AKTUALIZACJA PROJEKTU ZAŁOŻEŃ DO PLANU ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE DLA MIASTA STARACHOWICE

Transkrypt

1 AKTUALIZACJA PROJEKTU ZAŁOŻEŃ DO PLANU ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE DLA MIASTA STARACHOWICE Warszawa, sierpień 2015 r. 1

2 Opracowanie: Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A. Biuro: ul. Nowowiejska 21/ Warszawa tel.: (22) fax: (22) Zespół autorów: mgr Piotr Pawelec dr inż. Arkadiusz Węglarz mgr inż. Antonina Kaniszewska mgr inż. Ilona Świąder mgr inż. Marta Bąk inż. Ewelina Jurczuk inż. Dominika Ammol-Gostkowska 2

3 Wykaz skrótów: c.w.u. GPZ msc nn NN OSD OSP OZE SN SSE URE ZEC ciepła woda użytkowa główny punkt zasilania miejska sieć ciepłownicza niskie napięcie najwyższe napięcie Operator Systemu Dystrybucyjnego Operator Systemu Przesyłowego odnawialne źródła energii średnie napięcie Specjalna Strefa Ekonomiczna Urząd Regulacji Energetyki Zakład Energetyki Cieplnej sp. z o.o. Podstawowe jednostki i przeliczniki: kilo (k) mega (M) giga (G) tera (T) toe J GJ TJ W kw kwh MW MWe MWp MWt MWh 10 3 = tysiąc 10 6 = milion 10 9 = miliard = bilion 41,87 GJ lub 11,63MW = tona oleju ekwiwalentnego dżul gigadżul teradżul wat kilowat kilowatogodzina megawat megawat mocy elektrycznej megawat mocy szczytowej megawat mocy cieplnej megawatogodzina 3

4 Słownik skrótów Audyt energetyczny działanie polegające na określeniu parametrów cieplnych obiektu budowlanego lub źródła ciepła oraz związanego z obiektem zapotrzebowania na energię cieplną celem wskazania działań inwestycyjnych służących do ograniczenia zużycia energii przez budynek. Formę audytu, metodologię obliczeń oraz jego zakres, a także niezbędne kompetencje do jego sporządzenia określa prawo (m.in. ustawa Prawo budowlane, rozporządzenie o metodologii przygotowania audytu energetycznego). Biały certyfikat potoczna nazwa świadectwa efektywności energetycznej przyznawanego w drodze przetargu organizowanego przez prezesa URE podmiotom, które zrealizowały przedsięwzięcie służące poprawie efektywności energetycznej, których listę zawiera ustawa o efektywności energetycznej. Certyfikat jest papierem wartościowym, o cenie kształtowanej przez rynek. Budynek netto zeroenergetyczny budynek o zapotrzebowaniu na energię końcową niższą niż budynek pasywny, bilansowaną przez wytworzoną na miejscu energię odnawialną, co w sumie powoduje, że wytwarza on co najmniej tyle samo energii, co jej konsumuje. Budynek pasywny obiekt o zużyciu energii końcowej na poziomie maksymalnie 15 kwh/m 2 /rok. Nazwa nawiązuje do pasywnego, tzn. biernego pozyskiwania energii z otoczenia dzięki wykorzystaniu zasad fizyki. Emisja ekwiwalentna emisja gazów cieplarnianych po przeliczeniu na tony CO2. ESCO Energy Saving Company; przedsiębiorstwo wyspecjalizowane w świadczeniu usług w obszarze efektywności energetycznej we współpracy z jednostkami sektora finansów publicznych, z reguły biorące na siebie koszty inwestycji w zamian za zyski. Kogeneracja wytwarzanie w skojarzeniu energii elektrycznej i cieplnej. Mikroinstalacja instalacja wytwarzająca energię elektryczną lub cieplną o mocy zainstalowanej nie większej niż 40kWe lub 120kWt. Obligacje przychodowe rodzaj papierów dłużnych, w których emitent zabezpiecza interesy obligatariuszy przychodami z przedsięwzięcia, które ma zostać zrealizowane. Ten rodzaj obligacji może być emitowany wyłącznie przez samorządy lub/i spółki komunalne działające w obszarze użyteczności publicznej. 4

5 PPP Partnerstwo publiczno-prywatne (inaczej publiczno-prawne); formuła określonej ustawą współpracy pomiędzy jednostką sektora finansów publicznych a przedsiębiorstwem prywatnym mająca na celu wspólne zrealizowania przedsięwzięcia inwestycyjnego. Prosument osoba fizyczna lub prawna posiadająca własną mikroinstalację służącą pozyskaniu energii elektrycznej i sprzedająca jej nadwyżki do OSD. Sieć inteligentna (smart grid) sieć elektroenergetyczna lub ciepłownicza wyposażona w urządzenia i instalacje umożliwiające w czasie rzeczywistym na odczyt danych liczników i na bieżąco elastyczne zarządzanie poborem energii w zależności od lokalnych potrzeb. Termomodernizacja działania inwestycyjne w budynkach mające doprowadzić do zwiększenia efektywności energetycznej obiektu m.in. poprzez docieplenie, wymianę instalacji grzewczej oraz ewentualne zastosowanie OZE. TPA (zasada TPA) Third Party Access; zasada dostępu trzeciej strony wprowadzona prawem unijnym celem zwiększenia konkurencji na rynku energii elektrycznej i gazowej dla przełamania monopoli. Umożliwia dostęp wszystkim podmiotom posiadającym uprawnienia do obrotu danym typem energii do sieci przesyłowej i dystrybucyjnej każdego operatora. Trigeneracja wytwarzanie w jednym procesie technologicznym ciepła, chłodu i energii elektrycznej. Wysokosprawna kogeneracja - rozwiązanie kogeneracyjne zaprojektowane pod kątem zapotrzebowania na odbiór ciepła użytkowego i dostosowanie do jego wartości mocy elektrycznej (wytwarzane jest dokładnie tyle energii cieplnej na ile jest zapotrzebowanie). 5

6 Spis treści Słownik skrótów Wstęp Metodologia opracowania Podstawy prawne opracowania Zgodność z prawem lokalnym Zakres opracowania i okres jego obowiązywania Zmiany w zakresie polityki energetycznej Prawo międzynarodowe Prawo krajowe Prawo lokalne Charakterystyka miasta uzupełnienie i aktualizacja danych Położenie miasta i jego podział uzupełnienie Trendy demograficzne Zmiany w gospodarce Zasoby mieszkaniowe Ochrona przyrody Formy ochrony przyrody Ochrona powietrza atmosferycznego Obszary Natura Charakterystyka zmian istniejącego stanu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Zaopatrzenie w ciepło Sieć ciepłownicza Charakterystyka źródeł ciepła na terenie miasta Odbiorcy ciepła Plany rozwojowe przedsiębiorstw ciepłowniczych Zaopatrzenie miasta w ciepło podsumowanie Zaopatrzenie w energię elektryczną Sieć elektroenergetyczna na terenie miasta Oświetlenie uliczne Przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej Przedsiębiorstwa obrotu energią Odbiorcy energii elektrycznej

7 Plany rozwojowe PGE Dystrybucja Zaopatrzenie miasta w energię elektryczną - podsumowanie Zaopatrzenie miasta w gaz Sieć gazowa Odbiór i zużycie gazu Przedsiębiorstwa obrotu gazem Plany rozwoju sieci gazowej Zaopatrzenie miasta w gaz podsumowanie Analiza SWOT Założenia wyjściowe Tabela wynikowa analizy SWOT Rekomendacje z analizy Prognoza zapotrzebowania na energię dla Założenia prognozy Prognoza zapotrzebowania na ciepło Prognoza zapotrzebowania na energię elektryczną Prognoza zapotrzebowania na gaz Przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych Przedsięwzięcia optymalizujące wybór nośnika energii oraz technologii przetwarzającej ten nośnik w energię końcową Minimalizacja strat w procesie przesyłu i dystrybucji energii Zastosowanie energooszczędnych urządzeń i technologii Termomodernizacja, budownictwo energooszczędne i zmiana źródeł zasilania Zmiana postaw i zachowań konsumentów energii Możliwość wykorzystania lokalnych nadwyżek i lokalnych zasobów paliw i energii, z uwzględnieniem energii elektrycznej i ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii, energii elektrycznej i ciepła użytkowego wytwarzanych w kogeneracji oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych Odnawialne źródła energii Energia wody Energia Słońca Energia wiatru Energia geotermalna Energia biomasy Mikroinstalacje

8 8.3. Zastosowanie kogeneracji Możliwości stosowania środków poprawy efektywności energetycznej w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej Zakres współpracy z innymi gminami Spisy Spis tabel Spis wykresów Spis rysunków

9 1. Wstęp 1.1. Metodologia opracowania Miasto Starachowice posiada projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe opracowany w 2001 roku. Aktualizacja Projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla ma na celu dostosowanie istniejącego dokumentu do zmienionych warunków. Wiąże się także ze spełnieniem wymogów ustawowych wynikających z art. 19 ust. 2 ustawy z dnia roku Prawo energetyczne (tekst jedn.: Dz. U poz z późn. zm.), a także uwzględnienie działań w zakresie gospodarowania energią wynikających z Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Starachowice. Aktualizacja oznacza uwzględnienie w dokumencie zmian, jakie od daty jego przygotowania miały miejsce w zakresie istotnych okoliczności wpływających na jego treść. Zmiany te dotyczyć mogą: Przepisów prawnych wpływających na obowiązki gminy związane z planowaniem energetycznym; Zmiany planów przedsiębiorstw energetycznych; Zmiany w zakresie trendów społeczno-gospodarczych oraz kulturowych i demograficznych w gminie, zwłaszcza w kontekście związanym z wykorzystaniem energii; Zmiany w zakresie polityki i strategii gminy; Inne zmiany. Ponadto w dokumencie ujęto dodatkowe elementy istotne z punktu widzenia prowadzenia polityki energetycznej przez gminę, a które nie zostały wystarczająco uwypuklone w istniejącym dokumencie. Dla potrzeb aktualizacji po analizie dokumentu bazowego, to znaczy Projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla przeanalizowano zmiany w zakresie systemu prawnego, obowiązujących polityk i strategii na szczeblu unijnym, krajowym i lokalnym. Zostały też wystosowane pisma do przedsiębiorstw energetycznych celem uzyskania informacji o ich planach. Uwzględniono najnowsze analizy odnośnie rozwoju gospodarczego, społecznego, trendów demograficznych i innych istotnych czynników mogących mieć znaczenie dla polityki energetycznej miasta. Dane dotyczące zasobów odnawialnych źródeł energii pochodzą z opracowań ekspertów zewnętrznych i opracowań statystycznych. Obok oszacowania zasobów poszczególnych źródeł energii odnawialnej, określony został stopień ich wykorzystania. Szacowanie potencjału i zapotrzebowania energetycznego Gminy 9

10 oparte zostało o analizę zużycia energii elektrycznej i gazu oraz eksploatowanej sieci gazowej. Dane związane z energetyką zawodową oparto na dostępnych danych statystycznych oraz danych będących w posiadaniu przedsiębiorstw energetycznych. Ich analiza pozwoliła na wykonanie charakterystyki i oceny funkcjonowania gospodarki energetycznej w Gminie. Przygotowanie analizy stanu obecnego pozwoliło na opracowanie prognozy zapotrzebowania na energię wykorzystując prognozy demograficzne, dostępne prognozy agencji energetycznych oraz analizy i szacunki własne. Jednym z elementów aktualizacji jest określenie wpływu sektora energetycznego na środowisko naturalne, sposoby i środki minimalizacji jego negatywnego wpływu oraz opisanie przewidywanego wpływu na środowisko rozpatrzonego według scenariuszy określonych w Polityce Energetycznej Polski do roku 2030". Wszystkie priorytety aktualizacji posiadają jeden wspólny mianownik zrównoważony rozwój energetyki. Dokument systematyzuje i łączy jednocześnie zagadnienia oszczędzania energii i ochrony środowiska w kontekście działań związanych z energią. Do rzetelnego i poprawnego merytorycznie opracowania oprócz doświadczenia i wiedzy ekspertów w zakresie planowania energetycznego i odnawialnych źródeł energii niezbędna okazała się współpraca z Urzędem Miejskim, Gminami sąsiadującymi oraz podmiotami gospodarczymi branży energetycznej działającymi na terenie miasta Starachowice. W trakcie opracowania aktualizacji Projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla, korzystano z szeregu informacji z Urzędu Miejskiego w Starachowicach, danych otrzymanych od przedsiębiorstw energetycznych działających na terenie Gminy, dokumentów i opracowań strategicznych udostępnionych przez Gminę, danych dostępnych na stronach GUS-u oraz ze stron internetowych. W aktualizacji ujęto te elementy, które są zmienione w stosunku do dokumentu bazowego, odwołano się też do jego zapisów. Aktualizacja Projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla powinna być traktowana jako uzupełnienie o brakujące bądź zaktualizowane dane istniejącego już dokumentu, gdyż odwołuje się do niego jako do dokumentu bazowego, który należy uznać za referencyjny. 10

11 1.2. Podstawy prawne opracowania Konieczność przyjęcia aktualizacji do Projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla wynika z Art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997r. Prawo energetyczne (tekst jedn.: Dz. U nr 0 poz z późn. zm.) mówiącym o tym, że projekt założeń sporządza się dla obszaru gminy co najmniej na okres 15 lat i aktualizuje co najmniej raz na 3 lata. Miasto Starachowice posiada Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla przyjęty Uchwałą Nr VI/4/2001 Rady Miasta w Starachowicach z dnia 28 maja 2001 roku. Dokument ten, ze względu na to, że przyjęty został w 2001 roku i z powodu zmiany przepisów prawnych wymaga aktualizacji. Podstawę prawną opracowania stanowią ustawy: Ustawa z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U poz. 594 z późn. zm.); Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997r. Prawo energetyczne (tekst jedn.: Dz. U poz z późn. zm.); Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011r. o efektywności energetycznej (Dz. U. Nr 94, poz. 551 oraz z 2012r., poz. 951, poz i poz. 1397); Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U poz z późn. zm.); Ustawa z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jedn.: Dz. U poz z późn. zm.). Z obowiązkiem planowania i organizacji zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy związane są pośrednio rozporządzenia wykonawcze do Ustawy Prawo energetyczne: Rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz zasad rozliczeń w obrocie ciepłem, energią elektryczną i paliwami gazowymi (Dz. U poz. 1200; Dz. U. z 2010r. Nr 194, poz. 1291; Dz. U. z 2013r. poz. 820); Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci ciepłowniczych, sieci elektroenergetycznych, sieci gazowych, obrotu 11

12 świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców (Dz. U. 1998, Nr 93, poz. 588); Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 23 lutego 2010r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii (Dz. U nr 34 poz. 182). Ustawa o samorządzie gminnym (Art. 7 pkt. 1) nakłada na gminy obowiązek zabezpieczenia zbiorowych potrzeb ich mieszkańców, w szczególności w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz. Z kolei ustawa Prawo energetyczne (zwana dalej ustawą) określa obowiązki samorządu w zakresie zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe oraz procedury związane z wykonaniem tego obowiązku. Ustawa określa (Art. 18), że do zadań własnych samorządu w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe należy: 1) planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną, paliwa gazowe na obszarze gminy, 2) planowanie oświetlenia miejsc publicznych i dróg znajdujących się na terenie gminy, 3) finansowanie oświetlenia ulic, placów i dróg znajdujących się na terenie gminy, 4) planowanie i organizacja działań mających na celu racjonalizację zużycia energii i promocję rozwiązań zmniejszających zużycie energii na obszarze gminy. Samorząd musi realizować w/w zadania zgodnie z założeniami polityki energetycznej państwa, miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego albo ustaleniami zawartymi w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz programem ochrony powietrza. Prezydent jest zobligowany (Art. 19) do opracowania projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Projekt założeń sporządza się dla obszaru gminy lub jej części. 12

13 Projekt założeń powinien określać: 1) ocenę stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, 2) przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych, 3) możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw i energii, z uwzględnieniem skojarzonego wytwarzania ciepła i energii elektrycznej oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych, 4) możliwości stosowania środków poprawy efektywności energetycznej w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011r. o efektywności energetycznej; 5) zakres współpracy z innymi gminami. Przedsiębiorstwa energetyczne udostępniają nieodpłatnie prezydentowi swoje plany rozwoju, w zakresie dotyczącym terenu tej gminy oraz propozycje niezbędne do opracowania aktualizacji projektu założeń. Ustawa (Art. 19) określa nie tylko zawartość opracowania, ale również procedurę wykonywania założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Zgodnie z ustawą projekt założeń podlega opiniowaniu przez samorząd województwa w zakresie koordynacji współpracy z innymi gminami oraz przez wojewodę w zakresie zgodności z założeniami polityki energetycznej państwa, projekt założeń wykłada się do publicznego wglądu na okres 21 dni, powiadamiając o tym w sposób przyjęty zwyczajowo w danej miejscowości. Osoby i jednostki organizacyjne zainteresowane zaopatrzeniem w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy mają prawo składać wnioski, zastrzeżenia i uwagi do projektu założeń. Rada Miasta uchwala założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, rozpatrując jednocześnie wnioski, zastrzeżenia i uwagi zgłoszone w czasie wyłożenia projektu założeń do publicznego wglądu. W przypadku, gdy plany przedsiębiorstw energetycznych nie zapewniają realizacji tych założeń wójt (burmistrz, prezydent miasta) opracowuje projekt planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla obszaru gminy lub jej części. Projekt planu opracowywany jest na podstawie uchwalonych przez radę tej gminy założeń i winien być z nimi zgodny. Projekt planu powinien zawierać: 1) propozycje w zakresie rozwoju i modernizacji poszczególnych systemów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, wraz z uzasadnieniem ekonomicznym, 13

14 2) harmonogram realizacji zadań, 3) przewidywane koszty realizacji proponowanych przedsięwzięć oraz źródło ich finansowania. W świetle przepisów ustawy - Prawo energetyczne, kreatorem i koordynatorem polityki energetycznej na swoim obszarze jest gmina. Do zadań własnych gminy należy bowiem planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe (art. 18 ust. 1 Prawa energetycznego). Koordynację współpracy pomiędzy gminami zapewnia samorząd województwa (art. 17 ust. 1 w związku z art. 19 ust. 5 Prawa energetycznego). Zarówno sieciowe przedsiębiorstwo energetyczne w zakresie sporządzania planów rozwoju (art. 16 ust. 1 Prawa energetycznego) jak i gmina w zakresie planowania i organizacji zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe (art. 18 ust. 2 Prawa energetycznego) mają obowiązek postępowania zgodnie z: miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, ustaleniami zawartymi w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (gmina ma również obowiązek uwzględniania polityki energetycznej państwa). Polityka energetyczna państwa zakłada wspieranie rozwoju niekonwencjonalnych, w tym odnawialnych źródeł energii. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 2 lutego 1999r. nakłada na przedsiębiorstwa energetyczne prowadzące działalność gospodarczą w zakresie obrotu energią elektryczną i ciepłem obowiązek zakupu od krajowych wytwórców oferowanej ilości energii elektrycznej lub ciepła, pochodzących z elektrowni wodnych, elektrowni wiatrowych, biomasy, słonecznych ogniw fotowoltaicznych, słonecznych kolektorów do produkcji ciepła i ciepła geotermalnego Zgodność z prawem lokalnym Miasto Starachowice posiada Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla przyjęty Uchwałą Nr VI/4/2001 Rady Miasta w Starachowicach z dnia 28 maja 2001 roku. Dokument ten, ze względu na to, że przyjęty został w 2001 roku i z powodu zmiany przepisów prawnych wymaga aktualizacji. Miasto Starachowice posiada Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego przyjęte uchwałą nr II/7/96 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 27 lutego 1996r. wraz ze zmianą nr 1 uchwaloną uchwałą Nr XII/1/2005 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 24 października 2005r., Lokalny program rewitalizacji wybranych terenów Miasta Starachowice przyjęty uchwałą nr I/9/06 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 30 stycznia 2006 roku oraz uchwalone miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego: 14

15 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu dla terenów położonych między ulicami: Łączną, Pastwiska, Smugową i Moniuszki na obszarze miasta Starachowice. Uchwała nr II/10/2011 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 25 lutego 2011r. w sprawie zmiany uchwały Nr XVI/14/2010 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 29 grudnia 2010r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu dla terenów położonych między ulicami Łączną, Pastwiska, Smugową i Moniuszki na obszarze miasta Starachowice. Uchwała nr XVI/14/2010 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 29 grudnia 2010r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu dla terenu w obrębie jednostki E 11 KOLONIJKI 1 na obszarze. Uchwała nr VIII/11/10 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 25 czerwca 2010r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu dla terenu w obrębie jednostki E4 Nowowiejska 2 na obszarze. Uchwała nr VIII/12/2010 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 25 czerwca 2010r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu dla obszaru w obrębie ulic: ul. Wojska Polskiego do terenów ZDZ i wzdłuż południowej granicy terenów ZDZ do ul. Słowackiego, ul. Kilińskiego, Al. Armii Krajowej, ul. Ks. Kardynała Stefana Wyszyńskiego do przecięcia z torami kolejowymi i wzdłuż torów kolejowych do ul. Wojska Polskiego na obszarze, zwanego umownie jednostką B9 Wierzbnik. Uchwała nr XI/20/09 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 27 listopada 2009r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu dla terenu w obrębie ulic: Łącznej, Wrzosowej, zachodniej granicy miasta, ulic Południowej, Podlesie, Smugowej, Moniuszki na obszarze, zwanego umownie jednostką E8 Podlesie. Uchwała nr V/3/2012 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 25 maja 2012r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu dla Orłowo Wschód w obrębie jednostki A2 Orłowo na obszarze. Uchwała nr XIV/12/2011 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 29 grudnia 2011r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu w sprawie zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu w obrębie ulic: Moniuszki, Łącznej, Żytniej i 6 Września - na obszarze zwanego umownie jednostką E5 POŁUDNIE. Uchwała nr XIV/13/2011 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 29 grudnia 15

16 2011r. w sprawie zmiany uchwały Nr XI/4/2011 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 21 października 2011r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu w sprawie zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu w obrębie ulic: Moniuszki, Łącznej, Żytniej i 6 Września - na obszarze zwanego umownie jednostką E5 POŁUDNIE. Uchwała nr XI/4/2011 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 21 października 2011r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu Strefa w obrębie jednostek A1, A3, B1 i B2 na obszarze. Uchwała nr XI/3/2011 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 21 października 2011r. w sprawie zmiany uchwały Nr VIII/7/2011 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 26 sierpnia 2011r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu Strefa w obrębie jednostek A1, A3, B1 i B2 na obszarze. Uchwała nr VIII/7/2011 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 26 sierpnia 2011r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu dla terenów położonych między ulicami: Łączną, Pastwiska, Smugową i Moniuszki na obszarze miasta Starachowice. Uchwała nr III/21/2011 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 25 marca 2011r. w sprawie zmiany uchwały Nr XVI/14/2010 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 29 grudnia 2010r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu Strefa w obrębie jednostek A1, A3, B1 i B2 na obszarze. Uchwała nr IX/13/2014 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 27 czerwca 2014r. w sprawie zmiany uchwały Nr V/9/2014 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 25 kwietnia 2014r. w sprawie uchwalenia zmiany nr 1 miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu dla B3 Centrum Manhatan w obrębie ulic: Staszica, Kopalnianej i Al. Armii Krajowej w Starachowicach. Uchwała nr IX/15/2014 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 27 czerwca 2014r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu Strefa w obrębie jednostek A1, A3, B1 i B2 na obszarze. Uchwała nr V/9/2014 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 25 kwietnia 2014r. 16

17 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu Michałów Górny 1 w obrębie jednostki D2 Michałów Górny i D3 Michałów nad Doliną na obszarze. Uchwała nr XII/12/2013 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 21 czerwca 2013r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu dla B3- Centrum Manhatan w obrębie ulic: Staszica, Kopalnianej i Al. Armii Krajowej. Uchwała nr X/7/2012 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 26 października 2012r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu dla terenu w obrębie jednostki E4 Nowowiejska 1 na obszarze. Uchwała nr X/8/2012 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 26 października 2012r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu dla terenu położonego między ulicami: Iłżecką, Najświętszej Marii Panny, Długą zwanego umownie jednostką C-1 Łazy Zachód na obszarze. Uchwała nr IX/15/2012 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 28 września 2012r. w sprawie zmiany uchwały Nr VI/12/2012 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 29 czerwca 2012 r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu dla terenu w obrębie ulic: Ostrowieckiej, Smugowej, Miodowej, Kasztanowej, Pustowójtówny, Al. Wyzwolenia na obszarze zwanego umownie E7 PKS. Uchwała nr VI/11/2012 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 29 czerwca 2012r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu dla terenu położonego między ulicami: Iłżecką, Najświętszej Marii Panny, Długą zwanego umownie jednostką C-1 Łazy Zachód na obszarze. Uchwała nr VI/12/2012 Rady Miejskiej w Starachowicach z dnia 29 czerwca 2012 r. Miasto Starachowice posiada Program Ochrony Środowiska dla Gminy Starachowice na lata z uwzględnieniem lat Zakres opracowania i okres jego obowiązywania Opracowanie dotyczy zakresu określonego w przywołanym wyżej art. 19 ust. 2 ustawy z dnia roku Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012r., poz oraz z 2013r. poz. 984 i poz. 1238). Aktualizuje on treść Projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla przyjętego Uchwałą Nr VI/4/2001 Rady Miasta w Starachowicach 17

18 z dnia 28 maja 2001 roku pod kątem zmian, które mają wpływ na zapisy dokumentu, a które się pojawiły od daty jego przyjęcia. Aktualizacja będzie obowiązywać od daty jej przyjęcia przez okres trzech lat, to znaczy do końca roku Opracowanie ma także za zadanie uwzględnienie wniosków i zaleceń wynikających z Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Starachowice, który to plan przygotowywany jest równolegle do aktualizacji. 18

19 2. Zmiany w zakresie polityki energetycznej W okresie od roku 2001 kiedy został przyjęty Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla nie obowiązywała większość przepisów prawa polskiego ani przepisy prawa unijnego w zakresie polityki energetycznej. Pojawiły się także nowe przepisy, a niektóre z istniejących zostały zaktualizowane, co w sposób istotny wpływa na sposób wdrażania rozwiązań z zakresu energetyki w gminie Prawo międzynarodowe W 2012 roku została przyjęta dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z dnia 25 października 2012r. w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE. Nowa Dyrektywa, poprzez ustanowienie wspólnej struktury ramowej w celu obniżenia o 20% zużycia energii pierwotnej w UE, stanowi istotny czynnik wpływający na powodzenie realizacji unijnej strategii energetycznej na rok Dokument wskazuje środki, pozwalające stworzyć odpowiednie warunki do poprawy efektywności energetycznej również po tym terminie. Ponadto, Dyrektywa określa zasady, na jakich powinien funkcjonować rynek energii tak, aby wyeliminować m.in. wszelkie nieprawidłowości ograniczające efektywność dostaw. Akt prawny przewiduje także ustanowienie krajowych celów w zakresie efektywności energetycznej na rok Skutkiem wdrożenia dyrektywy powinien być 17% wzrost efektywności energetycznej do 2020r., co stanowi wartość niższą niż 20% przewidziane w Pakiecie klimatyczno-energetycznym 20/20/20. Główne postanowienia nowej Dyrektywy nakładają na państwa członkowskie następujące obowiązki: ustalenia orientacyjnej krajowej wartości docelowej w zakresie efektywności energetycznej w oparciu o swoje zużycie energii pierwotnej lub końcowej, oszczędność energii pierwotnej lub końcowej albo energochłonność; ustanowienia długoterminowej strategii wspierania inwestycji w renowację krajowych zasobów budynków mieszkaniowych i użytkowych zarówno publicznych, jak i prywatnych; zapewnienia poddawania renowacji, od dnia 1 stycznia 2014r., 3% całkowitej powierzchni ogrzewanych lub chłodzonych budynków administracji rządowej w celu spełnienia wymogów odpowiadających przynajmniej minimalnym standardom wyznaczonym dla nowych budynków, zgodnie z założeniem, że budynki administracji publicznej mają stanowić wzorzec dla pozostałych; 19

20 ustanowienia systemu zobowiązującego do efektywności energetycznej, nakładającego na dystrybutorów energii i/lub przedsiębiorstwa prowadzące detaliczną sprzedaż energii obowiązek osiągnięcia łącznego celu oszczędności energii równego 1,5% wielkości ich rocznej sprzedaży energii do odbiorców końcowych; stworzenia warunków umożliwiających wszystkim końcowym odbiorcom energii dostęp do audytów energetycznych wysokiej jakości oraz do nabycia po konkurencyjnych cenach liczników oddających rzeczywiste zużycie energii wraz z informacją o realnym czasie korzystania z energii. Na mocy nowego aktu, do kwietnia 2013r., każde państwo członkowskie miało obowiązek określenia krajowego celu w zakresie osiągnięcia efektywności energetycznej do roku 2020, który następnie zostanie poddany ocenie przez Komisję Europejską. W przypadku, gdy będzie on określony na poziomie niewystarczającym do realizacji unijnego celu roku 2020, Komisja może wezwać państwo członkowskie do ponownej oceny planu. Jeszcze w 2010 roku została przyjęta dyrektywa, która może mieć szczególne znaczenie dla planowania energetycznego w gminach, a która nie została zawarta w Projekcie założeń do planu zaopatrzenia ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla. Jest to Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (wersja przekształcona). W stosunku do pierwotnej wersji dyrektywy (z 2002 roku) wprowadza istotne zmiany. Dla gminy istotne znaczenia ma, że zgodnie z Art. 9 dyrektywy Państwa członkowskie opracowują krajowe plany mające na celu zwiększenie liczby budynków zużywających energię na poziomie zerowym netto (zgodnie z definicją w art. 2 ust. 1c). Rządy państw członkowskich dopilnowują, aby najpóźniej do dnia 31 grudnia 2020r. wszystkie nowo wznoszone budynki były budynkami zużywającymi energię na poziomie bliskim zeru, tj. maksymalnie 15 kwh/m 2 rocznie (ang. nearly zero energy). Państwa członkowskie powinny opracować krajowe plany realizacji tego celu. Dokument ten ma zawierać m.in. lokalną definicję budynków zużywających energię na poziomie bliskim zeru, sposoby promocji budownictwa zero emisyjnego wraz z określeniem nakładów finansowych na ten cel, a także szczegółowe krajowe wymagania dotyczące zastosowania energii ze źródeł odnawialnych w obiektach nowo wybudowanych i modernizowanych. Sprawozdania z postępów w realizacji celu ograniczenia energochłonności budynków będą publikowane przez państwa członkowskie co trzy lata. Dla porównania, obecnie średnia ważona wartość EP w nowych budynkach oddawanych do użytku w 20

21 Polsce wynosi 240kWh/m 2 rocznie. Średnia ważona wartość EK w nowych budynkach oddawanych do użytku w Polsce wynosi 141kWh/m 2 rocznie. Transpozycja przepisów dyrektywy do polskiego prawa będzie się wiązać z koniecznością inwestycji w budownictwie komunalnym celem dostosowania się do nowych wymogów. Wpłynie to z jednej strony na zużycie energii, a z drugiej będzie się wiązać ze znacznym zwiększeniem wydatków budżetowych na te cele Prawo krajowe W 2011 roku została przyjęta ustawa z dnia 15 kwietnia 2011r. o efektywności energetycznej (Dz. U. Nr 94, poz. 551 oraz z 2012r., poz. 951, poz i poz. 1397). Określa ona cel w zakresie oszczędności energii, z uwzględnieniem wiodącej roli sektora publicznego, ustanawia mechanizmy wspierające oraz system monitorowania i gromadzenia niezbędnych danych. Ustawa ta zapewnia także pełne wdrożenie dyrektyw europejskich w zakresie efektywności energetycznej, w tym zwłaszcza zapisów Dyrektywy 2006/32/WE w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych. Przepisy ustawy weszły w życie z dniem 11 sierpnia 2011 roku, ze zmianami w roku Przewiduje ona szczególną rolę sektora finansów publicznych w zakresie efektywności energetycznej, które są zobowiązane do zastosowania co najmniej dwóch, spośród wymienionych poniżej środków poprawy efektywności energetycznej (Art. 10 ustawy): umowa, której przedmiotem jest realizacja i finansowanie przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej; nabycie nowego urządzenia, instalacji lub pojazdu, charakteryzujących się niskim zużyciem energii oraz niskimi kosztami eksploatacji; wymiana eksploatowanego urządzenia, instalacji lub pojazdu na urządzenie, instalację lub pojazd, albo ich modernizacja; nabycie lub wynajęcie efektywnych energetycznie budynków lub ich części albo przebudowa lub remont użytkowanych budynków, w tym realizacja przedsięwzięcia termomodernizacyjnego w rozumieniu ustawy z dnia 21 listopada 2008r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów (Dz. U. Nr 223, poz. 1459, z 2009r. Nr 157, poz oraz z 2010r. Nr 76, poz. 493); 21

22 sporządzenie audytu energetycznego w rozumieniu ustawy z dnia 21 listopada 2008r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów eksploatowanych budynków w rozumieniu ustawy z dnia 7 lipca 1994r. - Prawo budowlane (tekst jednolity: Dz.U nr 0 poz z późn. zm.), o powierzchni użytkowej powyżej 500m 2, których jednostka sektora publicznego jest właścicielem lub zarządcą. Ponadto jednostka sektora publicznego zobowiązana jest do informowania o stosowanych środkach poprawy efektywności energetycznej na swojej stronie internetowej lub w inny sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości. Zapisy ustawy o efektywności energetycznej znalazły swe odzwierciedlenie w ustawie Prawo energetyczne w art. 19 ust. 3 pkt 3a, wskazującym, że projekt założeń do planu powinien uwzględniać możliwości stosowania środków poprawy efektywności energetycznej w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011r. o efektywności energetycznej. Integralnym elementem ustawy o efektywności energetycznej jest system świadectw efektywności energetycznej, czyli tzw. białych certyfikatów, jako mechanizm rynkowy prowadzący do uzyskania wymiernych oszczędności energii w trzech obszarach tj.: zwiększenia oszczędności energii przez odbiorców końcowych, zwiększenia oszczędności energii przez urządzenia potrzeb własnych oraz zmniejszenia strat energii elektrycznej, ciepła i gazu ziemnego w przesyle i dystrybucji. Pozyskanie białych certyfikatów będzie obowiązkowe dla firm sprzedających energię odbiorcom końcowym, w celu przedłożenia ich Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki do umorzenia. Od 1 stycznia 2013r. firmy sprzedające energię elektryczną, gaz ziemny i ciepło są zobligowane do pozyskania określonej liczby certyfikatów w zależności od wielkości sprzedawanej energii. Ustawa założyła stworzenie katalogu inwestycji pro-oszczędnościowych, który został ogłoszony w drodze obwieszczenia Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2012r. w sprawie szczegółowego wykazu przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej. Przedsiębiorstwo może uzyskać daną ilość certyfikatów w drodze przetargu ogłaszanego przez Prezesa URE pierwszy przetarg na wybór przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej, za które można uzyskać świadectwa efektywności energetycznej (tzw. białych certyfikatów) został ogłoszony przez Prezesa URE w dniu 31 grudnia 2012r. Drugi przetarg na wybór przedsięwzięć skutkujących poprawą efektywności energetycznej został ogłoszony przez Prezesa URE w dniu 27 grudnia 2013r. Zgodnie z art. 8 ustawy, Minister Gospodarki jest obowiązany sporządzić i przedstawić Radzie Ministrów, co dwa lata, raport zawierający w szczególności informacje dotyczące realizacji 22

23 krajowego celu w zakresie oszczędnego gospodarowania energią oraz krajowego planu działań dotyczącego efektywności energetycznej wraz z oceną i wnioskami z ich realizacji. Z ustawą o efektywności energetycznej związany jest też Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej dla Polski Został przygotowany w związku z obowiązkiem przekazywania Komisji Europejskiej sprawozdań z wdrażania dyrektywy 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej. Dokument ten zawiera opis planowanych środków poprawy efektywności energetycznej ukierunkowanych na końcowe wykorzystanie energii w poszczególnych sektorach gospodarki. Krajowy Plan Działań przedstawia również informację o postępie w realizacji krajowego celu w zakresie oszczędnego gospodarowania energią i podjętych działaniach mających na celu usunięcie przeszkód w realizacji tego celu. Cel ten wyznacza uzyskanie do 2016 roku oszczędności energii finalnej, w ilości nie mniejszej niż 9% średniego krajowego zużycia tej energii w ciągu roku (tj GWh oszczędności energii do 2016 roku). Kluczowe znaczenie w realizacji celu mają jednostki sektora finansów publicznych. W dniu 11 września 2013 roku weszły w życie zmiany ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 roku Prawo energetyczne (tekst jednolity: Dz.U nr 0 poz. 1059). Wprowadziły one przepisy z tzw. Małego trójpaku energetycznego. Są to unormowania, których celem jest transpozycja przepisów dwóch dyrektyw: dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/73/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylającej dyrektywę 2003/55/WE 1 oraz Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającej i w następstwie uchylającej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE 2. Nowela ustawy wprowadza nowe pojęcia, mające znaczenie dla przygotowania i wdrożenia Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Nowe, istotne definicje w Art. 3 wspomnianej ustawy (liczby w nawiasach odpowiadają punktom art. 3): (10c) pojemności magazynowe gazociągów pojemności umożliwiające magazynowanie gazu ziemnego pod ciśnieniem w sieciach przesyłowych lub w sieciach dystrybucyjnych z wyłączeniem instalacji służących wyłącznie do realizacji zadań operatora systemu przesyłowego;

24 (13b) odbiorca paliw gazowych, energii elektrycznej lub ciepła w gospodarstwie domowym - odbiorca końcowy dokonujący zakupu paliw gazowych, energii elektrycznej lub ciepła wyłącznie w celu ich zużycia w gospodarstwie domowym; (13c) odbiorca wrażliwy energii elektrycznej osoba, której przyznano dodatek mieszkaniowy w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001r. o dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. z 2013r. poz. 966), która jest stroną umowy kompleksowej lub umowy sprzedaży energii elektrycznej zawartej z przedsiębiorstwem energetycznym i zamieszkuje w miejscu dostarczania energii elektrycznej; (13d) odbiorca wrażliwy paliw gazowych osoba, której przyznano ryczałt na zakup opału w rozumieniu art. 6 ust. 7 ustawy z dnia 21 czerwca 2001r. o dodatkach mieszkaniowych, która jest stroną umowy kompleksowej lub umowy sprzedaży paliw gazowych zawartej z przedsiębiorstwem energetycznym i zamieszkuje w miejscu dostarczania paliw gazowych; (20b) mikroinstalacja odnawialne źródło energii, o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej nie większej niż 40kW, przyłączone do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110kV lub o łącznej mocy zainstalowanej cieplnej nie większej niż 120kW; (20c) mała instalacja odnawialne źródło energii, o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej większej niż 40kW i nie większej niż 200kW, przyłączone do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110kV lub o łącznej mocy zainstalowanej cieplnej większej niż 120kW i nie większej niż 600kW; (20e) odbiorca przemysłowy odbiorca końcowy, którego główną działalnością gospodarczą jest działalność w zakresie: wydobywania węgla kamiennego lub rud metali nieżelaznych, produkcji wyrobów z drewna oraz korka z wyłączeniem produkcji mebli, produkcji papieru i wyrobów z papieru, produkcji chemikaliów i wyrobów chemicznych, produkcji wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, produkcji szkła i wyrobów ze szkła, produkcji ceramicznych materiałów budowlanych, produkcji metali, produkcji elektrod węglowych i grafitowych, styków i pozostałych elektrycznych wyrobów węglowych i grafitowych, produkcji żywności; 24

25 (20f) końcowe zużycie energii brutto nośniki energii dostarczone do celów energetycznych przemysłowi, sektorowi transportowemu, gospodarstwom domowym, sektorowi usługowemu, w tym świadczącemu usługi publiczne, rolnictwu, leśnictwu i rybołówstwu, łącznie ze zużyciem energii elektrycznej i ciepła przez przemysł energetyczny na wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła oraz łącznie ze stratami energii elektrycznej i ciepła powstającymi podczas ich przesyłania lub dystrybucji; (23) system gazowy albo elektroenergetyczny - sieci gazowe, instalacje magazynowe lub instalacje skroplonego gazu ziemnego albo sieci elektroenergetyczne oraz przyłączone do nich urządzenia i instalacje, współpracujące z tymi sieciami lub instalacjami; (45) wytwarzanie produkcja paliw lub energii w procesie energetycznym. Ustawa dotyczy m.in. wprowadzenia rozwiązań dotyczących relacji pomiędzy dostawcą i odbiorcą energii, w tym ciepła, w sytuacji wystąpienia sytuacji konfliktowych wymagających np. wstrzymania ich dostarczania. Chodzi tu dokładnie o nowe art. 6b 6f do ustawy Prawo energetyczne. Przywołane przepisy prawne dotyczą warunków wstrzymania dostaw energii, procedury reklamacyjnej oraz sposobów rozstrzygania sporów pomiędzy przedsiębiorstwami energetycznymi, a odbiorcami. W zakresie rynku gazowego wprowadzone zostało m.in. obligo gazowe, które nałożyło obowiązek obrotu paliwami gazowymi za pośrednictwem towarowej giełdy energii (TGE), co pozwoli na zmianę struktury rynku gazu ze zmonopolizowanej na konkurencyjną. Wysokość obliga jest różna dla poszczególnych lat, by w roku 2015 sięgnąć ponad 50%. Rozwiązanie to wiąże się z zastosowaniem do rynku gazowego zasady TPA (Third Party Access) rozdziału obrotu gazem od dystrybucji i swobodnego dostępu przedsiębiorstw obrotu gazem do sieci przedsiębiorstw dystrybucyjnych i przesyłowego. Obligo gazowe ma właśnie to ułatwić. Zmiany w ustawie Prawo energetyczne pociągnęły za sobą istotne zapisy w ustawie z dnia 7 lipca 1994r. Prawo budowlane (tekst jednolity: Dz.U nr 0 poz. 1409), w której wpisano, że w nowych budynkach oraz istniejących budynkach poddawanych przebudowie lub przedsięwzięciu służącemu poprawie efektywności energetycznej w rozumieniu przepisów o efektywności energetycznej, które są użytkowane przez jednostki sektora finansów publicznych w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, zaleca się stosowanie urządzeń wykorzystujących energię wytworzoną w odnawialnych źródłach energii, a także technologie mające na celu budowę budynków o wysokiej charakterystyce energetycznej. (Art. 5 ust. 2a). 25

26 Ponadto w zakresie realizacji zadań samorządu związanych z polityką energetyczną obowiązuje szereg krajowych dokumentów strategicznych. Są to: Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030 Trzecia fala nowoczesności Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 6 grudnia 2006r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (tekst jednolity: Dz.U nr 0 poz. 1649) trzecia fala nowoczesności jest dokumentem określającym główne trendy, wyzwania i scenariusze rozwoju społeczno-gospodarczego kraju oraz kierunki przestrzennego zagospodarowania kraju, z uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju powstawała w latach Uwzględnia ona uwarunkowania wynikające ze zdarzeń i zmian w otoczeniu społecznym, politycznym i gospodarczym Polski w tym okresie. Opiera się również na diagnozie sytuacji wewnętrznej, przedstawionej w raporcie Polska Celem głównym dokumentu jest poprawa jakości życia Polaków mierzona zarówno wskaźnikami jakościowymi, jak i wartością oraz tempem wzrostu PKB w Polsce. Z diagnozy przedstawionej w 2009r. wynika, że rozwój Polski powinien odbywać się w trzech obszarach strategicznych równocześnie: konkurencyjności i innowacyjności gospodarki (modernizacji), równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski (dyfuzji), efektywności i sprawności państwa (efektywności). W każdym z obszarów strategicznych zostały określone strategiczne cele rozwojowe, które uzupełnione są sprecyzowanymi kierunkami interwencji. Kierunki interwencji podporządkowane są schematowi trzech obszarów strategicznych. Są to: 1) W obszarze konkurencyjności i innowacyjności gospodarki: Innowacyjność gospodarki i kreatywność indywidualna, Polska Cyfrowa, Kapitał ludzki, Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko. 26

27 W tym obszarze strategia przedstawia zadania w zakresie bezpieczeństwa energetycznoklimatycznego. Zakłada, że harmonizacja wyzwań klimatycznych i energetycznych jest jednym z czynników rozwoju kraju. 2) W obszarze równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski: Rozwój regionalny, Transport. W tym obszarze działania koncentrują się na spójnym i zrównoważonym rozwoju regionalnym. 3) W obszarze efektywności i sprawności państwa: Kapitał społeczny, Sprawne państwo. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju (Strategia Rozwoju Kraju 2020, ŚSRK 2020) Jest to główna strategia rozwojowa w średnim horyzoncie czasowym, wskazuje strategiczne zadania państwa, których podjęcie w perspektywie najbliższych lat jest niezbędne, by wzmocnić procesy rozwojowe (wraz z szacunkowymi wielkościami potrzebnych środków finansowych). Strategia Rozwoju Kraju 2020 oparta jest na scenariuszu stabilnego rozwoju. Pomyślność realizacji wszystkich założonych w tej Strategii celów będzie uzależniona od wielu czynników zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych, które mogą wpływać na dostępność środków finansowych na jej realizację. Szczególne znaczenie będzie miał rozwój sytuacji w gospodarce światowej, a w szczególności w strefie euro. W najbliższych latach kluczowe będzie pogodzenie konieczności równoważenia finansów publicznych i zwiększania oszczędności, przy jednoczesnej realizacji rozwoju opartego na likwidowaniu największych barier rozwojowych, ale też rozwoju w coraz większym stopniu opartego na edukacji, cyfryzacji i innowacyjności. Szczególnie ważne będzie przeprowadzenie zmian systemowych, kompetencyjnych i instytucjonalnych sprzyjających uwolnieniu potencjałów i rezerw rozwojowych, a także środków finansowych. Strategia wyznacza trzy obszary strategiczne - Sprawne i efektywne państwo, Konkurencyjna gospodarka, Spójność społeczna i terytorialna, w których koncentrować się będą główne działania oraz określa, jakie interwencje są niezbędne w perspektywie średniookresowej w celu przyspieszenia procesów rozwojowych. Strategia średniookresowa wskazuje działania polegające na usuwaniu barier rozwojowych, w tym słabości polskiej gospodarki ujawnionych przez kryzys gospodarczy, jednocześnie jednak 27

28 koncentrując się na potencjałach społeczno-gospodarczych i przestrzennych, które odpowiednio wzmocnione i wykorzystane będą stymulowały rozwój. Celem głównym Strategii staje się więc wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę jakości życia ludności. Strategia stanowi bazę dla 9 strategii zintegrowanych, które powinny przyczyniać się do realizacji założonych w niej celów, a zaprojektowane w nich działania rozwijać i uszczegóławiać reformy w niej wskazane. Jest skierowana nie tylko do administracji publicznej. Integruje wokół celów strategicznych wszystkie podmioty publiczne, a także środowiska społeczne i gospodarcze, które uczestniczą w procesach rozwojowych i mogą je wspomagać zarówno na szczeblu centralnym, jak i regionalnym. Wskazuje konieczne reformy ograniczające lub eliminujące bariery rozwoju społeczno-gospodarczego, orientacyjny harmonogram ich realizacji oraz sposób finansowania zaprojektowanych działań. Podstawowym elementem procesu monitorowania Strategii Rozwoju Kraju 2020 będą zawarte w tym dokumencie wskaźniki kluczowe. Będą one służyły przede wszystkim ocenie w jakim stopniu udało się osiągnąć zamierzone cele poprawy poziomu życia obywateli. Narodowa Strategia Spójności (NSS) Określa ona priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdrażania funduszy unijnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności. Celem strategicznym NSS jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Cel strategiczny osiągany będzie poprzez realizację horyzontalnych celów szczegółowych. Celami horyzontalnymi NSS są: 1) Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa, 2) Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej; 3) Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski; 28

29 4) Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług; 5) Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej; 6) Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. Obok działań o charakterze prawnym, fiskalnym i instytucjonalnym cele NSS będą realizowane za pomocą programów (tzw. programów operacyjnych), zarządzanych przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, programów regionalnych (tzw. regionalnych programów operacyjnych), zarządzanych przez zarządy poszczególnych województw i projektów współfinansowanych ze strony instrumentów strukturalnych, tj.: Program Infrastruktura i Środowisko EFRR i FS; Program Innowacyjna Gospodarka EFRR; Program Kapitał Ludzki EFS; 16 programów regionalnych EFRR; Program Rozwój Polski Wschodniej EFRR; Program Pomoc Techniczna EFRR; Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej EFRR. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego (KSRR) 13 lipca 2010r. Rada Ministrów przyjęła Krajową Strategię Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary wiejskie (KSRR), tj. kompleksowy średniookresowy dokument strategiczny odnoszący się do prowadzenia polityki rozwoju społeczno-gospodarczego kraju w ujęciu wojewódzkim, którego przygotowanie przewiduje Ustawa z dnia 7 listopada 2008r. o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrażaniem funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności (Dz. U nr 216 poz. 1370). Dokument ten określa cele i priorytety rozwoju Polski w wymiarze terytorialnym, zasady i instrumenty polityki regionalnej, nową rolę regionów w ramach polityki regionalnej oraz zarys mechanizmu koordynacji działań podejmowanych przez poszczególne resorty. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego wprowadza szereg modyfikacji sposobu planowania i prowadzenia polityki regionalnej w Polsce, a wraz z nimi różnych polityk publicznych mających największy wpływ na osiąganie celów określonych w stosunku do terytoriów. Wiele propozycji dotyczy zarządzania politykami ukierunkowanymi terytorialnie i obejmuje zagadnienia współpracy, koordynacji, efektywności, monitorowania i ewaluacji. KSRR zakłada także dalsze wzmacnianie roli 29

30 regionów w osiąganiu celów rozwojowych kraju i w związku z tym zawiera propozycje zmian roli samorządów wojewódzkich w tym procesie oraz modyfikacji sposobu udziału w nim innych podmiotów publicznych. Polityka regionalna jest w nim rozumiana szerzej niż dotychczas jako interwencja publiczna realizująca cele rozwojowe kraju przez działania ukierunkowane terytorialnie, a których głównym poziomem planowania i realizacji pozostaje układ regionalny. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK) Jest to najważniejszy dokument dotyczący ładu przestrzennego Polski. Jego celem strategicznym jest efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej zróżnicowanych potencjałów rozwojowych do osiągnięcia: konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia i większej sprawności państwa oraz spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej w długim okresie. KPZK 2030 kładzie szczególny nacisk na budowanie i utrzymywanie ładu przestrzennego, ponieważ decyduje on o warunkach życia obywateli, funkcjonowaniu gospodarki i pozwala wykorzystywać szanse rozwojowe. Koncepcja formułuje także zasady i działania służące zapobieganiu konfliktom w gospodarowaniu przestrzenią i zapewnieniu bezpieczeństwa, w tym powodziowego. Zgodnie z dokumentem, rdzeniem krajowego systemu gospodarczego i ważnym elementem systemu europejskiego stanie się współzależny otwarty układ obszarów funkcjonalnych najważniejszych polskich miast, zintegrowanych w przestrzeni krajowej i międzynarodowej. Jednocześnie na rozwoju największych miast skorzystają mniejsze ośrodki i obszary wiejskie. Oznacza to, że podstawową cechą Polski 2030r. będzie spójność społeczna, gospodarcza i przestrzenna. Do jej poprawy przyczyni się rozbudowa infrastruktury transportowej (autostrad, dróg ekspresowych i kolei) oraz telekomunikacyjnej (przede wszystkim Internetu szerokopasmowego), a także zapewnienie dostępu do wysokiej jakości usług publicznych. Krajowa Polityka Miejska do 2020 roku Szczególnym obszarem działań polityki ukierunkowanej terytorialnie są obszary miejskie, które w największym stopniu przyczyniają się do rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Programowanie i realizacja krajowej polityki miejskiej podlega określonym zasadom, które będą sprzyjać jej skuteczności i efektywności, zapewniając jednocześnie jej zintegrowany, terytorialny charakter. Zasady te wywodzą się w dużej mierze z zasad sformułowanych już w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego i Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju

31 Do najważniejszych z nich, konstytuujących unikalność krajowej polityki miejskiej wśród innych polityk rozwojowych, można zaliczyć następujące: 1) Zasada integralności: podporządkowanie krajowej polityki miejskiej polityce rozwoju. 2) Zasada zintegrowanego podejścia terytorialnego. 3) Zasada wielopoziomowego zarządzania. Polityka Ekologiczna Państwa Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz.U poz z późn. zm.) stanowi, że wymagane jest sporządzanie polityki ekologicznej państwa na najbliższe 4 lata z perspektywą na kolejne 4 lata. Polska polityka ekologiczna państwa jest realizowana zgodnie z zasadami: praworządności, likwidacji zanieczyszczeń u źródła, uspołecznienia, wykorzystanie mechanizmu rynkowego, zasadą zanieczyszczający płaci i regionalizacją. Kierunki niezbędnych działań: racjonalizacja gospodarki energetycznej, restrukturyzacja przemysłu, zmniejszenie uciążliwości transportu, racjonalizacja wykorzystania i zagospodarowania zasobów wodnych, racjonalizacja wydobycia i użytkowania kopalin, użytkowanie, ochrona, kształtowanie żywych zasobów przyrody, Narzędzia realizacji polityki ekologicznej: narzędzia prawne i administracyjne, narzędzia ekonomiczne opłaty, subwencje, kary za nieprzestrzeganie warunków korzystania ze środowiska, system kontroli i monitoringu (Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska), edukacja ekologiczna i badania naukowe. Instrumenty polityki ekologicznej Podział w zależności od sposobu działania: regulacji bezpośredniej - o charakterze administracyjno-prawnym: 31

32 o normy prawne. regulacji pośredniej - obejmują instrumenty ekologiczne, które są stosowane jako uzupełnienie instrumentów regulacji bezpośredniej: o o o opłaty, kary, subwencje i fundusze ekologiczne. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko 2020 (BEiŚ) Strategia (BEiŚ) zajmuje ważne miejsce w hierarchii dokumentów strategicznych, jako jedna z 9 zintegrowanych strategii rozwoju. Z jednej strony uszczegóławia zapisy Średniookresowej strategii rozwoju kraju w dziedzinie energetyki i środowiska, z drugiej zaś strony stanowi ogólną wytyczną dla Polityki energetycznej Polski i Polityki ekologicznej Państwa, które staną się elementami systemu realizacji BEiŚ. Ponadto, w związku z obecnością Polski w Unii Europejskiej, BEiŚ koresponduje z celami rozwojowymi określanymi na poziomie wspólnotowym, przede wszystkim w dokumencie Europa Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, wpisując się także w jej kluczowe inicjatywy przewodnie. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko (BEiŚ) odpowiada na najważniejsze wyzwania stojące przed Polską w zakresie środowiska i energetyki, z uwzględnieniem zarówno celów unijnych, jak i priorytetów krajowych w perspektywie do roku Celem głównym strategii BEiŚ powinno być zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną energetycznie gospodarkę. Polityka Energetyczna Państwa do 2030 roku Jest to strategia państwa, która zawiera rozwiązania wychodzące naprzeciw najważniejszym wyzwaniom polskiej energetyki zarówno w perspektywie krótkoterminowej, jak i do 2030 roku. Dokument ten został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009r. Dokument został opracowany zgodnie z art ustawy Prawo energetyczne. 32

33 Zgodnie z "Polityką energetyczną Polski do 2030 roku" udział odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu w Polsce ma wzrosnąć do 15% w 2020 roku i 20% w roku Planowane jest także osiągnięcie w 2020 roku 10% udziału biopaliw w rynku paliw Prawo lokalne Miasto Starachowice jest w trakcie przyjęcia Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Starachowice. Przewiduje on szereg działań zmierzających do rozwoju niskoemisyjnej gospodarki na terenie miasta. Zadania te obejmują: działania termomodernizacyjne, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, modernizację oświetlenia zewnętrznego, wprowadzenie transportu publicznego niskoemisyjnego, modernizację sieci ciepłowniczej/modernizację źródeł ciepła, renaturyzację obszarów miejskich, rozwój zasobów kulturowych, działania mające na celu ograniczenie negatywnego wpływu turystyki na obszary cenne przyrodniczo, parking P+R, ścieżki rowerowe. 33

34 3. Charakterystyka miasta uzupełnienie i aktualizacja danych 3.1. Położenie miasta i jego podział uzupełnienie Według danych GUS na r. powierzchnia miasta wynosiła 31,82km². Miasto stanowi 6,08% powierzchni powiatu starachowickiego. Liczba ludności na dzień r. wynosiła osoby, a gęstość zaludnienia 1602os/km 2. Pod względem urbanistycznym, zgodnie ze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego dzieli się na kilka jednostek. Są to: Symbol Nazwa Sposób użytkowania terenu A 1 STREFA 1 Tereny funkcji produkcyjnej (SSE) las izolacyjny osiedle robotnicze Bugaj Elektrociepłownia Bugaj A 2 ORŁOWO Teren osiedla zabudowy jednorodzinnej, na fragmentach wielorodzinnej. A 3 MIESZAŁA Zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, nieuporządkowana, tereny lasów, rezerwy terenowe. A 4 WIDOK Zabudowa usługowo mieszkalna do uzupełnienia. B 1 RADOMSKA Teren wielofunkcyjny - zabudowa produkcyjna przemysłu drzewnego, Szpital miejski, Usługi oświaty, hotel, Stadion miejski. B 2 STREFA 2 Obszar do zabudowy. B 3 CENTRUM Obszar wielofunkcyjny, centrum o charakterze dzielnicowym, (MANHATAN) obszar tożsamości miasta. B 4 LAS Teren zabudowy jednorodzinnej oraz urządzeń technicznych i produkcyjno - skład., tereny lasów ochronnych. B 5 STADION Teren osiedla wielorodzinnego i jednorodzinnego z usługami podstawowymi. B 6 SKAŁKA Teren zabudowy wielorodzinnej i jednorodzinnej B 7 B 8 B 9 MŁYNÓWKA PARK WIERZBNIK SKARPA Teren chaotycznej zabudowy jednorodzinnej i produkcyjno składowej oraz technicznej. Park miejski, zespół historycznego osiedla robotniczego, obiekty usługowe w tym prawnie chronione. Obszar wielofunkcyjny, centrum miasta - obszar tożsamości miasta. B 10 ŻEROMSKIEGO Zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna z usługami. B 11 ODLEWNIA Obszar zabudowy produkcyjno składowej i technicznej. B 12 CMENTARZ KOMUNALNY Teren cmentarza komunalnego. 34

35 Symbol Nazwa Sposób użytkowania terenu C 1 ŁAZY ZACHÓD Teren nieuporządkowanej zabudowy jednorodzinnej i wielorodzinnej. Duże rezerwy atrakcyjnego terenu pod budownictwo mieszkaniowe. C 2 BRAZYLIA WSCHÓD Teren zabudowy jednorodzinnej na parcelacji rolnej. Duże rezerwy atrakcyjnego terenu pod bud. mieszkaniową. C 3 C4 ŁAZY DOLINA MŁYNÓWKI Teren niezabudowany wzdłuż ul. Łazy oraz obrzeżnie zabudowa jednorodzinna na parcelacji rolniczej. Teren lasów ochronnych w części przy ul. Iłżeckiej, zabudowa jednorodzinna. C 5 CONSTAR Teren Zakładów Mięsnych CONSTAR przemysłowo składowy. C 6 POLNA Teren nieuporządkowanej zabudowy jednorodzinnej w tym w strefie istn. Cmentarza. C 7 ŁĄKI Teren wielofunkcyjny zabudowy jednorodzinnej produkcyjno - składowej i technicznej. D 1 KORNATKA Tereny lasów państwowych ochronnych, enklawa zabudowy jednorodzinnej Kornatka. D 2 MICHAŁÓW GÓRNY Rezerwa terenu pod zabudowę jednorodzinną ulicowa zabudowa jednorodzinna na parcelacji rolnej. D 3 MICHAŁÓW NAD Dolina rzeki Kamiennej teren zalewowy, enklawa zabudowy DOLINĄ jednorodzinnej do uzupełnienia. D 4 MICHAŁÓW MIEJSKI Ekstensywna zabudowa jednorodzinna i zagrodowa, w części tereny zalewowe. D 5 PIACHY Teren zabudowy przemysłowej w części zabudowy jednorodzinnej, zalew Piachy w części tereny zalewowe. E 1 PASTERNIK Tereny zalewu Pasternik o funkcji retencyjno rekreacyjnej. E 2 WIERZBOWA TRZECH KRZYŻY Tereny zabudowy jednorodzinnej. E 3 KIELECKA Teren zabudowy jednorodzinnej, duże rezerwy terenów budowlanych. E 4 NOWOWIEJSKA Teren zabudowy jednorodzinnej, duże rezerwy terenów budowlanych. E 5 POŁUDNIE Teren zabudowany obrzeżnie zabudową jednorodzinną duże rezerwy terenu. E 6 PASTWISKA Tereny zabudowy obrzeżnej na parcelacji rolnej. E 7 PKS Teren zabudowy przemysłowej i jednorodzinnej. E 8 PODLESIE Tereny zabudowy jednorodzinnej, zabudowa na parcelacji rolnej, duże rezerwy terenu. E 9 LUBIANKA OSIEDLE Osiedle zabudowy jednorodzinnej. E 10 LUBIANKA ZALEW Tereny zalewu Lubianka. Obrzeżna zabudowa jednorodzinna. E 11 KOLONIJKI Tereny chaotycznej zabudowy jednorodzinnej i przemysłowej. [Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego] 35

36 Blok jednostek A ma charakter przemysłowy (SSE, EC Bugaj), z dużą ilością terenów zielonych, zabudową jednorodzinną z niewielką ilością zabudowy wielorodzinnej. Teren ten zamieszkany jest przez 5504 mieszkańców. Pod względem energetycznym teren jest dobrze wyposażony w infrastrukturę elektroenergetyczną w tym GPZ, ciepłowniczą i gazową. Zlokalizowane są tu energochłonne zakłady przemysłowe oraz elektrociepłownia i ciepłownia. Blok jednostek B to gęsto zaludnione centrum miasta z zabudową zarówno wielorodzinną jak i jednorodzinną, administracyjną, społeczną, edukacyjną i usługową. Obszar ten jest najlepiej wyposażony w infrastrukturę sieciową (w tym cieplną i gazową ta ostatnia z szeregiem stacji redukcyjnych). Zlokalizowana jest tu też ciepłownia należąca do ZEC oraz kotłownie lokalne oraz GPZ sieci wysokiego napięcia. Teren zamieszkany jest przez mieszkańców. Dominuje tu odbiór ciepła sieciowego dla budownictwa wielorodzinnego oraz usługowego (usługi publiczne i prywatne). Blok jednostek C jest w sporej części niezagospodarowany, częściowo zajęty przez zabudowę jednorodzinną, z niewielką ilością zabudowy wielorodzinnej oraz terenami technicznymi i przemysłowymi. Obszar jest zamieszkany przez 2259 osób. Teren ten jest słabiej wyposażony w sieć ciepłowniczą i gazową. Blok jednostek D to częściowo tereny zalewowe, z lasami, rozproszoną zabudową jednorodzinną i w niewielkim stopniu przemysłową. Obszar jest zamieszkany przez 3964 osoby. Na jego terenie zlokalizowana jest ciepłownia należąca do ZEC, przebiega tu też południowa część sieci ciepłowniczej ZEC. Blok jednostek E w przeważającej części zdominowany jest przez zabudowę jednorodzinną, obszary rolne i infrastrukturę rekreacyjną. Obszar jest zamieszkany przez osób. 36

37 Rysunek 1. Podział miasta na jednostki strukturalne [Źródło: opracowanie na podstawie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego] W Starachowicach występuje uwarunkowana historycznie dysproporcja w części północnej mieszka ok 70% populacji mieszkańców miasta. To w tej części istniały osady dające początek i determinujące rozwój miasta (Wierzbnik, Starachowice z zakładami przemysłowymi). Od połowy XX wieku, po przyłączeniu części południowej występuje stopniowy rozwój terenów położonych pomiędzy Kamienną a Lubianką. Podział i rozmieszczenie istniejącego programu funkcjonalnego jest silnie związane z historią miasta, układem komunikacyjnym oraz liczebnością mieszkańców w poszczególnych osiedlach. Układ komunikacyjny miasta oparty jest o system dróg: krajowej, wojewódzkich i powiatowych, z uwzględnieniem przecinającej miasto linii kolejowej i systemu komunikacji zbiorowej miejskiej (MZK) i podmiejskiej (PKS). 37

38 Rysunek 2. Dyspozycje rozwojowe Starachowic. [Źródło: Analiza zagospodarowania przestrzennego i infrastruktury społecznej] 38

39 Na zaopatrzenie miasta w media energetyczne szczególny wpływ mają plany rozwojowe miasta obejmujące: Koncentrację usług i administracji. Ważnym punktem strategii, który powinien być elementem krystalizującym przestrzeń śródmiejską Starachowic to organizacja centrum na dwóch tarasach (nawiązanie do projektu z lat 50-tych XX wieku). Oprócz rewitalizacji Wierzbnika (Rynku), powinny zostać wykształcone i uporządkowane lokalne osiedlowe miejsca koncentracji usług. Kampus nauki i sportu. Jednym z ważniejszych celów strategii rozwoju miasta jest program zatrzymania i przyciągnięcia z okolic młodego pokolenia stworzenie lokalnego ośrodka akademickiego. Predysponowanym terenem dla takiej funkcji jest okolica stadionu i basenu wraz z adaptowanym dla celów szkoły wyższej budynkiem szpitala oraz 4 szkoły średnie zlokalizowane w tym rejonie. Rozwój mieszkalnictwa. Obecne opracowania planistyczne wyznaczyły tereny dla tego rozwoju. Należy zwrócić uwagę na obsługę tych terenów przez obiekty infrastruktury społecznej. Tereny rekreacji i obsługi turystyki. Oprócz programu eksponowania elementów dziedzictwa historycznego i rekreacji w północnej części miasta, należy zaktywizować rozwój w zakresie produktu turystycznego otoczenia zbiornika wodnego na Lubiance i ewentualnie terenów po dawnym zbiorniku w Michałowie. Rewitalizacja funkcji terenów składowych. Ma na celu poprawę wizerunku i funkcjonalności, zwłaszcza przy głównych arteriach komunikacyjnych, gdzie tereny mimo swych dysharmonizujących walorów nie wykorzystują swojego potencjału lokalizacyjnego. Rozwój przemysłu. Szczupłość terenów na ten cel wymusza wykorzystanie terenów leśnych w sąsiedztwie strefy ekonomicznej (SUiKZ) jako północnej dzielnicy przemysłowej, czy wykorzystanie opuszczonych przedsiębiorstw na obrzeżach miasta (poza jego granicami). Tereny zieleni publicznej. Przede wszystkim rewitalizacja parku, ale z powiązaniem z innymi elementami zieleni ogólnomiejskiej. To również dolina Młynówki oraz dolina w południowej części miasta. Tereny zieleni ochronnej. Wpisane w lokalne korytarze ekologiczne tereny zwróconego ku północy stromego zbocza doliny Kamiennej, tereny doliny Młynówki w pobliżu oczyszczalni Poprzeczne korytarze ekologiczne. Czyli program powiązania dwóch wielkich kompleksów leśnych na północ i południe od Starachowic w dwóch z trzech miejsc, w których są tak blisko 39

40 siebie. Niestety, na przestrzeni kilkudziesięciu lat następuje niekontrolowane zagospodarowanie tych miejsc. Układ pasm zieleni. Powiązanie wszystkich elementów ww. publicznej zieleni ogólnomiejskiej jako element spinający kompozycyjny w dalekich widokach i prowadzący w percepcji użytkowników przestrzeni lokalnej. Uzupełnienia infrastruktury społecznej. W związku z planowanym rozwojem, jak również istniejącymi dysproporcjami w rozmieszczeniu obiektów obsługi mieszkańców, należy rezerwować tereny i środki finansowe na dopełnienie równomierności rozmieszczenia tych usług z uwzględnieniem szybkości rozwoju nowych terenów, jak i zagadnień demograficznych. Uzupełnienia infrastruktury komunikacji zbiorowej. Usprawnienie istniejącego układu, wykorzystanie pojawiających się nowych elementów układu drogowego i obsługi aktywizowanych terenów. Po modernizacji linii kolejowej stworzenie nowych lokalnych przystanków kolejowych i odtworzenie kręgosłupa kolejowego jako ważnego elementu komunikacji zbiorowej Trendy demograficzne Tabela 1. Trendy demograficzne - dane statystyczne liczba ludności ogółem liczba mężczyzn liczba kobiet ludność na 1km zmiana liczby ludności na 1000 mieszkańców - -7,9 12,0-9,4 współczynnik feminizacji urodzenia żywe na 1000 ludności 7,6 7,2 9,0 7,3 zgony na 1000 ludności 9,87 9,78 10,20 - przyrost naturalny na 1000 ludności -2,3-2,6-1,2-3,4 [Źródło: GUS] Na koniec 2014 roku Starachowice liczyły mieszkańców. Z roku na rok liczba mieszkańców maleje. Z ogólnej liczby mieszkańców 52,4% stanowiły kobiety, a 47,6% mężczyźni. Gęstość zaludnienia wynosi 1593osób/km 2. Miasto charakteryzuje się ujemnym przyrostem naturalnym. W 2014 roku liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 3036, rok wcześniej 3689, a w 2003 roku

41 Wykres 1. Ludność wg płci i wieku w 2013r. [Źródło: GUS] Tabela 2. Wybrane dane demograficzne r. [Źródło: GUS] 41

42 Wykres 2. Migracje ludności na pobyt stały. [Źródło: GUS] Istotną cechą demograficzną określającą obecny oraz przyszły stan populacji Starachowic jest wskaźnik przyrostu naturalnego. Gmina miejska Starachowice charakteryzuje się ujemnym i niskim przyrostem naturalnym. Dane demograficzne dotyczące jednoznacznie wskazują na ujemny przyrost naturalny w ostatnich latach. Jest to zjawisko dość stabilne na przestrzeni badanego okresu czasu. Gmina Starachowice na przestrzeni lat charakteryzuje się ujemnym poziomem salda migracji. Oznacza to przewagę odpływu mieszkańców nad napływem nowych. Zjawisko to tłumaczyć można na kilka sposobów. W przypadku Gminy Starachowice może wynikać ono ze zwiększających się aspiracji życiowych mieszkańców i posiadania wystarczających środków do prób ich realizowania. Mobilni młodzi ludzie decydują się na opuszczenie miasta w celu znalezienia pracy poza jego terenem. Wpływ na ten wskaźnik może mieć także ruch ludzi młodych, którzy chcąc uzyskać jak najlepsze wykształcenie opuszczają Starachowice na rzecz bliższych i dalszych ośrodków edukacji. Wpływ na saldo migracji ma również odpływ ludności za granicę Zmiany w gospodarce Starachowice to jedno z trzech (po Kielcach i Ostrowcu Św.) największych miast województwa świętokrzyskiego, głównie ośrodek administracyjno-przemysłowy. Historyczny ośrodek hutnictwa żelaza, przemysłu ciężkiego i maszynowego, a także przemysłu drzewnego, metalurgicznego, ceramicznego i mięsnego. Tradycje hutnicze były obecne w regionie od epoki żelaza. Bliskość złóż rud żelaza spowodowała powstanie w 1899 roku wielkiego pieca w osadzie Starachowice, który funkcjonował aż do 1968 roku. Wzdłuż doliny rzeki Kamiennej funkcjonowało kilka podobnych 42

43 pieców do obecnych czasów przetrwał tylko ten w Starachowicach, w którym mieści się Muzeum Przyrody i Techniki. W okresie międzywojennym, w Starachowicach rozbudowano zakłady specjalizujące się w produkcji broni, głównym powodem była lokalizacja miasta w Centralnym Okręgu Przemysłowym. W latach w mieście funkcjonowała Fabryka Samochodów Ciężarowych "Star" im. Feliksa Dzierżyńskiego, specjalizująca się w produkcji lekkich i średnich samochodów ciężarowych. To dzięki niej Starachowice z małej osady miejskiej stały się jednym z największych miast regionu, dając zatrudnienie większości pracujących. Fabryka w szczytowym okresie zatrudniała ponad 20 tysięcy pracowników. Lata 60. i 70. XX wieku przyniosły miastu dynamiczny rozwój i kilkukrotny przyrost liczby ludności, dzięki temu miasto było jednym z najszybciej rozwijających się w kraju. Niestety efektem oparcia całego rynku pracy na jednym zakładzie były późniejsze problemy ekonomiczne miasta. Transformacja gospodarcza z początku lat 90. XX wieku przyniosła miastu wzrost bezrobocia, spowodowany zwolnieniami w Fabryce Samochodów Ciężarowych STAR. W 1999 roku głównym udziałowcem spółki STAR Trucks Sp. z o.o. został niemiecki koncern MAN AG. Obecnie w fabryce MAN Bus produkowane są szkielety autobusów MAN. Znaczną poprawę sytuacji ekonomicznej przyniosło również ulokowanie w mieście Specjalnej Strefy Ekonomicznej Starachowice, która obejmuje w mieście obszar 168ha i jest zagospodarowana w prawie 90%. Bezrobocie pozostaje w dalszym ciągu poważnym problemem, jednak sytuacja ulega poprawie. W 2004 roku w powiecie starachowickim sięgnęło aż 27%, w 2007 roku spadło do 13,9%, a w 2010 roku wynosiło 17,3%. Głównymi pracodawcami w mieście są między innymi: MAN Bus Sp. z o.o., Cersanit, Cerrad, Gerda, Perfopol, Odlewnie Polskie S.A., Animex Foods Sp. z o. o. sp.k. Oddział w Starachowicach, R.R. Donnelley, PERFECT Sp. z o.o. i wiele innych mniejszych przedsiębiorstw. Część z nich zlokalizowana jest na terenie Specjalnej Strefy Ekonomicznej Starachowice. Specjalna Strefa Ekonomiczna Starachowice Została utworzona rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 września 1997; funkcjonować będzie do 31 grudnia Składa się z 15 podstref (zlokalizowanych również w czterech innych województwach), z których pięć jest zagospodarowanych w 100%. Na obszarze należącym do strefy znajdują się m.in.: Air Liquide Polska, Cersanit II, Fabryka Kotłów Sefako, Grupa Azoty Zakłady Azotowe Puławy i MAN Bus. 43

44 Na koniec września 2014 aktywnych było 76 zezwoleń, a 52 przedsiębiorców zatrudniało pracowników (łącznie 6332 osób). Zrealizowane do tego momentu inwestycje wyniosły 1852,94 mln zł. Rekordowe zatrudnienie w SSE Starachowice odnotowano w roku 2008, kiedy w przedsiębiorstwach zlokalizowanych na jej terenach zatrudnionych było 8030 osób. Najwięcej zezwoleń 31 wydano w Specjalna Strefa Ekonomiczna Starachowice podstrefa Starachowice zajmuje łącznie powierzchnię 168,0252ha. Tereny w podstrefie, oferowane inwestorom obejmują zarówno obszary zabudowane obiektami przemysłowymi - hale produkcyjne, budynki magazynowe, biurowe - jak też obszary wyposażone w infrastrukturę techniczną, ale bez budynków. Część terenów strefy jest zalesione. Rysunek 3. Specjalna strefa ekonomiczna w Starachowicach [Źródło: 44

45 Tabela 3. Firmy działające na terenie SSE- podstrefa Starachowice Przedsiębiorstwo Branża Lokalizacja Gerda 3 Sp. z o.o. Metalowa Starachowice G-Plus Partners Sp. z o.o. Maszynowa Starachowice Cerrad Sp. z o.o. Ceramiczna Starachowice ENVO Sp. z o.o. Metalowa Starachowice Cersanit II S.A. Meblarska Starachowice RRD Starachowice Sp. z o.o. Poligraficzna Starachowice ZUPH AG-POL Wyroby niemetaliczne i metalowa Starachowice Gerda 2 Sp. z o.o. Metalowa Starachowice Zakład Cukierniczy HEKA Spożywcza Starachowice PPUH "PERFOPOL" Sp. z o.o. Metalowa Starachowice Starpol II Sp. z o.o. Elektrotechniczna i metalowa Starachowice Man Bus Sp. z o.o. Oddział w Motoryzacyjna Starachowice Starachowicach Gerda 2 Sp. z o.o. Metalowa Starachowice Fabryka Śrub i Elementów Metalowa Starachowice Złącznych BEA-STAR Sp. z o.o. Loxley Sp. z o.o. Metalowa Starachowice Z.P.H.U. MIKRON BIS Metalowa Starachowice Prefabryka Sp. z o.o. Metalowa i tworzyw sztucznych Starachowice Z.P.H. Prodhurt Bis Metalowa, Motoryzacyjna Starachowice PROMET S.A. Metalowa Starachowice P.P.H.U. GOSET DUO s.c. Metalowa, Motoryzacyjna Starachowice [Źródło: Tabela 4. Podmioty gospodarki narodowej wskaźniki (2014r.) podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności 948 jednostki nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludności 81 jednostki wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. ludności 78 podmioty wpisane do rejestru na 1000 ludności 95 podmioty na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym 154,3 osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 1000 ludności 70 osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym 11,4 fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 1000 mieszkańców 3 fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 10 tys. mieszkańców 27 nowo zarejestrowane fundacje, stowarzyszenia, organizacje społeczne na 10 tys. mieszkańców 1 podmioty nowo zarejestrowane na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym 133 [Źródło: GUS, BDL] 45

46 Tabela 5. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON wg formy prawnej (2014r.) 3.4. Zasoby mieszkaniowe Przedsiębiorstwa państwowe ogółem 0 Spółdzielnie ogółem 10 Spółki handlowe ogółem 288 Spółki cywilne ogółem 368 Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 3558 [Źródło: GUS, BDL] Rozwój przestrzenny i zabudowa Starachowic ukształtowana poprzez uwarunkowania historyczne, gospodarcze i przyrodnicze podzieliła miasto na dwie główne części. Północna uprzemysłowiona z wielorodzinną zabudową mieszkaniową i południowa, z terenami głównie pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną. Łącznie tereny zabudowy jedno i wielorodzinnej zajmują w Starachowicach ok. 900ha, czyli ok. 1/3 powierzchni miasta. Ponad 500ha obszaru jest zabudowane z małymi szansami na nowe inwestycje, które jeżeli są podejmowane odnoszą się do modernizacji istniejącej nieruchomości. Dotyczy to głównie osiedli budownictwa osób fizycznych na osiedlach: Orłowo, Las, Trzech Krzyży i części os. Wierzbowa i Wanacja, jak również w osiedlach Majówka, Skałka, Skarpa, Wierzbnik, Wzgórze. Zabudowa mieszkaniowa nisko intensywna (do 800m 2 działki) w ramach budownictwa jednorodzinnego jest planowana w północnowschodniej i południowej części Starachowic. Na większość terenów miasta opracowano projekty uzbrojenia technicznego w zakresie budowy sieci wodociągowej, kanalizacji sanitarnej, zasilania energetycznego, gazociągu i infrastruktury drogowej. Ostatnio Gmina w porozumieniu z Karpacką Spółką Gazownictwa analizuje opłacalność przeprowadzenia gazyfikacji w południowej części miasta. Z planów zagospodarowania przestrzennego wynika, że miasto dysponuje ok działkami pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną. Tabela 6. Zasoby mieszkaniowe przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania [m 2 ] 57,4 58,4 60,6 przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę 20,5 22,1 23,8 mieszkania na 1000 mieszkańców - 378,6 393,5 ilość mieszkań ilość izb w mieszkaniach powierzchnia użytkowa mieszkań [m 2 ] budynki mieszkalne w gminie Mieszkania wyposażone w instalacje techniczno-sanitarne wodociąg (% ogółu) 96,4 96,4 97,2 łazienka (% ogółu) 90,6 90,7 92,8 centralne ogrzewanie (% ogółu) 87,6 87,8 89,5 gaz sieciowy (% ogółu) 77,2 76,8 77,3 [Źródło: GUS, BDL] 46

47 3.5. Ochrona przyrody 3.6. Formy ochrony przyrody Najcenniejszymi przyrodniczo obszarami są otaczające miasto lasy i doliny rzeczne Kamiennej i jej dopływów oraz związane z nimi zbiorniki wodne i tereny podmokłe. Lasy Sieradowickie zachowały na znacznych powierzchniach charakter drzewostanów naturalnych ze znacznym udziałem jodły, która osiąga tutaj granice swojego północnego zasięgu oraz buka, sosny i modrzewia. Występują tu liczne gatunki rzadkich i chronionych roślin naczyniowych. W lasach Iłżeckich dominują siedliska lasów i borów mieszanych. Mimo wprowadzenia w nadmiarze sosny miejscami zachowały się do tej pory fragmenty drzewostanów naturalnych i półnaturalnych. Są to głównie sosnowe bory świeże i bory suche z domieszką jodły, dębu, brzozy, osiki, jaworu i klonu. Na brzegach lasów i pól uprawnych wykształciły się liczne zarośla krzewiaste z dominującą leszczyną i tarniną. Zakrzewienia te pełnią ważne funkcje glebochronne, wiatrochronne, biocenotyczne i krajobrazowe. Istniejące lasy wraz z dolinami rzek tworzą system powiązań przyrodniczo ekologicznych. Degradacja doliny rz. Kamiennej spowodowana jest złym stanem jakości wód powierzchniowych, urbanizacją i uprzemysłowieniem oraz istnieniem wielu barier ekologicznych uniemożliwiających jej pełnienie funkcji regionalnego korytarza na odcinku przechodzącym przez część zurbanizowaną miasta. Zachodnie i południowe krańce miasta przylegają, zgodnie z koncepcją krajowej sieci ekologicznej ECONET PL do międzynarodowego węzła ekologicznego (obszar świętokrzyski), który jest ważnym elementem krajowego i europejskiego systemu przyrodniczego. Zagrożeniem dla funkcjonowania tego systemu są liniowe bariery w postaci szlaków komunikacyjnych, zabudowy, napowietrznych linii energetycznych. Zbiornik Pasternik zlokalizowany z zachodniej części miasta został włączony do bazy ostoi przyrodniczych CORINE. Obszar miasta, z wyjątkiem zbiornika Lubianka (do ul. Południowej) znajdującego się w otulinie Sieradowickiego Parku Krajobrazowego (obecnie Obszar Chronionego Krajobrazu) nie jest objęty prawną ochroną obszarową. Od strony północno wschodniej i wschodniej granice miasta przylegają do Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej, z którego miasto Starachowice jest wyłączone. 47

48 Na obszarze miasta występują następujące obiekty prawnie chronione: Pomniki przyrody: 1) Pomniki Przyrody ożywionej: dwa dęby szypułkowe o nr rej. 726 na działce nr 1221/1 przy al. Armii Krajowej, topola biała o nr rej.725 na działce nr 790 przy ul. Ostrowieckiej, dąb szypułkowy o nr rej. 727 na działce nr 262 przy ul. Konstytucji 3-go Maja, dwa dęby bezszypułkowe o nr rej. 406 na działce nr 186 przy ul. Wschodniej, dąb szypułkowy o nr rej. 407 na działce nr 415/1 przy ul. Fryderyka Lempe, dąb szypułkowy o nr rej. 729 na działce nr 1041 przy ul. Krywki, dwa dęby szypułkowe o nr rej. 728 na działce nr 1091 przy ul. Krywki. 2) Pomnik przyrody nieożywionej: odsłonięcie geologiczne o nr rej. 229 na działce nr 1221/2 przy al. Armii Krajowej, zbiór okazów paleontologicznych o nr rej. 731 na działce 1146/2 przy ul. Wielkopiecowej Muzeum Przyrody i Techniki. Kierunki polityki przestrzennej dotyczące środowiska przyrodniczego Z punktu widzenia problematyki przestrzennej, istotne jest określenie przyrodniczych podstaw rozwoju miasta, kształtowanie struktury funkcjonalno-przestrzennej oraz zasad gospodarowania środowiskiem przyrodniczym miasta z poszanowaniem podstawowych zasad zrównoważonego rozwoju tj. rozwoju w harmonii z przyrodą. Koncepcja zrównoważonego rozwoju zakłada takie gospodarowanie zasobami przyrody, które doprowadzi nie tylko do zahamowania degradacji środowiska przyrodniczego, ale przyczyni się także do jego stopniowego odtwarzania, a nawet ulepszania. Realizacja strategii zrównoważonego rozwoju powinna opierać się na prawidłowym i umiejętnym kształtowaniu współzależności między człowiekiem a środowiskiem przyrodniczym. Przyjęcie zasady zrównoważonego rozwoju oznacza m.in. dążenie do: racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody; zachowania istniejących walorów i ich wzbogacania; utrzymania stanu równowagi w środowisku; ograniczania uciążliwości dla środowiska. Zasada ta zobowiązuje do traktowania ochrony środowiska jako ważnego elementu w działalności inwestycyjnej. Generalnym zatem celem w polityce przestrzennej miasta, dotyczącym ochrony 48

49 i kształtowania środowiska, jest tworzenie podstaw dla poprawy szeroko rozumianych warunków życia. Za priorytetowe kierunki w dziedzinie ochrony i kształtowania środowiska uznaje się: bezwzględną ochronę walorów przyrodniczych występujących w mieście; odnowę wód powierzchniowych i ochronę ich przed zanieczyszczeniem; ochronę zasobów wód podziemnych; ochronę powietrza atmosferycznego; utrzymanie naturalnego charakteru dolin przy kształtowaniu struktur przestrzennych miasta Ochrona powietrza atmosferycznego Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza na terenie miasta są: zanieczyszczenia z zakładów przemysłowych Starachowickiej Strefy Ekonomicznej zanieczyszczenia lokalne niska emisja (paleniska domowe, lokalne kotłownie, zanieczyszczenia komunikacyjne). W zakresie lokalnych emisji zanieczyszczeń i ich ograniczania podstawowe kierunki działania zmierzają do: ograniczenia emisji z procesów spalania węgla w mieście; tworzenia przestrzennych warunków sprzyjających wentylacji (przewietrzaniu) miasta, a w szczególności jego części centralnej (w tym utrzymanie naturalnego charakteru dolin jako podstawowych korytarzy ułatwiających przewietrzanie miasta); wyprowadzenia tranzytowego ruchu samochodowego poza tereny skoncentrowanej zabudowy poprzez pilną realizację północnej oraz wschodniej obwodnicy miasta; rozbudowy sieci gazowej; rozszerzenia zasięgu sieci ciepłowniczej; utrzymania w czystości ulic i powierzchni miejskich dla wyeliminowania zjawiska wtórnego pylenia; instalowania bądź modernizacji urządzeń odpylających i pochłaniających gazy w jednostkach przemysłowych miasta; zwiększania powierzchni zieleni w mieście, szczególnie w strefach zwartej zabudowy, wzdłuż ciągów drogowych o znacznej intensywności ruchu, w pasmach oddzielających tereny przemysłowe od mieszkaniowych, celem ograniczenia rozprzestrzeniania się emisji pyłowych. 49

50 Obszary Natura 2000 W okolicach miasta znajduje się obszar programu Natura 2000 Uroczyska Lasów Starachowickich" o powierzchni 2386,32ha. Ostoja jest częścią rozległego kompleksu leśnego na Przedgórzu Iłżeckim tzw. Puszczy Iłżeckiej nazywanej też Lasami Starachowickimi. Zlokalizowana jest w jej północno-wschodniej części. Poprzecinana jest licznymi strumieniami. Ostoja obejmuje także obszar źródliskowy rzeki Małyszyniec. Dominują tu siedliska borowe z sosną oraz domieszką jodły, dęba, modrzewia i buka. W runie spotkać można wiele gatunków chronionych, rzadkich i zagrożonych. 50

51 4. Charakterystyka zmian istniejącego stanu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe 4.1. Zaopatrzenie w ciepło Sieć ciepłownicza Aktualnie w mieście funkcjonują dwie sieci cieplne: Centralny system ciepłowniczy Północ-Południe należący do Zakładu Energetyki Cieplnej. Posiada on w swoich zasobach dwie ciepłownie. Jedna znajduje się przy ulicy ul. Kościelnej (CR-01), druga zaś przy ul. Ostrowieckiej (C-02). Tworzą one sieć w skład, której wchodzą także kotłownie lokalne Łazy (K-01) i Krywki (K-02). Centralny system ciepłowniczy należący do Celsium Sp. z o.o. wraz z EC,,Starachowice przy ulicy Bugaj, która pracuje w układzie kogeneracyjnym. Elektrociepłownia doinwestowana amerykańskim kapitałem przyłączona jest do ogólnokrajowego systemu sieci energetycznej. Niniejszy system ciepłowniczy zaopatruje około 72% zasobów mieszkaniowych. Do pozostałej części miasta ciepło dostarczane jest przez paleniska indywidualne, w których nośnikiem energetycznym jest węgiel - 17%, gaz 10,4%, a olej opałowy i drewno występuje w ilościach śladowych (ok. 1%). Z niekonwencjonalnych źródeł ciepła wykorzystywane są poprodukcyjne odpady drewna (do 6 MW) oraz biogaz wytwarzany w oczyszczalni ścieków (0,8MW). Największa sieć cieplna na terenie Starachowic należy do Zakładu Energetyki Cieplnej. ZEC posiada 48410m sieci ciepłowniczej w tym 27,892m preizolowanej o całkowitej pojemności zładu 3584m 3. W systemie ciepłowniczym pracuje 298 węzłów zautomatyzowanych oraz w pełni monitorowanych, w tym 32 węzły grupowe. Jej podstawowe parametry przedstawia tabela poniżej. 51

52 Tabela 7. Sieć cieplna należąca do ZEC - podstawowe dane Dane za 2014r. należące do ZEC obce Ogółem Liczba węzłów ogółem 298 w tym własnych: grupowych indywidualnych funkcyjnych (co i cwu) z zasobnikami cwu bez zasobników cwu zautomatyzowanych bezpośrednich pośrednich (wymiennikowych) Długości sieci ciepłowniczych (WP) [m] 31639,90 w tym : preizolowanych [m] 22235,70 Pojemność zładu WP [m 3 ] 1825,31 Parametry pracy Tz/Tp [ C] 131 / 60 Długości sieci dystrybucyjnych (NP) [m] 16770,00 w tym : preizolowanych [m] 5656,30 Pojemność zładu NP [m 3 ] 1758,20 Parametry pracy Tz/Tp [ C] 90 / 70 ZESTAWIENIE ZA 2014 rok C01 C02 RAZEM preizolowane [m] % Długość sieci WP [m] ,7 70,3 Długość instalacji NP [m] ,3 33,7 Łączna długość sieci [m] ,0 57,6 Pojemność zładu sieci WP [m 3 ] Pojemność instalacji NP [m 3 ] Razem [m 3 ] [Źródło: ZEC Sp. z o.o.] Obszarem działania spółki jest miasto Starachowice. Odbiorcami ciepła są instytucje, zakłady, organizacje, wspólnoty mieszkaniowe oraz osoby fizyczne. Do największych spośród nich należą: Starachowicka Spółdzielnia Mieszkaniowa. Spółdzielnia Mieszkaniowa Lokatorsko - Własnościowa "Wanacja". W zdecydowanej większości z systemów ciepłowniczych ZEC ogrzewane są obiekty budownictwa mieszkaniowego: spółdzielczego, komunalnego oraz prywatnego. 52

53 Ciepło jest przesyłane z wykorzystaniem dwururowej sieci cieplnej, wysokoparametrowej o parametrach 135/70 C, 1,6MPa zasilanej wodą sieciową z ciepłowni C01 i C02 o maksymalnej średnicy 300 mm, składającej się z: czterech pierścieni obejmujących swym zasięgiem osiedla Skałka i Majówka, pięciu gałęzi głównych zasilających w ciepło: osiedla Wierzbnik, Południe oraz tereny przemysłowe TPS, osiedle Skarpa I, osiedle Skarpa II, osiedla Skarpa III i IV, ul. Borkowskiego, ul. Wielkopiecowa, osiedla ul. Harcerska, ul. Konstytucji 3 Maja, ul. Szkolna, ul. Radomska oraz PZOZ obiekty szpitalne przy ul. Radomskiej 70. Istnieje możliwość odcięcia zaworami lub zaślepkami oraz regulacji przepływów przepustnicami regulacyjnymi dla poszczególnych gałęzi sieci ciepłowniczej. W przypadku uszkodzenia rur w sieci pierścieniowej istnieje możliwość przekazania ograniczonej ilości czynnika cieplnego z drugiej strony. Sieci ciepłownicze południowej i północnej części są połączone preizolowaną siecią wysokoparametrową DN 250mm, umożliwiającą elastyczną pracę dwóch źródeł ciepła CO1 i C02 na wspólną sieć. Tabela 8. Ilość przyłączy ze wskazaniem rodzaju odbiorców i parametrów zużycia ciepła. CO: moc [kw], CWU: moc [kw], przepływ przepływ obliczeniowy Rodzaj odbiorcy obliczeniowy CO CWU Ilość obiektów CO [m [kw] CWU /h] [kw] [m 3 /h] 67 Osoby fizyczne 783,14 20,15 163,88 4,67 46 Przedsiębiorstwa 4873,85 73,99 529,5 15, Spółdzielnie mieszkaniowe, wspólnoty mieszkaniowe, TBSy 33501,14 884, ,29 324,27 48 Instytucje publiczne (w tym edukacyjne) 7110,47 105,4 1167,54 33,81 7 Służba zdrowia 3196,87 48, ,59 3 Kościoły 150 2, ,29 5 Pozostałe 277,27 7,42 66,8 1,95 Razem 49892, , ,01 392,35 [Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ZEC] 53

54 Stan sieci ciepłowniczej ZEC sp. z o.o. przedstawia tabela poniżej. Tabela 9. Stan sieci ciepłowniczej należącej do ZEC Rodzaj sieci Długość do 10 lat Okres eksploatacji od 10 do 20 powyżej 20 lat lat w technologii preizolowanej [m] [m] [m] [%] Wysokoparametrowa ,10 68,7 Niskoparametrowa ,30 33,4 Razem: ,40 56,1 [Źródło: ZEC] Sieć ciepłownicza należąca do Celsium sp. z o.o. jest krótsza. Jej długość wraz z przyłączami wynosi ,10mb. Sieć wykonana jest w technologii kanałowej, napowietrznej i preizolowanej. 54

55 Rysunek 4. Sieć ciepłownicza i gazowa na terenie miasta 55

56 Charakterystyka źródeł ciepła na terenie miasta Starachowice zaopatrywane są w ciepło poprzez: centralne systemy ciepłownicze Zakładu Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Starachowicach oraz Celsium Sp. z o.o.; kotłownie lokalne zasilające jeden bądź kilka sąsiadujących budynków; rozproszone indywidualne źródła ciepła małych mocy w postaci kotłów centralnego ogrzewania lub palenisk domowych. Produkcja ciepła jest przeznaczona dla pojedynczego lokalu mieszkalnego albo budynku. Ciepło rozprowadzane jest w instalacjach wewnętrznych albo bezpośrednio ogrzewa mieszkanie lub cały budynek. Z uwagi na to, że zapotrzebowanie na moc cieplną pojedynczego obiektu nie jest duże, występuje szereg możliwości produkcji ciepła na własne potrzeby. ZEC Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Starachowicach wytwarza ciepło w: ciepłowni C01 przy ul. Kościelnej 100 z trzema kotłami WRm-12 i jednym kotłem WR17-N, wodnymi na miał węglowy o łącznej mocy zainstalowanej 54,5MW, o max temperaturze zasilania wody sieciowej 135 o C i ciśnieniu 1,6MPa, zaopatrzonej w automatykę nadrzędną reagującą na zmiany charakterystyki mocy cieplnej; na wypadek awarii wyposażonej w dwustronne zasilanie oraz agregat prądotwórczy o mocy 150kW. ciepłowni C02 przy ul. Ostrowieckiej 3 z czterema kotłami WR-5 i dwoma WR-2,5, wodnymi na miał węglowy, o łącznej mocy zainstalowanej 29,1MW (w tym kotły WR-2,5 o łącznej mocy 5,8MW nie są eksploatowane i planowane są do likwidacji, nie będą uwzględniane w nowej koncesji URE), o max temperaturze zasilania wody sieciowej 135 o C i ciśnieniu 1,6MPa, zaopatrzonej w automatykę nadrzędną reagującą na zmiany charakterystyki mocy cieplnej; na wypadek awarii wyposażonej w dwustronne zasilanie oraz agregat prądotwórczy o mocy 100kW. kotłowni gazowo - olejowej K01 przy ul. NMP o mocy zainstalowanej 0,45MW, o max temperaturze zasilania wody grzejnej 90 C i ciśnieniu 0,6MPa z automatyką pogodową. Ciepłownie na miał węglowy zaspokajają około 99% ogólnego zapotrzebowania ciepła odbiorców obsługiwanych przez ZEC. 56

57 Tabela 10. Zużycie paliwa w poszczególnych kotłowniach z okresu Zużycie/rok Miał węglowy, razem [Mg] , , ,67 Ciepłownia C-01 [Mg] , , ,67 Ciepłownia C-02 [Mg] 6 536, , ,0 Gaz ziemny wysokometanowy [m 3 ] , , ,0 Olej opałowy lekki [dm 3 ] 1 700,0 100, ,0 [Źródło: dane ZEC Sp. z o.o. w Starachowicach] Tabela 11. Wielkość mocy zamówionej, sprzedaży i produkcji ciepła w latach Wyszczególnienie Moc zamówiona [MW] 65,96 64,62 61,26 Sprzedaż ciepła [GJ] , , ,21 Produkcja ciepła, razem [GJ] , , ,60 Ciepłownia C-01 [Mg] , , ,00 Ciepłownia C-02 [Mg] , , ,00 Kotłownia Łazy [GJ] 2 965, , ,60 [Źródło: dane ZEC Sp. z o.o. w Starachowicach ] W ostatnich latach notuje się spadek mocy zamówionej z systemu ZEC, co spowodowane jest głównie przeprowadzaniem przez administratorów budynków zabiegów termomodernizacyjnych ogrzewanych budynków (ograniczających zapotrzebowanie na ciepło), jak również w mniejszym stopniu przechodzeniem dotychczasowych odbiorców z systemu ciepłowniczego na indywidualne systemy ogrzewania. Charakterystykę systemowych źródeł ciepła należących do ZEC przedstawia tabela poniżej: Dane ogólne Kocioł WR 17 N x 1 szt. na Ciepłowni C01 Kocioł WRm-12 x 3 szt. na Ciepłowni C01 Kocioł WR x 4 szt. na Ciepłowni C02 Wydajność maksymalna trwała Ciśnienie obliczeniowe Temp wody na wlocie Nominalny przepływ Opory przepływu Sprawność obliczeniowa Pojemność wodna Ciśnienie wody na wylocie z kotła 17MW 1,6MPa 70 C 215/183Mg/h 0,25MPa 84% 10,2 / 1,1 0,85MPa 12MW 1,96MPa 70 C 123,7Mg/h 0,12MPa 82% 4,73m 3 0,85MPa 5,81MW 1,8MPa 70 C 64 Mg/h 0,086MPa 82% 3,1m 3 0,85MPa 57

58 Charakterystyka paliwa Paliwem dla kotłów jest węgiel kamienny energetyczny o następujących parametrach: Wartość opałowa Max zawartość siarki Zawartość części lotnych, powyżej Zawartość popiołu, poniżej Max zawartość podziarna Obliczeniowe zużycie paliwa(dla kj/kg) Temp mięknięcia popiołu, powyżej Woda obiegowa zasilająca kocioł. Wygląd: czysta, bezbarwna, bez zawiesin i detergentów, oleju, celulozy i substancji biologicznych. Twardość ph Twardość ogólna Zawartość tlenu O 2 Zasadowość ogólna Zawiesina ogólna Zawartość fosforanów P 3 O 4 Spaliny i powietrze. Ilość powietrza do spalania Śr temp powietrza Opory przepływu powietrza Ilość spalin na wylocie z kotła Temp spalin na wylocie z kotła Zawartość CO 2 w spalinach Max opory przepływu spalin przez kocioł [Źródło: dane ZEC Sp. z o.o. w Starachowicach ] 21000kJ/kg 0,8% 28% 21% 30,0% 3,47/4,1Mg/h 1000 C < 0,02mval/l - < 0,05mval/l - < 1,4mval/l - < 5,0mg/l mg/l 8,5Nm 3 /s. 20 C 1450Pa 10Nm C 5 7% 1000Pa 22900kJ/kg 1,0% 28% 21% 40,0% 2440kg/h 1000 C < 0,02mval/l - < 0,05mval/l - < 1,4mval/l - < 5,0mg/l mg/l 5,2Nm 3 /s C 1,4kPa 5,9Nm C 11,5 / 7,3 400Pa 5000kcal/kg 0,8% < 30% < 21% 40% 1200kg/h 1000 C < 0,02mval/l - < 0,05mval/l - < 1,4mval/l - < 5,0mg/l mg/l 8670Nm 3 /h 20 C 1,4kPa 10600Nm 3 /h 155 C 11,4% 150Pa Wymienione wyżej źródła ciepła wytwarzają ciepło dla potrzeb technologicznych, grzewczych oraz ciepłej wody użytkowej. Zapotrzebowanie dla potrzeb technologicznych pokrywane jest z własnych źródeł odbiorców oraz z systemu ciepłowniczego, głównie w zasięgu sieci ciepłowniczych Celsium Sp. z o.o. Celsium Sp. z o.o. Ciepłownia Bugaj w Starachowicach posiada trzy źródła ciepła, które oprócz energii cieplnej wytwarzają również energię elektryczną. Jednostkami wspomagającymi ilość wytwarzanego ciepła są: kocioł WR-25 i kocioł WLM-2,5 oraz dwa kotły gazowe Viessmann. Tabela 12. Źródła ciepła Celsium Sp. z o.o. na terenie Starachowic Wyszczególnienie Ilość Wydajność nominalna /Moc znamionowa [MW] Sprawność [%] Kocioł WR-25 (miałowy) 1 29, Kocioł WLM-2,5 (miałowy) 1 2,9 83 Kocioł gazowy Viessmann 2 2 x 4 91 [Źródło: dane Celsium Sp. z o.o.] 58

59 Kocioł WR-25 jest podstawowym źródłem ciepła w czasie trwania sezonu grzewczego. Urządzenie wytwórcze jednostki kogeneracyjnej, stanowi agregat kogeneracyjny firmy CATERPILLAR typ oparty na silniku tłokowym 3516 zasilany gazem ziemnym GZ-50, napędzający generator o znamionowej mocy elektrycznej 0,96MWe oraz o mocy cieplnej 1,552MWt i ogólnej sprawności systemu na poziomie 87%. Wytwarzane w EC Bugaj ciepło odbierane jest przez miejską sieć ciepłowniczą oraz oddzielną sieć cieplną, przez którą podawane jest ciepło technologiczne do zakładów na terenie Specjalnej Strefy Ekonomicznej, które są głównym odbiorcą ciepła. Wyprodukowana energia elektryczna jest zużywana na potrzeby własne zakładu, natomiast pozostała część jest sprzedawana do OSD PGE Dystrybucja oddział Skarżysko Kamienna. Tabela 13. Wielkość zużycia paliw w EC Bugaj Wyszczególnienie Jedn Zużycie węgla - miału [Mg] 8 982, ,300 Zużycie gazu wysokometanowego [m 3 ] [Źródło: dane Celsium Sp. z o.o.] W skali całego miasta zapotrzebowanie na ciepło w celach bytowych (centralne ogrzewanie oraz ciepła woda użytkowa) pokrywane jest z obydwu funkcjonujących na terenie miasta centralnych systemów ciepłowniczych (ZEC oraz Celsium), ze źródeł lokalnych i indywidualnych źródeł ciepła. Głównym odbiorcą ciepła na cele bytowe są budynki mieszkalne. Wykres 3. Udział poszczególnych źródeł energii cieplnej w zaspokajaniu zapotrzebowaniu na energię cieplną zasobów mieszkaniowych Starachowic, według powierzchni użytkowej [Źródło: Program Ograniczenia Niskiej Emisji dla Gminy Starachowice] Budynki użyteczności publicznej zasilane są w ciepło zarówno z sieci ciepłowniczej, jak również za pomocą kotłowni własnych (tzw. lokalnych), w których spala się przede wszystkim gaz ziemny. 59

60 Scentralizowana dostawa ciepła realizowana jest do około 85% budynków gminnych oraz około 90% budynków powiatowych (w odniesieniu do powierzchni użytkowej). Odbiorcy indywidualni pokrywają swoje potrzeby grzewcze także poprzez wykorzystanie energii chemicznej paliwa stałego, w tym przypadku węgla kamiennego, w różnych postaciach w tym np. jako tzw. ekogroszek czy miał węglowy, spalając go we własnych kotłach węglowych lub piecach kaflowych. Instalacje te pozbawione są możliwości oczyszczenia spalin. Dokładna ilość takich rozwiązań jest trudna do zewidencjonowania, ale można dokonać szacunków opartych o emisję tlenków węgla oraz pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5 do atmosfery. Wpływa to, wraz z innymi emitorami punktowymi o wysokości nie przekraczającej 30m nad poziomem ziemi, na tzw. niską emisję której podstawą szacowania jest masowy ładunek zanieczyszczeń w określonym czasie (dobowo lub rocznie) ze wspomnianych źródeł. W centralne ogrzewanie wyposażonych jest 89,5% mieszkań (dane Banku danych lokalnych GUS za 2013 rok). Zasoby mieszkaniowe w podziale na zabudowę wielorodzinną i jednorodzinną według Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego wygląda następująco: a) bud. wielorodzinne ilość mieszkań ilość izb powierzchnia użytkowa m 2 pow. użytk/ osobę - 17m 2 ilość osób/izbę - 0,91 ilość mieszkańców b) bud. jednorodzinne ilość mieszkańców ilość mieszkań ilość izb powierzchnia użytkowa m 2 pow. użytk/ osobę - 22,77m 2 ilość osób/izbę - 0,70 Według danych Programu ograniczenia niskiej emisji dla Gminy Starachowice budynki mieszkalne jednorodzinne ogrzewane w sposób indywidualny zajmują powierzchnię użytkową około 530,7 tys. m 2 z wyżej wymienionych, co oznacza blisko 45% zabudowy mieszkaniowej miasta. Zapotrzebowanie na energię cieplną niezbędną dla ogrzania tej grupy budynków oszacowano przy założeniach: 60

61 500MJ/m 2 dla około 212 tys. m 2 powierzchni użytkowej mieszkalnej (uznano budynki nowe, tj. budowane po 1990 roku oraz inne charakteryzujące się dobrą izolacją termiczną przegród budowlanych - po termomodernizacji); 600MJ/m 2 dla około 318 tys. m 2 powierzchni użytkowej mieszkalnej (pozostałe budynki). 3 Według powyższych założeń zapotrzebowanie na ciepło do ogrzania pomieszczeń w zabudowie indywidualnej kształtuje się na poziomie około 297TJ/rok. Badania i statystyka z zakresu ewidencji wszystkich obiektów budowlanych, ich stanu technicznego oraz energochłonności i rodzaju źródła ogrzewania na terenie miasta nie są prowadzone. W związku z tym poglądowa inwentaryzacja indywidualnych źródeł ciepła opiera się na wynikach Narodowego Spisu Powszechnego (GUS 2011) te dane są jednak dostępne na poziomie powiatu, aktualnych danych GUS dotyczących mieszkalnictwa, informacjach uzyskanych od: Zakładu Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Starachowicach, Celsium Sp. z o.o., Polskiej Spółki Gazownictwa sp. z o.o. Starachowice Rejon Dystrybucji Gazu, oraz danych ankietowych zebranych w ramach przygotowań do opracowania Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Starachowice od mieszkańców i zarządców nieruchomości działających na terenie miasta. Największe ciepłownie indywidualne przedstawia tabela poniżej. Tabela 14. Największe kotłownie indywidualne na terenie miasta (stan na ) Lp Rodzaj paliwa Ilość Jednostka miary Zużycie kotłowni 1 Gaz wysokometanowy 26 tys. m 3 655,448 2 Drewno 6 Mg 1764,31 3 Olej opałowy lekki 17 Mg 234,861 4 Olej opałowy 2 Mg 9,59 5 Gaz płynny propan-butan 3 Mg 147,55 6 Koks 1 Mg 113,50 7 Węgiel kamienny 25 Mg 318,15 [Źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego] Sposób uzyskania energii dla celów grzewczych w zabudowie mieszkaniowej prywatnej (jednorodzinnej) wynika ze struktury wiekowej budynków oraz ich stanu technicznego z reguły budynki nowe oraz po remontach wyposażone są w instalacje centralnego ogrzewania, gdzie źródłem ciepła jest kotłownia indywidualna. Gmina nie prowadzi inwentaryzacji źródeł ciepła w tych budynkach miasta stąd też opierając się na danych GUS, przyjęto, że centralne ogrzewanie posiada 3 Na podstawie: Program ograniczania niskiej emisji dla Starachowic 61

62 85% zabudowań, stąd też można przyjąć, że na tym terenie w sezonie grzewczym pracuje około 5370 instalacji centralnego ogrzewania, które produkują ciepło dla potrzeb zabudowy o funkcji mieszkaniowej (około 483,0 tys. m 2 ). Paleniska piecowe (piece kaflowe, trzony kuchenne) to drugi rodzaj źródeł ciepła funkcjonujący w najstarszej zabudowie mieszkalnej, tj. dla około 945 mieszkań. Piecowy system ogrzewania oparty jest przede wszystkim na tradycyjnym paliwie, obok węgla spala się również drewno. Są to źródła o najniższej sprawności energetycznej i najwyższych emisjach zanieczyszczeń. Pojedyncze instalacje piecowe zasilane są energią elektryczną. Wykres 4. Instalacje grzewcze w indywidualnej zabudowie mieszkaniowej Starachowic (w ujęciu %) [Źródło: Program Ograniczenia Niskiej Emisji dla Gminy Starachowic] Zestawienie nośników ciepła w źródłach indywidualnych: Największy udział w zaspokajaniu potrzeb energetycznych miasta ma paliwo stałe, tj. węgiel kamienny i produkty przeróbki węgla oraz gaz ziemny. W kotłach węglowych uniwersalnych (komorowych) dla potrzeb grzewczych, ale o względnie niskim udziale zaspokajania tych potrzeb, wykorzystuje się drewno (w sezonie grzewczym łącznie z paliwami węglowymi w okresach przejściowych jako paliwa podstawowego). Instalacje grzewcze budynków mieszkalnych bazujące na paliwach stałych (węgiel kamienny, koks) w największej mierze odpowiadają za nadmierną emisję zanieczyszczeń. Kotły grzewcze znajdujące się w eksploatacji od ponad 10 lat to zwykle nieefektywne urządzenia grzewcze cechujące się znacznym zużyciem energii/paliwa. Z reguły są źródłem ciepła o niskiej sprawności, szacunkowo przyjmuje się: kotły c.o. około 60-70%, piece około 25-30%, posiadają niskie kominy, bez urządzeń odpylających. Kotły komorowe umożliwiają spalanie oprócz paliw niskiego gatunku również odpady stałe. Miasto Starachowice zasilane jest w gaz przewodowy z gazociągu wysokoprężnego (6,3MPa) relacji Lubienia - Parszów Końskie za pośrednictwem stacji redukcyjno - pomiarowych I-go stopnia: 62

63 przy ul. Radomskiej zasilająca bezpośrednio odbiorców pn-wsch i pn-zach części miasta (os. Orłowo, rejon ul. Kieleckiej, Iglastej, Zakładowej, Radomskiej, Górnej do Piłsudskiego); znajdującej się na terenie elektrociepłowni Bugaj, obecnie w eksploatacji Celsium sp. z o.o.; w miejscowości Ruda (doprowadza gaz ziemny m.in. do dzielnicy Michałów w Starachowicach). Z zestawienia danych statystycznych określających wszystkich odbiorców paliwa gazowego na terenie miasta wynika, że część mieszkańców ogranicza pobór gazu wyłącznie do przygotowania posiłków i ciepłej wody (wskaźnik zgazyfikowania miasta wynosi blisko 77%). Na kolejnych miejscach w strukturze paliw wykorzystywanych w indywidualnych instalacjach grzewczych gospodarstw domowych, ale o stosunkowo niewielkim udziale zaspokajania potrzeb są: ekogroszek (paliwo stałe produkowane z węgla kamiennego), olej opałowy oraz pojedyncze instalacje wykorzystujące energię elektryczną, gaz propan-butan. W sezonie letnim szersze zastosowanie ma energia elektryczna i gaz ziemny wykorzystywane do przygotowania ciepłej wody. Tabela 15. Mieszkania ogrzewane w sposób indywidualny według rodzaju źródła i nośnika energii cieplnej. [Źródło: Program Ograniczenia Niskiej Emisji dla Gminy Starachowice] Zakład Energetyki Cieplnej w Starachowicach jest jednoosobową spółką Gminy Starachowice, utworzoną w maju 1992 roku na podstawie zarządzenia Wojewody Kieleckiego o podziale Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej i komunalizacji miejskiego majątku ciepłowniczego. Podstawową działalnością firmy jest wytwarzanie, przesyłanie i dystrybucja ciepła na podstawie koncesji wydanych przez Urząd Regulacji Energetyki. Obszarem działania spółki jest miasto Starachowice. ZEC Starachowice dysponuje dwoma ciepłowniami i jedna kotłownią, które dostarczają ciepło do ponad 60% mieszkańców. W zdecydowanej większości z systemów ciepłowniczych ZEC ogrzewane są obiekty budownictwa mieszkaniowego: spółdzielczego, komunalnego oraz prywatnego. ZEC zatrudnia blisko 100 osób. Głównymi obszarami działalności firmy są produkcja ciepła, dostarczanie ciepłej wody i sprzedaż żużlu. Firma pozyskuje również środki poprzez sprzedaż niewykorzystanych limitów CO2. 63

64 Odbiorcy ciepła Łącznie systemy ciepłownicze obsługują blisko 610 tys. m 2 powierzchni użytkowej mieszkalnej, co stanowi ponad 51% ogólnej powierzchni mieszkań zlokalizowanych na terenie miasta. Do największych odbiorców ciepła należą: Starachowicka Spółdzielnia Mieszkaniowa, Spółdzielnia Mieszkaniowa Lokatorsko-Własnościowa "Wanacja", Starachowickie Towarzystwo Budownictwa Społecznego "Wspólny Dom", Wspólnoty Mieszkaniowe. Odbiorcami scentralizowanej dostawy ciepła są również instytucje, zakłady, organizacje oraz osoby fizyczne. Łącznie ZEC obsługuje 292 odbiorców ciepła. Liczba i kategoria odbiorców ciepła z sieci ZEC (według stanu lipiec 2013r.) przedstawia się następująco: budynki wielorodzinne 139; budynki jednorodzinne 55; budynki użyteczności publicznej (szkoły, przedszkola, szpital, przychodnia, urzędy, kościoły, muzeum) 53; podmioty gospodarcze 45. Głównymi odbiorcami ciepła Celsium sp. z o.o. są podmioty gospodarcze działające na terenie SSE, a w następnej kolejności przedstawia tabela poniżej. Tabela 16. Odbiorcy ciepła z sieci Celsium Sp. z o.o. według mocy zamówionej i zapotrzebowania na ciepło. Rodzaj odbiorcy Moc zamówiona [MW] Zapotrzebowanie ciepła [GJ] Budynki wielorodzinne 2, ,087 Budynki jednorodzinne 0,060 37,180 Budynki użyteczności publicznej 2, ,840 Podmioty gospodarcze 18, ,3 [Źródło: dane Celsium sp. z o.o] Razem: 23, ,407 64

65 Tabela 17. Produkcja i sprzedaż ciepła przez ZEC sp. z o.o. Dane za rok 2014 Produkcja i sprzedaż Sezon grzewczy odbiór co + ccw Odbiór tylko ccw Sezon grzewczy odbiór co + ccw Wykonanie (2014M01) styczeń (2014M02) luty (2014M03) marzec (2014M04) kwiecień (2014M05) maj (2014M06) czerwiec (2014M07) lipiec (2014M08) sierpień (2014M09) wrzesień (2014M10) październik (SKWKOMBIT) Moc sprzedana z Kombitu , , , , , , , , , , , , ,50 (PROD) Produkcja ciepła (GJ) , , , , , , , , , , , , ,73 (C01C02) Produkcja ciepła C01 + C , , , , , , , , , , , , ,00 (C01) Produkcja ciepła C , , , , , , , , ,00 (C02) Produkcja ciepła C02 809, , , , , , ,00 (K01) Produkcja ciepła K01 413,50 329,20 284,10 192,50 73,90 66,40 65,03 60,60 65,80 218,10 280,50 394, ,73 (SGJ) Sprzedaż ciepła w GJ , , , , , , , , , , , , ,07 (SGJC01C02) Sprzedaż ciepła c1+c , , , , , , , , , , , , ,08 (SGK01KOMBIT) Sprzedaż ciepła z K01 KOMBIT 348,12 273,74 244,10 169,00 73,90 66,40 65,03 60,60 65,80 188,90 242,00 338, ,99 (WSP) Współczynniki GJ / kw 1,034 0,803 0,657 0,439 0,154 0,138 0,127 0,131 0,139 0,475 0,657 0,944 5,688 (POTRZZEC) Potrzeby własne i straty ZEC (GJ) 9 302, , , , , , , , , , , , ,66 (POTRZ) Potrzeby własne w GJ 682,35 563,18 428,39 175,68 66,18 41,52 39,18 40,81 50,51 181,06 299,61 437, ,25 (STRATY) STRATY ZEC w GJ 8 619, , , , , , , , , , , , ,41 (POTRZ%) Potrzeby własne i straty % produkcji 12,77% 11,06% 11,33% 17,53% 29,56% 30,16% 30,62% 27,91% 28,86% 14,53% 13,17% 9,31% 14,85% (STR%) Straty % 11,83% 10,05% 10,39% 16,99% 29,07% 29,82% 30,29% 27,55% 28,45% 14,01% 12,54% 8,64% 14,13% (SKW) Moc zamówiona w kw 61442, , , , , , , , , , , , ,50 (2014M11) listopad (2014M12) grudzień (2014)

66 Całkowite zapotrzebowanie energii cieplnej gospodarstw domowych oprócz ogrzewania pomieszczeń wyznacza również zapotrzebowanie na ciepłą wodę użytkową. Energia potrzebna do wytworzenia jednostkowej ilości c.w.u. w miejscu jej odbioru w gospodarstwach domowych (zabudowa jednorodzinna) określona została na uśrednionym poziomie 350MJ/mieszkańca/rok (przy założonym zapotrzebowaniu ciepłej wody 50dm 3 /osobę/dzień). Roczne zużycie energii na potrzeby c.w.u. dla zabudowań indywidualnych określono na poziomie netto (bez uwzględnienia sprawności źródła ciepła) nie większym niż 77TJ/rok. Tabela 18. Zestawienie zapotrzebowania na energię cieplną w indywidualnej zabudowie mieszkaniowej miasta. Wyszczególnienie Szacunkowe zapotrzebowanie ciepła [TJ/a] Ogrzewanie pomieszczeń 297 Przygotowanie c.w.u. 77 Razem: 374 [Źródło: szacunki przyjęte w Programie ograniczania niskiej emisji dla Starachowic] Plany rozwojowe przedsiębiorstw ciepłowniczych ZEC sp. z o.o. planuje następujące zadania inwestycyjne wymiany sieci wysokoparametrowych kanałowych z tradycyjnych na preizolowane: Przebudowa sieci cieplnej (północna część miasta) ok. 3905mb Budowa przyłączy (północna część miasta) ok. 585mb Przebudowa sieci cieplnej (południowa część miasta) ok. 4590mb Budowa przyłączy (południowa część miasta) ok. 700mb Przebudowa i budowa sieci napowietrznych (południowa część miasta) 240mb Zaplanowano też przebudowę węzłów cieplnych. W planach inwestycyjnych ujęte są też: zakupy inwestycyjne (pompy 55kW - W01, pompy mieszania gorącego 2 szt. - C01, rozdzielnia C01 - II etap, wymiana zasobników ccw 2 x 2,0m 3 W01), remonty źródeł ciepła, Montaż kolektorów słonecznych do ccw na węzłach grupowych, 66

67 podłączenie co+ccw w domkach jednorodzinnych w okolicy ulic: Osiedle,,Las, ul. Miodowa, ul. Wierzbowa Etap I (w ramach programu ograniczania niskiej emisji), Budowa kotła z układem spalania na paliwo z oczyszczalni ścieków i kogeneracją na kotłowni C-02 opracowywanie dokumentacji, Budowa instalacji fotowoltaicznej o mocy 500kW na Ciepłowni C-02. Do likwidacji pozostało ponadto 25 węzłów grupowych zasilających łącznie 194 odbiorców. Na lata przewidziana jest likwidacja 8 węzłów grupowych, a tym samym wykonanie 54 indywidualnych węzłów cieplnych oraz wykonanie wysokoparametrowych przyłączy cieplnych do ich zasilenia. Pozostałe 17 węzłów grupowych zasilające w 77% budynki należące do Spółdzielni Mieszkaniowych, mogą być likwidowane w kolejnych latach. Do wykonania będzie wówczas 140 węzłów indywidualnych oraz wysokoparametrowe przyłącza cieplne do ich zasilenia. Planowane przez Celsium Sp. z o.o. działania w zakresie rozwoju sieci ciepłowniczej w Gminie Starachowice obejmują: 1) Modernizację sieci ciepłowniczych budowa sieci preizolowanych w miejsce sieci kanałowych, co przełoży się na ograniczenie wielkość strat (co w efekcie przekłada się na mniejsze zużycie paliwa węgla kamiennego). Działania te obejmują: a) Przebudowa sieci cieplnej c.o./c.t. DN 600 i 500mm od Ciepłowni Bugaj do Zakładu Gerda ze zmianą średnicy na DN 400mm i technologii z napowietrznej na preizolowaną (2 x 1400mb). b) Przebudowa sieci cieplnej c.o. DN 350mm w rejonie obiektu nr 59 na terenie Zakładu MAN ze zmianą technologii z napowietrznej na preizolowaną (2 x 120mb). c) Przebudowa sieci cieplnej c.t. DN 200mm w rejonie obiektu nr 59 na terenie Zakładu MAN ze zmianą technologii z napowietrznej na preizolowaną (2 x 120mb). d) Przebudowa sieci cieplnej c.o. DN 150/80mm od obiektu nr 59 na terenie Zakładu MAN do obiektu BeaStar ze zmianą średnicy na DN 100/80mm i technologii z napowietrznej na preizolowaną (2 x 450mb). 2) Likwidacja indywidualnych źródeł ciepłej wody użytkowej (piecyków, podgrzewaczy itp.), budowa instalacji ciepłej wody i podłączenie jej do sieci cieplnej. 67

68 3) Wymiana węzłów cieplnych jedno- i dwufunkcyjnych w budynkach odbiorców na węzły kompaktowe z pełną automatyką (15 sztuk). 4) Budowa układu kogeneracyjnego opalanego paliwem alternatywnym moc 3,5MWe oraz 10,5MWt.. 5) Budowa nowych sieci ciepłowniczych w celu podłączenia nowych odbiorców posiadających obecnie indywidualne źródła ciepła oraz inne inwestycje przyłączeniowe Zaopatrzenie miasta w ciepło podsumowanie Dużym atutem miasta jest wysoki stopień dostępności sieci ciepłowniczych, należących do dwóch różnych przedsiębiorstw energetyki cieplnej i możliwość przyłączania do nich odbiorców zarówno indywidualnych, zbiorowych jak i podmiotów gospodarczych. Dla zachowania bezpieczeństwa dostaw ciepła oraz odpowiedniej ekonomiki funkcjonowania systemu niezbędny jest szereg działań zarówno w zakresie sieci ciepłowniczej jak i modernizacji, wymiany lub rozbudowy systemowych źródeł ciepła. W najbliższym czasie znacząco będzie wzrastać rola chłodu i w związku z tym konieczne będzie dostosowanie istniejących systemów cieplnych do chłodzenia, co jest technicznie wykonalne, a co może poza komfortem mieszkańców poprawić również rentowność operatorów systemów ciepłowniczych. Niekorzystnym zjawiskiem jest występowanie dużej ilości przestarzałych indywidualnych źródeł ciepła o niewielkiej sprawności, które są znaczącym źródłem niskiej emisji. Konieczna jest wymiana indywidualnych źródeł ciepła na instalacje o wyższej sprawności przy preferencji źródeł wykorzystujących niskoemisyjne paliwo. Najkorzystniejszym, ze środowiskowego punktu widzenia, byłoby podłączenie jak największej ilości mieszkańców do sieci ciepłowniczych. Opisane działania nie są jednak wprost zależne od samorządu. Ich realizacja zależy od przekonania, za pomocą odpowiedniego systemu zachęt, odbiorców ciepła do skorzystania z preferowanych rozwiązań Zaopatrzenie w energię elektryczną Sieć elektroenergetyczna na terenie miasta Starachowice w energię elektryczną zasila Zakład Energetyczny Skarżysko-Kamienna (ZEORK). Sieci niskiego napięcia zasilane są z 38 stacji napowietrznych i 102 stacji wewnętrznych. Na terenie miasta jest 134km linii napowietrznej NN (niskiego napięcia) wymagających okablowania. Łączna 68

69 moc dwóch zainstalowanych w Starachowicach GPZ (Główny Punkt Zasilający stacja transformatorowa), tj. GPZ 1 Starachowice i GPZ Północ Starachowice, wynosi 107MVA, zaś obciążenie ~ 40MW. Daje to łącznie ponad dwukrotną rezerwę mocy czynnej, bowiem obciążenie GPZ 1 Starachowice wynosi 20% w stosunku do mocy zainstalowanej, natomiast GPZ Starachowice Północ ~ 55% mocy zainstalowanej. Występująca awaryjność sieci przemysłowych średniego i niskiego napięcia we wschodnich i południowych częściach miasta wynika z faktu wykonania izolacji z polietylenu termoplastycznego. Dlatego niezbędna jest modernizacja tych linii i stacji transformatorowych. Długość linii SN: Napowietrzna - 56,475km Kablowa - 97,251km Długość linii nn Napowietrzna 141,89km Kablowa 163,54km Siecią elektroenergetyczną wysokich napięć zarządzają Polskie Sieci Energetyczne Wschód S.A. Operatorem elektroenergetycznego systemu dystrybucji energii elektrycznej do odbiorców końcowych jest przedsiębiorstwo PGE Dystrybucja S.A. Oddział Skarżysko-Kamienna, wchodzące w skład grupy energetycznej PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. Zasilanie w energię elektryczną odbywa się poprzez sieci przesyłowe najwyższych napięć 110KV z 7 stacji za pomocą sieci średniego napięcia, na którą składa się 19 linii wyprowadzających. Sieci niskiego napięcia zasilane są z 41 stacji napowietrznych i 107 stacji wnętrzowych. Na terenie miasta jest 134 km linii napowietrznych. Łączna moc dwóch zainstalowanych w Starachowicach GPZ-tów (GPZ 1 Starachowice i GPZ Północ Starachowice) wynosi 107MVA, ich obciążenie ~ 40MW. GPZ-ty są stacjami redukcyjnymi 110kV/15kV. Tabela 19. Główne punkty zasilania i wychodzące z nich linie średniego napięcia GPZ STARACHOWICE PÓŁNOC GPZ STARACHOWICE GPZ 1 linie magistralne SN: linie magistralne SN: - Iłża 70 - Wierzbowa - Zakłady Drzewne 2 - Nowa Słupia - Skałka I - Bór - Skałka H - Promir Bud - Trębowiec - Brody - Szpital Nowy 2 - Bema 69

70 [Źródło: PGE Dystrybucja] - Majówka 6 - Skarpa 1 - Zakłady Mięsne 2 - RPGK - Kotłownia Rejonowa - Kopalniana - Szpital Nowy 1 - Posterunek Energetyczny - Kilińskiego - PKP - Zębiec - Kanałowa - Ścieki - Termatex - Papstar - ZDZ - Wojska Polskiego - Radoszewskiego - Most Tabela 20. Stacje zasilające niskiego napięcia na terenie Starachowic STACJE WNĘTRZOWE STACJE NAPOWIETRZNE L.p. Nazwa stacji Typ stacji L.p. Nazwa stacji Typ stacji 1 Al.Wyzwolenia 1 MRw20/630 1 Al.Wyzwolenia 2 STSpb20/250 2 Blok 24 wbudowana 2 Długa 2 STSpb20/250 3 Blok 33 wbudowana 3 Iłżecka Młyn STSa20/250 4 Blok 12 wbudowana 4 Kolonijki Górne STSpKuo20/250 5 Bratkowa MSTw 5 Kielecka 1 STSu 20/250 6 Bugaj MSTw 6 Kielecka 2 STSpbu20/250 7 Botaniczna MSTw 7 Kielecka 3 STSpbu20/250 8 Długa 1 MRw-bpp 20/ Lubianka Zalew STSa20/100 9 Dr.Anki MSTw 9 Łazy 1 STSpb20/ Dworcowa MSTw 10 Michałów 1 STSu 20/ Huta MRw-b1 20/ Michałów 2 STSu 20/ Iłżecka MSTw 12 Michałów Tartak STSu20/ KPRB MSTw 13 Michałów Cyganów ŻH15 14 Kolejki Nowe MSTw 14 Michałów Fabryczny STSu 20/ Kilińskiego MSTw20/ Michałów Fabryczny STSu 20/ Kolonia Robotnicza MSTw 16 Michałów Fabryczny STSu 20/ Kolonijki 1 MRw-b20/ Michałów Fabryczny STSu 20/ Kolonijki 2 Małogabar. 18 Michałów Górny 1 STSa20/ Komenda Policji MSTw 19 Michałów Górny 2 STSa20/ Kopalniana MSTw 20 Michałów Górny 3 STSa20/ Las 1 MSTw 21 MichałówGórny STSa20/100 4/Kornatka/ 22 Las 2 MSTw 22 Mieszała STSpu 20/ Liceum Medyczne MSTw 23 Moniuszki 1 STSu20/ Leśna MSTw 24 Moniuszki 2 STSu20/ Lubianka 1 MSTw 25 Mysliwska STSKu 20/ Lubianka 2 MSTw 26 Nowowiejska 1 STSu 20/ Łazy 5 wbud. Wymiennik 27 Nowowiejska 2 STSu 20/ Most MSTw 28 Nowowiejska 3 STSa20/ Majówka 1 wbudowana 29 PERFOPOL 2 STSpo20/ Majówka 2 MSTw 30 Południowa 2 STSpbu 20/250 70

71 31 Majówka 3 MSTw 31 Polna mod.1994 STSpbu 20/ Majówka 4 MSTw 32 6-go Września 1 STSpbuo20/ Majówka 5 MSTw 33 6-go Września 2 STSpuo20/ Majówka 6 MSTw 34 Sp-nia Inwalidów STSa20/ Majówka 7 MSTw 35 Smugowa 1 STSa20/ Majówka 8 MSTw 36 WDJ STSa20/ Marszałkowska 1 MSTw 37 Wrzosowa STSp20/ Marszałkowska 2 MSTw 38 Zgodna STSu 20/ Ogrodowa MSTw 39 Żródlana STSu 20/ Orłowo 1 MSTw 40 Żytnia STSp20/ Orłowo 2 MSTw 41 Zaklady STSa20/250 Rzemieślnicze 42 Ośrodek Zdrowia MSTw 43 Południe 1 MSTw 44 Południe 2 MSTw 45 Południe 3 MSTw 46 Południe 4 MSTw 47 Południe 5 wbud.wymiennik 48 Południe 6 wbud.wymiennik 49 Południe 7 wbud.wymiennik 50 Post.Energetyczny MSTw 51 Podgórze 1 MSTw 52 Postęp MSTw 53 Partyzantów MSTw 54 Radoszewskiego MSTw 55 Radomska 1 MSTw 56 Radomska 2 MRw20/ Słoneczna MSTw 58 Szkolna MSTw 59 Smugowa 2 MRw-b20/ Smugowa 3 MRw-bpp1-20/ Skarpa 1 MSTw 62 Skarpa 2 MSTw 63 Skarpa 3 MSTw 64 Skarpa 4 MSTw 65 Skarpa 5 MSTw 66 Skarpa 6 MSTw 67 Skarpa 7 MSTw 68 Skarpa 8 MSTw 69 Skarpa 9 MSTw 70 Skarpa 10 MSTw 71 Skarpa 11 MSTw 72 Skałka A MSTw 73 Skałka B MSTw 74 Skałka C MSTw 75 Skałka D MSTw 76 Skałka E MSTw 77 Skałka F MSTw 78 Skałka G MSTw 79 Skałka H MSTw 71

72 80 Skałka I MSTw 81 Skałka K wbudowana 82 Stadion MSTw 83 Szpital MSTw 84 Składowa 1 MSTw 85 TPS 1 MSTw 86 TPS 2 MSTw 87 TPS 3 MSTw 88 TPS 4 MSTw 89 UPT MSTw 90 Urząd Skarbowy MKw20\ Wojska Polskiego 1 MSTw 92 Wojska Polskiego 2 MSTw 93 Wzgórze 1 MSTw 94 Wzgórze 2 MSTw 95 Wzgórze 3 MSTw 96 Wanacja 1 MSTw 97 Wanacja 2 MSTw 98 Wanacja 3 MSTw 99 Wierzbnik 1 MSTw 100 Wierzbnik 2 MSTw 101 Wierzbnik 3 MSTw 102 Wierzbnik 4 MSTw 103 Wierzbnik 5 MSTw 104 Wierzbowa MKw20/ ZOZ Krywki MSTw 106 ZDZ MRw20/ Żwirki MSTt20/630 [Źródło: PGE Dystrybucja] Tabela 21. Obciążenia GPZ - dane za rok Lato Zima Szczyt Dolina Szczyt Dolina Nazwa Pełna Oddział P Q P Q P Q P Q Starachowice Skarżysko 20,90 4,90 11,0 9 Starachowice Północ Skarżysko 16,75 3,83 11,2 0 [Źródło: PGE Dystrybucja] 0,44 21,30 2,60 15,46 1,69 1,52 16,12 2,72 12,12 1,53 72

73 Oświetlenie uliczne Liczba wszystkich opraw oświetlenia ulicznego na terenie Gminy Starachowice wynosi 4328 sztuk, w tym 4109 w stanie dobrym, a 219 do wymiany. Oprawy na terenie Gminy Starachowice są rtęciowe (18 szt.) i sodowe (4310 szt.). Natomiast rzeczywista moc wszystkich lamp oświetlenia miejskiego wynosi 522,3270kW. Tabela 22. Moce i ilości opraw Moc Nominalna Lampy Ilość Lamp [Źródło: Dane Urzędu Miejskiego w Starachowicach] 73

74 Tabela 23. Rodzaje i ilości opraw Rodzaje Opraw Ilość Lamp Acron 19 Elgoluna 160 Indy 1 Kula 411 LED 4 MYRA 3 Naświetlacz 9 OCP 119 ORZ-7 4 OUR-W 6 OUS 77 OUSc 233 Ozdobna 13 OZR 5 OZS 40 SGS SGS SGS SGS SL WSL 2033 [Źródło: Dane Urzędu Miejskiego w Starachowicach] Oświetlenie uliczne na terenie miasta jest w dość dobrym stanie technicznym, jednak jego część wymaga wymiany lub modernizacji. Odpowiednie zadania zostaną ujęte w Planie gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Starachowice. 74

75 Przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej Na terenie miasta funkcjonują następujące elektrownie wytwarzające energię elektryczną i oddające ją do sieci elektroenergetycznej: Elektrociepłownia Bugaj (Celsium sp. z o.o.) moc elektryczna 960kW. Energia generowana jest w oparciu o gaz wysokometanowy. Wykorzystywana jest na potrzeby własne elektrociepłowni oraz oddawana jest do sieci elektroenergetycznej OSD Mała elektrownia wodna (MEW) o mocy 75kW na rzece Kamiennej. Pozwolenie wodno-prawne obejmuje pobór wody z rzeki Kamiennej spiętrzonej na zbiorniku wodnym Pasternik w Starachowicach na 210,47m n.p.m. dla potrzeb elektrowni w ilości 0,7 do 2,5m 3 /s. Energia elektryczna oddawana jest do sieci elektroenergetycznej OSD. Elektrownia prowadzona jest przez osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą. Na chwilę obecną praca elektrowni jest wstrzymana na czas nieokreślony. Instalacja fotowoltaiczna o mocy 2kWp. Wykorzystywana jest na potrzeby własne oraz oddawana do sieci elektroenergetycznej OSD. Instalacja należy do osoby fizycznej. Ponadto energię elektryczną generuje oczyszczalnia ścieków przy ul. Bocznej, o dobowej przepustowości m 3 /d. Energia elektryczna wytwarzana jest w oparciu o biogaz powstający jako efekt uboczny działalności. Jest ona zużywana na potrzeby własne Przedsiębiorstwa obrotu energią Operatorzy systemu dystrybucyjnego zobowiązani są, zgodnie z zasadą dostępu trzeciej strony (Third Party Access TPA) do udostępnienia sieci dystrybucyjnej. Zgodnie z postanowieniami Parlamentu Europejskiego i Rady Europy zawartymi w Dyrektywie o wspólnym rynku energii elektrycznej od 1 lipca 2007 roku wszyscy Odbiorcy energii elektrycznej mają prawo wyboru Sprzedawcy. Nie ma dokładnych danych co do ilości podmiotów korzystających z sieci dystrybucyjnych poszczególnych OSD, dokładne ustalenia nie są też możliwe, ponieważ odbiorcy końcowi korzystają z prawa zmiany sprzedawcy energii i jest to bardzo płynne. Operatorzy systemów dystrybucyjnych dysponują jednak danymi na temat podmiotów, z którymi zawarły umowę na dystrybucję energii elektrycznej. Listy tych podmiotów, w rozbiciu na poszczególnych OSD podane są niżej. Wykaz Sprzedawców mogących dokonywać sprzedaży energii elektrycznej na obszarze działania PGE Dystrybucja S.A.: 75

76 3 Wings S.A. Alpiq Energy SE Axpo Polska Sp. z o.o. Barton Energia Sp. z o.o. CEZ Trade Polska Sp. z o.o. CORRENTE Sp. z o.o. Dalkia Polska S.A. Deltis Sp. z o.o. DUON Marketing and Trading S.A. Ecoergia Sp. z o.o. EDF Polska Spółka Akcyjna Elektrix Sp. z o.o. Elektrociepłownia Andrychów Sp. z o.o. Empower Energy Sp. Z o.o. ENEA Trading Sp. Z o.o. ENDICO Sp. z o.o. Enea S.A. ENERGA-OBRÓT SA Energoserwis Kleszczów Sp. z o.o. ENERGIAOK Sp. z o.o. ENERGETYCZNE CENTRUM S.A. Energetyka Nowy Dwór Mazowiecki Sp. z o.o. Energia Dla Firm Sp. z o.o. EnergiaON Sp. z o.o. Energie2 Sp. z o.o. Energia Euro Park Sp. z o.o. Energia Polska Sp. z o.o. ENERGO OPERATOR Sp. z o.o. Energy Match Sp. z o.o. ENERGY POLSKA Sp. z o.o. ENERHA Sp. z o.o. ENIGA Edward Zdrojek 76

77 ERGO ENERGY Sp. z o.o E-Star Elektrociepłownia Mielec Sp. z o.o. EWE Energia Sp. z o.o. Fiten S.A. FUNTASTY Sp. z o.o. Galon Sp. z o.o. Gaspol Spółka Akcyjna GDF SUEZ Energia Polska S.A. GESA Polska Energia S.A. GOEE ENERGIA Sp. z o.o. Green S.A. Grupa Energia GE Sp. z o. o. Spółka komandytowa Grupa Energia Obrót GE Sp. z o. o Spółka komandytowa Grupa PSB S.A. ENERGIA Sp. z o.o. IDEON S.A. IEN Energy sp. z o.o. INTRENCO sp. z o.o. Inter Energia Spółka Akcyjna IRL Polska Sp. z o.o. JES ENERGY Sp. z o.o. JWM ENERGIA Sp. z o.o. KOPEX S.A. Kontakt Energia Sp. z o.o. Korlea Invest a.s. Metro Group Energy Production Sp. Z o.o. Mirowski i Spółka KAMIR Spółka Jawna Multimedia Polska Sp. z o.o. Nida Media Spółka z o.o. NOVUM S.A. Orange Polska S.A. PAK-Volt S.A. 77

78 PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. PGE Obrót S.A. Oddział z siedzibą w Białymstoku PGE Obrót S.A. Oddział z siedzibą w Lublinie PGE Obrót S.A. Oddział I z siedzibą w Łodzi PGE Obrót S.A. Oddział II z siedzibą w Łodzi PGE Obrót S.A. Oddział z siedzibą w Rzeszowie PGE Obrót S.A. Oddział z siedzibą w Skarżysko-Kamiennej PGE Obrót S.A. Oddział z siedzibą w Warszawie PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. PGNiG Energia S.A. PGNiG Obrót Detaliczny Sp. z o.o. PKP Energetyka S.A. POLENERGIA Dystrybucja Sp. z o.o. POLKOMTEL Sp. z o.o. POLENERGIA OBRÓT S.A. Polska Energetyka Pro Sp. z o.o. Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo Spółka Akcyjna Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. Polski Prąd Sp. z o.o. PNB Sp. z o.o. POWERPOL Sp. z o.o. Przedsiębiorstwo Energetyczne ESV S.A. Przedsiębiorstwo Obrotu Energią Sp. z o.o. RE ALLOYS Sp. Z o.o. RWE Polska S.A. Slovenske Elektrarne, a.s. Spółka Akcyjna Oddział w Polsce Slovenske elektrarne a.s., S.A. Oddział w Polsce Synergia Polska Energia Sp. z o.o. Świat Sp. z o.o. Szczecińska Energetyka Cieplna Sp. z o.o TAURON Polska Energia S.A. TAURON Sprzedaż sp. z o.o. 78

79 TAURON Sprzedaż GZE sp. z o.o. Terawat Dystrybucja Sp. z o.o. Towarzystwo Inwestycyjne Elektrownia Wschód S.A. Tradea Sp. z o.o. UKRENERGYTRADE Sp. z o.o. VERVIS M. Smolińskir. Piotrowski Spółka Jawna WM MALTA Sp. z o.o. WSEInfoEngine S.A. Zakład Elektroenergetyczny H.Cz. ELSEN S.A. ZOMAR S.A. Wykaz Sprzedawców Rezerwowych energii elektrycznej, którzy na terenie PGE Dystrybucja S.A. mogą prowadzić rezerwową sprzedaż energii elektrycznej (o którym mowa w ustawie Prawo energetyczne art. 5 ust. 2a) pkt. 1 podpunkt b) dla Odbiorców z rozdzielonymi umowami umowa sprzedaży i umowa o świadczenie usług dystrybucji: PGE Obrót Spółka Akcyjna Grupa Energia GE Sp. z o. o. Spółka komandytowa Grupa Energia Obrót GE Sp. z o. o Spółka komandytowa Grupa Polskie Składy Budowlane S.A. Barton Energia Sp. z o.o Odbiorcy energii elektrycznej Dane PGE Dystrybucja o dostawie energii elektrycznej dostępne są w zakresie wynikającym ze sprawozdania G-10.8, czyli zużycie energii przez odbiorców w poszczególnych grupach taryfowych: A, B, C, G i R (w sprawozdaniu o dostawie energii odbiorcom, którzy zmienili sprzedawcę energii dane dla grup taryfowych C i R podawane są łącznie). Dane te są dostępne w układzie rocznym (od 2010 roku), bez podziału na poszczególne taryfy w obrębie danej grupy taryfowej. Podział terytorialny powyższych grup odbiorców obejmuje województwa (z wyszczególnieniem terenów miejskich i wiejskich na obszarze danego województwa) oraz powiaty i poszczególne miasta. W Starachowicach największe zużycie energii występuje w grupie taryfowej A odbiorców zasilanych z sieci wysokiego napięcia (WN) oraz grupy taryfowej B odbiorców zasilanych z sieci średniego napięcia (SN). Oznacza to duży wpływ przemysłu oraz innych podmiotów gospodarczych na ogólny profil energetyczny miasta. 79

80 Tabela 24. Ilość odbiorców energii wg poszczególnych grup taryfowych wraz ze zużytą przez nich energią. Grupa taryfowa A (odbiorcy zasilani z sieci WN) Grupa taryfowa B (odbiorcy zasilani z sieci SN) Grupa taryfowa C+R (odbiorcy zasilani z sieci nn) Grupa taryfowa G (odbiorcy zasilani z sieci nn) [Źródło: PGE Dystrybucja] Odbiorcy Energia [MWh] , , , , ,910 Odbiorcy Energia [MWh] , , , , ,970 Odbiorcy Energia [MWh] , , , , ,890 Odbiorcy Energia [MWh] , , , , , Plany rozwojowe PGE Dystrybucja Zgodnie z informacją przekazaną przez PGE Dystrybucja S.A. plany rozwojowe OSD na terenie obejmują: Modernizacja linii kablowej nn ze stacji transf.,,las 1 i,,las 2 w Starachowicach, Modernizacja linii kablowej nn ze stacji transf.,,wanacja 2 w Starachowicach, Przebudowa linii kablowej przy ul. Radomskiej w Starachowicach, Modernizacja linii napowietrznej niskiego napięcia zasilanej ze stacji transf.,,aleja Wyzwolenia Zaopatrzenie miasta w energię elektryczną podsumowanie Stan elektroenergetycznej infrastruktury sieciowej zaopatrującej miasto należy określić jako dobry. Niezbędne są tylko prace modernizacyjne niektórych odcinków sieci niskiego napięcia. Miasto zaopatrywane jest z dwóch niezależnych głównych punktów zasilania, na których istnieją znaczące rezerwy mocy, co pozwala na rozwój miasta zarówno w sferze budownictwa mieszkaniowego, działalności usługowej (usługi publiczne i komercyjne), a także przemysłu, co jest szczególnie istotne w związku z rozwojem Specjalnej Strefy Ekonomicznej bez ryzyka niedoborów mocy. Istniejące na terenie miasta źródła wytwarzania energii elektrycznej mają zbyt małą moc by móc zabezpieczyć potrzeby miasta i w tym zakresie Gmina zależna jest od zewnętrznych dostaw energii. Sposobem minimalizacji tej zależności jest wsparcie rozwoju mikroinstalacji do produkcji energii elektrycznej na własne potrzeby mieszkańców oraz tworzenie nowych lub rozbudowa istniejących 80

81 już źródeł energii, w tym z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. Ułatwieniem dla takiego rozwoju byłoby przekształcenie istniejącej elektroenergetycznej infrastruktury sieciowej w kierunku sieci inteligentnej (smart grid) Zaopatrzenie miasta w gaz Sieć gazowa W Starachowicach długość czynnej sieci gazowej wynosi 107,81km, w tym 0,76km sieci przesyłowej i 107,05km sieci rozdzielczej. Sieć posiada 3848 przyłączy do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych. Oznacza to, że miasto jest zgazyfikowane w 77%. Gaz do miasta doprowadzany jest z sieci ogólnokrajowej. Cała sieć gazowa na terenie miasta należy do operatora systemu dystrybucyjnego Polskich Sieci Gazowniczych sp. z o.o. oddział w Tarnowie Zakład w Kielcach. W Starachowicach zlokalizowany jest Rejon Dystrybucji Gazu. Przez miasto nie przebiega sieć gazowa należąca do operatora systemu przesyłowego (Gaz-System S.A.). Miasto Starachowice zasilane jest w gaz przewodowy z gazociągu wysokoprężnego (6,3MPa) relacji Lubienia - Parszów Końskie za pośrednictwem stacji redukcyjno pomiarowych I-go stopnia: przy ul. Radomskiej zasilająca bezpośrednio odbiorców pn-wsch i pn-zach części miasta (os. Orłowo, rejon ul. Kieleckiej, Iglastej, Zakładowej, Radomskiej, Górnej do Piłsudskiego); znajdującej się na terenie elektrociepłowni Bugaj, obecnie w eksploatacji Celsium Sp. z o.o.; w miejscowości Ruda (doprowadza gaz ziemny m.in. do dzielnicy Michałów w Starachowicach). Miasto Starachowice zasilane jest w gaz przewodowy z sieci ogólnokrajowej. System rozdzielczy gazu Starachowic sąsiaduje od zachodu z układem gazociągów średniego ciśnienia Gminy Wąchock, od wschodu z siecią średniego ciśnienia zespołu wsi Gmin Brody i Pawłów. Na północy funkcjonuje lokalny układ rozdzielczy gazu miejscowości Lipie. Na północnych obrzeżach Starachowic przebiega magistralny rurociąg wysokoprężny relacji Lubienia - Piotrków, o średnicy 250mm i ciśnieniu nominalnym 4MPa. Z gazociągu tego poprzez odgałęzienie o średnicy 150mm i długości ok. 100m zasilana jest stacja redukcyjno-pomiarowa I stopnia SRG 1. Stacja ta zlokalizowana jest na północnych obrzeżach miasta, przy ul. Radomskiej. Ok. 1km na zachód od odgałęzienia zasilającego SRG 1 znajduje się odgałęzienie długości ok. 1,5km doprowadzające gaz do stacji redukcyjnopomiarowej I stopnia zasilającej kotły gazowe w Elektrociepłowni Bugaj. Stacja ta jest własnością Celsium sp. z o.o. 81

82 Przepustowość nominalna stacji SRG 1 wynosi 16100Nm 3 /h. Stacja ta poprzez system gazociągów średniego ciśnienia o długości ok. 45,5km zasila bezpośrednio odbiorców osiedla Orłowo i rejonu ul. Kieleckiej, odbiorców przemysłowych (poza EC Bugaj ) oraz 5 stacji redukcyjnych II stopnia: R1 - ul. Iglasta (os. Partyzantów); przepustowość 600Nm 3 /h; R2 - ul. Zakładowa (os. Wzgórze); przepustowość 600Nm 3 /h; R3 - ul. Górna (os. Wierzbnik); przepustowość 3.000Nm 3 /h; R4 - ul. Radomska (teren P. Wod.-Kan.); przepustowość 3.000Nm 3 /h; R5 - ul. Piłsudskiego (os. Na Szlakowisku); przepustowość 1.250Nm 3 /h. Łączna długość sieci niskoprężnej zasilanej z wyżej wymienionych stacji wynosi ok. 113km. W miejscowości Ruda zlokalizowana jest stacja redukcyjna I stopnia SRG 2 o przepustowości nominalnej 6000Nm 3 /h. Stacja ta zasilana jest również z rurociągu wysokiego ciśnienia Lubienia - Piotrków poprzez odgałęzienie o średnicy 100mm i długości ok. 2,1km. Stacja SRG 2 - poprzez sieć średnioprężną długości ok. 14,5km - zasila gazowy system rozdzielczy zespołu wsi Gmin Brody i Pawłów, z którego to systemu zasilana jest w gaz dzielnica Michałów w Starachowicach. W obecnej chwili na terenie Starachowic ze stacji SRG 1 zaopatrywanych jest w gaz odbiorców indywidualnych (w tym 3266 z ogrzewaniem), 8 odbiorców przemysłowych, 230 odbiorców innych (w tym handel i usługi). 4 System gazowy w mieście posiada dostateczną wydajność dostosowaną do zapotrzebowania odbiorców. W najbliższym okresie planuje się rozbudowę sieci gazowniczej w południowej części miasta. Czynione są badania nad liczbą potencjalnych odbiorców zainteresowanych odbiorem gazu na osiedlach Wanacja, Lubianka i Łazy Odbiór i zużycie gazu Do sieci przyłączonych jest 3848 budynków mieszkalnych i niemieszkalnych. Zużycie gazu w 2011r. wyniosło 4875 tys. m³, z czego na ogrzewanie mieszkań 2325,4 tys. m³. 4 Dane dotyczące odbiorców przemysłowych i innych mogą być nieaktualne ze względu na brak przekazanych danych przez PSG. 82

83 Tabela 25. Infrastruktura gazowa i zużycie gazu przez odbiorców indywidualnych Jednostka miary mieszkania wyposażone w infrastrukturę gazową Korzystający z instalacji w % ogółu ludności zużycie gazu z sieci w gospodarstwach domowych na 1 mieszkańca szt % 77,2 77,1 76,7 77,3 77,3 m 3 99,0 99,9 93,3 91,7 90,7 [Źródło: GUS] Polskie Sieci Gazownicze Oddział w Tarnowie Zakład w Kielcach pomimo odpowiedniego przekazania wezwania w trybie art. 19 ust. 4 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 Prawo energetyczne nie przekazał informacji na temat struktury odbiorców gazu oraz infrastruktury gazowej, dlatego nie jest możliwe określenie dokładnej informacji w tym zakresie. Powyższe dane opierają się wyłącznie o dane ogólnodostępne (GUS). Największym przedsiębiorstwem obrotu gazem na terenie miasta jest PGNiG Obrót Detaliczny Sp. z o.o Przedsiębiorstwa obrotu gazem Od 11 września 2013 roku weszły w życie przepisy ze znowelizowanej ustawy Prawo energetyczne, które wprowadziły zasadę TPA w rynek gazu. Po rozdzieleniu dystrybucji i obrotu wiele firm może oferować sprzedaż gazu o ile mają odpowiednią koncesję oraz umowę z Polską Spółką Gazowniczą. 83

84 Tabela 26. Przedsiębiorstwa obrotu gazem. Lp. Nazwa podmiotu Adres 1 AVRIO MEDIA Sp. z o.o Kostrzyń ul. Wrzesińska 1 B 2 BD Spółka z o.o Wrocław ul. Grabiszyńskiej Boryszew S.A Warszawa ul. Łucka 7/9 4 Ceramika Końskie Sp. z o.o Końskie ul. Ceramiczna 5 5 Corrente Sp. z o.o Ożarów Mazowiecki ul. Konotopska 4 6 DUON Marketing and Trading Gdańsk ul. Heweliusza 11 7 Ecoergia Sp. z o.o Kraków ul. Zabłocie 23 8 ELEKTRIX Sp. z o.o Warszawa ul. I. Krasickiego 19 lok. 1 9 Elgas Energy Sp. z o.o Bielsko-Biała ul. Armii Krajowej ELSEN S.A Częstochowa ul. Koksowa ENEA S.A Poznań ul. Górecka 1 12 Energa - Obrót S.A Gdańsk ul. Mikołaja Reja Energetyczne Centrum S.A Radom ul. Graniczna Energia dla firm Sp. z o.o Warszawa ul. Domaniewska ENERGIE2 Sp. z o.o Katowice ul. Agnieszki 5/1 16 ENERGOGAS Sp. z o.o Warszawa ul. Złota EWE energia Sp. z o.o Międzyrzecz ul. 30 Stycznia EWE Polska Sp. z o.o Poznań ul. Małe Garbary 9 19 Gaspol S.A Warszawa ul. Jana Pawła II HANDEN SP. z o.o Warszawa ul. Domaniewska Hermes Energy Group S.A Warszawa ul. Piękna 24/26A lok IDEON S.A Katowice ul. Paderewskiego 32c 84

85 Lp. Nazwa podmiotu Adres 23 IENERGIA Sp. z o.o Bielsko-Biała al. Armii Krajowej Natural Gas Trading Sp. z o.o Warszawa ul. Flory 3/4 25 Nida Media Sp. z o.o Pińczów Leszcze NOVUM S.A Warszawa ul. Racławicka PGE Polska Grupa Energetyczna S.A Warszawa ul. Mysia 2 28 PGNiG Obrót Detaliczny Sp. z o.o Warszawa ul. Kasprzaka 25C 29 PGNiG S.A Warszawa ul. Kasprzaka PGNIG Sales&Trading GmbH Munchen (Monachium) Arnulstrasse PKP ENERGETYKA S.A Warszawa ul. Hoża 63/67 32 RWE Polska Spółka Akcyjna 33 Shell Energy Europe LTD 34 TAURON Polska Energia S.A. 35 Tauron Sprzedaż Sp. z o.o. 36 Telezet Edward Zdrojek 37 UNIMOT GAZ S.A. 38 Vattenfall Energy Trading GmbH Warszawa ul. Wybrzeże Kościuszkowskie 41 Londyn Shell Centre; SE 1 & NA UK Katowice ul. Ks. Piotra Ściegiennego Kraków ul. Łagiewnicka Słupsk ul. Żelazna Zawadzkie ul. Świerklańska 2a Hamburg Dammtorstrasse Pomimo dużego wyboru w praktyce większość firm jest na razie nieznana, a oferowane przez nie usługi nie są skierowane do każdej grupy odbiorców. Największym sprzedawcą gazu pozostaje PGNiG Obrót Detaliczny Sp. z o.o Plany rozwoju sieci gazowej Polskie Sieci Gazownicze Oddział w Tarnowie Zakład w Kielcach pomimo odpowiedniego przekazania wezwania w trybie art. 19 ust. 4 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 Prawo energetyczne nie przekazał informacji na temat planów rozwojowych związanych z terenem miasta. 85

86 Zaopatrzenie miasta w gaz podsumowanie Pomimo braku danych od operatora systemu dystrybucyjnego sieci gazowej (PSG) można stwierdzić, że poziom zabezpieczenia miasta w gaz jest dobry. Trendy wskazują na wzrost znaczenia gazu jako nośnika energii ze względu na jego wygodę, elastyczność, oraz możliwą do uzyskania wysoką sprawność urządzeń, które go wykorzystują. Stopień gazyfikacji Gminy należy określić jako dobry, natomiast wskazany jest dalszy rozwój sieci gazowej na terenach nie przyłączonych jeszcze do sieci gazowej. 86

87 5. Analiza SWOT 5.1. Założenia wyjściowe W obowiązującym Projekcie założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla została przedstawiona analiza SWOT. Ze względu na zmianę niektórych uwarunkowań i sytuacji prawnej cześć zapisów wymaga weryfikacji. Technika analityczna SWOT jest analizą strategiczną polegającą na posegregowaniu posiadanych informacji o danej sprawie na cztery grupy (cztery kategorie czynników strategicznych): S (Strengths) mocne strony: wszystko to co stanowi atut, przewagę, zaletę analizowanego obiektu. Jest to czynnik wewnętrzny, odnoszący się do stanu obecnego i zależny samorządu. W (Weaknesses) słabe strony: wszystko to co stanowi słabość, barierę, wadę analizowanego obiektu. Jest to czynnik wewnętrzny, odnoszący się do stanu obecnego i zależny od samorządu. O (Opportunities) szanse: wszystko to co stwarza dla analizowanego obiektu szansę korzystnej zmiany. Jest to czynnik zewnętrzny, odnoszący się do stanu przyszłego i niezależny od samorządu. T (Threats) zagrożenia: wszystko to co stwarza dla analizowanego obiektu niebezpieczeństwo zmiany niekorzystnej. Jest to czynnik zewnętrzny, odnoszący się do stanu przyszłego i niezależny od samorządu. Informacja, która nie może być poprawnie zakwalifikowana do żadnej z wymienionych grup, jest w dalszej analizie pomijana jako nieistotna strategicznie. W analizie przyjęto, że do czynników, na które samorząd ma bezpośredni wpływ należy sieć ciepłownicza, ze względu na posiadany pakiet udziałów w Zakładzie Energetyki Cieplnej. W wypadku dystrybucyjnych i przesyłowych sieci gazowej oraz elektroenergetycznej miasto Starachowice nie ma bezpośredniego wpływu na jej rozwój, dlatego zaliczone zostały do otoczenia zewnętrznego (w kategorii szans zagrożeń). Podobna sytuacja dotyczy źródeł wytwórczych energii elektrycznej i cieplnej, na które wpływ samorządu ma również charakter pośredni. Jeżeli natomiast na terenie Gminy zostały zlokalizowane jakieś instalacje, których sama obecność może wpływać korzystnie lub niekorzystnie na sytuację energetyczną miasta zostało to ujęte jako odpowiednio silna lub słaba strona, choć nie bezpośrednio zależna od samorządu. Przykładem mogą być istniejące źródła energii elektrociepłownie czy np. elektrownie wodne. Ponadto, różne aspekty tego samego zagadnienia mogą mieć różny wpływ na miasto pozytywny bądź negatywny. Taka sytuacja dotyczy należących do ZEC sp. z o.o., którego obecność dzięki zabezpieczeniu źródła energii cieplnej z jednej 87

88 strony jest korzystne dla miasta, ale już struktura wykorzystywanych paliw (węgiel) powoduje wysoką emisję, szkodliwą dla miasta. Analizę oparto o wcześniejsze zapisy poszerzone i uzupełnione ze względu na zaistniałe zmiany. Dla oceny silnych i słabych stron oraz zagrożeń i szans wzięto pod uwagę systemy: ciepłowniczy, elektroenergetyczny, gazowy dokonując w syntetyczny sposób podsumowania uwzględniającego stan techniczny istniejącej infrastruktury. Podsumowano też dane dotyczące działających na rynku przedsiębiorstw energetycznych z branż wytwarzania, przesyłu, dystrybucji oraz obrotu danego rodzaju energii, poddając analizie między innymi ich zasoby i plany rozwoju. Przeanalizowano podaż i popyt wraz z trendami obu tych wymiarów, w tym strukturę dostaw i zapotrzebowania w zakresie określonych rodzajów energii, wykorzystując dane bilansowe, obrazujące sytuację wymienionych miejskich podsystemów energetycznych w zakresie ich rozwoju niezbędnego do zaspokojenia lokalnych wymagań i potrzeb. Uwzględniono też kontekst prawny, społeczny, polityczny i kulturowy. Na podstawie analizy wypracowano wnioski ujęte w formie tabelarycznej SWOT oraz przedstawiono rekomendacje w oparciu o wspomnianą tabelę wynikową Tabela wynikowa analizy SWOT Podsumowanie analizy ujęto poniżej. Tabela 27. Analiza SWOT. Źródło: opracowanie własne Silne strony Wysoki stopień świadomości decydentów co do znaczenia polityki energetycznoklimatycznej oraz jasno sformułowana i konsekwentnie rozbudowywana polityka w tym obszarze. Plan gospodarki niskoemisyjnej obejmujący m.in. działania termomodernizacyjne wraz z środkami na realizację tych celów. Dostęp do wiedzy i doświadczeń z zakresu budownictwa energooszczędnego oraz rozwiązań w obszarze efektywności energetycznej i własne doświadczenia w tym zakresie (centrum demonstracyjne OZE). Rezerwy mocy w źródłach systemowych. Możliwość pokrycia znacznej części zapotrzebowania mocy elektrycznej ze źródeł zlokalizowanych na obszarze miasta, Słabe strony Brak wystarczających środków finansowych na realizację wszystkich zadań związanych z aktywnym kreowaniem polityki energetycznej przez samorząd. Duży udział budynków starych, nie poddanych termomodernizacji w substancji miejskiej. Niekorzystne trendy demograficzne (zmniejszanie się ludności miasta). Brak doświadczeń w realizacji zadań związanych z polityką energetyczną w formule PPP oraz ESCO. Niezmodernizowane fragmenty systemu ciepłowniczego. Znaczący poziom strat ciepła w miejskim systemie ciepłowniczym. 88

89 przyczyniający się do wzrostu bezpieczeństwa energetycznego. Obiecujący potencjał energetyki odnawialnej. Zasilanie z gazociągu posiadającego rezerwy zdolności przesyłowych. Wielostronny system zasilania miasta w energię elektryczną i gaz sieciowy. Relatywnie dobrze rozbudowana sieć dystrybucyjna gazu n/c. Rozległy podzielony na części system ciepłowniczy (brak pełnej integracji systemu). Należące do ZEC źródła systemowe wymagające inwestycji modernizacyjnych i środowiskowych. Znaczny udział źródeł niskiej emisji w pokrywaniu potrzeb cieplnych. Występowanie obszarów pozbawionych dostępu do gazu sieciowego. Szanse: Wzrost świadomości mieszkańców w zakresie korzystania z energii i jej wpływu na środowisko połączona z działaniami na rzecz ochrony klimatu. Rozbudowa systemu wsparcia na efektywność energetyczną oraz na sektor energii, zwłaszcza OZE dotyczy to zarówno środków krajowych (np. program GIS, Prosument i inne) jak i unijnych nowego okresu programowania. Modernizacja oświetlenia ulicznego (nie należącego do miasta) przez miasto i OSD Produkcja ciepła w skojarzeniu z wytwarzaniem energii elektrycznej. Rozwój Specjalnej Strefy Ekonomicznej co zwiększa możliwości finansowe samorządu i mieszkańców w m.in. zakresie inwestycji w efektywność energetyczną. Budowa biogazowni na terenie SSE. Obecność na lokalnym rynku silnych przedsiębiorstw energetycznych. Duża konkurencja w obrocie energią elektryczną i związany z tym rosnący poziom usług w tym zakresie oraz konkurencja cenowa pomiędzy przedsiębiorstwami obrotu energią. Rosnąca konkurencja w obrocie gazem związana z wprowadzeniem zasady TPA do rynku gazowego. Zagrożenia: Niestabilna sytuacja prawna brak przepisów lub zbyt często zmieniające się przepisy w obszarze energii i efektywności energetycznej zniechęcające inwestorów do realizacji działań w tych obszarach. W konsekwencji niskie lub umiarkowane zainteresowanie inwestorów zaangażowaniem w rozwój infrastruktury energetycznej. Wysoki poziom opłat środowiskowych, w tym limity emisji CO2 i koszt wykupu prawa do emisji. Kryzys gospodarczy skutkujący spadkiem przychodów zarówno podmiotów gospodarczych jak i osób fizycznych, a w efekcie ograniczenie możliwości inwestycji w efektywność energetyczną. Relatywnie słabo rozbudowana sieć dystrybucyjna gazu s/c. Drastyczny wzrost wymagań w zakresie emisji zanieczyszczeń do środowiska po roku 2015 powodujący konieczność kosztownych i nie generujących zysku inwestycji w centralnych źródłach systemowych. Trudności z pozyskaniem terenów pod inwestycje sieciowe. Permanentny wzrost obciążenia systemów. Możliwość wystąpienia ekstremalnych zjawisk meteorologicznych lub innych anomalii pogodowych. 89

90 Planowane przez przedsiębiorstwa energetyczne działania modernizacyjne. Nowe możliwości prawne w zakresie pozyskania kapitału (białe certyfikaty, ESCO, koncesje, PPP). Brak dostatecznej dywersyfikacji dostaw surowców energetycznych, w szczególności gazu ziemnego, co powoduje uzależnienie od jednego dostawcy, który może dyktować niekorzystne warunki. Ryzyko handlowe wzrost ceny gazu Rekomendacje z analizy Miejski system ciepłowniczy powinien być docelowo lepiej zintegrowany i zasilany z wielu źródeł celem zwiększenia dywersyfikacji dostaw oraz zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego. W celu ograniczenia strat sieciowych wymagana jest szybka modernizacja miejskiego systemu ciepłowniczego. Konieczna jest modernizacja systemowych źródeł ciepła z uwzględnieniem zmiany/większego zróżnicowania źródeł zasilania w kierunku mniej emisyjnych. Należy dążyć do zróżnicowania paliw pierwotnych służących wytwarzaniu ciepła, najlepiej w kogeneracji z wytwarzaniem energii elektrycznej lub trigeneracji (z chłodem). Dodatkowo zwiększyłoby to atrakcyjność oferty ZEC oraz Celsium i wydłużyło sezon. Należy rozwijać odnawialne źródła energii celem dywersyfikacji dostaw energii oraz zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego. Wymagane jest wsparcie rozwoju energetyki prosumenckiej poprzez odpowiednie zachęty. Niezbędna jest dalsza realizacja programu termomodernizacji zarówno obiektów użyteczności publicznej jak i prywatnych, a także promowanie technologii energooszczędnych w budownictwie. Należy dążyć do modernizacji oświetlenia ulicznego, zarówno będącego na stanie miasta jak i operatorów systemów dystrybucyjnych. Dla podniesienia świadomości, a także dla rozpowszechnienia wiedzy i umiejętności społeczności lokalnej w zakresie tematów związanych z efektywnością energetyczną i energią nieodzowne są odpowiednie programy i kampanie edukacyjne. Systemy dystrybucyjne wymagają systematycznej rozbudowy w celu dostosowania do zwiększającego się zapotrzebowania odbiorców. 90

91 W celu eliminacji tzw. niskiej emisji konieczne jest dopasowanie miejskiego systemu ciepłowniczego oraz sieci dystrybucji gazu średniego ciśnienia do potrzeb mieszkańców oraz zachęty do przyjęcia tych rozwiązań po stronie odbiorcy końcowego. Aby sfinansować zadania należy maksymalnie wykorzystać możliwości stwarzane przez unijne programy operacyjne nowej perspektywy finansowej oraz programy krajowe. 91

92 6. Prognoza zapotrzebowania na energię dla 6.1. Założenia prognozy Punktem wyjścia w zakresie zapotrzebowania na energię dla Starachowic są założenia Polityki energetycznej państwa do roku 2030 (PEP2030). Przewidują one zmianę zapotrzebowania na poszczególne nośniki energii w skali globalnej oraz w ujęciu poszczególnych sektorów. Szczegóły przedstawia tabela poniżej. Tabela 28. Zapotrzebowanie na energię w skali kraju w podziale na sektory i nośniki energii W podziale na sektory 2010r. 2010r. 2020r. 2020r. Zmiana Wzrost rok do roku [Mtoe] [TWh] [Mtoe] [TWh] [%] [%] przemysł 18,2 211,666 20,9 243,067 14,84 1,35 transport 15,5 180,265 18,7 217,481 20,65 1,88 usługi 6,6 76,758 8,8 102,344 33,33 3,03 gospodarstwa domowe ,97 19,4 225,622 2,11 0,19 W podziale na nośniki węgiel 10,9 126,767 10,3 119,789-5,50-0,50 produkty naftowe 22,4 260,512 24,3 282,609 8,48 0,77 gaz ziemny 9,5 110,485 11,1 129,093 16,84 1,53 energia odnawialna 4,6 53,498 5,9 68,617 28,26 2,57 energia elektryczna 9 104,67 11,2 130,256 24,44 2,22 ciepło sieciowe 7,4 86,062 9,1 105,833 22,97 2,09 pozostałe paliwa 0,5 5,815 0,8 9,304 60,00 5,45 [Źródło: opracowanie własne na podstawie PEP 2030] W prognozie uwzględniono też obecne trendy demograficzne. Przyjęte założenia wiążą się z obserwacją, że ruch naturalny ludności Polski na początku XXI wieku wszedł na drogę zbliżoną do obserwowanej w krajach zachodnich, co oznacza dalsze zmiany w strukturze wieku ludności. Przewiduje się: 92

93 postępujący proces starzenia się społeczeństwa, zwłaszcza w miastach, zmniejszenie się udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym, stopniowy spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym. Prowadzone przez demografów badania i analizy wskazują, że trwający od kilkunastu lat spadek rozrodczości jeszcze nie jest procesem zakończonym i dotyczy w coraz większym stopniu kolejnych roczników młodzieży. Wśród przyczyn tego zjawiska wymienia się: rosnący poziom wykształcenia; trudności na rynku pracy; ograniczone świadczenia socjalne na rzecz rodziny; brak w polityce społecznej filozofii umacniania rodziny; trudne warunki społeczno-ekonomiczne. Główny Urząd Statystyczny opracował Prognozę ludności na lata , która podawała przewidywane stany ludności faktycznie zamieszkałej na danym terenie w układzie powiatowym (mieszkańcy stali oraz przebywający czasowo powyżej dwóch miesięcy) w dniu 31 grudnia każdego roku w podziale administracyjnym i uwzględnia ona zaistniałe w minionym okresie tendencje i sporządzona została jako uśredniona prognoza dla miast i obszarów wiejskich województwa. Na podstawie danych GUS dla powiatu starachowickiego opracowano symulację zmian ludności miasta, przy czym punktem wyjścia do analizy był procentowy udział ilości mieszkańców miasta w całkowitej ludności powiatu starachowickiego. Wyniki analizy przedstawia tabela poniżej. Tabela 29. Prognoza ludności miasta do roku 2020 Rok Ludność powiatu wg prognozy GUS Mieszkańcy Starachowic

94 Rok Ludność powiatu wg prognozy GUS Mieszkańcy Starachowic [Źródło: Obliczenia własne na podstawie prognoz GUS] Innym istotnym parametrem o charakterze demograficznym jest wielkość gospodarstwa domowego. Jest to czynnik mający istotny wpływ na zużycie energii oraz związane z tym wyliczenia. Według prognoz GUS wielkość gospodarstwa domowego będzie się systematycznie zmniejszać. Zmiany te Główny Urząd Statystyczny podaje dla województw w formie prognozy wieloletniej. Dane dostępne są dla okresów co pięć lat. Na potrzeby niniejszej prognozy założono liniowy spadek wielkości gospodarstwa domowego w województwie świętokrzyskim. Szczegółowe dane przedstawia tabela poniżej. Tabela 30. Prognoza wielkości gospodarstwa domowego w województwie świętokrzyskim do roku 2020 Rok Średnia wielkość gospodarstwa 2,61 2,603 2,596 2,589 2,582 2,575 domowego [Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS] Istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój miasta jest rozwój gospodarczy. Sektor przemysłu w wypadku Starachowic jest najbardziej energochłonny, zatem zapotrzebowanie na energię w znacznym stopniu będzie uzależnione od dynamiki wzrostu lub spadku w tym zakresie. W wyznaczaniu trendu kierowano się prognozami OECD w zakresie perspektyw rozwoju gospodarczego Polski w poszczególnych sektorach. Uwzględniono także rozwój SSE Starachowice jako atrakcyjnego miejsca lokalizacji inwestycji. Wzięto pod uwagę możliwy do wykorzystania procent dostępnych jeszcze terenów (ok. 20%). Kolejnym elementem wpływającym na rozwój gospodarczy jest Strategia Rozwoju Gminy Starachowice na lata Zapotrzebowanie na energię zostało obliczone w układzie jednostek bilansowych odpowiadających jednostkom strukturalnym ujętym w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Wzięto pod uwagę założenia rozwojowe wynikające z wyżej wymienionego dokumentu i zapotrzebowanie na energię zbilansowano we wspomnianym układzie. 94

95 Ostatnim z ogólnych czynników, które uwzględniono są zmiany klimatyczne, które według prognoz Wspólnego Centrum Badawczego Komisji Europejskiej w oparciu o raport IPCC, na terenie Polski będą się przejawiać we wzroście średniorocznych temperatur, wydłużeniem się sezonu wegetacyjnego, suszami w okresie letnim i powodziami w okresie zimowym, a także zwiększeniem ilości występowania gwałtownych zjawisk pogodowych (wichury, oberwania chmury, trąby powietrzne). Wpłynie to na zmianę sposobu korzystania z energii. Spadnie zapotrzebowanie na ciepło do centralnego ogrzewania, wzrośnie popyt na chłód. Zmniejszeniu może ulec ilość wody na potrzeby technologiczne, co będzie się wiązało z koniecznością zmian w sposobie dostarczania energii, dla której nośnikiem jest woda Prognoza zapotrzebowania na ciepło Prognoza zapotrzebowania na ciepło bierze dodatkowo pod uwagę następujące czynniki: Działania poprawiające efektywność energetyczną będą miały w przyszłości negatywny wpływ na popyt na ciepło, jednak wpływ ten będzie prawdopodobnie mniejszy niż w przeszłości, głównie ze względu na kurczący się potencjał dalszej termomodernizacji istniejących budynków. Podjęcie działań w przemyśle mających na celu poprawę efektywności energetycznej stosowanych technologii. Działania te stymulowane będą przez system świadectw efektywności energetycznej (tak zwane białe certyfikaty), które będą wydawane przedsiębiorstwom podejmującym działania na rzecz ograniczenia zużycia energii (na mocy ustawy o efektywności energetycznej z 2011 r.). Rozwój gospodarczy województwa jest jednym z głównych czynników, które będą wpływać pozytywnie na konsumpcję energii cieplnej w przemyśle, handlu i usługach, rolnictwie oraz gospodarstwach domowych. Istotnym czynnikiem, który wpłynie na poziom zapotrzebowania na ciepło w przyszłości są zmiany demograficzne. Według Głównego Urzędu Statystycznego liczba mieszkańców województwa świętokrzyskiego będzie się zmniejszać. Rozwój chłodu sieciowego wymieniono jako jeden z priorytetów w Polityce energetycznej Polski do 2030 roku. Obecnie ze względu na stosunkowo niskie ceny energii elektrycznej, chłód sieciowy jest mniej atrakcyjny niż klimatyzacja zasilana elektrycznie. W przyszłości sytuacja ta może jednak ulec zmianie m.in. z powodu wzrostu cen energii elektrycznej oraz w wyniku poprawy efektywności wytwarzania i dostarczania chłodu sieciowego do odbiorcy końcowego. 95

96 Rozwój rynku ciepłej wody użytkowej stanowi ostatnio jeden z ważniejszych elementów prowadzących do zwiększenia popytu na energię. W celu wspierania wykorzystania paliw odnawialnych (głównie biomasy) w produkcji ciepła, Polska wprowadziła obowiązek zakupu ciepła wytwarzanego w źródłach odnawialnych przyłączonych do sieci ciepłowniczej przez operatora sieci. Konieczność zakupu uprawnień do emisji CO2 może spowodować znaczny wzrost cen ciepła dla odbiorców. Wpływ Europejskiego Systemu Handlu Emisjami na ceny ciepła sieciowego można ograniczyć poprzez zastąpienie źródeł opalanych węglem instalacjami niskoemisyjnymi (np. opalanymi gazem) lub technologiami odnawialnymi. Tabela 31. Prognoza zapotrzebowania na ciepło Wyszczególnienie Systemy ciepłownicze Moc zamówiona [MW] 84,073 81,551 76,658 71,292 69,153 67,079 Sprzedaż ciepła [GJ] , , , , , ,15 Odbiorcy indywidualni Własna produkcja ciepła [GJ] , , , , , ,60 Razem , , , , , ,749 [Źródło: opracowanie własne] Jak widać zapotrzebowanie na ciepło będzie spadać, co wiąże się z wszystkimi wspomnianymi wyżej czynnikami i uwarunkowaniami. Będzie to wyzwaniem przede wszystkim dla ZEC oraz Celsium, gdyż będzie wymagać zmiany modelu biznesowego. 96

97 6.3. Prognoza zapotrzebowania na energię elektryczną Prognoza zapotrzebowania na energię elektryczną bierze dodatkowo pod uwagę następujące czynniki: Zmiany struktury demograficznej. Przy mniejszej liczbie mieszkańców może zwiększyć się udział gospodarstw domowych o wyższych dochodach i większym zużyciu energii elektrycznej. Rozwój średniej i małej przedsiębiorczości, która obecnie w kraju wykazuje najwyższe tempo przyrostu zapotrzebowania na energię elektryczną. Rozwój dużego przemysłu, ale wykazującego silne tendencje do zwiększania efektywności energetycznej i ograniczania zużycia energii przy wzroście produkcji. Rozwój budownictwa mieszkaniowego, który jednak przy stosowaniu energooszczędnego wyposażenia w sprzęt oświetleniowy, RTV i AGD nie zapewni dotychczasowego tempa przyrostu zużycia energii. Rozwój transportu samochodowego w oparciu o silniki elektryczne i zasobniki akumulatorowe. Rozwój instalacji wytwarzających energię elektryczną z odnawialnych źródeł energii. Działania racjonalizujące wykorzystanie energii elektrycznej i zwiększające efektywność energetyczną jej wykorzystania zarówno w przemyśle, usługach jak w gospodarstwach domowych. Tabela 32. Prognoza zapotrzebowania na energię elektryczną Grupa taryfowa A (odbiorcy zasilani z sieci WN) Odbiorcy Energia [MWh] , , , , , ,65 Grupa taryfowa B (odbiorcy zasilani z sieci SN) Odbiorcy Energia [MWh] , , , , , ,05 Grupa taryfowa C+R (odbiorcy zasilani z sieci nn) Odbiorcy Energia [MWh] , , , , , ,36 97

98 Grupa taryfowa G (odbiorcy zasilani z sieci nn) Odbiorcy Energia [MWh] , , , , , ,17 [Źródło: obliczenia własne] Zmiany w zapotrzebowaniu na energię elektryczną odzwierciedlają trendy wspomniane powyżej oraz uwzględniają specyficzne czynniki związane z popytem na energię elektryczną. Wzrost zapotrzebowania w grupach taryfowych związanych z przemysłem i innymi odbiorcami instytucjonalnymi wiąże się z rozwojem gospodarczym, a zwłaszcza specjalną strefą ekonomiczną. Spadek w sektorze gospodarstw domowych związany jest z trendami demograficznymi Prognoza zapotrzebowania na gaz Prognoza zapotrzebowania na gaz bierze dodatkowo pod uwagę następujące czynniki: Uwolnienie rynku gazu w Polsce. Dalsza rozbudowa przepustowości interkonektora w Lasowie. Dalsza rozbudowa pojemności PMG w Wierzchowicach. Rozpoczęcie eksploatacji terminalu gazowego w Świnoujściu połączone z rozwojem zastosowania skraplanego gazu ziemnego (LNG) do pregazyfikacji i gazyfikacji na terenie całego kraju. Pomyślne poszukiwanie i rozpoznanie złóż łupkowych gazu ziemnego na Dolnym Śląsku w powiatach górowskim, wołowskim, olesińskim, milickim i trzebnickim. Rozpoczęcie eksploatacji gazu ziemnego ze złóż łupkowych w powiatach woj. dolnośląskiego położonych w kierunku północnym od Wrocławia. Spadek cen gazu ziemnego w Polsce spowodowany: o wzrostem konkurencji międzynarodowej i krajowej, o wzrostem możliwości dostaw gazu i podaży. Wpływ unijnej polityki klimatyczno-energetycznej ograniczającej zastosowanie węgla do wytwarzania energii. 98

99 Wzrost działalności gospodarczej na terenie województwa. Wymiana i rozbudowa urządzeń wytwórczych do produkcji energii elektrycznej lub ciepła z zastosowaniem gazu ziemnego jako surowca. Rozbudowa sieci dystrybucji gazu ziemnego. Tabela 33. Prognoza zapotrzebowania na gaz wśród odbiorców indywidualnych Jednostka miary mieszkania wyposażone w infrastrukturę gazową Korzystający z instalacji w % ogółu ludności zużycie gazu z sieci w gospodarstwach domowych na 1 mieszkańca szt % 77,4 77,4 77,5 77,5 77,6 77,6 m 3 91,2 91, ,7 97,1 97,3 zużycie gazu z sieci w gospodarstwach domowych m , , , , , ,25 [Źródło: obliczenia własne] Wzrost zapotrzebowania na gaz odzwierciedla trendy związane ze wzrostem znaczenia gazu jako nośnika energetycznego. 99

100 7. Przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych Przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie energii można podzielić na kilka grup, w zależności od ich przedmiotu: optymalizację wyboru nośnika energii oraz technologii przetwarzającej ten nośnik w energię końcową niezbędną do zaopatrzenia danego obszaru, minimalizacje strat w procesie przesyłu i dystrybucji energii, zastosowanie energooszczędnych urządzeń i technologii, termomodernizację, budownictwo energooszczędne i zmianę źródeł zasilania w energię, zmianę postaw i zachowań konsumentów wobec energii. Przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie nośników energii na obszarze miasta mają szczególnie na celu: ograniczenie zużycia energii pierwotnej wydatkowanej na zapewnienie komfortu funkcjonowania miasta i jego mieszkańców; minimalizację szkodliwych dla środowiska skutków funkcjonowania na obszarze miasta sektora paliwowo-energetycznego; wzmocnienie bezpieczeństwa i pewności zasilania w zakresie dostaw ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych. Samorząd miasta nie ma wpływu na wszystkie działania racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych, ponieważ poruszając się w granicach prawa ma ograniczone kompetencje, z reguły ograniczające się, w zakresie inwestycji, do mienia komunalnego. Niemniej jednak ustawodawca wyposażył gminy w narzędzia prawne, które umożliwiają gminom wpływ na decyzje podejmowane przez inne osoby prawne oraz osoby fizyczne. Główne z tych instrumentów prawnych obejmują: ustawa z dnia 27 marca 2003r. o zagospodarowaniu przestrzennym, (Dz.U poz. 199 z póź. zm.). Daje ona możliwość wpływania na decyzje inwestorów poprzez odpowiednie zapisy i wymogi formułowane w: o o o miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, decyzja o ustaleniu warunków zabudowy i zagospodarowania terenu. 100

101 Wszystkie wymienione dokumenty stanowią element prawa miejscowego, których przestrzeganie jest obligatoryjne ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz.U poz z późn. zm.): o Zapisy samej ustawy, która daje miastu prawo do regulacji niektórych procesów, np. art. 363: Wójt, burmistrz lub prezydent miasta może, w drodze decyzji, nakazać osobie fizycznej której działalność negatywnie oddziałuje na środowisko, wykonanie w określonym czasie czynności zmierzających do ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na środowisko. o Program ochrony środowiska (obligatoryjny dla miasta) dokument prawa miejscowego, o Raport z oceny oddziaływania inwestycji na środowisko (obligatoryjny dla przedsięwzięć zawsze znacząco oddziałujących na środowisko (grupa I), bądź uzależniony od wyniku screeningu w wypadku inwestycji potencjalnie znacząco oddziałujących na środowisko (grupa II)) stanowi podstawę wydania bądź odmowy wydania decyzji środowiskowej dla inwestycji. o Program ograniczania niskiej emisji w randze prawa miejscowego przygotowany dla obszaru przekroczeń w Programie ochrony powietrza. Samorząd danej strefy zobowiązany jest do podjęcia działań zmierzających do ograniczenia emisji za pomocą zarówno działań miękkich jak i inwestycyjnych, wraz z zabezpieczeniem odpowiednich środków. ustawa z dnia 10 kwietnia 1997r. Prawo energetyczne (tekst jednolity: Dz.U poz z późn. zm.): o Założenia do planu zaopatrzenia gminy w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe - dokument prawa miejscowego, obligatoryjny dla gmin, o Plan zaopatrzenia gminy w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe - wymagany w pewnych okolicznościach jako poszerzenie założeń o ustawa z dnia 21 listopada 2008r o wspieraniu termomodernizacji i remontów (tekst jednolity: Dz.U poz. 712 z późn. zm.): Fundusz termomodernizacji i remontów oraz dostępna z tych środków tzw. premia termomodernizacyjna - umorzenie części kredytu uzyskanego na zrealizowane przedsięwzięcie termomodernizacyjne 101

102 Niektóre działania wymagają jednak zastosowania innych rozwiązań, które zostały zaproponowane w Planie gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Starachowice. Są to miękkie działania nastawione na wzrost świadomości mieszkańców oraz zmianę zachowań i przyzwyczajeń w zakresie korzystania z energii. Szczegółowe propozycje działań przedstawiono poniżej Przedsięwzięcia optymalizujące wybór nośnika energii oraz technologii przetwarzającej ten nośnik w energię końcową Przedsięwzięcia dotyczące optymalizacji nośników energii oraz technologii ich przekształcania w energię końcową łączą w sobie praktycznie wszystkie rodzaje analizowanych rodzajów energii: ciepło, energię elektryczną i gaz. Wiąże się to z tym, że najbardziej efektywne, a zatem również najlepiej zoptymalizowane są źródła pracujące w systemie wysokosprawnej kogeneracji. Oznacza ona rozwiązanie kogeneracyjne zaprojektowane pod kątem zapotrzebowania na odbiór ciepła użytkowego i dostosowanie do jego wartości mocy elektrycznej (wytwarzane jest dokładnie tyle energii cieplnej na ile jest zapotrzebowanie). Rozwiązania takie są wspierane przez przepisy prawne i prawdopodobnie będą dodatkowo wzmocnione systemem zachęt finansowych (dotacje, kredyty preferencyjne, ulgi podatkowe). Jednak na to należy jeszcze poczekać. Inwestycje takie, choć mogą być kosztowne, to przy racjonalnym wyborze mogą się okazać efektywne. Zadania służące optymalizacji w zakresie źródeł energii obejmują: odtworzenie i modernizacja źródeł ciepła lub wykorzystanie innych źródeł prowadzących wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła w układzie skojarzonym oraz obniżenie wskaźników zanieczyszczeń; dostosowanie układu hydraulicznego źródła lub źródeł do zmiennych warunków pracy spowodowanych wprowadzeniem automatycznej regulacji w sieci ciepłowniczej; promowanie przedsięwzięć polegających na likwidacji lub modernizacji małych lokalnych kotłowni węglowych i przechodzeniu ich albo na zasilanie odbiorców z istniejącej sieci ciepłowniczej, albo na zmianie paliwa na gazowe (olejowe) lub z wykorzystaniem instalacji źródeł kompaktowych, wytwarzających ciepło i energię elektryczną w skojarzeniu i zasilanych paliwem gazowym lub też wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (spalanie biomasy, Biogazownia, kolektory słoneczne); 102

103 wykorzystanie nowoczesnych kotłów węglowych (np. z wymuszonym górnym sposobem spalania paliwa, regulacją i rozprowadzeniem strumienia powietrza i jednoczesnym spalaniem wytworzonego gazu, z katalizatorem ceramicznym itp.); zastąpienie dotychczasowych źródeł ciepła i/lub energii elektrycznej (opalanych miałem węglowym lub węglem) albo też uzupełnienie ich źródłami wysokosprawnymi, gazowymi. Instalacje gazowe pracują ze znacznie wyższą sprawnością i są dużo mniej emisyjne od węglowych; podejmowanie przedsięwzięć związanych z odzyskiem, unieszkodliwianiem odpadów komunalnych (selekcja odpadów, kompostowanie oraz spalanie wyselekcjonowanych odpadów, spalanie gazu wysypiskowego z ekonomicznie uzasadnionym wykorzystaniem energii spalania); popieranie przedsięwzięć prowadzących do wykorzystywania energii odpadowej oraz skojarzonego wytwarzania energii; wsparcie mikrogeneracji; wykonywanie wstępnych analiz techniczno-ekonomicznych dotyczących możliwości wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej (energia geotermalna, słoneczna, wiatrowa, ze spalania biomasy) na potrzeby miasta. Pozasystemowe źródła ciepła Kotłownie lokalne Racjonalizacja działań w przypadku kotłowni lokalnych powinna być ukierunkowana na modernizację niskosprawnych kotłowni węglowych i wymianę kotłów na nowoczesne o wyższym poziomie sprawności, zastosowanie zmiany paliwa oraz tam, gdzie to możliwe, wprowadzenie dodatkowych instalacji umożliwiających wspomagająco wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Indywidualne źródła ciepła Indywidualne źródła ciepła zlokalizowane na terenie Gminy stanowią w pewnej części niskosprawne kotły opalane paliwem stałym, takim jak węgiel czy miał węglowy. Taki stan rzeczy jest przyczyną występowania zjawiska niskiej emisji. Działania racjonalizacyjne powinny zostać ukierunkowane na likwidację kotłów węglowych na rzecz efektywniejszych kotłów gazowych bądź też na działaniach mających na celu podłączenie użytkowników kotłów węglowych do miejskiego systemu ciepłowniczego. 103

104 W przypadku odbiorców zlokalizowanych na obszarach poza zasięgiem oddziaływania systemu ciepłowniczego oraz gazowniczego główne działania powinny zostać ukierunkowane na promocję działań zapewniających wzrost efektywności energetycznej tych obiektów. Takie działania jak termomodernizacje obiektów posiadających indywidualne źródła ciepła, czy też promocja odnawialnych źródeł energii przełożą się na ograniczenie zużycia nośników energii na cele grzewcze. W tabelach poniżej przedstawiono wskaźnikowe ceny poszczególnych zadań inwestycyjnych związanych z modernizacją obiektu zasilanego z kotłowni lokalnej (zapotrzebowanie ciepła w obiekcie ok. 300kW). Nie ujęto w nich kosztów doprowadzenia sieci rozdzielczej (ciepłowniczej i gazowniczej) do granic terenu zajmowanego przez obiekt. Tabela 34. Likwidacja ogrzewania węglowego - podłączenie do sieci ciepłowniczej Lp. Koszty Jednostka Koszty jednostkowe 1 Prace projektowe (5%) zł/kw 10 2 Likwidacja kotłowni węglowej zł/kw 21 3 Koszt nowych urządzeń węzła zł/kw Licznik ciepła i regulator pogodowy zł/kw 21 5 Koszt instalacji wewnętrznej c.o.* zł/kw Koszt instalacji wewnętrznej c.w.u.* zł/kw 56 7 Koszt przyłącza zł/kw 36 8 Montaż i uruchomienie (10%) zł/kw 51 9 Koszty inne (5% sumy poprzednich) zł/kw SUMA zł/kw 549 *opcjonalnie według potrzeb 104

105 Tabela 35. Likwidacja ogrzewania węglowego - zabudowa kotłowni gazowej wbudowanej Lp. Koszty Jednostka Koszty jednostkowe 1 Prace projektowe (5%) zł/kw 10 2 Likwidacja kotłowni węglowej zł/kw 21 3 Koszt nowych urządzeń - kotła wraz z palnikami i aparaturą zł/kw Koszt instalacji wewnętrznej c.o.* zł/kw Koszt instalacji wewnętrznej c.w.u.* zł/kw 56 6 Koszt przyłącza gazowego z osprzętem zł/kw Montaż i uruchomienie (10%) zł/kw 51 8 Koszty inne (5% sumy poprzednich) zł/kw 31 9 SUMA zł/kw 600 *opcjonalnie według potrzeb Przed podjęciem działań inwestycyjnych wymagane jest potwierdzenie wielkości energetycznych poszczególnych obiektów w celu określenia ich dokładnego zapotrzebowania na moc cieplną, która przekłada się na wielkości i koszty projektowanych urządzeń (audyt energetyczny budynków). Alternatywnym rozwiązaniem, w sytuacji stale zwiększających się różnic cen nośników energii - gazu i węgla, jest modernizacja istniejącego przestarzałego źródła na nowoczesne rozwiązania na bazie węgla. Rozwiązania te wykorzystują technologię: bezobsługowych kotłów wyposażonych w palniki retortowe i automatyczny system dozowania paliwa oparty o podajnik ślimakowy z odpowiednio skonstruowanym zasobnikiem węgla; nowoczesnych kotłów rusztowych, ze specjalnymi wentylatorami wspomagającymi dopalanie paliwa oraz instalacjami redukującymi emisje zanieczyszczeń. Wskaźnikowy orientacyjny koszt modernizacji źródła do kotłowni z kotłem z paleniskiem retortowym, przedstawia tabela poniżej (moc kotłowni do 300kW). Tabela 36. Wskaźnikowe koszty modernizacji starej kotłowni węglowej do nowej z paleniskiem retortowym Lp. Koszty Jednostka Koszty jednostkowe 1 Prace projektowe (5%) zł/kw 10 2 Modernizacja kotłowni węglowej - budowlanka zł/kw 21 3 Koszt nowych urządzeń - kotła z odpylaniem i nawęglaniem zł/kw Koszt instalacji wewnętrznej c.o.* zł/kw Koszt instalacji wewnętrznej c.w.u.* zł/kw 56 6 Instalacje zł/kw Montaż i uruchomienie (20%) zł/kw Koszty inne (10% sumy poprzednich) zł/kw 82 9 SUMA zł/kw 903 *opcjonalnie według potrzeb [Źródło: obliczenia Energoekspert] Konieczne jest także podjęcie działań dotyczących zmiany sposobu ogrzewania mieszkań z pieców i ogrzewań etażowych węglowych na rzecz systemu ciepłowniczego, ogrzewania gazowego 105

106 lub elektrycznego. W przypadku domów jednorodzinnych możliwe jest także zastosowanie ekologicznych bezobsługowych kotłów węglowych oraz np. wykorzystanie źródeł energii solarnej, tj. kolektorów słonecznych Minimalizacja strat w procesie przesyłu i dystrybucji energii Jednym z problemów związanych z gospodarką energetyczną są straty systemowe związane z przesyłem i dystrybucją energii. Straty te związane są z prawami fizyki (wyrównywanie się temperatur, opór przewodników, rozprężanie i ucieczka gazu itp.) oraz z budową samego systemu przesyłowego lub dystrybucyjnego, dekapitalizacji istniejących linii, a co się z tym wiąże złym stanem technicznym oraz innymi czynnikami. Taki stan, oprócz oczywistych strat związanych z energią dodatkowo wpływa na zwiększenie emisji gazów cieplarnianych, gdyż z powodu strat trzeba pozyskać więcej energii niż to wynika z faktycznych potrzeb. Zwiększa to też uciążliwość środowiskową. Dla ograniczenia negatywnych wpływów, a tym samym dla racjonalizacji wykorzystania nośników energii można podjąć konkretne działania, przedstawione poniżej. W zakresie dystrybucji ciepła Racjonalizacja w obrębie systemu dystrybucji powinna koncentrować się na redukcji strat przesyłowych oraz redukcji ubytków wody sieciowej. Redukcję strat ciepła na przesyle uzyskać można przede wszystkim poprzez: poprawę jakości izolacji istniejących rurociągów i węzłów ciepłowniczych; wymianę sieci ciepłowniczych zużytych i o wysokich stratach ciepła na rurociągi preizolowane o niskim współczynniku strat; likwidację lub wymianę odcinków sieci ciepłowniczych dużych średnic obciążonych w małym zakresie, co powoduje znaczne straty przesyłowe; likwidację niekorzystnych ekonomicznie z punktu widzenia strat przesyłowych odcinków sieci; wprowadzanie systemu regulacji ciśnienia dyspozycyjnego źródła cieplnego opartego na informacjach zbieranych w newralgicznych punktach sieci ciepłowniczej; zabudowę układów automatyki pogodowej i sterowania sieci. Redukcję ubytków wody sieciowej uzyskać można przede wszystkim poprzez: modernizację odcinków sieci o wysokim współczynniku awaryjności; 106

107 zabudowę rurociągów ciepłowniczych z instalacją nadzoru przecieków i zawilgoceń pozwalającą na szybkie zlokalizowanie i usunięcie awarii; modernizację węzłów ciepłowniczych bezpośrednich na wymiennikowe; modernizację i wymianę armatury odcinającej. Istotne jest również aby przedsiębiorstwa dążyły w systemie dystrybucji do powiększania rynku zbytu ciepła w powiązaniu ze wzrostem wskaźnika mocy zamówionej i podniesieniem standardu ekologicznego obiektów aktualnie zaopatrywanych w ciepło z węglowych kotłowni lokalnych. Działania te mogą obejmować przyłączenie do systemu ciepłowniczego kotłowni węglowych znajdujących się w ekonomicznie i technicznie uzasadnionej odległości. Wszystkie działania powinny być realizowane przez ZEC sp. z o.o. oraz Celsium sp. z o.o. Rola miasta podobnie jak w wypadku systemowych źródeł ciepła ukierunkowana powinna być na minimalizację skutków finansowych dla odbiorcy energii oraz maksymalizację efektów ekologicznych. W zakresie przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej Najważniejszymi kierunkami zmniejszania strat energii elektrycznej w systemie dystrybucyjnym są: zmniejszenie strat przesyłowych w liniach energetycznych (sieci przesyłowej i dystrybucyjnej); rozwój sieci inteligentnych; zmniejszenie strat jałowych w stacjach transformatorowych. Straty mocy w przewodzie na przesyle lub dystrybucji są proporcjonalne do kwadratu natężenia prądu elektrycznego przepływającego przez przewodnik dlatego też podwyższanie napięcia służy obniżaniu tych strat. Ze wzrostem napięcia wiąże się inne niekorzystne zjawisko - straty energii związane z ulotem wysokiego napięcia, szczególnie na wszystkich ostrych krawędziach jak izolatory itp. oraz przy niesprzyjającej pogodzie, ale także wokół przewodu. Ulot, inaczej wyładowanie koronowe albo wyładowanie niezupełne, jest to rodzaj wyładowania elektrycznego zachodzącego bez łuku. Konsekwencją ulotu są straty energii w liniach przesyłowych oraz dystrybucyjnych, a także na stacjach oraz przyspieszone starzenie izolacji w urządzeniach (co skraca ich żywotność). Przy napięciach znamionowych o wartości mniejszej niż 110kV ulot nie odgrywa większej roli, lecz łączne straty energii w całej sieci WN i NN osiągają wartości mające duże znaczenie ekonomiczne. 107

108 Innym niepożądanym skutkiem ulotu są zakłócenia radiowe. Z tych względów dąży się do maksymalnego ograniczenia ulotu. Inne działania, istotne zwłaszcza dla sieci SN oraz nn obejmują poprawę efektywności procesów w obszarze układów pomiarowych oraz przygotowanie infrastruktury wykorzystywanej w obsłudze danych pomiarowych do wymagań modelu Rynku Energii Elektrycznej w Polsce, postulowanego przez Prezesa URE, zgodnych z dyrektywami WE. Jak pokazały dotychczasowe testy rozwiązań opartych na rozwiązaniach z licznikami inteligentnymi oraz sieci inteligentnych zastosowanie tego typu rozwiązań oznacza, oprócz innych korzyści ograniczenie strat w systemie dystrybucyjnym. Takie badania zostały przeprowadzone przez Energa Operator na terenie Kalisza, gdzie po wprowadzeniu liczników inteligentnych ograniczenie różnicy bilansowej wyniosło 10%. W przypadku stacji transformatorowych zagadnienie zmniejszania strat rozwiązywane jest poprzez monitorowanie stanu obciążeń poszczególnych stacji transformatorowych i gdy jest to potrzebne na skutek zmian sytuacji, wymienianie transformatorów na inne, o mocy lepiej dobranej do nowych okoliczności. Działania takie są na bieżąco prowadzone przez PGE Dystrybucja Sp. z o.o. Oddział Skarżysko Kamienna. Generalnie należy stwierdzić, że podmiotami w całości odpowiedzialnymi za zagadnienia związane ze zmniejszeniem strat w systemie dystrybucji energii elektrycznej na obszarze miasta są operator krajowego systemu przesyłowego (PSE S.A.) oraz przedsiębiorstwo dystrybucyjne (PGE Dystrybucja Sp. z o.o. Oddział Skarżysko Kamienna). Rola samorządu w zakresie ograniczenia strat na przesyle i dystrybucji energii elektrycznej ogranicza się do ułatwień dla przedsiębiorstw energetycznych przy modernizacji infrastruktury oraz promocji zastosowania liczników inteligentnych. W zakresie ograniczenia strat na przesyle i dystrybucji gazu Działania związane z racjonalizacją użytkowania gazu związane z jego dystrybucją sprowadzają się do zmniejszenia strat gazu. Straty gazu w sieci dystrybucyjnej spowodowane są głównie następującymi przyczynami: nieszczelności na armaturze - dotyczą zarówno samej armatury i jak i jej połączeń z gazociągami (połączenia gwintowane lub przy większych średnicach kołnierzowe) - zmniejszenie przecieków gazu na samej armaturze w większości wypadków będzie wiązało się z jej wymianą; 108

109 sytuacje związane z awariami (nagłymi nieszczelnościami) i remontami (gaz wypuszczany do atmosfery ze względu na prowadzone prace) - modernizacja sieci wpłynie na zmniejszenie prawdopodobieństwa awarii. Należy podkreślić, że zmniejszenie strat gazu ma trojakiego rodzaju znaczenie: efekt ekonomiczny: zmniejszenie strat gazu powoduje zmniejszenie kosztów operacyjnych przedsiębiorstwa gazowniczego, co w dalszym efekcie powinno skutkować obniżeniem kosztów zaopatrzenia w gaz dla odbiorcy końcowego; metan jest gazem powodującym efekt cieplarniany, a jego negatywny wpływ jest znacznie większy niż dwutlenku węgla, stąd też ze względów ekologicznych należy ograniczać jego emisję; w skrajnych przypadkach wycieki gazu mogą lokalnie powodować powstawanie stężeń zbliżających się do granic wybuchowości, co zagraża bezpieczeństwu. Generalnie niemal całość odpowiedzialności za działania związane ze zmniejszeniem strat gazu w jego dystrybucji spoczywa na Polskiej Spółce Gazownictwa Sp. z o.o. oddział w Tarnowie zakład w Kielcach. Ze względu na fakt, że w warunkach zabudowy miejskiej, zwłaszcza na terenach śródmiejskich bardzo istotne znaczenie mają koszty związane z zajęciem pasa terenu, uzgodnieniem prowadzenia różnych instalacji podziemnych oraz zwłaszcza z odtworzeniem nawierzchni, jest rzeczą celową, aby wymiana instalacji podziemnych różnych systemów (gaz, woda, kanalizacja, kable energetyczne i telekomunikacyjne itd.) była prowadzona w sposób kompleksowy. 109

110 7.3. Zastosowanie energooszczędnych urządzeń i technologii Urządzenia i technologie energooszczędne największy efekt mogą przynieść po stronie użytkownika końcowego. W zależności od rodzaju odbiorcy końcowego (odbiorców indywidualnych, instytucjonalnych, przemysłowych) będą one się różnić, choć część z nich, z zachowaniem zasady skali może być stosowana w każdej ze wspomnianych grup. Zastosowanie tego typu rozwiązań z reguły wiąże się z wyższym niż standardowy kosztem inwestycyjnym, który jednak w rachunku ciągnionym, uwzględniającym cykl życia jest dużo bardziej efektywny od sprzętu o tych samych parametrach użytkowych, ale o standardowym zużyciu energii. Zilustrować można to na przykładzie wykresu poniżej. Rysunek 5. Koszty użytkowania sprzętu. [Źródło: Do rozwiązań w tej kategorii zaliczyć można: itp.); energooszczędny sprzęt gospodarstwa domowego (AGD lodówki, pralki, zmywarki, energooszczędne oświetlenie; urządzenia do odzysku ciepła (rekuperatory); energooszczędne środki transportu; energooszczędne urządzenia biurowe; energooszczędne urządzenia chłodnicze; energooszczędne klimatyzatory; energooszczędne silniki. 110