PRACOWNIA KONSERWACJI ZABYTKÓW

Transkrypt

1 INWENTARYZACJA KONSERWATORSKA I PROGRAM PRAC BARAKU O NUMERZE INWENTARYZACYJNYM 42 ZNAJDUJĄCEGO SIĘ NA TERENIE PAŃSTWOWEGO MUZEUM NA MAJDANKU W LUBLINIE Oprac.: mgr Marek Trocha LUBLIN 2014

2 ZAWARTOŚĆ OPRACOWANIA 1 PRZEDMIOT PRAC PODSTAWA OPRACOWANIA Podstawa formalna Podstawa merytoryczna Cel i zakres opracowania KRÓTKI RYS HISTORYCZNY OBIEKTU OPIS INWENTARYZACYJNY Zestawienie elementów pierwotnych i wtórnych Fundamenty i podmurówka Posadzki Podwaliny Panele ścienne Panele dachowe Ściany murowane Ściany wewnętrzne, szkieletowe Konstrukcja drewniana Elementy stolarki budowlanej Wyposażenie BUDOWA TECHNICZNA WRAZ ZE STANEM ZACHOWANIA ORAZ PRZYCZYNAMI ZNISZCZEŃ Fundament i podmurówka Posadzki Podwaliny Panele ścienne i dachowe Ściany murowane Ściany wewnętrzne szkieletowe Elementy konstrukcji drewnianej Elementy stolarki budowlanej Elementy wyposażenia WYNIKI BADAŃ ANALITYCZNYCH METODYKA BADAŃ WYNIKI PODSUMOWANIE ZAŁOŻENIA KONSERWATORSKIE PROGRAMY PRAC KONSERWATORSKICH Fundamenty i podmurówka Kominy Posadzki Elementy drewniane: konstrukcja i oszalowanie Wymiana podwalin pod ścianami zewnętrznymi Odtworzenie podwalin wewnętrznych słupów nośnych Wymiana podwalin w ścianach szkieletowych Naprawa lub wymiana elementów konstrukcyjnych Konserwacja paneli dachowych Konserwacja paneli ściennych Montaż baraku Zabezpieczenie bio- i ogniochronne Scalenie kolorystyki Tynki i wymalowania Elementy stolarki budowlanej Wyposażenie elementy drewniane Wyposażenie elementy metalowe Wyposażenie techniczne kotłowni Wyposażenie wanna betonowa Uwagi końcowe DOKUMENTACJA RYSUNKOWA DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA

3 1 PRZEDMIOT PRAC Przedmiotem niniejszego opracowania jest budynek baraku nr 42 pełniącego funkcję łaźni kobiecej na terenie Państwowego Muzeum na Majdanku. 2 PODSTAWA OPRACOWANIA 2.1 Podstawa formalna Zlecenie Państwowego Muzeum na Majdanku, Lublin ul. Droga Męczenników Majdanka Podstawa merytoryczna W opracowaniu niniejszym oparto się na: Oględzinach obiektu, badaniach konserwatorskich, mikrobiologicznych i chemicznych oraz fotografiach wykonanych przez autora opracowania a także kwerendzie archiwalnej i analizie materiałów źródłowych. Ekspertyza n/t oceny stanu technicznego baraku nr 42 na terenie Państwowego Muzeum na Majdanku w Lublinie autorstwa mgr inż. Krzysztofa Kędzierskiego; Lublin 2009 Projekt budowlano-wykonawczy remontu budynku łaźni barak 42 na terenie Państwowego Muzeum na Majdanku w Lublinie autorstwa mgr inż. Krzysztofa Kędzierskiego; Lublin 2009 Ekspertyza Mykologiczna; Barak Nr 42 Łaźnia mgr inż. Mirosław Zaród, mgr Katarzyna Kłos; Lublin 2014 Janina Kiełboń, Edward Balawajder Państwowe Muzeum na Majdanku w latach Wybór dokumentów. Lublin 2004 Opinia stanu zachowania obiektów zabytkowego zespołu Muzeum Martyrologii w Majdanku", cz. 1-2., w oprac. Dr inż. M. Czajnik, mgr inż. P. Kozarski, inż. Z. Wczelik; VI 1980 r. 2.3 Cel i zakres opracowania Celem opracowania jest inwentaryzacja konserwatorska baraku 42 pod kątem określenia stopnia jego oryginalności oraz sporządzenie programów prac konserwatorskich poszczególnych elementów konstrukcji i wyposażenia, niezbędnych do opracowania projektu budowlanego i kosztorysu prac remontowych. Zakresem swoim opracowanie obejmuje: Inwentaryzację elementów pierwotnych i wtórnych Określenie technologii wykonania Ocenę stanu zachowania i ustalenie przyczyn zniszczeń Opracowanie programów prac konserwatorskich dla poszczególnych elementów obiektu 3

4 3 KRÓTKI RYS HISTORYCZNY OBIEKTU. 1 Barak Nr 42 jest jednym z wielu obiektów byłego hitlerowskiego obozu zagłady na Majdanku. Jako całość, teren poobozowy wraz z zabudowaniami, został wpisany do rejestru zabytków pod nr A/1029(1-73). Barak nr 42 wybudowano na terenie obozu koncentracyjnego jesienią 1942 roku z przeznaczeniem na łaźnię dla kobiet i miejsce dezynfekcji odzieży. Wykorzystywania baraków jako komór gazowych zaniechano w 1944 roku. W czasach obozowych barak 42 połączony był z bunkrem oraz barakiem 41 wiatą, co tworzyło ciąg obiektów w zwartej zabudowie. Wiata została uszkodzona w 1945 roku i odbudowana rok później. W roku 1947 uległa zawaleniu na skutek huraganu. Wiaty do dziś nie odbudowano, wobec czego baraki Nr 41 i 42 w chwili obecnej stanowią obiekty wolnostojące. Z informacji kustosza Muzeum na Majdanku wynika że budynek przetrwał do końca działań wojennych i likwidacji obozu. Przez dłuższy okres po wojnie był użytkowany przez wojsko. Swą dawną funkcję pełniła łaźnia. Dawną rozbieralnię więźniów wykorzystywano jako kino żołnierskie. Barak posiadał wówczas, będący kabiną kinooperatora, nie istniejący dziś przedsionek, przybudowany do ściany szczytowej od strony Drogi Męczenników Majdanka. Później (brak informacji kiedy) przedsionek ten rozebrano i obecnie budynek ma od tamtej strony ślepą ścianę szczytową. Otwór w ścianie zaślepiony jest wtórnie oryginalnymi panelami dachowymi. Można zatem wnosić, że budynek nadawał się do użytkowania jako kino musiał być w stanie technicznym co najmniej nie zagrażającym bezpieczeństwu jego użytkowania. W roku 1950 wykonano częściowy remont łaźni i komór dezynfekcyjnych, wstawiono drzwi i okna. Zasadniczy okres odbudowy i rzeczywistej naprawy obiektów poobozowych nastąpił po 1961 roku po wykonaniu koncepcji zagospodarowania terenu Majdanka przez lubelskiego architekta mgr inż. arch. Romualda Dylewskiego. Na podstawie tej koncepcji Majdanek odbudowano w formie, która niezmieniona jest do chwili obecnej. Na podstawie, dość nielicznych, materiałów będących w posiadaniu kustosza Muzeum na Majdanku wiadomo, że: w latach wykonano remont i konserwację urządzeń łaźni. Brak bliższych danych o zakresie remontu, co wskazuje raczej na wykonanie drobnych napraw bieżących. w latach 1975, 78, 79, 80 przeprowadzano konserwację łaźni i komór dezynfekcji odzieży oraz zabezpieczenie antykorozyjne urządzeń łaźni w baraku 42 w latach wykonano prace remontowe zakresem których objęto: wymianę podwalin, płatwi, krokwi, słupów, mieczy, blatów dachowych, świetlików, częściową wymianę podmurówki oraz wymianę pokrycia dachowego. 1 Na podstawie kwerendy archiwalnej i opracowania pt. Ekspertyza n/t oceny stanu technicznego baraku nr 42 na terenie Państwowego Muzeum na Majdanku w Lublinie autorstwa mgr inż. Krzysztofa Kędzierskiego 4

5 w roku 1995 wykonano remont oszalowania zewnętrznego ścian i odtworzono 4 szt. drzwi zewnętrznych. W takim stanie barak 42 stoi blisko 20 lat. W chwili obecnej barak nie jest udostępniony dla zwiedzających. 4 OPIS INWENTARYZACYJNY Rys. 1 Plany baraku stajennego 260/9 (OKH) vom Pferdestall Budynek baraku o numerze inwentaryzacyjnym 42 znajduje się na terenie Państwowego Muzeum na Majdanku, na polu x w północno-wschodnim narożniku i należy do baraków stajennych typ 260/9 używanych jako stajnie polowe, o konstrukcji opracowanej w taki sposób, aby możliwy był jej demontaż i przeniesienie w inne miejsce. Został wybudowany w roku 1942 z przeznaczeniem na łaźnię żeńską i miejsce dezynfekcji odzieży. Funkcję tę pełnił do czasu wyzwolenia obozu. Po wyzwoleniu przez pewien czas pełnił funkcję łaźni wojskowej i został objęty ochroną muzealną znacznie później, pozostając w użytkowaniu przez wojsko. Jest to budynek nie podpiwniczony, parterowy, wybudowany na rzucie prostokąta o wymiarach 40x9m; wysokość w kalenicy 4,9m. Barak ma układ trójtraktowy (szerokość traktu 3,15m). Jest budynkiem o konstrukcji drewnianej montowanej z elementów prefabrykowanych, w którego ramach znajdują się również pomieszczenia ze ścianami ceglanymi. Budynek posadowiony na płytkim betonowym fundamencie z ceglaną podmurówką, na której ułożono podwaliny izolowane od podmurówki pasami papy bitumicznej. Konstrukcję nośną baraku stanowią ramy złożone ze słupów spiętych belkami poprzecznymi i wiązarami kratowymi stanowiącymi jednocześnie podparcie belki kalenicowej. Główne doświetlenie baraku stanowiły dwa rzędy świetlików umieszczonych powyżej poziomu dachów bocznych, po obu stronach traktu środkowego. Elementy konstrukcyjne są łączone za pomocą śrub o nakrętkach motylkowych lub kołków drewnianych (dębowych) wbijanych w wywiercone gniazda i połączeń ciesielskich. 5

6 Większość ścian wewnętrznych o konstrukcji ramowej z poszyciem z płyt supremy obitej siatką metalowo ceramiczną, otynkowanym i pomalowanym. Ściany komór dezynfekcyjnych i ściana północna kotłowni murowane z cegły pełnej, również tynkowane i malowane. Posadzki w pomieszczeniach obu przebieralni, przedsionku łaźni i korytarzach przy komorach dezynfekcyjnych wykonane z cegły pełnej ułożonej na płask na podsypce z piasku. Powierzchnia cegieł pokryta cienką warstwą szlichty cementowej. W pomieszczeniu łaźni wylewka betonowa. Więźba dachowa w układzie modularnym, konstrukcji płatwiowo-kleszczowej. Dach traktu środkowego dwuspadowy, trakty boczne nakryte pulpitowymi dachami jednospadowymi. Dachy tworzą panele zbite z desek ułożonych równolegle i przymocowanych do krokiewek. Panele dachowe traktów bocznych opierają się na belce oczepu i płatwiach, pierwotnie łączone na zamki. Panele górne oparte na nadprożu świetlika i kalenicy. Pokrycie dachu stanowi papa bitumiczna z posypką. Szczegółowy opis formalny i techniczny obiektu zawarty jest w opracowaniu Projekt budowlano-wykonawczy remontu budynku łaźni barak 42 na terenie Państwowego Muzeum na Majdanku w Lublinie autorstwa mgr inż. Krzysztofa Kędzierskiego 4.1 Zestawienie elementów pierwotnych i wtórnych W opracowaniu niniejszym przyjęto za podstawę uznawanie za elementy pierwotne tych fragmentów obiektu, które pochodzą z okresu funkcjonowania obozu, do momentu jego wyzwolenia. Za wtórne uważa się wszelkie elementy dodane lub wymienione w trakcie późniejszej eksploatacji, remontów i napraw Fundamenty i podmurówka Oryginalne fundamenty pod wszystkimi ścianami. Podmurówka zachowana w całości na ścianie południowej, na pozostałych wymieniona wierzchnia warstwa cegieł Posadzki Zachowały się wszystkie oryginalne posadzki, zarówno ceglane jak i, prawdopodobnie, betonowe Podwaliny Pierwotna podwalina zachowała się na ścianie południowej Panele ścienne W większości oryginalne deski poszycia wewnętrznego paneli. Ze względu na większe zniszczenia poszycie zewnętrzne naprawiane, częściowo wymienione. Zestawienie pierwotnych i wtórnych paneli ściennych i dachowych na rysunku Panele dachowe Zachowane ok. 50% paneli pierwotnych. Zestawienie pierwotnych i wtórnych paneli ściennych i dachowych na rysunku Ściany murowane W całości pierwotne. 6

7 4.1.7 Ściany wewnętrzne, szkieletowe W całości pierwotne Konstrukcja drewniana W większości oryginalna. Zestawienie elementów pierwotnych i wtórnych na rysunkach Elementy stolarki budowlanej Zachowane: Drzwi komór dezynfekcyjnych 8 sztuk Drzwi kotłowni 2 sztuki Futryny 7 sztuk Wyposażenie Wieszaki 2 sztuki Listwa wieszaka 1 sztuka Schody z kotłowni 1 sztuka Instalacja natrysków Instalacja komór dezynfekcyjnych Urządzenia kotłowni Kraty komór dezynfekcyjnych Drzwiczki wyczystek i rewizji, kratka ściekowa 7

8 5 BUDOWA TECHNICZNA WRAZ ZE STANEM ZACHOWANIA ORAZ PRZYCZYNAMI ZNISZCZEŃ Rys. 2 Schemat montażu i zestawienie elementów baraku stajennego 260/9 (OKH) vom Pferdestall Budynek w dużej części zachował się w oryginalnym stanie. Część jego elementów uległa jednak wymianie (na elementy oryginalne, pochodzące z innych baraków), remontom i naprawom. Oryginalne elementy konstrukcji drewnianej nie są szlifowane ani strugane i posiadają charakterystyczne równolegle ślady po obróbce tartacznym trakiem. Większość pierwotnych elementów konstrukcyjnych posiada oznaczenia w formie napisów wykonanych czarną farbą przy pomocy szablonu (analogiczne oznaczenia posiadają baraki w Brzezince). Powierzchnia drewnianych elementów konstrukcyjnych (z nielicznymi wyjątkami w postaci pokrycia warstwami pobiał) nie posiada warstw wykończeniowych (farb, lakierów itp.). Wyraźnie widoczne wielokrotnie przeprowadzane zabiegi impregnacji drewna i zachlapania lepikiem. Jedynymi elementami 8

9 pokrytymi warstwami wymalowań jest stolarka budowlana tj: niektóre futryny oraz drzwi do komór dezynfekcyjnych. Pokryte farbą olejną zostały również okucia tychże drzwi, elementy instalacji rozprowadzającej parę, kocioł oraz blachy, którymi okuto drzwi pomieszczenia kotłowni. Część wewnętrznych paneli ściennych pokryta warstwami wymalowani co ewidentnie wskazuje na ich wtórne użycie (pochodzą z innych baraków). Główną przyczyną postępującej destrukcji obiektu jest woda. Zarówno opadowa, dostająca się do wnętrza budynku przez liczne nieszczelności pokrycia dachu i szczeliny w podmurówce, jak i kapilarna podciągana przez fundamenty, ściany i posadzki. Zawilgocenie budynku sprzyja rozwojowi korozji biologicznej powodowanej przez mikroorganizmy. Wiele zniszczeń powstało również w trakcie eksploatacji i z powodu niewłaściwie przeprowadzanych napraw. Szczegółowy opis występujących w obiekcie rodzajów zniszczeń drewna i pozostałych materiałów, spowodowanych przez różnorodne czynniki biologiczne, zawiera Ekspertyza Mykologiczna. 5.1 Fundament i podmurówka Konstrukcja baraku o numerze 42 nie została oparta na słupach fundamentowych. Posiada on posadowiony powyżej głębokości przemarzania (ok. 40 cm), wylewany w gruncie, ciągły fundament betonowy z ceglaną podmurówką. Podmurówka z cegły pełnej, cechowanej napisem AS i S ka i posiadającej charakterystyczne trzy pary równolegle ułożonych nakłuć technologicznych. Cegły spajane zaprawą wapiennocementową. Dwie dolne warstwy cegieł ułożone na płask, w jednej warstwie widoczna wozówka, w drugiej główka cegły. Wierzchnią warstwę stanowią cegły ułożone na rąb. W podmurówce pozostawione gniazda na belki podwalin poprzecznych. il. 1 Oryginalny fundament i podmurówka ściany południowej; pierwotne cegły z oznakowaniem producenta Fundament i podmurówka nie posiadają izolacji przeciw wilgoci co prowadzi do podciągania kapilarnego wilgoci z gruntu. Skutkuje to rozsadzaniem cegieł i spoin w wyniku krystalizacji migrujących soli. Widoczne są również spękania podmurówki wynikające z ruchów fundamentów spowodowanych zbyt płytkim ich posadowieniem i przerastaniem roślinności. 9

10 Pierwotny układ fundamentu i podmurówki zachowany jedynie po stronie południowej. Od strony północnej i zachodniej wymieniono wierzchnią warstwę podmurówki i zastąpiono ją cegłą klinkierową, również ułożoną na rąb. Cegły klinkierowe spajane zaprawą cementową. W wykonanej odkrywce widoczne silne zawilgocenie dolnych warstw podmurówki i dezintegracja zaprawy spoin. Ogólny stan podmurówki należy uznać za zły. Cegły podmurówki w wielu miejscach popękane i rozsadzone, widoczne liczne ubytki, zaprawa zdegradowana wypłukana i wykruszona. il. 2 Zniszczenia podmurówki pierwotnej na ścianie południowej i wtórnej, klinkierowej na północnej 5.2 Posadzki W pomieszczeniach od strony wschodniej i zachodniej, przedsionku łaźni, korytarzach biegnących wzdłuż komór dezynfekcyjnych i w kotłowni posadzki wykonano z układanych na płask cegieł pełnych, noszących analogiczne oznaczenia cegielni (AS i S ka ) do cegieł użytych w podmurówce. Cegły ułożone na podsypce z piasku i pierwotnie pokryte cienką szlichtą cementową. il. 3 Pierwotna posadzka ceglana w pomieszczeniu fryzjerni; widoczna wtórna szlichta cementowa i sygnowane cegły. W pomieszczeniu we wschodniej części baraku pierwotna szlichta zachowana szczątkowo. Duża powierzchnia posadzki pokryta wtórnie wykonaną szlichtą praktycznie nie związana z cegłami posadzki. Warstwa ta zatarta została niestarannie, w nierównej warstwie, pokruszona i odspojona praktycznie na całej powierzchni. Liczne cegły posadzki popękane, niektóre przełożone. W miejscach w których opiera się konstrukcja baraku posadzka wciśnięta, tworzy 10

11 zagłębienia. Cegły posadzki zawilgocone przez wodę dostającą się do wnętrza baraku zarówno przez nieszczelny dach jak i pęknięcia podmurówki. W pomieszczeniu zachodnim ceglana posadzka, wraz z zachowaną fragmentarycznie pierwotną cienką szlichtą cementową, przykryta współczesną wylewką cementową o grubości ok. 2cm. Wylewka popękana i niezwiązana z powierzchnią cegieł na których leży. Cegły bardzo zawilgocone co potęgowane jest przez cementowa wylewkę utrudniającą jej wysychanie. Wylewka o grubości ok. 2cm pokrywa również cegły posadzek w korytarzach przy komorach dezynfekcyjnych i kotłowni. W odkrywkach widoczna prawdopodobnie pierwotna cienka szlichta pokrywająca powierzchnię cegieł. W pomieszczeniu łaźni gruba wylewka w formie płyt betonowych, dylatacje pomiędzy nimi wypełnione lepikiem, który obecnie kruszy się i rozpada. W centralnej części pomieszczenia otwór po nie zachowanej kratce ściekowej. Na tym etapie nie udało się stwierdzić czy wylewka ta jest pierwotna Nie posiada ona, zapobiegających podciekaniu wody, półkolistych wykończeń uszczelniających w narożnikach (które występują w łaźni baraku nr 41). W pomieszczeniu kotłowni również gruba wylewka prawdopodobnie oryginalna z przykrytym ułożonymi w poprzek deskami, murowanym z cegły kanałem, w którym poprowadzono rury. Posadzka popękana i miejscowo uszkodzona mechanicznie, ale w stanie dosyć dobrym. Zaprawa spoista nie kruszy się i nie ściera. 5.3 Podwaliny Podwaliny ułożone na cegłach podmurówki, którą wyłożono złożoną podwójnie papą w celu izolacji drewna od fundamentu. Papa złożona posypką do środka. Belki podwalin łączone na zamki płaskie i zbijane od góry gwoździem. W miejscach połączeń belki znakowane, wyciętymi przy pomocy dłuta, cyframi rzymskimi. Od strony zewnętrznej zostały ścięte tak, aby umożliwić spływanie wody opadowej. Zacięcie zewnętrznego narożnika podwaliny wykonano w taki sposób, aby powierzchnia paneli ściennych nieznacznie wystawała ponad skośną powierzchnie zacięcia, co ułatwia odprowadzenie wody opadowej spływającej po powierzchni deskowania. Tak opracowano belki podwalin pierwotnych. Znajdują się one pod południową ścianą baraku. Podwaliny ścian: zachodniej, wschodniej i północnej zostały wymienione. Belki podwalin współczesnych różnią się od pierwotnych znacznie mniej ściętą (a miejscami wcale) zewnętrzną krawędzią. Brak takiego opracowania belki powoduje zwiększone nasiąkanie wodą opadową, co prowadzi do przyspieszenia procesów rozkładu biologicznego (opis rodzajów destrukcji i czynników je powodujących zawiera Ekspertyza Mykologiczna). Osłabione w ten sposób belki nie są w stanie zapewnić wystarczającego oparcia konstrukcji ścian, która pod wpływem swojego ciężaru zapada się w belkę podwaliny co uniemożliwia odprowadzenie wody spływającej po ścianach na zewnątrz i w jeszcze większym stopniu powoduje nasiąkanie podwalin, a nawet infiltrację wody do wnętrza budynku. 11

12 il. 4 Podwalina pierwotna ściany południowej, widoczne znaki ciesielskie i zamek; zniszczenia wtórnej podwaliny ściany północnej od wewnątrz. 5.4 Panele ścienne i dachowe Ściany baraku tworzą panele składające się z ramiaka i dwóch warstw pionowego deskowania. Poszczególne deski łączono na gniazdo i wpust i przybito do ramiaka. Panele ścienne wspierają belki oczepu. Belki oczepu łączone są przy pomocy drewnianych klocków wstawionych w nacięcia zakończeń belek. Większa część paneli ściennych pierwotna, wraz z wewnętrznym deskowaniem. Na deskowaniu paneli pierwotne oznaczenia w formie naniesionej czarną farbą od szablonu litera W. il. 5 Pierwotne oznakowanie panelu ściennego; naprawy uszkodzeń drewna (sęków) Krawędzie wewnętrznego deskowania paneli fazowane i łączone na pióro i wpust. W miejscu usuniętych sęków okrągłe wstawki drewniane z powtórzonym frezowaniem. Wstawki te najpewniej współczesne pochodzą z czasu funkcjonowania Muzeum. Część paneli przeniesiona z innych baraków o czym świadczy warstwa białych farb olejnych o różnych odcieniach którymi zostały pomalowane. Dotyczy to paneli ściany północnej o numerach od 13 do21 licząc od zachodu i panelu 16, który pokryty jest czterema warstwami farb olejnych o różnych kolorach: 12

13 1. warstwa farby olejnej białej 2. warstwa farby olejnej jasno zielona 3. warstwa farby olejnej turkusowa 4. warstwa farby olejnej białej o ciepłym odcieniu O przeniesieniu i wtórnym użyciu tychże paneli świadczyć mogą również odwrócone napisy wykonane ołówkiem. Pierwotnie ściana północna pomieszczenia łaźni posiadała prawdopodobnie obicie z tynkowanych płyt supremy. Pozostałe panele nie posiadają warstw wymalowań, noszą jedynie ślady wielokrotnie przeprowadzanej impregnacji. Na powierzchni widoczne liczne zachlapania czarną substancją (prawdopodobnie lepikiem). Na deskowaniu paneli (rys. 3) widoczne napisy wykonane ołówkiem lub wydrapane ostrym narzędziem. Wiele z nich prawdopodobnie pochodzi z czasów funkcjonowania obozu. Drewno deskowania wewnętrznego w stanie ogólnie dobrym z wyjątkiem dolnych części większości paneli, które pod wpływem stałego zawilgocenia, z przyczyn opisanych wcześniej, uległy korozji biologicznej. Deskowanie zewnętrzne mocno wypłukane i skorodowane, liczne deski odkształcone i pęknięte. Stan zachowania konstrukcji poszczególnych paneli możliwy będzie do stwierdzenia po ich demontażu, w czasie prac budowlano-konserwatorskich. il. 6 Korozja biologiczna paneli ściennych; strona zewnętrzna/wewnętrzna, ściana północna. Panele dachowe o wymiarach 306x112 cm w przypadku paneli traktów bocznych i 160x112 cm panele traktu środkowego. Wykonane z desek przybitych prostopadle do dwóch krokiewek (panele dolne) lub trzech krokiewek (panele górne). Panele dolne opierają się na oczepie i płatwi środkowej, górne zaś na nadprożu świetlika i płatwi kalenicowej. Dolne panele, po części pierwotne, posiadają oznaczenia montażowe naniesione czarną farbą, od szablonu. Górne panele, również częściowo pierwotne, nie posiadają widocznych oznaczeń. Deskowanie oryginalnych paneli posiada analogiczne do pierwotnych elementów więźby równoległe ślady po pile tartacznej. Elementy rekonstruowane posiadają ślady po obróbce grubościówką lub piłą tarczową. Wszystkie elementy noszą ślady zabiegów impregnacji, a wiele również zabrudzenia lepikiem. Od góry panele pokryte papą bitumiczną. 13

14 il. 7 Panele dachowe z widocznym znakowaniem; widoczne zamakanie i destrukcję drewna oraz panele wtórne. Ogólny stan paneli dachowych określić można jako dość dobry. Zniszczenia mają charakter lokalny i wynikają z miejscowych nieszczelności poszycia dachu. 5.5 Ściany murowane Jako jeden z nielicznych barak 42 posiada wewnątrz ściany murowane. Ich wzniesienie łączy się z funkcją baraku. Murowane są ściany komór dezynfekcyjnych, i północna ściana kotłowni. Wykonano je z cegły pełnej spajanej zaprawą wapienno-cementową, potynkowano wapienno-cementowym tynkiem i pobielono. Tynki założone niestarannie, o grubości warstwy wahającej się od 1 do 2cm. Tynki w stanie złym. W wielu miejscach popękane, odspojone, posiadające liczne uszkodzone mechaniczne. Najpoważniejsze zniszczenia tynków, spoin i cegieł w partiach przyziemia i w miejscach zalewanych przez wodę opadową (tynki komina znajdującego w linii komór). Zniszczenia w przyziemiu spowodowane są zawilgoceniem fundamentów i kapilarnym podciąganiem wilgoci, która wysychając powoduje krystalizację migrujących soli. Ciśnienie hydratacji rozsadza strukturę tynków, spoin i cegieł. W okresie zimowym podobne zniszczenia powoduje przemarzanie zawilgoconych partii murów. Zdegradowane zaprawy i cegły rozwarstwiają się, pudrują i osypują. Naloty soli widoczne w wielu miejscach gołym okiem w formie białych wykwitów i nalotów. Sole o właściwościach hydrofilnych utrzymują stałe zawilgocenie muru powodując rozwój mikroorganizmów przyczyniających się do dalszej destrukcji. 14

15 il. 8 Ściany komór dezynfekcyjnych widoczne zniszczenia spowodowane podciąganiem kapilarnym i nalot sadzy na tynku wewnątrz komory; destrukcja tynków na kominie spowodowana nieszczelnością dachu. 5.6 Ściany wewnętrzne szkieletowe Część ścian wewnętrznych (poprzeczne ściany wydzielające fryzjernię, przebieralnię, przedsionek łaźni, ściana pomiędzy łaźnią a korytarzem komór dezynfekcyjnych, oraz ściany przedsionka zachodniego) mają konstrukcję szkieletową. Pionowymi elementami konstrukcyjnymi posadowionymi na belkach podwalin ułożonych na posadzce są okrągłe żerdzie z drewna iglastego, połączone poziomymi belkami i deskami. Do takiej konstrukcji przybijano przy pomocy gwoździ z podkładkami w formie kwadratowych blaszek, płyty wiórowo-cementowe (suprema). Do płyt tych przybijano następnie siatkę metalowo-ceramiczną z charakterystycznymi krzyżykami ceramicznymi w miejscach krzyżowania się drutów siatki. W ścianach szkieletowych belki konstrukcyjne przed tynkowaniem pokrywano podsiębitką z trzciny (widoczne w górnych partiach ścian np. na północnej ścianie pomiędzy korytarzem a łaźnią). Na tak przygotowane podłoże nakładano tynk wapienno-cementowy opracowany w ten sam sposób co tynki wykonane na ścianach murowanych. Tynk następnie pobielono. Ściany te posiadają liczne uszkodzenia mechaniczne spowodowane naprawami i wymianą elementów konstrukcyjnych do których przylegały. Dolne partie ścian z widocznymi uzupełnieniami tynków zaprawą cementową. Uzupełnienia odparzone, wykonane ze zbyt mocnej zaprawy. Powierzchnie pokryte warstwami pobiał i olejnych lamperii. Ostatnia warstwa pobiał współczesna. Na ścianie oddzielającej 15

16 pomieszczenia przebieralni od łaźni widoczne pęknięcie powstałe na skutek zapadnięcia się i destrukcji belki podwalinowej będącej podstawą konstrukcji ściany. Pozostałe spękania są niewielkie i nie niepokojące. il. 9 Konstrukcja ścian szkieletowych; widoczne sosnowe żerdzie oraz suprema i siatka metalowo-ceramiczna. il. 10 Ściana szkieletowa; pozostałości supremy z obicia ściany płn. łaźni; całkowita destrukcja podwaliny. 16

17 Pierwotnie sufit łaźni stanowiły także płyty supremy. Świadczą o tym ślady na tynkach ścian, zachowany sufit nad przedsionkiem łaźni i wzmianki w protokołach muzeum z 1947 roku 2. Podbicie sufitu papą mocowana listewkami wtórne. Tabela stratygraficzna 1. sala przebieralni, ściana zachodnia l.p. Opis warstwy Charakterystyka warstwy 1. pobiała biała nałożona w cienkiej warstwie (wtórna) 2. pobiała biała łatwo odspajająca się 3. pobiała biała związana z tynkiem 4. tynk zaprawa wapienno-cementowa 5. siatka zbrojeniowa metalowo-ceramiczna przybijana gwoździami 6. suprema płyta wiórowo-cementowa o gr. Ok. 10cm 7. drewno konstrukcja z okrągłych żerdzi i desek Tabela stratygraficzna 2. Sala łaźni, ściana wschodnia l.p. Opis warstwy Charakterystyka warstwy 1. pobiała biała wtórna, dosyć cienko położona 2. lamperia biało- żółta/czarna spękana, dosyć gruba, odspojona 3. pobiała biała związana z tynkiem 4. tynk zaprawa wapienno-cementowa 5. siatka zbrojeniowa metalowo-ceramiczna przybijana gwoździami 6. suprema płyta wiórowa-cementowa o gr. ok.10 cm 7. konstrukcja drewniana okrągłe krawędziaki i deski Tabela stratygraficzna 3. Przedsionek łaźni, ściana wschodnia l.p. Opis warstwy Charakterystyka warstwy 1. pobiała biała wtórna, dosyć cienko położona 2. lamperia czarna spękana, dosyć gruba, miejscami odspojona i złuszczona 3. pobiała biała związana z tynkiem 4. tynk zaprawa wapienno-cementowa 5. siatka zbrojeniowa metalowo-ceramiczna przybijana gwoździami 6. suprema płyta wiórowa-cementowa o gr. ok.10 cm 7. konstrukcja drewniana okrągłe krawędziaki i deski Tabela stratygraficzna 4. Pomieszczenie kotłowni, ściana zachodnia 2 Janina Kiełboń, Edward Balawajder Państwowe Muzeum na Majdanku w latach Wybór dokumentów. Lublin

18 l.p. Opis warstwy Charakterystyka warstwy 1. pobiała biała wtórna, dosyć cienko położona 2. pobiała biała grubo założona, miejscami odspojona i złuszczona 3. pobiała biała związana z tynkiem 4. tynk zaprawa wapienno-cementowa 5. siatka zbrojeniowa metalowo-ceramiczna przybijana gwoździami 6. suprema płyta wiórowo-cementowa o gr. ok.10 cm 7. konstrukcja drewniana okrągłe krawędziaki i deski Tabela stratygraficzna 5. Przedsionek łaźni, ściana wschodnia l.p. Opis warstwy Charakterystyka warstwy 1. pobiała biała wtórna, dosyć cienko położona 2. pobiała biała grubo założona, miejscami odspojona i złuszczona 3. pobiała biała związana z tynkiem 4. zacierka zaprawa wapienno cementowa, cienka, prawdopodobnie nałożona przy pomocy pędzla 5. tynk zaprawa wapienno-cementowa 6. siatka zbrojeniowa metalowo-ceramiczna przybijana gwoździami 7. suprema płyta wiórowo-cementowa o gr. ok.10 cm 8. konstrukcja drewniana okrągłe krawędziaki i deski Tabela stratygraficzna 6. Ściana wiatrołapu wejścia od zachodu l.p. Opis warstwy Charakterystyka warstwy 1. pobiała biała wtórna, dosyć cienko położona 2. pobiała biała grubo założona, miejscowo odspojona 3. pobiała biała związana z tynkiem, związana prawdopodobnie z zacierką 4. zacierka zaprawa wapienno cementowa, cienka, prawdopodobnie nałożona przy pomocy pędzla 5. tynk zaprawa wapienno-cementowa 6. siatka zbrojeniowa metalowo-ceramiczna przybijana gwoździami 7. suprema płyta wiórowo-cementowa o gr. ok.10 cm 8. konstrukcja drewniana okrągłe krawędziaki i deski 18

19 il. 11 Usuwanie wtórnych pobiał; widoczna pierwotna lamperia łaźni i napisy ołówkiem w przedsionku łaźni. 5.7 Elementy konstrukcji drewnianej Konstrukcja baraku została wykonana z drewna iglastego. Elementy mają powierzchnię ze śladami obróbki w formie równoległych linii po pile tartacznej. Poszczególne elementy oznaczano napisami naniesionymi od szablonu czarną farbą. Elementy konstrukcji łączone ze sobą przy pomocy śrub z motylkowymi nakrętkami, lub kołków drewnianych. Szczegóły techniczne konstrukcji zawiera Ekspertyza na temat oceny stanu technicznego baraku nr 42 na terenie Państwowego Muzeum na Majdanku w Lublinie. il. 12 Oznakowanie pierwotnych elementów więźby i łączenia śrubami motylkowymi. 19

20 W znacznym stopniu elementy konstrukcji oryginalne (niektóre przeniesione i użyte wtórnie). Wiele elementów oznakowanych. Stan oryginalnych elementów konstrukcji jest bardzo zróżnicowany. Większość jest w stanie dobrym, dzięki wielokrotnej impregnacji. W stanie złym i katastrofalnym, a nawet w stanie niemal całkowitego rozkładu są elementy narażone na długotrwałe działanie wilgoci (nieszczelności dachu, podciąganie wody z gruntu). Elementami, które w największym stopniu uległy rozkładowi biologicznemu są: płatwie środkowe nad pomieszczeniem łaźni i kotłowni, konstrukcja świetlika północnego i miecz w kotłowni, wymian i słup wiązara przy kominie nad komorami dezynfekcyjnymi. W części będącej przebieralnią płatew północna przechodząca przez ścianę do łaźni porażona drewnojadami. Wiązar dziewiąty licząc od zachodu niekompletny, ze stolcem wyciętym prawie do wysokości mieczy i kleszczami wyciętymi do punktu przecięcia z mieczami. il. 13 Uszkodzenia konstrukcji spowodowane korozja biologiczna na skutek trwałego zawilgocenia. Aktualnie duża część konstrukcji baraku wyparta stemplami, które mają ograniczać jej ugięcie lub ewentualne złamanie w przypadku elementów najmocniej zdegradowanych. 5.8 Elementy stolarki budowlanej Futryny drzwi wykonane z drewna iglastego. Futryny wewnętrzne posiadają listwy maskujące. Futryny pomiędzy pomieszczeniem fryzjerni, a przedsionkiem łaźni, przedsionkiem łaźni, a łaźnią i korytarzem komór dezynfekcyjnych, oraz łaźnią, a przebieralnią pokryte warstwą ciepło-szarej farby olejnej. Pozostałe futryny nie posiadają warstw wykończeniowych. Progami są obite deskami belki podwalin poprzecznych. Zawiasy czopowe prymitywne, kowalskie. Większość futryn wypaczonych i obruszanych. Progi wytarte, a poszczególne ich deski odpadają od belek, do których były przybite. Niekompletne listwy maskujące (opaski). 20