historia CzasopiŚmiennictwa prawniczego (15)

Transkrypt

1 historia CzasopiŚmiennictwa prawniczego (15) Adam Redzik Przegląd Prawa Handlowego ( ) i inne czasopisma komercjalistyczne Niewiele było w okresie międzywojennym czasopism prawniczych profilowanych na jedną gałąź prawa. Początkowo tematyka periodyków jurydycznych była bardzo szeroka, ale już w latach trzydziestych ukazywały się już pisma ściśle cywilistyczne ( Kwartalnik Prawa Prywatnego od 1938 r.), procesualistyczne ( Polski Proces Cywilny od 1933 r.) i konstytucjonalistyczne (np. Nowe Państwo od 1931 r.). Wszystkie je poprzedził periodyk komercjalistyczny o nazwie Przegląd Prawa Handlowego, ukazujący się w Warszawie od wiosny 1925 r. z dopiskiem: Organ poświęcony zagadnieniom prawnym z dziedziny handlu, przemysłu i bankowości, wykładni odnośnych ustaw z uwzględnieniem podatkowych, jakoteż notowaniu orzecznictwa. Nie było to, co prawda, pierwsze czasopismo podejmujące wątki z zakresu prawa handlowego ani też pierwsze posługujące się w tytule określeniem prawo handlowe, gdyż, jak wiemy, w latach ukazywał się Kwartalnik Prawa Cywilnego i Handlowego 1, a w latach następnych kilka czasopism o tematyce komercjalistycznej. Żadne z nich nie potrafiło jednak stać się naukowym czasopismem prawniczym. W słowie wstępnym (Od redakcji) do pierwszego numeru Przeglądu Prawa Handlowego napisano: Dobrobyt każdego państwa jest w ścisłej zależności od rozwoju handlu jego i przemysłu, które to dziedziny ulegają ciągłej ewolucji. Handel od zamierzchłych czasów rozpiera granice rodzimego państwa, by objąć nie tylko ościenne, ale i bardzo dalekie kraje, i przy tem rozpostarciu skrzydeł swoich z konieczności zatraca niektóre swoiste cechy, by podporządkować się obcym potrzebom i zwyczajom i nabrać cech międzynarodowych. Dużym przyczynkiem do tego rozwoju jest stałe należyte regulowanie przejawów życia handlowego przez odpowiednie ustawy; pozatem, ze względu na ekspansję jego światową, możliwe przystosowywanie tych ostatnich do odnośnych zarządzeń prawodawczych innych państw kulturalnych. Wszelkie braki w tym regulatorze nie tylko wprowadzają zamęt w stosunkach handlowych, nie tylko zniechęcają 1 Zob. Trzy warszawskie kwartalniki prawnicze (9): Kwartalnik Prawa Cywilnego i Handlowego, Kwartalnik Prawa Cywilnego i Karnego i Kwartalnik Prawa Prywatnego, Palestra 2008, nr 9 10, s

2 9 10/2009 Przegląd Prawa Handlowego... lub wręcz unicestwiają w zarodku najlepsze poczynania, ale częstokroć, jak nas poucza smutne doświadczenie długich lat, demoralizują jednostki etycznie słabsze. W dalszej części redakcja ubolewa nad tym, że największa dzielnica Polski, b. Królestwo Kongresowe, jest skrępowana pętami przestarzałego prawa handlowego, które w swej ojczyźnie, czyli Francji, uległo licznym zmianom i uzupełnieniom, a w Polsce pozostaje niemal niezmienione. Utrudnieniem było też istnienie zróżnicowanych systemów prawa handlowego w poszczególnych dzielnicach. Określając cele wydawnictwa, napisano: Przystępując do wydawnictwa «Przeglądu Prawa Handlowego», stawiamy sobie za zadanie współdziałać z naszym prawodawcą w ogromie jego pracy nad tworzeniem rodzimego prawa handlowego, nad jednolitem dla całego państwa skodyfikowaniem tegoż, a do czasu urzeczywistnienia tego postulatu, współdziałać z organami wymiaru sprawiedliwości przez stałe wyświetlanie luk w obowiązujących narazie ustawach i zbieranie oraz krytyczny rozbiór jurysprudencji krajowej i zagranicznej. W związku z powyższemi zadaniami, pismo nasze regestrować i oświetlać będzie ustawy i zarządzenia, bezpośrednio, czy pośrednio życie nasze handlowe regulujące; pośród tych ostatnich ustawy podatkowe i stemplowe, jakoteż wszelkie zamierzenia w tym względzie, rozważać dogmatycznie istniejące ustawy, rozbierać i prostować orzecznictwo, wreszcie inicjować nowe zarządzenia prawodawcze w materji handlowej. Ponieważ w tym ostatnim względzie idzie nie tylko o to «jak», ale głównie «co» przedsięwziąć należy, pozostawiając pierwsze wytrawnym prawnikom, współpraca których będzie nam bardzo cenną, co do drugiego liczymy na światłą pomoc osób kompetentnych ze sfer handlowo-przemysłowych, dla dezyderatów których skwapliwie łamy naszego pisma otwieramy. Komitet Redakcyjny PPH w 1925 r. stanowili wybitni znawcy prawa handlowego zarówno uczeni, jak i praktycy, a wśród nich profesorowie: Maurycy Allerhand z Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (dalej: UJK), Adam Chełmoński z Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (dalej: USB), Aleksander Jackowski z Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie (dziś SGH), Antoni Górski z Wolnej Wszechnicy Polskiej (wcześniej z UJ), Józef Sułkowski z Uniwersytetu Poznańskiego oraz wykładowca UW Jan Namitkiewicz, świetni adwokaci: Stefan Choromański, Ludwik Domański, Stanisław Goldstein, Marek Kuratowski, Zygmunt Nagórski (od 1933 r. redaktor Polskiego Procesu Cywilnego ), Leon Nowodworski, Szymon Rundstein, Zygmunt Sokołowski, Władysław Józef Szatenstein 2, Adam Słomiński, Wiktor Supiński i Jerzy Trammer oraz dyrektor Stanisław Skonieczny. Począwszy od numeru 5 6 z 1925 r. do grona tego dołączył wybitny cywilista i romanista prof. UJ Stanisław Wróblewski, a w roku 1928 kolejni znakomici Strona tytułowa Przeglądu Prawa Handlowego z 1928 r. 2 Nazwisko zapisywano także jako Szatensztajn. 145

3 Adam Redzik PALESTRA Adwokat Henryk W. Kon redaktor Przeglądu Prawa Handlowego z synem Lucjanem Wolanowskim. Fot. ze zbiorów Archiwum Lucjana Wolanowskiego w Brwinowie. uczeni komercjaliści: prof. UJK i prezes Sekcji Prawa Handlowego w Komisji Kodyfikacyjnej Aleksander Doliński oraz jego następca na stanowisku referenta projektu Kodeksu handlowego w tejże Komisji prof. UJ Tadeusz Dziurzyński. W tym samym roku ubyli z powodu śmierci: adwokat Słomiński oraz prof. Antoni Górski (zm. 24 lutego 1928 r.). W roku 1931 skład komitetu zmniejszył się z powodu zgonu prof. Dolińskiego (23 grudnia 1930 r.) oraz adw. Choromańskiego. Od numeru 4 z 1932 r. komitet uszczuplał o adw. Sokołowskiego (zm. 12 marca 1932 r.) ówcześnie redaktora naczelnego Palestry. Rok później, od nr 1 z 1933 r. dołączył do grona komitetu adw. Lucjana Altberga. W kolejnych latach z powodu śmierci grono to zmniejszyło się: w 1936 r. o adw. Trammera (zm. 18 maja 1936 r.), w 1937 r. o adw. Goldsteina (zm. we wrześniu 1937 r.), a w 1939 r. o zmarłego 18 grudnia 1938 r. prof. Wróblewskiego. Przez cały okres wydawniczy redaktorem czasopisma był adwokat warszawski Henryk W. Kon. Dziś jest on niemal zapomnianą postacią międzywojennego świata prawniczego, ale wówczas nie był osobą anonimową. Oprócz szerokiej praktyki adwokackiej, ukierunkowanej na zagadnienia cywilistyczne i komercjalistyczne dużo publikował, zarówno opracowań naukowych, jak i popularnych. Wydał też wiele zbiorów ustaw oraz krótkich komentarzy, a praktykę adwokacką prowadził przez kilkadziesiąt lat. Dodać wypada, że od numeru 1 z 1939 r. zastępcą redaktora był asystent Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w Warszawie (dziś UW), znakomicie zapowiadający się młody uczony i redaktor kilku czasopism prawniczych, w tym włączonego w 1938 r. do PPH Miesięcznika Prawa Handlowego i Wekslowego mgr Adam Daniel Szczygielski. Henryk W. Kon urodził się 12 listopada 1868 r. w Warszawie w rodzinie Wilhelma Kohna, doktora medycyny oraz Julii z Baumritterów. Początkowo pobierał nauki w domu rodzinnym, po czym rozpoczął naukę w II Gimnazjum Realnym w Warszawie, skąd w czasie zdawania matury został wydalony za działalność patriotyczną. W związku z tym, że w Warszawie nie mógł przystąpić do egzaminu maturalnego, zdał go w Rewlu. Następnie studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Dorpacie (w dzisiejszej Estonii), gdzie wykłady odbywały się po niemiecku. Studia ukończył w 1890 r. W tym samym roku został pomocnikiem adwokata przysięgłego w Warszawie, by wkrótce uzyskać prawo wykonywania zawodu jako adwokat przysięgły. Kon był m.in. współautorem komentarza do prawa o spółkach akcyjnych (Warszawa 1933). Wypada odnotować, że prowadził też wykłady z zakresu prawa akcyjnego i prawa upadłościowego dla aplikantów adwokackich izby warszawskiej. W 1929 r. za działalność publiczną, naukową i redaktorską został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta 3. 3 Informacje o życiorysie H. W. Kona pochodzą z własnoręcznego życiorysu znajdującego się w 146

4 9 10/2009 Przegląd Prawa Handlowego... W czasie II wojny światowej, jeszcze w 1939 r., z powodu żydowskiego pochodzenia Kon został przez hitlerowców skreślony z listy adwokackiej. Wkrótce zaczął się ukrywać. Mieszkał w Sochaczewie i Podkowie Leśnej, używając nazwiska Henryk Sawicki, przy którym pozostał też po wojnie. W 1945 r. wrócił do praktyki adwokackiej. Został też radcą prawnym w Ministerstwie Żeglugi, a następnie w Ministerstwie Handlu Zagranicznego. Zmarł 15 listopada 1949 r. w Warszawie i pochowany został na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej. Na nagrobku umieszczono napis: Henryk W. Kon, adwokat, redaktor «Przeglądu Prawa Handlowego», oficer Orderu Polonia Restituta. Synem Henryka Kona był znany pisarz, reporter, podróżnik i tłumacz Lucjan Wolanowski (26 lutego 1920 r. 20 lutego 2006 r.) 4. Układ PPH był następujący: rozprawy i artykuły, orzecznictwo krajowe (w układzie: b. Królestwa Kongresowego, Małopolskiego, Ziem Zachodnich, Kresów Wschodnich), orzecznictwo zagraniczne Grobowiec redaktora Henryka W. Kona na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej. w Warszawie. Fot. Mariusz Kubik (głównie francuskie i belgijskie) oraz informacje i uwagi. W 1926 r. wprowadzono też dział Orzecznictwo Najwyższego Trybunału Administracyjnego oraz, na końcu, dział Z piśmiennictwa, w którym prezentowano najnowsze opracowania z zakresu prawa handlowego oraz treść wybranych czasopism prawniczych. W zeszycie pierwszym z 1925 r. ukazały się opracowania: Stefana Choromańskiego, Skutki podatkowe złotego bilansu otwarcia, Stanisława Goldsteina, Polska ustawa wekslowa, Henryka W. Kona, Sąd Rozjemczy Giełdy Warszawskiej, Antoniego Górskiego, Polskie prawo o domach składowych oraz Jana Namitkiewicza, Polska ustawa czekowa a bezpieczeństwo obrotu, w zeszycie drugim zaś m.in.: Świętosława Baudouin de Courtenay, Przekształcenie spółek akcyjnych na spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, według Rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 30 grudnia 1924 r., Dz.U. Nr 118, poz. 1070, Jana Namitkiewicza, Próba charakterystyki i określenie prawa handlowego. Z treści tego zeszytu dowiemy się, że z inicjatywy Ministerstwa Przemysłu i Handlu oraz Ministerstwa Skarbu w połowie października 1924 r. wyłoniona została międzyministerialna komisja w celu opracowania projektu ustawy akcyjnej. Przewodniczącym został były Naczelnik Wydziału Prawnego Ministerstwa Przemysłu i Handlu adw. Karol Kozłowski. Spoza sfer ministerialnych w skład komisji weszli: Adam Chełmoński, Antoni Górski (obaj członkowie Komisji Kodyfikacyjnej RP), adw. Lucjan Altberg jako reprezentant Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów, adw. Zygmunt Seyda jako reprezentant Górnośląskiego Związku Przemysłowców Archiwum Lucjana Wolanowskiego w Brwinowie. Zob. php?id=112&id2= Henryk W. Kon żonaty był z Różą Wolanowską ( ), z którą miał córki: Julię ( ), Elżbietę ( ), redaktorkę i tłumaczkę literatury pięknej, Irenę po mężu Sawicką ( ), prawniczkę oraz wspomnianego syna Lucjana ( ). 147

5 Adam Redzik PALESTRA Górniczo-Hutniczych, adw. i prof. Aleksander Jackowski, adw. Stefan Piechocki i adw. Karol Wellisch. Komisja miała za zadanie pilne przygotowanie projektu do końca grudnia 1924 r., gdyż rząd chciał go wprowadzić w życie mocą rozporządzenia Prezydenta RP jeszcze w 1925 r. Istniały jednak rozbieżności co do systemu opracowania projektu meldunkowego czy koncesyjnego (inne stanowiska Min. Skarbu i Min. Przemysłu i Handlu) 5. W związku z inicjatywą ministerialną prace nad opracowaniem własnego projektu prawa akcyjnego przyspieszyła Sekcja Prawa Handlowego Komisji Kodyfikacyjnej RP kierowana przez prof. Aleksandra Dolińskiego. Część ogólną i rozdział o założycielstwie spółek akcyjnych opracował prof. Doliński, część o prawach i obowiązkach akcjonariuszów jego długoletni przyjaciel prof. Antoni Górski, część o organach i władzach spółek adwokat Henryk Konic, a część o rozwiązaniu i likwidacji spółek adwokat Marek Kuratowski 6. Redaktorzy proponowali połączyć obydwa projekty, argumentując: Niewątpliwie doświadczenie czynników rządowych i praktyków w dziedzinie akcyjnej komisji międzyministerialnej połączone z wysokimi kwalifikacjami naukowymi członków komisji kodyfikacyjnej, daćby mogły w rezultacie projekt ustawy akcyjnej odpowiadający wymaganiom potrzeb życia gospodarczego Polski i możliwie doskonały pod względem techniczno-redakcyjnym i prawno-naukowym. W tym samym czasie Minister Przemysłu i Handlu przygotowywał się do ujednolicenia prawa o spółkach z o.o. Z PPH wynika, że Ministerstwo zamierzało oprzeć jednolite polskie prawo w tym zakresie o austriacką ustawę o spółkach z o.o. z 6 marca 1906 r. W tym celu rozpisano też ankietę, którą rozesłano do izb przemysłowo-handlowych oraz innych zrzeszeń gospodarczych i handlowych, które aprobowały propozycje ministerstwa w tym względzie. Jak wiemy, dalsze prace prowadzono w ramach Komisji Kodyfikacyjnej RP, a odpowiedni projekt przygotował prof. Aleksander Doliński, który nie dożył jednak finału prac nad prawem o sp. z o.o. 7 Interesująca jest też relacja z dyskusji nad projektem ustroju sądownictwa handlowego, opartym na wzorcach austriackich, przygotowanym przez Komisję Kodyfikacyjną RP. W pierwszym roczniku odnotować można jeszcze teksty: Stanisława Koniecznego, Nowa ustawa bankowa, Mieczysława Fryde, Bilans otwarcia w złotych spółek z o.o. i Projekt ustawy o ajentach handlowych, Bolesława Rotwanda, Prawodawstwo ubezpieczeniowe, Aleksandra Tempela, Zagadnienia z praktyki naszych spółek akcyjnych; w drugim: Wiktora Supińskiego (Polskie prawo o fuzji [łączeniu się] spółek akcyjnych i spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, nr 1 i 2), Maurycego Mayzela (O zwalczaniu nieuczciwej konkurencji nr 5 Dodać wypada, że za podstawę w celu przyspieszenia prac przyjęto szwajcarską ustawę akcyjną, jako jedną z najnowszych i opartą o rejestr handlowy typu przyjętego w Polsce. Uwzględniano też postanowienia niemieckie i belgijskie. Referentem komisji z ramienia Wydziału Spółek Akcyjnych Min. Przemysłu i Handlu został dr Wiktor Supiński. Do lutego 1925 r. odbyło się 20 posiedzeń i zakończono pierwsze czytanie projektu. Ostateczne zredagowanie projektu ustawy zostało przekazane podkomisji pod przewodnictwem adw. Adama Chełmońskiego. W międzyczasie czynniki rządowe poinformowały, że projekt nie zostanie ogłoszony mocą rozporządzenia Prezydenta RP, ale ma być w najbliższym czasie wniesiony do Sejmu, w związku z czym tempo prac Komisji zostało od grudnia 1924 r. zwolnione. 6 W połowie grudnia 1924 r., w ciągu trzech dni, została przedyskutowana część opracowana przez prof. Dolińskiego. Z początkiem roku odbyło się czytanie całości projektu. 7 A. Redzik, Prawo prywatne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, Warszawa 2009, s

6 9 10/2009 Przegląd Prawa Handlowego... 5), Stefana Skoryny (Wpłata kapitału zakładowego, nr 5 i Złoty bilans i przeliczanie kapitału zakładowego, nr 9). Ponadto M. Kurman pisał o konieczności zmian regulacji dotyczącej podatku dochodowego (nr 1), adw. Antoni Neymark-Bądkowski o prawodawstwie ubezpieczeniowym w Polsce, a Władysław Józef Szatensztejn o wpływie strat kursowych na podatek dochodowy. W kolejnych latach na łamach PPH dużo publikowali m.in.: prof. Maurycy Allerhand 8, dr Zygmunt Fenichel 9, prof. Antoni Górski 10, prof. Stanisław Wróblewski 11, prof. Artur Benis (serię artykułów pt. Studia Akcyjne) 12, Jan Namitkiewicz 13, Aleksander Jackowski 14, Józef Bloch 15, Ignacy Rosenblüth 16 i redaktor Kon 17. W roczniku 1927 wydrukowano ankietę, rozesłaną wcześniej do podmiotów gospodarczych, w sprawie przyszłej ustawy akcyjnej (częściami w nr 1, 2, 3, 4, i 5) 18, a także m.in. Projekt Kodeksu handlowego polskiego opracowany na wzorach projektu włoskiego przez prof. Górskiego (nr 6, 7, 8, 9). Dwa artykuły dotyczyły z kolei zastawu rejestrowego 19. W następnym roku wiele miejsca poświęcono projektowi ustawy o spółkach 8 M. Allerhand, Kilka uwag o giełdowym sądzie rozjemczym na obszarze prawa austriackiego, 1928; Sądownictwo handlowe, 1929; Miejsce badania ksiąg handlowych, 1929; Sądownictwo handlowe podług projektu Kodeksu procedury cywilnej z r. 1930, 1930; Zaświadczenia o wpisach do rejestru handlowego, 1937; W sprawie nakazu p-ko spadkobiercy zobowiązanego z wekslu, 1938; Upadłość byłego kupca, 1938; Egzekucja przeciwko spólnikowi na podstawie tytułu egzekucyjnego, wydanego przeciwko spółce prawnej lub komandytorowej, 1939, nr 5. 9 Zob. Z. Fenichel, m.in. Przepisy przewozowe polskich kolei żelaznych a konwencje berneńskie, 1929, Agent handlowy a pracownik handlowy, 1930; Przedsiębiorstwo według projektu prawa rzeczowego, 1938; Jednoosobowa spółka z o.o., 1939, nr Zob. A. Górski, Weksle podpisane z grzeczności, 1925, nr 7; Nowy projekt kodeksu handlowego włoskiego, 1926, nr 2. W numerze 5 6 z 1925 r. prof. Antoni Górski zamieścił ciepłe wspomnienie o wybitnym austriackim komercjaliście prof. Karolu Adlerze (s ). Napisał m.in., że Adler to Niemiec, ale i przyjaciel Polaków, profesor Uniwersytetu w Czerniowcach, który opuścił po zajęciu miasta przez Rosjan, a następnie Rumunów. Górski, czyli były austriacki parlamentarzysta, przypomniał też, że za występowanie w interesie Polaków prof. Adlera spotkały w Wiedniu przykrości. Uczony ten zmarł 20 stycznia 1924 r. w wieku 59 lat. 11 Zob. S. Wróblewski, Giełdowy sąd rozjemczy a sąd polubowny, 1925, nr 7; Zbędność protestu u domicyljata, 1926, nr Zob. A. Benis, Moc obowiązująca nowej ustawy akcyjnej, 1930; Koncesja czy zgłoszenie, 1930, Podwyższenie i obniżenie kapitału akcyjnego, 1931, Nabywanie i posiadanie własnych akcji, 1931, Bilans, J. Namitkiewicz, Trzy opinie na metodę badania prawa handlowego, 1925, nr 4; Prawo handlowe a zasada bezpieczeństwa w obrocie, 1925, nr 9; Uwagi nad polską ustawą o zwalczaniu konkurencji nieuczciwej, 1927, nr 6, 7; Kilka zagadnień z dziedziny prawa o spółkach z ogr. odp., A. Jackowski, Cywilno-prawne utrudnienia dla potanienia kredytu, J. Bloch, Ustawa francuska o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością z 7 marca 1925 r., 1926, nr 6 i 7; O absolutorium udzielanym władzom spółek akcyjnych, 1927, nr I. Rosenblüth Znaczenie prawne ruchu przedsiębiorstwa, M.in.: Układ w upadłości małoletniego,1927, nr 4; Upadłość spółki akcyjnej, 1928, nr Nr 1, s. 1 23; nr 2, s ; nr 3, s ; nr 4, s ; nr 5, s J. Stawski, Zastaw rejestrowy, 1927, nr 3; A. Peretz, O zastawie rejestrowym na towarze, 1927, nr

7 Adam Redzik PALESTRA akcyjnych przygotowanemu przez KKRP 20. Ponadto znakomity cywilista warszawski, adwokat Ludwik Domański pisał o gwarancjach kredytowych, a przyszły wielki uczony krakowski Stefan M. Grzybowski opublikował artykuł pt. Charakter prawny jawnej spółki handlowej. W roczniku 1929 w kolejnych trzech zeszytach opublikowano ankietę w sprawie projektu ustawy o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (tego autorstwa Dolińskiego). Bywało, że na łamach PPH zamieszczano opracowania porównawcze lub prezentujące prawo handlowe w wybranych systemach prawnych. I tak np. o prawie włoskim pisał prof. Górski (1926), o francuskiej ustawie o spółkach z o.o. Józef Bloch (1926), o reformie prawa akcyjnego w Niemczech adw. Szatensztein (1929), o ustawodawstwie handlowym w Rosji Sowieckiej obszerne opracowanie zamieścił w latach S. Cypin (1930 i 1931), a o nowym angielskim prawie akcyjnym pisał w 1930 r. J. Kaczkowski. Każdy rok przynosił ogrom materiału naukowego, orzecznictwa, przeglądów prasy komercjalistycznej etc. Nie sposób wymienić wszystkie cenne opracowania, które ukazały się na łamach PPH, można jedynie posłużyć się przykładami. W 1931 r. Seweryn Szer opublikował pracę o spółce między małżonkami, Józef Litwin o pseudonimie kupieckim, a Stanisław Janczewski uwagi do projektu ustawy o spółkach z o.o. (podobnie jak Jan Namitkiewicz w 1932 r.). W roku 1933 Szer podjął się rozważań na temat charakteru prawnego spółki akcyjnej i spółki z o.o. przed zarejestrowaniem, Jerich pisał o kapitale akcyjnym, a Zygmunt Fenichel o polskim prywatnym prawie handlowym międzynarodowym i międzydzielnicowym. Pojawiały się teksty na temat prawa umowy ubezpieczenia, jak np. zawierające uwagi de lege ferenda opracowanie M. Sztykgolda. Począwszy od roku 1934 r. na łamach PPH drukowano wiele opracowań mających charakter wykładni obowiązującego nowego polskiego prawa handlowego. Liczne dotyczyły prawa spółek, ale także prawa układowego i upadłościowego. W roku 1935 dużo miejsca poświęcono omówieniu ordynacji podatkowej (A. Rosenkranz oraz A. Rakower) 21. Prawo upadłościowe dominowało w roczniku 1936 r., a to przede wszystkim dzięki tekstom prof. Allerhanda 22, choć nie można nie zauważyć artykułów dr. Fenichela oraz Stanisława Machalskiego. Z kolei rok 1937 był tematycznie dość zróżnicowany. Znajdziemy tu opracowania o umowie kartelowej, o wyłączeniu wspólnika w spółce, o nowym niemieckim prawie akcyjnym, o staranności kupieckiej, o nierzetelnych księgach handlowych i o prawie czekowym. Interesujące są rozważania Leona Babińskiego o wpływie prawa morskiego na kodyfikację prawa lotniczego. 20 Głos na łamach PPH zabrali prof. A. Benis (Projekt polskiej ustawy akcyjnej), Józef Bloch (Na marginesie projektu ustawy o sp. akc.), Józef Jerich (Uwagi do projektu o spółkach akcyjnych i Rozwiązanie spółki akc. z powodu braków istotnych przy jej założeniu polemiczny i uzupełniający tekst w tym temacie zamieścił w roczniku 1930 Seweryn Szer Rozwiązanie spółki akcyjnej z powodu braków w jej założeniu, ujawnionych po zarejestrowaniu, nr 1 i 2) oraz J. Kaczkowski (Odpowiedzialność cywilna i karna w spółkach akcyjnych). 21 Autorzy ci wielokrotnie zamieszczali na łamach PPH teksty z zakresu prawa podatkowego. 22 Należności żony upadłego wypływające z umowy małżeńskiej; Utrzymanie upadłego z majątku masy upadłościowej; Wierzytelności powstałe po ogłoszeniu upadłości; Odsetki od zgłoszonych wierzytelności (w upadłości); Należności z tytułu darowizn i zapisów w upadłości. 150

8 9 10/2009 Przegląd Prawa Handlowego... W 1938 r. pierwszy zeszyt PPH poprzedził tekst: Zaszczyt mamy podać do wiadomości naszych czytelników, iż kiełkująca od pewnego czasu myśl przyłączenia do naszego wydawnictwa «Miesięcznika Prawa Handlowego i Wekslowego», założonego przed kilku laty Prof. Jana Namitkiewicza, redagowanego przez asystenta Uniwersytetu J. P. Adama Daniela Szczygielskiego, doczekała się obecnie realizacji. Wobec połączenia czasopism objętość PPH została powiększona o jeden arkusz a redaktor Miesięcznika Prawa Handlowego i Wekslowego (dalej: MPHiW) został zastępcą redaktora PPH. Zapowiedziano też poszerzenie działu artykułowego oraz orzecznictwa, które planowano w większym stopniu wzbogacać glosami. W roku 1938 ukazały się m.in. teksty Stanisława Machalskiego o spółce cichej, Bronisława Kujawskiego o ogłoszeniu upadłości spółdzielni w likwidacji, G. Grynszpana o wspólnikach jawnych w trakcie postępowania układowego spółki, J. Sztykgolda o reformie prawa patentowego oraz Ż. Stalewa o spółce jawnej jako osobie prawnej, a także wartościowe opracowania Allerhanda, Namitkiewicza i Fenichela. Rok 1939, jak każdy poprzedni, przyniósł kilkanaście nowych prac problemowych, np. Adam Szczygielski zamieścił tekst o kupcu małoletnim, a W. Morawski o Skarbie Państwa w postępowaniu upadłościowym. Jako ciekawostkę warto przywołać opracowania C. Przymusińskiego o zakładaniu spółki akcyjnej na przyłączonym do Polski Zaolziu oraz S. Szonerta o zmianie krajowości spółek działających na Zaolziu. Ostatni, szósty zeszyt PPH z 1939 r. otwierał artykuł prof. Tomasza Lulka pt. Opodatkowanie strat majątkowych jako dochodu, a zamykał tekst A. Rakowera o reformie ustawy o podatku przemysłowym oraz orzecznictwo (polskie, zagraniczne i NTA). Redakcja PPH znajdowała się od 1925 r. przy ul. Królewskiej 25, administracja zaś w Księgarni Hoesicka przy Senatorskiej 22. W 1925 r. jeden zeszyt kosztował 4 zł, prenumerata zaś za niepełny rok 20 zł. Z kolei prenumerata PPH na rok 1928 r. kosztowała 30 zł, którą to kwotę należało wpłacać na konto Księgarni Hoesicka, prowadzone w PKO. Cena pojedynczego numeru nie uległa zmianie. Do 1932 r. pismo wydawane było przez zasłużoną dla prasy prawniczej wspomnianą już Księgarnię Hoesicka, a począwszy od numeru 1 z 1933 r. ciężar wydawnictwa przejął Centralny Związek Przemysłu Polskiego, który wydawał PPH własnym nakładem aż do ostatniego, tj. 6 numeru z 1939 r. Redakcja nadal znajdowała się przy Królewskiej 22, ale administracja przy Chmielnej 2. Druk wykonywała Drukarnia Piotr Pyz i S-ka przy ul. Miodowej 8. Pismo ukazywało się co miesiąc z wyjątkiem lipca, sierpnia i września, a więc 9 numerów w roku. Zarówno w czasie wydawania PPH przez Księgarnię Hoesicka, jak i potem w periodyku zamieszczano dość dużą liczbę ogłoszeń i reklam książek i czasopism prawniczych oraz przedmiotów, które wiązały się z życiem gospodarczym lub profesją prawniczą. Jak wspomniano, równolegle w stosunku do PPH Strona tytułowa ostatniego, szóstego zeszytu PPH z 1939 r. 151

9 Adam Redzik PALESTRA Strona tytułowa zeszytu pamiątkowego Miesięcznika Prawa Handlowego i Wekslowego, nr 5 6 z 1934 r. ukazywał się od 1929 r., a właściwie od 1933 r. Miesięcznik Prawa Handlowego i Wekslowego. Był to powstały z inicjatywy wykładowcy i kierownika Seminarium Prawa Handlowego na Wydziale Prawa UW, od 1932 r. sędziego Sądu Najwyższego Jana Namitkiewicza, a redagowany przez jego uczniów organ Seminarium Prawa Handlowego i Wekslowego Uniwersytetu Warszawskiego. Ukazywał się nieregularnie, często w numerach łączonych, do 1937 r. Pierwszy szesnastostronicowy numer wydrukowany został w Drukarni Braci Wójcikiewicz z datą 15 maja 1929 r. pod redakcją Stanisława S. Eisenberga. Wydawcą oraz redaktorem odpowiedzialnym był Eugeniusz Listowniczy Stankiewicz 23. Zapowiedziano, że na łamach MPHiW publikowane będą przede wszystkim prace opracowane przez członków seminarium prof. Namitkiewicza oraz kronika seminarium i przegląd literatury. Mimo zapowiedzi następny numer nie ukazał się w czerwcu 1929 r. Pismo wznowione zostało dopiero z dniem 1 czerwca 1933 r. przez członka seminarium i asystenta prof. Namitkiewicza mgr. Adama Daniela Szczygielskiego. W słowie od redakcji nawiązał on do numeru z 1929 r., przypominając, że MPHiW powstał z inicjatywy prof. Namitkiewicza i mimo iż musiał zawiesić działalność to od teraz będzie ukazywać się w odstępach miesięcznych z wyjątkiem letnich ferji akademickich i zawierać będzie materiał naukowy, prace doktorskie i monograficzne, oraz referaty, opracowane przez członków Seminarjum, po ich przedyskutowaniu i przyjęciu przez Kierownika Seminarium. Zapowiedziano też przegląd publikacji komercjalistycznych, omawianie najnowszych regulacji prawnohandlowych oraz zamieszczanie glos do orzecznictwa handlowego. Nie wszystko udawało się zrealizować. Zeszyt pierwszy poświęcony był postępowaniu nakazowemu z weksla. Drugi, już łączony, zawierał teksty o problematyce zróżnicowanej 24, w tym kronikę Seminarium Prawa Handlowego UW. W zeszycie nr 4 redaktor Szczygielski zamieścił po raz pierwszy glosę swego autorstwa do wyroku Sądu Kartelowego. W roku 1934 wszystkie zeszyty były podwójne. Najciekawszy, zeszyt nr 5 6 dedykowano prof. Janowi Namitkiewiczowi z okazji 30-lecia pracy prawniczej i 15 lat nauczania zasad prawa. Zawierał on opracowania uczniów Profesora 25. Na początku przypomnia- 23 W krótkim słowie od redakcji napisano: Miesięcznik nasz został powołany do życia z inicjatywy członków Seminarjum Prawa Handlowego Uniw. Warsz. pod auspicjami Kierownika tegoż Seminarjum Pana Profesora Jana Namitkiewicza. [ ] 24 B. Kujawski, Upadłość spółdzielni, A. D. Szczygielski, Ustawa kartelowa, T. Kędzierski, Projekt polskiej ustawy o spółkach z o.o., K. Kwieciński, Dywidenda a zwroty i nadpłaty w spółdzielni, A. Rakower, O księgach handlowych. 25 A. D. Szczygielskiego, Szymona Ejsenberga, Tomasza Kędzierskiego, Bronisława Kujawskiego, 152

10 9 10/2009 Przegląd Prawa Handlowego... no życiorys Jubilata. Warto zauważyć, że ten urodzony 23 maja 1880 r. syn lubelskiego notariusza, kandydat nauk prawnych cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego (1904), mimo iż nigdy nie uzyskał tytułu profesorskiego poniósł poważne zasługi w rozwoju nauki i praktyki prawa handlowego w Polsce, jako wykładowca UW, Wolnej Wszechnicy Polskiej, Szkoły Nauk Politycznych oraz sędzia SO (1917), SA (1919), SN (1932), a także Mieszanego Trybunału Rozjemczego polsko-niemieckiego w Paryżu ( ) oraz Sądu Kartelowego (od 1933 r.). Mimo że nie był członkiem Komisji Kodyfikacyjnej RP, to żywo uczestniczył w dyskusjach nad kształtem projektów ustaw z prawa handlowego. Napisał też wiele cennych opracowań, w tym komentarzy do prawa handlowego zarówno pozaborczego, jak i nowego ujednoliconego. W roczniku 1935 zeszyty wychodziły niemal regularnie 26, podobnie jak w oraz w roku 1937, który stał się ostatnim rokiem wydawniczym MPHiW 28. Jak wspomniano, od stycznia 1938 r. czasopismo połączyło się z PPH. Godne podkreślenia jest, że MPHiW powstał jako inicjatywa oddolna członków seminarium, choć z inicjatywy jego kierownika. Pierwsze dwa zeszyty ukazały się nakładem własnym, po czym od 1933 r. pismo wydawane było przez Wydawnictwo Biblioteka Prawnicza z siedzibą w Warszawie przy Senatorskiej 6, a drukowane przez Drukprasę sp. z o.o. przy Nowym Świecie Dodać wypada, że od roku 1934 przy MPHiW zorganizowano serię wydawniczą Monografie Prawa Handlowego 30. Jeśli chodzi o inne czasopisma komercjalistyczne, to 24 czerwca 1926 r. ukazał się pierwszy zeszyt czasopisma Głos Akcjonariuszów, którego redakcja mieściła się w Warszawie A. Rakowera, Jakuba Webera, Michała Kowalewskiego, Tadeusza Perla, Aleksandra Wojsiata i Jana Zelkina. 26 Jako podwójne ukazały się tylko 6 7, 8 9, Nr wrześniowo-październikowy był ostatnim w roku, co zapowiedziano na stronie tytułowej. 28 Pismo ukazało się w liczbie ośmiu zeszytów, w tym czterech podwójnie numerowanych. We wstępie do zeszytu nr 1 z tr. redaktor Szczygielski dzielił się z czytelnikami refleksjami z powodu pięciolecia wydawnictwa, podnosząc, że lata te choć trudne z powodu niezależności pisma pokazały potrzebę wydawania go i popularyzowania podstaw prawa handlowego. 29 W 1929 r. redakcja mieściła się w lokalu Seminarium Prawa Cywilnego w budynkach Wydziału Prawa UW przy Krakowskim Przedmieściu 1, od 1933 r. zaś w lokalu Seminarium Prawa Handlowego i Wekslowego UW przy Krakowskim Przedmieściu 26. W redakcji MPHiW można było nabyć też prace członków Seminarium: Stanisława Borowskiego, Projekt noweli wekslowej A. Zamoyskiego z roku 1778; Stanisława Steckiego, Likwidacja Spółki Akcyjnej według polskiego prawa akcyjnego; A. Rakowera; Rachunkowość kupiecka (księgi handlowe) według polskiego Kodeksu Handlowego; Seweryna Szera, Prawo o notariacie oraz A. D. Szczygielskiego, Umowa komisu w na tle projektu polskiego Kodeksu Handlowego i Polska Ustawa Kartelowa w świetle wyroku Sądu Kartelowego. 30 Założycielem serii był prof. Namitkiewicz, a redaktorem A. D. Szczygielski, zaś trudu wydawniczego podjęło się Towarzystwo Wydawnicze Młodych Prawników i Ekonomistów (spółdzielnia z odpowiedzialnością udziałami) z siedzibą w Warszawie przy Mazowieckiej 10, nakład realizowała zaś Księgarnia Hoesicka. W serii opublikowane zostały: A. D. Szczygielski, Weksel in blanco, Poręka wekslowa, Umowa komisowa i Kupiec rejestrowy; Karol Wellisch, Prawo akcyjne w Kodeksie handlowym; Michał Kowalewski, Dzierżawa przedsiębiorstwa; Tadeusz Perl, Umowa Ajencyjna; Jakób Weber, Zbycie przedsiębiorstwa; Jerzy Jodłowski, Księgi handlowe jako dowód. W 1936 r. zapowiedziano też: Bronisław Kujawski, Podstawy ogłoszenia upadłości; Stanisław Weinberg, Przywilej głosu w spółce akcyjnej; A. Rakower, Pełnomocnictwo handlowe. 153

11 Adam Redzik PALESTRA Karta tytułowa pierwszego zeszytu Głosu Akcjonarjuszów z 1926 r. przy ul. Chopina 10/9. Jako miejsce wydawcy podano Poznań Warszawę Lwów. Pismo wkrótce upadło (znany jest zeszyt 2 z 30 lipca 1926 r.), by odrodzić się w 1933 r. i ukazywać w nierównych odstępach czasu prawdopodobnie do 1935 r. Z zakresu szeroko rozumianego prawa handlowego dodać wypada, że w marcu 1931 r. ukazał się Pierwszy Biuletyn Polskiego Towarzystwa Ochrony Prawa Autorskiego. Wyszedł chyba tylko jeden zeszyt szesnastostronicowy, w którym znalazł się list okólny założycieli towarzystwa (powstałego w 1928 r.) wraz z opisem działalności pierwszego trzechlecia, a także katalog biblioteki towarzystwa. PTOPA działało do 1939 r. Wówczas ukazała się wydana przez towarzystwo Ustawa o prawie autorskiem 31. Siedziba przez cały okres istnienia organizacji znajdowała się w Warszawie w Pałacu Staszica. Prezesem był absolwent prawa Uniwersytetu Warszawskiego, znakomity tłumacz, poeta, krytyk literacki i wydawca np. niezapomnianej Chimery, a także w 1919 r. minister kultury i sztuki w rządzie Ignacego Jana Paderewskiego Zenon Przesmycki ( ), a sekretarzem generalnym Kazimierz Wroczyński. Po wojnie prawo handlowe nie było lubianym dzieckiem istniejącego w Polsce ustroju komunistycznego. Nie może więc dziwić, że opracowania komercjalistyczne niemal nie powstawały, z wyjątkiem tych dotyczących gospodarki uspołecznionej. Dopiero po zmianie ustroju, w latach 90., jak grzyby po deszczu powstawała literatura prawno-handlowa, w tym także czasopisma profilowane na ten dział prawa. Jednym z takich czasopism jest ukazujący się od 1992 r. do dziś miesięcznik Przegląd Prawa Handlowego, który wyraźnie nawiązał do tradycji przedwojennego poprzednika i to nie tylko nazwą, ale także przedrukowując w pierwszych rocznikach w dziale Z Archiwum PPH wybrane opracowania z Przeglądu Prawa Handlowego redagowanego przez adwokata Henryka W. Kona. Za udostępnienie fotografii Henryka W. Kona pochodzących z Archiwum Lucjana Wolanowskiego w Brwinowie autor dziękuje Mariuszowi Kubikowi. 31 Ustawa o prawie autorskiem, Warszawa 1939, ss