Przegląd Górniczy 10/2004 PRZEGLĄD GÓRNICZY. MIESIĘCZNIK STOWARZYSZENIA INŻYNIERÓW l TECHNIKÓW GÓRNICTWA Nr 10 (984) Październik 2004 Tom 60(C)

Transkrypt

1 PRZEGLĄD GÓRNICZY założono MIESIĘCZNIK STOWARZYSZENIA INŻYNIERÓW l TECHNIKÓW GÓRNICTWA Nr 10 (984) Październik 2004 Tom 60(C) UKD: (438)(4):338.58: Koszty bieżącej produkcji węgla w rozumieniu rozporządzeń Unii Europejskiej i ich aplikacja w warunkach polskich Dr inż.lidia Gawlik * ) Treść: Wejście Polski do Unii Europejskiej wymogło dostosowanie funkcjonowania podmiotów gospodarczych do standardów unijnych. Dostosowanie takie jest również konieczne w górnictwie węgla kamiennego. Ta gałąź gospodarki traktowana jest w Unii w sposób szczególny, czego wyrazem jest dopuszczenie pomocy do funkcjonowania jej podmiotów. W artykule przedstawiono pojęcie bieżących kosztów produkcji węgla, w rozumieniu Rozporządzenia unijnego dotyczącego pomocy państwa dla przemysłu węglowego. Wskazano różnice jakie występują między unijnymi kosztami bieżącej produkcji węgla a analogicznymi pojęciami funkcjonującymi dotychczas w Polsce. Zaproponowano metodykę wyznaczenia tych kosztów na bazie funkcjonującej sprawozdawczości kopań i spółek węglowych. *) Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią, Zakład Ekonomiki i Badań Rynku Paliwowo-Energetycznego PAN Kraków. Artykuł opiniował prof. dr hab. inż. Wiesław Blaschke 1. Wprowadzenie Wejście Polski do Unii Europejskiej stworzyło nowe uwarunkowania dla funkcjonowania wielu dziedzin gospodarki. Uległy zmianom niektóre zasady dotyczące działania na przykład w sferze produkcji, handlu czy usług. Pewne zmiany okazały się również konieczne w zasadach rachunkowości. Nowe zasady, wynikające z konieczności dostosowania polskiego prawa do prawa unijnego lub często z bezpośredniej aplikacji prawodawstwa unijnego, bywają trudne dla polskich podmiotów gospodarczych. Aby w sposób poprawny działać na wspólnym rynku, należy zidentyfikować różnice i doprowadzić do ujednolicenia niektórych pojęć. Dotyczy to wielu branż, a w szczególności tych, które w polskich warunkach nie funkcjonowały w sposób rynkowy. Taką dziedziną jest na przykład górnictwo węgla kamiennego, gdzie na realizację kolejnych programów restrukturyzacji przeznaczano znaczące środki budżetowe. Należy przy tym podkreślić, że zgodnie z Traktatem o Unii Europejskiej wszelka pomoc przyznawana przez państwo członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna ze wspólnym rynkiem w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi [1]. Traktat wymienia enumeratywnie pomoc, która została uznana za dopuszczalną. Poza wyszczególnionymi rodzajami pomocy (o charakterze wspierania wspólnych inicjatyw, przeciwdziałania klęskom żywiołowym czy w zakresie promocji kultury) Traktat pozwala na uznanie za dopuszczalne inne kategorie pomocy, jakie Rada może określić decyzją, stanowiąc ją większością kwalifikowaną, na wniosek Komisji i po Konsultacji z Parlamentem Europejskim. Na tej podstawie była i w dalszym ciągu jest dopuszczona pomoc dla przemysłu węglowego w Unii. Dopuszczalność pomocy wynika z Rozporządzenia Rady WE Nr 1407/2002 z dnia 23 lipca 2002 r. o pomocy państwa dla przemysłu węglowego [2] oraz, z będącej aktem wykonawczym do niego, Decyzji Komisji 2002/871/WE z 17 października 2002 r. ustanawiającej wspólne ramy przekazywania informacji potrzebnych do zastosowania Rozporządzenia Nr 1407/2002 o pomocy państwa dla przemysłu węglowego [3]. Dokumenty te przewidują możliwość udzielenia pomocy przemysłowi węglowemu przez kraj członkowski pod warunkiem zgłoszenia zamiaru udzielenia tej pomocy oraz uzyskania na to zgody Komisji Europejskiej. Realizowany aktualnie rządowy program restrukturyzacji górnictwa przewiduje pewne środki z budżetu, na przykład na likwidację kopalń. Z uwagi na akcesję Polski 1

2 do Unii Europejskiej, zgody na wydatkowanie tych środków musi udzielić Komisja Europejska. Należy więc przestrzegać zasad ustalonych w Rozporządzeniu 1407/2002 i Decyzji 2002/871/WE. 2. Pojęcie kosztów produkcji wg Rozporządzenia i Decyzji dotyczących pomocy państwa dla przemysłu węglowego Dla umożliwienia udzielenia pomocy z jednej strony, jak również w celu umożliwienia Komisji oceny jej zgodności z warunkami i kryteriami przewidzianymi w Rozporządzeniu dotyczącym pomocy państwa dla przemysłu węglowego, w Rozporządzeniu tym i związanej z nim Decyzji zdefiniowano szereg pojęć, a wśród nich pojęcie kosztów bieżącej produkcji. Ta kategoria kosztów (jednostkowych), w zestawieniu z uzyskaną za węgiel ceną decyduje o zysku lub stracie na bieżącej produkcji węgla w jednostce produkcyjnej według standardów unijnych. Na pierwszy rzut oka jest to więc kategoria odpowiadająca w polskiemu jednostkowemu kosztowi sprzedanego węgla, który porównywany z uzyskaną ceną sprzedaży węgla określa akumulację na sprzedaży węgla czy też jednostkowy wynik ze sprzedaży węgla. Dokładniejsza analiza prowadzi jednak do stwierdzenia, że nie są to takie same kategorie. Koszty produkcyjne w rozumieniu Rozporządzenia Rady Wspólnoty Europejskiej Nr 1407/2002 dotyczą kosztów związanych z bieżącą produkcją węgla. Z definicji, koszty te obejmują, poza eksploatacją, również operacje związane z przeróbką węgla oraz transportem do punktu odbioru. Zaleca się, by do kosztów tych włączyć zwykłą amortyzację oraz odsetki od pożyczonych środków. Koszty kredytu powinny być oparte na stawkach rynkowych. Pozycje kosztowe obejmujące bieżący koszt produkcji węgla wymienione są szczegółowo w Decyzji Komisji Nr 2002/871/WE. Są one wyspecyfikowane w formularzach, jakie państwa członkowskie, udzielające pomocy polegającej na dopłacie do produkcji węgla, zobowiązane są przekazywać do Komisji Europejskiej. Według standardowego formularza B.1 stanowiącego załącznik do tej Decyzji na koszty produkcji węgla w przypadku eksploatacji metodą podziemną składają się następujące pozycje kosztów (wyrażone w zł/tpu 1 lub euro/tpu): (a) koszty płac, (b) koszty materiałowe, (c) amortyzacja, (d) obsługa kapitału, (e) koszty transportu do punktu załadunku, (f) koszty ogólnozakładowe przedsiębiorstwa węglowego, (g) inne koszty. Dla oszacowania właściwego poziomu kosztów bieżącej produkcji od sumy kosztów z pozycji od (a) do (g) należy odjąć wielkości ujęte w tych pozycjach, nie związane z bieżącą produkcją, a dotyczące w szczególności: kosztów poniesionych na pokrycie kosztów nadzwyczajnych zgodnie z art. 7 Rozporządzenia Rady (WE) 1 tpu tona paliwa umownego (po angielsku tce = tonnes of coal equivalent); 1 tpu = 29,302 GJ/t 2 Nr 1407/2002, bez względu na to czy zostały czy też nie objęte pomocą. Jest to pomoc związana z tzw. kosztami odziedziczonymi, czyli kosztami związanymi z przeprowadzaną w przeszłości lub prowadzoną aktualnie racjonalizacją i restrukturyzacją, które nie są związane z bieżącą produkcją; kosztów ponoszonych na cele opisane w art. 3(1) Rozporządzenia Rady WE 1407/2002, bez względu na to czy zostały czy też nie objęte pomocą. Jest to pomoc na badania i rozwój, pomoc na ochronę środowiska oraz pomoc na szkolenia. Praktyka węglowych krajów europejskich wskazuje na konieczność opracowania narodowego schematu, według którego liczy się bieżące koszty produkcji. W związku z odmiennymi systemami księgowymi stosowanymi w krajach członkowskich, jak również zindywidualizowanymi systemami księgowania w poszczególnych przedsiębiorstwach górniczych, każdy z krajów członkowskich powinien określić rodzaje kosztów, stanowiących koszty bieżącej produkcji węgla. Po przygotowaniu ogólnego schematu wyszczególniającego rodzaje kosztów, które należy ująć lub których nie należy ujmować w kalkulacji jednostkowego kosztu bieżącej produkcji węgla, szczegółowe oszacowanie tych kosztów powinno być wykonywane przez poszczególne przedsiębiorstwa lub kopalnie. Poniżej przedstawiono przykład narodowego (brytyjskiego) schematu identyfikacji kosztów stanowiących koszty bieżącej produkcji. 3. Brytyjski schemat określania bieżących kosztów produkcji węgla Schemat określania kosztów bieżącej produkcji węgla przygotowano w Wielkiej Brytanii kilka lat temu [4] w oparciu o koszty uwzględnione w Rozporządzeniu Nr 3632/93/Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali [5], będącym poprzednim (przed wejściem w życie Rozporządzenia Nr 1607/2002) dokumentem dotyczącym pomocy dla górnictwa węgla kamiennego. W brytyjskim schemacie pomocy dla górnictwa węglowego uznano, że następujące elementy kosztów stanowią koszty bieżącej produkcji węgla: (a) Wydatki związane bezpośrednio z produkcją: pensje, pobory i koszty z nimi związane, usługi, naprawy i wymiana wyposażenia, energia i ciepło, materiały, środki transportu, koszty robót przygotowawczych, zabudowy i likwidacji ścian, opłata eksploatacyjna, podatki i opłaty, koszty likwidacji szkód górniczych wywołane bieżącą produkcją, pozostałe koszty (należy je wymienić); nie mogą one jednak zawierać kosztów wynikających z wyroków sądowych oraz kar za przekroczenie limitów dopuszczalnych zrzutów do środowiska.

3 (b) Wydatki inwestycyjne związane z produkcją (w granicach niezbędnych do utrzymania produkcji na stałym poziomie): zakupy maszyn i urządzeń w wysokości raty amortyzacji, kapitalne wyrobiska górnicze do zamortyzowania w okresie przewidzianego funkcjonowania, skapitalizowany koszt zabudowy ściany do zamortyzowania w okresie jej funkcjonowania, (c) Odsetki od pożyczek (w granicach niezbędnych do utrzymania produkcji na stałym poziomie). (d) Wydatki związane z powstaniem kopalni: koszty zakupu ziemi, badania geologiczne, zatwierdzenie planów, przygotowanie terenu i koszty koncesji powinny być rozłożone równo na czas przewidywanego funkcjonowania kopalni, koszty związane z utrzymaniem zdolności produkcyjnych, o ile nie są robione na zapas mogą być traktowane jako koszty ogólnego zarządu (patrz punkt f), (e) Rezerwy na przyszłe wydatki: rezerwy na świadczenia dla emerytów górniczych takie, jak deputaty węglowe powinny być szacowane na podstawie średnich rocznych, szacunkowy koszt fizycznej likwidacji kopalni i rekultywacji terenów pokopalnianych powinien być rozłożony na raty na racjonalnie oszacowany czas funkcjonowania kopalni. (f) Koszty ogólnego zarządu i koszty wspólne: mogą być uwzględnione tylko koszty ogólnego zarządu bezpośrednio związane działalnością produkcyjną. Alokacja tych kosztów do poszczególnych jednostek produkcyjnych powinna odbywać się proporcjonalnie do ich obrotów. kszty netto usług wspólnych np. wspólne zwałowiska, wynajem maszyn, przepompownie można zaliczyć do jednostek produkcyjnych w proporcji wykorzystania. Z przedstawionego schematu wynika prawidłowość polegająca na tym, że w koszty bieżącej produkcji wlicza się wysokość obciążeń finansowych niezbędnych dla prowadzenia produkcji na określonym poziomie. W koszty te zalicza się również koszty odsetek oraz wydatki poniesione na powstanie kopalni, jak również te wydatki, które będą musiały być poniesione po zakończeniu produkcji w kopalni. Nie wlicza się natomiast kosztów, które są ponoszone w związku z niewłaściwym zarządzaniem przedsiębiorstwem (na przykład kary i wyroki sądowe) Analiza różnic pomiędzy unijnym a polskim sposobem wyznaczania jednostkowego kosztu produkcji węgla Analizując sposoby określenia kosztów produkcji w Polce i porównując je z zaleceniami Unii w tym zakresie, należy stwierdzić, że wielkość uznawana w Polsce za koszt sprzedanego węgla nie w pełni odpowiada bieżącym kosztom produkcji zdefiniowanym powyżej. Jest jednak sprawą bezsporną, że za podstawę oszacowań bieżącego kosztu produkcji węgla należy przyjąć dane dotyczące produkcji w układzie rodzajowym. Rodzajowy układ kosztów stosowany w polskich przedsiębiorstwach górniczych obejmuje koszty działalności operacyjnej, przy czym z poszczególnych pozycji rodzajowych nakładów rozliczanych na działalność produkcyjną wydzielane są nakłady ponoszone na produkcję węgla. Należy przy tym mieć na uwadze, że w dotychczasowej praktyce analiz górnictwa, za miernik efektywności działania uważano jednostkowy koszt produkcji (lub sprzedaży) węgla. Fakt ten zaciążył na jakości danych dotyczących nakładów rozliczanych na produkcję węgla. W celu poprawy wyniku ze sprzedaży węgla zarządy skłonne były nie ujmować wszystkich nakładów ponoszonych na produkcję węgla we właściwym dla nich miejscu, pozostawiając je w pozycji nakłady na działalność produkcyjną. W tej pozycji z kolei zawarte są nie tylko koszty związane z produkcją węgla, lecz również koszty związane z produkcji inną niż produkcja węgla. Patrząc więc na dane historyczne, należy stwierdzić, że nie ma właściwego zestawu danych podstawowych, na którym można byłoby się bezkrytycznie oprzeć szacując bieżące koszty produkcji wg standardów unijnych. Ograniczenie się do pozycji nakłady na węgiel powoduje zaniżenie wielkości kosztów bieżącej produkcji, zaś posłużenie się wielkością nakłady na działalność produkcyjną zawyżenie tych kosztów. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że kopalnie w coraz mniejszym zakresie produkują i sprzedają cokolwiek innego niż węgiel. W roku 2003 w skali górnictwa węgla kamiennego przychody ze sprzedaży węgla wyniosły 14,1 mld zł, a przychody z pozostałej sprzedaży 0,5 mld zł. Oznacza to, że udział przychodów ze sprzedaży węgla w przychodach netto ze sprzedaży produktów wyniósł 96,6%. Tak więc przychody ze sprzedaży produktów są średnio (w skali górnictwa) o 3,6% wyższe od przychodów ze sprzedaży węgla. Tymczasem ogółem koszty działalności produkcyjnej wyniosły 17,7 mld zł, z czego koszty sprzedanego węgla 14,0 mld zł, a koszty pozostałej sprzedaży 0,7 mld zł. Oznacza to, że udział kosztów zaliczonych do kosztów sprzedanego węgla w kosztach ogółem na działalność produkcyjną wyniósł 95,2%. Jeżeli uznamy, że koszty sprzedanego węgla nie zawierają wszystkich elementów kosztów związanych z węglem, gdyż część z nich została utopiona w kosztach pozostałej sprzedaży to wydaje się, że przyjęcie pozycji nakłady na działalność produkcyjną za podstawę oszacowania kosztów bieżącej produkcji jest rozwiązaniem rozsądnym. Pozycja ta jest średnio o 4,8% wyższa od pozycji nakłady na węgiel. Jednakże w przypadkach indywidualnych kopalń różnice pomiędzy tymi pozycjami mogą być znacząco różne od przedstawionego tu poziomu średniego. Tak będzie w przypadku prowadzenia szerokiej sprzedaży innych produktów wytwarzanych w kopalni. Może to dotyczyć na przykład sprzedaży ciepła, wytwarzanej w kopalni cegły, itp. Dlatego decyzje o wyborze właściwego poziomu poszczególnych danych powinny być podejmowane indywidualnie w kopalniach. W przypadkach, gdy nie ma możliwości skorygowania kosztów produkcji węgla na podstawie merytorycznej, należy rozważyć możliwość ustalenia udziału przychodów ze sprzedaży węgla w przychodach ze sprzedaży ogółem i przyjąć, że udział ten jest taki sam, jak udział nakładów na produkcję węgla do nakładów na działalność produkcyjną ogółem. Na przykładzie danych dla górnictwa węgla kamiennego ogółem w 2003 r.: koszty sprzedaży ogółem wyniosły 14,7 mld zł a udział przychodów ze sprzedaży węgla w przychodach ze sprzedaży produktów ogółem 96,6%. Przyjmując, że udział ten odpowiada udziałowi odpo-

4 wiednich kosztów, otrzymujemy wielkość kosztów sprzedanego węgla w wysokości: 14,7 x 0,966 = 14,2 mld zł. W ten sposób dokonano korekty kosztów sprzedanego węgla z poziomu 14,0 mld zł (wg danych o kosztach działalności operacyjnej w układzie rodzajowym WKS) do poziomu 14,2 mld zł dla celu wyznaczenia bieżących kosztów produkcji węgla, czyli o 0,2 mld zł. Analiza zaleceń w zakresie elementów kosztów zaliczanych w Unii Europejskiej do kosztów bieżącej produkcji, przedstawiona w rozdziale 2, prowadzi do wniosku, że statystyka WKS, po uwzględnieniu uwag opisanych powyżej, stanowi wystarczająco dobrą podstawę do szacowania tych kosztów. Wciąż należy jednak pamiętać o różnicach jakie występują pomiędzy polskimi kosztami działalności operacyjnej a unijnym bieżącym kosztem produkcji węgla. W Polsce w działalności operacyjnej nie są księgowane takie pozycje, uznawane w UE za koszty produkcji węgla, jak wymienione szczegółowo w Rozporządzeniu 1407/2002 koszty restrukturyzacji i racjonalizacji przemysłu węglowego (np. koszty restrukturyzacji zatrudnienia, koszty likwidacji kopalń, likwidacja szkód górniczych po kopalniach likwidowanych, itp.). Te pozycje kosztów zaliczane są do kosztów pozostałej działalności operacyjnej. Również w koszty pozostałej działalności operacyjnej księgowane są niezwiązane z bieżącą produkcją koszty dotyczące ochrony środowiska, szkoleń oraz pomocy na badania i rozwój. Nie ma więc potrzeby zaliczania tych kosztów do kosztów produkcji, a następnie dokonywania odliczeń ich po prostu tam nie ma i korekta w tym zakresie nie jest potrzebna. W kosztach operacyjnych, w więc również w nakładach rozliczanych na działalność produkcyjną, nie są uwzględniane koszty obsługi kapitału (koszty pożyczonego kapitału). Koszty te są w Polsce częścią kosztów finansowych, a więc w celu dostosowania sposobu obliczania kosztów bieżącej produkcji węgla do standardów unijnych należy je uwzględnić w obliczeniach. Ponadto, wyznaczając koszty produkcji węgla dla poszczególnych kopalń, należy uwzględnić (nieujęte na poziomie kosztów poszczególnych kopalń) koszty ogólnego zarządu. Koszty te w polskim systemie księgowym wykazywane są jako koszty zarządu wspólne dla wszystkich kopalń należących do spółki. Rozbicie kosztów zarządu na poszczególne kopalnie może być wykonane na wiele różnych sposobów. Na przykład w metodologii stosowanej w Wielkiej Brytanii koszty te są rozliczane proporcjonalnie do wielkości obrotów każdej z kopalń. W polskich warunkach wydaje się, że bardziej właściwym sposobem rozliczenia tych kosztów jest ich podział na poszczególne kopalnie należące do spółki proporcjonalnie do wielkości wydobycia tych kopalń. Można również tego podziału dokonać proporcjonalnie do przychodów ze sprzedaży węgla. Objaśnienia wymaga również wyszczególniona w unijnej definicji kosztów produkcji pozycja kosztowa transport na miejsce odbioru (w języku angielskim transport to the delivery point ). Jego interpretacja jest różna w poszczególnych krajach węglowych Unii Europejskiej. Na przykład w Hiszpanii w koszcie tym ujmowane są koszty transportu z kopalni do odbiorcy węgla, natomiast w Niemczech i Wielkiej Brytanii wyłącznie koszty transportu wewnątrz zakładu górniczego (do punktu załadunku węgla). Uwzględnienie, bądź nie, kosztów 4 transportu z punktu załadunku w kopalni do odbiorcy, wynika z zasad handlu węglem w danym kraju. Jeśli w cenie węgla zawarty jest koszt transportu do odbiorcy węgla, to stanowi on koszt producenta i może być wówczas uwzględniony w koszcie bieżącej produkcji. Jeśli natomiast cena dotyczy odbioru węgla w punkcie załadunku w kopalni, a koszty transportu pokrywa odbiorca węgla, logicznym staje się nieujmowanie kosztów transportu od producenta do odbiorcy w koszcie produkcji węgla. Ponieważ w Polsce koszty transportu węgla pokrywa zwykle odbiorca, więc w przypadku szacowania kosztów bieżącej produkcji węgla właściwym byłoby nieuwzględnianie w nim kosztów tego transportu. Należy ponadto rozważyć włączenie do kosztu bieżącej produkcji węgla niektórych pozycji związanych nierozerwalnie z produkcją węgla, które są w Polsce księgowane w pozostałe koszty operacyjne. 5. Schemat wyznaczania bieżących kosztów dla krajowej produkcji węgla Dla określenia kosztów bieżącej produkcji węgla w rozumieniu przepisów unijnych konieczne jest opracowanie zasad zaliczania lub niezaliczania poszczególnych pozycji kosztowych do kosztu bieżącej produkcji węgla. Metodykę wyznaczania bieżącego kosztu produkcji węgla, wykorzystaną już przy realizacji biznesplanów przedsiębiorstw górniczych na lata opracowali specjaliści z Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. wraz z przedstawicielami spółek węglowych oraz pracownikami Centralnego Ośrodka Informatyki Górnictwa S.A. [6] Równolegle, prace dotyczące tego zagadnienia prowadzone były Instytucie Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią [7]. Opracowane metodologie różnią się nieznacznie, zwłaszcza w zakresie omówionego wcześniej wykorzystania danych z istniejących systemów sprawozdawczych (WKS). W pracy ARP S.A. [6] założono, że podstawą do oszacowania kosztów bieżącej produkcji będą koszty działalności operacyjnej w układzie rodzajowym zawarte w arkuszu sprawozdawczym WKS-BR, a ich poziom powinien odpowiadać nakładom rozliczonym na działalność produkcyjną ogółem. W niniejszym artykule proponuje się użycie tych samych danych, przy czym podano sposób na skorygowanie poziomu nakładów uznanych za związane z bieżącą produkcją węgla poprzez rozliczenie całkowitych nakładów na działalność produkcyjną na nakłady na produkcję węgla i pozostałą produkcję proporcjonalnie do wielkości przychodów ze sprzedaży węgla i przychodów ze sprzedaży pozostałych produktów. Aby uzyskać wielkość odpowiadającą kosztom bieżącej produkcji zgodną z zasadami stosowanymi w EU należy dane zaliczane do kosztów działalności operacyjnej, a w układzie WKS sumujące się do pozycji razem koszty rodzajowe uzupełnić wielkościami zapisywanymi w polskim systemie księgowym na kontach odpowiadających pozostałej działalności operacyjnej oraz działalności finansowej. Poniżej przedstawiono propozycję sposobu wyznaczania bieżących kosztów produkcji węgla, z podaniem źródła danych tj. informacji, jakie pozycje z polskiego systemu sprawozdawczości lub systemu księgowania należy zaliczyć do poszczególnych rodzajów kosztów wg standardu Unii Europejskiej. Tam, gdzie źródłem danych jest rodzajowy układ kosztów, należy uwzględnić wszystkie, przedstawione powyżej uwagi dotyczące da-

5 nych ujętych w sprawozdaniach WKS, a więc w zależności od indywidualnej sytuacji kopalni może to dotyczyć: pozycji sprawozdania Koszty działalności operacyjnej w układzie rodzajowym ujętej w kolumnie nakłady na działalność produkcyjną ogółem, pozycji sprawozdanie sprawozdania Koszty działalności operacyjnej w układzie rodzajowym ujętej w kolumnie dotyczącej nakładów na produkcję węgla, pozycji sprawozdania Koszty działalności operacyjnej w układzie rodzajowym ujętej w kolumnie nakłady na działalność produkcyjną ogółem zweryfikowanej udziałem przychodów ze sprzedaży węgla w przychodach ze sprzedaży produktów. (a) Koszty pracy (w rozumieniu UE) składają się z następujących pozycji: Wynagrodzenia wg rodzajowego układu kosztów, Składki obowiązkowe od wynagrodzeń wg rodzajowego układu kosztów, Świadczenia na rzecz pracowników wg rodzajowego układu kosztów, Płace (z narzutami) pracowników oddelegowanych do pracy w organizacjach związkowych pozycja z pozostałych kosztów operacyjnych, Składki ZUS dotyczące pracowników oddelegowanych do pracy w organizacjach związkowych pozycja pozostałych kosztów operacyjnych, Jednorazowe odszkodowania z tytułu wypadków przy pracy, wraz z dodatkowymi składkami ubezpieczeniowymi ZUS pozycja pozostałych kosztów operacyjnych. (b) Koszty materiałowe obejmują pozycję: Zużycie materiałów wg rodzajowego układu kosztów. (c) Amortyzacji odpowiada pozycja: Amortyzacja wg rodzajowego układu kosztów. (d) W pozycji obsługa kapitału należy ująć: Odsetki i prowizje zapłacone pozycja kosztów finansowych, Odsetki do zapłacenia pozycja kosztów finansowych. (e) Koszty transportu do punktu załadunku wynoszą: 0 (zero) jeśli cena ustalana jest na bramie kopalni, koszty transportu do odbiorcy - jeśli kopalnia je ponosi. (f) Koszty ogólnozakładowe przedsiębiorstwa węglowego wynoszą: 0 (zero) dla kopalń samodzielnych (są rozliczane wg rodzajów kosztów w innych pozycjach rodzajowego układu kosztów), są iloczynem nakładów poniesionych na produkcję węgla wykazanych na poziomie zarządu spółki i udziału wydobycia kopalni w wielkości wydobycia spółki dla kopalń należących do spółki. (g) Do pozycji Inne koszty należy zaliczyć: pozostałe nie wyszczególnione w punktach a) f) rodzaje kosztów operacyjnych wg rodzajowego układu kosztów czyli: Energia, Usługi obce, Koszty likwidacji szkód górniczych, Koszty rekultywacji, Pozostałe koszty, a ponadto następujące pozycje pozostałych kosztów operacyjnych: Nieumorzona wartość środków trwałych służących działalności eksploatacyjnej, zlikwidowanych na skutek zużycia, Koszty własne związane z likwidacją środków trwałych służących działalności eksploatacyjnej, Jednorazowe odszkodowania z tytułu wypadków przy pracy, wraz z dodatkowymi składkami ubezpieczeniowymi ZUS, Świadczenia na rzecz byłych pracowników, z wyłączeniem płac i składek ZUS dotyczących pracowników oddelegowanych do pracy w związkach zawodowych, Koszty z tytułu podatku VAT naliczonego, a nie podlegającego odliczeniu, dotyczącego szkód górniczych sfinansowanych dotacją budżetową, Koszty zaniechanej produkcji, Koszty zaniechanych remontów, Koszty postojowe (w tym dniówki nieprzepracowane z przyczyn niezależnych od pracownika), Odpis na fundusz likwidacji kopalń. Należy pamiętać, że wszystkie elementy kosztów stanowiące składowe bieżącego kosztu produkcji węgla należy wyznaczać w przeliczeniu na tonę paliwa umownego, a więc każdy z elementów kosztów należy podzielić przez wielkość produkcji wyrażoną w tonach paliwa umownego, wg wzoru: I tpu = I Q 29,302 gdzie: I tpu ilość węgla wyprodukowanego wyrażona w tonach paliwa umownego, Mg/tpu, I rzeczywista ilość wyprodukowanego węgla, Mg, Q wartość opałowa wyprodukowanego węgla, GJ/t. Uwzględnienie wszystkich elementów bieżących kosztów produkcji spowoduje, że poziom kosztów bieżącej produkcji będzie wyższy w porównaniu z kosztami produkcji węgla, wyznaczanymi dotychczas wg WKS- BR. Z drugiej strony, ponieważ jednostkowy bieżący koszt produkcji węgla według standardów unijnych należy wyznaczać w przeliczeniu na tonę paliwa umownego, to wysokość tego kosztu zależeć będzie od jakości produkowanego węgla. Im lepszej jakości produkowany jest węgiel, tym bieżący jednostkowy koszt produkcji jest niższy. 6. Zakończenie W realizowanym obecnie programie restrukturyzacji górnictwa [8] nie przewiduje się udzielania przedsiębior- 5

6 stwom górniczym pomocy publicznej przewidzianej na pokrycie bieżących strat. W tym aspekcie wykonywanie sprawozdań przewidzianych Decyzją Komisji 2002/871/WE w zakresie wymaganym dla uzasadnienia dopłat do bieżącej produkcji przestaje być obligatoryjne. W dalszym ciągu jest jednak niezbędne dostosowanie sposobu wyznaczania zysku bądź straty na produkcji węgla do standardów europejskich. Jest sprawą istotną aby można było monitorować wyniki poszczególnych podmiotów górnictwa oraz poszczególnych jednostek produkcyjnych. Jeśli bowiem bieżące koszty produkcji węgla wyznaczone w sposób omawiany w tej pracy będą niższe niż uzyskane ceny (obie kategorie wyznaczone w przeliczeniu na tonę paliwa umownego), oznacza to, że kopalnia funkcjonuje w sposób rynkowy i nie przynosi strat. Jeśli jednak jednostkowe koszty bieżącej produkcji będą wyższe od cen uzyskiwanych za produkowany węgiel, konieczne będzie znalezienie źródła pokrycia straty na bieżącej produkcji. W przypadku kopalń należących do spółki węglowej, zarząd spółki może zdecydować o pokryciu tej straty zyskiem innej kopalni należącej do tej spółki. Jeśli nie jest to możliwe, lub jeśli strata dotknie kopalnię samodzielną, to albo państwo zdecyduje się na pomoc (dopłatę do bieżącej produkcji) albo kopalnia będzie musiała być zlikwidowana. Należy przy tym zauważyć, że pod pojęciem pomocy w rozumieniu Unii Europejskiej kryją się wszelkie sposoby dofinansowania kopalni, czy to w formie gotówki czy też na przykład poprzez umorzenie czy odroczenie zobowiązań. Aktualna koniunktura na węgiel, objawiająca się między innymi wysokimi cenami na rynkach międzynarodowych, pozwala optymistycznie myśleć, że ceny uzyskiwane za węgiel będą wyższe od bieżących kosztów produkcji. Jednakże koszty te powinny być na bieżąco monitorowane, a ich relacja do uzyskiwanych cen, jak również do kosztów uzyskiwanych w poprzednich okresach jest najlepszym wskaźnikiem efektywności funkcjonowania kopalni. r., Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Warszawa Literatura [1] Consolidated version of the Treaty on European Union. Official Journal C 300, [2] Council Regulation (EC) No 1407/2002 of 23 July 2002 on State aid to the coal industry. Official Journal L 205, [3] Commission Decision of 17 October 2002 establishing a joint framework for the communication of information needed for the application of Council Regulation (EC) No 1407/2002 on State aid to the coal industry (2002/871/EC). Official Journal L 300, [4] UK Coal Operating Aid Scheme. Department of Trade and Industry. 26 July [5] Decision No 3632/93/ECSC. Official Journal L 329, [6] Wytyczne do wypełniania formularzy A1, B1 zamieszczonych w części drugiej biznesplanu. (Materiał niepublikowany), ARP SA, 2004 r. [7] Możliwości funkcjonowania kopalń węgla kamiennego w Polsce w świetle Przepisów UE dotyczących zasad świadczenia pomocy państwa dla górnictwa w latach Red. W. Blaschke. Studia Rozprawy Monografie nr 123, Wyd. IGSMiE PAN, Kraków, [8] Restrukturyzacja górnictwa węgla kamiennego w latach oraz strategia na lata Dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu