Prezentacja zasobów informacji w świetle Krajowych Ram Interoperacyjności wytyczne WCAG 2.0.

Transkrypt

1 Prezentacja zasobów informacji w świetle Krajowych Ram Interoperacyjności wytyczne WCG 2.0. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjności, minimalnych wymagań dla rejestrów publicznych i wymiany informacji w postaci elektronicznej oraz minimalnych wymagań dla systemów teleinformatycznych, zwane dalej KRI, wydane zostało na podstawie art. 18 pkt 1 ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne. W 19 wspomnianego rozporządzenia zapisano wymaganie, aby systemy teleinformatyczne podmiotów realizujących zadania publiczne, służące prezentacji zasobów informacji, zapewniały spełnienie przez te systemy wymagań Web Content ccessibility Guidelines (WCG 2.0), z uwzględnieniem poziomu, określonych w załączniku nr 4 do rozporządzenia. WCG to zbiór dokumentów powstałych w ramach inicjatywy Web ccessibility Initiative (WI), prowadzonej przez World Wide Web Consortium (W3C), zawierających zalecenia dotyczące tworzenia serwisów internetowych o wysokiej dostępności. Przytoczony przepis mylnie przywołuje więc rekomendacje jako wymagania. W literaturze spotyka się też traktowanie WCG jako standardu. Faktycznie stały się one standardem 15 października 2012 r., jako norma ISO/IEC 40500:2012, a więc już po publikacji KRI. Wspomniany wcześniej załącznik nr 4, widoczny na rysunku 1, zawiera jedynie nazwy zasad, numeracje wymagań oraz symbol poziomu, przy czym pominięto w nim zasady przypisane poziomowi. Tym samym nie zawiera kompletnie żadnych znaczących treści, które nie znajdowałyby się w przytoczonym WCG 2.0. Sam Web Content ccessibility Guidelines jest krótkim, 44 stronnicowym (po wydrukowaniu) dokumentem, który zawiera jednak odnośniki do następnych materiałów: How to Meet WCG 2.0 aktualna lista referencji WCG 2.0. Understanding WCG 2.0 poradnik ułatwiający zrozumienie i wdrożenie WCG 2.0., Techniques for WCG 2.0 opis technik oraz często popełnianych błędów, 1

2 The WCG 2.0 Documents opis dokumentów technicznych WCG 2.0 i zależności pomiędzy nimi. Całość liczy ponad 1000 stron wydrukowanego tekstu, przy czym dysponujemy oficjalnym tłumaczeniem jedynie WCG 2.0 wykonanym przez Fundację Instytut Rozwoju Regionalnego. Pozostałe ponad 95% informacji pozostaje w angielskiej wersji językowej. Lp. Zasada Wymaganie Pozycja w WCG 2.0 Poziom 1. Wymaganie Wymaganie Wymaganie Zasada 1 Postrzeganie Wymaganie Wymaganie Wymaganie Wymaganie Zasada 2 Funkcjonalność Wymaganie Wymaganie Wymaganie Zasada 3 Zrozumiałość Wymaganie Zasada 4 Kompatybilność Wymaganie Rys. 1. Załącznik 4 KRI. Wymagania Web Content ccessibility Guidelines (WCG 2.0) dla systemów teleinformatycznych w zakresie dostępności dla osób niepełnosprawnych Jak wynika z tytułu załącznika 4 KRI przytoczone wymagania odnoszą się do dostępności informacji prezentowanych przez systemy teleinformatyczne dla osób 2

3 niepełnosprawnych. Niepełnosprawność ta nie ogranicza się jedynie do osób niedowidzących. Chociaż wytyczne dotyczą różnych możliwych rodzajów, stopni niepełnosprawności, czy też niepełnosprawności złożonych nie odpowiadają szczegółowo na potrzeby wszystkich. Szczegółowa lista odbiorców zawarta była we wcześniejszej wersji tj. WCG 1.0 i zawierała osoby które: mogą nie widzieć, nie słyszeć, nie poruszać się, lub nie być w stanie przetworzyć pewnych typów informacji w sposób prosty, jeżeli w ogóle są w stanie to zrobić, mogą mieć trudności z czytaniem i rozumieniem tekstu, mogą nie być w stanie używać klawiatury albo myszki, mogą mieć jedynie monitor tekstowy, lub mały, albo wolne połączenie internetowe, mogą nie mówić biegle lub nie rozumieć języka, w którym dany dokument został napisany, mogą być w sytuacji kiedy ich oczy, uszy, lub ręce są zajęte czymś innym (np: prowadzeniem samochodu, pracując w groźnym środowisku, itp). mogą mieć starszą wersję przeglądarki, kompletnie inną przeglądarkę, przeglądarkę głosową, lub inny system operacyjny Zasada nr 1 Postrzegalność mówi o tym iż informacje oraz komponenty interfejsu użytkownika muszą być przedstawione użytkownikom w sposób dostępny dla ich zmysłów. Rozumie się przez to między innymi, że wszystkie elementy graficzne powinny być opisane tekstem alternatywnym. Media zmienne w czasie, takie jak nagrania audio lub video winny być odbierane również przez osoby z ograniczonym zmysłem słuchu lub wzroku co zapewnia np. język migowy, audiodeskrypcja lub napisy. Należy też zadbać aby stosowane wyróżnienia informacja, oznaczenia jej kolejności czy grupowania były stosowane konsekwentnie i zgodne ze standardami. Zapewnia to poprawną interpretację przez różne przeglądarki oraz programy przetwarzające wizualną warstwę strony internetowej na postać dźwiękową jak również prawidłowy odbiór informacji w widoku uproszczonym np. po wyłączeniu stylów css. Z tego też względu kształt, rozmiar, wzrokowa lokalizacja, orientacja w przestrzeni, dźwięk, kolor, 3

4 nie mogą być jedynymi wyróżnikami informacji. Tylko w wyjątkowych sytuacjach dopuszczalne jest aby informacja tekstowa występowała w postaci obrazu. Opisywana zasada odnosi się również do kontroli dźwięku automatycznie odtwarzanego lub zapętlonego. Należy zapewnić użytkownikowi możliwość jego przerwania. Wprowadza też zasadę minimalnego kontrastu pomiędzy nośnikiem informacji a tłem, którego współczynnik dla poziomu wynosi 4,5 i może być pomniejszony dla dużych tekstów do wartości 3. Za duże teksty przyjmuje się teksty pisane czcionką o wielkości 18 pt lub 14 pt jeśli jest ona pogrubiona. Wspomniany współczynnik kontrastu (ang. contrast ratio) opisywany jest wzorem: (L 1 + 0,5) (L 2 + 0,5) gdzie: L 1 - relatywna luminancja jaśniejszego z kolorów L 2 - relatywna luminancja ciemniejszego z kolorów Luminancję obliczamy natomiast ze wzoru: L= 0,299 R + 0,587 G + 0,114 B gdzie: R, G, B wartości barw (liczbowa reprezentacja barwy piksela) w modelu RGB Istnieje spora liczba narzędzi ułatwiających nie tylko wyliczanie kontrastu ale także wyszukiwania elementów niezgodnych z wytycznymi WCG 2.0. Na uwagę zasługuje dodatek do przeglądarki Firefox o nazwie WCG Contrast Checker. Na rysunku 2 przedstawiono działanie wspomnianego dodatku. 4

5 Rys. 2. WCG Contrast chcecker Zasada nr 2 Funkcjonalność, dotyczy komponentów interfejsu użytkownika oraz nawigacji. Narzuca konieczność tytułowania stron, możliwości pomijania powtarzających się bloków tematycznych oraz nawigacji przy pomocy klawiatury. Zabrania stosowania elementów stanowiących tzw. pułapkę na klawiaturę, które po umieszczeniu na nich fokusa (oznaczenie aktywnego elementu) nie pozwalają na opuszczenie go przy pomocy samej klawiatury. Często spotykanymi pułapkami są formularze z formatowaniem wprowadzanego tekstu. Rozpoczęcie w nich edycji skutkuje zwykle możliwością poruszania się za pomocą klawiatury jedynie w obrębie pola edycji i menu formatowania. Wspomniany fokus musi być wyraźnie oznaczony a kolejność jego przeskoków odpowiadać kolejności występowania możliwych do zaznaczania elementów na stronie. Wspomniana zasada nakazuje stosowanie co najmniej 2 rozwiązań, które pozwalają na dotarcie do określonej strony w serwisie. Poza oczywistymi odnośnikami (linkami) mogą to być np. mapy portali czy wyszukiwarki. Z samej treści linku wynikać ma też jego cel. Zasada omawia także sposób postępowania ze stronami czy znajdującymi się na nich aplikacjami, które mają ograniczenia czasowe. Z nielicznymi wyjątkami użytkownik poprzez różne mechanizmy wpływa na pierwotnie określony czas zwiększając go, pauzując jego przebieg itp. Niedozwolone jest stosowanie elementów błyskających, które mogą wywołać atak epilepsji, czyli takich które migoczą częściej niż trzy razy w ciągu jednej sekundy, lub też błysk nie przekracza wartości granicznych dla błysków ogólnych i czerwonych. Według 5

6 definicji, błysk dowolny to para przeciwnych zmian ze względną luminacją wynoszącą 10% lub więcej największej względnej luminancji, gdzie relatywna luminancja ciemniejszego z obrazów wynosi poniżej 0,80 i gdzie wzrost pary przeciwnych zmian łączy się ze zwiększeniem a następnie zmniejszeniem lub odwrotnie. Zasada nr 3 Zrozumiałość, dotyczy zrozumiałości informacji oraz obsługi interfejsu użytkownika. Wszystkie strony winne posiadać deklarację języka naturalnego, w którym przekazywane są informacje. Jeżeli poszczególne bloki informacji opisane są w innym języku niż przyjęty dla całego portalu czy aplikacji, powinny posiadać odrębne deklaracje co pozwala czytnikom ekranowym dla osób niedowidzących zinterpretować tekst i dostosować wokalizację do odpowiednich zasad wymowy. Wszystkie etykiety i instrukcje muszą być jasne i zrozumiałe. Podobnie komunikaty błędów przy czym należy wdrażać mechanizmy automatycznej detekcji błędów wraz z sugestiami poprawnych wartości. Zasada wskazuje również na konieczność konsekwentnego stosowania zasad związanych z elementami nawigacyjnymi np. koloru czy pozycji linków. Wszelkie zmiany kontekstu pracy użytkownika np. znaczących zmian wyglądu strony pod wpływem jego działania są niedopuszczalne bez wcześniejszej informacji. Zasad nr 4 Solidność, mówi o tym, że treść musi być solidnie opublikowana, tak by mogła być skutecznie interpretowana przez różnego rodzaju oprogramowania użytkownika, w tym technologie wspomagające. W szczególności wszelkie elementy interfejsu serwisu internetowego, takie jak linki czy elementy formularzy, muszą mieć przypisaną nazwę, rolę i wartość. Określenie roli jest szczególnie istotne dla niestandardowych elementów których faktyczną funkcję w serwisie opisuje się poprzez zestaw atrybutów ccessible Rich Internet pplications (WI-RI). Niezwykle istotne jest aby tworzone strony przechodziły poprawnie proces parsowania. Wytyczna Parsowanie: brzmi następująco: W treści wprowadzonej przy użyciu języka znaczników, elementy posiadają pełne znaczniki początkowe i końcowe, elementy są zagnieżdżane według swoich specyfikacji, elementy nie posiadają zduplikowanych atrybutów oraz wszystkie ID są unikalne, za wyjątkiem przypadków, kiedy specyfikacja zezwala na wyżej wymienione cechy. Jej interpretacja stanowi źródło największej ilości błędów na stronach instytucji zobligowanych do stosowania WCG 2.0. Dosłowne rozumienie przytoczonej wytycznej powoduje, że pomijane są liczne błędy składniowe, takie jak np. niepoprawne stosowanie atrybutów widoczne na rysunku 3. 6

7 Rys. 3. Błędy składniowe Po pierwsze należy zwrócić uwagę na cel jaki realizować ma wytyczna, a jest nią możliwość interpretacji przez różne oprogramowanie. Wszelkie odstępstwa od standardów mogą skutecznie ją zakłócić lub uniemożliwić. Szczegółowe wytyczne znajdują się w sekcji G134: Validating Web pages dokumentu Techniques for WCG 2.0. Jasno wskazany jest tam też W3C Markup Validation Service, pokazany na rysunku 4, jako narzędzie służące do kontroli poprawności parsowania. 7

8 Rys. 4. W3C Markup Validation Service Kolejne często spotykane w procesie implementacji wytycznych WCG 2.0 to: pomijanie wytycznej Minimalny kontrast dla komunikatów np. o plikach cookie, brak etykiet (label) lub odpowiednich atrybutów WI-RI przy elementach formularzy, brak pustych tekstów alternatywnych dla elementów graficznych o znaczeniu jedynie ozdobnym, lakoniczne lub niezrozumiałe teksty alternatywne np. herb, prezydent. Nie ma i prawdopodobnie nigdy nie będzie narzędzi, które w 100% zautomatyzują audyt stron www pod względem ich zgodności z WCG 2.0. Obecnie dostępne narzędzia wspomagają jedynie ten proces, a ich wyniki podlegać muszą dalszej weryfikacji. Dodatkowo część wytycznych, np. zawierających zrozumiałość w czynnikach sukcesu, podlegać może jedynie ocenie przez człowieka. Na uwagę zasługuje WVE (Web ccessibility Evaluation Toll) pokazany na rysunku 5. Dostępny jest jako portal lub dodatek do przeglądarek Firefox i Chrome. Potrafi wskazać potencjalne błędy jak również wspomaga kontrolę umożliwiając przegląd schematu struktury strony, wyłączenie styli, podgląd w trybie tekstowym itp. 8

9 Rys. 5. Web ccessibility Evaluation Toll Pomocnym jest też Polski Walidator Dostępności, przedstawiony na rysunku 6, opracowany w ramach projektu PWD Online prowadzonego przez Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Regionu Dolina Gubra i Ministerstwo dministracji i Cyfryzacji. Zawiera on zestaw 26 metryk służących do walidacji. Choć jest krytykowany w środowisku twórców stron WWW, podobnie jak inne narzędzia może wspomagać proces audytu czy dostosowania portalu do zaleceń WCG 2.0. Rys. 5. Polski Walidator Dostępności Fundacja Widzialni wydała Raport Dostępności 2015, prezentujący wyniki monitorowania stanu dostępności stron www wybranych podmiotów realizujących zadania publiczne w Polsce. Na przełomie lat 2014/2015, przebadała 109 serwisów administracji 9

10 centralnej, w tym strony Sejmu, Senatu, Prezydenta, Kancelarii Premiera, Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego oraz ministerstw i stron instytucji im podległych. Procent stron spełniających wytyczne WCG 2.0 zilustrowany został na rysunku 6. Rys. 6. Strony wybranych podmiotów centralnych spełniające wytyczne WCG 2.0 w latach 2013 i 2015 Źródło: Widzialni.org Polskie Towarzystwo Informatyczne w ramach badań nad stanem wdrożenia KRI w jednostkach samorządu terytorialnego przebadało portale BIP 66 losowo wybranych jednostek, co pozwoliło na stwierdzenie z 90% pewnością, iż nie więcej niż 4,56% z nich spełnia wytyczne WCG 2.0. Zaznaczyć należy, że wspomniane portale badane były jedynie pod względem wytycznych prezentowanych w tabeli 1. Tabela 1. Portale BIP nie spełniające wytycznych WCG Informacja ilość % Wytyczna Treści nietekstowe 33 50,00 Wytyczna Kontrast 21 31,82 Wytyczna Parsowanie 54 81,82 Niemalże każda z instytucji podjęła starania związane z dostosowaniem swoich portali BIP do obowiązujących ram prawnych. Pobieżna, wizualna kontrola wskazuje na pełną ich 10

11 zgodność. Zazwyczaj posiadają funkcje zwiększające kontrast i wielkość czcionki. Są to jednak jedynie to 2 z 35 wytycznych. Zaobserwowano również bardzo niekorzystny trend, polegający na tworzeniu osobnych portali dla osób niepełnosprawnych, które zapewniają zgodność z WCG 2.0. Zdaniem autora jest to objaw dyskryminacji niepełnosprawnych. Dodatkowo KRI nie działa wybiórczo. Dotyczy wszystkich systemów służących do prezentacji treści, również stron www instytucji, nie będących Biuletynami Informacji Publicznej. Jednostki samorządowe nie mają odpowiednich kompetencji aby wykonać samodzielnie pełny audyt swoich systemów. Zakup i wdrożenie gotowego CMS-u, reklamowanego jako zgodnego z przepisami prawa nie rozwiązuje problemów. Należy rozważyć możliwość przeprowadzania okresowego audytu przez niezależne organizacje. 11