Ciśnieniowe bóle głowy leki przeciwbólowe bez recepty

Transkrypt

1 Maria Mroziñska Ciśnieniowe bóle głowy leki przeciwbólowe bez recepty Wed³ug ankiety przeprowadzonej przez IQS and Quant w lutym 2004 r., 66 proc. polskich kobiet w wieku lat cierpi na bóle g³owy zwi¹zane ze zmian¹ pogody i ciœnienia atmosferycznego (ryc. 1.) [1]. Bóle te w potocznym jêzyku ankietowanych polskich kobiet nazywane s¹ bólami ciœnieniowymi, a kryj¹ siê tu wszystkie rodzaje bólów: wtórne i pierwotne (napiêciowe, migrena i bóle Hortona). Kilka razy w tygodniu cierpi 12 proc. kobiet, 2 3 razy w miesi¹cu 30 proc. (ryc. 2.) [1]. Bardzo silne bóle wystêpuj¹ u 11 proc., umiarkowane u 37 proc., lekkie u 5 proc. kobiet (ryc. 3.) [1]. Wed³ug danych epidemiologicznych z ró nych zak¹tków œwiata, wiêkszoœæ ankietowanych nigdy nie by³a diagnozowana i nie otrzymywa³a stosownego leczenia. Jednak 1/3 z wydatków na przeciwbólowe leki bez recepty przeznaczana jest na leczenie bólu g³owy. Bóle g³owy to 1/4 porad lekarskich, udzielanych kobietom w wieku lat [2]. U 90 proc. kobiet wystêpuj¹ bóle napiêciowe i migrenowe [3]. Ból g³owy zlokalizowany jest w jednej lub kilku nastêpuj¹cych tkankach: w tkance pokrywaj¹cej mózg, w strukturach po³¹czonych z podstaw¹ mózgu, w miêœniach i naczyniach znajduj¹cych siê na powierzchni czaszki, twarzy i szyi. Wiele czynników wp³ywa na wystêpowanie bólów g³owy: genetyczne, alergeny, stres, menstruacja, jedzenie, alkohol, pogoda. Wed³ug raportu Alana Rappaport z The New England Center for Headache in Stamford (USA) 85 proc. pacjentów wi¹ e nasilenie bólów ze zmianami pogody [4 6]. Jednak wyniki badania epidemiologicznego (A. Rappaport i wsp.) pokaza³o, i pogoda wp³ywa na nasilenie dolegliwoœci u 51 proc. pacjentów. Badanie objê³o 77 pacjentów i trwa³o 11 mies., w czasie których ka dy pacjent (pos³uguj¹c siê 4-stopniow¹ skal¹ [0 = bez bólu]) 3 razy dziennie odpowiada³ na pytania: czy ma ból g³owy i o jakim nasileniu. Nastêpnie badacze analizowali zmiany pogody, ³¹cz¹c je z dolegliwoœciami. Wysokie temperatury i wilgotnoœæ powietrza, zimno i zmieniaj¹ce siê fronty atmosferyczne potêguj¹ bólowe dolegliwoœci. 22 proc. pacjentów by³o wra liwych na niskie temperatury i nisk¹ wilgotnoœæ powietrza, 12 proc. na niskie temperatury i nisk¹ wilgotnoœæ, zmieniaj¹ce siê fronty atmosferyczne powodowa³y nasilenie dolegliwoœci bólowych u 10 proc., wzrost ciœnienia atmosferycznego u 8 proc., zaœ spadek u 5 proc. pacjentów. Przez wiele lat zmiany pogody wi¹zano z nasileniem bólów g³owy, jednak pierwsze badania wskazywa³y na zwi¹zek ze zmianami ciœnienia, zaœ póÿniejsze wskazuj¹ równie na zwi¹zek z wilgotnoœci¹ i temperatur¹ powietrza. 400 lat przed nasz¹ er¹ Hipokrates napisa³ o oddzia³ywaniu zimnego i ciep³ego wiatru na organizm cz³owieka i szuka³ zwi¹zku miêdzy pogod¹ a wybuchem epidemii. Wiele lat póÿniej, w 1877 r. The American Journal of Medical Sciences opublikowa³ pracê Wp³yw pogody na bóle g³owy [7 9]. Pomimo dociekañ nie ustalono patomechanizmu, w którym pogoda nasila bóle g³owy. Przypuszcza siê, e zmiany pogody wp³ywaj¹ na pracê mózgu poprzez zmiany w receptorach monitoruj¹cych pracê mózgu i temperatury krwi; s¹ to jednak czyste spekulacje [4]. Klasyfikacja bólów głowy Wtórne bóle głowy Wtórne bóle g³owy w 1 2 proc. dotycz¹ osób <65. roku ycia i w 15 proc. >65. roku ycia. Wystêpuj¹ w przebiegu powa nych chorób, takich jak udar, zapalenie têtnicy skroniowej, guz mózgu, zapalenie zatok obocznych nosa, krwawienie podpajêczynówkowe, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, rzekomy guz mózgu [10]. Pierwotne bóle głowy (bóle napięciowe, migrena, bóle klasterowe) Pierwotne bóle g³owy stanowi¹ zdecydowan¹ wiêkszoœæ wszystkich bólów g³owy. Pacjenci z czê- przewodnik lekarza 81

2 NIE Ciœnieniowy ból g³owy Czy cierpisz na ciœnieniowe bóle g³owy? 34 proc. 66 proc. TAK szoœci pacjentów, u których stosowana jest profilaktyka, ból s³abnie lub ustêpuje po 7 dniach. W proc. przypadków ból przerywa siê 100-proc. tlenem o przep³ywie l/min, przez min [13]. Osoby cierpi¹ce na migrenowe bóle g³owy rzadko maj¹ œwiadomoœæ, e ich dolegliwoœæ to migrena. Brak œwiadomoœci wynika z przeœwiadczenia panuj¹cego w spo³eczeñstwie, e bóle g³owy s¹ wynikiem stresu, napiêcia, alergii, zapalenia zatok czy zmian pogody. Migrena to dolegliwoœæ proc. mê czyzn i proc. kobiet. 23 mln amerykañskich kobiet cierpi z powodu migrenowych bólów g³owy [14]. Migrena czêsto zaczyna siê w dzieciñstwie lub w okresie dojrzewania, dziedziczn¹ sk³onnoœæ obserwuje siê w 70 proc. przypadków [15]. grupa badana: kobiety w wieku lat, N=199 Ryc. 1. Ciœnieniowy ból g³owy zakres wystêpowania wœród badanych stymi lub ostrymi bólami wymagaj¹ wnikliwej diagnostyki w celu wykluczenia powa nych przyczyn. Pierwotne bóle g³owy nie maj¹ pod³o a organicznego w odró nieniu od wtórnych, a leczenie objawowe ³agodzi objawy i zapobiega nawrotom. Migrena i bóle klasterowe to nerwowo-naczyniowe reakcje, które s¹ wynikiem wzajemnego oddzia- ³ywania na siebie naczyñ i nerwów. Klasterowe bóle g³owy, zwane dawniej bólem Hortona, wystêpuj¹ rzadko (1:1 000) [11], czêœciej dotycz¹ mê czyzn (5:1) [12] i czêsto s¹ niedodiagnozowane. Termin cluster headache oddaje charakter wystêpowania: kilka razy w ci¹gu dnia i przez kilka tygodni. Epizody bólów najczêœciej pojawiaj¹ siê w okreœlonych porach roku (wiosna, jesieñ, w okresie zrównania dnia z noc¹), 1 8 razy na dzieñ, trwaj¹ 15 min do 3 godz. W czasie bólu pacjent czêsto staje siê agresywny. Ból wystêpuje o sta³ej porze dnia, wiêkszoœæ ataków wystêpuje w nocy i wybudza pacjenta ze snu. Zlokalizowany jest w okolicy oczodo- ³u i towarzysz¹ mu objawy pochodz¹ce z uk³adu autonomicznego: ³zawienie, przekrwienie spojówek, wodnisty katar lub obrzêk œluzówki nosa, zwê enie Ÿrenicy, opadanie powieki, œlinienie siê. Ból Hortona to wdziêczny przedmiot leczenia; spoœród wszystkich pierwotnych bólów g³owy najlepiej odpowiada na leczenie profilaktyczne najprostszymi lekami przeciwbólowymi (paracetamol). Leki nale y zalecaæ tu przed por¹ wystêpowania bólu, kontynuowaæ przez okres utrzymywania siê dolegliwoœci. U wiêk- Migrenê poprzedza czêsto aura, typowo trwa kilka minut i charakteryzuje siê [15]: zaburzeniami widzenia (zamazany obraz, mroczki przed oczami), niepokojem, zmêczeniem, zaburzeniami koncentracji, drêtwieniem, mrowieniem po³owy cia³a. Migrenê rozpoznaje siê po 5 incydentach bólów g³owy, którym mo na przypisaæ nastêpuj¹ce cechy [16]: jednostronn¹ lokalizacjê, czasem uogólniaj¹c¹ siê, ból têtni¹cy, ból o œrednim lub znacznym nasileniu, uniemo - liwiaj¹cym normalne czynnoœci yciowe, nasilaj¹cy siê podczas wysi³ku fizycznego, towarzysz¹ce nudnoœci, wymioty, nadwra liwoœæ na œwiat³o i dÿwiêk, nieleczone bóle trwaj¹ od 4 do 72 godz., badanie nie sugeruje innej choroby. Napiêciowe bóle g³owy wywo³ane s¹ skurczem miêœni. Czêstoœæ, wg ró nych danych epidemiologicznych, waha siê od 29 do 71 proc. wszystkich bólów (zale nie od metodyki badania) [17]. Napiêciowe bóle g³owy trwaj¹ od 30 min do kilku dni, mog¹ przejœæ w przewlek³e. Czyste izolowane napiêciowe bóle g³owy, trwaj¹ce wiêcej ni 15 dni w miesi¹cu, zdarzaj¹ siê niezwykle rzadko, czêœciej wspó³istniej¹ z nak³adaj¹cymi siê epizodami migreny. Aktualna wiedza sugeruje, i miêœnie s¹ Ÿród³em napiêciowego bólu g³owy, dlatego ma on charakterystyczne cechy bólu wywodz¹cego siê z w³ókien miêœniowych (têpy, uciskaj¹cy, rozsadzaj¹cy). W odró nieniu od migreny nie towarzysz¹ mu nudnoœci, wymioty, nadwra liwoœæ na ha³as i œwiat³o. W odró - 82 przewodnik lekarza

3 Czêstotliwoœæ wystêpowania ciœnieniowych bólów g³owy Jak czêsto miewasz ciœnieniowe bóle g³owy? kilka razy w tygodniu raz na tydzieñ 2 3 razy w miesi¹cu 18 proc. 18 proc. 30 proc. 82 proc. respondentów cierpi na ciœnieniowe bóle g³owy co najmniej raz w miesi¹cu raz w miesi¹cu 16 proc. raz na 2 3 miesi¹ce 10 proc. rzadziej ni raz na kwarta³ 4 proc. trudno powiedzieæ 3 proc. grupa badana: osoby cierpi¹ce na ciœnieniowe bóle g³owy; N=548 Ryc. 2. Ciœnieniowy ból g³owy czêstotliwoœæ wystêpowania nieniu od migreny ustêpuje po æwiczeniach fizycznych, alkoholu i odpoczynku [13]. Lokalizacja bólu to powierzchnia g³owy od czo³a do potylicy, obustronnie. Bardziej nasilone bóle z potylicy promieniuj¹ przez miêœnie ty³u szyi do ramion, ³opatek i przestrzeni miêdzy³opatkowej [13, 18, 19]. Liczne ankiety i badania epidemiologiczne wskazuj¹, i wiêkszoœæ osób cierpi¹cych na bóle g³owy nigdy nie mia³a postawionej diagnozy, nie szuka³a pomocy lekarza, przez co nie otrzyma³a odpowiedniego leczenia. Pacjenci z pierwotnymi bólami g³owy czêsto skutecznie lecz¹ siê jedynie lekami dostêpnymi bez recepty, zatem istotnie jest, aby by³y to leki bezpieczne. Amerykanie wydaj¹ œrednio 3 biliony dolarów na leki przeciwbólowe bez recepty, z tego za 1 mln lecz¹ bóle g³owy (w wiêkszoœci napiêciowe i migrenê) [20]. Samoleczenie jest skuteczniejsze, gdy pacjent dostrze e i skoryguje te zachowania i sytuacje, które sprzyjaj¹ bólom g³owy. W przypadku napiêciowych bólów g³owy pacjenci czêsto siêgaj¹ po leki bez recepty (niesteroidowe przeciwzapalne i paracetamol), które najczêœciej s¹ skuteczne. Badanie ankietowe [21] pokaza³o, i 98 proc. osób z napiêciowymi bólami g³owy stosuje leki przeciwbólowe najczêœciej paracetamol (56 proc.), aspirynê 15 proc., inne 17 proc. Naukowcy potwierdzili skutecznoœæ leków przeciwzapalnych i paracetamolu. Du e badanie kliniczne [22] przeprowadzone wœród pacjentów z napiêciowymi bólami g³owy pokaza³o, i paracetamol 1 g i ibuprofen 400 mg s¹ bardziej skuteczne w leczeniu bólów g³owy ni placebo. Inne badanie [23, 24], porównuj¹ce skutecznoœæ 25 mg ketoprofenu z paracetamolem 1 g pokaza³o wiêksz¹ skutecznoœæ obu leków w porównaniu z placebo w 2. godzinie od podania, jednak po 4 godz. od podania skutecznoœæ obydwu leków i placebo by³a wysoka i zbli ona. Wyniki tego badania odzwierciedlaj¹ znany charakter napiêciowych bólów g³owy: krótkotrwa³e i samoograniczaj¹ce siê. Pacjentom z przewlekaj¹cymi siê napiêciowymi bólami g³owy zaleca siê intensywniejsze leczenie pod postaci¹ leków z³o onych (paracetamol + kofeina lub NLPZ + kofeina). Taki sk³ad jest zwykle najbardziej skuteczny. Wyniki badañ pokazuj¹, i aspiryna i paracetamol z dodatkiem kofeiny skuteczniej walcz¹ z bólem ni sama aspiryna i sam paracetamol [25]. Na uniwersytecie w Waszyngtonie przeprowadzono badanie, które objê³o 60 pacjentów w wieku lat, cierpi¹cych na bóle g³owy (>6 incydentów na miesi¹c w ci¹gu ostatnich 3 mies., z nasileniem bólu od 2, przy czym 1 = umiarkowany, zaœ 5 = koszmarny). Ka dy z 10 pacjentów otrzyma³ dwudawkowe leczenie w postaci jednego z leków: 1) placebo, 2) 65 mg kofeiny, 3) 130 mg kofeiny, 4) 648 mg paracetamolu, 5) 648 mg paracetamolu + 65 mg kofeiny, 6) 648 mg paracetamolu mg kofeiny. Wyniki badania pokaza³y, i 30 min po za yciu leku najni szy indeks bólu mieli pacjenci po paracetamolu 648 z kofein¹ 130 mg. Z badania tego wy³¹czeni byli pacjenci z migren¹ [26]. Wyniki innych badañ klinicznych potwierdzi³y skutecznoœæ po³¹czenia paracetamolu z ko- przewodnik lekarza 83

4 Ciœnieniowy ból g³owy okreœlenie natê enia bólu W jaki sposób opiszesz natê enie bólu? niezwykle silne bardzo silne 3 proc. 11 proc. 36 proc. respondentów opisuje natê enie bólu jako co najmniej silne silne 22 proc. umiarkowane 36 proc. s³abe 9 proc. trudno powiedzieæ 21 proc. grupa badana: osoby cierpi¹ce na ciœnieniowe bóle g³owy; N=548 Ryc. 3. Ciœnieniowy ból g³owy natê enie bólu fein¹ w migrenowych bólach g³owy [16, 27]. Kolejne badania udowodni³y, e sama kofeina redukuje ból i poprawia nastrój [28]. S¹ niezbite dowody, e poprawa nastroju podwy sza próg bólowy [29]. Dostêpne w Polsce leki bez recepty, zalecane w ciœnieniowych bólach g³owy: paracetamol, aspiryna, NLPZ, kwas acetylosalicylowy + kofeina, metamizol, paracetamol + kofeina. Spoœród wymienionych leków paracetamol charakteryzuje siê najbardziej bezpiecznym dzia³aniem, zaœ w po³¹czeniu z kofein¹ charakteryzuje siê efektem przeciwbólowym porównywalnym z innymi przeciwbólowymi lekami bez recepty, stosowanymi w ekstremalnych dawkach. Paracetamol likwiduje bóle g³owy, a dodatek kofeiny sprawia, e ustêpuj¹ objawy towarzysz¹ce: znu enie, brak koncentracji. Kofeina poprawia nastrój, równie nasila dzia³anie paracetamolu [25]. Kofeina, a tak e theophylina i theobromina, maj¹ podobne dzia³anie i wszystkie trzy s¹ ksantynami. Pozyskuje siê je z roœlin porastaj¹cych ró ne rejony œwiata. Kofeina jest sk³adnikiem ziaren kawy. W liœciach herbaty znajdziemy kofeinê i theophylinê. Kakao zawiera theobrominê i kofeinê. 1 fili anka kawy instant zawiera mg kofeiny, 1 szklanka coli to 5 50 mg kofeiny, 1 fili anka kakao to 5 50 mg kofeiny. Mechanizm dzia³ania kofeiny jest nadal kontrowersyjny. Niektórzy autorzy podkreœlaj¹ dzia³anie wazodylatacyjne = rozkurczowe na naczynia krwionoœne [30], inni publikuj¹ wyniki badañ doœwiadczalnych, które wskazuj¹ na dzia³anie kofeiny obkurczaj¹ce naczynia [31]. Mimo istniej¹cych kontrowersji dotycz¹cych mechanizmu dzia³ania kofeiny, skutecznoœæ paracetamolu w po³¹czeniu z kofein¹, stosowanego w ciœnieniowych bólach g³owy jest niepodwa alna, czego dowodz¹ liczne badania kliniczne. Zalecana dawka paracetamolu wynosi mg (maksymalnie 4 g/dzieñ) [16]. Kofeina natomiast, jeœli w dobowej dawce nie przekracza 300 mg/dzieñ, podobnie jak paracetamol jest lekiem bezpiecznym nawet dla kobiet w ci¹ y [32]. Piśmiennictwo 1. IQS and QUANT Group, February, Lambers H, Hofmans-Okkes I. Episode of care: A core concept in Family practice. J Fam Prac 1996; 42: Hainline B. Headache. Neurol Clin 1994; 12: Rappaport NB, McAnulty DP, Brantley PJ. Exploration of the type A behavior pattern in chronic headaches suffers. J Consult Clin Psychol 1988; 56 (4): Rappaport NB, McAnulty DP, Waggoner CD, Brantley PJ. Cluster analysis of Minnesota Multiphasic Personality Inventory (MMPI) profiles in chronic headache population. J Behav Med 1987; 10: McAnulty DP, Rappaport NB, Waggoner CD, et al. Psychopathology in volunteers for headache research: initial versus later respondents. Headache 1986; 26 (1): Cooke LJ, Rose MS, Becker WJ. Chinook winds and migraine headache. Neurology; 2000; 54 (2): Sulman FG. Migraine and headache due to weather and allied causes and its specific treatment. Ups J Med Sci Suppl 1980; 31: Bell CR. Headache associated with cold exposure. Occup Health (London) 1977; 29: Hale WE. Headache in the elderly. Headache 1987; 27: Lewis T, Soloman G. Cluster headache. In: Diamond ML, Solomon GD. The Practicing Physician s Approach to Headache. Philadelphia, WB Saunders przewodnik lekarza

5 12. Kumar KL, Cooney TG. Headaches. Med Clin North Am 1995; 79: Rakel ER MD. Conn s Current Therapy. Edited by W.B. Saunders Company Boyle CAJ. Management of menstrual migraine. Neurology 1999; 53 (supl 1): S14-S Pizzorno JE, Murray M. Textbook of Natural Medicine. Sec. Edition, Edited by Churchil Livingstone Lewis JB, Frohman EM. Diagnosis and managment of headache. Clin Obstet Gynecol 2001; 28: Rasmussen BK. Epidemiology of headache. Cephalalgia 1995; 15: Spira PJ. Tension headache. Aust Fam Physician 1998; Millea PJ. Tension type headache. Am Fam Physician 2002; 66: Sheftell FD. Role and impact of over-the-counter medications in the management of headache. Neurol Clin 1997; 15: Forward SP, McGrath PJ, MacKinnon D, et al. Medication patterns of recurrent headache sufferers: a community study. Cephalalgia 1998; 18 (3): Schachtel BP, Furey SA, Thoden WR. Nonprescription ibuprofen and acetaminophen in the treatment of tension-type headache. J Clin Pharmacol 1996; 36 (12): Steiner TJ, Lange R. Ketoprofen (25 mg) in the symptomatic treatment of episodic tension-type headache: double-blind placebo-controlled comparison with acetaminophen (1000 mg). Cephalgia 1998: 18 (1): Monzon MJ, Lainez JM. Quality of life in migraine and chronic daily headache patient. Cephalgia 1998; 18 (6): Laska EM, Sunshine A, Mueller F, et al. Caffeine as an analgesic adjuvant. JAMA 1984; 251: Ward N, Whitney C, Avery D, Dunner D. The analgesic effect of caffeine in headache. Pain 1991; 44: Lipton RB, Stewart WF, Ryan RE, et al. Efficacy and safety of the non-prescription combination of acetaminophen, aspirin and caffeinein allevating headache pain of an acute migraine attac: Three double blind randomized placebo trials. Arch Neurol 1998; 55: Kaiko RF, Wallenstein SL, Rogers AG, et al. Analgesic and mood effects of heroin and morphine in cancer patients with postoperative pain. N Engl J Med. 1981; 304: Greden JF. Caffeine withdrawal headache: a clinical profile. Psychosomatics 1980; 21, 5: Swonger AK, Matejski MP. Nursing Pharmacology. Edited by Scott, Foresman and Company 1986; Sawynok J, Yaksh T. Caffeine as an analgesic adjuvant: A review of pharmacology and mechanisms of action. Pharmacol Rev 1993; 45: Silberstein SD. Headaches and women: Treatment of the pregnant and lactating migraineur. Headache 1993; 33: dr med. Maria Mroziñska ordynator Oddzia³u Pediatrii Szpitala Zachodniego w Grodzisku Mazowieckim mariajulitamrozinska@pf.pl przewodnik lekarza 85