Czy problemy z zachowaniem mają jedną przyczynę?

Transkrypt

1 Czy problemy z zachowaniem mają jedną przyczynę? Dr n. med. Artur Kołakowski

2 Czy złe zachowania uczniów mają jedną przyczynę?

3 Należy też pamiętać, że ocena zachowań jest w ogromnej mierze subiektywna i odnoszona do doświadczenia częstości występowania określonych zachowań w populacji. Te, które się spotyka, często uważa się za normalne, te zaś, które przejawia niewiele dzieci za nieprawidłowe. Takie statystyczne kryterium normy/patologii nie ma żadnego teoretycznego uzasadnienia. Trzeba wyraźnie stwierdzić, ze rozpoznawanie zaburzeń zachowania w ogromnej mierze zależy od subiektywnej wrażliwości diagnosty i jego tolerancji różnorodności zachowań, znajomości norm kulturowych i sytuacji dziecka. Prof. J.acek Bomba

4 Pod pojęciem zaburzeń zachowania, agresji diagnostycznie kryje się bardzo wiele rozpoznań Brak zasad mobbing ODD CD Agresja Drażliwość Lęk Nie rozumienie norm ODD = zachowania opozycyjno buntownicze CD = poważne zaburzenia zachowania

5 Czy każde zachowanie dziecka, które nam się nie podoba jest już przejawem zaburzeń zachowania?

6 Czy zawsze agresja jest zaburzeniem?

7 Agresja może być zachowaniem całkowicie adaptacyjnym. agresja w obronie własnego życia agresja w obronie bliskiej osoby wojna nastolatka, która uciekła z domu, by nie być ofiarą maltretowania.

8 Rodzaje agresji

9 Agresja jako zjawisko Działanie wynikiem którego jest skrzywdzenie innej osoby lub zniszczenie przedmiotu Agresja mobbing słowny, wyzywanie, zastraszanie Agresja słowna celowe, zaplanowane działania mające na celu odniesienie korzyści, kosztem skrzywdzenia innej osoby Agresja instrumentalna np. wybuchy złości w momencie nie radzenia sobie z emocjami, frustracja, trudną sytuacją społeczną Agresja impulsywna

10 Czy zachowania opozycyjne mogą być normą Tak zachowania opozycyjne są jednym z milowych kroków rozwoju, który powinno przejść każde dziecko Dzięki takim zachowaniom dziecko buduje swoją autonomię, niezależność, obraz siebie, poczucie własnej skuteczności. Naturalnie jednak zaczyna się około 2 roku życia. Także normą jest bunt w okresie dojrzewania

11 Same zaburzenia zachowania stanowią niejednorodną grupę zaburzeń Przewlekłe irytowanie innych Kłótliwość w relacjach z dorosłymi Próby przekraczania granic Kradzieże Wyrządzanie krzywdy fizycznej innym osobom Ucieczki z domu Celowe niszczenie przedmiotów ODD CD ODD = zachowania opozycyjno buntownicze CD = poważne zaburzenia zachowania

12 Fakty Rozpowszechnienie 3 % (od 1 do 16 %) Diagnoza ODD jest niestety stabilna w czasie ponad 67 % dzieci ma ją nadal po trzech latach Czym wcześniejszy początek, tym gorsze rokowanie i większe (trzykrotnie) ryzyko przejścia w poważne zaburzenia zachowania. ODD bardziej zaburza społeczne funkcjonowanie niż CHAD, depresja, zaburzenia lękowe

13 Zachowania opozycyjno buntownicze (ODD) (1) Podstawowym przejawem opozycyjnobuntowniczych zaburzeń zachowania jest pewien utrwalony wzorzec polegający na występowaniu zachowań Negatywistycznych Wrogich Buntowniczych Prowokacyjnych Niszczycielskich które wyraźnie przekraczają normy zachowania dla danego wieku i dla dla danego kontekstu społeczno-kulturowego

14 Zachowania opozycyjno buntownicze (ODD) (2) W ODD nie występują poważniejsze naruszenia praw innych osób, jak w przypadku poważnych zaburzeń zachowania. Dzieci z tym typem zaburzeń zachowania przejawiają tendencję do aktywnego przeciwstawiania się prośbom i normom dorosłych oraz do celowego zadręczania innych ludzi. Zwykle są skłonne do złości, urazy i łatwego reagowania zdenerwowaniem wobec innych osób, które czynią winnymi własnych błędów i trudności.

15 Zachowania opozycyjno buntownicze (ODD) (3) Wykazują niski próg tolerancji na frustrację i łatwo tracą panowanie nad sobą W typowych przypadkach ich bunt ma charakter prowokacyjny Przeważnie przejawiają nadmierną szorstkość, niechęć do współpracy oraz opór wobec autorytetów Takie zachowania są często najlepiej widoczne w kontaktach z dorosłymi lub z rówieśnikami, których dziecko dobrze zna, a co za tym idzie mogą być niedostrzegalne w trakcie wywiadu klinicznego

16 Zachowania opozycyjno buntownicze (ODD) (4) U dziecka występuje powtarzający się i trwały wzorzec negatywistycznego, wrogiego i wyzywającego zachowania, w czasie ostatnich 6 miesięcy, w czasie których spełnione jest przynajmniej 4 (lub więcej) kryteriów z następującej listy:

17 Zachowania opozycyjno buntownicze (ODD) (5) 1. Dziecko miewa częste lub nadmiernie nasilone wybuchy złości w stosunku do swojego poziomu rozwoju 2. Dziecko często spiera się/ kłóci z dorosłymi 3. Dziecko często czynnie sprzeciwia się dorosłym lub lekceważy normy 4. Dziecko często w sposób widoczny, umyślnie robi rzeczy, które sprawiają przykrość innym ludziom

18 Zachowania opozycyjno buntownicze (ODD) (6) 5. Dziecko często obwinia innych za swoje błędy lub złe zachowanie 6. Dziecko często jest przewrażliwione lub łatwo je urazić 7. Dziecko często się złości lub obraża 8. Dziecko bywa często złośliwe lub mściwe

19 Zaburzenia zachowania Podtyp z początkiem w dzieciństwie (< 10 roku życia) Podtyp z początkiem w okresie dojrzewania

20 Zaburzenia zachowania (Conduct Disorder) (1) Agresja wobec ludzi i zwierząt 1. Często znęca się nad innymi, zagraża innym lub zastrasza innych. 2. Często rozpoczyna bójki. 3. Użył broni, która mogła wyrządzić innym poważną fizyczną krzywdę (np. kija, cegły, stłuczonej butelki, noża pistoletu).

21 Zaburzenia zachowania (Conduct Disorder) (2) 4. Był okrutny fizycznie wobec ludzi. 5. Był okrutny fizycznie wobec zwierząt. 6. Ukradł coś konfrontując się z ofiarą (np. wyrwanie portfela, wymuszenia, napad z bronią) 7. Zmuszał kogoś do aktywności seksualnej.

22 Zaburzenia zachowania (Conduct Disorder) (3) Niszczenie własności 8. Był umyślnie zaangażowany w podpalenie z zamiarem spowodowania poważnego zniszczenia. 9. Umyślnie zniszczył czyjąś własność (inaczej niż przez podpalenie).

23 Zaburzenia zachowania (Conduct Disorder) (4) Podstępność lub kradzież 10. Włamał się do czyjegoś mieszkania, domu lub samochodu 11. Często kłamie w celu uzyskania korzyści lub uniknięcia odpowiedzialności (manipuluje innymi) 12. Ukradł rzecz o znacznej wartości bez konfrontowania się z ofiarą (np. kradzież w sklepie, bez włamania, fałszerstwo).

24 Zaburzenia zachowania (Conduct Disorder) (5) Poważne złamanie norm 13. Często pozostaje w nocy poza domem, mimo zakazu rodziców. (Rozpoczął przed ukończeniem 13 roku życia). 14. Przynajmniej dwukrotnie uciekł z domu na noc mieszkając w domu rodzinnym lub w rodzinie zastępczej (lub tylko raz, ale dłuższy czas). 15. Często opuszcza lekcje w szkole. (Rozpoczął przed ukończeniem 13 roku życia).

25 Diagnoza różnicowa Nie możemy postawić diagnozy ODD jeśli zachowania problemowe pojawiają się w kontekście Zaburzeń psychotycznych Zaburzeń nastroju Do rozwoju zaburzenia opozycyjno buntowniczego może dojść na skutek wykorzystania lub maltretowania dziecka

26 Objawy depresji Sfera emocjonalna Smutek Przygnębienie Rozdrażnienie Anhedonia Poczucie winy Lęk Niepokój Sfera poznawcza Obniżenie koncentracji uwagi Zwiększona męczliwość Utrata energii Niska samoocena Negatywne oceny doświadczeń Pesymizm Rozpamiętywanie przeszłości Bezradność Myśli samobójcze Sfera behawioralna Spowolnienie lub pobudzenie psychoruchowe Wycofanie społeczne Zmniejszona rozmowność Ograniczenie zainteresowań Zmniejszone łaknienie Zaburzenia snu Próby samobójcze

27 Objawy depresji relacje rodzica i dziecka Problemy wychowawcze Drażliwość Unikanie wysiłku Trudności w rannym wstawaniu Utrata zainteresowań Pogorszenie wyników w nauce Smutek Myśli samobójcze Obniżona samoocena Problemy ze snem

28 Rozpowszechnienie depresji u młodzieży Ostatnie badania epidemiologiczne potwierdziły, że depresja młodzieńcza jest znaczącym problemem publicznego zdrowia psychicznego. Szacowane rozpowszechnienie depresji u adolescentów wynosi 3 5 %, a wskaźnik rozpowszechnienia życiowego wynosi 20 % do 18 roku życia (Birmaher i In., 1996; Lewinsohn, Hops, Roberts, Seeley i Andrews, 1993 ).

29 Depresja u młodzieży Pierwsze pojawienie się i nawroty depresji u młodzieży często są poprzedzone negatywnymi wydarzeniami psychospołecznymi, takimi jak: konflikt rodzinny, choroba somatyczna, zerwanie z ukochaną osobą utrata przyjaciela (Lewinsohn i in., 1999).

30 Depresja u młodzieży Spośród wymienionych wydarzeń stres w rodzinie może odgrywać szczególnie ważną rolę; stwierdzono, że depresja rodziców, konflikt rodzic dziecko, rozwód rodziców, niska spójność rodziny wysoki poziom,,wyrażanych emocji zwiększają ryzyko depresji u młodzieży (np. Asarnow i in.,1993: Lewinsohn i in., 1994 )

31 ADHD depresja Zaburzenia lękowe Psychozy ODD CHAD Upośledzeni e Specyficzne trudności szkolne Trudności w nauce / niski II Przewlekła choroba somatyczna

32 Distruptive Behaviour Disorder ADHD zespół nadpobudliwości psychoruchowej ODD zaburzenie opozycyjno - buntownicze CD zaburzenia zachowania

33 Trzy podstawowe grupy objawów ADHD Nadruchliwość Zaburzenia uwagi Nadmierna impulsywność Barkley: ADHD podjąć wyzwanie; Zysk i s-ka; Poznań 2009 Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders. Fourth Edition. Washington; American Psychiatric Association 1994, s Kołakowski, Wolańczyk, Pisula, Skotnicka, Bryńska: ADHD zespół nadpobudliwości psychoruchowej Przewodnik dla rodziców i wychowawców, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Practice Parameter of the Assesment and Treatment of Children and Adolescents with ADHD. J. Am. Child. Adolesc. Psychiatry 2007, 46(7)

34 Podtypy ADHD (wg DSM-IV TR) Barkley: ADHD podjąć wyzwanie; Zysk i s-ka; Poznań 2009 Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders. Fourth Edition. Washington; American Psychiatric Association 1994, s Kołakowski, Wolańczyk, Pisula, Skotnicka, Bryńska: ADHD zespół nadpobudliwości psychoruchowej Przewodnik dla rodziców i wychowawców, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Practice Parameter of the Assesment and Treatment of Children and Adolescents with ADHD. J. Am. Child. Adolesc. Psychiatry 2007, 46(7)

35 Podtypy ADHD (wg DSM-IV TR) Barkley: ADHD podjąć wyzwanie; Zysk i s-ka; Poznań 2009 Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders. Fourth Edition. Washington; American Psychiatric Association 1994, s Kołakowski, Wolańczyk, Pisula, Skotnicka, Bryńska: ADHD zespół nadpobudliwości psychoruchowej Przewodnik dla rodziców i wychowawców, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Practice Parameter of the Assesment and Treatment of Children and Adolescents with ADHD. J. Am. Child. Adolesc. Psychiatry 2007, 46(7)

36 Podtypy ADHD (wg DSM-IV TR) Barkley: ADHD podjąć wyzwanie; Zysk i s-ka; Poznań 2009 Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders. Fourth Edition. Washington; American Psychiatric Association 1994, s Kołakowski, Wolańczyk, Pisula, Skotnicka, Bryńska: ADHD zespół nadpobudliwości psychoruchowej Przewodnik dla rodziców i wychowawców, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Practice Parameter of the Assesment and Treatment of Children and Adolescents with ADHD. J. Am. Child. Adolesc. Psychiatry 2007, 46(7)

37 37

38 Rozpoznawanie ADHD Często powodem skierowania dziecka na diagnozę nie jest ADHD, ale dodatkowe problemy ADHD + powikłania Umiarkowane ADHD ADD izolowane zaburzenia uwagi Dzieci na granicy rozpoznania ADHD 38

39 Nieleczone ADHD może być przyczyną coraz większych komplikacji Wyrzucenie ze szkoły Tylko ADHD Zachowania destrukcyjne Zaburzenie opozycyjnobuntownicze Opóźnienia w procesie uczenia się Niska samoocena Niski poziom umiejętności społecznych Zachowania wymagające interwencji Nadużywanie substancji Zaburzenia nastroju Zaburzenia zachowania Brak motywacji Całościowe LD Wiek Według American Psychiatric Association, DSM-IV TR, 2000.,LD learning disorders - zaburzenia procesu uczenia się

40 Zaburzenia współwystępujące 60 (%) ODD Zab. lękowe Specyf. trudn. szkolne Zab. nastroju CD Palenie Uzależnienia Tiki Milberger et al. Am J Psychiatry 1995; 152: Biederman et al. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 1997; 36: Castellanos. Arch Gen Psychiatry 1999; 56: Goldman et al. JAMA 1998; 279: Szatmari et al. J Child Psychol Psychiatry 1989; 30:

41 ASPD CD Wczesne dzieciństwo ADHD ODD? Dorosłość

42 Cel terapeutyczny (?) 90,8 % populacji Dobra prognoza ASPD CD Dzieciństwo ADHD ODD 9,2 % populacji Zła prognoza Dorosłość

43 ADHD: 1. zaburzenia uwagi 2. nadruchliwość 3. nadmierna impulsywność ODD, CD: 1.zachowania prowokacyjne 2. wybuchy złości 3. krzywdzenie innych

44 Mobbing w szkole

45 MOBBING JEST ZJAWISKIEM SPOŁECZNYM Pojęcie mobbingu pochodzi z języka angielskiego (to mob szykanować, upokarzać). Mobbing oznacza, że jakaś osoba jest wykluczona ze społeczności i upokarzana. (Alsaker 2005) Osoba doświadczająca tego zostaje pozostawiona w sytuacji, z której nie widzi wyjścia.

46 MOBBING JEST ZJAWISKIEM SPOŁECZNYM W mobbingu ważną rolę odgrywa także czynnik czasu. O mobbingu mówi się mianowicie wtedy, kiedy szykany i upokorzenia są systematyczne i powtarzają się. Jednorazowe zajścia nie mogą być traktowane jako mobbing. Także kiedy dwie mniej więcej jednakowo silne grupy występują przeciwko sobie w gwałtownym starciu, nie ma mowy o mobbingu.

47 MOBBING JEST ZJAWISKIEM SPOŁECZNYM Z reguły są to uczniowie jednej klasy, choć obejmują różne role: sprawców, ofiar, uczestników, widzów. Wszyscy wiedzą jednak, co się w klasie odbywa. Mobbing nie jest więc zjawiskiem indywidualnym, lecz społecznym. Dlatego też wszyscy uczniowie z jednej klasy biorący udział w tym procederze powinni uczestniczyć w jego wyjaśnianiu.

48 Rys. 1. Podstawowa struktura mobbingu Źródło: Karl Gebauer, Mobbing w szkole, PAX, W-wa 2007, s.31. Obserwatorzy (przyzwalający) Aktywni poplecznicy Inicjator Obserwatorzy (bierni) Ofiara

49 Całościowe zaburzenia rozwojowe

50 Podstawowe objawy Zespołu Aspergera upośledzone interakcje społeczne kłopoty z porozumiewaniem się / komunikacją bardzo szczególne zainteresowania / natręctwa powtarzające się rytuały, schematyczne zachowanie się, brak elastyczności

51 Teoria umysłu - odnosi się do koncepcji, według której wielu ludzi z autystycznego spektrum nie rozumie, że inni ludzie mają odmienne niż oni myśli, idee i sposoby rozumowania. Dlatego też mają kłopoty ze zrozumieniem postaw, działań i emocji innych (Edelson 1995).

52 Zaburzenia zdolności odczytywania stanu umysłu Skutki: brak zdolności uczestnictwa w naprzemiennych interakcjach społecznych (dziecko nie uświadamia sobie istnienia potrzeb, intencji i zainteresowań rozmówcy), trudność w przewidywaniu zachowań innych osób, brak delikatności w relacjach społecznych, głębokie zaburzenia empatii, brak umiejętności negocjacji, przedmiotowe traktowanie innych.

53 Czy możecie Państwo rzucić tutaj okiem?

54 Proszę wyjaśnijcie Państwo znacznie przysłów lub zwrotów Niedaleko pada jabłko od jabłoni. Kto pod kim dołki kopie sam w nie wpada. Zabić kogoś wzrokiem. Tak mnie złościsz, że chyba Cię zamorduję. Ale mi pomogłeś! Możesz zawsze zadzwonić jak będziesz potrzebować. Chodzić z dziewczyną.

55 Różnicowanie z ODD Często obecne u dzieci z zespołem Aspergera: -przeciwstawianie się, nieposłuszeństwo, opór, brak podporządkowania się zasadom, regułom, drażliwość, brak właściwego dystansu do dorosłych, wrogość w stosunku do rówieśników i dorosłych, wybuchy złości, kłótliwość, brak zrozumienia racji innych powodują, że część dzieci z zespołem Aspergera otrzyma mylne rozpoznanie zaburzeń zachowania

56 Zespół Aspergera (AS) a ADHD ADHD AS Do 80 % dzieci z diagnozą AS spełnia kryteria ADHD; także do 50 % dzieci z nasilonym ADHD spełnia kryteria AS

57 FIGURE 1 Source: Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry 2012; 51: e3 (DOI: /j.jaac ) Copyright 2012 American Academy of Child and Adolescent Psychiatry Terms and Conditions

58 "Gdyby dzieci były bronią, Jason byłby zakazany przez międzynarodowe konwencje. Miał czułych rodziców i okres skupienia uwagi rzędu minus kilku sekund, chyba że chodziło o pomysłowe okrucieństwo wobec małych, futrzanych zwierzątek, kiedy to potrafił wykazać się sporą cierpliwością. Jason kopał, bił, gryzł i pluł. Jego obrazki śmiertelnie przerażały pannę Smith, która zwykle o każdym dziecku potrafiła powiedzieć coś miłego. Stanowczo należał do chłopców o szczególnych wymaganiach. W opinii pokoju nauczycielskiego wymagał Terry Pratchett

59 Trudna sytuacja w szkole Pojawiła się nawet sugestia, czy Pan doktor, jako specjalista i lekarz prowadzący mojego syna, nie mógłby napisać szczegółowych zaleceń do pracy z Kaziem? Dlatego pytam Panie doktorze, czy mógłby Pan napisać takie szczegółowe zalecenia jak nauczyciel (indywidualny wspomagający, oraz przedmiotowy) ma pracować z synem? Przypomnę, że do tej pory praca (która się sprawdzała) polegała na motywacji i wzmacnianiu pozytywnych zachowań (uwagi i kary skutkowały buntem

60 Co możemy zrobić? Diagnoza medyczna i problemowa Leczenie zaburzeń, w tym farmakologia Szkolny system bezpieczeństwa Promowanie zachowań prospołecznych Inne oddziaływania terapeutyczne nauczycieli Terapia dziecka (TZA, CBT, umiejętności społeczne)

61 Model Ekologiczny czyli czasami praca z samym dzieckiem nie wystarcza W pracy z problemową młodzieżą coraz większe znaczenie ma model ekologiczny. Podejście ekologiczne wymaga wzięcia pod uwagę wszystkich znaczących czynników zarówno indywidualnych, jak i środowiskowych. Jest to zjawisko przyczynowości kołowej, gdzie zdarzenia powiązane ze sobą, tworzą powtarzające się cykle i determinują się wzajemnie. Robert Opora

62 Ekosytemy funkcjonowania dziecka mikrosystem (ja jako osoba) mezosystem (rodzina, przyjaciele, osoby znaczące) egzosystem (środowisko - np. szkoła, osiedle) makrosystem (mity społeczne, kultura)

63 Profilaktyka jest ważniejsza niż leczenie!!! W przypadku wcześnie rozpoczętych działań profilaktycznych można spodziewać się nie tylko wycofania zaburzeń opozycyjno buntowniczych, ale także uniknięcia pojawienia się poważniejszych następstw w postaci zaburzeń zachowania, konfliktu z prawem czy rozwoju antyspołecznych zaburzeń osobowości. Powinna on odbywać się we wszystkich środowiskach. Practice Parameter for Assessment and Treatment of Children and Adolescent with ODD (AACAP Official)

64 Prewencja u nastolatków Uczenie umiejętności społecznych Szkolenia zawodowe Dostosowywanie wymagań szkolnych do możliwości dzieci Psychoterapia np.cbt Szkolny (MOS) program zapobiegania trudnym zachowaniom

65 ODD a wiek dziecka AACAP Wiek przedszkolny Wiek szkolny Adolescenci Psychoedukacja rodziców Warsztaty dla rodziców Leczenie farmakologiczne Warsztaty dla rodziców lub terapia rodzinna Szkolne programy pracy nad zachowaniami W uzasadnionych przypadkach terapia dziecka Leczenie farmakologiczne Terapia indywidualna Terapia funkcjonowania rodziny Leczenie farmakologiczne

66

67 Leczenie Leczenie musi trwać odpowiednio długo kilka miesięcy lub lat. Pojedyncze interwencje, zwłaszcza nastawione na ukaranie dziecka zawsze przynoszą pogorszenie!!!

68 Praca w Szkole Czy więcej wysiłku wkładamy w uleczenie czy w pozbycie się problemu? Aleksandra Karosowska

69 Przekazywanie Przekazywanie informacji informacji o złym zachowaniu o złych zachowaniach dziecka dziecka Nacisk na rodziców, żeby coś zrobili MOS Krytyka dziecka Kary za złe zachowanie Kontrolowanie Wykluczanie Okazywanie niechęci Dziecko Przekonania: nikomu na mnie nie zależy, wszyscy są przeciwko mnie, chcą się mnie pozbyć, musze się bronić Zachowanie: łamanie norm, atakowanie, ucieczka Krytyka dziecka Kontrolowanie Karanie Odrzucenie Szkoła Aleksandra Karasowska 2011

70 Wybór metody pracy w zależności od zakwalifikowania trudnego zachowania DGN Leczenie podstawowego rozpoznania Budowanie pozytywnej atmosfery / reparenting Chwalenie ODD Zasady i konsekwencje Pochwały, nagrody Agresja Strategie radzenia sobie z agresją impulsywną Trening zastępowania agresji 70

71 Model trzystopniowej interwencji na terenie szkoły. trzeci poziom interwencji - indywidualne programy terapeutyczne, dostosowywanie wymagań, diagnoza poza szkołą. Interwencja drugiego stopnia obejmująca przede wszystkim grupowe programy terapeutyczne dla dzieci z problemowymi zachowaniami - średnia efektywność: % Podstawowa interwencja ukierunkowana na wszystkich uczniów, angażująca wszystkich nauczycieli i personel szkolny - średnia skuteczność: % Źródło: opracowanie własne na podstawie: SB., Sugai, G., Negron, M. Schoolwide Positive Behavior Supports. Teaching Exceptional Children, July/August 2008 imonsen, s w ADHD w szkole w druku

72 Uniwersalność Metod behawioralnych Metody te mogą być stosowane w rożnych sytuacjach: czasami jako stałe klasowe umowy, czasami jako działania awaryjne w przypadku pojawienia się trudnego zachowania. Mogą okazać się pomocne dla większości dzieci ale nie wszystkich i nie zawsze

73 Poziom 1 Szkolny System Bezpieczeństwa Szkolny System Bezpieczeństwa to zbiór norm i zasad, które odnoszą się do zachowań, jakie szkoła chce kształtować u swoich uczniów. By zaś wspomóc działania nauczycieli system wzbogacony został o przywileje, którymi obdarowujemy uczniów, za jego przestrzeganie oraz konsekwencjami, w razie niestosowania się do postawionych wymagań.

74 Zaczynamy pracę od metod najmniej awersyjnych

75

76 Chwalenie

77

78

79 SYSTEM P Z K Pakiet przywilejów dorośli tworzą (przy współpracy z dzieckiem) pakiet przywilejów Zasady dorośli tworzą (przy współpracy z dzieckiem) listę domowych zasad Konsekwencje utrata przywilejów do konkretnej zasady jest przypisany konkretny przywilej. Dziecko traci przywilej za złamanie zasady.

80 SYSTEM P Z K Przywilej Zasada Konsekwencja Udział w imprezach klasowych, szkolnych wyjściach. Możliwość reprezentowania szkoły na zewnątrz. Zwolnienie z obowiązku wykonania dodatkowej pracy na rzecz klasy/szkoły. Czas spędzony z ważnym dla dziecka dorosłym. Zawsze zachowujemy się kulturalnie. O tym, czy coś jest kulturalne, rozstrzyga nauczyciel. Do innych odnosimy się z szacunkiem. Konflikty rozwiązujemy za pomocą słów. Pamiętamy o stosowaniu się do Klasowych Kodeksów Złości. Odebranie możliwości uczestniczenia w dyskotece szkolnej. Brak możliwości reprezentowania szkoły na zewnątrz. Dodatkowa praca na rzecz klasy/szkoły. Czas spędzam zgodnie z instrukcją wychowawcy.

81

82 Ignorowanie

83 Szkolny system konsekwencji na zachowania agresywne 1. Agresja słowna (słowny atak na inną osobę) time out (opuszczenie klasy, sali), przeproszenie, w inny dzień rozmowa z psychologiem na dużej przerwie jak w inny sposób można poradzić sobie z negatywnymi emocjami. 2. Popchnięcie, uderzenie w klasie odesłanie do ławki spokojnej pracy, przeproszenie. Jeśli się powtarza przesadzenie ucznia. 3. Popchnięcie, uderzenie na WF odesłanie na ławkę kar (jak w hokeju), przeproszenie Jeśli się powtarza wykluczenie z zajęć grupowych na miesiąc. 4. Popchnięcie, uderzenie na przerwie popadniecie w niewolę (chodzę koło nauczyciela dyżurnego lub ławka kar przed gabinetem pani dyrektor, przeproszenie. jeśli się powtarza utrata swobodnego spędzania przerw przez miesiąc 5. Agresja słowna przekroczyła liczbę 4 epizodów w miesiącu skierowanie na trening zastępowania agresji. 6. Agresja fizyczna impulsywna (przekroczenie granic w bardzo silnym wzburzeniu) przy pierwszym epizodzie skierowanie na trening zastępowania agresji, nagana. 7. Brak poprawy po TZA lub TUS wezwanie rodziców, przeniesienie do równoległej klasy. Napisanie indywidualnego programu interwencji,

84 Poziom 2 zajęcia grupowe dla dzieci, które mają określone deficyty rozwojowe Trening zastępowania agresji Trening radzenia sobie z gniewem Montrealski program zapobiegania przestępczości Trening umiejętności społecznych ITD.

85 Rodzaje pracy z dzieckiem / nastolatkiem

86 Interwencje poznawczo - behawioralne U podstawy wielu współczesnych interwencji poznawczo behawioralnych przeznaczonych dla agresywnych dzieci leży założenie, że należy zmienić zarówno ogólne (behawioralne) wzorce reakcji danej osoby, jak i treści poznawcze towarzyszące zachowaniom lub je poprzedzające Lochman, Magee,Pardini 2005

87 Montrealski Program Prewencji Przestępczości Młodocianych Program składał się z dwóch elementów: Treningu umiejętności rodzicielskich (Paterson 1982) Szkolenie dla dzieci (trening umiejętności społecznych + zastępowanie agresji)

88 Montrealski Program Prewencji Przestępczości Młodocianych Okazało się, że w przypadku dwunastoletnich chłopców: malało prawdopodobieństwo wystąpienia poważnych problemów z funkcjonowaniem w szkole, rzadziej przyjaźnili się z osobami aspołecznymi, rzadziej pojawiały się próby naruszenia mienia i kradzieży. byli mniej narażeni przystąpieniem do gangu Rzadziej sięgali po substancje psychoaktywny. Temblay 1992, 1995, 1996, Vitaro 1994

89 Rodzaje agresji, a rodzaje interwencji Konsekwentne karanie za zachowania agresywne Agresja zsocjalizowana Konsekwentne nagradzanie za zachowania prospołeczne Zdiagnozuj, czy problemem jest agresja impulsywna czy agresja zsocjalizowana Nauka umiejętności społecznych Nauka kontroli złości Agresja impulsywna Uczenie rodziców technik behawioralnych

90 WULKAN GNIEWU Pomyśl o tym, jak czuje się twoje ciało, kiedy jesteś spokojny/na, a jak, kiedy robisz się zły/zła. Nanieś na swój wulkan gniewu zmiany, które zauważasz, gdy czujesz coraz silniejszy gniew.

91 Wulkan gniewu Erupcja przepadło Bardzo silny gniew, ale wciąż pod kontrolą Gniew rośnie pojawia się zdenerwowanie Irytacja i rozdrażnienie Spokój i odprężenie

92 Poznawczo behawioralny trening umiejętności społecznych Osoby z zachowania agresywnymi / aspołecznymi mają deficyty umiejętności społecznych (np. Mają gorsze relacje z innymi oraz nieprawidłowo oceniają sytuację społeczną). Konsekwencją tego jest odrzucenie przez rówieśników. Badania wykazują, że przyczyną deficytów społecznych są zniekształcenia i deficyty procesów poznawczych, Tak więc terapia poznawcza, nastawiona na modyfikację schematów poznawczych może być leczeniem przyczynowym tego problemu. Kazdin 2000; Lachman 2005

93 Sześciostopniowy plan rozwiązywania problemów 1. jaki jest problem nazwij go! 2. zrób listę wszystkich możliwych rozwiązań, 3. zrób listę możliwych zdarzeń dla każdego rozwiązania 4. wybierz najlepsze rozwiązanie na podstawie przewidywanych konsekwencji, 5. ułóż plan wprowadzenia wybranego rozwiązania w życie i wykonaj go! 6. oceń wynik swoich działań w kategoriach mocnych i słabych stron i jeśli plan nie zadziałał, wróć do etapu 2 i spróbuj jeszcze raz. Copyright Artur Kołakowski 2008

94 Poziom 3 Interwencje indywidualne Indywidualny plan Leczenie Diagnoza

95 Zalecenia dla szkoły w związku z rozpoznaniem ADHD u 9 letniego chłopca. Posadzenie chłopca w pierwszej ławce. Skrócenie długich i monotonnych zadań o około 30 %. Wprowadzenie zasady, że w domu Kazik nie nadrabia zaległości z lekcji, jeśli ich przyczyną były kłopoty z koncentracją i wolne tempo pracy. Nauczycielka przywołuje uwagę chłopca, gdy ten się rozproszy. Indywidualne powtarzanie poleceń. Wprowadzenie złotego standardu wyjścia dziecka z klasy

96 Terry Pratchett Madame Frout pochyliła się, by podsłuchiwać przez dziurkę od klucza. Usłyszała pierwszy dzienny napad szału Jasona, a potem ciszę. Nie zrozumiała, co powiedziała panna Susan. Kiedy pół godziny później znalazła pretekst, by zajrzeć do sali, Jason pomagał dwóm małym dziewczynkom wycinać królika z tektury. Jego rodzice mówili potem, że są zaskoczenie przemianą, choć, jak się zdaje, zasypiał teraz jedynie przy zapalonym świetle."

97 Jak sobie radzić z agresją? Ludzkość musi wypracować skuteczną na wszystkie konflikty metodę, w której odrzuca się zemstę, agresję i odwet. Podstawą takiej metody jest MIŁOŚĆ. /Martin Luther King/

98 Dziękuję za uwagę