MSI wskaźnik koniunktury informatycznej. Raport z 4. edycji badań

Transkrypt

1 MSI wskaźnik koniunktury informatycznej Raport z 4. edycji badań Założenia i koordynacja Robert Kamiński Opracowanie Tomasz Kulisiewicz Wstęp i recenzja dr Michał Goliński Badanie ankietowe Jolanta Zaręba Warszawa, sierpień r. 1

2 Spis treści 1. Wstęp 3 2. Badanie ocen koniunktury informatycznej na potrzeby wskaźnika MSI 2.1. Cel i metodyka 2.2. Zakres badania 3. Zastosowanie informatyki w opiniach jej użytkowników w małych i średnich firmach wyniki czwartej edycji badania MSI (sierpień r.) 3.1. Zmiany zasobów IT 3.2. Dostępność IT i usług telekomunikacyjnych 3.3. Efektywność inwestycji w IT 3.4. Ocena zapotrzebowania na IT 3.5. Kondycja finansowa i wpływ otoczenia firmy 4. MSI wskaźnik koniunktury Załącznik A. Streszczenie wyników ilościowych pierwszej edycji MSI (listopad r.) Załącznik B. Rola sektora MSP w Polsce i Europie Załącznik C. Pytania ankietowe 4. edycji badania MSI (sierpień r.) Bibliografia 2

3 1. Wstęp W opracowaniu prezentujemy wyniki czwartej edycji kwartalnego badania stopnia wykorzystania technik informacyjnych (IT) w polskich małych i średnich przedsiębiorstwach (MSP). Tak jak w poprzednich badaniach (listopad, luty, maj ) przedstawiamy ocenę zmiany stanu zasobów, efektywności wykorzystania, a także potrzeby oraz zamierzenia inwestycyjne krajowych MSP w obszarze IT. Wskaźnik koniunktury MSI odzwierciedla nastroje i oczekiwania ankietowanych przedsiębiorców - im są one lepsze, tym wyższa jest wartość wskaźnika. Wzrost wartości MSI oznacza więc zwiększenie optymizmu małych i średnich przedsiębiorców. Wartość MSI w najnowszej edycji naszego badania wyniosła 1,73. Jest to nieznacznie więcej niż w maju r. (1,72) i niemal tyle ile wynosiła wartość jak dotąd najwyższa (listopad pierwsza edycja:1,77). Oznacza to powolny i ostrożny powrót optymizmu krajowych małych i średnich przedsiębiorców. Na uwagę zasługują aktualne wartości wskaźników cząstkowych. Wyraźnie wzrósł odsetek respondentów uważających, że zasoby IT nie miały w minionym kwartale wpływu na zwiększenie przychodów ich firm. Jednocześnie jednak wzrósł udział odpowiedzi twierdzących na pytanie, czy w minionym kwartale zasoby IT przyczyniły się do zmniejszenia kosztów działalności. Oznaczać to może, iż krajowe MSP ciągle jeszcze nie potrafią wykorzystać technik informacyjnych dla celów ekspansji rynkowej, jednak coraz skuteczniej wykorzystują je dla redukcji ponoszonych kosztów. Analiza materiałów źródłowych badania wykazuje, że znacznie o ponad 6 punktów procentowych wzrósł udział respondentów deklarujących brak zmian w zasobach IT firmy. Przesunięcie to odbyło się kosztem odpowiedzi deklarujących przyrost zasobów. Do tej pory w każdej z trzech edycji badań ponad jedna trzecia firm deklarowała wzrost zasobów i dopiero w czwartym badaniu odsetek ten spadł poniżej 25%. Oznacza to, że tym razem blisko ¾ badanych firm nie dokonała w minionym kwartale żadnych znaczących inwestycji w obszarze IT. Pozostaje mieć nadzieję, że tendencja ta nie okaże się trwała a widoczne w wynikach badania spowolnienie inwestycyjne związane jest z sezonem urlopowym. Oceniając cztery badania łącznie można jednak zakładać, że w ciągu roku wszystkie badane firmy wykazały wzrost zasobów IT, ale rozłożony w czasie, występujący w różnych fazach. Jednoznacznie optymistyczny jest natomiast wzrost o ponad 6 punktów procentowych liczby odpowiedzi mówiących, że przewidywany popyt na sprzęt i usługi będzie większy niż w ubiegłym kwartale a także nieco tylko mniejszy wzrost przewidywań zwiększonego popytu na oprogramowanie (o prawie 4 punkty procentowe). Wydaje się że krajowe MSP uznały potrzebę istotnych inwestycji w tej dziedzinie. Jeśli zamiary przedsiębiorców znajdą odzwierciedlenie w rzeczywistości, to będzie to oznaczało istotne ożywienie na rynku IT. Umacnia się, trwająca przez wszystkie edycje naszego badania, tendencja do dystansowania się od bieżących wydarzeń ekonomicznych i politycznych. Stale rośnie odsetek odpowiedzi oceniających zjawiska w sferze polityki i makroekonomii jako nie mające wpływu na kondycję firmy, a maleje udział odpowiedzi określających ten wpływ jako negatywny. Można to potraktować jako postępującą emancypację polskich przedsiębiorców, którzy coraz mniej uwagi poświęcają zawirowaniom na szczytach władzy. Dodatkowe pytanie bieżącej edycji badania dotyczyło posiadania i charakteru wykorzystania firmowej strony WWW. Własną stronę ma ¾ firm ale tylko nieco ponad połowa firm wykorzystuje ją w sposób aktywny. Oznacza to, że blisko połowa krajowych MSP nie istnieje w Internecie lub traktuje Sieć tylko jako witrynę informacyjną. Jest to jednoznaczne z rezygnacją z szans i możliwości biznesowych związanych z aktywnymi formami wykorzystania Internetu. dr Michał Goliński Zakład Gospodarki Informacyjnej i Społeczeństwa Informacyjnego Katedra Informatyki Gospodarczej Szkoły Głównej Handlowej 3

4 2. Badanie ocen koniunktury informatycznej na potrzeby wskaźnika MSI 2.1. Cel i metodyka Badanie skierowane jest do właścicieli, dyrektorów lub osób odpowiedzialnych za infrastrukturę IT w małych i średnich firmach. Przedsięwzięcie ma na celu zebranie danych niezbędnych do stworzenia wskaźnika MSI określającego koniunkturę informatyczną w segmencie MSP. W kwartalnych sondażach, realizowanych metodą panelu i techniką wywiadu telefonicznego uczestniczy celowo dobrana grupa kilkuset firm z sektora MSP, zlokalizowanych na terenie całego kraju (głównie w dużych miastach). W badaniu zachowano reprezentatywność grup małych i średnich firm. W badaniu z listopada r. uczestniczyło 320 firm, w badaniu z lutego r. próbka została rozszerzona do 520 firm i tę liczebność próby utrzymano w badaniach przeprowadzonych w maju oraz w sierpniu br. Ankietowani pytani są o ocenę zmiany zasobów w ich firmach w danym kwartale (w porównaniu do poprzedniego kwartału) i przewidywania dotyczące rozwoju sytuacji w ciągu najbliższych 3 miesięcy. Swoje oceny i prognozy formułują poprzez określenie, czy dla danego czynnika/wielkości wystąpił (wystąpi) wzrost, spadek, albo brak zmiany, bądź, że dany czynnik ma wpływ pozytywny, negatywny lub jest obojętny dla danej sfery działalności firmy. Badanie analizuje bieżące, krótkoterminowe nastawienia i postawy ankietowanych przedsiębiorców. Dlatego prowadzone jest w układzie kwartalnym - zdaniem autorów badane czynniki i nastawienia nie zmieniają się aż tak istotnie w okresach krótszych, np. miesięcznych. Z kolei pytania o odczucia czy nastawienia dotyczące okresów półrocznych mogłyby już być zniekształcane przez psychologiczną tendencję do względnie szczegółowego pamiętania i odwzorowywania w odpowiedziach zjawisk gospodarczych zachodzących w okresach krótszych niż pół roku. Stąd pytania dotyczące odczuć potaniało/bardziej dostępne/pozytywny wpływ, podrożało/mniej dostępne/negatywny wpływ, /bez znaczenia odnoszone są do minionego kwartału, zaś pytania o plany czy kształtowanie się popytu lub zapotrzebowania do najbliższego kwartału. Natomiast wspomniana w p fotografia stanu ilościowego wykonywana będzie w okresach rocznych Zakres 4. edycji MSI Główne wskaźniki ilościowe z badania pierwszej edycji MSI z listopada r. zawarte są w Załączniku A niniejszego opracowania. Badanie stanów ilościowych (liczba komputerów, zasoby oprogramowania, systemy operacyjne i zasoby aplikacyjne, stan podłączeń do Internetu itp.) zostanie powtórzone po roku od pierwszego badania, a więc w listopadzie r. Jedynym pytaniem, które na bieżąco dotyczy stanu zasobów teleinformatycznych jest więc pytanie pierwsze, o zmianę zasobów IT firmy w stosunku do poprzedniego kwartału. Do opracowanego na potrzeby badania MSI w listopadzie r. zestawu podstawowego na stałe włączono w lutym br. pytanie o wpływ inwestycji w IT na obniżkę kosztów, stanowiące logiczne uzupełnienie pytania o wpływ inwestycji w IT na zwiększenie przychodów firmy. W rezultacie w zestawie podstawowym znajduje się 9 pytań i z odpowiedzi na nie wyliczany jest zagregowany wskaźnik koniunktury MSI. W lutym br. zadano po raz pierwszy pytanie dodatkowe, dotyczące aktualnych problemów politycznych i gospodarczych, lub też innych czynników, które mogą być istotne dla warunków działania firm sektora MSP. W edycji lutowej pytanie to było uzupełnieniem jednego z 9 pytań podstawowych o ocenę wpływu bieżących wydarzeń gospodarczych i politycznych na kondycję firmy. Jednak odpowiedź na pytanie dodatkowe nie była brana pod uwagę przy wyliczaniu wskaźnika MSI. 4

5 W lutym br. pytano o wpływ na gospodarkę ewentualnego porozumienie rządu i opozycji w kwestiach gospodarczych, w maju, tuż po wejściu Polski do Unii Europejskiej, o najbliższe plany firm dotyczące wykorzystania przez nie środków z funduszy unijnych na inwestycje w technologie informacyjne. Wobec widocznego już w wynikach poprzedniej edycji obniżenia się wpływu wydarzeń politycznych na działania firm, w edycji obecnej, sierpniowej, zadano pytanie przygotowujące do corocznej inwentaryzacji stanu zasobów IT w firmach o istnienie i wykorzystanie firmowej strony WWW. 3. Zastosowanie informatyki w opiniach jej użytkowników w małych i średnich firmach wyniki 4. edycji badania MSI (sierpień r.) 3.1. Zmiany zasobów IT Stan zasobów IT firm wykazuje nadal dużą stabilność. Na takim samym poziomie, jak w maju r. (1,7 proc.) utrzymał się odsetek firm, które zgłosiły spadek stanu zasobów IT w stosunku do poprzedniego kwartału. Ogólnie dość istotnie wzrósł natomiast udział odpowiedzi bez zmian kosztem udziału odpowiedzi wzrost zasobów. Zasadniczym powodem tego zamrożenia stanów zasobów jest najprawdopodobniej przerwa inwestycyjna w sezonie urlopowym, wyczuwalna zwłaszcza w działalności handlowej i aktywności marketingowej dostawców informatyki dla badanego sektora użytkowników. 80,0 Zmiana zasobów IT 70,0 60,0 62,2 62,9 64,6 71,0 50,0 40,0 30,0 36,9 36,2 33,7 27,3 20,0 10,0 0,0 przyrost 0,9 1,0 1,7 1,7 zmniejszenie listopad r. luty r. maj r. sierpień r. Podobnie, jak w poprzednim kwartale, wspomniane zamrożenie stanu zasobów IT jest szczególnie wyraźnie widoczne w firmach małych: stan zasobów nie zmienił się aż w 76 proc. z nich kosztem przyrostu, który zmalał do niecałych 25 proc. odpowiedzi. W firmach tych odnotowano też nieznaczny (w granicach błędu) wzrost udziału odpowiedzi dotyczących spadku zasobów (1,9 proc.). Ustabilizowały się jeszcze mocniej zasoby IT w firmach średnich, i to zarówno kosztem wzrostu, jak i spadku stanu zasobów IT (choć nieznacznego w skali bezwzględnej, to jednak niemal 25-procentowego w skali względnej). W poszczególnych sektorach największą stabilność zasobów IT wykazują tak jak w poprzednim kwartale usługi, natomiast największy, ok. 30-procentowy przyrost nadal raportują firmy handlowe. 5

6 Oceniając zmianę zasobów w czterech kolejnych badaniach warto zauważyć: w trzech pierwszych badaniach udział firm deklarujących wzrost zasobów utrzymywał się powyżej 33% - i dopiero w okresie letnim dało się zauważyć - najprawdopodobniej wywołany sezonowością - spadek tempa wzrostu. Oceniając cztery badania łącznie można założyć, że w rezultacie przez rok wszystkie badane firmy wykazały kolejno wzrost zasobów IT, ale rozłożony w czasie, występujący w przesuniętych fazach, natomiast żadna z nich nie inwestowała nieprzerwanie w IT w każdym badanym kwartale. Tab Zmiana zasobów informatycznych firm przyrost zmniejszenie edycja badania ogółem 36,9 36,2 33,7 27,3 62,2 62,9 64,6 71,0 0,0 1,0 1,7 1,7 w tym: firmy małe 32,2 31,5 24,6 22,0 67,3 67,5 74,2 76,1 0,5 1,0 1,1 1,9 firmy średnie 43,1 41,9 43,0 32,8 55,4 57,3 54,7 65,6 1,5 0,9 2,3 1,6 sektor: handel 31,7 37,5 35,3 30,6 67,1 60,6 63,6 68,2 1,2 1,9 1,2 1,2 produkcja usługi 48,6 32,4 34,5 28,0 49,6 66,5 62,5 70,8 1,8 1,1 3,0 2,8 30,2 38,6 31,3 23,5 69,8 61,4 67,6 73,7 0,0 0,0 1,1 2, Dostępność IT i usług telekomunikacyjnych Dwukrotnie już w naszych badaniach widać było spore różnice w ocenach dostępności produktów i usług IT, przy czym dostępność ta, to z punktu widzenia ankietowanych zarówno poziom cen, jak i aktywność dostawców produktów i usług IT. Po raz pierwszy wyraźną różnicę ocen można było zauważyć między listopadem ubiegłego roku, a lutym r. Dużo więcej ankietowanych uważało w lutym, że produkty i usługi IT nie potaniały w stosunku do poprzedniego kwartału, co wyjaśnialiśmy psychologią promocji końca roku. Z kolei w maju r. zaobserwowaliśmy przesunięcie w stronę opinii o zwiększonej dostępności produktów i usług informatycznych: ocenę taką wyraziło niemal dwa razy więcej ankietowanych (56,2 proc. w stosunku do 28,3 proc. w lutym br.). Tab. 3.2.A. Zmiana dostępności produktów i usług IT edycja badania łatwiej dostępne trudniej dostępne ogółem 54,1 28,3 56,2 52,5 43,4 68,1 42,5 45,8 13,1 4,1 1,3 1,7 w tym: firmy małe firmy średnie 57,4 29,0 53,8 49,2 41,5 67,1 45,8 48,5 10,5 2,2 0,4 2,3 49,6 27,4 58,6 55,9 46,0 69,2 39,1 43,0 16,2 6,6 2,3 1,2 6

7 łatwiej dostępne trudniej dostępne sektor: handel 65,9 24,4 58,4 59,0 32,9 72,5 41,6 39,3 3,1 1,2 0,0 1,7 produkcja usługi 52,3 26,1 56,5 50,0 43,1 69,9 42,3 48,2 4,0 4,6 1,2 1,8 47,6 33,7 53,6 48,6 50,8 62,5 43,6 49,7 3,8 1,6 2,8 1,7 Efekt urlopowego zamrożenia marketingu widoczny jest także w ocenach dostępności IT: oceny powróciły na poziom zbliżony do listopada r., ogółem z lekką przewagą zwiększonej dostępności (ponad 52 proc.). Tym razem różnice między firmami małymi a średnimi są trochę większe: niemal 56 proc. firm średnich uważa, że dostępność IT jest większa, podczas gdy wśród firm małych opinia taka występuje w 49 proc. Nadal najbardziej optymistycznie oceniają poziom dostępności IT firmy handlowe, choć po braku takich opinii w maju pojawiły się wśród nich z powrotem opinie, że produkty są trudniej dostępne (ale na poziomie 1,7 proc., czyli średniej dla całości badanej populacji). 70,0 68,1 Zmiana dostępności (cen) produktów i usług IT 60,0 50,0 40,0 54,1 56,2 52,5 43,4 42,5 45,8 30,0 28,3 20,0 10,0 0,0 łatwiej dostępne 13,1 4,1 1,3 1,7 trudniej dostępne listopad r. luty r. maj r. sierpień r. Nadal lekko wzrósł udział opinii o zwiększonej dostępności usług telekomunikacyjnych, zgodny z obiektywną obniżką poziomu taryf i cen usług, choć lekko opóźniony w stosunku do rzeczywistego spadku poziomu cen. Tym razem różnica między ocenami firm małych i średnich jest dużo mniejsza, natomiast pewnym zaskoczeniem może być dość zachowawcza opinia firm usługowych (obecnie tylko 53 proc. uważa, że usługi telekomunikacyjne są bardziej dostępne). 7

8 Tab. 3.2.B. Zmiana dostępności usług telekomunikacyjnych łatwiej dostępne trudniej dostępne edycja badania ogółem 62,2 24,8 59,6 60,8 33,8 62,1 36,0 34,2 4,1 13,1 4,4 5,0 w tym: firmy małe firmy średnie 65,6 26,2 57,2 59,5 32,2 63,3 38,6 36,7 2,2 10,5 4,2 3,8 57,6 23,1 62,1 62,1 35,8 60,7 33,2 31,6 6,6 16,2 4,7 6,3 sektor: handel produkcja usługi 71,8 22,5 59,5 67,6 24,7 65,0 35,8 24,9 3,5 12,5 4,6 7,5 60,6 25,0 60,7 61,9 33,0 62,5 35,7 34,5 6,4 12,5 3,6 3,6 57,1 26,6 58,7 53,1 40,5 59,2 36,3 43,0 2,4 14,1 5,0 3, Efektywność inwestycji w IT Ocenę wpływu inwestycji w IT na działalność firmy podzielona została w lutym br. na dwa pytania o wpływ inwestycji na wzrost przychodów oraz na spadek kosztów. Po dość zaskakującym rozwarstwieniu opinii w maju br., kiedy to wzrósł zarówno udział respondentów uważających, że IT przyczyniła się do wzrostu przychodów, jak i tych, którzy stwierdzili, że wręcz przeciwnie, w sierpniu br. z powrotem i to bardzo wyraźnie wzrosła liczba ocen, według których wpływ inwestycji w informatykę na poziom przychodów jest niewielki. Obecnie udział ocen mówiących o dodatnim wpływie inwestycji na przychody wrócił mniej więcej do poziomu z lutego br. i podobnie jak wtedy opinię taką wyraża więcej przedstawicieli firm małych niż średnich. W układzie sektorowym wyraźnie bardziej pozytywną ocenę wpływu inwestycji w IT na przychody mają firmy handlowe. Tab. 3.3.A. Czy zasoby IT firmy przyczyniły się w minionym kwartale do zwiększenia przychodów? tak brak wpływu nie edycja badania ogółem 27,5 22,3 35,0 22,5 46,6 46,3 30,6 45,0 25,9 31,3 34,4 32,5 w tym: firmy małe firmy średnie 25,1 23,8 34,8 23,9 45,9 42,7 27,7 42,4 29,0 33,6 37,5 33,7 30,7 20,5 35,2 21,1 47,4 50,9 33,6 47,7 21,9 28,6 31,3 31,3 sektor: handel produkcja usługi 30,6 21,9 32,9 24,9 45,9 46,9 34,7 42,2 23,5 31,3 32,4 32,9 26,6 22,2 35,7 20,2 49,5 49,4 33,3 47,0 23,9 28,4 31,0 32,7 26,2 22,8 36,3 22,3 44,4 42,9 24,0 45,8 29,4 34,2 39,7 31,8 8

9 W podsumowaniu majowej edycji badań podkreślaliśmy, że odpowiedzi na powiązane z poprzednim pytanie o wpływ na zmniejszenie kosztów oddaje nastawienia, iż informatyka jest widziana jako pozycja kosztów działalności firm nieuniknionych i koniecznych do ponoszenia podobnie jak inne koszty infrastruktury, np. opłaty za energię. Jednak w badaniu z sierpnia wystąpił wzrost udziału ocen, że inwestycje w IT dają w efekcie oszczędności kosztów. Choć nadal przeważa opinia, że są bez wpływu (niemal 44 proc.), to jednak wzrost ocen, że przynoszą oszczędności jest wyraźny z niecałych 20 do ponad 23 proc., zaś w firmach średnich do ponad 24 proc. Z kolei w firmach małych oraz firmach usługowych istotnie zmalał odsetek odpowiedzi mówiących, że inwestycje w IT nie przyczyniają się do redukcji kosztów z ponad proc. odpowiednio do proc. Tab. 3.3.B. Czy zasoby IT firmy przyczyniły się w minionym kwartale do zmniejszenia kosztów? edycja badania tak brak wpływu nie ogółem bd 18,5 19,8 23,1 bd 46,2 39,8 43,8 bd 35,4 40,4 33,1 w tym: firmy małe firmy średnie bd 18,2 19,3 21,6 bd 41,6 34,5 42,8 bd 40,2 46,2 35,6 bd 18,8 20,3 24,6 bd 51,7 45,3 44,9 bd 29,5 34,4 30,5 sektor: handel bd 18,1 20,2 22,5 bd 44,4 39,9 44,5 bd 37,5 39,9 32,9 produkcja usługi bd 16,5 22,0 23,8 bd 52,3 40,5 42,3 bd 31,3 37,5 33,9 bd 20,7 17,3 22,9 bd 41,8 39,1 44,7 bd 37,5 43,6 32, Ocena zapotrzebowania na IT O ponad 6 punktów procentowych wzrósł udział przewidywań wzrostu zapotrzebowania na sprzęt i usługi. Wzrost popytu oczekiwany jest zarówno w firmach małych (aż o 7 punktów), jak i średnich oraz we wszystkich trzech badanych sektorach (najwyższy w firmach produkcyjnych niemal o 10 pp). Do poziomu 1,5-1,6 proc. zmalał udział odpowiedzi negatywnych, przy czym niemal do zera (0,6 proc.) spadł udział firm produkcyjnych uważających, że ich zapotrzebowanie będzie w ciągu najbliższych miesięcy niższe, niż poprzednio. Tab. 3.4.A. Przewidywany popyt na sprzęt i usługi IT w stosunku do ubiegłego kwartału będzie większy będzie mniejszy edycja badania ogółem 37,8 29,0 22,5 28,8 59,7 63,1 74,0 69,6 2,5 7,9 3,5 1,5 w tym: firmy małe firmy średnie 36,1 27,3 20,1 27,3 59,5 65,0 77,3 71,2 4,4 7,7 2,7 1,5 40,1 31,2 25,0 30,5 59,9 60,7 70,7 68,0 0,0 8,1 4,3 1,6 9

10 będzie większy będzie mniejszy sektor: handel produkcja usługi 44,7 26,9 20,2 24,3 48,2 64,4 75,7 74,6 7,1 8,8 4,0 1,2 42,2 31,3 22,6 32,1 56,9 60,2 73,8 67,3 0,9 8,5 3,6 0,6 29,4 28,8 24,6 30,2 69,8 64,7 72,6 67,0 0,8 6,5 2,8 2,8 Tendencji tej towarzyszą oczekiwania zwiększonego popytu na oprogramowanie, jednak wzrost jest skromniejszy (2-5 punktów procentowych). W tej dziedzinie także najbardziej optymistycznie nastawieni są przedstawiciele firm średnich, zaś w sektorach firm produkcyjnych. Tab. 3.4.B. Przewidywany popyt na oprogramowanie w stosunku do ubiegłego kwartału będzie większy będzie mniejszy edycja badania ogółem 39,4 36,0 22,1 25,8 58,7 56,7 75,2 71,0 1,9 7,3 2,7 3,3 w tym: firmy małe firmy średnie 37,2 36,4 20,1 22,7 59,5 57,3 77,3 72,7 3,3 6,3 2,7 4,5 42,3 35,5 24,2 28,9 57,7 56,0 73,0 69,1 0,0 8,5 2,7 2,0 sektor: handel produkcja usługi 45,9 26,3 19,1 22,0 48,2 67,5 77,5 75,1 5,9 6,3 3,5 2,9 45,0 38,6 24,4 29,2 55,0 53,4 73,2 68,5 0,0 8,0 2,4 2,4 30,2 41,8 22,9 26,3 69,0 50,5 74,9 69,3 0,8 7,6 2,2 4, Kondycja finansowa i wpływ otoczenia firmy Po silnym wzroście optymizmu na temat ogólnej sytuacji ekonomicznej firm, jaki mogliśmy zauważyć w maju r., badanie sierpniowe wykazuje dość istotny spadek pozytywnej samooceny sytuacji firm i ustabilizowanie się większości odpowiedzi na poziomie. Wyraźnie lepiej oceniają swoją sytuację firmy średnie, a wśród sektorów firmy produkcyjny, a więc w sumie firmy, wśród których jest sporo eksporterów, czyli uczestników istotnego ożywienia eksportu, jakie ma miejsce w ostatnich miesiącach. Tab. 3.5.A. Ocena ogólnej sytuacji ekonomicznej firmy lepsza gorsza edycja badania *) *) *) ogółem 30,9 25,0 37,9 31,5 51,2 55,4 46,7 52,1 13,8 19,6 15,4 16,3 10

11 lepsza gorsza w tym: firmy małe firmy średnie 30,1 25,9 37,1 29,9 54,0 52,8 45,5 51,1 12,6 21,3 17,4 18,9 32,1 23,9 38,7 33,2 47,5 58,5 48,0 53,1 15,3 17,5 13,3 13,7 sektor: handel produkcja usługi 30,6 28,8 41,0 29,5 44,7 50,6 42,2 52,6 21,2 20,6 16,8 17,9 30,3 22,2 37,5 35,7 52,2 58,0 44,0 48,2 13,8 19,9 18,5 16,1 31,7 24,5 35,2 29,6 54,8 57,1 53,6 55,3 8,7 18,5 11,2 15,1 *) dla badania z listopada r. wyniki nie sumowały się do 100%, z uwagi na kilkuprocentowy brak odpowiedzi Prawdopodobnie stabilizacja polityczna a zwłaszcza powołanie nowego rządu przyczyniły się do tego, że po raz pierwszy od początku naszego badania udział negatywnych ocen wpływu bieżących wydarzeń politycznych i gospodarczych na sytuację firm, który w maju spadł już poniżej 50 proc. w sierpniu okazał się niższy, niż opinii twierdzących, że wydarzenia te nie maja wpływu na kondycję firm (za negatywny uważało obecnie wpływ wydarzeń ok. 38 proc. ankietowanych, za pozbawiony wpływu niemal 49 proc.). Niemal nie zmienił się udział głosów oceniających wpływ jako pozytywny (nieznacznie powyżej 13 proc.). I w tym przypadku większymi optymistami okazali się przedstawiciele firm średnich oraz firm produkcyjnych. 70,0 65,6 Wpływ bieżących wydarzeń politycznych i gospodarczych na kondycję firmy 60,0 56,0 50,0 47,1 48,7 40,0 38,3 36,2 40,2 30,0 25,3 20,0 10,0 9,1 7,9 12,7 13,1 0,0 negatywny bez wpływu pozytywny listopad r. luty r. maj r. sierpień r. Tab. 3.5.B. Wpływ bieżących wydarzeń ekonomicznych i politycznych na kondycję firmy pozytywny bez wpływu negatywny edycja badania ogółem 9,1 7,9 12,7 13,1 25,3 36,2 40,2 48,7 65,6 56,0 47,1 38,3 11

12 pozytywny bez wpływu negatywny w tym: firmy małe firmy średnie 9,3 9,8 9,5 13,6 19,7 31,5 43,2 48,9 71,0 58,7 47,3 37,5 8,8 5,6 16,0 12,5 32,8 41,9 37,1 48,4 58,4 52,6 46,9 39,1 sektor: handel produkcja usługi 9,4 8,1 9,2 12,1 21,2 32,5 43,4 50,3 69,4 59,4 47,4 37,6 11,0 7,4 16,1 15,5 27,5 41,5 35,7 47,0 61,5 51,1 48,2 37,5 7,1 8,2 12,8 11,7 26,2 34,2 41,3 48,6 66,7 57,6 45,8 39, Firmowe strony WWW i ich wykorzystanie W listopadowym, inauguracyjnym badaniu jednym z elementów pozytywnych był bardzo wysoki udział firm dysponujących połączeniem z internetem (powyżej 97 proc.), a wśród nich stosunkowo wysoki odsetek firm mających łącze stałe (powyżej 70 proc.). W zestawieniu z tymi danymi nadal stosunkowo niski jest jednak udział firm mających własną stronę WWW (ogółem trochę poniżej 75 proc.) i niewiele ponad 50 proc. wykorzystuje tę stronę w sposób aktywny. Celowo nie formalizowano tego pojęcia, rozumiejąc przez aktywne wykorzystanie wszystkie formy wykraczające poza zwyczajową informację o firmie (a więc nie tylko możliwości transakcyjne e-handlu, ale choćby formularz kontaktowy). Podobnie jak w posiadaniu łącza stałego, lepiej wypadają firmy średnie niż małe. W układzie sektorowym występuje pewna sprzeczność: jeśli nie jest niespodzianką, że własną stronę ma więcej firm handlowych niż pozostałych, to jednak trochę zaskakuje akurat najniższy stopień aktywnego wykorzystania możliwości serwisów WWW w tym właśnie sektorze. ma stronę WWW wykorzystuje ją mało aktywnie aktywnie nie ma strony WWW ogółem: 74,8 51,0 23,8 25,2 w tym: firmy małe 68,9 45,8 23,1 31,1 firmy średnie 80,9 56,3 24,6 19,1 sektor: handel 77,5 47,4 30,1 22,5 produkcja 73,8 54,8 19,0 26,2 usługi 73,2 50,8 22,3 26,8 12

13 Tab Czy firma ma własną stronę WWW i czy ją aktywnie wykorzystuje? Wykorzystanie strony WWW mało aktywnie wykorzystuje stronę WWW 23,8% nie ma strony WWW 25,2% aktywnie wykorzystuje stronę WWW 51,0% W układzie regionalnym najwięcej firm ma własną stronę WWW w Warszawie (niemal 94 proc.), Wrocławiu i Kielcach (po 87,9 proc.), najmniej w Szczecinie (48,5 proc) i Gorzowie Wlkp. (62,5 proc.), natomiast najwyższy udział aktywnego wykorzystywania deklarowały firmy z regionu Krakowa (96,3 proc.) i Warszawy (90 proc.), najniższy z Gorzowa (45 proc.) i Gdańska (48,1 proc). Pewnym zaskoczeniem może być niski udział stron aktywnych, firm z regionu Wrocławia (48,3 proc), ulokowanego wysoko w pierwszej statystyce. 4. MSI wskaźnik koniunktury Omawiane nastawienia, postawy i oceny przedsiębiorców, dotyczące zastosowań technologii informacyjnych i plany wykorzystywania tych technologii agregowane są w postaci wskaźników cząstkowych. Im bardziej pozytywne jest nastawienie przedsiębiorców w danej sferze zastosowań IT, im większy ich zdaniem wpływ pozytywny danego czynnika, im lepsza ich ocena warunków działania lub kondycji finansowej firm, czy im wyraźniejsze plany inwestowania w technologie teleinformatyczne, tym wyższą wartość przyjmuje dany wskaźnik cząstkowy. Ogólny obraz nastawień daje natomiast wskaźnik syntetyczny MSI, który jest średnią arytmetyczną wskaźników cząstkowych i który można traktować jako miarę optymizmu przedsiębiorców w ich postawach wobec zastosowań informatyki i teleinformatyki. Wskaźniki cząstkowe wyliczane są z rozkładów odpowiedzi na poszczególne pytania, z przyporządkowaniem współczynników (wag). Wartości wag przyjęto tak, by dawały one sporą czułość wskaźników na zmiany zarówno w kierunku pozytywnym (przyrosty, poprawienie się kondycji lub warunków), jak i negatywnym: TAK / WIĘKSZE / PRZYROST / LEPIEJ; BEZ ZMIAN / BEZ WPŁYWU / BEZ ZNACZENIA; NIE / MNIEJSZE / UBYTEK / GORZEJ; 10 punktów 5 punktów 2 punkty 13

14 Od drugiej edycji badań wskaźnik MSI jest normalizowany współczynnikiem odzwierciedlającym rozszerzenie liczby badanych firm, tak, by jego wartość była bezpośrednio porównywalna z wartością z listopada r. Tab Wskaźnik koniunktury MSI pytanie listopad luty maj sierpień 1 Zmiana stanu zasobów IT w firmie 2,12 2,11 2,06 1,95 2 Dostępność produktów i usług IT 2,35 1,92 2,42 2,34 3 Dostępność usług telekomunikacyjnych 2,44 1,66 2,37 2,40 4 Wpływ inwestycji w IT na przychody 1,43 1,23 1,36 1,20 5 Wpływ inwestycji w IT na koszty nd 1,08 0,99 1,20 6 Spodziewany popyt na sprzęt i usługi IT 2,10 1,84 1,84 1,98 7 Spodziewany popyt na oprogramowanie 2,14 1,96 1,85 1,89 8 Sytuacja ekonomiczna firmy 1,66 1,52 1,82 1,70 9 Wpływ wydarzeń na kondycję firmy 0,27 0,46 0,73 0,93 wskaźnik MSI 1,77 1,53 1,72 1,73 Ogólny wzrost wskaźnika MSI w sierpniu br. w stosunku do badania majowego jest wynikiem wzrostu udziału ocen mówiących o pozytywnym wpływie inwestycji w IT na poziom kosztów, coraz mniejszego negatywnego oddziaływania bieżących wydarzeń a także w mniejszym stopniu obniżek cen usług telekomunikacyjnych oraz oczekiwań dotyczących wzrostu zapotrzebowania na sprzęt i usługi IT oraz oprogramowanie. Zmiany negatywne pozostałych wskaźników cząstkowych były na tyle niewielkie, że w rezultacie dało to lekki wzrost syntetycznego wskaźnika MSI, który choć nadal nie powrócił do poziomu startowego z listopada ub. roku to jest już mu niemal równy (w granicach błędu pomiaru, zwłaszcza jeśli uwzględnimy efekt psychologiczny samego startu badania). Tab Wskaźnik koniunktury MSI w układzie regionalnym listopad. luty. maj. sierpień. MSI krajowy 1,77 1,53 1,72 1,73 Białystok 1,49 1,36 1,67 1,56 Bydgoszcz 1,57 1,61 1,90 1,83 Gdańsk 1,83 1,64 1,51 1,79 Gorzów Wlkp. 1,55 1,25 1,56 1,74 Katowice 1,88 1,55 1,75 1,67 Kielce 1,71 1,39 1,55 1,82 Kraków 1,93 1,70 1,60 1,83 14

15 listopad. luty. maj. sierpień. Lublin 1,67 1,39 1,83 1,83 Łódź 1,62 1,42 1,67 1,54 Olsztyn 1,78 1,55 1,95 1,63 Opole 1,70 1,57 1,56 1,59 Poznań 1,81 1,80 1,87 1,88 Rzeszów 1,96 1,38 1,80 1,87 Szczecin 1,55 1,48 1,72 1,61 Warszawa 2,02 1,89 1,91 1,84 Wrocław 1,59 1,51 1,73 1,77 W układzie regionalnym największe odchylenie od średniego krajowego wskaźnika MSI w kierunku dodatnim, a więc z optymizmem przewyższającym średnią krajową, wykazują we wszystkich 4 badaniach przedsiębiorcy z Warszawy i jej regionu, w kierunku ujemnym z Białegostoku, natomiast najbliżej średniej krajowej pozostaje po 4 badaniach Gdańsk. Tomasz Kulisiewicz 15

16 Załącznik A. Streszczenie wyników ilościowych pierwszej edycji MSI (listopad r.) Infrastruktura IT Wszystkie ankietowane w listopadzie r. firmy miały sprzęt komputerowy. W wybranych przedziałach stan posiadania był następujący (w zestawieniach nie rozgraniczano komputerów typu desktop od notebooków): Tab. ZA1. Komputery w badanych firmach przedział do 5 komputerów [%] 6 do 20 komputerów [%] powyżej 20 komputerów firmy ogółem 35,3 40,9 23,8 firmy małe 52,4 38,3 9,3 firmy średnie 12,4 44,5 43,1 W układzie trzech wyróżnionych działów gospodarki (Tab. 2.) - w handlu, produkcji i usługach - rozkład liczby komputerów był zbliżony do obrazu ogólnego, z pewną dominantą przedziału 6 20 komputerów w firmach produkcyjnych. [%] Tab. ZA2. Komputery w firmach według działów gospodarki (ogółem) dział udział procentowy liczba komputerów do powyżej 20 handel 37,6 40,0 22,4 produkcja 29,4 45,8 24,8 usługi 38,9 37,3 23,8 Notebooki były w listopadzie r. już niemal w połowie (49,1 proc.) badanych firm, w tym ponad w 60,6 proc. firm średnich. W układzie branż wyraźnie częściej notebooki występowały w średniej wielkości firmach handlowych (w 80,8 proc. firm). Sieć wewnętrzna i serwer W odpowiedziach na pytania, dotyczące infrastruktury sieciowej (czy w firmie jest sieć LAN, czy jest serwer i jaki jest stosowany sieciowy system operacyjny) nie było istotne, czy rolę serwera sieciowego pełni zwykły komputer, czy też jest to specjalizowany serwer sprzętowy. Tab. ZA3. Sieci sieć LAN sieć peer-to-peer serwer sieciowy ogółem 80,6 13,6 69,7 firmy małe 72,1 18,9 58,5 firmy średnie 92,0 7,9 84,7 *) sieci peer to peer i serwery nie sumowały się do 100 proc. 16

17 Dostęp do Internetu Niemal wszystkie badane w listopadzie r. firmy miały dostęp do internetu odsetek firm z dostępem wynosił powyżej 98 proc., w tym ponad 97 proc. firm małych i 99,3 proc. średnich, przy czym dostęp do internetu miały już wszystkie badane średnie firmy handlowe i usługowe. Spośród firm mających dostęp do internetu ponad 76 proc. miało łącza stałe (łączami takimi dysponowało ponad 83 proc. firm średnich). Tab. ZA4. Dostęp do internetu dostęp dial up łącze stałe ogółem 98,1 23,9 76,1 firmy małe 97,3 29,2 70,8 firmy średnie 99,3 16,9 83,1 *) podział procentowy dial up stałe wewnątrz danego typu dostępu traktowanego jako 100% 17

18 Załącznik B. Rola sektora MSP w Polsce i Europie W ogólnej liczbie zarejestrowanych w Polsce ponad 3,58 mln przedsiębiorstw (według danych GUS z 31 grudnia r.) ponad 99 proc. to firmy małe i średnie. Wśród nich jest 3,55 mln firm małych, zatrudniających od 0 do 49 pracowników. Trochę wcześniejszą (na koniec 2001 r.) strukturę populacji firm aktywnych bez rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa i administracji publicznej prezentuje tab. ZB.1. Tab. ZB.1. Przedsiębiorstwa aktywne w 2001 r. w Polsce klasa wielkości liczba firm Małe firmy (0-49 prac.) Średnie firmy ( prac.) MSP razem Duże firmy (od 250 prac.) Ogółem źródło: [1] Równie ważna jest rola MSP w gospodarce całej Europy: według raportów The European Observatory for SMEs na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego, (czyli w krajach unijnej "Starej Piętnastki" i trzech państw EFTA: Islandii, Liechtensteinu i Norwegii) oraz w Szwajcarii działało w łącznie ok. 19,3 mln małych i średnich przedsiębiorstw, zatrudniających niemal 140 mln osób. Tab. ZB.2. MSP w krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego (UE15 + Islandia, Lichtenstein i Norwegia) oraz Szwajcarii [] jednostka mikrofirmy Sektor MSP małe średnie razem/ średnio wielkie łącznie/ średnio Liczba firm tys Łączne zatrudnienie w sektorze tys Średnie zatrudnienie osoby Średnie przychody tys. EUR Średnia wartość dodana tys. EUR Udział eksportu w przychodach wartość dodana na pracownika % 9% 13% 17% 12% 23% 17% tys. EUR Udział kosztów pracy w % 57% 57% 55% 56% 47% 52% wartości dodanej mikro-firmy: poniżej 10 pracowników; źródło: [2] małe firmy: pracowników; średnie firmy: pracowników; wielkie firmy : od 250 pracowników. 18

19 Średnie wielkości zatrudnienia w firmach odzwierciedlają odmienności struktur gospodarek krajów europejskich: przy średniej wielkości zatrudnienia w firmach w krajach EOG i Szwajcarii na poziomie 7 pracowników (w tym firmy małe mają średnio po 5 pracowników, firmy wielkie ponad 1000) w Grecji średnia wielkość firmy to zaledwie 2 pracowników, we Włoszech ok. 4, w Portugalii ok. 5, podczas gdy np. w Austrii, Holandii, Irlandii czy Wielkiej Brytanii firmy zatrudniają średnio po osób. Porównawczo: średnia wielkość zatrudnienia w Polsce. Tab. ZB.3. Ocena sytuacji ekonomicznej przez MSP EOG19 i Szwajcarii [ r.] Ocena sytuacji ekonomicznej Mikro-firmy Małe firmy Średnie firmy bardzo dobra 5% 5% 6% dobra 23% 24% 23% średnia 42% 42% 37% niekorzystna 22% 21% 27% bardzo zła 7% 7% 7% brak zdania/brak odpowiedzi 0% 1% 0% Źródło: [2] badanie ENSR Enterprise Survey dla The European Observatory for SMEs, badania na próbce 7745 firm, przeprowadzone w kwietniu-sierpniu Firmy duże, a zwłaszcza wielkie korporacje dysponują własnymi departamentami informatyki oraz zasobami kapitałowymi umożliwiającym im wdrażanie zaawansowanych rozwiązań teleinformatycznych. Firmy małe i średnie, nie dysponując wysoko wykwalifikowanym personelem informatycznym, nie mają tak dużego rozeznania w sferze technologii informacyjnych. Ponieważ nie dysponują też dużymi zasobami finansowych, więc przeważnie nie są one obiektem zainteresowania dużych integratorów informatycznych i inwestują w informatykę produktów gotowych, rozwiązań z pudełka, które z definicji muszą być dopasowane do ich potrzeb, możliwości finansowych oraz umiejętności informatycznych. Jak podkreślaliśmy w omówieniu wyników pierwszej edycji naszych badań, wykonanych w listopadzie r., wobec ważnej roli firm sektora MSP w gospodarce stopień informatyzacji oraz wykorzystania technologii informacyjnych w firmach tego sektora jest bardzo istotny dla innowacyjności i nowoczesnej struktury wytwórczej, handlowej i usługowej całości gospodarki. 19

20 Załącznik C. Pytania ankietowe 4. edycji badania MSI (sierpień r.) 1. Czy w minionym kwartale nastąpiły zmiany zasobów informatycznych firmy (sprzęt, oprogramowanie)? przyrost zmniejszenie 2. Czy produkty i usługi informatyczne są obecnie (w stosunku do poprzedniego kwartału): łatwiej dostępne (niższe ceny) trudniej dostępne (wyższe ceny) 3. Czy usługi telekomunikacyjne są obecnie (w stosunku do poprzedniego kwartału): łatwiej dostępne (niższe ceny) trudniej dostępne (wyższe ceny) 4. Czy minionym kwartale wyposażenie informatyczne firmy (sprzęt komputerowy i oprogramowanie) przyczyniło się do zwiększenia przychodów firmy? TAK brak zmiany (lub nie można określić) NIE 5. Czy w minionym kwartale wyposażenie informatyczne firmy (sprzęt komputerowy i oprogramowanie) przyczyniło się do zmniejszenia kosztów firmy? TAK brak zmiany (lub nie można określić) NIE 6. Czy przewidywany popyt (zapotrzebowanie) Państwa firmy na sprzęt i usługi informatyczne (w stosunku do poprzedniego kwartału): będzie większy nie przewidujemy zmian będzie mniejszy 20

21 7. Czy przewidywany popyt (zapotrzebowanie) Państwa firmy na oprogramowanie (w stosunku do poprzedniego kwartału): będzie większy nie przewidujemy zmian będzie mniejszy 8. Jak oceniają Państwo ogólną sytuację ekonomiczną firmy (w stosunku do poprzedniego kwartału)? lepsza brak zmian gorsza 9. Jak oceniają Państwo wpływ bieżących wydarzeń ekonomicznych i politycznych na kondycję firmy? pozytywny bez znaczenia negatywny 10 a/b. Czy firma ma własną stronę WWW i jak aktywnie ją wykorzystuje? ma stronę i: wykorzystuje ją aktywnie wykorzystuje ją mało aktywnie nie ma strony Bibliografia [1] Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach , PARP, Warszawa,. [2] Observatory of European SMEs, Nr 7, 21