Kodeks pracy. Komentarz. Małgorzata Gersdorf Krzysztof Rączka Michał Raczkowski. Wielkie Komentarze. Wydanie 2

Transkrypt

1

2 Kodeks pracy Komentarz Małgorzata Gersdorf Michał Raczkowski Wydanie 2 Stan prawny na 20 października 2011 roku Wielkie Komentarze

3 Poszczególne części Komentarza opracowali: Małgorzata Gersdorf dział II (z wyjątkiem art ), dział IV art , , dział V, XIV, XIV A dział I, III, VI, VII, VIII, IX, XI, XIII Michał Raczkowski dział II art , dział IV art , X, XII, XV Redaktor prowadzący: Katarzyna Bojarska Opracowanie redakcyjne: Katarzyna Bojarska, Joanna Ołówek, Magdalena Urbańska Opracowanie techniczne: Małgorzata Duda Projekt okładki i stron tytułowych: Michał Piotrowski Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody Autorów i wydawcy. ISBN LexisNexis Polska Sp. z o.o. Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, Warszawa tel , faks Infolinia: Redakcja: tel , , , faks biuro@lexisnexis.pl Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony

4 Spis treści Wykaz skrótów Słowo wstępne USTAWA z 26 czerwca 1974 r. KODEKS PRACY (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) DZIAŁ PIERWSZY. Przepisy ogólne (art. 1 21) Rozdział I. Przepisy wstępne (art ) Rozdział II. Podstawowe zasady prawa pracy (art ) Rozdział IIa. Równe traktowanie w zatrudnieniu (18 3a 18 3e ) Rozdział IIb. Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy (art ) Rozdział III. Związki zawodowe i załogi pracownicze (art ) DZIAŁ DRUGI. Stosunek pracy (art ) Rozdział I. Przepisy ogólne (art ) Rozdział II. Umowa o pracę (art ) Oddział 1. Zawarcie umowy o pracę (art ) Oddział 2. Przepisy ogólne o rozwiązaniu umowy o pracę (art ) Oddział 3. Rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem (art ) Oddział 4. Uprawnienia pracownika w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę (art ) Oddział 5. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia (art ) Oddział 6. Uprawnienia pracownika w razie niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia (art ) Oddział 6a. Uprawnienia pracodawcy w razie nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia (art )

5 Spis treści Oddział 7. Wygaśnięcie umowy o pracę (art ) Rozdział IIa. Warunki zatrudnienia pracowników skierowanych do pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z państwa będącego członkiem Unii Europejskiej (art ) Rozdział IIb. Zatrudnianie pracowników w formie telepracy (art ) Rozdział III. Stosunek pracy na podstawie powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę (art ) Oddział 1. Stosunek pracy na podstawie powołania (art ) Oddział 2. Stosunek pracy na podstawie wyboru (art ) Oddział 3. Stosunek pracy na podstawie mianowania (art. 76) Oddział 4. Stosunek pracy na podstawie spółdzielczej umowy o pracę (art. 77) DZIAŁ TRZECI. Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia (art ) Rozdział I. Ustalanie wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą (art ) Rozdział Ia. Wynagrodzenie za pracę (art ) Rozdział II. Ochrona wynagrodzenia za pracę (art ) Rozdział III. Świadczenia przysługujące w okresie czasowej niezdolności do pracy (art. 92) Rozdział IIIa. Odprawa rentowa lub emerytalna (art ) Rozdział IV. Odprawa pośmiertna (art. 93) DZIAŁ CZWARTY. Obowiązki pracodawcy i pracownika (art ) Rozdział I. Obowiązki pracodawcy (art ) Rozdział II. Obowiązki pracownika (art ) Rozdział IIa. Zakaz konkurencji (art ) Rozdział III. Kwalifikacje zawodowe pracowników (art ) Rozdział IV. Regulamin pracy (art ) Rozdział V. Nagrody i wyróżnienia (art ) Rozdział VI. Odpowiedzialność porządkowa pracowników (art ) DZIAŁ PIĄTY. Odpowiedzialność materialna pracowników (art ) Rozdział I. Odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy (art ) Rozdział II. Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi (art ) DZIAŁ SZÓSTY. Czas pracy (art ) Rozdział I. Przepisy ogólne (art. 128) Rozdział II. Normy i ogólny wymiar czasu pracy (art ) Rozdział III. Okresy odpoczynku (art ) Rozdział IV. Systemy i rozkłady czasu pracy (art ) Rozdział V. Praca w godzinach nadliczbowych (art )

6 Spis treści Rozdział VI. Praca w porze nocnej (art ) Rozdział VII. Praca w niedziele i święta (art ) DZIAŁ SIÓDMY. Urlopy pracownicze (art ) Rozdział I. Urlopy wypoczynkowe (art ) Rozdział II. Urlopy bezpłatne (art ) DZIAŁ ÓSMY. Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem (art ) DZIAŁ DZIEWIĄTY. Zatrudnianie młodocianych (art ) Rozdział I. Przepisy ogólne (art ) Rozdział II. Zawieranie i rozwiązywanie umów o pracę w celu przygotowania zawodowego (art ) Rozdział III. Dokształcanie (art ) Rozdział IIIa. Zatrudnianie młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe (art ) Rozdział IV. Szczególna ochrona zdrowia (art ) Rozdział V. Urlopy wypoczynkowe (art. 205) Rozdział VI. Rzemieślnicze przygotowanie zawodowe (art. 206) DZIAŁ DZIESIĄTY. Bezpieczeństwo i higiena pracy (art ) Rozdział I. Podstawowe obowiązki pracodawcy (art ) Rozdział II. Prawa i obowiązki pracownika (art ) Rozdział III. Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy (art ) Rozdział IV. Maszyny i inne urządzenia techniczne (art ) Rozdział V. Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia (art ) Rozdział VI. Profilaktyczna ochrona zdrowia (art ) Rozdział VII. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe (art ) Rozdział VIII. Szkolenie (art ) Rozdział IX. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze (art ) Rozdział X. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy (art ) Rozdział XI. Konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz komisja bezpieczeństwa i higieny pracy (art a a ) Rozdział XII. Obowiązki organów sprawujących nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi państwowymi albo samorządowymi (art ) Rozdział XIII. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące wykonywania prac w różnych gałęziach pracy (art ) DZIAŁ JEDENASTY. Układy zbiorowe pracy (art ) Rozdział I. Przepisy ogólne (art )

7 Spis treści Rozdział II. Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy (art ) Rozdział III. Zakładowy układ zbiorowy pracy (art ) DZIAŁ DWUNASTY. Rozpatrywanie sporów o roszczenia ze stosunku pracy (art ) Rozdział I. Przepisy ogólne (art ) Rozdział II. Postępowanie pojednawcze (art ) Rozdział III. Sądy pracy (art ) DZIAŁ TRZYNASTY. Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika (art ) DZIAŁ CZTERNASTY. Przedawnienie roszczeń (art ) DZIAŁ CZTERNASTY A. Grupowa organizacja pracy (art ) DZIAŁ PIĘTNASTY. Przepisy końcowe (art ) Literatura Skorowidz

8 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa d.k.k. dyrektywa 75/117/EWG dyrektywa 2006/54/WE dyrektywa 89/391/EWG dyrektywa 2001/23/WE dyrektywa 2003/88/WE dyrektywa 91/533/EWG dyrektywa 97/81/WE dyrektywa 94/33/WE nieobowiązująca ustawa z 19 kwietnia 1969 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 94 ze zm.) dyrektywa Rady z 10 lutego 1975 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich dotyczących stosowania zasady równości wynagrodzeń mężczyzn i kobiet 75/117/EWG (Dz.Urz. WE 1975 L 45/19) nie obowiązuje dyrektywa 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (Dz.Urz. WE 2006 L 204/23) dyrektywa Rady z 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środ ków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy 89/391/EWG (Dz.Urz. WE 1989 L 183/1) dyrektywa Rady 2001/23/WE z 12 marca 2001 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów (Dz.Urz. WE 2001 L 82/16) dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/88 z 4 listopada 2003 r. dotycząca niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz.Urz. WE 2003 L 299/9) dyrektywa Rady 91/533/EWG z 14 października 1991 r. w sprawie obowiązku pracodawcy dotyczącego informowania pracowników o warunkach stosowanych do umowy lub stosunku pracy (Dz.Urz. WE 1991 L 288/32) dyrektywa Rady 97/81/WE z 15 grudnia 1997 r. dotyczącej Po rozu mienia ramowego dotyczącego pracy w niepełnym wymiarze godzin zawartego przez Europejską Unię Konfederacji Przemysłowych i Pracodawców (UNICE), Europejskie Centrum Przedsiębiorstw Publicz nych (CEEP) oraz Europejską Konfederację Związków Za wo dowych (ETUC) (Dz.Urz. WE 1998 L 14/9 ze zm.) dyrektywa Rady 94/33/WE z 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób młodych (Dz.Urz. WE 1994 L 216/12) 9

9 Wykaz skrótów dyrektywa 96/71/WE dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 96/71/WE z 16 grudnia 1996 r. dotycząca delegowania pracowników w ramach świadczenia usług (Dz.Urz. WE 1997 L 18/1) Europejska Karta Społeczna Europejska Karta Społeczna sporządzona w Turynie 18 października 1961 r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 8, poz. 67 ze zm.) k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) k.h. uchylone rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) Konstytucja RP Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) k.p. ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) k.p.a. ustawa z 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz ze zm.) k.p.c. ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) k.p.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) k.r.o. ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) k.s.h. ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz ze zm.) k.w. ustawa z 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zm.) konwencja brukselska konwencja brukselska o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, sporządzona 27 września 1968 r. (Dz.Urz. WE 1998 C 27/1) konwencja rzymska konwencja rzymska o prawie właściwym dla zobowiązań umownych z 19 czerwca 1980 r. (Dz.Urz. UE 2005 C 334/1 ze zm.) p.p.m. ustawa z 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 82, poz. 432) przep. wprow. k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.) p.u.s.p. ustawa z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz ze zm.) pr.bud. ustawa z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz ze zm.) pr.spółdz. ustawa z 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz ze zm.) rozporządzenie nr 44/2001 rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz WE L 12/1) rozp. spr. przyg. zaw. rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz.U. Nr 60, poz. 278 ze zm.) rozp. spr. ust. wyn. rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 289 ze zm.) 10

10 Wykaz skrótów rozporządzenie rozporządzenie Rady Ministrów z 10 października 1975 r. w sprawie waz 10 października 1975 r. runków odpowiedzialności materialnej pracowników za szkody w powierzonym mieniu (tekst jedn. Dz.U. z 1996 r. Nr 143, poz. 662) rozporządzenie rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332 ze zm.) rozporządzenie rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 stycznia 1997 r. z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. Nr 2, poz. 14 ze zm.) rozporządzenie rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 5 grudnia 2002 r. z 5 grudnia 2002 r. w spra wie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum (Dz.U. Nr 214, poz. 1808) rozporządzenie rozporządzenie Rady Ministrów z 30 czerwca 2009 r. w sprawie z 30 czerwca 2009 r. chorób zawodowych (Dz.U. Nr 105, poz. 869) rozporządzenie rozporządzenie Rady Ministrów z 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania z 1 lipca 2009 r. okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 105, poz. 870) TfUE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE 2010 C 83/1) u.d.o. ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 ze zm.) u.e.r. ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz ze zm.) u.o.p.s. ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 223, poz ze zm.) u.o.p. ustawa z 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców (Dz.U. Nr 55, poz. 235 ze zm.) u.p.e.a. ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz ze zm.) u.pow.ob.rp ustawa z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz ze zm.) u.p.u.p. ustawa z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.) u.s.i.p. ustawa z 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (Dz.U. Nr 35, poz. 163 ze zm.) u.sł.woj. ustawa z 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 593 ze zm.) u.s.m.p. ustawa z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 125, poz ze zm.) ustawa o PIP ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. Nr 89, poz. 589 ze zm.) ustawa wypadkowa ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz ze zm.) u.z.f.ś.s. ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn. Dz.U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 ze zm.) u.z.p.t. ustawa z 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (Dz.U. Nr 166, poz ze zm.) 11

11 Wykaz skrótów u.zw.zaw. wytyczne z 1985 r. ustawa z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.) uchwała pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 27 czerwca 1985 r. (III PZP 10/85, OSNCP 1985, nr 11, poz. 164). 2. Organy CEEP European Centre of Enterprises with Public Participation (Europejskie Centrum Przedsiębiorstw Prywatnych) ETS Europejski Trybunał Sprawiedliwości ETUC European Trade Union Confederation (Europejska Konfederacja Związków Zawodowych) FUS Fundusz Ubezpieczeń Społecznych MOP Międzynarodowa Organizacja Pracy NSA Naczelny Sąd Administracyjny SA Sąd Apelacyjny SN Sąd Najwyższy TK Trybunał Konstytucyjny TUS Trybunał Ubezpieczeń Społecznych UNICE Union of Industrial and Employer s Confederations of Europe (Europejska Unia Konfederacji Przemysłowych i Pracodawców) ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych 3. Publikatory i czasopisma Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego Dz.U. Dziennik Ustaw Dz.Urz. Dziennik Urzędowy Dz.Urz. GUS Dziennik Urzędowy Głównego Urzędu Statystycznego Dz.Urz. WE (UE) Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich (Unii Europejskiej) GSP Gdańskie Studia Prawnicze Mon.Pod. Monitor Podatkowy MPP Monitor Prawa Pracy M.P. Monitor Polski M.Prawn. Monitor Prawniczy NP Nowe Prawo ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administra cyjnego OSA Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego OSAiSN Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych i Sądu Najwyższego OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNAPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych OSNPG Orzecznictwo Sądu Najwyższego (wydawnictwo Prokuratury Generalnej) OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego PiP Państwo i Prawo PiZS Praca i Zabezpieczenie Społeczne 12

12 Wykaz skrótów PNUŚ Pr. Pracy PPH PPiPS Prok. i Pr. PS PUG PUSiG RPEiS SC Sł. Prac. ZNUJ 4. Inne skróty bhp Lex LexPolonica Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego Prawo Pracy Przegląd Prawa Handlowego Z Problematyki Prawa Pracy i Polityki Socjalnej Prokuratura i Prawo Przegląd Sądowy Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Przegląd Ubezpieczeń Społecznych i Gospodarczych Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Studia Cywilistyczne Służba Pracownicza Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego bezpieczeństwo i higiena pracy System Informacji Prawnej Wolters Kluwer Serwis Prawniczy LexisNexis Uwaga: Powołane w książce artykuły bez bliższego oznaczenia są artykułami Kodeksu pracy. 13

13 Słowo wstępne Przedstawiany Czytelnikom Kodeks pracy. Komentarz stanowi wyczerpujące omówienie przepisów dotyczących tej dziedziny prawa. Liczne zmiany tekstu ustawy są wyrazem niekiedy różnych tendencji i wizji roli prawa pracy w regulacji stosunków pracy, są również nie zawsze odpowiedniej jakości legislacyjnej. Mając świadomość rozbieżności stanowisk w doktrynie i często niejedoznacznej linii orzecznictwa, autorzy prezentują swoje stanowiska z dozą ostrożności. Jeżeli ich pogląd różni się od stanowiska prezentowanego w judykaturze, to zawsze jest to zaznaczone i uwzględnione, aby Czytelnik mógł dokonać wyboru interpretacyjnego. Autorzy starali się prezentować koherentne poglądy, dążąc do tego, aby prezentowany przekaz interpretacyjny był spójny; nie oznacza to jednak, iż cel ten został w pełni osiągnięty, dlatego mając świadomość wspólnej odpowiedzialności za całość Komentarza każdy z jego współautorów ponosi odpowiedzialność za swój wkład w całość. Autorzy w swych rozważaniach starali się rzetelnie przedstawić zarówno utrwaloną linię orzeczniczą, jak i rozbieżności w rozstrzygnięciach sądowych. Przedstawiany Czytelnikom Komentarz jest pracą zbiorową. Jego autorami są pracownicy Katedry Prawa Pracy i Polityki Społecznej Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Nie oznacza to jednak, że Komentarz został napisany przez teoretyków prawa pracy, albowiem wszyscy autorzy łączą pracę naukową na Uniwersytecie Warszawskim z praktyką. Profesor Małgorzata Gersdorf jest sędzią Sądu Najwyższego, a wcześniej przez ponad dwadzieścia lat była praktykującym radcą prawnym. Profesor przez blisko dziesięć lat pracował w Radzie Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów, a od kilkunastu lat zajmuje się doradztwem prawnym w zakresie indywidualnych i zbiorowych stosunków pracy. Doktor Michał Raczkowski odbył aplikację adwokacką, a obecnie jest asystentem sędziego Sądu Najwyższego. Zawarte w Komentarzu rozważania są więc syntezą nauki i praktyki. Autorzy 15

14 Rozdział I. Przepisy wstępne Art. 1 USTAWA z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; zm.: Dz.U. z 1998 r. Nr 106, poz. 668, Nr 113, poz. 717; z 1999 r. Nr 99, poz. 1152; z 2000 r. Nr 19, poz. 239, Nr 43, poz. 489, Nr 107, poz. 1127, Nr 120, poz. 1268; z 2001 r. Nr 11, poz. 84, Nr 28, poz. 301, Nr 52, poz. 538, Nr 99, poz. 1075, Nr 111, poz. 1194, Nr 123, poz. 1354, Nr 128, poz. 1405, Nr 154, poz. 1805; z 2002 r. Nr 74, poz. 676, Nr 135, poz. 1146, Nr 196, poz. 1660, Nr 199, poz. 1673, Nr 200, poz. 1679; z 2003 r. Nr 166, poz. 1608, Nr 213, poz. 2081; z 2004 r. Nr 96, poz. 959, Nr 99, poz. 1001, Nr 120, poz. 1252, Nr 240, poz. 2407; z 2005 r. Nr 10, poz. 71, Nr 68, poz. 610, Nr 86, poz. 732, Nr 167, poz. 1398; z 2006 r. Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 133, poz. 935, Nr 217, poz. 1587, Nr 221, poz. 1615; z 2007 r. Nr 64, poz. 426, Nr 89, poz. 589, Nr 176, poz. 1239, Nr 181, poz. 1288, Nr 225, poz. 1672; z 2008 r. Nr 93, poz. 586, Nr 116, poz. 740, Nr 223, poz. 1460, Nr 237, poz. 1654; z 2009 r. Nr 6, poz. 33, Nr 56, poz. 458, Nr 58, poz. 485, Nr 98, poz. 817, Nr 99, poz. 825, Nr 115, poz. 958, Nr 125, poz. 1035, Nr 157, poz. 1241, Nr 219, poz. 1704; z 2010 r. Nr 105, poz. 655, Nr 135, poz. 912, Nr 182, poz. 1228, Nr 224, poz. 1459, Nr 249, poz. 1655, Nr 254, poz. 1700; z 2011 r. Nr 36, poz. 181, Nr 63, poz. 322, Nr 80, poz. 432, Nr 144, poz. 855, Nr 149, poz. 887, Nr 232, poz. 1378) Preambuła (uchylona) Art. 1. ZAKRES REGULACJI DZIAŁ PIERWSZY Przepisy ogólne Rozdział I Przepisy wstępne Art. 1. Kodeks pracy określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców. 17

15 Art. 1 Dział pierwszy. Przepisy ogólne Art. 1 w sposób syntetyczny określa zakres przedmiotowy i podmiotowy Kodeksu pracy, wskazując, iż normuje on prawa i obowiązki stron indywidualnego stosunku pracy, niezależnie od podstawy zatrudnienia. Jednak bliższa analiza Kodeksu pracy wskazuje, iż jego rzeczywisty zakres przedmiotowy i podmiotowy nie pokrywa się z tą deklaracją. Współcześnie przez kodeks rozumiemy uporządkowany zbiór praw regulujących w sposób całościowy i pełny określoną dziedzinę życia społecznego (por. Leksykon prawniczy, red. U. Kalina-Prasznic, Warszawa 1997, s. 100). W przypadku Kodeksu pracy chodzi o regulację sfery społecznych stosunków pracy podporządkowanej. Rzeczywiście jest tak, że Kodeks pracy poświęcony jest w przeważającej części regulacji praw i obowiązków stron stosunku pracy, jednakże niecała problematyka tego stosunku została w nim uregulowana. Z jednej strony wystarczy wskazać, iż ważna problematyka rozwiązywania stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników została unormowana w ustawie z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.), natomiast zatrudnianie pracowników tymczasowych znalazło swoją regulację w ustawie z 9 lipca 2003 r. (Dz.U. Nr 166, poz ze zm.). Z drugiej strony znalazły się tu przepisy regulujące materię wykraczającą poza sferę indywidualnego stosunku pracy, choćby dotyczące specyficznych źródeł prawa pracy, a więc przepisy działu jedenastego dotyczące układów zbiorowych pracy czy też art odnoszące się do regulaminów wynagradzania oraz art o regulaminach pracy. Również od strony podmiotowej Kodeks pracy nie obejmuje w równym stopniu wszystkich pracowników i pracodawców, w odniesieniu do stron stosunków pracy bowiem, głównie z mianowania, regulowanych tzw. zamkniętymi pragmatykami pracowniczymi, ma on zastosowanie subsydiarne, podobnie zresztą jak do stron spółdzielczego stosunku pracy (por. uwagi do art. 5 i 77). Przepisy pozakodeksowe regulują odrębnie pewne elementy stosunku pracy z powołania określonych grup pracowniczych. Można tu wskazać przykładowo ustawę z 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 ze zm.), która wprowadza pewne odrębności do stosunku pracy dyrektora przedsiębiorstwa państwowego, jego zastępców i głównego księgowego. W części dotyczącej nawiązania i rozwiązania stosunku pracy przepisy Kodeksu nie mają również zastosowania w odniesieniu do pracowników z wyboru w zakresie, w jakim jest to związane ze specyfiką aktu kreującego stosunek pracy. Wyłączenie stosowania Kodeksu pracy w stosunku do określonych grup pracowników może być także następstwem zawarcia dla nich układu zbiorowego pracy lub wydania regulaminu pracy w zakresie, w jakim akty te statuują unormowania odrębne od kodeksowych, bowiem mają one pierwszeństwo przed przepisami Kodeksu (por. uwagi do art. 5 i 9). 18

16 Rozdział I. Przepisy wstępne Art. 2 Wypada również wskazać, iż Kodeks pracy ma także zastosowanie do innych osób niż pracownicy. Do Kodeksu pracy odsyła rozporządzenie Rady Ministrów z 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (Dz.U. z 1976 r. Nr 3, poz. 19 ze zm.). Również art rozszerzają krąg podmiotów, do których mają zastosowanie przepisy o bhp, na osoby fi zyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, na studentów i uczniów odbywających zajęcia na terenie zakładu pracy, na osoby fizyczne wykonujące prace społecznie użyteczne i na członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych. Całościowa analiza Kodeksu pracy pozwala stwierdzić, iż nie jest to kodyfikacja całego prawa pracy, lecz jedynie indywidualnego stosunku pracy, głównie umownego. Poza zakresem przedmiotowym Kodeksu znajduje się również przeważająca część tzw. zbiorowych stosunków pracy i stosunków związanych z rozwiązywaniem indywidualnych sporów pracy, a także stosunków poprzedzających nawiązanie stosunku pracy. Ze względu jednak na złożoność i jakościową odmienność stosunków stanowiących przedmiot prawa pracy niemożliwe jest ich skodyfikowanie w jednym akcie prawnym. Art. 2. DEFINICJA PRACOWNIKA Art. 2. Pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. W art. 2 zdefiniowano pojęcie pracownika przez wskazanie aktów kreujących stosunek pracy; wykaz tych aktów ma charakter wyczerpujący. Osoba zatrudniona na innej podstawie prawnej niż wskazana w art. 2 nie jest pracownikiem, a zatem nie jest nim osoba wykonująca pracę na podstawie: umowy zlecenia (art k.c.), umowy o dzieło (art k.c.), umowy agencyjnej (art k.c.) oraz umowy o pracę nakładczą (por. rozporządzenie Rady Ministrów z 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą, Dz.U. z 1976 r. Nr 3, poz. 19 ze zm.), choć sytuacja prawna chałupnika jest bardzo zbliżona do statusu pracowniczego. Pracownikami nie są również członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych (por. ustawę z 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze, tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz ze zm.). W wyroku z 21 kwietnia 1999 r. (III AUa 2/99, OSA 2000, nr 7 8, poz. 30) Sąd Apelacyjny w Katowicach wskazał, że skazany, który w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności pracował, nie jest pracownikiem w rozumieniu art. 2 k.p. W doktrynie taki rodzaj stosunku zatrudnienia określany bywa mianem penalnego stosunku zatrudnienia. 19