Mała Szkoła. Poradnik dla Stowarzyszeń Rozwoju Wsi. pod redakcją Katarzyny Lipki-Szostak

Transkrypt

1 Mała Szkoła Poradnik dla Stowarzyszeń Rozwoju Wsi pod redakcją Katarzyny Lipki-Szostak

2 Mała Szkoła Poradnik dla Stowarzyszeń Rozwoju Wsi pod redakcją Katarzyny Lipki-Szostak Warszawa 2012

3 Wydawca: Federacja Inicjatyw Oświatowych Biuro: Filtrowa 67/ Warszawa Telefon i faks: ; biuro@fio.org.pl Redakcja merytoryczna i językowa: Katarzyna Lipka-Szostak Projekt graficzny, skład i łamanie: Jan Jacek Swianiewicz ISBN Publikacja została opracowana i wydana w ramach projektu Partnerstwo Stowarzyszeń Rozwoju Wsi, współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Priorytet V, działanie 5.4, poddziałanie Rozwój Dialogu Obywatelskiego.

4 Gotowość do zaakceptowania odpowiedzialności za swoje życie jest źródłem, z którego wypływa szacunek dla samego siebie. Joan Didion

5

6 Spis treści Wprowadzenie... 7 Wstęp... 8 Część I SRW prowadzi szkołę lub przedszkole Mała wiejska szkoła podstawowa Prowadzenie szkoły jaki organ prowadzący wybrać? Jak założyć Małą Szkołę? wybór miedzy szkołą publiczną i niepubliczną prowadzoną przez stowarzyszenie Przejęcie szkoły krok po kroku Założyć nową szkołę czy przejąć istniejącą? Budynek szkoły Jak ułatwić nauczycielom zmianę sposobu zatrudnienia Finansowanie szkół niepublicznych i publicznych prowadzonych przez stowarzyszenia Zarządzanie finansami szkoły Księgowość w stowarzyszeniu Jak założyć Małe Przedszkole Część II Inne działania SRW Wizja, misja i plan rozwoju szkoły i stowarzyszenia Tworzenie misji, wizji i planu strategicznego w Stowarzyszeniu na Rzecz Rozwoju Wsi Anieliny i Łodzia Żakus Doświadczenia mieszkańców Anielin w inkubowaniu Małych Szkół Fundraising od akcyjności do planowego pozyskiwania funduszy Akcja zdobywania funduszy Windows 42 w szkole w Idzbarku Przygotowanie projektu

7 Spis treści 6 Jak założyć fundusz stypendialny Programy stypendialne w Dębnie nasz sposób na rozwój Organizacja czasu wolnego dla dzieci i młodzieży Edukacja nieformalna dorosłych projekty Stowarzyszeń Rozwoju Wsi Edukacja włączająca Mała szkoła podróżowania sześć stolic w sześć lat Komunikuj się i promuj z głową, czyli jak zadbać o media i jak wykorzystać nowe technologie spojrzenie z perspektywy Małych Szkół Impreza lokalna narzędziem promocji Produkt lokalny Wioski tematyczne Ekomuzeum, muzeum żywe Jak Stowarzyszenie Przyjaciół Karwowa założyło Ekomuzeum Działalność gospodarcza stowarzyszeń Spółdzielnie socjalne Część III Współpraca SRW z innymi instytucjami Poproszę o informację publiczną na wynos Podstawowe informacje o samorządzie terytorialnym Współpraca stowarzyszenia z samorządem terytorialnym Dłuższa droga do szkoły, czyli o budowaniu współpracy z gminą Program współpracy podstawa współpracy organizacji pozarządowych z gminą, powiatem Budowanie współpracy z Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej Matryca kalkulacyjna narzędzie ułatwiające dyskusję o oświacie w gminie Standardy Standardy pracy Stowarzyszeń Rozwoju Wsi Inspiracje Stowarzyszenia Rozwoju Wsi jako ważne ogniwo podnoszenia jakości życia i budowy kapitału społecznego na wsi Demokracja a efektywne wydawanie środków publicznych Kilka słów o Federacji Inicjatyw Oświatowych i o Polskiej YWCA Noty o Autorach

8 Wprowadzenie Oddajemy Państwu do rąk poradnik dla Stowarzyszeń Rozwoju Wsi (SRW) prowadzących Małe Szkoły. Składa się on z trzech części tematycznych, standardów pracy Stowarzyszeń Rozwoju Wsi oraz Inspiracji. Pierwsza część dotyczy zakładania i prowadzenia szkoły oraz przedszkola. Znajdziecie w niej Państwo artykuły prawne wyjaśniające uwarunkowania i procedury dotyczące zakładania szkół publicznych i niepublicznych, finansowania tego typu placówek, a także porady dotyczące tego, jaki organ prowadzący wybrać chcąc przejąć placówkę zagrożoną likwidacją. Publikujemy w nim także porady związane z prowadzeniem księgowości przez stowarzyszenie, tworzeniem budżetu szkoły oraz wynagradzaniem nauczycieli w niej zatrudnionych. W tej części zamieściliśmy także artykuł dotyczący prowadzenia niepublicznego przedszkola na wsi lub innej formy edukacji przedszkolnej. W drugim dziale skupiliśmy się na działalności SRW wykraczającej poza prowadzenie placówki. Autorami tej części poradnika są zarówno eksperci, jak i praktycy, którzy opisują swoje doświadczenia i realizowane projekty w najróżniejszych obszarach związanych z prowadzeniem stowarzyszenia na wsi. W większości artykuły te stanowią skróconą wersję dobrych praktyk opublikowanych na stronie srw.fio.org.pl, gdzie można przeczytać opisy wielu innych wartościowych projektów zrealizowanych przez SRW. Obok dobrych praktyk publikujemy porady ekspertów związane z zarządzaniem stowarzyszeniem, jego promocją, pozyskiwaniem środków na działalność, tworzeniem produktu lokalnego, a także programu stypendialnego. Trzecia część związana jest ze współpracą z różnymi instytucjami gminą, powiatem, Ośrodkiem Pomocy Społecznej, itp. W tym dziale wyjaśniamy zasady funkcjonowania samorządu terytorialnego i opisujemy od strony prawnej możliwości współpracy pomiędzy organizacjami pozarządowymi a samorządem, pokazujemy także przykłady budowania relacji organizacji pozarządowych z gminami i innymi jednostkami samorządu terytorialnego. Oprócz tego opisujemy tworzone obecnie narzędzie informatyczne Matrycę kalkulacyjną finansów gminnych przeznaczonych na edukację, które ma pomóc w konstruktywnym dialogu na temat wydatków w gminie. Zachęcamy do lektury artykułu i śledzenia strony internetowej Federacji, na której w maju 2013 roku zostanie udostępniona Matryca. W poradniku publikujemy także Standardy pracy Stowarzyszeń Rozwoju Wsi, które stanowią pewną propozycję wypracowaną przez zespół składający się z praktyków działających w SRW oraz ekspertek Federacji Inicjatyw Oświatowych. Mają one służyć pogłębieniu refleksji nad jakością pracy SRW i edukacji w prowadzonych przez nie placówkach, oraz roli SRW w środowisku lokalnym. Tworzenie standardów to pewien proces, mogący doprowadzić do certyfikacji placówek w przyszłości, jednak jego głównym celem jest dążenie do jak najlepszej jakości pracy SRW. Zachęcamy wszystkie osoby związane z SRW i edukacją na wsi do włączenia się do dyskusji nad standardami. Inspiracje to dodatek, gdzie zamieściliśmy dwa artykuły zawierające wiele refleksji w naszym odczuciu ważnych i potrzebnych Stowarzyszeniom Rozwoju Wsi. Pierwszy, to artykuł napisany przez dr Annę Potok, ekspertkę od lat działającą na rzecz rozwoju wsi, jedną z inicjatorek programu Lider w Polsce, która przedstawia rolę jaką pełnią lub mogą pełnić Stowarzyszenia Rozwoju Wsi w budowaniu kapitału społecznego, współdecydując o lokalnej polityce (nie tylko oświatowej), czy kształtując aktywne postawy. Drugi to wywiad z dr Andrzejem Sadowskim, wiceprezydentem Centrum im. Adama Smitha, w którym dr Sadowski pokazuje, w jaki sposób każdy obywatel naszego kraju jest współodpowiedzialny za jakość życia, jakość edukacji swoich dzieci i ich przyszłość. Na zakończenie pragnę podziękować wszystkim autorom za duże zaangażowanie w tworzenie tekstów w czasie niesprzyjającym wszelkiej pracy terminowej, jakim niewątpliwie jest okres przed świętami Bożego Narodzenia, a także Zespołowi Federacji Inicjatyw Oświatowych za wsparcie merytoryczne. Katarzyna Lipka-Szostak 7

9 Wstęp Alina Kozińska-Bałdyga 8 Chciałabym Cię prosić, abyś uwierzyła, abyś uwierzył, że to, co jest napisane w naszej Konstytucji, w 4 art. ma sens. Władza należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. Ten 4 artykuł jest najważniejszy w całej Konstytucji. Mówi o tym, że ja CZŁOWIEK jestem jednocześnie OBYWATELKĄ, OBYWATELEM. To my, OBYWATELE, sprawujemy władzę. To jest NASZE państwo. Swoją władzę sprawuję przez ludzi, których wybieram lub poprzez własne decyzje i działanie podejmowane każdego dnia. Raz na cztery lata wybieram radnych do gminy, powiatu i województwa. Wybieram też wójta, burmistrza albo prezydenta miasta, co cztery lata posła i senatora, a co pięć lat prezydenta Rzeczpospolitej pierwszego obywatela. Każda z tych osób ma być MOIM przedstawicielem we władzy samorządowej lub państwowej. Niestety, wybrani przez nas przedstawiciele popełniają wiele błędów. Podstawowa sprawa SŁUŻBY dla DOBRA WSPÓLNEGO gdzieś się gubi. Przed wyborami obiecują wszystko, co tylko może spowodować, że zdobędą głosy wyborcze. Obiecują bez brania odpowiedzialności za własne słowo, bez refleksji, czy realizacja obietnic służy dobru wspólnemu. A po wyborach zapominają. Demokracja przedstawicielska z różnych powodów nie funkcjonuje. Dlatego w wielu miejscach na świecie, ale także w Polsce, coraz bardziej zwraca się uwagę na demokrację bezpośrednią, partycypacyjną. Na to, aby zwykli ludzie mogli decydować w coraz większym stopniu. Może to się odbywać na dwa sposoby poprzez głosowanie z użyciem Internetu i poprzez aktywność w organizacjach pozarządowych. Na razie nie mamy sposobów decydowania przez Internet. To kwestia przyszłości, abyśmy w ważnych sprawach sami podejmowali decyzje w referendach, a nie aby podejmowali je za nas nasi przedstawiciele. Musimy się jeszcze bardzo wiele nauczyć, aby taka forma sprawowania władzy była możliwa. Możemy natomiast decydować poprzez uczestnictwo w organizacjach pozarządowych. Na koniec 2011 roku w Polsce było zarejestrowanych organizacji pozarządowych, stowarzyszeń i fundacji. Jedne organizacje działają lepiej, inne gorzej, ale wszystkie są przejawem jakiejś aktywności obywatelskiej podejmowanej w celu odpowiedzi na potrzeby obywateli. To jest branie swoich spraw w swoje ręce. Te swoje sprawy mogą być bardzo różne, dotyczyć bardzo różnych dziedzin. Naszym, FIO-łkowym sposobem na sprawowanie władzy, jest zachęcanie rodziców i mieszkańców wsi do organizowania się w Stowarzyszenia Rozwoju Wsi. Uważamy,

10 Wstęp że w każdej wsi jest bardzo wiele potrzeb, które mogą zostać zaspokojone tylko przez samoorganizację OBYWATELI z tej wsi, czy z kilku sąsiednich miejscowości. Tylko zorganizowani, współpracujący ze sobą OBYWATELE mogą z polskich wsi uczynić najwspanialsze miejsce do życia, do budowania domu, rodzenia i wychowywania dzieci, do pracy i do zabawy. Takie miejsca, do których młodzież po szkołach i studiach będzie chciała powrócić. To jest możliwe. Możliwe jest, aby polska wieś tętniła życiem, a nie wyludniała się. Aby żyło się w niej dużo lepiej niż w zatłoczonych, hałaśliwych miastach, czy miasteczkach. Współczesna technika to umożliwia. Najważniejsza jest edukacja. Dlatego Stowarzyszenia Rozwoju Wsi powstają po to, aby uratować szkołę i założyć przedszkole, oraz wesprzeć szkoły samorządowe, które obecnie nie są jeszcze przewidziane do likwidacji. Aby było miejsce służące rozwojowi. Szkoła, przedszkole to przede wszystkim miejsce edukacji dzieci i młodzieży. Stowarzyszenie to miejsce edukacji dorosłych rodziców, dziadków, czy sąsiadów tych dzieci. Ta edukacja nie zakończy się świadectwami ze stopniami, jak w szkole. To edukacja nieformalna, ale bardzo ważna. Jako istoty myślące, homo sapiens, uczymy się całe życie. Jeśli chcemy, aby nasze wsie były kwitnące i się rozwijały, to musimy się nauczyć, jak je rozwijać. Poznać, jak inni rozwijają swoje wsie i szukać własnych rozwiązań. Musimy sami to zrobić. Nikt za nas nie rozwinie naszej wsi. Każda miejscowość, która ma się rozwijać, musi mieć serce szkołę, przedszkole. W tej szkole musi być realizowany program kulturalny. Może to być teatr, chór, biblioteka z klubem spotkań, zespół muzyczny. Szkoła, przedszkole muszą być wielofunkcyjne, aby wszystkie zainteresowania mieszkańców mogły być w niej realizowane, a ludzie się spotykali, rozwijali i tworzyli duszę wsi. Musimy stworzyć miejsca pracy na wsi, ale także poza wsią, dla jej mieszkańców. Żadne urzędy pracy tego nie zrobią. Nowe miejsca pracy dla mieszkańców wsi stworzą przedsiębiorcy i organizacje pozarządowe. Bardzo wiele roboty przed nami, przed mieszkańcami każdej wsi, jeśli chcą, aby istniała ona za lat 10, 20, 50 i 100. Najważniejsze, czego się musimy nauczyć, to WSPÓŁPRACY dla wspólnego dobra. Temu ma służyć nasz poradnik. Decyzje, które dotyczą edukacji i wychowania naszego dziecka są najważniejszymi, jakie w życiu podejmujemy. Stanowią o jego przyszłości. Stanowią też o naszej przyszłości, o tym, jak będziemy się czuli, a może i żyli na stare lata. Nikt i nic nie może zwolnić nas, rodziców, z odpowiedzialności za nasze dzieci. Wszyscy rodzina, dziadkowie, ciocie, nauczyciele, wójt, urzędnicy mogą nam pomagać. Nawet więcej nauczyciele, wójt i urzędnicy mają obowiązek nam pomagać, gdyż w Konstytucji mamy wpisaną zasadę pomocniczości. Ale to my, rodzice, musimy decydować. Mamy prawo i obowiązek decydować o edukacji i wychowaniu naszego dziecka. To jest prawo naturalne. I współdecydować wspólnie z innymi rodzicami o tym, co się dzieje, jak funkcjonuje szkoła i przedszkole naszego dziecka. Dyrektor, nauczyciele mają obowiązek nam pomagać w podejmowaniu tych decyzji. Zbiorowa mądrość rodziców kierowanych dobrem własnych dzieci to najlepszy gwarant jakości pracy szkoły i przedszkola. Gdy rodzice uczą się współdecydować o szkole i przedszkolu, to uczą się demokracji partycypacyjnej, bezpośredniej. Szkoła, przedszkole są pierwszym i najważniejszym miejscem do uczenia się takiej demokracji. O czym rodzice powinni przede wszystkim decydować? O pieniądzach. To jest płaszczyzna, na której wszyscy rodzice choć trochę się znają, gdyż zarządzają budżetami rodzinnymi. Uczenie się demokracji bezpośredniej zaczynamy od uczenia się zarządzania pieniędzmi w naszej szkole. Do tego 9

11 Alina Kozińska-Bałdyga tworzona jest matryca kalkulacyjna przez Federację Inicjatyw Oświatowych i Związek Gmin Wiejskich w ramach projektu Dobre rządzenie. Matryca jest po to, aby każdy rodzic znał sytuację finansową swojej szkoły, wiedział, ile swoją pracą i pieniędzmi wnosi w jej funkcjonowanie. Śledził, jak te pieniądze są zagospodarowywane w szkole ile i na co jest przeznaczane. Mam nadzieję, że rodzice, którzy zaczynają liczyć wydatki swojej szkoły, w końcu zainteresują się całym budżetem finansowym przeznaczanym na edukację w ich gminie. Moim marzeniem jest, aby każdy rodzic, którego dziecko uczęszcza do szkoły lub przedszkola stowarzyszeniowego, przeszedł tę drogę. Chciałabym, aby to zainteresowanie rozszerzyło się jeszcze na fundusz dla organizacji pozarządowych. Rodzice dzieci ze szkół i przedszkoli samorządowych też na pewno zechcą przyjrzeć się wydawaniu pieniędzy na edukację ich dziecka. I to nie tylko rodzice ze wsi, ale i z miasta. Miastowi wezmą przykład z rodziców ze wsi. Mamy 7 milionów rodziców. Jeśli rodzice zaczną monitorować fundusze oświatowe i fundusze dla organizacji pozarządowych, to nastąpi niewyobrażalna zmiana w naszym państwie. My, OBYWATELE, zaczniemy sprawować władzę bezpośrednio. Świadomi, zorganizowani w stowarzyszeniach rozwoju wsi i w stowarzyszeniach rodziców wspierających szkoły samorządowe w miastach. My, OBYWATELE, zaczniemy naprawiać finanse publiczne. Rozpocznie się proces naprawiania państwa. 7 milionów RODZICÓW OBYWATELI to potencjalnie największy ruch społeczny od czasów 10 milionowej Solidarności, która doprowadziła do upadku komunizmu w naszej części świata. Rodzice to WY zmienicie oświatę w Polsce. To WY zaczniecie naprawiać finanse publiczne. Organizujcie się! Aby Wam w tym pomóc, przygotowaliśmy poradnik. 10

12 CZĘŚĆ I SRW prowadzi szkołę lub przedszkole

13

14 Mała wiejska szkoła podstawowa niezbędny ośrodek rozwoju społeczności lokalnej Elżbieta Tołwińska-Królikowska Szkoły podstawowe na wsi tradycyjnie pełnią rolę lokalnych ośrodków rozwoju, są miejscem edukacji ale i wydarzeń kulturalnych, sportowych, czy spotkań mieszkańców. W sytuacji zaniku innych instytucji kultury i oświaty na wsi (zmniejszająca się liczba filii bibliotek gminnych, likwidacja tworzonych w PRL klubokawiarni, powolne reaktywowanie ginących w ostatnich 20 latach Kół Gospodyń Wiejskich) ich rola staje się szczególna, bo coraz częściej są jedynymi instytucjami zlokalizowanymi w małych miejscowościach. Obecna sytuacja małych wiejskich szkół Od końca lat 90. XX wieku małe wiejskie szkoły podstawowe są zamykane. Na początku miały na to wpływ: skrócenie nauki w szkole podstawowej (wraz z reformą systemu oświaty z 1999 roku ubyły 2 roczniki), niż demograficzny oraz przekazanie szkół gminom, które podejmują decyzje o kształcie sieci szkół kierując się głównie względami ekonomicznymi. Proces zamykania małych wiejskich szkół trwa obecnie się nawet nasilił z powodu zmian w ustawie o finansach publicznych, nakładającej na gminy większy reżim w planowaniu budżetu. W pierwszej kolejności są zamykane małe wiejskie szkoły, przy czym określenie małe jest względne, bo ten proces dotyczy również szkół z liczbą uczniów powyżej 100. Rady gmin podejmują takie decyzje, ponieważ mała szkoła kosztuje więcej w przeliczeniu na ucznia, co powoduje konieczność dopłacania przez gminy z własnych środków do otrzymywanej subwencji. Zamykanie małych szkół nie jest trudne protestują zazwyczaj tylko mieszkańcy wsi, która traci szkołę, mieszkańcom innych miejscowości pokazuje się korzyści, jakie dzięki temu będą miały szkoły, w których uczą się ich dzieci. Kurator oświaty nie może zatrzymać procesu likwidacji, opinia publiczna nie staje w obronie zamykanych szkół, ponieważ od czasów reformy systemu oświaty z 1999 roku jest przekonywana o słabej jakości ich oferty edukacyjnej i uzyskiwanych efektów. Opinia ta nie jest potwierdzona wynikami żadnych badań. 13

15 Dlaczego warto zachować jak najwięcej małych wiejskich szkół podstawowych Elżbieta Tołwińska-Królikowska Wbrew panującemu przekonaniu małe wiejskie szkoły podstawowe nie oferują gorszej edukacji od większych, lepiej wyposażonych szkół, położonych w miejscowościach gminnych. Panująca w nich niemal rodzinna atmosfera, mała liczebność klas pozwalająca na indywidualizację nauczania i wsparcie każdego ucznia, a także bliski kontakt z każdą rodziną pozwalają na osiąganie dobrych rezultatów i pomoc dzieciom, które nie mając wparcia rodziny uzyskałyby gorsze wyniki w większej szkole. Zazwyczaj społeczność wiejska jest silnie emocjonalnie związana ze swoją szkołą była ona często budowana i remontowana rękoma mieszkańców (przed II wojną światową lub w latach XX wieku), często na podarowanym przez gospodarzy gruncie. Uczyli się w niej rodzice uczniów, ich dziadkowie, a czasami i pradziadkowie. Obecnie w wielu wsiach szkoła jest ostatnim publicznym budynkiem we wsi w niej odbywa się nie tylko edukacja dzieci, ale i wydarzenia kulturalne, sportowe, rozrywkowe. Budynek szkolny jest miejscem schronienia podczas klęsk żywiołowych, lokalem wyborczym, miejscem spotkań z władzami itp. Na terenie małych wsi istnieją tylko niewielki świetlice wiejskie i to nie w każdej miejscowości oraz remizy OSP, w których nie zawsze są pomieszczenia pozwalające na prowadzenie dodatkowej działalności. Większość obecnie planowanych inwestycji na terenach wiejskich jest sytuowana w miejscowościach będących siedzibami gmin (np. Orliki, propozycje miejsc dziennego pobytu itp.), gdzie już i tak skumulowane są zasoby kulturalne gminy: biblioteka gminna, dom kultury. Z tych dóbr publicznych może skorzystać tylko część mieszkańców gminy ci, którzy mieszkają nieopodal oraz zmotoryzowani. Dzieci i młodzież zazwyczaj mają do nich utrudniony dostęp, ponieważ sieć dojazdów komunikacją publiczną nie umożliwia łatwego poruszania się po terenie gminy. 14 Negatywne skutki zamknięcia wiejskiej szkoły Konsekwencje zamknięcia szkoły, jakie ponoszą uczniowie Najszybciej pojawiającą się i najbardziej widoczną konsekwencją zamknięcia małej wiejskiej szkoły jest konieczność dowożenia dzieci do innej placówki. Pomimo, że w większości przypadków większa szkoła położona jest względnie niedaleko (kilka kilometrów), to droga dojazdu autobusu jest dużo dłuższa z powodu konieczności objechania wielu wsi czas dojazdu to nawet godzina. Z powodów ograniczeń finansowych w wielu autobusach nie ma zapewnionej opieki osoby dorosłej, dla części uczniów nie starcza miejsc siedzących powoduje to zagrożenia dla bezpieczeństwa dzieci. W okresie zimowym przejazdy lokalnymi drogami nie odbywają się punktualnie dzieci marzną więc na przystankach. Z tych powodów dzieci często docierają do szkoły dużo za wcześnie, np. o godz. 6.30, i czekają na rozpoczęcie lekcji w świetlicy. Nie mogą też po południu skorzystać z oferty zajęć pozalekcyjnych, ponieważ nie miałyby możliwości powrotu do domu po ich zakończeniu. Po zamknięciu małej szkoły dzieci z niewielkich wsi, w większości pochodzące z rodzin słabo wykształconych, trafiają do szkoły w miejscowości gminnej, w której klasy są większe, do których chodzą dzieci miejscowej inteligencji. Nieśmiałe, mniej elo-

16 Mała wiejska szkoła podstawowa kwentne dzieci wycofują się, gdy nie uzyskują wystarczającego wsparcia na początku szkolnej kariery. Demotywuje je to do wysiłku i obniża samoocenę. Rodziny wymagające największego wsparcia mają utrudniony kontakt z nauczycielami ze względu na trudności komunikacyjne. Na ogół nie mają samochodów, a komunikacja publiczna nie zapewnia połączeń pozwalających na dotarcie na zebranie i powrót do domu w godzinach wieczornych. w związku z tym ich możliwości uczestniczenia w zebraniach rodziców są minimalne, a tak ważny kontakt z nauczycielami sporadyczny. Tak to przeniesienie uczniów do większej i często w opinii publicznej lepszej szkoły obniża szanse rozwojowe i edukacyjne wiejskich dzieci. Konsekwencje dla społeczności wiejskiej Zamknięcie małej szkoły nie tylko utrudnia edukację dzieci w wieku szkolnym, ale i ogranicza dostęp do edukacji przedszkolnej. Każda wiejska szkoła jest naturalnym miejscem tworzenia zespołu lub punktu edukacji przedszkolnej. Po jej zamknięciu znika na ogół jedyne miejsce we wsi, gdzie mogła być ona prowadzona. Istnieją plany wprowadzania obowiązku edukacji przedszkolnej, przy braku wiejskich szkół okaże się, że nie ma jej gdzie prowadzić. Dowożenie dzieci 3 5 letnich do większych placówek będzie zagrażało ich bezpieczeństwu fizycznemu i psychicznemu, zwłaszcza, że obecny dowóz starszych dzieci nie spełnia wymagań bezpieczeństwa. Organizacja edukacji przedszkolnej z dala od miejsca zamieszkania dziecka utrudni kontakt nauczycieli z rodzicami, który to jest warunkiem efektywnego wspierania rozwoju małego dziecka i buduje jego poczucie bezpieczeństwa. Już teraz, pomimo środków unijnych na zakładanie placówek edukacji przedszkolnej, na wielu terenach jest to bardzo trudne z powodu braku pomieszczeń, w których można by taką edukację prowadzić. Po zamknięciu szkoły społeczność lokalna traci najczęściej jedyny budynek publiczny. Opuszczone przez szkołę budynki albo niszczeją albo są sprzedawane. Sposób finansowania oświaty nie sprzyja wyrównywaniu różnic między edukacją w bogatych i biednych gminach, przyczyniając się pośrednio do utrwalania podziałów ze względu na status materialny ich mieszkańców. Zamykanie małych szkół jeszcze bardziej obniża szanse edukacyjne dzieci z gmin biedniejszych. Jak przeciwdziałać zamykaniu małych wiejskich szkół Można przeciwdziałać tendencji zamykania małych wiejskich szkół podstawowych poprzez zmiany w sposobie ich finansowania i organizacji, wyznaczając im szerszą rolę w społecznościach lokalnych, uspołeczniając je. Zmiana sposobu finansowania Obecnie w sposobie naliczania subwencji oświatowej stosowana jest dla szkół położonych na terenach wiejskich tzn. waga wiejska, powodująca zwiększenie wysokości subwencji na uczniów szkół wiejskich w stosunku do miejskich. Taka sama waga jest stosowana dla bogatych gmin wiejskich (np. Lesznowoli w woj. mazowieckim), jak i bardzo biednych (typowo rolniczych, daleko od miast, na nieturystycznych terenach, pozbawionych inwestycji). Tak liczona subwencja nie niweluje skutków skrajnie różnych warunków, w jakich prowadzona jest edukacja, co przy generalnie niewystarczającej wysokości dotacji bardzo różnicuje jakość oferty edukacyjnej w różnych gminach. Należałoby zmienić 15

17 16 Elżbieta Tołwińska-Królikowska sposób naliczania dotacji uzależniając jej wysokość np. od dochodu gminy, aby środki z budżetu państwa zapewniały we wszystkich gminach przyzwoity poziom edukacji. Zmiana sposobu organizacji pracy szkoły W polskim systemie edukacji nauczyciel szkoły podstawowej musi mieć ukończone studia kierunkowe przygotowujące do każdych zajęć, jakie prowadzi. W większości krajów europejskich (w tym w Finlandii mającej najwyższe osiągnięcia w badaniach PISA), nauczyciele szkół podstawowych są przygotowywani do nauczania większej liczby przedmiotów. Pozwala to, zwłaszcza w mało licznych szkołach, elastycznie wykorzystywać zasoby kadrowe i zatrudniać w nich tylko kilku nauczycieli. Ułatwia to też pracę nauczycielom, którzy w jednej szkole mogą realizować pensum dydaktyczne (obecnie muszą je realizować w kilku szkołach). W szkole mającej 30 uczniów w klasach I-VI konieczne jest zatrudnienie nauczycieli. Powoduje to zwiększenie kosztów jej utrzymania oraz trudności organizacyjne wynikające z małego związania nauczycieli ze szkołą, w której mają tylko kilka godzin zajęć. Nauczyciel szkoły podstawowej musi być podczas studiów przygotowywany do pracy w środowisku lokalnym, współpracy z rodzicami, edukacji dorosłych; dyrektor musi stać się liderem nie tylko społeczności szkolnej, ale i lokalnej, co powinno być uwzględnione w procesie przygotowania go do pełnienia funkcji oraz w stawianych podczas konkursu wymaganiach. W większości krajów europejskich uważa się za oczywiste prowadzenie w małych wiejskich szkołach zajęć w klasach łączonych z uczniów dwóch, a czasem nawet trzech (Finlandia) roczników. Uważa się, że jest to naturalna metoda edukacji, sprzyjająca stosowaniu aktywizujących metod nauczania, np. metody projektu, wykorzystująca potencjał zróżnicowanej wiekowo grupy uczniów. W Polsce edukację w klasach łączonych traktuje się jako zło konieczne, wymaga ona zgody kuratorium, opinia publiczna uważa ją za mniej efektywną, pomimo braku danych potwierdzających taki sąd. W związku z tym w szkołach funkcjonują klasy 5-osobowe, które generują duże koszty i ograniczają rozwój społeczny uczniów. Od czasu reformy systemu oświaty z 1999 roku kolejni ministrowie ograniczają autonomię szkoły w planowaniu organizacji zajęć usztywnia się obowiązującą siatkę zajęć, szczegółowo rozliczając nauczycieli z godzin przeznaczonych na poszczególne przedmioty, zamiast z efektów edukacji. Takie narzucanie jedynej organizacji pracy szkoły nie pozwala ani na innowacje pedagogiczne, ani na efektywne wykorzystanie zasobów kadr, pomieszczeń, pomocy dydaktycznych itp. Dzieje się to we wszystkich szkołach, ale w małych jest to szczególnie dotkliwe, powodując ograniczenie realizacji pomysłów organizacyjnych zwiększających ich edukacyjną i ekonomiczną efektywność. Zmiana roli szkoły wiejskiej Szkoła wiejska zawsze miała inne zadania niż szkoła miejska współpracowała ze środowiskiem, organizowała imprezy lokalne, organizowała zajęcia dodatkowe i imprezy, które w mieście oferują uczniom i ich rodzinom inne placówki. Zawsze była na wsi głównym miejscem zatrudnienia miejscowej inteligencji, która mogła wesprzeć innych członków społeczności lokalnej, np. w pisaniu podań. Obecnie ta rola powinna wzrosnąć szkoła winna być ośrodkiem rozwoju społeczności lokalnej i edukacji przez całe życie (Life-Long Learning): miejscem spotkań młodzieży, dorosłych i całych rodzin, miejscem edukacji przedszkolnej, szkolnej, kontaktu z nowymi technologiami. Powinny

18 Mała wiejska szkoła podstawowa tu się odbywać zajęcia świetlicowe dla młodzieży, formalna i nieformalna edukacja dorosłych, wiejska szkoła powinna dać miejsce rozrywki i zajęć sportowych (udostępniając sale gimnastyczne, boisko). Aby taka rola szkoły i wiejskiego nauczyciela była oczywista i prawnie usankcjonowana, konieczne jest wpisanie do ustawy o systemie oświaty ich szerokich zadań. Wiejski nauczyciel winien wiedzieć, że jeśli uczy w klasie 5-osobowej (a nie 25-osobowej jak jego miejscy koledzy), to za to prowadzi dodatkowe zadania. Powinno być jasne, że wszystkie zasoby wiejskiej szkoły mają służyć społeczności lokalnej (obecnie zdarza się, że np. w umowach związanych z przekazaniem komputerów zakupionych z funduszy unijnych ogranicza się ich użytkowników tylko do uczniów). W wiejskich szkołach winny być lokowane wszelkie inicjatywy kierowane do mieszkańców wsi to ich naturalne miejsce ze względu na lokal i zasoby kadrowe. Umiejscowienie różnych działań np. tworzenie punktów dostępu do Internetu, edukacji dorosłych, edukacji młodych rodziców, przedszkoli, świetlic itp. powinno być ściśle związane z siecią szkół. Zagwarantuje to dobre wykorzystanie budynków, w których są puste sale z powodu niżu demograficznego, łatwy dostęp mieszkańców małych miejscowości do tej oferty, zapewni trwałość efektów (obecnie tworzone usługi i placówki często są zamykane po ustaniu finansowania za środków unijnych, z powodu braku środków na utrzymanie lokalu i kadry prowadzącej zajęcia). Zapobiegnie to likwidacji szkół i niszczeniu lub utracie szkolnych budynków. Uczynienie ze szkół wielozadaniowych centrów rozwoju lokalnego i edukacji przez całe życie pozwoli na ekonomiczne ich wykorzystanie niezależnie od sytuacji demograficznej dla małych dzieci, uczniów, młodzieży czy dorosłych. Uspołecznienie wiejskich szkół Warunkiem realizacji wizji szkoły jako centrum rozwoju lokalnego jest zaangażowanie w jej realizację całej społeczności wiejskiej, czyli maksymalne jej uspołecznienie. Tylko bezpośrednie włączenie mieszkańców w dbanie o szkołę i konstruowanie jej oferty, zgodnej z lokalnymi potrzebami, da trwałość efektów tych działań. W tym celu powinno się promować i ułatwiać zakładanie lokalnych stowarzyszeń, które mogą realizować różne cele ważne dla społeczności, wspierać szkołę i pozyskiwać dodatkowe środki na jej działania. Najwyższym stopniem uspołecznienia szkoły jest przejęcie jej prowadzenia przez lokalne stowarzyszenie. Taka szkoła jest tańsza z powodu zatrudnienia nauczycieli na podstawie Kodeksu Pracy i włączenia się rodziców w prace na jej terenie, korzysta ona też z możliwości pozyskiwania dodatkowych środków przez stowarzyszenie. Aby wiejskie stowarzyszenia mogły efektywnie wspierać lub prowadzić wiejskie szkoły konieczne są programy ich wsparcia realizowane przez powiaty (szkolenia, doradztwo), realizacja gminnych programów współpracy z organizacjami pozarządowymi (są wymagane, ale zazwyczaj nie funkcjonują), poszerzenie pakietu zadań zlecanych przez gminy organizacjom pozarządowym, przeznaczenie funduszy na wsparcie instytucjonalne dla organizacji czyniących ze szkoły ośrodki wielofunkcyjne. Zamknięcie wiejskiej szkoły bezpowrotnie niszczy kapitał społeczny wsi istniejący wokół niej od lat. Przekształcenie wiejskiej szkoły w centrum rozwoju lokalnego pozwoli nie tylko ją zachować, ale uczyni z niej najważniejszy ośrodek budowy kapitału społecznego na wsi. 17 Artykuł ukazał się w: Potencjał obszarów wiejskich szansą rozwoju, Forum Debaty Publicznej, 2011.

19 Prowadzenie szkoły jaki organ prowadzący wybrać? Alina Kozińska-Bałdyga, Elżbieta Tołwińska-Królikowska Federacja Inicjatyw Oświatowych promuje tworzenie lokalnego stowarzyszenia rozwoju wsi jako organu, który może przejąć od gminy prowadzanie szkoły lub przedszkola. Jego tworzenie i działanie wzmacnia bowiem samorządność i buduje kapitał społeczny na wsi. Przejmowanie szkoły może odbyć się na dwa sposoby. Pierwszy zakłada likwidację placówki i ponowne jej założenie przez nowy organ (historycznie jest to wciąż ta sama szkoła, choć formalnie założona od nowa). Drugi sposób pojawił się dopiero w 2009 roku, dzięki nowelizacji ustawy o systemie oświaty. Zakłada on przekazanie szkoły przez gminę innemu organowi prowadzącemu w oparciu o artykuł 5, punkt g. Możliwość przekazania to krok w kierunku uregulowania sytuacji związanej z przejmowaniem placówek. Rozwiązanie to budzi jednak wciąż wiele wątpliwości prawnych i organizacyjnych, stwarza też pewne ograniczenia w praktyce (więcej na ten temat w artykule str. 45). Dlatego Federacja opowiada się raczej za likwidacją szkoły gminnej i ponownym jej utworzeniem przez stowarzyszenie. 18 Stowarzyszenie a samorządność sołectwa Tworzenie stowarzyszeń na wsi jest bardzo ważne, co wynika m.in. z powodów historycznych. W dawnej Polsce to wieś była fundamentem organizacji społeczeństwa i państwa, podstawową jednostką samorządu terytorialnego. W czasach zaborów jedynie w zaborze rosyjskim wsie zostały zorganizowane w gminy wielowioskowe, w zaborze pruskim i austriackim wsie były gminami jednostkowymi. Reforma z 1954 roku ujednoliciła podział terytorialny państwa, opierając go na gromadzie, wsi. Dopiero reforma z 1972 roku zlikwidowała gromady i wprowadziła gminy zbiorowe i jednostki pomocnicze gminy niższego rzędu czyli sołectwa. Ale wtedy były to organy władzy państwowej, a nie samorządu terytorialnego. Przywrócenie samorządu terytorialnego poprzez ustawę z 1990 roku było najważniejszą decyzją, fundamentem budowania państwa demokratycznego. Ale po 20 latach widać wyraźnie pewne słabości przyjętych wtedy rozwiązań. Brak osobowości prawnej obecnego sołectwa ogranicza, a nawet blokuje rozwój prawdziwej samorządności

20 Prowadzenie szkoły jaki organ prowadzący wybrać? i oddolnych inicjatyw na wsi. Przyczynia się do utrzymywania postaw roszczeniowych wobec władzy i wzmacnia bezradność społeczną. Może też powodować wiele nieprawidłowości takich jak klientelizm, powstawanie układów blokujących rozwój lokalny, niebezpieczeństwo rządów autorytarnych. Ogranicza rozwój kapitału społecznego, co w efekcie stanowi barierę rozwoju społecznego i gospodarczego Polski. Aby niejako ulepszyć czy wyeliminować braki ustawy samorządowej zachęcamy do zakładania stowarzyszeń rozwoju wsi w każdej miejscowości, sołectwie, które chcą się rozwijać, nie tylko prowadzić szkoły czy przedszkola, ale przede wszystkim organizować mieszkańców, uczyć ich odpowiedzialności i aktywności. Stowarzyszenie takie może wspierać szkoły samorządowe lub działać we wsi, w której nie ma szkoły. Porównanie prowadzenia szkoły/przedszkola przez organizacje ze wsi i spoza wsi Federacja Inicjatyw Oświatowych uważa, iż model stowarzyszenia rozwoju wsi jako organu prowadzącego szkołę czy przedszkole jest najbardziej przyszłościowy. Pozwala on zachować szkołę na wsi i jednocześnie szkoła dzięki stowarzyszeniu może pełnić rolę ośrodka rozwoju lokalnego. W minionych latach szkoły były przejmowane przez różne inne organy prowadzące osoby fizyczne, organizacje pozarządowe fundacje i stowarzyszenia spoza wsi. Istnieje grupa szkół przejętych przez Stowarzyszenie Pomocy Pokrzywdzonym i Niepełnosprawnym Edukator z Łomży, Fundację Ekologiczną Wychowanie i Sztuka Elementarz i Stowarzyszenie Przyjaciół Szkół Katolickich z Częstochowy. Obecnie kilka innych organizacji też zaczyna tym się zajmować. Poniżej porównujemy dwa modele szkół prowadzonych przez organizacje pozarządowe. Porównanie organów prowadzących szkołę/przedszkole lokalne stowarzyszenie rozwoju większe stowarzyszenie lub fundacja Organ prowadzący wsi (SRW) spoza wsi, prowadzące wiele szkół Cechy ogólne Często zakładane z powodu likwidacji Już istnieje w momencie likwidacji szkoły; szkoły, liderzy nie mają doświadczenia, wszystkiego muszą się nauczyć; ników szkoły; bazuje na doświadczeniu z pro- liderzy nie znają mieszkańców wsi i pracow- działanie organizacji bazuje na współpracy mieszkańców wsi i pracowniwadzenia innych placówek. ków szkoły. Założenie stowarzyszenia zmusza do samodzielności i brania odpowiedzialności przez mieszkańców wsi, zawiera element ryzyka, że wieś się skłóci. Zarząd stowarzyszenia pracuje wolontarystycznie, koszty zarządzania są minimalne. Przejęcie szkoły przez dużą organizacje daje mieszkańcom poczucie bezpieczeństwa, że jest ktoś inny ponoszący odpowiedzialność i znający się na prowadzeniu szkoły. Zawiera element ryzyka, że organizacja zewnętrzna będzie dbała bardziej o swoje istnienie niż o konkretną szkołę i wieś. Organizacja zarządza wieloma placówkami, zatrudnia do tego profesjonalistów, którym wypłaca wynagrodzenie. 19

21 Wpływ mieszkańców na zarządzanie szkołą Status prawny mieszkańców jako lokalnej wspólnoty Własność Prowadzenie księgowości Dodatkowe środki z UE i inne Dyrektor Alina Kozińska-Bałdyga, Elżbieta Tołwińska-Królikowska Stowarzyszenie i placówka są całkowicie zależne od mieszkańców wsi wpływu na działanie szkoły. Wieś ma ograniczony wpływ albo nie ma członków lokalnego stowarzyszenia. SRW zrzeszając mieszkańców wsi członków organizacji nadaje osobowość prawną wsi: rozwiązanie to umożliwia prowadzenie działalności gospodarczej, pozyskiwanie funduszy, zawieranie umów. Zewnętrzna organizacja nie zmienia statusu prawnego mieszkańców wsi. Właścicielem pozyskanego mienia jest Właścicielem prawnym pozyskanego mienia SRW jako organ prowadzący szkołę, (np. z projektów UE) jest organ prowadzący jest to wspólna własność członków zewnętrzna organizacja, która może tym SRW, podobna do tradycyjnego mienia wiejskiego. w przypadku likwidacji szkoły. mieniem zarządzać i np. je sprzedać czy zabrać SRW zlecają na zewnątrz lub prowadzi własną księgowość (czasem robi twiej jest zorganizować profesjonalną wspól- Zewnętrznemu organowi prowadzącemu ła- to na zasadzie wolontariatu księgowy ną księgowość dla wielu szkół. członek stowarzyszenia). Motywuje to do współpracy kilku pobliskich szkół i zatrudnienia jednego księgowego. Może pozyskiwać i wykorzystywać Może pozyskiwać i wykorzystywać środki z UE środki z UE i innych źródeł zgodnie i innych źródeł zgodnie z napisanym wnioskiem i zasadami. Większe doświadczenie z napisanym wnioskiem. Musi się nauczyć pozyskiwać środki. Jest bardziej i sprawność w pozyskiwaniu i zarządzaniu zmotywowane do tworzenia partnerstw z innymi SRW i NGO w pozy- pieniędzmi. skiwaniu środków z UE. Zatrudniany przez zarząd SRW. Dyrektor jest bardziej związany ze wsią. Dyrektor jest bardziej niezależny wobec Zatrudnia go zarząd zewnętrznej organizacji. wsi. Nauczyciele Stowarzyszenie dysponuje ograniczonymi środkami na doskonalenie zawodowe nauczycieli. Nauczyciele powinni posiadać kwalifikacje do nauczania kilku przedmiotów, żeby mieć odpowiednią liczbę godzin pracy w jenej placówce. W ten sposób będą bardziej związani ze szkołą. Nauczyciele mogą wpływać na działanie szkoły, jeśli są członkami stowarzyszenia. Organ prowadzący wiele szkół ma większe możliwości organizowania wspólnych szkoleń dla nauczycieli z wielu szkół i zapewniania im godzin pracy w różnych placówkach. Nauczyciele mają ograniczony wpływ na funkcjonowanie szkoły. 20

22 Prowadzenie szkoły jaki organ prowadzący wybrać? Trwałość szkoły Rozwój lokalny O likwidacji szkoły decyduje SRW, a więc mieszkańcy wsi. Mogą oni utrzymywać szkołę tak długo, jak uznają ją za potrzebną najmniejsze szkoły mają po trzech uczniów. Aby utrzymać szkołę stowarzyszenie walczy o każdego ucznia, podnosząc jakość edukacji. Dla jego członków szkoła to nie tylko placówka edukacyjna, ale ośrodek rozwoju wsi, miejsce spotkań mieszkańców. Uruchomiony proces edukacji mieszkańców i zmiany społecznej nie ma ograniczeń, najczęściej obejmuje również inne obszary życia wsi i wszystkich mieszkańców. O likwidacji szkoły decyduje ngo czynnik zewnętrzny. Organ prowadzący ma mniejszą motywację do walki o każdego ucznia, patrzy na utrzymanie szkoły głównie przez pryzmat jej rentowności. Uruchomiony proces zmiany ma ograniczenia, ponieważ jest zarządzany z zewnątrz, a jego cele są ograniczone do prowadzenia placówki edukacyjnej. Aby je pokonać można założyć lokalne stowarzyszenie. Ustawa pozwala na jeszcze inne rozwiązania: prowadzenie placówki przez spółdzielnię, spółkę czy osobę fizyczną. W tym ostatnim przypadku jest to najczęściej dyrektor albo nauczyciel zamkniętej przez JST placówki. Federacja nie rekomenduje tego rozwiązania jako docelowego, choć sprawdziło się ono jako przejściowe do czasu założenia stowarzyszenia np. w Smrokowie. Nie zmienia ono statusu prawnego mieszkańców wsi, którzy nadal nie mają wpływu na zarządzanie placówką i nie mogą uzyskiwać funduszy na realizację projektów społecznych. Osoba fizyczna nie jest w stanie zajmować się czymkolwiek innym, niż prowadzenie szkoły. Taka szkoła ma więc ograniczony wpływ na rozwój lokalny. Placówka ma mniejszą stabilność, ponieważ osoba fizyczna pod wpływem różnych wydarzeń (rodzinnych, zdrowotnych i in.) może podjąć decyzję o zaprzestaniu jej prowadzenia, co może doprowadzić do jej likwidacji. Ponadto osoba fizyczna ma bardzo ograniczone możliwości zdobywania dodatkowych funduszy, bo nie może sięgnąć po środki przeznaczone dla organizacji pozarządowych, a takich jest najwięcej. Właścicielem prawnym mienia pozyskanego przez osobę fizyczną (np. z projektów UE) jest ona sama, może tym mieniem zarządzać, sprzedać czy zabrać w przypadku likwidacji szkoły lub np. zapisać je w testamencie. 21

23 Jak założyć Małą Szkołę? wybór miedzy szkołą publiczną i niepubliczną prowadzoną przez stowarzyszenie Karolina Majewska Zgodnie z obowiązującymi przepisami każda osoba prawna, np. stowarzyszenie lub osoba fizyczna, może założyć szkołę. Wyróżniamy dwa typy szkół, dla których organem prowadzącym może być inna osoba niż jednostka samorządu terytorialnego (JST), są nimi szkoły publiczne oraz szkoły niepubliczne. Są to dwie odrębne formy szkół i warto o tym pamiętać. Podstawowe różnice między szkołą niepubliczną i publiczną prowadzoną przez stowarzyszenie 22 Po pierwsze należy wskazać, że stowarzyszenie, które chce założyć szkołę, zwłaszcza w sytuacji likwidacji szkoły gminnej, może nie mieć możliwości dokonania wyboru, czy prowadzić szkołę publiczną czy niepubliczną. Aby założyć szkołę publiczną należy wystąpić do gminy z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na jej założenie w terminie do 30 września roku poprzedzającego rok założenia placówki. Pracownicy szkoły i rodzice często dowiadują się o likwidacji szkoły gminnej już po upływie tego terminu. Wówczas jest już za późno by wystąpić z takim wnioskiem. W tej sytuacji pozostaje jedynie możliwość założenia szkoły niepublicznej. Szkołę niepubliczną można założyć właściwie w każdym czasie, w tym sensie, że można w dowolnym czasie wystąpić z wnioskiem o uzyskanie wpisu do ewidencji szkół i placówek niepublicznych. Wpis ten należy uzyskać przed 1 września roku, w którym ma nastąpić uruchomienie placówki. Zajęcia w szkole muszą się bowiem zacząć z datą 1 września, inaczej, niż ma to miejsce w przypadku przejęcia szkoły zgodnie z art. 5 ust. 5g (szerzej na ten temat w rozdziale: Przejęcie szkoły krok po kroku ). Po drugie, szkołę publiczną i niepubliczną różni również forma uzyskania odpowiednio zezwolenia (decyzja administracyjna) i wpisu do ewidencji (potwierdzenie sytuacji prawnej). Szkołę niepubliczną zakłada się poprzez uzyskanie wpisu do ewidencji szkół i placówek niepublicznych jeżeli stowarzyszenie spełni wszystkie wymogi formalne organ administracji (wójt, burmistrz, starosta) musi wpisać szkołę do ewidencji.

24 Jak założyć Małą Szkołę? wybór miedzy szkołą publiczną i niepubliczną prowadzoną przez stowarzyszenie Szkołę publiczną zakłada się przez uzyskanie zezwolenia na jej założenie wydanego w formie decyzji administracyjnej jednym z warunków wydania decyzji pozytywnej jest korzystne uzupełnienie sieci szkół w tej miejscowości, gminie czy powiecie (decyzja uznaniowa). Podobieństwo natomiast obu trybów zakładania szkoły jest takie, że zarówno, żeby uzyskać wpis, jak i zezwolenie na prowadzenie szkoły należy spełnić wiele wymogów, w tym przedłożyć odpowiednie dokumenty. Obie procedury poprzedza zatem dość długa droga uzyskania różnych opinii, o czym w kolejnych punktach. Kolejna różnica to zakres stosowania regulacji prawnych szkoła publiczna podlega licznym regulacjom szczegółowym, jak choćby: Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U. z 2001r., nr 61, poz. 624 z późn. zm.) czy Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 października 2009 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba zajmująca stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze w poszczególnych typach publicznych szkół i rodzajach publicznych placówek (Dz.U. z 2009r., nr 184, poz z późn. zm.) W szkole niepublicznej mamy większą swobodę w kształtowaniu stosunków szkolnych. Pamiętajmy jednak, że każda szkoła niepubliczna podstawowa i gimnazjum z mocy prawa ma uprawnienia szkoły publicznej. Powoduje to, że prowadząc taką szkołę należy co do zasady przestrzegać tych samych przepisów, które dotyczą szkół publicznych. Ich niespełnianie może spowodować konieczność likwidacji placówki po kontroli kuratorium. Inaczej kształtują się również zasady finansowania działalności szkół niepublicznych i publicznych, o czym piszemy w osobnym rozdziale poradnika. Szkoła niepubliczna Zakładanie szkoły niepublicznej Stowarzyszenia dużo częściej decydują się prowadzić szkołę niepubliczną niż publiczną. Procedura założenia szkoły niepublicznej jest łatwiejsza. Poza tym, jak wspomniałam wcześniej, bardzo często zależy to od konkretnych uwarunkowań. Rodzice i nauczyciele dowiadują się o likwidacji szkoły gminnej już po upływie terminu złożenia wniosku o udzielenie zezwolenia na założenie szkoły publicznej (30 września roku poprzedzającego rok założenia szkoły). Nie mają zatem wyboru, co do formy prowadzenia szkoły. Poza tym procedura założenia szkoły niepublicznej jest nieco prostsza. Reguluje ją art. 82 ustawy o systemie oświaty (u.s.o): 23

25 Karolina Majewska 24 Organem prowadzącym szkołę niepubliczną może być tylko osoba fizyczna lub osoba prawna w rozumieniu kodeksu cywilnego. Istota szkoły niepublicznej sprowadza się do braku wymagania zapewnienia jej powszechnej dostępności dla obywateli oraz braku ustawowej gwarancji bezpłatności kształcenia, wychowania lub opieki. Wynika z tego, że organ prowadzący, np. stowarzyszenie, może w statucie szkoły wpisać zasady pobierania opłat za naukę, albo ustalić, że do szkoły będą przyjmowani uczniowie tylko określonego wyznania, np. katolicy. Jednocześnie szkoła niepubliczna może nie pobierać żadnych opłat od rodziców uczniów i być powszechnie dostępna dla wszystkich, tak jak szkoła publiczna (dzieje się tak w ogromnej większości szkół wiejskich prowadzonych przez stowarzyszenia). Do założenia szkoły niepublicznej wymagane jest uzyskanie wpisu do ewidencji szkół i placówek niepublicznych, który jest potwierdzeniem prowadzenia szkoły. Wniosek musi spełniać wymagania u.s.o. oraz zawierać przewidziane w przepisach załączniki. Ewidencję szkół i placówek poszczególnych typów i rodzajów szkół prowadzą te jednostki samorządu, do których zadań własnych należy prowadzenie tego typu szkół, a więc to gminy prowadzą ewidencję niepublicznych przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów (ściślej mówiąc należy to do zadań wójta, burmistrza lub prezydenta miasta). Ewidencję pozostałych placówek oświatowych prowadzą powiaty (m.in. szkół specjalnych, ponadgimnazjalnych, czy sportowych oraz ośrodków wychowawczych i poradni). Te same organy władzy są właściwe dla poszczególnych typów szkół publicznych. W zależności od tego, jaką placówkę zamierzamy prowadzić, kierujemy wniosek o wpis do ewidencji do urzędu gminy, lub urzędu powiatu. Wniosek o wpis do ewidencji należy kierować na piśmie. Wnioskodawcą jest osoba fizyczna lub osoba prawna będąca założycielem szkoły. Oznaczenie osoby (określenie, które możemy przeczytać w ustawie) to wskazanie jej imienia i nazwiska lub nazwy. Ponadto ustawa wyraźnie zobowiązuje wnioskodawcę do określenia miejsca zamieszkania lub siedziby organu prowadzącego. Do wniosku należy także załączyć: 1) odpis z właściwego rejestru lub ewidencji osób prawnych określonego rodzaju (w szczególności: odpis z Krajowego Rejestru Sądowego dla stowarzyszenia czy fundacji); 2) zaświadczenie z Krajowego Rejestru Karnego o nieorzeczeniu wobec osoby zamierzającej prowadzić szkołę lub placówkę środka karnego w postaci zakazu prowadzenia działalności oświatowej (dotyczy tylko osoby fizycznej, która chciałaby założyć szkołę); Wniosek o wpis do ewidencji szkół niepublicznych ma wskazywać typ i rodzaj szkoły, którą stowarzyszenie chce założyć. Przez typ i rodzaj szkoły należy rozumieć: 1) przedszkola, w tym integracyjne oraz specjalne; 2) szkoły podstawowe (z wyjątkiem specjalnych); 3) gimnazja (z wyjątkiem specjalnych);

26 Jak założyć Małą Szkołę? wybór miedzy szkołą publiczną i niepubliczną prowadzoną przez stowarzyszenie We wniosku należy wskazać datę rozpoczęcia funkcjonowania szkoły uwaga, jest to data rozpoczęcia pierwszego naboru do szkoły (nie pierwszych zajęć). Powinna ona być tak oznaczona, aby było możliwe rozpoczęcie zajęć z dniem 1 września danego roku szkolnego. Gdy jednak składamy wniosek jako odpowiedź na likwidację szkoły prowadzonej przez gminę, najważniejsze jest by uzyskać wpis do ewidencji przed 1 września. Kolejnym elementem wniosku jest wskazanie miejsca prowadzenia szkoły lub placówki. Jest to przede wszystkim adres, pod którym szkoła (placówka) będzie działać. Ponadto z treści art. 82 ust. 2 pkt 3 u.s.o. wynika, że wnioskodawca powinien opisać warunki lokalowe prowadzenia działalności. Potwierdzeniem bezpiecznych i higienicznych warunków nauki i pracy są m.in. opinie właściwego inspektora sanitarnego oraz Państwowej Straży Pożarnej, które należy przedłożyć razem z wnioskiem. Zatem we wniosku wskazujemy adres, pod którym będzie prowadzona szkoła, a jako załącznik do wniosku dołączamy tytuł prawny do lokalu, np. umowę użyczenia nieruchomości. Statut szkoły lub placówki powinien być zgodny z wykazem treści, ustalonym w art. 84 ust. 2 u.s.o. Jego treść nie może być sprzeczna z ustawą. Sporządzając statut szkoły, która ma mieć uprawnienia szkoły publicznej, należy kierować się Rozporządzeniem MEN z dnia z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół. Do wniosku należy dołączyć również zestawienie określające imiona i nazwiska dyrektora i nauczycieli przyszłej szkoły (placówki) niepublicznej, które będzie ponadto obejmowało dokładne określenie poziomu, kierunku (specjalności) wykształcenia każdej z tych osób oraz posiadanego przygotowania pedagogicznego, z uwzględnieniem wzmianki, jakie przedmioty nauczania proponuje się im przydzielić. Nie jest natomiast konieczne załączanie kopii odpowiednich dokumentów (dyplomów, świadectw czy też zaświadczeń), potwierdzających posiadane przez te osoby kwalifikacje. Dane dotyczące kwalifikacji kadry pedagogicznej są niezbędne do stwierdzenia, czy szkoła spełnia warunek zatrudniania wykwalifikowanej kadry i skutkiem tego, czy decyzja o przyznaniu uprawnień szkoły publicznej ma usprawiedliwione podstawy. Zgodnie ze zmianami przepisów ustawy o systemie oświaty, które weszły w życie z dniem 1 sierpnia 2012 r., do wniosku należy dołączyć dane niezbędne do wpisania szkoły lub placówki do krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej. Wpisowi do rejestru podmiotów podlegają następujące informacje w zakresie prowadzonej działalności: 1) nazwa i adres siedziby, a w przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą dodatkowo nazwisko i imiona oraz miejsce zamieszkania i identyfikator systemu ewidencji ludności (PESEL), o ile taki posiada; 2) numer identyfikacji podatkowej NIP; 3) forma prawna i forma własności; 4) wykonywana działalność, w tym rodzaj przeważającej działalności; 5) daty: powstania podmiotu, rozpoczęcia działalności, zawieszenia i wznowienia działalności, wpisu do ewidencji lub rejestru, zakończenia działalności albo skreślenia z ewidencji lub rejestru, wpisu oraz skreślenia z rejestru podmiotów; 25