MSI wskaźnik koniunktury informatycznej

Transkrypt

1 MSI wskaźnik koniunktury informatycznej Raport z edycji badań Założenia i koordynacja Robert Kamiński Opracowanie Tomasz Kulisiewicz Wstęp i recenzja dr Michał Goliński Badanie ankietowe Jolanta Zaręba Warszawa, czerwiec 2004 r. 1

2 Spis treści Wstęp 3 Badanie ocen koniunktury informatycznej na potrzeby wskaźnika MSI 5 Cel i metodyka 5 Zakres badania 5 Zastosowanie informatyki w opiniach jej użytkowników w małych i średnich firmach wyniki trzeciej edycji badania MSI (maj 2004 r.) 6 Zmiany zasobów IT 6 Dostępność IT i usług telekomunikacyjnych 7 Efektywność inwestycji w IT 9 4. Ocena zapotrzebowania na IT Kondycja finansowa i wpływ otoczenia firmy MSI wskaźnik koniunktury 14 Załącznik A. Streszczenie wyników ilościowych pierwszej edycji MSI (listopad 2003 r.) 16 Załącznik B. Rola sektora MSP w Polsce i Europie 18 Załącznik C. Informatyka w polskiej gospodarce na tle naszego regionu Europy 20 Załącznik D. Pytania ankietowe edycji badania MSI (maj 2004 r.) 23 Bibliografia 23 2

3 Wstęp Prezentujemy Państwu wyniki trzeciej edycji kwartalnego badania stopnia wykorzystania technik informacyjnych (IT) w polskich małych i średnich przedsiębiorstwach (MSP). Tak jak w dwóch poprzednich badaniach (listopad 2003 i luty 2004) przedstawiamy stan zasobów, ocenę efektywności wykorzystania, potrzeby oraz zamierzenia inwestycyjne krajowych MSP w obszarze IT. Badanie ankietowe dostarczające danych dla tego raportu zostało przeprowadzone w pierwszym miesiącu naszego członkostwa w Unii Europejskiej. Jest oczywiście zbyt wcześnie, aby respondenci odczuli poważniejsze skutki gospodarcze akcesji. Także niemałe środki pomocowe nie są jeszcze (w znacznej mierze z winy organów administracji państwowej) dostępne dla krajowych MSP. Tak więc raport ten oddaje stan rzeczy i odczucia przedsiębiorców stojących na progu wspólnej gospodarki europejskiej. Tym ciekawsze będzie porównanie wyników niniejszej edycji z wynikami następnego badania, za kwartał, opisującego krajowe MSP pełniej już funkcjonujące w gospodarce unijnej. Wyniki trzeciej edycji pozwalają na ostrożny optymizm. Wartość wskaźnika koniunktury MSI wyniosła 1,7 Jest to zauważalnie więcej niż w lutym 2004 (1,53) i niemal tyle, co w listopadzie 2003 (1,77). Wskaźnik ten odzwierciedla nastroje i oczekiwania ankietowanych przedsiębiorców - im są one lepsze, tym wyższa jest wartość wskaźnika. Wzrost wartości MSI oznacza więc zwiększenie optymizmu małych i średnich przedsiębiorców. Jest to prawdopodobnie wynikiem coraz lepszych wyników ekonomicznych krajowej gospodarki, stopniowym oswajaniem się z członkostwem Polski w UE i - co wydaje się nie mniej ważne zobojętnieniem na pogłębiającą się destabilizację polityczną kraju. Sześcioprocentowa dynamika wzrostu PKB, bardzo dobre wyniki eksporterów i rosnący popyt krajowy spowodowały odczuwalną - najwyższą ze wszystkich dotychczasowych edycji badania - ocenę sytuacji ekonomicznej własnych firm. Brak odczuwalnej presji europejskiej konkurencji w połączeniu z dość szybkim w niektórych branżach pojawieniem się nowych, unijnych możliwości biznesowych oraz swoiste pogodzenie się z faktem ostatecznego otwarcia krajowej gospodarki także przyczyniły się do wzrostu optymizmu krajowych producentów. Zdziwienie budzić może wyraźnie niższa ocena negatywnego wpływu wydarzeń politycznych na kondycję MSP. Wydaje się, że znużeni ciągłymi zawirowaniami na scenie politycznej przedsiębiorcy przestali zwracać uwagę na to, co dzieje się na szczytach władzy, koncentrując się na prowadzeniu swych firm zgodnie z hasłem: Byle nam tylko nie przeszkadzali. Lekki optymizm przejawia się także we wskaźnikach cząstkowych dotyczących dostępności technik informacyjnych. Przedsiębiorcy nie zaobserwowali wzrostu cen w sektorze IT, a wzrost wartości wskaźnika dotyczącego dostępności telekomunikacji można tłumaczyć oczekiwaniem na dalszą, zgodną z unijnymi zaleceniami, liberalizację tego rynku. Wzrosło także przekonanie o pozytywnym wpływie inwestycji w IT na poziom przychodów firm. Nadal jako niską należy ocenić świadomość przedsiębiorców, co do możliwości wykorzystania IT do obniżki kosztów działania firm. Ten ostrożnie optymistyczny obraz psują wartości wskaźników cząstkowych określających zamierzenia inwestycyjne MSP w sprzęt (bez zmian w stosunku do lutego 2004) i oprogramowanie (najniższa wartość spośród trzech edycji badania). Jest to tym bardziej niepokojące, że wskaźnik cząstkowy oceniający zmiany zasobów IT także osiągnął najniższą wartość w historii badania, choć spadek jest niewielki - miejmy nadzieję, że w granicach błędu pomiarowego. Oznacza to jednak, że przedsiębiorcy nie planują istotnych inwestycji w zasoby IT. Niezmienny pozostaje także (sygnalizowany już w poprzedniej edycji badania) brak 3

4 zauważalnych przygotowań polskich firm do unijnej konkurencji, w tym do konkurowania z krajami, które wraz z nami weszły do Unii. We współczesnej gospodarce trudno wyobrazić sobie sprostanie stale zaostrzającej się walce konkurencyjnej bez wykorzystania nowoczesnych technik informacyjnych. Brak zamierzeń inwestycyjnych dotyczących IT niesie niebezpieczeństwo poważnego osłabienia zdolności konkurencyjnych krajowych firm. Uzupełniające pytanie tej edycji badania dotyczyło planów wykorzystania unijnych środków pomocowych do inwestycji w IT. I tu uzyskane odpowiedzi budzą zaniepokojenie. Jedynie co trzecia firma zamierza ubiegać się o unijne fundusze na inwestycje w techniki informacyjne, a ponad 40% w ogóle nie ma takich planów. Obecny wzrost gospodarczy w Polsce jest w znacznej mierze zasługą firm małych i średnich. Firmy te szybciej niż duzi konkurenci adaptują się do zmieniających się warunków rynkowych, a ostatnimi czasy dokonały znacznego skoku w poziomie wydajności pracy i zracjonalizowały koszty swego działania. Warunkiem koniecznym dla dalszego rozwoju tego sektora jest łatwiejszy dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania. Obecnie większość uzyskanych środków kredytowych wykorzystywana jest przez MSP do finansowania działalności bieżącej. Istnieje natomiast paląca potrzeba szerszego udostępnienia środków pieniężnych na długoterminowy rozwój działalności tego sektora. W warunkach polskich głównym konkurentem MSP w dostępie do środków finansowych jest państwo. Rosnące potrzeby budżetowe drenują krajowy rynek finansowy i nie można liczyć na szybką zmianę tej sytuacji. Tym ważniejsza staje się otwierająca się możliwość wykorzystania dla rozwoju MSP pieniędzy unijnych. MSP napotykają większe niż duże firmy trudności z pozyskaniem kapitału potrzebnego do dalszego rozwoju. Nie dotyczy to tylko firm polskich - utrudniony dostęp do kredytu jest także częstą bolączką wielu firm europejskich. Dlatego też Unia Europejska, doceniając znaczenie i rolę MSP w gospodarce uruchomiła szereg programów, ukierunkowanych na sektor małych i średnich firm. Krajowe MSP mogą liczyć między innymi na pieniądze z Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw. W latach w programie tym przewidziano 1,25 mld. EUR na pomoc dla polskich MSP, zaś administracja krajowa obiecuje wsparcie tego programu kwotą 452 mln. EUR. Ok. 370 mln. EUR z tych kwot przewidziane jest na wsparcie technologii, a 359 mln. EUR - na wsparcie inwestycji. Byłoby dobrze, gdyby znacząca część tych środków została wykorzystana na polepszenie infrastruktury IT krajowych MSP. Niestety nieliczne są, - jak dotychczas - inicjatywy mające pomagać małym i średnim przedsiębiorcom w pozyskiwaniu takich środków. Jako przykłady tak potrzebnych działań, można tu wymienić uruchomiony przez Cisco, Intel i Microsoft, pod egidą PARP, program konsultacyjny ITeraz Europa, mający przybliżyć samorządom i MSP metody ubiegania się o unijne środki na inwestycje w nowe technologie, czy też Program Rozwoju Kadr MSP finansowany ze środków Phare, z którego środki można także przeznaczyć na szkolenia IT. Rozumne wykorzystanie środków unijnych, wsparte odpowiednią pomocą ze strony administracji krajowej, może stać się dla polskich MSP szansą na zmniejszenie luki technologicznej, dzielącej je od unijnych konkurentów. Pozwoli to na rozwój krajowego sektora firm małych i średnich, umożliwiając im skuteczne konkurowanie na wspólnym europejskim rynku. dr Michał Goliński Zakład Gospodarki Informacyjnej i Społeczeństwa Informacyjnego Katedra Informatyki Gospodarczej Szkoły Głównej Handlowej 4

5 Badanie ocen koniunktury informatycznej na potrzeby wskaźnika MSI Cel i metodyka Badanie skierowane jest do właścicieli, dyrektorów lub osób odpowiedzialnych za infrastrukturę IT w małych i średnich firmach. Przedsięwzięcie ma na celu zebranie danych niezbędnych do stworzenia wskaźnika MSI określającego koniunkturę informatyczną w segmencie MSP. W kwartalnych sondażach, realizowanych metodą panelu i techniką wywiadu telefonicznego uczestniczy celowo dobrana grupa kilkuset firm z sektora MSP, zlokalizowanych na terenie całego kraju (głównie w dużych miastach). W badaniu zachowano reprezentatywność grup małych i średnich firm. W badaniu z listopada 2003 r. uczestniczyło 320 firm, w badaniu z lutego 2004 r. próbka została rozszerzona do 520 firm i tę samą liczebność próby utrzymano w badaniu z maja br. Ankietowani pytani są o ocenę zmiany zasobów w ich firmach w danym kwartale (w porównaniu do poprzedniego kwartału) i przewidywania dotyczące rozwoju sytuacji w ciągu najbliższych 3 miesięcy. Swoje oceny i prognozy formułują poprzez określenie, czy dla danego czynnika/wielkości wystąpił (wystąpi) wzrost, spadek, albo brak zmiany, bądź, że dany czynnik ma wpływ pozytywny, negatywny lub jest obojętny dla danej sfery działalności firmy. Badanie z definicji nastawione jest na bieżące, krótkoterminowe nastawienia i postawy ankietowanych przedsiębiorców. Dlatego prowadzone jest w układzie kwartalnym - zdaniem autorów badane czynniki i nastawienia nie zmieniają się aż tak istotnie w okresach jeszcze krótszych, np. miesięcznych. Z kolei pytania o odczucia czy nastawienia dotyczące okresów półrocznych mogłyby już być zniekształcane przez psychologiczną tendencję do w miarę szczegółowego pamiętania i odwzorowywania w odpowiedziach zjawisk gospodarczych zachodzących w okresach krótszych niż pół roku. Stąd pytania dotyczące odczuć potaniało/bardziej dostępne/pozytywny wpływ, podrożało/mniej dostępne/negatywny wpływ, bez zmian/bez znaczenia odnoszone są do minionego kwartału, zaś pytania o plany czy kształtowanie się popytu lub zapotrzebowania do najbliższego kwartału. Natomiast wspomniana w p. fotografia stanu ilościowego wykonywana będzie w okresach rocznych. Zakres edycji MSI Główne wskaźniki ilościowe z badania pierwszej edycji MSI z listopada 2003 r. zawarte są w Załączniku A niniejszego opracowania. Badanie stanów ilościowych (liczba komputerów, zasoby oprogramowania, systemy operacyjne i zasoby aplikacyjne, stan podłączeń do Internetu itp.) zostanie powtórzone po roku od pierwszego badania, a więc w listopadzie 2004 r. Jedynym pytaniem, które dotyczy stanu zasobów teleinformatycznych jest pytanie pierwsze, o zmianę zasobów IT firmy w stosunku do poprzedniego kwartału. Do opracowanego na potrzeby badania MSI w listopadzie 2003 r. zestawu podstawowego na stałe włączono w lutym br. pytanie o wpływ inwestycji w IT na obniżkę kosztów, stanowiące dobre uzupełnienie do pytania o wpływ inwestycji w IT na zwiększenie przychodów firmy. W rezultacie w zestawie podstawowym znajduje się 9 pytań, które służą do wyliczenia wskaźnika koniunktury MSI. Dodatkowo od lutego br. zadawane jest jeszcze jedno pytanie, dotyczące aktualnych kwestii politycznych i gospodarczych, które mogą być istotne dla warunków działania firm sektora MSP. Pytanie to jest rozszerzeniem, czy też uzupełnieniem, pytania wchodzącego w skład 9 pytań podstawowych - o ocenę wpływu bieżących wydarzeń gospodarczych i politycznych na kondycję firmy. W lutym br. pytano o wpływ na gospodarkę ewentualnego porozumienie rządu i 5

6 opozycji w kwestiach gospodarczych. W edycji niniejszej, do której badanie przeprowadzone zostało tuż po wejściu Polski do Unii Europejskiej, zadano pytanie o najbliższe plany firm dotyczące wykorzystania przez nie środków z funduszy unijnych na inwestycje w technologie informacyjne. Jednak odpowiedź na pytanie dodatkowe nie jest brana pod uwagę przy wyliczaniu wskaźnika MSI. Zastosowanie informatyki w opiniach jej użytkowników w małych i średnich firmach wyniki edycji badania MSI (maj 2004 r.) Zmiany zasobów IT Od badania z listopada 2003 r. i z lutego 2004 stan zasobów IT firm zmienił się tak nieznacznie, że nie należy wyciągać negatywnych wniosków z nieznacznego spadku wskaźnika cząstkowego - od listopada 2003 jest to bowiem spadek o ok. 3 punkty procentowe. W stosunku do badania z lutego br. dużo więcej przedstawicieli firm (ponad 64 proc.) stwierdziło, że zasoby informatyczne firmy nie zmieniły się od poprzedniego kwartału. Trochę mniej firm (obecnie niecałe 34 proc. w lutym ok. 36 proc.) odnotowało przyrost, a nieznacznie więcej (1,7 proc. w stosunku do 1 proc. w lutym) nawet zmniejszenie zasobów IT jednak różnica 0,7 punktu procentowego nadal pozostaje w granicach błędu. 70,0 60,0 62,2 62,9 64,6 Zmiana zasobów IT 50,0 40,0 30,0 36,9 36,2 33,7 20,0 10,0 0,0 0,9 1,0 1,7 przyrost bez zmian zmniejszenie listopad 2003 r. luty 2004 r. maj 2004 r. Stabilizacja stanu zasobów IT jest szczególnie widoczna w firmach małych: w ponad 74 proc. stan zasobów nie zmienił się kosztem przyrostu, który zmalał do niecałych 25 proc. odpowiedzi. W firmach średnich odnotowano natomiast nieznacznie większy udział przyrostów zasobów (43 proc.), niż w lutym br. (niecałe 42 proc.) W układzie sektorowym największe zamrożenie stanów wystąpiło podobnie jak poprzednio w usługach, które w lutym wykazywały największe przyrosty, natomiast największy, ponad 35-procentowy przyrost jest obecnie w firmach handlowych. 6

7 Tab. Zmiana zasobów informatycznych firm firmy przyrost bez zmian zmniejszenie ogółem 36,9 36,2 33,7 62,2 62,9 64,6 0,0 1,0 1,7 w tym: firmy małe 32,2 31,5 24,6 67,3 67,5 74,2 0,5 1,0 1,1 firmy średnie 43,1 41,9 43,0 55,4 57,3 54,7 1,5 0,9 2,3 sektor: handel 31,7 37,5 35,3 67,1 60,6 63,6 1,2 1,9 1,2 produkcja 48,6 32,4 34,5 49,6 66,5 62,5 1,8 1,1 3,0 usługi 30,2 38,6 31,3 69,8 61,4 67,6 0,0 0,0 1,1 Dostępność IT i usług telekomunikacyjnych Jeśli między badaniem z listopada ub. r. a z lutego br. było widać wyraźną różnicę dużo więcej ankietowanych uważało w lutym, że produkty i usługi IT nie potaniały w stosunku do poprzedniego kwartału, co wyjaśnialiśmy psychologią promocji końca roku, to w maju 2004 r. widać istotne przesunięcie ocen w kierunku zwiększonej dostępności/niższych cen produktów i usług informatycznych. Niemal dwa razy tyle ankietowanych wyrażało tę opinię (56,2 proc. W stosunku do 28,3 proc. w lutym br.) Podobnie jak poprzednio różnice w opiniach między klasami wielkości firm oraz trzema sektorami były w maju br. niewielkie, trochę silniejszą obniżkę zauważały firmy średnie, zaś w układzie sektorowym firmy handlowe. Tab. A. Zmiana dostępności produktów i usług IT firmy łatwiej dostępne bez zmian trudniej dostępne Ogółem 54,1 28,3 56,2 43,4 68,1 42,5 13,1 4,1 1,3 w tym: firmy małe 57,4 29,0 53,8 41,5 67,1 45,8 10,5 2,2 0,4 firmy średnie 49,6 27,4 58,6 46,0 69,2 39,1 16,2 6,6 2,3 sektor: handel 65,9 24,4 58,4 32,9 72,5 41,6 3,1 1,2 0,0 produkcja 52,3 26,1 56,5 43,1 69,9 42,3 4,0 4,6 1,2 usługi 47,6 33,7 53,6 50,8 62,5 43,6 3,8 1,6 2,8 7

8 70,0 68,1 Dostępność (ceny) produktów i usług IT 60,0 50,0 40,0 54,1 56,2 43,4 42,5 30,0 28,3 20,0 10,0 0,0 2,5 3,7 1,3 łatwiej dostępne bez zmian trudniej dostępne listopad 2003 r. luty 2004 r. maj 2004 Tab. B. Zmiana dostępności usług telekomunikacyjnych firmy łatwiej dostępne bez zmian trudniej dostępne Ogółem 62,2 24,8 59,6 33,8 62,1 36,0 4,1 13,1 4,4 w tym: firmy małe 65,6 26,2 57,2 32,2 63,3 38,6 2,2 10,5 4,2 firmy średnie 57,6 23,1 62,1 35,8 60,7 33,2 6,6 16,2 4,7 sektor: handel 71,8 22,5 59,5 24,7 65,0 35,8 3,5 12,5 4,6 produkcja 60,6 25,0 60,7 33,0 62,5 35,7 6,4 12,5 3,6 usługi 57,1 26,6 58,7 40,5 59,2 36,3 2,4 14,1 5,0 Po rozbudzonych oczekiwaniach z końca roku dotyczących obniżek cen usług telekomunikacyjnych i ich spełnieniu nie w takim stopniu, w jakim się spodziewano - mimo stałego realnego, choć nieznacznego spadku cen usług telekomunikacyjnych - co odbiło się na ocenach z lutego br., w maju br. powróciła dominacja oceny, że usługi telekomunikacyjne są tańsze/bardziej dostępne. Tym razem jednak trochę bardziej sceptyczne są firmy małe, zaś w sektorach podobnie, jak w lutym ub. r. - firmy usługowe. Wydaje się, że spory obecnie wzrost ocen pozytywnych jest teraz znów efektem nowych nadziei na obniżkę cen tym razem pod wpływem oczekiwań na postępy liberalizacji po wejściu do UE niż wynikiem analizy rzeczywistego kształtowania się cen i taryf. 8

9 Efektywność inwestycji w IT Oceny wpływu inwestycji IT na działalność firmy podzielono w lutym br. na dwa pytania o wpływ inwestycji na wzrost przychodów oraz na spadek kosztów. Za zjawisko niekorzystne uznaliśmy w lutym br. wyższy niż w listopadzie 2003 r. odsetek opinii, że zasoby IT nie przyczyniły się do zwiększenia przychodów przy czym przesunięcie w stosunku do listopada, kosztem udziału opinii o pozytywnym wpływie inwestycji w IT na przychody było największe w firmach średnich, które wydają na informatykę środki istotne z punktu widzenia dostawców. Wyższy odsetek opinii negatywnych (przekraczający 33 proc.) był w firmach małych, silniej mocniej odczuwających wydatki na IT w swoich niewielkich budżetach, niż firmy średnie. W maju br. nastąpiło zaskakujące rozwarstwienie opinii i ogółem, i w poszczególnych kategoriach wielkości firm wzrósł zarówno odsetek uważających, że IT przyczyniła się do wzrostu przychodów, jak i tych, którzy stwierdzili, że wręcz przeciwnie. Tab. A. Czy zasoby IT firmy przyczyniły się w minionym kwartale do zwiększenia przychodów? firmy tak brak wpływu nie Ogółem 27,5 22,3 35,0 46,6 46,3 30,6 25,9 31,3 34,4 w tym: firmy małe 25,1 23,8 34,8 45,9 42,7 27,7 29,0 33,6 37,5 firmy średnie 30,7 20,5 35,2 47,4 50,9 33,6 21,9 28,6 31,3 Sektor: handel 30,6 21,9 32,9 45,9 46,9 34,7 23,5 31,3 32,4 produkcja 26,6 22,2 35,7 49,5 49,4 33,3 23,9 28,4 31,0 usługi 26,2 22,8 36,3 44,4 42,9 24,0 29,4 34,2 39,7 Odpowiedzi na powiązane z poprzednim pytanie o wpływ na zmniejszenie kosztów jeszcze wyraźniej oddają nastawienia, że informatyka jest jednak widziana jako pozycja kosztów uważanych właściwie za koszt nieunikniony, podobnie jak inne koszty infrastruktury technicznej, jak np. opłaty za energię a nie jako czynnik, który może się przyczynić do obniżenia kosztów działania firmy. Podobny do poprzedniego obraz rozwarstwienia zaobserwować można w odpowiedziach na pytanie, czy IT przyczyniła się do obniżki kosztów. W układzie sektorowym największy rozrzut opinii na temat wpływu IT na przychody był w maju widoczny w firmach usługowych, wśród których było też najwięcej opinii o negatywnym wpływie IT na obniżkę kosztów (a więc o podwyższeniu kosztów firmy). 9

10 Tab. B. Czy zasoby IT firmy przyczyniły się w minionym kwartale do zmniejszenia kosztów? firmy tak brak wpływu nie Ogółem 18,5 19,8 46,2 39,8 35,4 40,4 w tym: firmy małe 18,2 19,3 41,6 34,5 40,2 46,2 firmy średnie 18,8 20,3 51,7 45,3 29,5 34,4 Sektor: handel 18,1 20,2 44,4 39,9 37,5 39,9 produkcja 16,5 22,0 52,3 40,5 31,3 37,5 usługi 20,7 17,3 41,8 39,1 37,5 43,6 4. Ocena zapotrzebowania na IT Nadal widać ostrożność w planach inwestowania w informatykę, zwłaszcza w przypadku firm średnich, które w 4,3 proc. przewidują nawet zmniejszenie swoich inwestycji w IT. Firmy małe aż w 77 proc. uważają, że ich zapotrzebowanie na produkty i usługi informatyczne nie zmieni się w najbliższym czasie. W poszczególnych sektorach stosunkowo najwięcej chęci do inwestowania wykazały obecnie firmy usługowe. Tab. 4.A. Przewidywany popyt na sprzęt i usługi IT w stosunku do ubiegłego kwartału firmy będzie większy bez zmian będzie mniejszy ogółem edycj a 37,8 29,0 22,5 59,7 63,1 74,0 2,5 7,9 3,5 w tym: firmy małe 36,1 27,3 20,1 59,5 65,0 77,3 4,4 7,7 2,7 firmy średnie 40,1 31, ,9 60,7 70,7 0,0 8,1 4,3 sektor: edycj a handel 44,7 26,9 20,2 48,2 64,4 75,7 7,1 8,8 4,0 produkcja 42,2 31,3 22,6 56,9 60,2 73,8 0,9 8,5 3,6 usługi 29,4 28,8 24,6 69,8 64,7 72,6 0,8 6,5 2,8 W sferze zapotrzebowania na oprogramowanie zbliżonego do ogólnego zapotrzebowania na sprzęt i usługi IT - w maju br. najbardziej optymistyczne nastawienia wykazały firmy handlowe. Natomiast ogólnie tendencja zachowania obecnego stanu jest nawet mocniejsza, niż w przypadku sprzętu i usług. 10

11 Tab. 4.B. Przewidywany popyt na oprogramowanie w stosunku do ubiegłego kwartału firmy będzie większy bez zmian będzie mniejszy ogółem 39,4 36,0 22,1 58,7 56,7 75,2 1,9 7,3 2,7 w tym: firmy małe 37,2 36,4 20,1 59,5 57,3 77,3 3,3 6,3 2,7 firmy średnie 42,3 35,5 24,2 57,7 56,0 73,0 0,0 8,5 2,7 sektor: handel 45,9 26,3 19,1 48,2 67,5 77,5 5,9 6,3 3,5 produkcja 45,0 38,6 24,4 55,0 53,4 73,2 0,0 8,0 2,4 usługi 30,2 41,8 22,9 69,0 50,5 74,9 0,8 7,6 2,2 11

12 5. Kondycja finansowa i wpływ otoczenia firmy W maju 2004 r. ogólna samoocena sytuacji firm była lepsza, niż w lutym, odpowiedzi pozytywnych było najwięcej ze wszystkich dotychczasowych badań (niemal 38 proc.), co jest odzwierciedleniem ogólnego ożywienia gospodarczego ostatnich miesięcy. Bardziej optymistycznie nastawione są firmy średnie, niż małe, natomiast w sektorach wyraźne są poprawy nastrojów w firmach handlowych. Tab. 5.A. Ocena ogólnej sytuacji ekonomicznej firmy w stosunku do poprzedniego kwartału firmy lepsza bez zmian gorsza ogółem *) *) *) 30,9 25,0 37,9 51,2 55,4 46,7 13,8 19,6 15,4 w tym: firmy małe 30,1 25,9 37,1 54,0 52,8 45,5 12,6 21,3 17,4 firmy średnie 32,1 23,9 38,7 47,5 58,5 48,0 15,3 17,5 13,3 sektor: *) *) *) handel 30,6 28,8 41,0 44,7 50,6 42,2 21,2 20,6 16,8 produkcja 30,3 22,2 37,5 52,2 58,0 44,0 13,8 19,9 18,5 usługi 31,7 24,5 35,2 54,8 57,1 53,6 8,7 18,5 11,2 *) dla badania z listopada 2003 r. wyniki nie sumowały się do 100%, gdyż odnotowano kilkuprocentowy brak odpowiedzi na to pytanie Nadal ogólnie negatywna jest ocena wpływu bieżących wydarzeń politycznych i gospodarczych na sytuację firm, jednak po raz pierwszy wskaźnik ocen negatywnych spadł poniżej 50 proc. Wydaje się, że małe i średnie firmy stosunkowo dobrze zaadaptowały się do działania w warunkach chaosu politycznego i niejasności polityki gospodarczej minionych kilku miesięcy. Ich menedżerowi i właściciele uważają, że po prostu robią w gospodarce swoje, zaś polityka nie jest im już w stanie bardziej zaszkodzić. W ocenach mniejszego wpływu negatywnego wydarzeń na sytuację firm mogą się też przejawiać nadzieje pozytywnego wpływu unijnych regulacji, które zahamują możliwości majstrowania przy gospodarce pod wpływem chwilowych potrzeb czy partyjnych interesów. Tab. 5.B. Ocena wpływu bieżących wydarzeń ekonomicznych i politycznych na kondycję firmy firmy pozytywny bez znaczenia negatywny ogółem 9,1 7,9 12,7 25,3 36,2 40,2 65,6 56,0 47,1 w tym: firmy małe 9,3 9,8 9,5 19,7 31,5 43,2 71,0 58,7 47,3 firmy średnie 8,8 5,6 16,0 32,8 41,9 37,1 58,4 52,6 46,9 sektor: handel 9,4 8,1 9,2 21,2 32,5 43,4 69,4 59,4 47,4 produkcja 11,0 7,4 16,1 27,5 41,5 35,7 61,5 51,1 48,2 usługi 7,1 8,2 12,8 26,2 34,2 41,3 66,7 57,6 45,8 12

13 70,0 65,6 Wpływ bieżących wydarzeń politycznych i gospodarczych na kondycję firmy 60,0 56,0 50,0 47,1 40,0 36,2 40,2 30,0 25,3 20,0 10,0 9,1 7,9 12,7 0,0 negatywny bez znaczenia pozytywny listopad 2003 r. luty 2004 r. maj 2004 Niepokojące jest natomiast nikłe zainteresowanie środkami unijnymi. Średnio tylko 32 proc. firm ma zamiar po nie sięgnąć, natomiast niemal 43 proc. twierdzi, że nie zamierza wykorzystywać funduszy unijnych do inwestycji w nowe technologie (w tym w technologie informacyjne), gdyż jest to za skomplikowane. Tab. 5.C. Czy firma planuje wykorzystanie środków unijnych na inwestycje w nowe technologie? firmy tak brak zdania nie ogółem: 32,1 25,2 42,7 sektor: w tym: firmy małe 26, ,5 firmy średnie 37,9 28,5 33,6 handel 25,4 26,0 48,6 produkcja 36,9 23,2 39,9 usługi 34,1 26,3 39,7 Skądinąd zrozumiałe, że dużo wyższy jest odsetek negatywnie nastawionych firm małych (51,5 proc.), bardziej sceptycznie nastawionych na temat możliwości i umiejętności przygotowania odpowiednich wniosków, niż firm średnich (33,6 proc.). Ciekawe, że powyżej średniej przedstawia się zainteresowanie takimi środkami ze stron firm handlowych (ponad 48 proc.), a nie produkcyjnych (40 proc.). 13

14 4. MSI wskaźnik koniunktury Konstrukcja wskaźnika MSI oparta została na założeniu, że opinie małych i średnich przedsiębiorców odnośnie zastosowań informatyki są odzwierciedleniem trendów występujących w gospodarce, zwłaszcza w jej najbardziej dynamicznym segmencie, jakim jest sektor MSP. Przedsięwzięcia informatyczne i telekomunikacyjne zajmują szczególne miejsce w planach inwestycyjnych i rozwojowych małych i średnich firm, odzwierciedlając ich gotowość do modernizacji i sygnalizując ocenę wydarzeń zachodzących w gospodarce oraz możliwość reagowania na nie przy użyciu technologii informacyjnych. Nastawienia te, postawy i oceny przedsiębiorców, dotyczące zastosowań technologii informacyjnych i plany wykorzystywania tych technologii mierzone są wskaźnikami cząstkowymi oraz wskaźnikiem syntetycznym MSI. Im bardziej pozytywne jest nastawienie przedsiębiorców w danej sferze zastosowań IT, im większy ich zdaniem wpływ pozytywny danego czynnika, im lepsza ich ocena warunków działania lub kondycji finansowej firm, czy im wyraźniejsze plany inwestowania w technologie teleinformatyczne, tym wyższą wartość przyjmuje dany wskaźnik cząstkowy. Wskaźnik syntetyczny MSI jest natomiast średnią arytmetyczną wskaźników cząstkowych dla poszczególnych pytań. Rozkładowi odpowiedzi w poszczególnych kategoriach przyporządkowane są współczynniki (wagi). Wartości współczynników przyjęto tak, by dawały one sporą czułość wskaźników na zmiany zarówno w kierunku pozytywnym (przyrosty, poprawienie się kondycji lub warunków), jak i negatywnym: TAK / WIĘKSZE / PRZYROST / LEPIEJ; BEZ ZMIAN / BEZ WPŁYWU / BEZ ZNACZENIA; NIE / MNIEJSZE / UBYTEK / GORZEJ; 10 punktów 5 punktów 2 punkty Od drugiej edycji badań wskaźnik MSI został znormalizowany współczynnikiem odzwierciedlającym rozszerzenie liczby badanych firm, jego wartość jest, więc bezpośrednio porównywalna z wartością z listopada 2003 r. 14

15 Tab. 4. Wskaźnik koniunktury MSI pytanie listopad 2003 luty 2004 maj Zmiana stanu zasobów IT w firmie 2,12 2,11 2,06 2 Dostępność produktów i usług IT 2,35 1,92 2,42 3 Dostępność usług telekomunikacyjnych 2,44 1,66 2,37 4 Wpływ inwestycji w IT na przychody 1,43 1,23 1,36 5 Wpływ inwestycji w IT na koszty nie było pytania 1,08 0,99 6 Spodziewany popyt na sprzęt i usługi IT 2,10 1,84 1,84 7 Spodziewany popyt na oprogramowanie 2,14 1,96 1,85 8 Sytuacja ekonomiczna firmy 1,66 1,52 1,82 9 Wpływ wydarzeń na kondycję firmy 0,27 0,46 0,73 wskaźnik MSI 1,77 1,53 1,72 8A Kondycja finansowa firmy na koniec roku 1,43 nie było pytania nie było pytania W maju we wskaźnikach cząstkowych daje się zauważyć pozytywną ocenę wzrostu dostępności oraz obniżek cen produktów i usług informatycznych/ telekomunikacyjnych oraz polepszenie sytuacji ekonomicznej firm. Wspomniane już nastawienia na nie oglądanie się na politykę i robienie swojego widać wyraźnie w istotnej zmianie wskaźnika wpływu wydarzeń gospodarczych i politycznych w stronę mniejszego wpływu negatywnego. Przesunięcia dodatnie we wspomnianych wskaźnikach oraz bardzo niewielkie spadki 3 wskaźników cząstkowych stanu zasobów (w granicach błędu), wpływu na koszty oraz popytu na oprogramowanie dały w rezultacie zauważalny wzrost syntetycznego wskaźnika MSI, choć nie powrócił on jeszcze do poziomu z listopada ub. roku. Tomasz Kulisiewicz 15

16 Załącznik A. Streszczenie fotografii zasobów z edycji MSI (listopad 2003 r.) Infrastruktura IT Wszystkie ankietowane w listopadzie 2003 r. firmy miały sprzęt komputerowy. W wybranych przedziałach stan posiadania był następujący (w zestawieniach nie rozgraniczano komputerów typu desktop od notebooków): Tab. ZA Komputery w badanych firmach przedział do 5 komputerów [%] 6 do 20 komputerów [%] powyżej 20 komputerów firmy ogółem 35,3 40,9 23,8 firmy małe 52,4 38,3 9,3 firmy średnie 12,4 44,5 43,1 W układzie trzech wyróżnionych działów gospodarki (Tab. ) - w handlu, produkcji i usługach - rozkład liczby komputerów był zbliżony do obrazu ogólnego, z pewną dominantą przedziału 6 20 komputerów w firmach produkcyjnych. [%] Tab. ZA Komputery w firmach według działów gospodarki (ogółem) dział udział procentowy liczba komputerów do powyżej 20 handel 37,6 40,0 22,4 produkcja 29,4 45,8 24,8 usługi 38,9 37,3 23,8 Notebooki były w listopadzie 2003 r. już niemal w połowie (49,1 proc.) badanych firm, w tym ponad w 60,6 proc. firm średnich. W układzie branż wyraźnie częściej notebooki występowały w średniej wielkości firmach handlowych (w 80,8 proc. firm). Sieć wewnętrzna i serwer W odpowiedziach na pytania, dotyczące infrastruktury sieciowej (czy w firmie jest sieć LAN, czy jest serwer i jaki jest stosowany sieciowy system operacyjny) nie było istotne, czy rolę serwera sieciowego pełni zwykły komputer, czy też jest to specjalizowany serwer sprzętowy. Tab. ZA Sieci sieć LAN sieć peer-to-peer serwer sieciowy ogółem 80,6 13,6 69,7 firmy małe 72,1 18,9 58,5 firmy średnie 92,0 7,9 84,7 *) sieci peer to peer i serwery nie sumowały się do 100 proc. 16

17 Dostęp do Internetu Niemal wszystkie badane w listopadzie 2003 r. firmy miały dostęp do internetu - odsetek firm z dostępem wynosił powyżej 98 proc., w tym ponad 97 proc. firm małych i 99,3 proc. średnich, przy czym dostęp do internetu miały już wszystkie badane średnie firmy handlowe i usługowe. Spośród firm mających dostęp do internetu ponad 76 proc. miało łącza stałe (łączami takimi dysponowało ponad 83 proc. firm średnich). Tab. ZA4. Dostęp do internetu dostęp dial up łącze stałe ogółem 98,1 23,9 76,1 firmy małe 97,3 29,2 70,8 firmy średnie 99,3 16,9 83,1 *) podział procentowy dial up stałe wewnątrz danego typu dostępu traktowanego jako 100% 17

18 Załącznik B. Rola sektora MSP w Polsce i Europie W ogólnej liczbie zarejestrowanych w Polsce ponad 3,58 mln przedsiębiorstw (według danych GUS z 31 grudnia 2003 r.) ponad 99 proc. to firmy małe i średnie. Wśród nich jest 3,55 mln firm małych, zatrudniających od 0 do 49 pracowników. Trochę wcześniejszą (na koniec 2001 r.) strukturę populacji firm aktywnych bez rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa i administracji publicznej prezentuje tab. ZB. Tab. ZB. Przedsiębiorstwa aktywne w 2001 r. w Polsce klasa wielkości liczba firm Małe firmy (0-49 prac.) Średnie firmy ( prac.) MSP razem Duże firmy (od 250 prac.) Ogółem źródło: [1] Równie ważna jest rola MSP w gospodarce całej Europy: według raportów The European Observatory for SMEs na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego, (czyli w krajach unijnej "Piętnastki" i trzech państw EFTA: Norwegii, Islandii i Liechtensteinu) oraz w Szwajcarii działało w latach łącznie ok. 20,5 mln małych i średnich przedsiębiorstw, zatrudniających niemal 122 mln osób. Choć przytaczane w tab. ZB.2 i ZB.3 dotyczą różnych lat, to jednak w skali makro są porównywalne wobec małych zmian w liczbie oraz średnich wielkościach firm w latach Tab. ZB. MSP w krajach EOG i Szwajcarii (2000) MSP duże firmy razem Liczba przedsiębiorstw (tys.) ,0 40, ,0 Liczba zatrudnionych (tys.) , , ,0 Średnia liczba zatrudnionych 4, ,0 6,0 Średnie roczne przychody (mln EUR) 0,6 255,0 1,1 źródło: [2] Średnie wielkości zatrudnienia w firmach odzwierciedlają odmienności struktur gospodarek krajów europejskich: przy średniej wielkości zatrudnienia w firmach w krajach EOG i Szwajcarii na poziomie 6 pracowników (w tym firmy małe mają średnio po 4 pracowników, firmy wielkie ponad 1000) w Grecji średnia wielkość firmy to zaledwie 2 pracowników, we Włoszech ok. 3, podczas gdy np. w Austrii, Holandii, Irlandii czy Luksemburgu firmy zatrudniają średnio po 10 osób. 18

19 Tab. ZB. Struktura firm w krajach EOG i Szwajcarii (2002) firmy udział w liczbie przedsiębiorstw ogółem Mikrofirmy (0-9 zatrudnionych) 93,0% Małe firmy (10-49 zatrudnionych) 6,0% Średnie firmy ( zatrudnionych) 0,8% Duże firmy (od 250 zatrudnionych) 0,2% źródło: [2] Firmy duże, a zwłaszcza wielkie korporacje dysponują własnymi departamentami informatyki oraz zasobami kapitałowymi umożliwiającym im wdrażanie zaawansowanych rozwiązań teleinformatycznych. Firmy małe i średnie, nie dysponując wysoko wykwalifikowanym personelem informatycznym, nie mają tak dużego rozeznania w sferze technologii informacyjnych. Ponieważ nie dysponują też dużymi zasobami finansowych, więc przeważnie nie są one obiektem zainteresowania dużych integratorów informatycznych i inwestują w informatykę produktów gotowych, rozwiązań z pudełka, które z definicji muszą być dopasowane do ich potrzeb, możliwości finansowych oraz umiejętności informatycznych. Jak podkreślaliśmy w omówieniu wyników pierwszej edycji naszych badań, wykonanych w listopadzie 2003 r., wobec ważnej roli firm sektora MSP w gospodarce stopień informatyzacji oraz wykorzystania technologii informacyjnych w firmach tego sektora jest bardzo istotny dla innowacyjności i nowoczesnej struktury wytwórczej, handlowej i usługowej całości gospodarki. 19

20 Załącznik C. Informatyka w polskiej gospodarce na tle naszego regionu Europy Podstawowe wskaźniki obrazujące rolę IT i telekomunikacji w krajach wchodzących właśnie do UE i pozycję Polski obrazują poniższe tabele ZC. i ZC. Wynika z nich dość dobitnie, że Polska, kraj największy z całej Nowej Dziesiątki zarówno w sferze demografii, jak i wielkości gospodarki, pozostaje w tyle za innymi krajami UE10+ pod względem nasycenia gospodarki technologiami informacyjnymi. Najwyraźniej widoczne jest to we wskaźniku wydatków na IT na głowę ludności. Według danych z 2003 r. niższy wskaźnik od nas miała tylko Litwa, ale w kraju tym zaobserwować można było w ostatnich kilku latach bardzo dużą (przewyższającą 20 proc. rocznie) dynamikę wzrostu wolumenu obrotów rynku IT, podczas gdy w Polsce w 2002 r. rynek IT wzrósł w stosunku do 2001 r. zaledwie o 2,4 proc. i prawdopodobnie taki dość umiarkowany wzrost wykazał rynek w 2003 r., jak można sądzić na podstawie wstępnych ocen. Niski jest też udział nakładów na IT w naszym PKB, wynosząc tylko ok. 2 proc. Tab. ZC. Gospodarki krajów Nowej Dziesiątki (2002) kraj liczba ludności (mln) PKB (mld EUR) Cypr 0,77 10,8 Czechy 10,27 73,20 Estonia 1,37 6,73 Malta 0,39 4,19 Litwa 3,48 14,77 Łotwa 2,35 8,73 Polska 38,63 202,02 Słowacja 5,38 25,44 Słowenia 1,99 22,3 Węgry 10,20 67,21 źródła: Eurostat 2002, narodowe urzędy statystyczne 20

21 Tab. ZC.2 Wielkość rynku informatycznego i telekomunikacyjnego krajów Nowej Dziesiątki (2003) kraj rynek IT (mld EUR) rynek telekom. (mld EUR) wydatki IT/cap.(EUR) IT w PKB ( %) sprzedaż komputerów PC (tys. szt.) Cypr*) 0,19 0, ,0% 32,0 Czechy 2,62 3, ,3% 383,3 Estonia 0,22 0, ,1% 60,0 Malta*) 0,10 0, ,6% 15,0 Litwa 0,26 0, ,7% 70,1 Łotwa 0,22 0, ,5% 56,8 Polska 3,99 10, ,0% 1 150,8 Słowacja 0,76 1, ,4% 148,6 Słowenia 0,51 0, ,1% 110,8 Węgry 1,96 4, ,5% 290,8 *) 2002 r., oszacowania autora źródło: [4] Kilka wskaźników charakteryzujących stopień nasycenia gospodarki technologiami informacyjnymi jest pochodną zasobów informatycznych w firmach oraz stanu infrastruktury telekomunikacyjnej i dostępowej. Do takich wskaźników pochodnych należą np. zakres wykorzystywania bankowości elektronicznej przez firmy oraz dostęp do internetu i posiadanie własnej strony WWW. Dane takie zawarte są w najnowszym raporcie przygotowanym dla Komisji Europejskiej i przedstawionym w lutym br. na Europejskiej Konferencji Ministerialnej w Budapeszcie [3]. W przypadku krajów naszego regionu Europy dostępne są one dla firm ogółem, bez rozróżnienia ich wielkości (tab. ZC.). Jednak z uwagi na zdecydowaną przewagę liczebną firm małych i średnich można je uznać za dobrze przybliżające takie wielkości dla firm badanej przez nas grupy. Warto jednak przy tym zwrócić uwagę, że występuje istotna różnica między wynikami naszego badania, a danymi prezentowanymi we wspomnianym raporcie: według pierwszej edycji naszego badania dostęp do internetu miało ponad 98 proc. badanych firm, przy czym wartość tę uwiarygodniały wyniki innych, wcześniejszych badań krajowych, przytaczane w opracowaniu pierwszej edycji MSI. Tymczasem raport Komisji Europejskiej podaje w przypadku polskich firm, że dostęp do internetu ma tylko 82 proc. robiąc to na podstawie danych odzwierciedlających stan z czerwca 2003 r. Z kolei bazując na danych z banków dotyczących bankowości elektronicznej wydaje się, że raport [3] przecenia zakres wykorzystywania bankowości internetowej w polskich firmach, gdyż, jeśli z bankowości elektronicznej (w tym także off-line, a nie tylko internetowej) korzysta u nas praktycznie 100 proc. firm dużych i niemal 90 proc. średnich, to odsetek ten jest daleko niższy w przypadku firm małych i mikrofirm (w przypadku tych ostatnich nie sięga 10 proc. a to one stanowią ponad 90 proc. populacji firm). 21

22 Tab. ZC. Wskaźniki wykorzystywania wybranych technologii informacyjnych przez firmy Europy Środkowo-Wschodniej (procent firm korzystających) kraj wykorzystanie bankowości internetowej i dostępu do usług finansowych dostęp do internetu Czechy 69% 91% Estonia 98% 77% Litwa 82% 68% Łotwa 73% 64% Polska 53% 82% Słowenia 89% 93% Węgry 61% 55% źródło: [3] 22

23 Załącznik D. Pytania ankietowe edycji badania MSI (maj 2004 r.) Czy w minionym kwartale nastąpiły zmiany zasobów informatycznych firmy (sprzęt, oprogramowanie)? przyrost bez zmian zmniejszenie Czy produkty i usługi informatyczne są obecnie (w stosunku do poprzedniego kwartału): łatwiej dostępne (niższe ceny) bez zmian trudniej dostępne (wyższe ceny) Czy usługi telekomunikacyjne są obecnie (w stosunku do poprzedniego kwartału): łatwiej dostępne (niższe ceny) bez zmian trudniej dostępne (wyższe ceny) 4. Czy minionym kwartale wyposażenie informatyczne firmy (sprzęt komputerowy i oprogramowanie) przyczyniło się do zwiększenia przychodów firmy? TAK brak zmiany (lub nie można określić) NIE 5. Czy w minionym kwartale wyposażenie informatyczne firmy (sprzęt komputerowy i oprogramowanie) przyczyniło się do zmniejszenia kosztów firmy? TAK brak zmiany (lub nie można określić) NIE 6. Czy przewidywany popyt (zapotrzebowanie) Państwa firmy na sprzęt i usługi informatyczne (w stosunku do poprzedniego kwartału): będzie większy nie przewidujemy zmian będzie mniejszy 23

24 7. Czy przewidywany popyt (zapotrzebowanie) Państwa firmy na oprogramowanie (w stosunku do poprzedniego kwartału): będzie większy nie przewidujemy zmian będzie mniejszy 8. Jak oceniają Państwo ogólną sytuację ekonomiczną firmy (w stosunku do poprzedniego kwartału)? lepsza brak zmian gorsza 9. Jak oceniają Państwo wpływ bieżących wydarzeń ekonomicznych i politycznych na kondycję firmy? pozytywny bez znaczenia negatywny 10. Czy firma planuje wykorzystanie środków z programów unijnych przy inwestycjach w nowe technologie? tak brak zdania/jeszcze nie wiemy/jeszcze się nie zastanawialiśmy nie, bo procedury są za skomplikowane Bibliografia [1] Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach , PARP, Warszawa, 200 [2] Observatory of European SMEs 2002, Nr 2, (raport z cyklicznych badań prowadzonych dla Komisji Europejskiej przez ENSR, luty 2004), [3] Raport eeurope Progress Report przygotowany na Europejską Konferencję Ministerialną nt Społeczeństwa Informacyjnego w Budapeszcie lutego [4] Rocznik European Information Technology Obserwatory