ROZDZIAŁ 30 RYNEK TELEFONII KOMÓRKOWEJ W POLSCE

Transkrypt

1 Piotr Szkudlarek ROZDZIAŁ 30 RYNEK TELEFONII KOMÓRKOWEJ W POLSCE Wprowadzenie Dziś już praktycznie każdy statystyczny Polak posiada telefon komórkowy. Wskaźnik penetracji rynku zbliża się bowiem do 100%. A jeszcze dziesięć lat temu użytkownikami telefonów komórkowych byli jedynie konsumenci o najzasobniejszych portfelach. Na świecie komercyjne systemy telefonii komórkowej pojawiły się w latach 80 tych, wykorzystujące standardy analogowe (np. NMT). Ograniczenia techniczne uniemożliwiały świadczenie usług innych niż usługa głosowa i to o dość niskiej jakości. Dzięki zastosowaniu technologii 2G (np. GSM) i 3G (np. UMTS) telefonia komórkowa stała się rynkiem o nieograniczonych możliwościach, łączących w sobie usługi przekazu głosu, danych i obrazu. Celem artykułu jest zbadanie, czy w Polsce dotychczasowe działania regulacyjne kreujące konkurencję doprowadziły do rozwoju telefonii komórkowej. Celowi pracy został podporządkowany układ pracy. W pierwszej części zaprezentowano zagadnienia związane aspektami regulacyjnymi. Następnie przedstawiono w zarysie rozwój telefonii komórkowej a także dokonano analizy stanu tego rynku w Polsce. W trzeciej części dokonano oceny poziomu koncentracji i konkurencyjności operatorów telefonii komórkowej. W pracy zastosowano metody opisowe, wskaźnik HH oraz metody statystyczne. Wykorzystano dane dostępne na stronach internetowych operatorów telekomunikacyjnych a także informacji Urzędu Komunikacji Elektronicznej. Wybrane aspekty regulacyjne na rynku telefonii ruchomej w Polsce Rynek usług komunikacji elektronicznej w Polsce przeżywa bardzo dynamiczny rozwój. Wciąż jednak boryka się z kwestiami odpowiedniej regulacji dotyczącymi wejścia na rynek nowych operatorów, współpracy międzyoperatorskiej, poziomem kosztów, dostępnością usług, zwłaszcza na terenach słabo zurbanizowanych. A telekomunikacja stanowi przecież ważny czynnik stymulowania wzrostu gospodarczego. Od kilkunastu lat rynek ten poddawany jest regulacji sektorowej, która ma celu poprawę efektywności jego funkcjonowania. Większość ekonomistów uważa, że przewodnim celem regulacji powinna być efektywność ekonomiczna (D. Carlton, J. Perloff, 1999, s.652). Efektywność jest samoistnie osiągana przez rynek, o ile jest to rynek doskonale konkurencyjny, a więc gdy: istnieje swoboda wejścia i wyjścia z rynku, produkt jest homogeniczny, istnieje doskonała informacja, koszty transakcyjne są zerowe, nie ma efektów zewnętrznych, a konsumenci i producenci są cenobiorcami (J. Rączka, 2002, s. 414). Jeśli któreś z tych założeń nie jest spełnione, to równowaga, która się ustali na rynku, nie będzie optymalna w sensie pareto. Tradycyjnie w teorii ekonomii taka sytuacja oznacza, że zadanie wyceny przypada regulatorowi, jako że zachodzi potrzeba naprawy błędu rynkowego (B. Klimczak, 1998, s.342). W stosunku do rynku telekomunikacyjnego przyczyną upadku monopolu naturalnego a tym samym dokonywania na nim zmian był postęp techniczny. Stało się, zatem jasne, że należy pozwolić na wejście na rynek konkurencji, korzystając jednocześnie z możliwości regulacji (N. Economides, 1999, s. 3). Jej konieczność była podyktowana brakiem możliwości zapewnienia równych szans dla wszystkich uczestników

2 Rynek telefonii komórkowej w Polsce 325 rynku co wynikało z dominującej pozycji byłego operatora narodowego. Zmiany na rynku telekomunikacyjnym w Polsce rozpoczęły się z chwilą wejścia w życie Ustawy o łączności z dnia 23 listopada 1990 roku (Dz. U. nr 86, poz. 504). Widocznym skutkiem tych zmian jest postępująca demonopolizacja rynku. Prowadzone do dziś działania regulacyjne ex-ante, wynikające z aspektów politycznych, rynkowych i technologicznych, mają zapewnić działania oparte na zasadach liberalizacji sfer objętych monopolem, harmonizacji europejskiego prawa a także wprowadzanie konkurencji na rynek, oparty na równoprawnym dostępie do sieci operatora telekomunikacyjnego i regulacji uzależnionej od zajmowania przez operatora pozycji na rynku. Zgodnie z zapisami obecnie obowiązującej ustawy Prawo telekomunikacyjne z dnia 16 lipca 2004 roku (Dz. U. nr 171, poz. 1800) rynki poddane regulacji zostały określone w rozporządzeniu Ministerstwa Infrastruktury z dnia 25 października 2004 roku w sprawie określenia rynków właściwych poddanych analizie przez Prezesa Urzędu Telekomunikacji i Poczty - po zmianie Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej (Dz. U. nr 242, s. 2420). Zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej zdefiniowano 18 takich rynków, w tym związane z telefonią ruchomą. Po określeniu braku konkurencji Prezes UKE może wydać określone decyzje regulacyjne, dotyczące m.in.: zapewnienia dostępu telekomunikacyjnego (w tym użytkowania elementów sieci oraz udogodnień towarzyszących) dla innych operatorów, w celu zakańczania połączeń, oferowanie usług na warunkach hurtowych w celu ich dalszej odsprzedaży przez innego przedsiębiorcę, zapewnienie infrastruktury telekomunikacyjnej, połączenia sieci i kolokacji, ustalanie opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego w oparciu o koszty ponoszone przez operatora. Podejmowane przez Regulatora decyzje posiadają rygor natychmiastowej wykonalności. Pozytywnym aspektem związanym działalnością UKE jest częsta praktyka konsultacji decyzji regulacyjnych. Dzięki temu operatorzy mają możliwość wypowiedzenia się w kwestiach ich dotyczących a przez to mogą wpłynąć na podejmowane przez urząd decyzje. Warto tutaj podkreślić, że odpowiednie rozporządzenia do ustawy wydaje, a tym samym odpowiada za stan rozwoju rynku usług telekomunikacyjnych, minister właściwy do spraw łączności. Tworzy on politykę państwa, która ma wyraz w wydawanych aktach prawnych. Brak aktów wykonawczych do ustawy blokuje działanie Prezesa UKE. Prezes URTiP rozpoczął i prowadzi obecnie jednocześnie postępowania w sprawie konkurencyjności wszystkich 18 rynków określonych w rozporządzeniu. Trzeba także jasno zaznaczyć, że w przeciągu całego okresu działania urzędu regulującego jego działania były skierowane przeważnie na rynek telefonii stacjonarnej. W niewielkim stopniu by one skierowane na rynek telefonii komórkowej. Wyraźnie brak skutecznego działania organu regulacyjnego można odnieść do organizowanych przetargów na sieć GSM i UMTS. W 2000 roku doszło do pierwszego fiaska przetargu na UMTS. W wyniku tego nie pojawił się żaden nowy gracz na rynku a dotychczasowi oligopoliści podzielili częstotliwości między siebie. Spowodowało to praktycznie zamrożenie inwestycji w UMTS a brak konkurencji dawała możliwość utrzymywania niezagrożonej pozycji na tynku oraz poziomu cen na bardzo wysokim poziomie przez kolejne kilka lat. Warto tutaj nadmienić, że zgodnie z zobowiązaniami operatorzy mieli do końca 2004 roku rozbudować sieć UMTS, aby pokryć 20% populacji. Tymczasem, za zgodą urzędu regulacyjnego, zaczęli ją budować dopiero 5 lat po uzyskaniu licencji. Promowanie technologii EDGE czy GPRS było tylko zamiennikiem i to dość znacznie gorszej jakości od tej, którą powinni oferować operatorzy 3G.W wyniku źle przygotowanego kolejnego przetargu w 2005 roku jedyny poważny międzynarodowy operator Hutchinson przegrał walkę o częstotliwości z niemającym doświadczenia na rynku operatorem P4. Chęć uzyskania wysokiej kwoty za częstotliwości wygrała z możliwością rozwoju technicznego, technologicznego i konkurencji. Poza tym negatywnie należy ocenić wydłużanie czasu rozpoczęcia przez operatorów świadczenia usługi przenoszalności numerów. Skala zwłoki była tak duża, że znalazło to swój wyraz w interwencji Komisji

3 326 Piotr Szkudlarek Europejskiej. Fakt, iż obecnie priorytetowo potraktowano rynek związany z telefonią komórkową jest więc zatem w pełni uzasadnione. Opóźnienia na tym rynku są bowiem bardzo znaczne. Obecnie kluczową sprawą dla telefonii ruchomej jest podjęcie decyzji w sprawie dostępu do sieci, roamingu krajowego i skutecznego dopuszczenia na rynek operatorów wirtualnych MVNO. Musi to jednak przynieść korzyści operatorom, które wybudowały sieć telekomunikacyjną jak i wchodzącym graczom. Potrzeba jest zatem znalezienie nisz rynkowych. Działanie regulatora nie może bowiem doprowadzić do tego, że działający już operatorzy nie będą mogli z przyczyn finansowych rozwijać infrastruktury telekomunikacyjnej a także nie może być sytuacji braku konieczności ponoszenia kosztów budowy infrastruktury przez nowych operatorów. W tym celu konieczne jest ustalenia właściwych zasad kalkulacji kosztów i kosztu kapitału. Telefonia komórkowa w Polsce Telefonia komórkowa należy do najbardziej rozwijających się segmentów rynku usług telekomunikacyjnych. Uważa się ją za przyszłość usługi przekazu danych i usług mobilnych. Przez blisko 25 lat zbudowano kilka generacji telefonii komórkowej. Różnice pomiędzy poszczególnymi generacjami przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1 Ewolucja telefonii komórkowej Cechy 1 generacja 2 generacja, generacja 2,5 3 generacja Rodzaj sieci Analogowa, jednopasmowa Cyfrowe, dwupasmowe, Cyfrowe, wielopasmowe i dwusystemowe wielosystemowe, SDR Systemy AMPS, NMT (również w Polsce), TACS GSM, TDMA, PDC, IS-95, a także w 2,5 G HSCSD, IMT-2000, w tym UMTS: CDMA XEV, TD- GPRS, EDGE Struktura sieci Makrokomórki Budowa mikro oraz pikokomórek do obsługi zwiększonego ruchu Zasięg Obszar kraju, ograniczona możliwość roamingu Typ Głównie użytkownicy użytkowników biznesowi Typ usługi Głównie komunikacja głosowa Źródło: opracowanie własne. Ciągły, międzynarodowy roaming Każdy typ użytkownika Komunikacja głosowa, transmisja sygnałów mowy: poczta głosowa, roaming, infolinia, usługi związane z transmisją danych: SMS, MMS, faks, wymiana danych z siecią internetową, np. SMS- , WAP usługi związane z szybką transmisją danych, np. komutacją pakietów GPRS, usługi dodatkowe, np. telekonferencja, GPS SCDMA Hierarchiczna struktura sieci, konwergencja sieci stałych i ruchomych Globalny Każdy typ użytkownika Usługi wychodzące poza tradycyjną transmisję głosu i danych, bardzo wysokie przepływności i jakości głosu, możliwość połączeń multimedialnych Na skutek szybkiego rozwoju technik i technologii telekomunikacyjnych rosną możliwości świadczenia szerokiej gamy usług o jak najwyższej jakości. Stają się one także coraz bardziej dostępne. Mimo, że telefonia 3G jest dostępne od kilku lat, to już trwają prace

4 Rynek telefonii komórkowej w Polsce 327 nad na telefonią 4G - systemu wykraczające poza IMT Jeden z pomysłów zakłada, że każdy telefon działałby jako przekaźnik dla innych operatorów, czyli nie byłoby konieczne budowanie dodatkowej infrastruktury. Takie rozwiązanie jest już stosowane w radiotelefonach wojskowych a wykorzystuje się w nich system łączności bezprzewodowej znany jako transmisja ultraszerokopasmowa. Przewiduje się, że 4G zacznie działać po roku 2010 roku. Pierwszym operatorem działającym na rynku telefonii komórkowej w Polsce był operator Polska Telefonia Komórkowa Centertel Sp. z o.o., wykorzystująca sieć analogową w systemie NMT 450i. Obecnie operatorów działających w Polsce można podzielić na dwie grupy: o znaczącej pozycji na rynku i nowi operatorzy. Do pierwszej grupy zaliczyć można: PTK Centertel Sp. z o.o. (Orange, POP, Orange Go oraz sieć NMT 450i), Polkomtel S.A (Plus GSM, SimPlus Team i Sami Swoi oraz Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. (Era, Era TAK TAK, Era Biznes i Heyah). Do 2006 roku działali oni w warunkach oligopolu. Do nowych uczestników rynku zaliczamy pierwszego działającego operatora wirtualnego MVNO emfinanse sp. z o.o. należącego do grupy BRE Banku, którego część stanowi mbank oferująca usług telefonii ruchomej mbank mobile. Swoim użytkownikom oferuję usługi w połączeniu z usługami bankowymi. Na początku 2007 swoją komercyjną działalność rozpoczął także nowy operator P4 Sp. z o.o., który sprzedaje usługi pod marką Play. W 2006 roku umowę jako MVNO podpisał także Cyfrowy Polsat S.A z Polską Telefonią Cyfrową Sp. z o.o. Jednak na razie nie rozpoczął swojej działalności. Z kolei PTK Centertel Sp. z o.o. podpisał umowę z MVNO Avon Cosmetisc Polska. Swoją ofertę ma przedstawić wiosną 2007 roku. O umowę a PTK Centertel Sp. z o.o. jako MVNO stara się od kilku lat Tele2. Z kolei Telefonia Dialog S.A. stara się o taką umowę z Polkomtelem S.A. Widać tutaj, że o wiele trudniej podpisać jest umowę operatorom stacjonarnym niż tym, którzy traktują telefonię komórkową jaką dodatkowy element oferty dla klienta. Kolejnymi operatorami wirtualnymi w Polsce chcą być m.in. Empik, Onet.pl. Gadu-Gadu, Eurozet, Carrefour, Bank Inteligo. Warto dodać, że na koniec 2006 zarejestrowanych było blisko 150 MVNO. Osobną grupę działającą w segmencie telefonii komórkowej tworzą także sprzedawcy usług telefonii komórkowej działających operatorów. Liczbę sklepów poszczególnych dilerów przedstawia tabela 2. Tabela 2 Dilerzy usług telefonii komórkowej w Polsce Podmiot Liczna punktów Podmiot Liczba punktów Era łącznie 1063 GTI 170 Germanos 320 Remsat 79 Eurotel 100 Plus łącznie 979 Baltimplex 95 mpunkt 205 Orange łączenie 1100 Liberty 157 Tell 280 T1 150 Źródło: Ł. Dec, Sprzedawcy usług komórkowych łączą się, w: Rzeczpospolita, , s. B5. W przyszłości zapewne powstaną dwie grupy sieci dilerskich. Pierwsi będą sprzedawać usługi kilku operatorów a drudzy będą się zajmowali się wyłącznie obsługą jednego operatora. Skuteczniejsze działanie dilerów wpływa oczywiście na pozycją rynkową operatora, których usługi są sprzedawane. Większość sieci chciałaby mieć możliwość sprzedaży oferty wszystkich operatorów. Z drugiej jednak strony operatorzy nie są

5 328 Piotr Szkudlarek zainteresowani zbyt silną pozycją dilerów, gdyż wtedy pozbywają się przychodów z własnych punktów sprzedaży a także ich pozycja w negocjacjach o prowizję ze sprzedaży staje się słabsza. Zatem stronę podażową rynku telefonii komórkowej mogą tworzyć nie tylko operatorzy dysponujący własną siecią, ale również podmioty działające na poziomie hurtowym, tzn. operatorzy wirtualni i dostawcy usług. Niewątpliwie ich obecność na ryku wzbogaca jego strukturę oraz ofertę usługową, ale jest ona uwarunkowana współpracą z istniejącymi operatorami sieci ruchomych. Jeszcze w 2004 roku liczba aktywnych kart SIM wynosiła 19,6 mln, czyli co drugi mieszkaniec Polski posiadał telefon komórkowy. Była to jednak wzrost o 2,2 mln w stosunku do 2003 roku a w stosunku do roku 2002 o 5,7 mln. Obecnie jest 36,7 mln aktywnych kart SIM. Liczbę użytkowników telefonii komórkowej w Polsce oraz wskaźnik penetracji 1 w przedstawiono na wykresie 1. Wykres 1 Liczba użytkowników i penetracja na rynku telefonii komórkowej w Polsce ,00% 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% liczba użytow ników (w mln) wskaźnik penetracji Źródło: Raport o stanie rynku, Urząd Komunikacji Elektronicznej, Warszawa 2007, s. 67. Pomimo bardzo znaczącego wzrostu liczby użytkowników telefonii komórkowej w Polsce w porównaniu do innych krajów UE jest dość niska. Średni poziom wynosi bowiem 107,4%. Są kraje, których wskaźnik penetracji wynosi pond 120%, np. Luksemburg, Włochy, Litwa, Łotwa. Według prognoz operatorów do końca 2010 roku wskaźnik osiągnie w Polsce wartość około 120%. Należy jednak dodać, że wielu użytkowników ma kilka aktywnych kart SIM a także wiele z nich działa w urządzeniach i systemach bezpieczeństwa. Udział w rynku telefonii ruchomej pod względem liczby aktywnych kart SIM przedstawiono na wykresie 2. Wykres 2 Struktura rynku telefonii ruchomej w Polsce 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% PTK Centertel PTC Polkomtel Źródło: Raport..., s Wskaźnik penetracji wyraża stosunek ilości aktywnych kart SIM na 100 mieszkańców danego kraju.

6 Rynek telefonii komórkowej w Polsce 329 Pod względem przychodów w 2006 roku największy udział na rynku miał PTK Centertel 38,93%, potem PTC 34,7% i na końcu Polkomtel 26,37%. Konkurencja na rynku telefonii komórkowej w Polsce Wykorzystując dane zawarte w punkcie 2 artykułu zbadano stopień koncentracji rynku telefonii komórkowej. W tym celu wykorzystano indeks HH (indeks Herfindabla- Hirschmana), obliczany ze wzoru (W. Łyszkiewicz, 2000, s. 69): n i= 1 ( ) 2 HH = 100* gdzie: u i % udział i-tego przedsiębiorstwa na rynku n liczba przedsiębiorstw Wartość wskaźnika od 1000 do 1800 oznaczają umiarkowany poziom koncentracji na rynku. Wartości powyżej 1800 oznaczają, że poziom koncentracji jest bardzo duży a 10000, że mamy do czynienia z monopolem. Wartość wskaźnika HH w latach na rynku telefonii komórkowej przedstawiono na wykresie 3. Wykres 3 Wartość wskaźnika HH w latach w Polsce u i Wartość HH Źródło: opracowanie własne na podstawie danych operatorów i UKE. Z badań wynika, poziom koncentracji na rynku jest nadal wysoki mimo jego spadku zapoczątkowanego w 2003 roku. Wartość ta nie odbiega jednak znacząco od innych krajów UE. Jedynie w Wielkiej Brytanii wynosi on około Odniesienie wzrastającego poziomu penetracji do udziałów operatorów na rynku wskazuje, iż wzrost liczby użytkowników nie wpływa na znaczące zróżnicowanie udziałów rynkowych operatorów. Idąc dalej, udziały te są dość stabilne i potwierdzają równowagę sił rynkowych wszystkich trzech operatorów. Infrastruktura kontrolowana przez tych trzech operatorów stanowi istotną barierą wejścia na rynek. A jest to niezbędny warunek dla świadczenia usług telekomunikacyjnych. Z kolei powielenie już istniejącej infrastruktury jest utrudniona nie tylko ze względów ekonomicznych jak i technicznych, np. zakłócanie częstotliwości. Jednym z ważniejszych ekonomicznych aspektów działalności operatorów telekomunikacyjnych jest polityka taryfowa określająca ceny za świadczone usługi. Wybór strategii cenowej musi uwzględniać dwa typy konsekwencji dla firmy: wewnętrzne, odnoszące się do kosztów i rentowności oraz zewnętrzne, uwzględniające siłę nabywczą i ceny dóbr konsumpcyjnych (J.J. Lamnin, 2001, s. 500). Ważne jest, aby ceny zapewniały maksymalne zyski, utrzymywanie bądź zwiększanie udziału w rynku, budowanie lojalności klientów i pozytywnego wizerunku firmy (W.G. Nickes, 2000, s. 269). Również w odniesieniu do rynku usług telekomunikacyjnych strategia cenowa powinna zapewnić odpowiedni poziom dochodów, właściwe wykorzystanie posiadanych zasobów oraz

7 330 Piotr Szkudlarek stymulowanie rozwoju operatora. Od 1995 roku zachodziły różne zmiany w planach taryfowych operatorów komórkowych. Pierwszy operator stosował stawki zarówno za połączenia wychodzące jak i przychodzące. Był także okres odchodzenia od różnicowania taryf ze względu na połączenia wewnątrz danej sieci i do innych operatorów a także do różnych sposobów rozliczania połączeń w szczycie i poza szczytem, w dni pracujące i wolne od pracy. Ważnym punktem w kształtowaniu polityki taryfowej było przejście do sekundowego naliczania opłat za połączenia a także zwiększenie gamy usług dodatkowych oferowanych nie tylko w ramach najdroższych planów taryfowych. Co ciekawe od 2004 roku niektóre taryfy przedpłacowe w tej samej sieci były tańsze od oferty abonamentowej. Taka strategia wiąże się ze stopniowym odchodzeniem od subsydiowania telefonów co stanowi znaczny koszt w przypadku pozyskiwania nowych klientów abonamentowych. Promowane systemy pre-paid zachęcają klientów do ponownego wykorzystania zakupionych wcześniej a niewykorzystywanych obecnie aparatów telefonicznych. W celu zwiększenie konkurencyjności ofert operatorzy często stosują różnego rodzaju bonusy, np. za pozostanie w sieci po zakończeniu okresu umowy. Obecnie w planach taryfowych stosuje się, wzorem telefonii stacjonarnej, kapitał minut za określoną opłatę. Nie różnicuje się cen za połączenia w zależności od pory dnia czy tygodnia. Operatorzy stosują taryfy ze zróżnicowaną opłatą za połączenia w zależności od sieci lub stosują plany taryfowe ze stawką liniową. W przypadku usług przekazu danych liczy się oczywiście ilość przesyłu danych niezależnie od pory. Praktycznie do 2004 konkurencja cenowa między operatorami telefonii komórkowej w Polsce była niewielka i skupiała się głównie na walce o klienta z operatorami stacjonarnymi. Różnice w cenach można było dostrzec jedynie w promocjach za poszczególne usługi. Perspektywa wejścia na rynek nowych podmiotów spowodowała, że działających operatorzy zaczęli obniżać ceny swoich usług. Miało to na celu odstraszenie potencjalnych operatorów do wejścia na rynek. W roku 2006 ten trend został zachowany (Raport...,s. 67). W zakresie usług abonamentowych zarysował się, zaobserwowany już w latach trend w polityce cenowej, zgodnie z którym operatorzy oferujący najdroższe na rynku koszyki usług charakteryzują się zdecydowanie największą dynamiką spadku cen, około 19%. rocznym spadkiem. Spadkowi uległy ceny zarówno dla klientów indywidualnych jak i biznesowych w systemie post-paid jak i pre-paid. Dynamika spadków w systemie post-paid w latach była niewielka natomiast w systemie pre-paid nieznacznie rosła. Średnią cenę brutto za minutę połączenia w systemie post-paid i pre-paid przedstawiono na wykresie 4 i 5. Wykres 4 Średnia cena brutto za minutę połączenia w systemie post-paid w Polsce w latach ,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 PKT Centertel PTC Polkomtel 0, Źródło: Raport.., s. 56.

8 Rynek telefonii komórkowej w Polsce 331 Wykres 5 Średnia cena połączeń w systemie pre-paid w Polsce w latach ,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0, I poł II poł X 2005 PKT Centertel PTC Polkomtel Źródło: Raport.., s. 69. Średnie ceny w telefonii ruchomej z 0,91zł w 2001 roku obniżyły się do poziomu 0,74 w 2005 roku. Obniżania się cen ma wpływ na poziom ARPU operatów ze 1006 w roku 2001 do 59 w 2005 roku. Średnie koszty korzystania z telefonu komórkowego w wybranych krajach przedstawiono na wykresie 6. Wykres 6 Średnie koszty korzystania z telefonu komórkowego w wybranych krajach w 2006 roku (PPP) post-paid 300 pre-paid Findlandia Holandia Szwecja Luksemburg Belgia Wielka Brytania Polska Niemcy Czechy Źródło: Raport.., s. 89. Szansą na znaczne obniżenie cen na rynku telefonii komórkowej miało być wejście nowych operatorów. Play oficjalnie rozpoczął sprzedaż swoich usług w marcu 2007 roku. Zastosował ofertę taryfy płaskiej, czyli 0,49 zł za minutę połączenia niezależnie od sieci. Nie ma niestety tańszych połączeń wewnątrz tej samej sieci i na telefony stacjonarne. Nie ma także zryczałtowanych, nielimitowanych połączeń na wybrane numery. Taka oferta obniża realną cenę połączeń w innych sieciach. Nie ma także różnicy w cenie w systemie na kartę i abonamentowy. Rewolucji w cenach nie wprowadził także mbank. Poza tym nie przeprowadził on kampanii reklamowej, która pozwoliłaby zorientować się potencjalnym użytkownikom, że istnieje jakiś nowy operator. Zdecydowanie nie wykorzystał potencjału drzemiącego w dużej ilości klientów swojego banku. Porównanie ceny połączeń Play z innymi operatorami przedstawiono na wykresie 7.

9 332 Piotr Szkudlarek Wykres 7 Porównanie cen za połączenia w telefonii ruchomej w Polsce 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Heyah Play Orange Era Plus mbank mobile W sieci Poza siecią Stacjonarne Średnio Źródło: opracowanie własne na podstawie danych operatrów. Przeciętny spadek cen za usługi w telefonii komórkowej mogą niewątpliwie świadczyć o presji rynkowej nakładanej na działających operatorów. Należy zwrócić uwagę na jedną ważną kwestię. Obniżanie cen w systemie pre-paid - gdzie zmiana dostawcy usług (w przeciwieństwie do systemu abonamentowego) nie stwarza większych problemów i to obniżka do poziomu nawet niższego od cen hurtowych, jest ewidentnym działaniem utrudniającym, czy wręcz uniemożliwiającym słabszym podmiotom stworzenie konkurencyjnej oferty i tym samym funkcjonowanie na rynku. Takie działanie uznaje się za antykonkurencyjne i określa się mianem price-squeezing. W najbliższym czasie duże zmiany mogą mieć miejsce w roamingu międzynarodowym. UE uznała, że w tym przypadku działanie rynku jest nieskuteczne. Opłaty za roaming są nadal bardzo wysokie. Według propozycji Komisji Europejskiej opłaty mają spaść o około 70%. Według operatorów drogi roaming rekompensuje tanie połączenia krajowe. Tak jak w przypadku telefonii stacjonarnej subsydiowanie skośnie nie powinno mieć miejsca. Wydaje się, że operatorzy, po dość znaczących obniżkach cen w ostatnich latach, zapoczątkowanych w systemie pre-paid zaczęli większą wagę przywiązywać do budowania wizerunku marki globalnej, dającej klientom poczucia bezpieczeństwa i pełnego dostępu do usług. Globalna marka wpływa korzystnie na zarządzanie i rozpoznawanie operatora telekomunikacyjnego. Pierwszy na zmianę marki zdecydował się PTK Centertel zmieniając markę Idea na Orange. Planuje się także zamianę marki France Telecom a tym samym i Telekomunikacji Polskiej na Orange. W ten sposób sprzedają się usługi we Francji, Wielkiej Brytanii i Hiszpanii. W przypadku PTC niebawem nastąpi zmiana marki Era na T-Mobile. Ostatni operator, czyli Polkomtel, najprawdopodobniej zmieni w przyszłości markę na Vodafone. Wzrost konkurencyjności operatorów telefonii komórkowej umożliwi świadczenie usługi rozmów przez komórki w Internecie. Takie kroki podjął już Orange i Onet.pl wykorzystujący technologię WiFi, czyli radiowego dostępu do Internetu. Komórkowo internetowe plany operatorów wiążą się z tendencją występującą na światowych rynkach. Aparaty telefoniczne z modułem WiFi to może być przyszłość telefonii komórkowej. Prowadzenie rozmów z telefonów komórkowych przez bezprzewodowe łącze internetowe to wyzwanie dla rynku telekomunikacyjnego. Telefonia internetowa bardzo szybko rozwinęła się w sieciach stacjonarnych. Operatorzy telefonii komórkowej zaczynają również walkę o klienta poprzez świadczenie usługi konwergentnych z operatorami z innych segmentów rynku telekomunikacyjnego. Dla przykładu, mimo braku swojej infrastruktury telefonii stacjonarnej, Era świadczy usługi telefonii stacjonarnej. Oferta operatora to zwykły telefon GSM, tylko w strefie domowej działa jak telefon stacjonarny. Ma to znaczenie głównie do obniżenia połączeń z innych telefonów stacjonarnych. Podobną ofertę na również Plus. Telefonia

10 Rynek telefonii komórkowej w Polsce 333 komórkowa wchodzi więc w segment telefonii stacjonarnej stając się dla niej konkurencją. Podsumowanie Analiza rynku telefonii ruchomej wskazuje, że prowadzona regulacja przynosi zarówno pozytywne jak i negatywne skutki, co jest zjawiskiem znanym w teorii regulacji, np. przechwytywania czy grup interesu. Na negatywną ocenę wpływ mają przede wszystkim bariery wejścia związane z kosztami wejścia i barierami prawnymi związanymi z dysponowaniem dobrem rzadkim jakim jest częstotliwość. Choć w ostatnim czasie, na skutek działań Prezesa UKE ta tendencja powoli odwraca się. Praktycznie przez ponad 12 lat funkcjonowania telefonii GSM nie byli oni narażeni na konieczność rywalizacji i klienta. Poza tym nadal operatorzy mają stabilną i zbliżoną pozycję na rynku. W krótkim okresie brak jest technologii, która mogłoby zminimalizować bariery wejścia na rynek. Z tego wzglęu celowe jest nadal prowadzenie regulacji ex-ante. Pozytywnymi aspektami rozwoju rynku telekomunikacyjnego są niewątpliwie rosnący poziom wskaźnika penetracji rynku i mimo zmniejszenia jego tempa spadek cen. W najbliższej przyszłości należy zdynamizować działania liberalizacyjne na rynku usług telefonii komórkowej. Przełamaniu oligopolu na rynku telefonii komórkowej powinno sprzyjać wprowadzenie nowych operatorów, roamingu krajowego, dostępu do infrastruktury działających operatorów a także zmniejszenie stawek rozliczeń międzyoperatorskich. Ważne jest także, aby obowiązki nałożone przez Regulatora na operatorów o pozycji znaczącej były egzekwowane, szczególnie wydane decyzje w kwestiach konfliktowych między operatorami. Tylko wtedy stanowić to będzie skuteczny instrument w procesie liberalizacji rynku usług telekomunikacyjnych. Światowe tendencje i doświadczenia pokazują, że przyszłość telekomunikacji leży w pełnej integracji telefonii komórkowej, stacjonarnej, telewizji i Internetu. Tylko Ci operatorzy, którzy będą oferować nowe typy usług łączące przesył danych, obrazu, dźwięku niezależnie od miejsca przebywania użytkownika mają szanse na zbudowanie silnej pozycji na rynku. Właśnie na tym polu operatorzy telefonii komórkowej powinni upatrywać szans dalszego rozwoju. BIBLIOGRAFIA: 1. Carlton D., Perloff J., (1999), Modern Industrial Organizations, Addison Wesley Longman. 2. Dec Ł, (2006), Sprzedawcy usług komórkowych łączą się, w: Rzeczpospolita, Economides N., (1999), The Telecommunications Act of 1996 and Its Impact, Japan and the World Economy, vol. 11, no. 3,. 4. Klimczak B., (1998), Mikroekonomia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. O. Langego we Wrocławiu, Wrocław 5. Lambin J.J., (2001), Strategiczne zarządzanie marketingowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 6. Łyszkiewicz W., (2000), Organizacja rynku i konkurencji, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa. 7. Nickess W.G., (2000), Zrozumieć biznes, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa. 8. Rączka J., (2002), Dlaczego państwo reguluje rynki-pozytywne teorie regulacji ekonomicznej, w: Ekonomista, nr 3 s. 414.

11 334 Piotr Szkudlarek RAPORTY I AKTY PRAWNE: 1. Raport o stanie rynku, (2007), Urząd Komunikacji Elektronicznej, Warszawa. 2. Ustawa o łączności dnia 23 listopada 1990 roku, Dz. U. Nr 86, poz Ustawa Prawo telekomunikacyjne z dnia z dnia 16 lipca 2004, Dz. U. Nr 171, poz Rozporządzeniu Ministerstwa Infrastruktury z dnia 25 października 2004 roku w sprawie określenia rynków właściwych poddanych analizie przez Prezesa Urzędu Telekomunikacji i Poczty Dz. U. Nr 242, poz