Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej a wartość godziwa

Transkrypt

1 Dr Renata Dyląg Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego, Warszawa renatad@wspiz.edu.pl Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej a wartość godziwa Wprowadzenie Wszystkie przedsiębiorstwa, mające siedzibę na terenach krajów Unii Europejskiej i notowane na jej regularnych rynkach giełdowych, muszą sporządzać skonsolidowane sprawozdania finansowe zgodnie z międzynarodowymi standardami od 2005 roku. Przed 1 stycznia 2005 r. polskie spółki giełdowe miały obowiązek wykazywania różnic między polskimi zasadami rachunkowości (zawartymi w ustawie o rachunkowości i Krajowych Standardach Rachunkowości) a międzynarodowymi standardami rachunkowości w zakresie przyjętych zasad i metod rachunkowości oraz ujawnionych danych. Obecnie obowiązujące prawo europejskie nakłada na spółki giełdowe obowiązek stosowania międzynarodowych standardów w ich skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych za okresy obrotowe rozpoczynające się 1 stycznia 2005 r. lub po tym dniu. Obowiązek ten wynika z przepisów rozporządzenia nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady UE z 19 lipca 2002 r. w sprawie stosowania międzynarodowych standardów rachunkowości. Państwa członkowskie mają też możliwość rozszerzenia wymogu stosowania międzynarodowych standardów na inne podmioty. Wymagania te, w odniesieniu do jednostkowych sprawozdań finansowych tych spółek i sprawozdań finansowych spółek niegiełdowych, zostały określone przez przedmiotowe regulacje każdego z krajów. Celem wprowadzania międzynarodowych standardów jest zapewnienie porównywalności sprawozdań finansowych w skali światowej. W praktyce stosowane są dwie nazwy określające międzynarodowe standardy: Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (MSR) i Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF). Proces tworzenia MSR został zapoczątkowany w latach 70. przez Komitet Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASC), który wydawał Międzynarodowe Standardy Rachunkowości MSR. W ciągu tego okresu standardy ulegały wielu zmianom, zarówno jakościowym, jak i ilościowym. W 2001 r. powstała Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASB). Przejęła wszystkie istniejące MSR (wraz z ich nazwami), natomiast nowo powstałe standardy określa jako Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF). Pod pojęciem międzynarodowych standardów rachunkowości należy zatem obecnie rozumieć zarówno MSR, jak i MSSF. Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSR/MSSF) wymagają lub dopuszczają w wielu przypadkach możliwość dokonania wyceny składników aktywów i pasywów według wartości godziwej. W związku z tym problematyka wyceny według wartości godziwej nabiera w ostatnich czasach ogromnego znaczenia. Z jednej strony wzrasta zakres obowiązku 28

2 lub możliwości jej stosowania jako podstawy wyceny elementów sprawozdania finansowego, z drugiej zaś coraz częściej podkreśla się praktyczne ograniczenia i trudności, z jakimi spotykają się jednostki w trakcie jej ustalania. Celem tego artykułu jest wskazanie głównych obszarów zastosowania wyceny według wartości godziwej oraz dokonanie analizy dopuszczalnych metod i technik ustalania wartości godziwej ze wskazaniem na hierarchię ich zastosowań, zapewniającą prawidłowość i rzetelność wycen wykorzystywanych w sprawozdawczości finansowej. Wartość godziwa jako podstawa wyceny zgodnie z MSR/MSSF Wartość godziwa to kwota, za jaką na warunkach rynkowych składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie zaspokojone, między zainteresowanymi niepowiązanymi i dobrze poinformowanymi stronami transakcji. Takie określenie wartości godziwej zawarte jest w wielu międzynarodowych standardach rachunkowości (por. m.in.: MSR 2 Zapasy 6, MSR 16 Rzeczowe aktywa trwałe 6, MSR 17 Leasing 4, MSR 18 Przychody 7 i inne). MSR/MSSF wymieniają ją wielokrotnie jako podstawę wyceny różnych pozycji sprawozdań finansowych. Najbardziej rozległe zastosowanie wartości godziwej jest zawarte w MSSF 3 Połączenie jednostek gospodarczych, który zaleca ustalanie wartości godziwej w odniesieniu do niemal wszystkich pozycji w trakcie rozliczania transakcji połączeń spółek. Wśród innych obszarów zastosowania wartości godziwej, jako obligatoryjnej lub fakultatywnej podstawy wyceny, należy wymienić: MSSF 2 Płatności dokonywane w oparciu o akcje. Celem tego standardu jest wskazanie ujęcia transakcji, w ramach których jednostka gospodarcza otrzymuje lub nabywa towary lub usługi albo jako zapłatę za własne instrumenty kapitałowe, albo zaciągając zobowiązania na kwoty oparte na cenie akcji lub innych instrumentów kapitałowych tej jednostki. Zgodnie z zapisami standardu ujmowanie wszelkich transakcji płatności opartych na akcjach musi się odbywać na podstawie wyceny wartości godziwej. Towary lub usługi otrzymywane jako zapłata za własne instrumenty kapitałowe danej jednostki gospodarczej należy wyceniać według wartości godziwej otrzymanych towarów lub usług. Jeśli wartości godziwej towarów lub usług nie można wiarygodnie wycenić, należy ustalić wartość godziwą przyznanych w zamian instrumentów kapitałowych. Wartość godziwa przyznawanych instrumentów kapitałowych powinna opierać się na cenach rynkowych, o ile takie są dostępne, jak również uwzględniać warunki, na których instrumenty zostały przyznane. W przypadku braku cen rynkowych wartość godziwą należy przyjąć i zastosować odpowiedni model oszacowania ceny instrumentów kapitałowych na dzień wyceny w transakcji zawartej na warunkach rynkowych między dobrze poinformowanymi, zainteresowanymi stronami (por. m. in.: MSSF 2 10, 16-18, 30, 35-43); MSSF 5 Aktywa trwałe przeznaczone do zbycia i zaniechanie działalności. Standard określa zasady ujęcia aktywów przeznaczonych do zbycia i zasad prezentacji danych dotyczących zaniechanej działalności. Zastosowanie wartości godziwej w tym standardzie dotyczy wyceny aktywów przeznaczonych do sprzedaży lub grup do zbycia w przypadku gdy jest ona niższa od ich wartości bilansowej (MSSF 5 15). 29

3 MSR 16 Rzeczowe aktywa trwałe. MSR 16 ustala zasady wyceny składników rzeczowych aktywów trwałych. Wartość godziwa jako podstawa wyceny jest wymieniana w tym standardzie głównie w kontekście wyceny bilansowej. Wycena po ujęciu początkowym może być bowiem dokonywana na podstawie jednego z dwóch modeli wyceny: modelu kosztowego, w którym składnik aktywów ujmuje się w bilansie w kwocie kosztu (ceny nabycia) pomniejszonego o amortyzację i utratę wartości lub modelu aktualizacji wyceny, zgodnie z którym składnik aktywów ujmuje się w bilansie w kwocie wynikającej z przeszacowania, będącej wartością godziwą z dnia aktualizacji wyceny pomniejszona o późniejszą amortyzację i utratę wartości (MSR 16, 31). Również w przypadku nabycia rzeczowych aktywów trwałych w drodze wymiany lub częściowej wymiany w zamian za inną pozycję rzeczowych aktywów trwałych lub inny składnik aktywów cenę nabycia takiej pozycji wycenia się w wartości godziwej otrzymanego składnika aktywów, która stanowi ekwiwalent wartości godziwej składnika aktywów oddanego w ramach wymiany, skorygowanej o kwotę przekazanych środków pieniężnych lub ekwiwalentów środków pieniężnych (MSR 16, 24). MSR 17 Leasing. Standard określa właściwe zasady rachunkowości, które jednostki powinny stosować w celu ujęcia skutków zawieranych umów leasingu operacyjnego i finansowego w sprawozdaniu finansowym. Zastosowanie wartości godziwej w omawianym standardzie dotyczy głównie wyceny i ujęcia leasingu finansowego w bilansie leasingobiorcy, jako elementu aktywów i zobowiązań, w kwotach równych wartości godziwej przedmiotu leasingu, ustalonej na dzień rozpoczęcia leasingu lub w kwotach równych wartości bieżącej minimalnych opłat leasingowych, jeżeli jest ona niższa od wartości godziwej (MSR 17, 20). Drugim obszarem stosowania wartości godziwej są zagadnienia związane z ujmowaniem sprzedaży i leasingu zwrotnego, które generalnie wymagają ustalenia wartości godziwych pozycji będących przedmiotem tych umów (MSR 17, 61-63). MSR 18 Przychody. Standard 18 określa, że przychód z transakcji i zdarzeń objętych jego zakresem należy wyceniać w wartości godziwej otrzymanego lub należnego wynagrodzenia (MSR 18, 9). MSR 19 Świadczenia pracownicze. Określa zasady ujmowania i ujawniania informacji dla świadczeń pracowniczych, zarówno bieżących, jak i emerytur; ubezpieczeń na życie oraz świadczeń medycznych po ustaniu zatrudnienia oraz innych długoterminowych świadczeń pracowniczych (dodatkowy urlop z tytułu stażu pracy, świadczenia inwalidzkie, wynagrodzenia odroczone, długoterminowe wypłaty z zysku i premie). Zastosowanie wartości godziwej jako podstawy wyceny w omawianym standardzie dotyczy przede wszystkim programów emerytalnych o określonych świadczeniach. W przypadku tych programów ujmuje się w bilansie pracodawcy zobowiązanie stanowiące równowartość netto: wartości bieżącej zobowiązania do ustalonego świadczenia (jest to wartość bieżąca przewidywanych przyszłych płatności wymaganych dla uregulowania zobowiązania wynikającego ze świadczenia pracy przez pracownika w okresie bieżącym i za 30

4 okresy ubiegłe); odroczonych zysków i strat aktuarialnych oraz odroczonych kosztów świadczenia pracy z ubiegłych okresów; a także wartości godziwej aktywów programu świadczeń w dacie bilansowej (MSR 19, 54). MSR 20 Dotacje państwowe oraz ujawnianie informacji o pomocy państwa. Zgodnie ze standardem MSR 20 dotacje udzielane w formie innej niż środki pieniężne należy ujmować według wartości godziwej (wycena w wartości nominalnej jest również dopuszczalna MSR 20, 23). MSR 26 Rachunkowość i sprawozdawczość programów świadczeń emerytalnych. Standard ten określa zasady wyceny i ujawniania informacji dla sprawozdań finansowych programów świadczeń emerytalnych (zarówno o określonych składkach, jak i określonych świadczeniach). W odniesieniu do programów określonych świadczeń konieczne jest stosowanie wartości godziwej do wyceny inwestycji programu emerytalnego (MSR 26, 32). MSR 38 Wartości niematerialne i prawne. Wartości niematerialne i prawne można wyceniać i prezentować według modelu kosztowego lub, w pewnych przypadkach, można zastosować model przeszacowania W modelu kosztowym aktywa ujmuje się według kosztów pomniejszonych o dotychczasowe umorzenie i ewentualne odpisy tytułu utraty wartości. Natomiast jeżeli dla danego składnika aktywów można ustalić cenę stosowaną na aktywnym rynku, wówczas jednostka może wyceniać daną pozycję, korzystając z modelu przeszacowania, w którym składnik aktywów wykazuje się w wartości przeszacowanej, czyli wartości godziwej na dzień przeszacowania, pomniejszonej o odpisy amortyzacyjne i odpisy z tytułu utraty wartości po dacie przeszacowania (MSR 38, 75). Zgodnie z MSR 38 wartość godziwa jest również podstawą wyceny składników wartości niematerialnych i prawnych nabytych w wyniku połączenia spółek (MSR 38, 35-41). MSR 39 Instrumenty finansowe ujęcie i wycena. MSR 39 wymaga ujmowania w bilansie wszystkich aktywów i zobowiązań finansowych, włącznie z wszelkimi instrumentami pochodnymi i niektórymi instrumentami wbudowanymi. Podstawą wyceny początkowej tych instrumentów jest ich wartość godziwa na dzień nabycia lub wystawienia (MSR 39, 43). Aktywa finansowe wyceniane według wartości godziwej przez rachunek zysków i strat, w tym przeznaczone do obrotu celem osiągnięcia zysków krótkoterminowych oraz inne aktywa finansowe tak zakwalifikowane przez jednostkę gospodarczą (tzw. opcja wartości godziwej ) oraz aktywa finansowe dostępne do sprzedaży, wyceniane są na dzień bilansowy według wartości godziwej (o ile można ją ustalić; w przeciwnym przypadku wycena odbywa się po koszcie MSR 39, 46). Wycena bilansowa według wartości godziwej stosowana jest również do zobowiązań finansowych, takich jak: zobowiązania z tytułu instrumentów pochodnych, zobowiązania utrzymywane jako przeznaczone do obrotu (sprzedaż krótka) oraz wszelkie zobowiązania wyznaczone przez jednostkę gospodarczą przy ich emisji do wyceny według wartości godziwej przez wynik finansowy (MSR 39, 47; MSR 39, załącznik A, OS69-OS82). 31

5 MSR 40 Nieruchomości inwestycyjne. Standard MSR 40 pozwala jednostce gospodarczej na dokonanie wyboru między wyceną nieruchomości inwestycyjnych według modelu wartości godziwej lub modelu opartego na koszcie nabycia. Zgodnie z modelem wartości godziwej nieruchomość inwestycyjną wycenia się według wartości godziwej, a wahania wartości godziwej wykazuje się w rachunku zysków i strat (MSR 40, 32A oraz 33-35). Również wybór modelu opartego na koszcie nabycia wymaga ujawnienia informacji o wartości godziwej nieruchomości inwestycyjnej (MSR 40, 79). MSR 41 Rolnictwo. Zgodnie z MSR 41 wszystkie aktywa biologiczne (czyli żywe rośliny i zwierzęta, które występują w procesie prowadzenia działalności rolniczej), jak również produkty rolnicze należy w większości przypadków wyceniać według wartości godziwej, pomniejszonej o przewidywane koszty związane z ich sprzedażą na każdy dzień bilansowy (MSR 41, 12-13). Cena rynkowa notowana na aktywnym rynku na ogół przedstawia najlepszy miernik wartości godziwej składnika aktywów biologicznych lub produktów rolnych (MSR 41, 17). W przypadku niewystępowania aktywnego rynku na daną pozycję, MSR 41 przedstawia wskazówki dotyczące sposobu wyboru innej podstawy wyceny (MSR 41, 18). Metody i techniki ustalania wartości godziwej w świetle wybranych MSR/ MSS. Próba hierarchizacji rozwiązań Z definicji wartości godziwej wynika, że w wielu przypadkach jest to kategoria abstrakcyjna, wynikająca z predykcji transakcji hipotetycznych możliwych do realizacji w warunkach rynkowych. Oznacza to, że wartość godziwa, jako kategoria stosowana do wyceny składników aktywów i pasywów, obok wielu korzyści płynących z jej stosowania generuje również różne problemy związane głównie z jej rzetelnym ustaleniem i wiarygodną interpretacją. Zarówno standardy, jak i ustawa o rachunkowości nie wskazują ogólnej hierarchii metod i technik, które należy stosować dla wyceny wartości godziwej w poszczególnych przypadkach. Standard MSSF 3 określa między innymi, że dla potrzeb przypisywania kosztu połączenia jednostka przejmująca powinna jako wartość godziwą przyjąć następujące wartości (MSSF 3, załącznik B, punkt B16): w odniesieniu do instrumentów finansowych znajdujących się w obrocie na aktywnym rynku bieżące ceny rynkowe; w odniesieniu do instrumentów finansowych nieznajdujących się w obrocie na aktywnym rynku wartości szacunkowe, uwzględniające takie czynniki jak wskaźniki cena-zysk, stopy dywidend oraz przewidywane stopy wzrostu porównywalnych instrumentów jednostek o zbliżonej charakterystyce; w odniesieniu do należności, korzystnych umów i innych możliwych do zidentyfikowania aktywów należy zastosować wartość bieżącą należnych kwot, ustaloną przy zastosowaniu odpowiednich bieżących stóp procentowych, pomniejszoną w razie potrzeby o odpisy z tytułu nieściągalności oraz koszty windykacji. Nie ma jednak obowiązku dyskontowania tych wielkości, gdy różnica między kwotami nominalnymi a zdyskontowanymi nie jest istotna; w odniesieniu do zapasów wyrobów gotowych i towarów ceny sprzedaży pomniejszone o sumę kosztów zbycia oraz 32

6 uzasadnionej marży zysku z tytułu działań sprzedażowych jednostki przejmującej, na podstawie zysku na zbliżonych wyrobach gotowych i towarach; w odniesieniu do zapasów produktów w toku ceny sprzedaży wyrobów gotowych, pomniejszone o sumę pozostałych do poniesienia kosztów wytworzenia, kosztów zbycia oraz zasadnej marży zysku z tytułu działań produkcyjnych i sprzedażowych, na podstawie zysku na zbliżonych wyrobach gotowych; w odniesieniu do surowców bieżące koszty odtworzenia; w odniesieniu do gruntów i budynków ceny rynkowe; w odniesieniu do maszyn i urządzeń ceny rynkowe, ustalone zwykle w drodze wyceny. W razie braku rynkowych wyznaczników wartości godziwej z uwagi na specjalistyczny charakter danej maszyny lub urządzenia oraz rzadkie występowanie transakcji sprzedaży ich dotyczących (z wyjątkiem sprzedaży jako części kontynuowanej działalności) jednostka przejmująca powinna oszacować wartość godziwą za pomocą metod dochodowych lub kosztowych; w odniesieniu do wartości niematerialnych wartość godziwą należy ustalić przez odwołanie się do aktywnego rynku, zdefiniowanego w MSR 38 Wartości niematerialne, a w przypadku jego braku, wykorzystując podstawę, która odzwierciedla kwoty, jakie jednostka przejmująca musiałaby zapłacić za dane wartości niematerialne w ramach zawartej na warunkach rynkowych transakcji między dobrze poinformowanymi, zainteresowanymi stronami, opierając się na najlepszych dostępnych informacjach; w odniesieniu do aktywów lub zobowiązań netto z tytułu świadczeń pracowniczych w ramach programów określonych świadczeń wartość bieżąca zobowiązania z tytułu określonych świadczeń, pomniejszona o wartość godziwą wszelkich aktywów programu; w odniesieniu do aktywów i zobowiązań podatkowych kwota korzyści podatkowych powstałych z tytułu strat podatkowych lub podatku przypadającego do zapłacenia od wyniku finansowego zgodnie z MSR 12 Podatek dochodowy, ocenianych z punktu widzenia połączonej jednostki. Podatkowy składnik aktywów lub zobowiązanie podatkowe ustala się po uwzględnieniu skutków podatkowych przeszacowania możliwych do zidentyfikowania aktywów, zobowiązań i zobowiązań warunkowych do poziomu wartości godziwej oraz nie dyskontuje się go; w odniesieniu do zobowiązań z tytułu dostaw i usług, zobowiązań wekslowych, zobowiązań długoterminowych, innych zobowiązań, rozliczeń międzyokresowych biernych oraz innych roszczeń przypadających do uregulowania wartość bieżąca kwot przypadających do zapłaty w celu uregulowania zobowiązań, ustalona przy zastosowaniu odpowiednich bieżących stóp procentowych (dyskontowanie nie jest konieczne, gdy różnica między kwotami nominalnymi a zdyskontowanymi nie jest istotna); w odniesieniu do umów rodzących obciążenia oraz innych możliwych do zidentyfikowania zobowiązań jednostki przejmowanej wartość bieżąca kwot przypadających do zapłaty w celu wywiązania się ze zobowiązań, ustaloną przy zastosowaniu odpowiednich bieżących stóp procentowych; w odniesieniu do zobowiązań warunkowych jednostki przejmowanej kwoty, jakimi osoba trzecia obciążyłaby ją z tytułu wzięcia ich na siebie. Kwota taka odzwierciedla wszel- 33

7 kie przewidywania dotyczące możliwych przepływów środków pieniężnych, a nie pojedynczą, najbardziej prawdopodobną lub przewidywaną maksymalną lub minimalną kwotę przepływów środków pieniężnych. Zgodnie z MSSF 3, punkt opublikowana na dzień wymiany cena notowanego instrumentu kapitałowego stanowi najlepszy wyznacznik wartości godziwej instrumentu i jej właśnie się używa, z wyjątkiem rzadkich sytuacji, gdy postępuje się inaczej. Inne dowody i metody wyceny rozważa się tylko w tych rzadkich sytuacjach, gdy jednostka przejmująca może wykazać, że opublikowana na dzień wymiany cena stanowi niewiarygodny wyznacznik wartości godziwej, a inne dowody i metody wyceny dostarczają bardziej wiarygodnej miary wartości godziwej instrumentu kapitałowego. Opublikowana na dzień wymiany cena stanowi niewiarygodny wyznacznik wartości godziwej tylko wówczas, gdy wywarła na nią wpływ płytkość rynku. Jeżeli opublikowana na dzień wymiany cena stanowi niewiarygodny wyznacznik wartości godziwej lub jeżeli nie istnieje opublikowana cena instrumentów kapitałowych wyemitowanych przez jednostkę przejmującą, wartość godziwą tych instrumentów można na przykład oszacować, opierając się na ich udziale procentowym w wartości godziwej jednostki przejmującej albo ich udziale procentowym w wartości godziwej jednostki przejmowanej, w zależności od tego, który z tych sposobów jest bardziej oczywisty. Wartość godziwa na dzień wymiany aktywów pieniężnych wydanych zamiast instrumentów kapitałowych właścicielom jednostki przejmowanej może również stanowić wyznacznik łącznej wartości godziwej przekazanej przez jednostkę przejmującą w zamian za kontrolę nad jednostką przejmowaną. W każdym wypadku rozważyć należy wszystkie aspekty połączenia, w tym znaczące czynniki wpływające na negocjacje.... Zagadnienia dotyczące szacowania wartości godziwej zawarte są również na przykład w MSR 39 Instrumenty finansowe- ujmowanie i wycena. Zgodnie z do wyceny aktywów i zobowiązań finansowych w wielu przypadkach należy zastosować ich wartość godziwą. Natomiast w załączniku A do tego standardu ( 43-70) szczegółowo zostały określone metody i techniki ustalania wartości godziwej dla danej pozycji. MSR 40 Nieruchomości inwestycyjne określa, że jednostka do wyceny nieruchomości inwestycyjnej po początkowym ujęciu może zastosować model wyceny według wartości godziwej, co oznacza, że będzie ona zobligowana ustalić wartość godziwą dla niemal wszystkich nieruchomości inwestycyjnych. W paragrafach zawarto szczegółowy opis metod, technik i parametrów szacowania tej wartości. Zgodnie z tym najlepszą podstawą ustalenia wartości godziwej dla nieruchomości inwestycyjnej są pochodzące z aktywnego rynku aktualne ceny rynkowe podobnych nieruchomości inwestycyjnych, które są podobnie zlokalizowane, znajdują w takim samym stanie, są leasingowane na podobnych zasadach lub też służą podobnym celom określonym w innych umowach. Przy braku aktualnych cen pochodzących z aktywnego rynku jednostka powinna wziąć pod uwagę informacje z różnych źródeł, takich jak: aktualne ceny występujące na aktywnym rynku nieruchomości o innym charakterze, będących w innym stanie i inaczej zlokalizowanych, niedawne ceny z mniej aktywnego rynku (po skorygowaniu ich 34

8 o wszelkie zmiany warunków ekonomicznych, które nastąpiły od czasu przeprowadzenia analizowanych transakcji zawartych w tych cenach) oraz projekcje zdyskontowanego przepływu środków pieniężnych, oparte na wiarygodnych szacunkach przyszłych przepływów środków pieniężnych. Na podstawie analizy poszczególnych standardów międzynarodowych, przede wszystkim MSSF 3, ale również MSR 39 i MSR 40, można podjąć próbę hierarchizacji zasad postępowania przy ustalaniu ceny, przy której działające bez przymusu i należycie poinformowane strony mogłyby zgodzić się na transakcję wymiany: Jeżeli na aktywnym rynku można obserwować ceny rynkowe na daną pozycję na dzień wyceny, to one właśnie stanowią wartość godziwą. Przykładem pozycji wycenianych według notowań aktywnego rynku są akcje spółek giełdowych. W przypadku, kiedy obserwacja ceny rynkowej na dzień wyceny nie jest możliwa, podstawą wyceny wartości godziwej są ceny rynkowe z ostatnio przeprowadzonych transakcji. Wadą tej metody jest to, że ostatnia transakcja może mieć miejsce na tyle dawno, że nie stanowi właściwej podstawy wyceny godziwej. Należy ocenić, czy upływ czasu między ostatnią transakcją a datą dokonywania wyceny godziwej jest na tyle nieistotny, że nie wpłynął znacząco na zmianę warunków ekonomicznych, i tym samym, czy cena z ostatniej transakcji jest ciągle odpowiednim punktem odniesienia dla dokonywania wyceny według wartości godziwej. W przypadku braku aktywnego rynku na dany składnik aktywów lub pasywów wartość godziwa jest szacowana na podstawie ceny z transakcji rynkowych dotyczących podobnych pozycji; przy tym podejściu istotne jest, aby właściwie dopasować pozycje wyceniane do wzorca. Jeżeli ustalenie odpowiednich cen rynkowych nie jest możliwe, należy zastosować inne techniki pozwalające na wiarygodne oszacowanie wartości rynkowej, czyli metody dochodowe lub kosztowe. Wśród metod dochodowych najczęściej stosowana jest metoda szacowania przyszłych zdyskontowanych przepływów pieniężnych, które można przyporządkować do wycenianego składnika pasywów lub aktywów. Jako przykład ogólnie rzadko stosowanych metod kosztowych można wskazać zamortyzowany koszt odtworzenia dla danej pozycji. Analiza metod i technik ustalania wartości godziwej określonych w różnych międzynarodowych standardach rachunkowości wskazuje, że nie w każdym przypadku możliwe są wszystkie podejścia do ustalenia wartości godziwej; często standardy wskazują na jedną technikę w danej sytuacji. Jednak w przypadkach, w których zalecane są różne techniki, zawsze wymieniane są one zgodnie z hierarchią określoną powyżej. Wyszczególnione metody i techniki określania wartości godziwej w różnym stopniu są obarczone subiektywizmem, co powoduje, że stopień wiarygodności tych wycen nie jest taki sam. Najwyższy poziom subiektywizmu przy wycenie dotyczy metod dochodowych i kosztowych, dlatego wiarygodność takich wycen w stosunku do tych opartych na parametrach rynkowych jest niższa. Warto jednak podkreślić, że zarówno przedstawione metody i techniki szacowania wartości godziwej, jak 35

9 i wynikające z ich stosowania znaczące parametry wyceny powinny być odpowiednio udokumentowane, gdyż przyjęcie modelu wartości godziwej nie stanowi odstępstwa od stosowania innych zasad rachunkowości, w tym zasady sprawdzalności danych zawartych w sprawozdaniu finansowym. Podsumowanie Przegląd zasad wyceny wynikających z rozwiązań zawartych w MSR/MSSF wskazuje, że możliwość lub obowiązek wyceny według wartości godziwej dotyczy niemal wszystkich pozycji bilansowych. Najbardziej rozległa implementacja zasad wyceny według wartości godziwej dotyczy jednak transakcji związanych z połączeniami spółek. Problematyka wyceny według wartości godziwej nabiera więc w ostatnich czasach ogromnego znaczenia. Z jednej strony wzrasta zakres obowiązku lub możliwości jej stosowania jako podstawy wyceny elementów sprawozdania finansowego, z drugiej zaś coraz częściej podkreśla się praktyczne ograniczenia i trudności, z jakimi spotykają się jednostki w trakcie jej ustalania. Pojawia się coraz więcej przypadków, kiedy jednostka nie może dokonać szacunku wartości godziwej, który byłby wystarczająco wiarygodny i sprawdzalny, jak również wzrasta liczba sytuacji, w których ustalenie wartości godziwej przekracza kompetencje odpowiednich pracowników jednostki i wymaga zatrudnienia specjalistów. Analiza metod i technik ustalania wartości godziwej wskazuje, że w różnym stopniu są one obarczone subiektywizmem, co powoduje, że stopień wiarygodności tych wycen nie jest taki sam. Dodatkowo w literaturze przedmiotu podkreśla się inne negatywne konsekwencje powszechnego stosowania wartości godziwej, jak na przykład niestabilność informacji zawartej w sprawozdaniach finansowych, co w konsekwencji utrudnia interpretację sprawozdań przez ich użytkowników (Enria 2004, Barth 2004). Dlatego coraz częściej podejmowane są dyskusje dotyczące zasadności i zakresu stosowania wartości godziwej (por. Measurement Bases for Financial Accounting. Measurement on Initial Recognition 2005, Haldeman 2006,) jak również próby stworzenia nowego standardu, w którym zawarta zostałaby precyzyjna definicja wartości godziwej oraz zbiór uniwersalnych wytycznych określających techniki jej ustalania w konkretnych przypadkach, tak aby rzetelność i wiarygodność danych prezentowanych w sprawozdaniu finansowym nie wzbudzała kontrowersji i trudności interpretacyjnych (Fair Value Measurements, część 1: Invitation to Comment and relevant IFRS guidance i część 2: SFAS 157 Fair Value Measurements, 2006). Bibliografia Barth, M. (2004) Fair Values and Financial Statement Volatility, in: Market Discipline: The Cross-Country and Cross-Industry Evidence, Tsatsaronis, K. (ed.), MIT Press. Fair Value Accounting and Financial Stability (2004) Enria, A. (ed.) Occasional Paper Series, No. 13, European Central Bank. International Accounting Standards Board (2006) Fair Value Measurements, part 1: Invitation to Comment and relevant IFRS guidance; part 2: SFAS 157 Fair Value Measurements, Discussion Paper. Haldeman, R.G., (2006) Fact, Fiction, and Fair Value Accounting at Enron, The CPA, Journal online. Kodeks spółek handlowych, Dz. U. z 2000 r. Nr 94, poz. 1037; Dz. U. z 2001 r. Nr 102, poz. 1117; Dz. U. z 2003 r. Nr 49, poz. 408; Nr 229, poz Canadian Accounting Standards Board (2005) Measurement Bases for Financial Accounting. Measurement on Initial Recognition, Discussion Paper. Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (2004) tom I i II, tłumaczenie SKwP, Warszawa. Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 z późn. zm.). 36