pod redakcją Agaty Jurkowskiej i Tadeusza Skocznego Materiały DEMO IWEP

Transkrypt

1 pod redakcją Agaty Jurkowskiej i Tadeusza Skocznego

2 POLITYKI UNII EUROPEJSKIEJ: POLITYKI SEKTORÓW INFRASTRUKTURALNYCH Aspekty prawne pod redakcją Agaty Jurkowskiej i Tadeusza Skocznego Autorzy: Maciej Bernatt Michał Będkowski-Kozioł Filip Elżanowski Roman Illinicz Agata Jurkowska Małgorzata A. Nesterowicz Stanisław Piątek Ewelina D. Sage Tadeusz Skoczny Iwona Zużewicz-Wiewiórowska

3 Instytut Wydawniczy EuroPrawo Sp. z o.o., Warszawa 2010 Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być reprodukowana, przechowywana i przetwarzana jako źródło danych w jakiejkolwiek formie zapisu bez pisemnej zgody wydawcy. Seria podręczników System prawa Unii Europejskiej Redaktor naukowy Jan Barcz Redaktor prowadzący Magdalena Wanot Podręcznik rekomendowany przez Niezależny Instytut Prawa Międzynarodowego i Europejskiego książka do nabycia: księgarnia internetowa ISBN:

4 Informacje o autorach Maciej Bernatt magister, doktorant w Zakładzie Europejskiego Prawa Gospodarczego Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. Rozdział: 5 Michał Będkowski-Kozioł doktor nauk prawnych, adiunkt w Katedrze Prawa Gospodarczego Publicznego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Rozdział: 3 Filip Elżanowski doktor nauk prawnych, adiunkt w Katedrze Prawa i Postępowania Administracyjnego w Instytucie Nauk Prawno-Administracyjnych na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Rozdział: 3 Roman Illinicz doktor nauk prawnych, adiunkt w Katedrze Prawa Gospodarczego Publicznego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego. Rozdział: 6 Agata Jurkowska doktor nauk prawnych, adiunkt w Zakładzie Europejskiego Prawa Gospodarczego Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego; sekretarz naukowy Centrum Studiów Antymonopolowych i Regulacyjnych Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. Rozdział: 1, 2.1, 2.2, 6 Małgorzata A. Nesterowicz doktor nauk prawnych, Senior Legal Officer w Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Morskiego w Lizbonie. Rozdział: 2.4 Stanisław Piątek profesor Uniwersytetu Warszawskiego, doktor habilitowany, kierownik Zakładu Administracyjno-Prawnych Problemów Zarządzania Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. Rozdział: 4 Ewelina D. Sage Ph.D. (Oxon), stały współpracownik Centrum Studiów Antymonopolowych i Regulacyjnych przy Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. Rozdział: 7

5 Tadeusz Skoczny profesor Uniwersytetu Warszawskiego, doktor habilitowany, kierownik Zakładu Europejskiego Prawa Gospodarczego Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego; dyrektor Centrum Studiów Antymonopolowych i Regulacyjnych Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. Rozdział: 1, 2.3, 3 Iwona Zużewicz-Wiewiórowska doktor nauk prawnych, adiunkt w Katedrze Prawa Morskiego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego. Rozdział: 2.4

6 Spis treści Wykaz akronimów... xv Wykaz skrótów... xxi Wstęp... xxiii 1. Cele i instrumenty polityk sektorów infrastrukturalnych w Unii Europejskiej (Agata Jurkowska, Tadeusz Skoczny)... XXVIII Europejska integracja gospodarcza i jej podstawowe filary... XXVIII Sektory infrastrukturalne w gospodarce europejskiej... XXVIII Wspólne Polityki i pozostałe polityki Unii Europejskiej... XXVIII Historia polityk sektorów infrastrukturalnych w Unii Europejskiej... XXVIII Cele polityk sektorów infrastrukturalnych... XXVIII Instrumenty realizacji polityk sektorów infrastrukturalnych... XXVIII-14 Literatura uzupełniająca... XXVIII-18 Pytania podsumowujące... XXVIII Wspólna Polityka Transportowa (Agata Jurkowska, Tadeusz Skoczny, Małgorzata A. Nesterowicz, I. Zużewicz-Wiewiórowska)... XXVIII Istota i podstawy prawne Wspólnej Polityki Transportowej (Agata Jurkowska)... XXVIII Charakter polityki transportowej... XXVIII Obszary objęte Wspólną Polityką Transportową... XXVIII Zakres przedmiotowy regulacji dotyczących Wspólnej Polityki Transportowej... XXVIII-22

7 vi Spis treści Wyłączenie przepisów ogólnych o swobodzie przepływu usług w odniesieniu do transportu... XXVIII Wspólna Polityka Transportowa w transporcie lądowym (Agata Jurkowska)... XXVIII Uwagi wstępne... XXVIII Tworzenie rynków wewnętrznych w transporcie lądowym... XXVIII Transport drogowy... XXVIII Dostęp do międzynarodowego (transgranicznego) rynku przewozów drogowych w Unii Europejskiej... XXVIII Dostęp do wykonywania przewozów drogowych na rynkach krajowych państw członkowskich... XXVIII Dopuszczenie do wykonywania zawodu... XXVIII Żegluga śródlądowa... XXVIII Dostęp do międzynarodowego (transgranicznego) rynku przewozów w Unii Europejskiej... XXVIII Dostęp do wykonywania przewozów na żeglugowych rynkach krajowych państw członkowskich... XXVIII Dopuszczenie do wykonywania zawodu... XXVIII Transport kolejowy... XXVIII Dopuszczenie do działalności gospodarczej... XXVIII Dostęp do zawodu... XXVIII Transport kombinowany (multimodalny)... XXVIII Tworzenie warunków konkurencji na rynkach usług transportu lądowego... XXVIII Transport drogowy... XXVIII Żegluga śródlądowa... XXVIII Transport kolejowy... XXVIII Usługi publiczne... XXVIII Pozaintegracyjne cele i instrumenty Wspólnej Polityki Transportowej w transporcie lądowym... XXVIII Bezpieczeństwo transportu... XXVIII Transport drogowy... XXVIII-52

8 Spis treści vii Żegluga śródlądowa... XXVIII Transport kolejowy... XXVIII Ochrona środowiska... XXVIII Ochrona praw konsumentów... XXVIII Programy i instytucje... XXVIII Programy rozwoju Wspólnej Polityki Transportowej... XXVIII Instytucje... XXVIII-60 Literatura uzupełniająca... XXVIII-60 Podstawowe dokumenty... XXVIII-60 Pytania podsumowujące... XXVIII Wspólna Polityka Transportowa w transporcie lotniczym (Tadeusz Skoczny)... XXVIII Wprowadzenie... XXVIII Zapewnienie wolności świadczenia usług transportu lotniczego... XXVIII Uwagi wstępne... XXVIII Wspólne zasady wykonywania przewozów lotniczych na terenie Unii... XXVIII Koncesjonowanie przewoźników lotniczych... XXVIII Dostęp do wykonywania przewozów lotniczych wewnątrz Unii Europejskiej... XXVIII Wolność taryf i stawek... XXVIII Wspólne zasady i harmonizacja innych dziedzin... XXVIII Zapewnienie swobody świadczenia usług transportu lotniczego między Unią Europejską a państwami trzecimi... XXVIII Kompetencje państw członkowskich a kompetencje Unii w zakresie transportu lotniczego z/do państw trzecich... XXVIII Orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości w sprawie otwartego nieba z 2002 r.... XXVIII Rozporządzenie nr 847/2004 mandat negocjacyjny... XXVIII Umowa o transporcie lotniczym ze Stanami Zjednoczonymi... XXVIII-71

9 viii Spis treści W kierunku zewnętrznej polityki lotniczej Unii Europejskiej... XXVIII Tworzenie warunków konkurencji na rynkach usług lotniczych Unii Europejskiej... XXVIII Uwagi wstępne... XXVIII Dostęp do infrastruktury i usług portów lotniczych... XXVIII Alokacja operacji lotniczych w portach lotniczych... XXVIII Usługi obsługi naziemnej... XXVIII Opłaty lotniskowe... XXVIII Usługi publiczne... XXVIII Jednolita Europejska Przestrzeń Powietrzna... XXVIII Geneza i przebieg tworzenia... XXVIII Ramy tworzenia... XXVIII Organizacja i korzystanie z przestrzeni powietrznej... XXVIII Interoperacyjność... XXVIII Usługi nawigacyjne... XXVIII Pozaintegracyjne i pozakonkurencyjne cele Wspólnej Polityki Transportowej w transporcie lotniczym... XXVIII Bezpieczeństwo... XXVIII Uwagi wstępne... XXVIII Wspólne zasady w dziedzinie lotnictwa cywilnego i utworzenie Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Lotniczego... XXVIII Wspólne zasady w dziedzinie ochrony lotnictwa cywilnego... XXVIII Wypadki lotnicze... XXVIII Ochrona praw pasażerów... XXVIII Wprowadzenie... XXVIII Odszkodowanie dla pasażera w przypadku odmowy przyjęcia na pokład (overbooking) albo odwołania lub dużego opóźnienia lotu... XXVIII Prawa niepełnosprawnych... XXVIII Informowanie pasażerów o pochodzeniu przewoźników (czarna lista przewoźników)... XXVIII-94

10 Spis treści ix Ochrona środowiska... XXVIII Uwagi wstępne... XXVIII Ochrona przed hałasem na lotniskach... XXVIII Środowiskowa certyfikacja samolotów, ich części i wyposażenia... XXVIII Programy i instytucje... XXVIII Programy... XXVIII Instytucje... XXVIII-97 Literatura uzupełniająca... XXVIII-98 Podstawowe dokumenty... XXVIII-98 Pytania podsumowujące... XXVIII Wspólna Polityka Transportowa w żegludze morskiej (Małgorzata A. Nesterowicz, Iwona Zużewicz-Wiewiórowska)... XXVIII Wprowadzenie... XXVIII Tworzenie rynków wewnętrznych w transporcie morskim... XXVIII Dopuszczenie do działalności gospodarczej... XXVIII Dostęp do wykonywania przewozów między państwami członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a państwami trzecimi... XXVIII Dostęp do wykonywania przewozów w państwach członkowskich (kabotaż morski)... XXVIII Dostęp do wykonywania zawodu... XXVIII Tworzenie warunków konkurencji na rynkach przewozów morskich w Unii Europejskiej... XXVIII Dostęp do infrastruktury i usług w portach morskich... XXVIII Uwagi wstępne... XXVIII Koncesje portowe... XXVIII Usługi portowe... XXVIII Opłaty portowe... XXVIII Usługi publiczne... XXVIII Pozaintegracyjne cele i instrumenty Wspólnej Polityki Transportowej w żegludze morskiej... XXVIII Bezpieczeństwo morskie... XXVIII-111

11 x Spis treści Uwagi wstępne... XXVIII Kontrola państwa portu w odniesieniu do statków podnoszących obcą banderę... XXVIII Inspekcje i przeglądy statków przez administrację morską w odniesieniu do statków podnoszących własną banderę... XXVIII System elektronicznego monitorowania i informacji o ruchu statków... XXVIII Zbiór odpadów wytwarzanych przez statki i pozostałości ładunku w portach... XXVIII Stopniowe wycofywanie tankowców o konstrukcji pojedynczokadłubowej i ich zastąpienie tankowcami o konstrukcji podwójnokadłubowej... XXVIII Ochrona środowiska morskiego... XXVIII Ochrona praw konsumentów... XXVIII Programy i instytucje... XXVIII Polityka transportu morskiego do 2018 roku... XXVIII W kierunku przestrzeni morskiej bez barier... XXVIII Strategia Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego... XXVIII Europejska Agencja Bezpieczeństwa Morskiego... XXVIII-124 Literatura uzupełniająca... XXVIII-125 Podstawowe dokumenty... XXVIII-126 Pytania podsumowujące... XXVIII Polityka energetyczna Unii Europejskiej (Filip Elżanowski, Michał Będkowski-Kozioł, Tadeusz Skoczny)... XXVIII Istota i podstawy prawne polityki energetycznej Unii Europejskiej... XXVIII Tworzenie rynków wewnętrznych w elektroenergetyce i gazownictwie... XXVIII Tworzenie rynku wewnętrznego w elektroenergetyce... XXVIII Uwagi wstępne... XXVIII-132

12 Spis treści xi Zasady dostępu do podsektora wytwarzania... XXVIII Wyznaczanie operatorów systemów oraz zakres ich obowiązków... XXVIII Tworzenie rynku wewnętrznego w gazownictwie... XXVIII Uwagi wstępne... XXVIII Zasady dostępu do rynku... XXVIII Wyznaczanie operatorów systemów oraz zakres ich obowiązków... XXVIII Tworzenie warunków konkurencji na rynku elektroenergetycznym i gazowniczym Unii Europejskiej... XXVIII Uwagi wstępne... XXVIII Prokonkurencyjna regulacja sektora elektroenergetycznego... XXVIII Dostęp stron trzecich do sieci... XXVIII Odmowa dostępu do elektroenergetycznych sieci przesyłowych i dystrybucyjnych... XXVIII Otwarcie rynku... XXVIII Separacja operatorów systemów... XXVIII Regulacja rynku bilansującego... XXVIII Prokonkurencyjna regulacja sektora gazowniczego... XXVIII Dostęp stron trzecich do sieci... XXVIII Odmowa dostępu do infrastruktury gazowej... XXVIII Otwarcie rynku... XXVIII Separacja operatorów systemów... XXVIII Regulacja rynku bilansującego... XXVIII Usługi publiczne... XXVIII Uwagi wstępne... XXVIII Zobowiązania w interesie publicznym... XXVIII Instytucja dostawcy awaryjnego/dostawcy z urzędu... XXVIII Zobowiązania uzupełniające... XXVIII Pozostałe cele i instrumenty wspólnotowej polityki energetycznej... XXVIII Uwagi wstępne... XXVIII Bezpieczeństwo energetyczne... XXVIII Uwagi wstępne... XXVIII Bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej... XXVIII Bezpieczeństwo dostaw paliw gazowych... XXVIII Cele klimatyczno-energetyczne... XXVIII-155

13 xii Spis treści Wprowadzenie... XXVIII Zapewnienie efektywności energetycznej... XXVIII Efektywność energetyczna... XXVIII Kogeneracja... XXVIII Energia odnawialna... XXVIII Wykorzystanie biopaliw i biokomponentów... XXVIII Programy i instytucje... XXVIII Programy... XXVIII Instytucje... XXVIII-161 Literatura uzupełniająca... XXVIII-162 Podstawowe dokumenty... XXVIII-162 Pytania podsumowujące... XXVIII Polityka komunikacji elektronicznej Unii Europejskiej (Stanisław Piątek)... XXVIII Istota i podstawy prawne polityki komunikacji elektronicznej... XXVIII Komunikacja elektroniczna i dziedziny pokrewne... XXVIII Kształtowanie się prawa komunikacji elektronicznej... XXVIII Główne cele regulacyjne i zasady prowadzenia regulacji... XXVIII Tworzenie rynków wewnętrznych w komunikacji elektronicznej... XXVIII Rynek wewnętrzny usług i sieci... XXVIII Dostęp do prowadzenia działalności w zakresie komunikacji elektronicznej... XXVIII Zasady dysponowania częstotliwościami i numeracją... XXVIII Częstotliwości... XXVIII Numeracja i inne adresy elektroniczne... XXVIII Tworzenie warunków konkurencji na rynkach komunikacji elektronicznej... XXVIII Prokonkurencyjna regulacja sektorowa... XXVIII Regulacja rynków komunikacji elektronicznej... XXVIII Procedury regulacji rynków... XXVIII Obowiązki regulacyjne... XXVIII Usługa powszechna... XXVIII Pozaintegracyjne cele i instrumenty polityki komunikacji elektronicznej Unii Europejskiej... XXVIII-180

14 Spis treści xiii Ochrona użytkowników usług... XXVIII Polityki wspierające zmiany technologiczne... XXVIII Ochrona danych osobowych i prywatności... XXVIII Programy i instytucje... XXVIII Programy... XXVIII Organy regulacyjne... XXVIII-186 Literatura uzupełniająca... XXVIII-187 Podstawowe dokumenty... XXVIII-188 Pytania podsumowujące... XXVIII Sieci transeuropejskie (Maciej Bernatt)... XXVIII Wprowadzenie... XXVIII Finansowanie sieci transeuropejskich... XXVIII Sieć transportowa... XXVIII Sieć telekomunikacyjna... XXVIII Sieć energetyczna... XXVIII-197 Literatura uzupełniająca... XXVIII-199 Podstawowe dokumenty... XXVIII-200 Pytania podsumowujące... XXVIII Polityka pocztowa Unii Europejskiej (Roman Illinicz, Agata Jurkowska)... XXVIII Istota i podstawy prawne sektora pocztowego... XXVIII Tworzenie rynku wewnętrznego w usługach pocztowych... XXVIII Dostęp do rynków usług państw członkowskich... XXVIII Dopuszczenie do wykonywania działalności pocztowej... XXVIII Tworzenie warunków konkurencji na rynku usług pocztowych... XXVIII Obowiązek zapewnienia dostępu do usług powszechnych... XXVIII Finansowanie świadczenia usług powszechnych... XXVIII Jakość usług... XXVIII Taryfy... XXVIII Przejrzystość rachunków... XXVIII Normy techniczne... XXVIII Pozostałe cele i instrumenty polityki pocztowej Unii Europejskiej... XXVIII Wymogi podstawowe... XXVIII Ochrona praw użytkowników usług pocztowych... XXVIII Programy i instytucje... XXVIII-213

15 xiv Spis treści Literatura uzupełniająca... XXVIII-213 Podstawowe dokumenty... XXVIII-214 Pytania podsumowujące... XXVIII Polityka audiowizualna Unii Europejskiej (Ewelina D. Sage)... XXVIII Wprowadzenie... XXVIII Szczególny charakter sektora audiowizualnego... XXVIII Cele, charakter i instrumenty polityki audiowizualnej Unii Europejskiej... XXVIII Cele i instrumenty prointegracyjne... XXVIII Dyrektywa o telewizji bez granic jako podstawa integracji... XXVIII Audiowizualne usługi medialne... XXVIII Uwagi wstępne... XXVIII Generalne wymogi harmonizacji audiowizualnych usług medialnych... XXVIII Harmonizacja audiowizualnych przekazów handlowych... XXVIII Kwoty programowe... XXVIII Cele i instrumenty prokonkurencyjne... XXVIII Inne cele i instrumenty polityki audiowizualnej Unii Europejskiej... XXVIII Ochrona rozwoju młodocianych i godności ludzkiej... XXVIII Dostęp do materiałów o szczególnym znaczeniu dla społeczeństwa... XXVIII Dywersyfikacja kulturowa... XXVIII Wspieranie rozwoju technologicznego sektora audiowizualnego... XXVIII Programy i instytucje... XXVIII Programy... XXVIII Instytucje... XXVIII-237 Literatura uzupełniająca... XXVIII-238 Podstawowe dokumenty... XXVIII-238 Pytania podsumowujące... XXVIII-238 Indeks... XXVIII-241

16 ACER AEA AETR AIS ALTENER AOC API AVMSD BHP CEPT CER CERP CIP CLC Wykaz akronimów Agencja do spraw Współpracy Organów Regulacji Energetyki Stowarzyszenie Europejskich Linii Lotniczych umowa europejska dotycząca pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe system automatycznej identyfikacji statków program dotyczący promowania nowych i odnawialnych źródeł energii oraz wspierania dywersyfikacji źródeł energii certyfikat przewoźnika lotniczego interfejs aplikacji programowych Dyrektywa o Audiowizualnych Usługach Medialnych bezpieczeństwo i higiena pracy Europejska Konferencja Administracji Pocztowych i Telekomunikacyjnych Stowarzyszenie Kolei Europejskich Komitet Europejskich Regulatorów Pocztowych Program Wspierania Konkurencyjności i Innowacji Międzynarodowa konwencja o odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami

17 xvi Wykaz akronimów COOPENER CRS CSI CSM CST DECT DG Dz. U. Dz. Urz. EABL EACEA EASA EATMN EBI ECA ECAC EFRROW EMSA EOG EPG ERA ERA ERG ERGEG ERTMS ESARR eten ETF ETNS program dotyczący wsparcia inicjatyw odnoszących się do promowania odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej w krajach rozwijających się komputerowe systemy rezerwacji wspólne wskaźniki bezpieczeństwa wspólne metody oceny bezpieczeństwa wspólne wymagania bezpieczeństwa system cyfrowej łączności bezprzewodowej na niewielkich odległościach Dyrekcja Generalna Dziennik Ustaw Dziennik Urzędowy Europejska Agencja Bezpieczeństwa Lotniczego Wydział Medialny Agencji Wykonawczej Europejska Agencja Bezpieczeństwa Lotniczego Europejska Sieć Zarządzania Ruchem Lotniczym Europejski Bank Inwestycyjny Europejskie Stowarzyszenie Cockpit Europejska Konferencja Lotnictwa Cywilnego Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Europejska Agencja do spraw Bezpieczeństwa na Morzu Europejski Obszar Gospodarczy elektroniczny przewodnik po programach Europejska Agencja Kolejowa Stowarzyszenie Linii Lotniczych Regionów Europy Europejska Grupa Regulatorów Europejska Grupa Organów Nadzoru do spraw Energii Elektrycznej i Gazu Europejski System Zarządzania Transportem Kolejowym wymagania EUROCONTROL w zakresie przepisów bezpieczeństwa w zarządzaniu ruchem lotniczym transeuropejska sieć telekomunikacyjna Europejska Federacja Pracowników Transportu Europejska Telefoniczna Przestrzeń Numeracyjna

18 Wykaz akronimów xvii ETS EU-27 EUIR Europejski Trybunał Sprawiedliwości 27 państw członkowskich Unii Europejskiej europejski górny rejon informacji powietrznej EUROCONTROL Europejska Organizacja Bezpieczeństwa Żeglugi Powietrznej EWG FAL GNSS GSM GVA HNS IATA ICANN ICAO ICT ICT PSP IMO ISDN ITS ITU JAE JEPP KSR LNG LRIT MARPOL MEDIA Europejska Wspólnota Gospodarcza Konwencja o ułatwieniu międzynarodowego obrotu morskiego systemy nawigacji i ustalania pozycji jeden ze standardów telefonii komórkowej wartość dodana brutto Międzynarodowa konwencja o odpowiedzialności i odszkodowaniach za szkody związane z przewozem morskim substancji niebezpiecznych i szkodliwych Międzynarodowe Stowarzyszenie Przewoźników Lotniczych Internetowa Korporacja do spraw Nadawania Nazw i Numerów Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego technologie teleinformatyczne Program Szczegółowy na rzecz Wspierania Polityki w zakresie Technologii Informacyjnych i Komunikacyjnych Międzynarodowa Organizacja Morska Cyfrowa Sieć Zintegrowanych Usług inteligentne systemy transportowe Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny Jednolity Akt Europejski Jednolita Europejska Przestrzeń Powietrzna komputerowe systemy rezerwacji ciekły gaz ziemny system identyfikacji i śledzenia statków dalekiego zasięgu Międzynarodowa konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki program wspierający sektor audiowizualny

19 xviii Wykaz akronimów ONP PAL PNR RIS RP SAVE SES SESAR SOLAS STCW STEER TEMPO TEN-T TEN-E TEWEA TEWWiS TIK TPA TSI TUE TWE TWFD UE UKE ULC zasada otwartej sieci Konwencja ateńska w sprawie przewozu morzem pasażerów i ich bagażu dane dotyczące przelotu pasażera system usług informacji rzecznej Rzeczpospolita Polska program dotyczący poprawy efektywności energetycznej oraz racjonalnego wykorzystania zasobów energetycznych Jednolita Europejska Przestrzeń Powietrzna europejski system zarządzania ruchem lotniczym nowej generacji Konwencja o bezpieczeństwie życia na morzu Międzynarodowa konwencja o wymaganiach w zakresie wyszkolenia marynarzy, wydawania im świadectw oraz pełnienia wacht program dotyczący promowania efektywności energetycznej oraz zastosowania nowych i odnawialnych źródeł energii w transporcie wieloletni program indykatywny z zakresu sieci transeuropejskich transpeuropejskie sieci transportowe transpeuropejskie sieci energetyczne Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali technologie informacyjne i telekomunikacyjne dostęp stron trzecich techniczna specyfikacja interoperacyjności Traktat ustanawiający Unię Europejską Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską dyrektywa o telewizji bez granic Unia Europejska Urząd Komunikacji Elektronicznej Urząd Lotnictwa Cywilnego

20 Wykaz akronimów xix UNCTAD URE UTK WE WPH WPR WPT Zb. Orz. UMTS Konferencja Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju Urząd Regulacji Energetyki Urząd Transportu Kolejowego Wspólnota Europejska Wspólna Polityka Handlowa Wspólna Polityka Rolna Wspólna Polityka Transportowa Zbiór Orzeczeń Uniwersalny System Telekomunikacji Ruchomej

21 ang. art. aut. bln angielski artykuł autor bilion d. dawny fr. g GHz h itp. jedn. Khz Km lit. m m.in. min mln francuski gram gigaherz godzina i tym podobne jednolity kiloherc kilometr litera metr Wykaz skrótów między innymi minuta minuta n. następny niem. niemiecki np. na przykład nr numer ok. około pkt punkt

22 xxii Wykaz skrótów podkr. podkreślenie por. porównaj poz. pozycja przyp. przypis red. redakcja r. rok rozdz. rozdział s. strona t. tom tj. tys. tzw. ust. to jest tysiąc tak zwany ustęp w. wiek ww. w zw. wyżej wymieniony w związku v. versus (przeciwko) zał. zob. z późn. zm. załącznik zobacz z późniejszymi zmianami

23 Wstęp Kolejny podręcznik z serii System prawa Unii Europejskiej Polityki Unii Europejskiej: polityki sektorów infrastrukturalnych przedstawiamy Czytelnikowi w momencie szczególnym: bezpośrednio po wejściu w życie Traktatu z Lizbony. Zmienił on Traktat o Unii Europejskiej (TUE), zachowując jego nazwę, oraz Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (TWE), nadając mu nową nazwę Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Zakres i znaczenie rewizji traktatowych podstaw Unii Europejskiej są bardzo daleko idące. Nie ma ani możliwości, ani potrzeby ich prezentowania w niniejszym podręczniku 1. W kontekście zakresu przedmiotowego podręcznika tej książki warto wszakże zwrócić uwagę na niektóre zmiany przepisów ogólnych obydwu Traktatów. Z ustrojowego punktu widzenia najważniejsze i najistotniejsze jest z pewnością ustanowienie jednolitej Unii Europejskiej (Unii), której państwa członkowskie przyznają kompetencje do osiągania ich wspólnych celów (art. 1 akapit pierwszy TUE) zastępującej Wspólnotę Europejską, w tym na zasadzie następstwa prawnego (art. 1 akapit trzeci TUE), i nadanie jej jako organizacji międzynarodowej podmiotowości (osobowości) prawnej (art. 47 TUE). Konsekwencje tego faktu jednoznacznego przesądzenia charakteru prawnego Unii Europejskiej będą z pewnością odczuwane przez lata nie tylko w warstwie stanowienia i stosowania prawa, lecz choćby także w sferze języka (konieczność zaprzestania posługiwania się pojęciami Wspólnota i wspólnotowy ). Z dniem 1 grudnia 2009 r. podstawę prawną nowej (jednolitej) Unii Europejskiej będą stanowić dwa traktaty, mające taką samą moc prawną, określane 1 Ich głęboką i szczegółową prezentację znajdzie Czytelnik w opracowaniu Jana Barcza, Przewodnik po Traktacie z Lizbony. Traktaty stanowiące Unię Europejską. Stan obecny oraz teksty skonsolidowane w brzmieniu Traktatu z Lizbony, Warszawa 2008.

24 xxiv Wstęp mianem Traktatów (art. 1 TUE i art. 1 TFUE), z których pierwszy określa przede wszystkim ustrój Unii Europejskiej, w tym jej cele i najważniejsze zadania (art. 2 TUE) oraz granice kompetencji, w tym prymat kompetencji państw członkowskich (art. 4 ust. 1 TUE) i zasadę przyznania (art. 5 ust. 1 TUE), drugi zaś reguluje dziedziny i zasady funkcjonowania Unii. Jest zrozumiałe, że w TFUE nie znalazł się już odpowiednik art. 2 TWE, który określał misję (cele) Wspólnoty. Największe i najważniejsze w kontekście każdej dziedziny prawa UE, w tym także europejskiego prawa gospodarczego, są zmiany dokonane w nowej Części Pierwszej TFUE Zasady, podzielonej na dwa tytuły Tytuł I: Kategorie i dziedziny kompetencji Unii oraz Tytuł II: Postanowienia ogólne. Przepisy Tytułu I TFUE stwarzają przede wszystkim normatywne podstawy kategoryzacji kompetencji Unii Europejskiej 2 w zakresie stanowienia prawa i podejmowania aktów prawnych wiążących na kompetencje wyłączne (art. 2 ust. 1 i art. 3 TFUE), dzielone (art. 2 ust. 2 i art. 4 TFUE) oraz wspierające, koordynujące i uzupełniające (art. 2 ust. 5 TFUE), przy czym zakres i warunki wykonywania kompetencji Unii określają postanowienia Traktatów odnoszące się do każdej dziedziny (art. 2 ust. 6 TFUE) 3. Do wyłącznych kompetencji Unii należy m.in. ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego (art. 3 TFUE). W kontekście przedmiotu prezentowanej książki szczególnie istotne jest jednoznaczne przesądzenie przez TFUE zakresu kompetencji dzielonych przez Unię z państwami członkowskimi. Z jednej strony Traktat stwierdza wprost, że kompetencje dzielone nie dotyczą dziedzin, w których Unia ma kompetencje wyłączne lub wspierające, koordynujące i uzupełniające (art. 4 ust. 1 w zw. z art. 3 i art. 6). Jednocześnie wymienia enumeratywnie dziedziny kompetencji dzielonych między Unię a państwa członkowskie. Zalicza do nich m.in. rynek wewnętrzny [art. 4 ust. 2 lit. a) TFUE] oraz transport, sieci transeuropejskie i energetykę [art. 4 ust. 2 lit. g), h) oraz i) TFUE]. Do żadnej z tych kategorii kompetencji Unii nie została natomiast zaliczona dotychczasowa działalność Wspólnoty obejmująca stworzenie systemu zapewniającego niezakłóconą konkurencję na rynku wewnętrznym [art. 3 ust. 1 lit. g) TWE] 4. W TFUE nie znalazł się bowiem odpowiednik art. 3 TWE, który zawierał długą listę jej zadań o charakterze horyzontalnym i sektorowym. 2 W art. 2 ust. 3 TFUE wymienione są także kompetencje państw członkowskich do koordynowania ich polityk gospodarczych i zatrudnienia na zasadach przewidzianych w Traktatach, do których określenia Unia ma kompetencję. 3 Do kompetencji UE należy także określanie i realizowanie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, w tum stopniowe określanie wspólnej polityki obronnej zgodnie z postanowieniami TUE (art. 2 ust. 4 TFUE). 4 Z nowych Traktatów zniknęły także postanowienia o otwartej gospodarce rynkowej z wolną konkurencją, zawarte w art. 4 ust. 1 in fine oraz 4 ust. 2 in fine TWE.

25 Wstęp xxv Trudno nie uznać, że w ten sposób państwa członkowskie UE zgodziły się (na wniosek Francji) na zmniejszenie znaczenia tego wymiaru aksjologicznego europejskiej integracji gospodarczej. Wniosek ten został w pewnym zakresie osłabiony przez dołączenie do obydwu Traktatów Protokołu w sprawie rynku wewnętrznego i konkurencji, zgodnie z którym państwa członkowskie uznały, że rynek wewnętrzny zdefiniowany w art. 3 TUE obejmuje system zapewniający niezakłóconą konkurencję i uzgodniły, że w tym celu Unia podejmuje w razie konieczności środki na mocy postanowień Traktatów, w tym art. 352 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Trzeba mieć nadzieję, że także w nowej UE skuteczna konkurencja (ang. effective competition) będzie stanowić ważny filar rynku wewnętrznego. Jest to szczególnie istotne w kontekście kolejnego wzmocnienia rangi i roli usług w ogólnym interesie gospodarczym (ang. services of general economic interest), zaliczanych już dotychczas do tzw. wspólnych wartości (ang. common values) Unii Europejskiej. Nowy art. 14 TFUE uzupełnia bowiem dotychczasowy art. 16 TWE o zastrzeżenie, że Unia i państwa członkowskie zapewniają, aby te usługi funkcjonowały na podstawie zasad i na warunkach, w szczególności gospodarczych i finansowych, które pozwolą im wypełniać ich zadania. Ponadto w art. 14 TFUE znalazł się nowy przepis, zgodnie z którym Parlament Europejski i Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, ustanawiają te zasady i warunki, bez uszczerbku dla kompetencji państw członkowskich do świadczenia, zlecania i finansowania takich usług (art. 14 TFUE in fine). Co więcej, aby podkreślić wagę usług świadczonych w interesie ogólnym, państwa członkowskie dołączyły do TUE i TFUE Protokół w sprawie usług świadczonych w interesie ogólnym, w którym wyjaśniły, że wspólne wartości Unii w odniesieniu do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w rozumieniu art. 14 TFUE obejmują w szczególności: zasadniczą rolę i szeroki zakres uprawnień dyskrecjonalnych organów krajowych, regionalnych i lokalnych w zakresie świadczenia, zlecania i organizowania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w sposób możliwie najbardziej odpowiadający potrzebom odbiorców, różnorodność usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym oraz różnice w potrzebach i preferencjach odbiorców mogące wynikać z odmiennej sytuacji geograficznej, społecznej lub kulturowej, wysoki poziom jakości, bezpieczeństwa i przystępności cenowej, równe traktowanie oraz propagowanie powszechnego dostępu i praw odbiorców. Protokół podkreśla również, że postanowienia Traktatów nie naruszają kompetencji państw członkowskich w zakresie świadczenia, zlecania i organizowania usług niemających charakteru gospodarczego świadczonych w interesie ogólnym.