Pytania i odpowiedzi dotyczące proponowanej dyrektywy w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla (CCS)

Transkrypt

1 MEMO/08/36 Bruksela, 23 stycznia 2008 r. Pytania i odpowiedzi dotyczące proponowanej dyrektywy w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla (CCS) 1) Na czym polega wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla? Wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla to system procesów technologicznych obejmujący wychwytywanie dwutlenku węgla (CO 2 ) z gazów emitowanych przez przemysł oraz transportowanie i wtłaczanie go do formacji geologicznych. Główne zastosowanie wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS) polega na redukcji emisji CO 2 powstających podczas wytwarzania energii z paliw kopalnych, przede wszystkim węgla i gazu, ale CCS może być również stosowane w innych branżach przemysłu emitujących duże ilości CO 2, takich jak cementownie, rafinerie, hutnictwo żelaza i stali, przemysł petrochemiczny, przetwórstwo ropy i gazu i inne. Po wychwyceniu CO 2 jest transportowany do odpowiednich formacji geologicznych, gdzie jest zatłaczany w celu odizolowania go od atmosfery na długi czas. Oprócz składowania geologicznego istnieją również inne możliwości składowania, takie jak składowanie w kolumnie wodnej lub mineralne. Składowanie w kolumnie wodnej jest uważane za obarczone dużym ryzykiem dla środowiska, dlatego proponowana dyrektywa Komisji w sprawie geologicznego przechowywania CO 2 zabrania stosowania go na terenie Unii. Składowanie mineralne jest obecnie przedmiotem badań, których wyniki zostaną poddane ocenie. 2) Jak działa składowanie geologiczne? Istnieją cztery najważniejsze mechanizmy izolowania CO 2 w dobrze wybranych formacjach geologicznych. Pierwszy to izolacja strukturalna, czyli obecność nieprzepuszczalnego nadkładu skalnego, który uniemożliwia CO 2 ucieczkę ze zrębu szybu. Drugi mechanizm, zwany izolacją resztkowego CO 2, polega na izolowaniu CO 2 przez siły kapilarne w szczelinach formacji skalnej, która rozwija się około 10 lat po zatłoczeniu. Trzeci mechanizm to izolacja roztworowa, polegająca na tym, że CO 2 rozpuszcza się w wodzie znajdującej się w formacji geologicznej i opada na dno, ponieważ CO 2 rozpuszczony w wodzie jest cięższy od zwykłej wody. Ma to znaczenie po latach od zatłoczenia. I wreszcie izolacja mineralna, polegająca na tym, że rozpuszczone CO 2 chemicznie reaguje z formacją skalną i produkuje związki mineralne. 3) Do czego jest potrzebne CCS? Chociaż w dłuższej perspektywie najbardziej trwałymi rozwiązaniami z punktu widzenia klimatu i bezpieczeństwa dostaw energii są zwiększanie efektywności energetycznej i stosowanie energii ze źródeł odnawialnych, nie uda się zredukować emisji CO 2 w UE i na świecie o 50% do 2050 r. jeżeli nie wykorzystamy również innych opcji, takich jak wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla.

2 Czas jest istotny. Około jednej trzeciej istniejących mocy elektrowni węglowych w Europie zostanie wymienione w ciągu najbliższych 10 lat. Na poziomie międzynarodowym, zużycie energii w Chinach, Indiach, Brazylii, RPA i Meksyku będzie prowadzić do znacznego wzrostu globalnego popytu, który prawdopodobnie w dużej części będzie zaspokajany przez paliwa kopalne. Konieczne jest pilne opracowanie rozwiązania tego bardzo istotnego problemu potencjalnych emisji. 4) Czy CCS jest wystarczająco dopracowaną technologią? Działanie wszystkich osobnych elementów procesu wychwytywania, transportu i składowania dwutlenku węgla zostało już zademonstrowane, ale wyzwaniem pozostaje zintegrowanie ich w kompletny proces CCS i obniżanie jego kosztów. Największe projekty składowania CO 2 z udziałem firm europejskich to projekt Sleipner 1 na Morzu Północnym (Statoil) i projekt In Salach 2 w Algierii (Statoil, BP i Sonatrach). Oba projekty obejmują oczyszczanie gazu ziemnego z CO 2 proces, który prowadzi się jeszcze przed sprzedażą gazu i składowanie dwutlenku węgla w podziemnych formacjach geologicznych. Motywacją do realizacji projektu Sleipner był norweski podatek od dwutlenku węgla, który znacznie przekraczał koszt tony CO 2 składowanego w formacji geologicznej Sleipner. Impulsem do uruchomienia projektu In Salah był wewnętrzny system handlu emisjami dwutlenku węgla BP. Inne projekty demonstracyjne w toku to projekt Vattenfall w Schwartze Pumpe 3 w Niemczech, który ma zacząć funkcjonować do połowy 2008 r. i projekt Total CCS w basenie Lacq we Francji. Europejska platforma technologiczna na rzecz elektrowni na paliwa kopalne z zerową emisją (ETP-EP), będąca inicjatywą zainteresowanych stron popieraną przez Komisję, zidentyfikowała ok. 15 pełnych projektów demonstracyjnych, które mogłyby wystartować, jak tylko powstaną niezbędne ramy ekonomiczne. 5) Ile kosztuje wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla? Koszt CCS obejmuje inwestycje kapitałowe w urządzenia do wychwytywania, transportu i składowania CO 2, oraz koszty eksploatacji tych urządzeń takie jak koszt energii potrzebnej do wychwytywania, transportu i zatłaczania CO 2. Przy obecnych cenach technologii, początkowe koszty inwestycji są o % (tj. kilkaset milionów EUR na elektrownię) wyższe niż w przypadku elektrowni standardowych, natomiast koszty eksploatacyjne są wyższe o 25-75% niż w przypadku elektrowni węglowych bez CCS. Oczekuje się, że te koszty znacznie spadną, kiedy technologia zostanie sprawdzona się na skalę przemysłową. 6) Kiedy CCS będzie powszechnie stosowane? Przyjęcie się CCS będzie zależało od ceny emisji dwutlenku węgla i ceny technologii. Jeżeli cena sekwestracji tony CO 2, którego emisji udało się uniknąć dzięki CCS, będzie niższa niż cena jego wyemitowania, to CCS zacznie być stosowane. Chociaż obie te ceny pozostają w wysokim stopniu niepewne, pakiet klimatyczno-energetyczny w pewnym stopniu przyczyni się do ich ustabilizowania. W ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji CO 2 wychwycony, przetransportowany i bezpieczne składowany będzie traktowany jako niewyemitowany. Zmiana tego systemu, mająca na celu włączenie sektora handlu emisjami w realizację unijnego celu, jakim jest redukcja emisji gazów cieplarnianych o 20%, powinna zagwarantować stabilność ceny emisji dwutlenku węgla

3 Komunikat na temat wspierania podejmowania na wczesnym etapie działań demonstracyjnych w dziedzinie zrównoważonej produkcji energii z paliw kopalnych wyraża zaangażowanie Komisji w działania na rzecz wczesnej i skutecznej demonstracji CCS i wzywa do realizowania we właściwym momencie śmiałych inicjatyw przemysłu oraz inicjatyw publicznych. Celem działań demonstracyjnych jest wyciągnięcie wniosków z praktycznej integracji elementów procesu na skalę przemysłową. Umożliwiające to ramy prawne będą miały zastosowanie do projektów demonstracyjnych i wszystkich innych przyszłych projektów CCS. Po wdrożeniu projektów demonstracyjnych cena technologii powinna w ciągu następnych dziesięciu lat znacząco zmaleć. Według przewidywań Komisji przedstawionych w ocenie skutków towarzyszącej wnioskowi dotyczącemu dyrektywy w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla, CCS prawdopodobnie zacznie się przyjmować na skalę przemysłową około 2020 r., a następnie będzie się upowszechniać w szybkim tempie. 7) Kto poniesie koszty? Umożliwienie stosowania CCS nie będzie wiązało się z żadnymi dodatkowymi kosztami wykraczającymi ponad koszty i tak niezbędne do realizacji celu, jakim jest redukcja emisji gazów cieplarnianych o 20%. Kiedy CCS będzie dojrzałą technologią, poszczególni operatorzy będą sami decydować, czy uwolnić emisje i płacić za uprawnienia w ramach systemu handlu przydziałami emisji, czy też zastosować CCS do zredukowania swoich emisji i tym samym obniżenia zobowiązań w ramach systemu. Maksymalna cena będzie w znacznym stopniu wyznaczona przez cenę emisji dwutlenku węgla: CCS zacznie być stosowane dopiero wtedy, gdy koszt sekwestracji tony CO 2, którego emisji udało się uniknąć dzięki CCS, będzie niższy niż cena jego wyemitowania. W ten sposób cena za emisję dwutlenku węgla umożliwia zinternalizowanie kosztów wpływu emisji CO 2 na klimat. W zależności od warunków na poszczególnych rynkach, operatorzy będą mogli przenosić część kosztu emisji dwutlenku węgla na odbiorców. (Patrz MEMO w sprawie podziału zadań i wniosek w sprawie zmiany systemu handlu emisjami). We wczesnej fazie zachęty stwarzane przez rynek emisji dwutlenku węgla nie będą wystarczające i projekty demonstracyjne CCS będą wymagały dodatkowego finansowania, ponieważ koszty technologii są obecnie znacznie wyższe niż cena emisji. Ważne dla zapewnienia takiego finansowania będzie istotne zaangażowanie finansowe przemysłu, ponadto niebagatelną rolę będą odgrywać działania wspierające państw członkowskich. Mając na uwadze znaczenie szybkiego przeprowadzenia projektów demonstracyjnych CCS w sektorze energetycznym oraz fakt, że niektóre z tych projektów mogą wymagać pewnego dofinansowania ze środków publicznych, Komisja jest gotowa przychylnie odnieść się do zastosowania pomocy państwa jako sposobu na pokrycie dodatkowych kosztów związanych z demonstracją CCS w projektach związanych z wytwarzaniem energii elektrycznej. Stanowisko takie zostało wyrażone w zmienionych wytycznych dotyczących pomocy państwa na rzecz ochrony środowiska naturalnego, przyjętych wraz z pakietem. 8) Czy CCS będzie obowiązkowe? Nie na obecnym etapie. Propozycja Komisji umożliwia stosowanie CCS poprzez zapewnienie ogólnych ram zarządzania ryzykiem środowiskowym i usunięcie barier w istniejącym ustawodawstwie. 3 co2-f/index.jsp 3

4 To, czy CCS przyjmie się w praktyce, będzie zależało od ceny emisji dwutlenku węgla i kosztu technologii. Do każdego operatora będzie należało podjęcie decyzji, czy zastosowanie CCS jest komercyjnie opłacalne. W ocenie skutków towarzyszącej proponowanej dyrektywie przeanalizowano skutki ewentualnego wprowadzenia obowiązku stosowania CCS. Chociaż przyspieszyłoby to wdrażanie CCS, jednocześnie wiązałoby się ze znacznym kosztem i nie dałoby wyraźnej korzyści ani jeśli chodzi o wspieranie rozwoju technicznego i poprawę jakości powietrza, ani też w odniesieniu do promowania wcześniejszego wdrożenia CCS przez kraje spoza UE. Wprowadzenie obowiązku stosowania CCS byłoby również sprzeczne z rynkowym podejściem leżącym u podstaw europejskiego systemu handlu uprawnieniami do emisji. Wobec tego wprowadzenie obowiązku stosowania technologii, której funkcjonowanie nie zostało jeszcze zademonstrowane na skale przemysłową, stanowi ryzyko, którego podejmowanie nie jest obecnie uzasadnione. Sytuacja może jednak ulec zmianie. Wdrożenie CCS będzie miało zasadnicze znaczenie dla realizacji celów dotyczących redukcji emisji gazów cieplarnianych po 2020 r. a do 2015 r. wiadomo będzie więcej na temat różnych opcji technologicznych. Dlatego też, jeżeli komercyjne upowszechnianie się CCS będzie powolne, konieczne będzie ponowne rozpatrzenie obowiązkowego stosowania technologii CCS. 9) Jak CCS będzie traktowane w ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji? System handlu emisjami będzie głównym czynnikiem zachęcającym do stosowania CCS. CO 2 wychwycony i bezpiecznie składowany zgodnie z ramami prawnymi UE będzie uważany za niewyemitowany w ramach tego systemu. W fazie II systemu handlu emisjami ( ) instalacje CCS będą mogły być włączane do systemu opcjonalnie. Jeśli chodzi o fazę III (od 2013), we wniosku dotyczącym zmiany dyrektywy w sprawie handlu uprawnieniami do emisji instalacje do wychwytywania, transportu i składowania CO 2 są wyraźnie wymienione w załączniku I do tej dyrektywy. 10) W jakim stopniu CCS przyczyni się do redukcji emisji CO 2 w UE? Dokładny udział będzie zależał od stopnia upowszechnienia się CCS, ale prognozy wykonane na potrzeby oceny skutków towarzyszącej proponowanej dyrektywie pokazują, że jeżeli włączy się CCS do systemu handlu uprawnieniami do emisji, i przy założeniu dwudziestoprocentowej redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2020 r. oraz dokonania do 2030 r. dalszego znacznego postępu w kierunku realizacji celów na rok 2050, w 2020 r. możliwe byłoby wychwycenie 7 milionów ton CO 2, a w 2030 r. ilość ta mogłaby wzrosnąć do około 160 mln ton. Emisje CO 2, których uniknięto by w 2030 r., stanowiłyby około 15% łącznej redukcji wymaganej w Europie 4. Szacunki dla potencjalnego globalnego udziału są podobne, rzędu około 14% do 2030 r. 5 11) Jakie miejsca składowania będą wybierane i w jaki sposób? Są dwa główne rodzaje formacji geologicznych, które mogą być wykorzystywane do składowania CO 2 : wyeksploatowane pola naftowe i gazowe oraz zasolone warstwy wodonośne (części wód podziemnych, w których zawartość soli powoduje, że są one niezdatne jako woda pitna ani do rolnictwa). 4 5 Ocena skutków (SEC(2008)XXX) dotycząca dyrektywy w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla. Ocena skutków (SEC(2007)8) dotycząca komunikatu COM(2007)2 Ograniczenie globalnego ocieplenia do 2 C w perspektywie roku 2020 i dalszej 4

5 Wybór miejsca składowania jest najważniejszym etapem w projektowaniu przedsięwzięcia składowania. Państwa członkowskie mają prawo określenia, które obszary ich terytoriów będą mogły być wykorzystywane do składowania CO 2. Jeżeli do uzyskania potrzebnych informacji wymagane są badania, pozwolenia na badania muszą być wydawane w sposób niedyskryminujący, z ważnością na 2 lata i z możliwością przedłużenia. Szczegółowa analiza potencjalnego miejsca składowania musi być przeprowadzona zgodnie z kryteriami określonymi w załączniku I do wniosku i musi obejmować modelowanie oczekiwanego zachowania po zatłoczeniu CO 2. Miejsce może zostać wykorzystane tylko wówczas, jeżeli analiza pokaże, że przy zakładanych warunkach użytkowania nie ma istotnego ryzyka wycieku i że nie jest prawdopodobne wystąpienie istotnych skutków zdrowotnych bądź środowiskowych. Wstępna analiza miejsca składowania jest wykonywana przez potencjalnego operatora, który następnie składa dokumentację do właściwego organu państwa członkowskiego wraz z wnioskiem o pozwolenie. Właściwy organ sprawdza informacje i, jeżeli uzyska pewność, że warunki są spełnione, wystawia wstępną decyzję o wydaniu pozwolenia. W odniesieniu do początkowych projektów składowania we wniosku zawarto dodatkowe zabezpieczenie. Aby zapewnić spójne stosowanie dyrektywy w całej Europie i wzmocnić publiczne zaufanie do technologii wychwytywania i składowania dwutlenku węgla, Komisja może sprawdzać pierwsze wydawane pozwolenia z pomocą naukowego panelu ekspertów technicznych. Opinia Komisji będzie upubliczniana, ale ostateczna decyzja o wydaniu zezwolenia pozostanie w gestii krajowego właściwego organu zgodnie z zasadą pomocniczości. 12) Czy będzie dozwolone składowanie poza obszarem UE? Proponowana dyrektywa może regulować składowanie tylko na terenie Unii Europejskiej oraz pod warunkiem włączenia odpowiedniego zapisu do Porozumienia o EOG, czego Komisja się spodziewa - na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Emisje składowane w tych regionach będą zgodnie z proponowaną dyrektywą uznawane za niewyemitowane w ramach systemu handlu uprawnieniami do emisji. Składowanie emisji CO 2 poza Unią Europejską nie będzie zabronione, ale wszelkie emisje tam składowane nie będą uznawane za niewyemitowane w ramach systemu handlu uprawnieniami do emisji, przez co nie będą istniały zachęty do takiego składowania. 13) Jakie jest ryzyko wycieku? Co się stanie, jeżeli ze składowiska wycieknie CO 2? Ryzyko wycieku będzie w dużym stopniu zależało od miejsca składowania. W specjalnym sprawozdaniu IPCC w sprawie CCS stwierdzono, że: obserwacje wskazują, iż odpowiednio wybrane i zagospodarowane złoża geologiczne zatrzymają ponad 99 % sekwestrowanego [CO2] przez okres 100 lat z bardzo dużym prawdopodobieństwem, a przez okres 1000 lat z dużym prawdopodobieństwem. 6 Kluczowym zagadnieniem jest zatem odpowiedni wybór miejsc składowania i gospodarowanie nimi. Wymagania dotyczące wyboru miejsca składowania są sformułowane w sposób zapewniający wybór tylko miejsc o minimalnym ryzyku wycieku. Przegląd wstępnych decyzji o wydaniu pozwolenia dokonywany przez Komisję wspomaganą przez niezależny panel naukowy będzie dawał dodatkową pewność co do jednakowego stosowania tych wymagań w całej UE. 6 Specjalne sprawozdanie IPCC (patrz przypis 1) str

6 W celu prowadzenia weryfikacji, czy wtłoczony CO 2 zachowuje się zgodnie z oczekiwaniami, trzeba będzie opracowywać plany monitorowania. Jeżeli pomimo środków zapobiegawczych podjętych przy wyborze miejsca składowania w praktyce nastąpi wyciek, będą musiały zostać podjęte działania naprawcze w celu poprawy sytuacji i przywrócenia miejsca składowania do stanu bezpiecznego. Każdy wyciek CO 2 trzeba będzie rozliczyć w ramach systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych, aby zrekompensować fakt, że składowane emisje uznano w ramach systemu handlu emisjami jako niewyemitowane w momencie opuszczenia źródła. Poza tym w przypadku wycieku będą miały zastosowanie wymagania dyrektywy w sprawie odpowiedzialności za środowisko 7 dotyczące naprawy lokalnej szkody dla środowiska. 14) Kto będzie odpowiedzialny za kontrolę miejsc składowania CO 2? Właściwe organy w państwach członkowskich muszą zagwarantować przeprowadzanie kontroli przestrzegania przepisów proponowanej dyrektywy. Rutynowe kontrole muszą być przeprowadzane przynajmniej raz w roku, powinny one obejmować badanie urządzeń do wtłaczania i monitorowania oraz pełny zakres skutków kompleksu składowania dla środowiska. Ponadto wymagane będzie również przeprowadzanie nierutynowych kontroli w przypadku zgłoszenia jakiegokolwiek wycieku lub jeżeli roczne sprawozdanie operatora dla właściwego organu pokaże, że instalacja nie jest zgodna z proponowaną dyrektywą, lub też jeżeli wystąpi inny powód do niepokoju. 15) W jaki sposób w dłuższej perspektywie zapewnia się odpowiedzialność za miejsce składowania? Składowanie geologiczne będzie trwało znacznie dłużej niż czas życia średniego podmiotu gospodarczego. Potrzebne są mechanizmy, które zapewnią długoterminowe zarządzanie miejscami składowania. Wniosek przewiduje zatem, że w dłuższej perspektywie miejsca składowania powinny być przekazywane pod kontrolę państwa członkowskiego. Z drugiej strony zasada zanieczyszczający płaci wymaga, aby operator zachował odpowiedzialność za miejsce składowania, dopóki stwarza ono istotne ryzyko wycieku. Potrzebne są również pewne przepisy, które zapobiegną zakłóceniom konkurencji, jakie mogłyby wyniknąć ze stosowania różnych podejść przez państwa członkowskie. Na mocy proponowanej dyrektywy miejsce składowania przekazuje się państwu, kiedy wszystkie dostępne dowody wykażą, że CO 2 jest całkowicie odizolowany na nieograniczony czas. Ponieważ jest to druga kluczowa decyzja w cyklu życia miejsca składowania (pierwsza to decyzja o wydaniu pozwolenia na używanie miejsca na składowanie CO 2 ), proponuje się poddanie jej ocenie Komisji. Więcej informacji: Strona internetowa Komisji na temat wychwytywania i składowania dwutlenku węgla: Raport specjalny Międzyrządowego Panelu do spraw Zmian Klimatycznych dotyczący wychwytywania i składowania dwutlenku węgla. 7 Dyrektywa 2004/35/WE 6