BAS-WAL-166/14 Pani Poseł Ewa Kołodziej Klub Parlamentarny Platforma Obywatelska

Transkrypt

1 Warszawa, dnia 28 lutego 2014 r. BAS-WAL-166/14 Pani Poseł Ewa Kołodziej Klub Parlamentarny Platforma Obywatelska Opinia prawna na temat interpretacji ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność I. Tezy opinii 1. Z ogólnych zasad podlegania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego wynika, że nie ma podstaw prawnych do zaliczania składek opłaconych za pracownika na poczet składek, które powinny być opłacone za przedsiębiorcę, który występuje również w roli ubezpieczonego. 2. W przypadku niektórych osób prowadzących działalność w dniu złożenia wniosku o umorzenie, wobec których jest prowadzone postępowanie egzekucyjne, do poprawnie wypełnionego wniosku należy dołączyć dodatkowe dokumenty, ponieważ umorzenie postępowania egzekucyjnego może stanowić pomoc publiczną. 3. Zgodnie z art. 1 ust. 4 ustawy o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność wniosek o umorzenie można złożyć najpóźniej w terminie 24 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy i przepisy przedmiotowej ustawy nie przewidują prawa do złożenia wniosku po upływie ww. terminu.

2 II. Przedmiot opinii Przedmiotem opinii prawnej jest interpretacja ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność. W szczególności opinia będzie dotyczyć następujących zagadnień: Czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych we właściwy sposób realizuje postanowienia ustawy z uwzględnieniem celu, jakim kierował się prawodawca przy tworzeniu przedmiotowej ustawy? Czy ZUS może domagać się od przedsiębiorcy składającego wniosek o umorzenie dodatkowych dokumentów dotyczących np. udzielenia pomocy de minimis i oświadczeń, w tym deklaracji niepodejmowania w przyszłości działalności gospodarczej? W jaki sposób zostaną potraktowane osoby, które otrzymają decyzję ZUS wyłączającą z ubezpieczeń społecznych za okres objęty ustawą po 15 stycznia 2015 r., a w szczególności w jakim terminie będą mogły złożyć wniosek o umorzenie? W zleceniu przedstawiono szczegółowo problemy, z którymi spotykają się przedsiębiorcy ubiegający się o umorzenie nieopłaconych składek. Przedsiębiorcy ubiegający się o umorzenie nieopłaconych składek za okres objęty ustawą umorzeniową, zatrudniający pracowników obecnie bądź w przyszłości, bez względu na podstawę zatrudnienia, otrzymują od ZUS informację o posiadaniu na swoich kontach kwot niepodlegających umorzeniu. Składki, które są lub były odprowadzane przez przedsiębiorcę/płatnika za pracownika/ów, są obecnie przeksięgowywane, jako wpłata płatnika na siebie. Kwota do umorzenia ulega w tym momencie pomniejszeniu o przeksięgowaną wpłatę, natomiast składka na FUS pracownika/ów, jest do zapłaty oczywiście z odsetkami. Podstawą do księgowania wpłat przez ZUS powinien być składany przez płatnika druk RCA. ZUS w decyzjach o warunkach umorzenia podaje tylko kwoty umarzalne, dlatego zdarza się, że przedsiębiorca dowiaduje się o posiadaniu na swoim koncie należności niepodlegających umorzeniu w późniejszym terminie, już po uprawomocnieniu się ww. decyzji o warunkach umorzenia. W niektórych przypadkach ZUS wymaga od przedsiębiorców składających wniosek o dokonanie umorzenia należności złożenia wielu dodatkowych dokumentów czy oświadczeń, nie wyłączając oświadczenia o niepodejmowaniu w przyszłości 2

3 działalności gospodarczej. Innym przykładem może być wymagane przez ZUS złożenie dodatkowego dokumentu dotyczącego udzielenia pomocy de minimis, gdzie powszechnie wiadomym jest, że decyzją Komisji Europejskiej z dnia 20 listopada 2013 r. zgłoszony środek nie stanowi pomocy państwa w rozumieniu at. 107 ust. 1 traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. III. Interpretacja przepisów ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność Z prawa do umorzenia nieopłaconych składek mogą skorzystać wszystkie osoby podlegające w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, działalności twórczej lub artystycznej, bądź działalności w zakresie wolnego zawodu, albo jako wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub wspólnik spółki jawnej, komandytowej, partnerskiej. Abolicja obejmuje również spadkobierców i osoby trzecie wobec których ZUS wydał decyzje o przeniesieniu odpowiedzialności za zobowiązania płatnika z tytułu nieopłaconych przez niego składek na jego własne ubezpieczenia za okres od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r. Zgodnie z art. 1 ustawy o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność na wniosek osoby podlegającej w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.): 1) która przed dniem 1 września 2012 r. zakończyła prowadzenie pozarolniczej działalności i nie prowadzi jej w dniu wydania decyzji, o której mowa w ust. 8, 2) innej niż wymieniona w pkt 1 - umarza się nieopłacone składki na te ubezpieczenia za okres od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne 3

4 naliczone przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Powyższy przepis określa zakres podmiotowy ustawy, który obejmuje jedynie osoby prowadzące pozarolniczą działalność. Prowadzenie pozarolniczej działalności stanowi odrębny tytuł ubezpieczenia społecznego podobnie jak pozostawanie w stosunku pracy. Każdy z powyższych tytułów stanowi podstawę obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne. Składki na ubezpieczenia społeczne za pracownika finansowane są w części przez płatnika i ubezpieczonego. Ubezpieczeni prowadzący pozarolniczą działalność, którzy są płatnikami na własne ubezpieczenie, finansują składki w całości z własnych środków. Z ogólnych zasad podlegania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego wynika, że nie ma podstaw prawnych do zaliczania składek opłaconych za pracownika na poczet składek, które powinny być opłacone za przedsiębiorcę, który występuje również w roli ubezpieczonego. Należy podkreślić, że część składek opłacanych za pracownika jest finansowana ze środków własnych pracownika a nie pracodawcy w tym przypadku przedsiębiorcy. Składka zapłacona za pracownika stanowi element jego wynagrodzenia. Przedstawiona praktyka może być porównana do nieterminowego opłacania składek. W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że niezapłacenie w terminie składek na ubezpieczenie społeczne oznacza możliwość dysponowania przez płatnika określoną kwotą pieniędzy niebędących już jego własnością. 1 Ustawodawca podmioty mogące skorzystać z amnestii składkowej podzielił na dwie grupy. Pierwszą stanowią osoby, które zaprzestały prowadzenia działalności przed 1 września 2012 r. i nie prowadzą jej w dniu wydania decyzji określającej warunki umorzenia należności. W skład drugiej wchodzą podmioty inne niż wyżej wymienione, w stosunku do których decyzja określająca warunki umorzenia będzie mogła być wydana dopiero po ustosunkowaniu się Komisji Europejskiej w kwestii, czy według przepisów unijnych umorzenie nie stanowi niedozwolonej pomocy publicznej, lub stwierdzającej, że stanowi pomoc publiczną zgodną z rynkiem wewnętrznym (20 listopada 2013 r. Komisja Europejska wydała decyzję stwierdzającą, że umorzenia przewidziane w ustawie abolicyjnej nie stanowią pomocy publicznej). W przypadku osób, które na dzień złożenia wniosku 1 I. Jędrasik Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, Warszawa 2012, s. 45 4

5 o umorzenie nie prowadziły pozarolniczej działalności, jedynym wymaganym dokumentem jest poprawnie wypełniony wniosek o umorzenie należności. Sam wniosek składają również osoby, które na dzień złożenia wniosku prowadziły działalność, jednakże w stosunku do tych osób nie jest prowadzone postępowanie egzekucyjne. W przypadku osób prowadzących działalność w dniu złożenia wniosku o umorzenie, wobec których jest prowadzone postępowanie egzekucyjne, do poprawnie wypełnionego wniosku należy dołączyć: wszystkie zaświadczenia o pomocy de minimis, które klient otrzymał w roku, w którym ubiega się o pomoc oraz w ciągu dwóch poprzedzających go lat (może być to również jego własne oświadczenie) albo oświadczenie, że nie otrzymał pomocy de minimis w tym okresie. Rozszerzony zakres dokumentów jest uzasadniony tym, że umorzenie postępowania egzekucyjnego może stanowić pomoc publiczną. Przepisy ustawy abolicyjnej nie zawierają postanowień pozwalających na odstąpienie od badania zawieszenia postępowania egzekucyjnego pod kątem pomocy publicznej wobec tych przedsiębiorców, którzy rozliczają się w formie ryczałtu lub karty podatkowej. Regulacji takich nie zawierają też żadne inne akty prawne z zakresu pomocy publicznej. Tym samym Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako organ udzielający pomocy ma obowiązek przeprowadzania takiej analizy niezależnie od formy opodatkowania czy wielkości przedsiębiorcy występującego o udzielenie pomocy. Nie można natomiast wykluczyć, że w konkretnych, indywidualnych przypadkach zawieszenie postępowania egzekucyjnego może zostać ocenione przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako niestanowiące pomocy publicznej z uwagi na niewystąpienie przesłanki zakłócenia lub groźby zakłócenia konkurencji oraz negatywnego wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Ocena taka musi być jednak wynikiem analizy danej sprawy w oparciu o zgromadzoną dokumentację, w tym dostarczoną przez przedsiębiorcę dokumentację z zakresu pomocy publicznej. 2 2 Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej - z upoważnienia ministra - na interpelację nr w sprawie realizacji przez ZUS ustawy o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność w odniesieniu do składanych wniosków o zawieszenie postępowania egzekucyjnego przez osoby, które muszą zgodnie z zapisami ustawy czekać na notyfikację Komisji Europejskiej 5

6 Przepisy ustawy o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność nie odnoszą się do prowadzenia działalności przez przedsiębiorcę w przyszłości, w szczególności nie jest to warunek wydania decyzji o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek. W związku z powyższym nie ma wydaje się celowe żądanie od przedsiębiorców deklaracji o niepodejmowaniu w przyszłości działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 1 ust. 4 ustawy o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność wniosek o umorzenie można złożyć w terminie 24 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy. Ustęp 5 tego przepisu przewiduje, że jeżeli decyzję o podleganiu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym lub decyzję o wysokości zadłużenia z tytułu składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, o których mowa w ust. 1, Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyda po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy, wniosek o umorzenie można złożyć w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się tej decyzji, chyba że termin określony w ust. 4 jest dłuższy. W związku z powyższym należy uznać, że przepisy przedmiotowej ustawy nie przewidują prawa do złożenia wniosku po upływie ww. terminu. IV. Podsumowanie Z ogólnych zasad podlegania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego wynika, że nie ma podstaw prawnych do zaliczania składek opłaconych za pracownika na poczet składek, które powinny być opłacone za przedsiębiorcę, który występuje również w roli ubezpieczonego. Należy podkreślić, że część składek opłacanych za pracownika jest finansowana ze środków własnych pracownika a nie pracodawcy w tym przypadku przedsiębiorcy. W przypadku osób, które na dzień złożenia wniosku o umorzenie nie prowadziły pozarolniczej działalności oraz osób, które na dzień złożenia wniosku prowadziły działalność, jednakże w stosunku do tych osób nie jest prowadzone postępowanie 6

7 egzekucyjne jedynym wymaganym dokumentem jest poprawnie wypełniony wniosek o umorzenie należności. W przypadku osób prowadzących działalność w dniu złożenia wniosku o umorzenie, wobec których jest prowadzone postępowanie egzekucyjne, do poprawnie wypełnionego wniosku należy dołączyć dodatkowe dokumenty ponieważ umorzenie postępowania egzekucyjnego może stanowić pomoc publiczną. Zgodnie z art. 1 ust. 4 ustawy o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność wniosek o umorzenie można złożyć najpóźniej w terminie 24 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy i przepisy przedmiotowej ustawy nie przewidują prawa do złożenia wniosku po upływie ww. terminu. Autor dr hab. Magdalena Szczepańska ekspert ds. legislacji w Biurze Analiz Sejmowych Akceptował: p.o. Dyrektora Biura Analiz Sejmowych Małgorzata Bajor - Stachańczyk Deskryptory Bazy REX: ubezpieczenia społeczne, przedsiębiorcy 7