Komentarze do: Psilocybina może powodować doznania mistycznego rodzaju posiadające istotne i trwałe znaczenie osobiste oraz wagę duchową.
|
|
- Dagmara Laskowska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Komentarze do: Psilocybina może powodować doznania mistycznego rodzaju posiadające istotne i trwałe znaczenie osobiste oraz wagę duchową. by Charles R. Schuster, Herbert D. Kleber, Solomon H. Snyder, David E. Nichols, Harriet de Wit Springer-Verlag 2006 original report: [ tłumaczenie: cjuchu ] Spis treści Charles R. Schuster odnośniki Herbert D. Kleber odnośniki Solomon H. Snyder David E. Nichols odnośniki Wstępniak Harriet de Wit Charles R. Schuster Dr filoz. Wybitny Profesor Psychiatrii i Neuronauki Behawioralnaj w Stanowej Szkole Uniwersyteckiej w Wayne, oraz były dyrektor Narodowego Instytutu Nadużywania Narkotyków Otrzymano: 11 Maj 2006 / Zaakceptowano: 27 Maj 2006 Springer-Verlag 2006 Badanie Griffiths et al. jest godne uwagi zarówno przez rygorystyczność zamysłu i wykonania, jak i klarowności wyników. Pokazuje, że psilocybina może być bezpiecznie badana u normalnych istot ludzkich, nie posiadających historii stosowania leków halucynogennych. Jak można by oczekiwać, podczas sesji psilocybinowej uczestnicy wykazywali zmiany percepcyjne oraz chwiejność nastroju. Uderzające jest, że większość uczestników zgłosiło dwa miesiące później, że doznanie wywołane psilocybiną było osobiście bardzo znaczące i ważne duchowo. Istotnie, większość z nich oceniła doznanie wywołane psilocybiną jako jedno spośród pięciu najważniejszych doświadczeń ich życia. Szczególnie godne uwagi jest to, że uczestnicy zgłosili, że lek wytworzył pozytywne zmiany w postawie i zachowaniu na długo po sesjach, a te samoobserwacje były zgodne z ocenami przyjaciół i krewnych. Uczestnicy byli dobrze przygotowani na doznanie psilocybinowe przez doświadczonego obserwatora, który specjalnie stwierdził, że psilocybina może wytworzyć zwiększoną świadomość osobową i wgląd. Jednakże jasnym jest, że efekty psilocybiny były większe niż efekty oczekiwane, ponieważ warunki kontrolne aktywnego leku (40 mg metylofenidatu) nie wytworzyły podobnych efektów na wskaźnikach istotności lub na pomiarach duchowości, pozytywnej postawy, lub soma rights reserved 1
2 zachowania. Termin psychedelik, zastosowany do leków sugeruje, że doznanie lekowe jest "poszerzające umysł" ("mind-expanding") [Drobna niedokładność komentatora gdyż powinno być "mind-manifesting" - "objawiający umysł" - przyp. tłum.]. Praca Griffiths et al. ilustruje wierność tego opisu dla psilocybiny i mam nadzieję, że ta przełomowa praca będzie również "poszerzająca-obszar". Raport wyraźnie demonstruje, że możemy obiektywnie badać doznania zgłaszane przez wielu jako wyjątkowo duchowe i znaczące, i że możemy badać długoterminowe konsekwencje pozytywne w postawie i zachowaniu jednostki. Otworzy to drogę do badań mechanizmów neuronowych odpowiedzialnych za te odmienione lekiem stany świadomości. Nie jest zupełnie wykluczone, że środki psychotropowe, które wytwarzają te doznania mogą odgrywać rolę w leczeniu stanów uzależnień. Duchowość od dawna była głównym składnikiem 12 etapowego sposobu podejścia do leczenia alkoholizmu i innych form uzależnień narkotykowych. Mimo że badania LSD przy leczeniu alkoholizmu nie pokazały żadnych jednoznacznie istotnych efektów korzystnych, możliwość, że doznanie duchowe, takie jak to sprawozdane w niniejszym badaniu może być użyteczne i nie może być pominięte. Nastawienie i sceneria, w których podawany jest lek może dramatycznie odmienić lekowe doznanie. W niniejszym badaniu Griffiths et al., nastawienie dla pozytywnego doznania było wprowadzone w czasie sesji przygotowawczych z obserwatorem, a sceneria była zaprojektowana do wytworzenia stanu introspekcyjnego. Może to być ważna determinanta doznania i z pewnością może odmienić każdą możliwą skuteczność terapeutyczną. Możliwość złagodzenia zmartwienia i bólu przy nieuchronnie zbliżającej się śmierci przy pomocy środków takich jak psilocybina jest również sugerowana w badaniu przeprowadzonym przez Kast ( ) oraz tych którzy są recenzowani w komentarzu profesora Nichols'a. Prawdopodobnym jest, że psilocybina może mieć te same zbawienne efekty. Nie jest to mało znacząca kwestia, zwłaszcza biorąc pod uwagę wielką ilość starzejących się osób w naszym społeczeństwie, mogących potrzebować opieki hospicjum. Podsumowując, mam nadzieję, że ta praca Griffiths'a et al. odnowi zainteresowanie fascynującą i potencjalnie użyteczną klasą środków psychotropowych. Niewłaściwe stosowanie tych substancji, które doprowadziło do ich zwalczania Załącznikiem I Ustawy Substancji Kontrolowanych nie może być kontynuowane gdyż ogranicza ich stosowanie jako narzędzi do pojmowania neurobiologii ludzkiej świadomości, samo-świadomości, i ich potencjału jako środków terapeutycznych. Osobiście wierzę również, że leki te odgrywają rolę w odkrywaniu mechanizmów mózgu leżących u podstaw odczuwania duchowości i że rozumienie to może prowadzić do badania niefarmakologicznych sposobów wywoływania takich stanów. Ostatecznie, ludzka świadomość w jej zawsze zmiennym stanie jest funkcją odpływu i napływu impulsów nerwowych oddziaływujących na siebie w różnych rejonach mózgu - samego substratu, na który oddziałują leki takie jak psilocybina. Zrozumienie mechanizmów mózgu pośredniczących tym efektom leży wyraźnie w sferze neuronauki i zasługuje na dalsze intensywne badanie. Należy wielce pochwalić Griffiths et al. za ożywienie tego ważnego obszaru badań. C. R. Schuster Department of Psychiatry and Behavioral Neuroscience, Wayne State University School of Medicine, Detroit, MI 48207, USA cschust [@] med.wayne.edu Odnośniki 1. Kast E (1966) LSD and the dying patient. Chic Med Sch Q 26: spis treści soma rights reserved 2
3 Herbert D. Kleber Dr med. Profesor psychiatrii na Uniwersytecie Columbia oraz były zastępca dyrektora Biura Narodowej Polityki Kontroli Narkotyków Białego Domu Otrzymano: 24 Maj 2006 / Zaakceptowano: 27 Maj 2006 Springer-Verlag 2006 Dziesięciolecie lat 1960 rozpoczęło obecną erę obfitego stosowania dragów w Ameryce, rozpoczęte być może zaproszeniem Timothy Leary'ego do "Włączenia, Dostrojenia, Odpadnięcia" (z dragami psychedelicznymi). Chociaż na szczęście większość młodzieży, która eksperymentowała, nie odniosła trwałego uszkodzenia, ci z nas na frontowych liniach zdrowia psychicznego widzieli w tym czasie wiele ofiar (Kleber ). Ostatecznie, hipisi i zasilane LSD "Summer of Love" w San Francisco zostały zastąpione gangami motocyklowymi, amfetaminami, i nieuzasadnioną przemocą. Dragi psychedeliczne spadły na ostatni plan stosowania dragów w US, nigdy nie znikły zupełnie, lecz nie osiągają tej samej penetracji. Niestety jedną z trwałych ofiar ulicznego stosowania tych środków były badania. Sandoz, wytwórca LSD, zaprzestał dostarczania go naukowcom około 1965, zaniepokojony, że reputacja firmy została nadszarpnięta przez niedozwolone stosowanie. Choćby nawet uliczni chemicy zaspokajali olbrzymią większość niedozwolonego stosowania, legalne zaopatrzenie dla naukowców mniej lub bardziej znikło tak jak i finansowanie badań. Przed ustaniem, badania z LSD i innymi psychedelikami aktywne były na różnych polach: jako potencjalny wytwórca modelowej psychozy (posiada znaczne ograniczenia); istoty halucynacji (wytwarza więcej iluzji); jako środek terapeutyczny na traumę i umieranie (niewystarczające dane); oraz jako sposób badania odmienionych stanów rzeczywistości, np. "Drzwi percepcji" Huxley'a (The Doors of Perception), Pahnke'go "Eksperyment Wielki Piątek" (Good Friday Experiment), oraz Blum'a (Utopiates: The Use and Users of LSD-25). Niektóre badania wykonywano starannie; przy większości zdawało się, że badacze dali się ponieść efektom środków. Ta kategoria środków posiada wiele nazw, każda odzwierciedlająca różny punkt widzenia jak wspomniano wyżej: psychozomimetyki (naśladujące psychozę), halucynogeny (wytwarzające halucynacje), enteogeny (ujawniające Boga wewnątrz), oraz psychedeliki (objawiające umysł). To właśnie do tych dwóch ostatnich dziedzin należą wyniki badań Griffiths et al., choć nawet nie stosują któregokolwiek z terminów. Autorzy powinni być pochwaleni za sposób, w jaki opracowali i przeprowadzili projekt podwójnie ślepej próby. Opracowanie obejmowało zastosowanie 30 mg/70 kg psilocybiny jako aktywnego środka badanego oraz 40 mg/70 kg metylofenidatu jako aktywnej kontroli. Wszyscy badani odebrali przynajmniej jedną sesję z każdym ze środków metodą przeciwważoną. Zachowano wielką ostrożność, zarówno by zminimalizować ryzyko badanych, będących naiwnymi na tę kategorię leków, oraz by odseparować skutki leku od błędu oczekiwań i możliwych sugestii obserwatorów. Zaślepienie zostało wykonane tak starannie, że nawet doświadczeni obserwatorzy błędnie zidentyfikowali podawany środek średnio przy jednej czwartej okazji. Znaczny czas z obserwatorami zarówno przed jak i po sesjach sprowadził niekorzystne efekty takie jak lęk i panika do minimum, chociaż 8 z 36 badanych opisało wszystkie lub większość sesji psilocybinowych jako zdominowane przez niepokój lub dysforię. Efekty te nie utrzymywały się poza sesją, były traktowane otuchą, i najwyraźniej nie miały trwałych konsekwencji negatywnych. Żaden z badanych metylofenidatem nie zgłosił takiej reakcji. Jeśli chodzi o efekty pozytywne dotyczyły zwiększenia wyników psilocybiny związanych z doznaniami mistycznymi: 22 z 36 ochotników miało "kompletne" doznanie mistyczne po psilocybinie w porównaniu z 4 z 36 po metylofenidacie. Na dwumiesięcznym uzupełnieniu, 67% oceniło doznanie psilocybinowe jako będące albo "Pojedynczym najbardziej znaczącym doznaniem" soma rights reserved 3
4 ich życia, albo "pośród pięciu najbardziej znaczących doznań". Po metylofenidacie, 8% ochotników oceniło doznanie jako będące "pośród pięciu najbardziej znaczących doznań", bez żadnego oceniającego je jako pojedyncze najbardziej znaczące doznanie. Tak więc, psilocybina znacznie zwiększyła subiektywne raporty takich doznań podczas gdy metylofenidat był z nimi związany jedynie okazjonalnie i ze znacznie mniejszym skutkiem. Jeśli chodzi o przyszłe badania, studium to wskazuje na wiele możliwości, zarówno podstawowych i translacyjnych, które powinny zasłużyć na wsparcie NIH (National Institutes of Health - tłum.). Potrzeba więcej informacji o efektach dawki, różnicach obiektu, i działaniach różnych selektywnych antagonistów. Neuroobrazowanie może rzucić światło na obszary i mechanizmy działania. Interesującym byłoby zobaczyć czy ci, którzy pozytywnie zareagowali na metylofenidat uaktywniali podobne obszary mózgu co pozytywnie reagujący na psilocybinę lub inni, jak również to, co działo się w mózgach niereagujących na psilocybinę. Z perspektywy translacyjnej, doświadczeni klinicyści są dobrze świadomi przemożnej roli, jaką doznania duchowego rozbudzenia, czy to osiągnięte poprzez Anonimowość Alkoholików, tradycyjne religijne miejsca spotkań, czy pewne doświadczenie życiowe, mogą wywrzeć na pomyślne wyniki przy uzależnieniach. Zwiększona wiedza o fundamentach neuronauki takich transformacyjnych wydarzeń może poprawić leczenie z nadużywania narkotyków. Jednakże należy pamiętać, że stany wywoływane narkotykiem prawdopodobnie nie będą miały trwałych efektów u nieodpowiednio przygotowanych jednostek, jak sugerowały badania LSD nad alkoholizmem w Pozytywne wnioski z badań nie pomogą, lecz zwiększą zainteresowanie tych, którzy to doprowadzą do zwiększonego eksperymentowania z tymi substancjami przez młodzież w niekontrolowany i niemonitorowany sposób, który wydawał ofiary na przestrzeni ostatnich trzech dekad. Zmartwienie to, z punktu widzenia historii, jest nieuzasadnione. Nawet orędownik tego rodzaju badań, Humphry Osmond, który ukuł termin "psychedelik", zauważył, "Psychedeliki są przyrządami i jak większość naszych artefaktów mogą być wykorzystane dobrze lub źle. Niestety, nadużycie jest co najmniej tak samo prawdopodobne jak dobre wykorzystanie..." Jakiekolwiek badanie sprawozdające pozytywne lub użyteczne skutki narkotyku zwiększa te same obawy. W epoce Internetu, jednakże, gdzie młodzież zalewana jest entuzjastycznymi osobistymi sprawozdaniami na chat room'ach i stronach internetowych jak również szczegółowymi informacjami o różnych środkach i tym jak ich używać, jest mniej prawdopodobne, że badanie naukowe ruszy bardziej wskazówkę. Stosowanie dragów psychedelicznych pozostaje w stosunkowo stałym przedziale na przestrzeni ostatnich trzech dekad w miarę przychodzenia i odchodzenia chwilowej mody, a entuzjastyczne relacje osobiste zbalansowane są negatywnymi doniesieniami o ofiarach. Odkrywanie jak powstają w mózgu te mistyczne typy stanów odmienionej świadomości mogłoby mieć ważne terapeutyczne perspektywy, np. leczenie nieznośnego bólu, leczenie uporczywej depresji, zmniejszenie bólu i cierpienia nieuleczalnie chorych, by wymienić tylko kilka, jak również wspomniana już potrzebna poprawa leczenia nadużywania substancji i stanów zależności, więc nie zajmowanie się nimi byłoby naukową krótkowzrocznością. H. D. Kleber College of Physicians and Surgeons, Columbia University, New York, USA hdk3 [@] columbia.edu H. D. Kleber Division on Substance Abuse, New York State Psychiatric Institute, 1051 Riverside Drive, Unit 66, Room 3713, New York, NY 10032, USA soma rights reserved 4
5 Odnośniki 1. Kleber HD (1967) Prolonged adverse reactions from unsupervised use of hallucinogenic drugs. J Nerv Ment Dis 144(4): Blum R et al (1964) Utopiates: the use and users of LSD-25. Atherton, NY 3. Huxley A (1954) The doors of perception. Harper & Row 4. Osmond H (1993) In a letter quoted in "Entheogens and the future of religion" In: Forte R (ed) Council on spiritual practices (1997). CSP, San Francisco, p Pahnke WN (1969) Psychedelic drugs & mystical experience. Int Psychiatry Clin 5: spis treści soma rights reserved 5
6 Solomon H. Snyder Dr med. Profesor Neuronauki i Psychiatrii na Uniwersyteckiej Szkole Medycyny Johna Hopkinsa Otrzymano: 6 Maj 2006 / Zaakceptowano: 27 Maj 2006 Springer-Verlag 2006 Dragi psychedeliczne takie jak psilocybina, dietyloamid kwasu lizergowego (LSD), meskalina, dimetylotryptamina (DMT), oraz wiele innych obejmują chemiczne związki syntetyczne oraz aktywne składniki psychoaktywnych ekstraktów z roślin, stosowanych od niepamiętnych czasów dla ich właściwości odmieniających umysł. Środki te stosowane były najpierw w celach religijnych, najwyraźniej by ułatwić kontakt z nadprzyrodzonym. Po odkryciu przez Alberta Hofmanna LSD we wczesnych latach 1940 więcej uwagi poświęcono zaburzeniom percepcyjnym wywoływanym przez LSD i substancje pokrewne, jak również podobieństwu wywoływanego dragiem stanu do transcendentalnych stanów zgłaszanych przez mistyków różnych wyznań religijnych. Różne efekty wywoływane przez te dragi przyczyniły się do wielu nazw. Są one określane "psychozomimetykami", ponieważ można słusznie utrzymywać, że osoby biorące te dragi tracą kontakt z rzeczywistością i stąd są psychotyczne. Zwane są "halucynogenami" z uwagi na zaburzenia perceptualne. Jednakże, bezpośrednie halucynacje - widzenie lub słyszenie czegoś czego w ogóle nie ma w otoczeniu - są rzadkie. Raczej wyraźnie nasilone i odmienione jest postrzeganie wzrokowe i słuchowe. Badani zgłaszają synestezję, pozorną transmutację zmysłów, np. wizualizowanie fal dźwiękowych po usłyszeniu głośnego dźwięku. Humprey Osmond ukuł termin "psychedelik" oznaczający "objawiający umysł" by uwydatnić niezwykłą zmianę w poczuciu siebie, odczuwanie komunii z nieskończonością, rozpuszczenie granic ego i ja, pozorne zlewanie się z otoczeniem. Efekty te są zapewne najbardziej niezwykłe ze wszystkich efektów dragu i mogą nas wiele nauczyć o systemach neurochemicznych, które wpływają na nasze poczucie świadomości. Dlatego preferuję określenie psychedelik, mimo że określenie to kojarzy się być może z nieodpowiedzialnym stosowaniem tych dragów przez niektórych w późnych latach Na rzecz pełnego ujawnienia, osobiście miałem pojedyncze sesje poszczególnie z LSD i DMT dobrze ponad 40 lat temu i doświadczyłem opisanych tu efektów. Liczne badania kliniczne z dragami psychedelicznymi były przeprowadzone w latach 1950 i Jedno z kilku kontrolowanych badań związku dragów psychedelicznych ze świadomością mistyczną zostało przeprowadzone przez Waltera Pahnke jako jego praca doktorska na Uniwersytecie Harvarda. Zastosował psilocybinę, psychoaktywny składnik grzyba psilocybe, która z logicznych powodów, była najpowszechniej wykorzystywanym dragiem psychedelicznym w badaniach klinicznych. Dragi psychedeliczne różnią się strukturą chemiczną, meskalina, (DOM), oraz 3,4-metylenodioksymetamfetamina (MDMA lub Ekstaza), są fenetylaminami, które przypominają neuroprzekaźniki takie jak norepinefryna i dopamina. Inne, takie jak psilocybina, LSD, oraz DMT, zawierają grupy indolowe i bardziej przypominają serotoninę. Rozległe badania farmakologiczne ustaliły, że wszystkie te leki, fenetylaminy i indole, wywierają swe działania głównie poprzez naśladowanie serotoniny w jednym z podtypów jej receptorów, 5-HT2 A,C. W studium Pahnke'go "Wielki Piątek" ("Good Friday"), grupy dziesięciu studentów seminarium teologicznego miały podane albo 30 mg psilocybiny albo 200 mg kwasu nikotynowego w układzie grupowym jako część nabożeństwa religijnego. Psilocybina konsekwentnie wywołała doznanie mistyczne nie widoczne po kwasie nikotynowym. Szalejące nadużywanie dragów psychedelicznych w późnych latach 1960 doprowadziło do ścisłej kontroli z tak poważnymi restrykcjami, że praktycznie znikły kliniczne, a nawet laboratoryjne badania. Griffiths et al. relacjonuje teraz drobiazgowe, zaślepione badanie doznań mistycznych powiązanych z psilocybiną. Opracowaniu próby poświęcono niespotykaną uwagę by zminimalizować soma rights reserved 6
7 ryzyko badanych i by odróżnić skutki leku od wpływu sugestii. Uczestnicy byli emocjonalnie stabilnymi, na ogół absolwentami uczelnianymi w średnim wieku. Otrzymali albo 30 mg psilocybiny albo 40 mg metylofenidatu (Ritalin) na 70 kg, każdy badany otrzymał dwa leki na odrębnych sesjach. Najważniejsze było staranne przygotowanie z obserwatorami sesji spotykanymi przez badanych przy wielokrotnych okazjach przed i po każdej sesji lekowej. Struktura taka została opracowana by zmniejszyć prawdopodobieństwo paniki i by ułatwić akceptację głównych zmian w świadomości każdego badanego. Badanym podano szeroki wachlarz kwestionariuszy oceniających potencjalne doznania mistyczne i były one dogłębniej uzupełniane dwa miesiące później. Jednym z uderzających wyników była efektywność procedury zaślepiającej, która często jest praktycznie niemożliwa dla środków psychedelicznych. Zadziwiające, że nawet obyci obserwatorzy błędnie uznawali jeden z leków za inny w około 25% sesji. Stąd wyniki studium nie są prawdopodobnie skażone oczekiwaniowymi postawami i stronniczością eksperymentatorów i/lub badanych. Psilocybina wywołała, czego się można było spodziewać, zniekształcenia perceptualne obejmujące zniekształcenia wzrokowe, odczucia transcendencji, oraz wysoką częstość występowania doznań mistycznych, znacznie większą niż w studium Pahnke'go. Szczególnie imponująca była trwałość wpływu psilocybiny na odczucia siebie przez badanych. Podczas wywiadu 2 miesiące po sesji lekowej, badani informowali, że psilocybina wzmocniła ogólnie rzecz biorąc ich postawy do życia, ich nastrój i relacje z innymi. Najbardziej niezwykłe było odczucie dwóch trzecich badanych, że doznanie psilocybinowe było albo "pojedynczym najbardziej znaczącym doznaniem jego/jej życia lub pośród pięciu najbardziej znaczących doznań jego/jej życia." Jakie są główne komunikaty netto badania Griffiths'a et al.? Możliwość przeprowadzenia przez tych badaczy dobrze kontrolowanego badania podwójnie ślepej próby, mówi nam, że badania kliniczne z lekami psychedelicznymi nie są tak ryzykowne by były zakazane dla większości badaczy. W rzeczy samej, było bardzo niewiele ostrych niekorzystnych wydarzeń i żadnego przy dwumiesięcznym i jednorocznym uzupełnieniu. Obserwacja, że psilocybina niezawodnie wywołuje transcendentny, mistyczny stan mówi nam, że badania tych leków mogą pomóc zrozumieć molekularne zmiany w mózgu, które leżą u podstaw mistycznych doświadczeń religijnych. Uczucia religijne są coraz bardziej znaczące na świecie i często obejmują niewysłowione doznania "powtórnego narodzenia" analogiczne do efektów leków psychedelicznych. Tak więc, poszukiwanie "umiejscowienia" religii w mózgu jest bynajmniej fantazyjne. Mamy już wskazówkę w dowodach, że leki psychedeliczne oddziałują poprzez naśladowanie serotoniny na receptorach 5-HT2 A,C. Komórki głównych projekcji serotoninowo neuronowych w mózgu umieszczone są w strukturach środkowej linii pnia mózgu nazywanych jądrami szwu, które otrzymują sygnał wejściowy z neuronowego wejścia dla głównych zmysłów. Zatem, nie jest naciąganiem przypisywanie odmienionej neurotransmisji serotoninowej subiektywnej interkonwersji zmysłów występującej przy synestezji. Jeśli granice naszego poczucia siebie, lub ego, określone są integracją percepcji zmysłowej, wyobrażalnym jest, że zmiany w układach serotoninowych wpływają na dyfuzję granic ego, stanowiąc podłoże transcendentnego połączenia "siebie ze wszechświatem", odnotowywanym systematycznie przez mistyków wszystkich przekonań religijnych i występującym często pod wpływem leków psychedelicznych. Poprzez ukazanie, że można odpowiedzialnie przeprowadzić badania kliniczne z lekami psychedelicznymi i poprzez potwierdzenie wpływu mistycznego tych środków, Griffiths et al. mogą pomóc wskrzesić leki psychedeliczne jako główne narzędzia w dociekaniu molekularnych podstaw świadomości. soma rights reserved 7
8 S. H. Snyder The Solomon H. Snyder Department of Neuroscience, Johns Hopkins University School of Medicine, 725 N. Wolfe Street, WBSB 813, Baltimore, MD , USA ssnyder jhmi.edu S. H. Snyder The Department of Pharmacology and Molecular Sciences, Johns Hopkins University School of Medicine, Baltimore, MD , USA S. H. Snyder The Department of Psychiatry and Behavioral Sciences, Johns Hopkins University School of Medicine, Baltimore, MD , USA spis treści soma rights reserved 8
9 David E. Nichols Dr filoz. Profesor Chemii Medycznej i Farmakologii Molekularnej w Uniwersyteckiej Szkole Farmacji i Nauk Farmaceutycznych w Purdue Otrzymano: 3 Maj 2006 / Zaakceptowano: 27 Maj 2006 Springer-Verlag 2006 Artykuł by Griffiths et al. w kwestii psychofarmakologii powinien sprawić by wszyscy naukowcy zainteresowani ludzką psychofarmakologią siedli prosto i odnotowali. Jest to pierwsze od ponad czterech dekad dobrze opracowane, studium kliniczne z kontrolowanym placebo badające psychologiczne konsekwencje skutków środka halucynogennego (psychedelicznego) znanego jako psilocybina. Faktycznie, można mieć trudności ze znalezieniem pojedynczego badania psychedelików z jakiejkolwiek wcześniejszej epoki, które byłoby tak dobrze wykonane i znaczące. Być może ważniejsze, pomimo twierdzenia przez wielu ludzi, że psychedeliki są niczym więcej jak kłopotliwymi narkotykami, obecne badanie przekonująco demonstruje, że gdy właściwie stosowane, związki te mogą wytworzyć niezwykłe, być może zbawienne skutki, które z pewnością zasługują na dalsze badania. Choć wydaje się, że wielu ludzi uważa, iż "psychedeliki" po prostu pojawiły się w czasie burzliwych lat 1960, faktycznie stosowanie tych materiałów obejmuje wiele tysiącleci ludzkiej historii. Starożytne substancje o nazwach takich jak Soma (Indie), Kykeon (Grecja), oraz Teonanacatl (Ameryka Południowa) służyły przez tysiąclecia jako psychofarmakologiczne katalizatory w wielu religiach świętych i magicznych rytuałach (Nichols ; Schultes i Hoffmann ). Pejotl, którego ceremonialne stosowanie jest obecnie rozważane przez antropologów na przynajmniej 5000 lat wstecz, jest czczony jako sakrament przez Rdzenny Kościół Amerykański. Ayahuasca, wywar robiony z roślin, które rosną w basenie Amazonki, jest sakramentem stosowanym przez kościół synkretyczny w Brazylii. Kościół ten ma mało zwolenników w USA, które dopiero otrzymały sprzyjającą decyzję od Sądu Najwyższego USA zezwalającego im na dalsze stosowanie tego materiału. Porównanie między mistycznymi stanami a skutkami leków psychedelicznych jest dobrze znane pośród tych, którzy są zaznajomieni z literaturą. Aldous Huxley, w swej klasycznej lecz kontrowersyjnej książce z 1954, Drzwi percepcji (Huxley 10 ) zauważył podobieństwo swego własnego stanu wywołanego meskaliną do doznań opisanych przez mistyków i wizjonerów z różnych kultur. Nie jest być może tedy zaskakujące, że nazwa "enteogen", konotująca, że materiały te ukazują boga wewnątrz, staje się coraz bardziej popularna pośród tych, którzy podtrzymują stosowanie tych substancji do celów, które nie są ani medyczne ani "rekreacyjne". Dlatego musimy przyjąć do wiadomości to co stało się znane jako "Eksperyment Wielki Piątek", przeprowadzony przez Waltera Pahnke przy jego badaniach doktorskich w małej prywatnej kaplicy w Bostonie. Jego rozprawa doktorska z 1963 została zatytułowana Dragi a mistycyzm. Analiza powiązania między lekami psychedelicznymi a świadomością mistyczną. (Drugs and Mysticism. An analysis of the relationship between psychedelic drugs and the mystical consciousness.) Opisał on eksperyment z 20 studentami ochotnikami z miejscowego seminarium teologii chrześcijańskiej. Badanym podano albo 30 mg psilocybiny albo 200 mg kwasu nikotynowego jako "placebo". Eksperyment został przeprowadzony w scenerii religijnej podczas nabożeństwa Wielko Piątkowego. Pahnke wywnioskował, "W warunkach eksperymentu, badani, którzy otrzymali psilocybinę doświadczyli zjawiska, które było nie do odróżnienia od, jeśli nie identyczne, z pewnymi kategoriami sprecyzowanymi przez naszą typologię mistycyzmu." soma rights reserved 9
10 Wyraźnie, substancje te wywołują gruntowne efekty w ludzkiej świadomości, a w latach 1950 i 1960, lek znany jako LSD został okrzyknięty jako rewolucyjna nowa technologia w psychiatrii. LSD było intensywnie badane ze względu na jego medyczny potencjał i na możliwe zastosowanie jako uzupełnienie w psychoterapii zanim badania kliniczne zostały raptownie przerwane przez ustawy uchwalone w odzewie na obawy z powodu powszechnego użytku rekreacyjnego. Pomimo badań, które obejmowały dziesiątki tysięcy pacjentów, stosujących "terapeutyczne" metody wykorzystujące LSD w różny sposób, miało to mało wyraźne znaczenie, przynajmniej częściowo w wyniku błędnego projektu eksperymentalnego i analizy danych. W konsekwencji, konwencjonalny rozsądek zdaje się zaprezentował, że leki psychedeliczne są generalnie całkiem bezwartościowe. Lecz technologia medyczna posunęła się naprzód w ostatnich czterech dekadach; wiemy teraz troszkę więcej o mózgu niż wtedy, a ludzkie metody eksperymentalne są z pewnością znacznie lepsze. Wszystko to zostało powiedziane, było jedno wskazanie do stosowania psychedelików, szczególnie LSD, które było w miarę dobrze udokumentowane. Chicago'wski internista Eric Kas w 1964 po raz pierwszy poinformował, że niektórzy "ciężko chorzy" pacjenci leczeni LSD uzyskali podwyższenie nastroju i obniżenie potrzeby na leki przeciwbólowe, które trwały przez blisko 2 tygodnie po dragu, i że niektórzy pacjenci "Okazali swoiste lekceważenie dla powagi ich sytuacji" (Kast i Collins ). W kolejnym badaniu, odnotował później, "Pacjenci, którzy byli ospali i przygnębieni zostali dotknięci do łez odkryciem głębi uczuć, do których nie sądzili, że są zdolni" (Kast 1966) 3. Wnioski Kast'a służyły jako podstawa dla serii przełomowych badań nad wartością LSD w leczeniu pacjentów z nieuleczalnym rakiem. Praca ta została przeprowadzona w Maryland Psychiatric Reasearch Center w Baltimore w Maryland przez doktorów Stanislav'a Grof'a, Al'a Kurland'a, Walter'a Pahnke, Sanford'a Unger'a, oraz ich kolegów (Grof et al ; Pahnke et al , 1970a 8,b 9 ). U 60-70% pacjentów leczonych LSD były obserwowane: znacząco zredukowana potrzeba na analgetyki i poprawiony nastrój oraz jakość życia. Reakcja na leczenie wydaje się być skorelowana ze stopniem w jakim pacjenci doznali mistycznego lub transcendentnego stanu. To jest, ci którzy doświadczyli najbardziej gruntownych stanów wywołanych LSD zdawali się zyskiwać największą poprawę. Podstawa tej korzyści zdawała się być powiązana ze zredukowanym lub zniesionym lękiem przed śmiercią, z towarzyszącą redukcją niepokoju, która wiemy, że wpływa na subiektywny ból. To co Griffiths et al. wykonał w swej obecnej pracy przedstawia ważne rozszerzenie eksperymentu Pahnke'go "Wielki Piątek". Zastosowali poprawne kontrole, lepszy projekt badawczy i zapewnili lepszą analizę doznania stosując bardziej nowoczesne instrumenty. Eksperymenty nie zostały przeprowadzone w kościele, lub w miejscu, które mogło wskazywać na silne oczekiwanie jakiegoś rodzaju doznania religijnego. Badani w studium Griffiths et al. nie byli studentami teologii, lecz byli zwykłymi ludźmi o zainteresowaniach duchowych. Praca Griffiths et al. demonstruje, że przy odpowiednich warunkach doświadczalnych, psilocybina spowodowała doznania podobne do spontanicznie występujących stanów mistycznych. Najważniejsze, pewne z utrzymujących się zmian pozytywnych w postawie i zachowaniu zgłoszone przez badanych zostały potwierdzone przez niezależnych oceniających obserwatorów ze społeczeństwa takich jak członkowie rodziny lub przyjaciele. Perspektywy dla dalekosiężnego rozwoju naukowego są ekscytujące. Wiemy, że psychedeliki mają silne działanie w wielu obszarach mózgu, które są niezmiernie ważne dla poznawania i świadomości. Nasze obecne rozumienie jest takie, że oddziałują głównie poprzez aktywowanie receptorów serotoninowych 5-HT 2A, zwłaszcza tych gęsto wyrażonych na koniuszkach dendrytów korowych komórek piramidowych, kwintesencyjnych jednostek obliczeniowych kory mózgu. W takim względzie, że psychedeliki depolaryzują komórki korowe, prowadząc do przypuszczeń, że mogą stawać się wrażliwsze na sygnały niskopoziomowe. To jest, być może mogą zrobić więcej mając mniej, wzmacniając potencjalnie procesy, które normalnie funkcjonują, lecz które nie są generalnie soma rights reserved 10
11 widoczne w codziennej świadomości. Nauka farmakologia obejmuje zaburzanie układów biologicznych modulatorami chemicznymi (tj. dragami), czego wyniki wywierają przemożne efekty na nasze rozumienie fizjologii zarówno stanu normalnego jak i chorobowego. Rygorystyczne badania z psychedelikami mogą być kluczem do rozumienia samej natury świadomości, samoświadomości, możliwości introspekcji, oraz właściwości umysłu wyróżniających nas od innych gatunków. Czy z tak potężnym potencjalnym wpływem, istnieje jakikolwiek dobry powód, dla którego dobrze przeprowadzone badanie, jak to sprawozdane tu przez Griffiths'a et al. miałoby się ukazywać tylko raz na pół wieku? Dopóki nie został przebadany pokrewny związek, DMT, przez Rick'a Strassman'a z Uniwersytetu Nowego Meksyku w połowie lat 1990 (Strassman i Qualls ; Strassman et al ; Strassman ), w literaturze naukowej przez dłużej niż pokolenie nie ukazała się żadna znacząca praca nad klinicznymi skutkami psychedelików. Być może nadszedł właśnie czas by ponownie przebadać psychofarmakologiczne właściwości psychedelików. Tak oto, studium Griffiths et al. może być przełomowym wydarzeniem w tej kwestii. Ostatecznie Griffiths et al. wnioskuje, "Zdolność do potencjalnego powodowania doznań mistycznych powinna zezwolić na wnikliwe badania naukowe ich przyczyn i konsekwencji." W rzeczy samej. D. E. Nichols Department of Medicinal Chemistry and Molecular Pharmacology, Purdue University School of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences, West Lafayette, IN 47907, USA drdave [@] pharmacy.purdue.edu Odnośniki 1. Grof S, Goodman LE, Richards WA, Kurland AA (1973) LSDassisted psychotherapy in patients with terminal cancer. Int Pharmacopsychiatry 8: Huxley A (1970) The Doors of Perception. Perenial Library, New York 3. Kast E (1966) LSD and the dying patient. Chic Med Sch Q 26: Kast EC, Collins VJ (1964) Lysergic acid diethylamide as an analgesic agent. Anesth Analg 43: Psychopharmacology 5. Nichols DE (2004) Hallucinogens. Pharmacol Ther 101: Pahnke WN, Kurland AA, Goodman LE, Richards WA (1969) LSDassisted 7. psychotherapy with terminal cancer patients. Curr Psychiatr Ther 9: Pahnke WN, Kurland AA, Unger S, Savage C, Grof S (1970a) The experimental use of psychedelic (LSD) psychotherapy. JAMA 212: Pahnke WN, Kurland AA, Unger S, Savage C, Wolff MC, Goodman LE (1970b) Psychedelic therapy (utilizing LSD) with cancer patients. J Psychedelic Drugs 3: Schultes RE, Hofmann A (1979) Plants of the gods. Origins of hallucinogenic use. Alfred van der Marck Editions, New York 11. Strassman RJ (1996) Human psychopharmacology of N,N-dimethyltryptamine. Behav Brain Res 73: Strassman RJ, Qualls CR (1994) Dose-response study of N,Ndimethyltryptamine in humans. I. Neuroendocrine, autonomic, and cardiovascular effects. Arch Gen Psychiatry 51: Strassman RJ, Qualls CR, Uhlenhuth EH, Kellner R (1994) Dose-response study of N,Ndimethyltryptamine in humans. II. Subjective effects and preliminary results of a new rating scale. Arch Gen Psychiatry 51: soma rights reserved 11
12 spis treści Wstępniak Harriet de Wit Dr filoz. Profesor Psychiatrii na Uniwersytecie w Chicago W stronę nauki o doznaniu duchowym Otrzymano: 24 Maj 2006 / Zaakceptowano: 27 Maj 2006 Springer-Verlag 2006 Ludzie od dawna poszukiwali znaczenia i wagi życia poprzez różne praktyki duchowe obejmujące modlitwę, post, śpiewanie, samotność i medytację. Z historycznego punktu widzenia, niektóre z tych praktyk wliczały zastosowanie pewnych roślin psychoaktywnych. Wspólnym tematem tych doznań, bez lub przy pomocy środków psychoaktywnych, było uwolnienie się od granic codziennego postrzegania i myślenia w poszukiwaniu uniwersalnych prawd i oświecenia. Tego rodzaju subiektywne i wyjątkowe ludzkie doznanie cieszy się w dużej mierze małą wiarygodnością w mainstreamowym świecie nauki, i tym samym poświęcono mu mało naukowej uwagi. Jednakże, może nadszedł czas by uznać te niezwykłe subiektywne doświadczenia, nawet jeśli obecnie nie są bezpośrednio potwierdzalne przez obiektywne pomiary i nawet jeśli czasem związane są z twierdzeniami o najwyższych rzeczywistościach, leżących poza zasięgiem nauki. Artykuł Griffiths'a et al. opisuje jedną z pierwszych prób zbadania w systematycznym badaniu naukowym tych podobno przemożnych i zmieniających czasem życie doświadczeń wywoływanych przez potężny halucynogen psilocybinę. Ich badanie jest wyjątkowe na kilka sposobów. Po pierwsze, stosuje rygorystyczne, współczesne metody badań psychofarmakologicznych, wliczając zastosowanie kontrolowanego, podwójnie zaślepionego podania dragu z pozytywną kontrolą leku i przeciwważonymi kolejnościami, a także standaryzowane i powtarzalne warunki testowe, oraz czułe pomiary wyniku. Po drugie, badanie zostało przeprowadzone w specjalnie zaprojektowanych warunkach, gdzie efekty lekowe były doznawane bezpiecznie, a mimo to nieskrępowanie przez zbyteczne, bezosobowe otoczenie laboratoryjne lub kliniczne. Po trzecie, jest to pierwsze współczesne badanie farmakologiczne skupiające się, ze zdrowymi ochotnikami, na doświadczeniach wglądów i zrozumienia o doniosłym znaczeniu. W końcu, badanie jest wyjątkowe, ponieważ badacze zaczęli również badać trwałe, zmieniające życie skutki, które były przypisywane tym doznaniom, stosując systematyczne oceny uzupełniające nastroju i wyraźnych zmian zachowaniowych w życiach uczestników. Redaktorzy poprosili o komentarze naszych czterech ekspertów by można umieścić to badanie w szerszym kontekście. Komentarze doktorów Solomona Snyder'a, Charlesa R. Schuster'a, Herberta Kleber'a, oraz Davida Nichols'a zapewniają kontekst dla studium pod względem historycznym, politycznym, psychiatrycznym oraz pod względem przyszłych badań. Odnoszą niniejsze studium, z historycznego punktu widzenia, do przeszłych badań nad halucynogenami i omawiają implikacje dla leków i politykę badań lekowych. Omawiają tę klasę leków pod względem potencjalnie niekorzystnych następstw psychiatrycznych a także pod względem potencjalnych zastosowań terapeutycznych. Komentarze określają ważne przyszłe kierunki dla badań neurochemicznych i neurobiologicznych tych leków i tych doznań. Zebrane razem, komentarze te wskazują, że studium Griffiths et al. prawdopodobnie zajmie ważne miejsce w historii ludzkich badań psychofarmakologicznych. soma rights reserved 12
13 Nadszedł czas dla psychofarmakologów by otworzyli swe umysły i laboratoria na obszerną dziedzinę ludzkiego doznania lekowego. Dobrze byłoby mieć się na baczności przed własnymi uprzedzeniami i osądzaniem z góry, a także być przygotowanym na rozważenie całkowitego zakresu ludzkiego doświadczenia i zachowania jako uzasadnionych obiektów dla systematycznego i etycznego badania naukowego. Griffiths et al. daje znakomity przykład takiego przedsięwzięcia. [ tłumaczenie: cjuchu ] soma rights reserved 13
Akupunktura Trudności w projektowaniu badań klinicznych
Akupunktura Trudności w projektowaniu badań klinicznych AKUPUNKTURA TRUDNOŚCI W PROJEKTOWANIU BADAŃ KLINICZNYCH Bartosz Chmielnicki słowa kluczowe: Akupunktura, metodologia, medycyna oparta na faktach,
Bardziej szczegółowoPLACEBO JAKO PROBLEM ETYCZNY PRZY OCENIE BADAŃ KLINICZNYCH
PLACEBO JAKO PROBLEM ETYCZNY PRZY OCENIE BADAŃ KLINICZNYCH W badaniach nowych leków placebo - nieomal standardem. zasady dopuszczające jego stosowanie u ludzi por. Deklaracja Helsińska dyrektywy Unii Europejskiej
Bardziej szczegółowoLennard J.Davies. Dlaczego więc nie warto brać tych leków? Powód pierwszy:
Lennard J.Davies Przez ostatnie kilka lat, także w książce Obssesion: a history, kwestionowałem efektywność leków z grupy SSRI. Zwracałem uwagę, że gdy leki te weszły do użycia na początku lat 90-tych
Bardziej szczegółowoPodstawowe zasady leczenia zaburzeń psychicznych
Podstawowe zasady leczenia zaburzeń psychicznych Instytucjonalizacja i wykluczenia. i zapomnienie Metody leczenia 1. Biologiczne - farmakologiczne - niefarmakologiczne - neurochirurgiczne 2. Psychologiczne
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i ulotki dla pacjenta
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i ulotki dla pacjenta Uwaga: Może wyniknąć potrzeba dokonania kolejnych aktualizacji Charakterystyki Produktu Leczniczego i
Bardziej szczegółowoIO3 - The Total Business Plants materiały szkoleniowe
Numer projektu: 2016-1-EL01-KA202-023491 IO3 - The Total Business Plants materiały szkoleniowe Moduł nr.3 Zapewnienie jakości produktu końcowego (rośliny lecznicze) 2 Zapewnienie jakości produktu końcowego
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ
mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE
Bardziej szczegółowo7 IV ŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA
7 IV ŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA DEPRESJA Depresja: przyczyny, objawy, rodzaje depresji, leczenie Przyczyny depresji są różne. Czasem chorobę wywołuje przeżycie bardzo przykrego zdarzenia najczęściej jest to
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK DLA FARMACEUTY JAK WYDAWAĆ LEK INSTANYL
PRZEWODNIK DLA FARMACEUTY JAK WYDAWAĆ LEK INSTANYL WAŻNE INFORMACJE DOTYCZĄCE BEZPIECZEŃSTWA: INSTANYL, AEROZOL DO NOSA LEK STOSOWANY W LECZENIU PRZEBIJAJĄCEGO BÓLU NOWOTWOROWEGO Szanowny Farmaceuto, Należy
Bardziej szczegółowoAneks II. Wnioski naukowe
Aneks II Wnioski naukowe 8 Wnioski naukowe Solu-Medrol 40 mg, proszek i rozpuszczalnik do sporządzania roztworu do wstrzykiwań (zwany dalej Solu-Medrol ) zawiera metyloprednisolon i (jako substancję pomocniczą)
Bardziej szczegółowoCZY OPIOIDY SĄ NIEZBĘDNE DO ZNIECZULENIA OGÓLNEGO?
CZY OPIOIDY SĄ NIEZBĘDNE DO ZNIECZULENIA OGÓLNEGO? NA PODSTAWIE: ARE OPIOIDS INDISPENSABLE FOR GENERAL ANAESTHESIA? TALMAGE D. EGAN1 1 DEPARTMENT OF ANESTHESIOLOGY, UNIVERSITY OF UTAH SCHOOL OF MEDICINE,
Bardziej szczegółowoKLASYFIKACJA PROBLEMÓW LEKOWYCH (PCNE)
KLASYFIKACJA PROBLEMÓW LEKOWYCH (PCNE) Pharmaceutical Care Network Europe 6 kategorii problemów lekowych 6 kategorii przyczyn problemów lekowych 4 kategorie możliwych interwencji 3 kategorie wyników działań
Bardziej szczegółowoGeneracja Y o mediach społecznościowych w miejscu pracy
Generacja Y o mediach społecznościowych w miejscu pracy Raport z badania Szymon Góralski Wrocław, 2013 ul. Więzienna 21c/8, 50-118 Wrocław, tel. 71 343 70 15, fax: 71 343 70 13, e-mail: biuro@rrcc.pl,
Bardziej szczegółowoKsiążkę dedykuję mojemu Ojcu i Przyjacielowi psychologowi Jerzemu Imielskiemu
Książkę dedykuję mojemu Ojcu i Przyjacielowi psychologowi Jerzemu Imielskiemu Redakcja i korekta: Magdalena Ziarkiewicz Projekt okładki: Katarzyna Juras Copyright 2010 Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
Bardziej szczegółowoZastosowanie terapii Neurofeedback w leczeniu zaburzeń psychicznych
Zastosowanie terapii Neurofeedback w leczeniu zaburzeń psychicznych Kasper Czech Zakład Psychologii Klinicznej i Sądowej Uniwersytet Śląski Definicja metody Biofeedback Metoda umożliwiająca zmianę wybranych
Bardziej szczegółowoRuch zwiększa recykling komórkowy Natura i wychowanie
Wiadomości naukowe o chorobie Huntingtona. Prostym językiem. Napisane przez naukowców. Dla globalnej społeczności HD. Ruch zwiększa recykling komórkowy Ćwiczenia potęgują recykling komórkowy u myszy. Czy
Bardziej szczegółowoAD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi
AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi GENETYCZNIE UWARUNKOWANA, NEUROLOGICZNA DYSFUNKCJA, CHARAKTERYZUJĄCA SIĘ NIEADEKWATNYMI
Bardziej szczegółowoAneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu 1 Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie
Bardziej szczegółowoWypracowane rezultaty. Krajowa Konferencja OKRĄGŁY STÓŁ Łańcuch Zaufania
Wypracowane rezultaty Krajowa Konferencja OKRĄGŁY STÓŁ Łańcuch Zaufania Co użytkownicy wiedzą o TeleZdrowiu? Część I Pomimo iż, TeleZdrowie obecne jest na rynku już 20 lat, wciąż powszechny jest brak zrozumienia
Bardziej szczegółowoGMINNY PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII W GMINIE KURZĘTNIK NA ROK 2008
Załącznik do Uchwały Rady Gminy w Kurzętniku z dnia GMINNY PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII W GMINIE KURZĘTNIK NA ROK 2008 I. Wstęp. Przeciwdziałanie narkomanii jest jednym z podstawowych i najbardziej
Bardziej szczegółowoAneks IV. Wnioski naukowe
Aneks IV Wnioski naukowe 1 Wnioski naukowe Od czasu dopuszczenia produktu Esmya do obrotu zgłoszono cztery przypadki poważnego uszkodzenia wątroby prowadzącego do transplantacji wątroby. Ponadto zgłoszono
Bardziej szczegółowoStosowanie substancji psychoaktywnych przez młodzież szkół śląskich zasięg, skutki i przeciwdziałanie
Stosowanie substancji psychoaktywnych przez młodzież szkół śląskich zasięg, skutki i przeciwdziałanie Katarzyna Borzucka-Sitkiewicz Krzysztof Sas-Nowosielski Stosowanie substancji psychoaktywnych przez
Bardziej szczegółowoMedyczne przyczyny chwiejności emocjonalnej
Medyczne przyczyny chwiejności emocjonalnej Małgorzata Dąbrowska-Kaczorek Lekarz specjalizujący się w psychiatrii i psychoterapii pozn-behehawioralnej Centrum Diagnozy i Terapii ADHD Zaburzenia psychiczne
Bardziej szczegółowoDepresja a uzależnienia. Maciej Plichtowski Specjalista psychiatra Specjalista psychoterapii uzależnień
Depresja a uzależnienia Maciej Plichtowski Specjalista psychiatra Specjalista psychoterapii uzależnień Alkoholizm w chorobach afektywnych Badania NIMH* (1990) (uzależnienie + nadużywanie) Badania II Kliniki
Bardziej szczegółowoPIERWSZE EKSPERYMENTALNE BADANIA NAD DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ NIEMÓWIĄCĄ
PIERWSZE EKSPERYMENTALNE BADANIA NAD DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ NIEMÓWIĄCĄ Grupa osób niemówiących nigdy nie została zidentyfikowana jako wymagająca specyficznych oddziaływań i pomocy mającej na celu kompensowanie
Bardziej szczegółowoKlasyfikowanie problemów lekowych na podstawie klasyfikacji PCNE (wersja 6.2)
Klasyfikowanie problemów lekowych na podstawie klasyfikacji PCNE (wersja 6.2) Europejska Sieć Opieki Farmaceutycznej (Pharmaceutical Care Network Europe, PCNE) udostępniła kolejną wersję klasyfikacji problemów
Bardziej szczegółowoCytyzyna ostatnie ważne osiągnięcie nauki polskiej
Cytyzyna ostatnie ważne osiągnięcie nauki polskiej Dorota Lewandowska dr n. med. Obecnie dostępne formy pomocy palącym Farmakologiczne NTZ guma plastry pastylki pastylki podjęzykowe Bupropion (Zyban) Wareniklina
Bardziej szczegółowoReligijność w psychoterapii. Tomasz Wyrzykowski
Religijność w psychoterapii Tomasz Wyrzykowski II Ogólnopolska Konferencja: Psychiatria i duchowość Kraków 2018 Tezy artykułu Treści o charakterze religijnym należy traktować jak każdy inny element psychoanalizy.
Bardziej szczegółowoKOMPLEKSOWE PODEJŚCIE DO TERAPII
KOMPLEKSOWE PODEJŚCIE DO TERAPII Ból PRZYWRACANIE ZDROWIA W SZCZEGÓLNY SPOSÓB 2 Krążenie Zapalenie Naprawa tkanek Większość z nas uważa zdrowie za pewnik. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy organizm traci
Bardziej szczegółowoBADANIE NA TEMAT WIEDZY OCZEKIWAŃ I DOSTĘPNOŚCI TERAPII BIOLOGICZNYCH W POLSCE #KUPAPYTAŃ
PIERWSZE W POLSCE PACJENCKIE BADANIE NA TEMAT WIEDZY OCZEKIWAŃ I DOSTĘPNOŚCI TERAPII BIOLOGICZNYCH W POLSCE #KUPAPYTAŃ PREZENTACJA WYNIKÓW PATRONATY HONOROWE PARTNERZY Badanie zostało przeprowadzone dzięki
Bardziej szczegółowoJakość życia nie zależy wyłącznie od dobrostanu fizycznego, bo stan zdrowia ma wpływ na wiele aspektów życia.
Jakość życia w chorobie nowotworowej Krzysztof G. Jeziorski Warszawa Definicja jakości życia WHO (1993) Poczucie jednostki co do jej pozycji życiowej w ujęciu kulturowym oraz systemu wartości, w którym
Bardziej szczegółowoCHOROBA SKÓRY; STYGMATYZACJA; ACT TOMASZ ZIĘCIAK
CHOROBA SKÓRY; STYGMATYZACJA; ACT TOMASZ ZIĘCIAK PLAN 1. CZYM TA ŁUSZCZYCA JEST? 2. ZJAWISKO STYGMATYZACJI W ŁUSZCZYCY. 3. KONCEPTUALIZACJA METAPACJENTA. 4. PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ? ŁUSZCZYCA, ŁAC. (I RESZTA
Bardziej szczegółowoEwaluacja ex ante programu sektorowego INNOMED
Ewaluacja ex ante programu sektorowego INNOMED PLAN PREZENTACJI 1. Krótki opis Programu 2. Cele i zakres ewaluacji 3. Kryteria ewaluacji 4. Metodologia badania 5. Wnioski 6.Analiza SWOT 7.Rekomendacje
Bardziej szczegółowoŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA
Depresja Inż. Agnieszka Świątkowska Założenia kampanii Światowy Dzień Zdrowia obchodzony co roku 7 kwietnia, w rocznicę powstania Światowej Organizacji Zdrowia daje nam unikalną możliwość mobilizacji działań
Bardziej szczegółowoOferta obejmuje zajęcia warsztatowe pn: Narkotykowe dylematy i przeznaczona jest dla III klas gimnazjum i młodzieży szkół ponadgimanzjalnych.
O F E R T A zajęć warsztatowych z zakresu profilaktyki narkomanii dla młodzieży Oferta obejmuje zajęcia warsztatowe pn: Narkotykowe dylematy i przeznaczona jest dla III klas gimnazjum i młodzieży szkół
Bardziej szczegółowoAneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu 1 Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie
Bardziej szczegółowoPROMOCJA ZDROWIA TO PROCES
STAROSTWO POWIATOWE W ŚWIDNICY WYDZIAŁ ZDROWIA 2007 r. Opracowała Barbara Świętek PROMOCJA ZDROWIA TO PROCES UMOŻLIWIAJĄCY JEDNOSTKOM, GRUPOM, SPOŁECZNOŚCIĄ ZWIĘKSZENIE KONTROLI NAD WŁASNYM ZROWIEM I JEGO
Bardziej szczegółowoKod zdrowia dla początkujących Zuchwałych 1 : 2,5-3,5 : 0,5-0,8
// Kod zdrowia dla początkujących Zuchwałych 1 : 2,5-3,5 : 0,5-0,8 Białko 1 : Tłuszcz 2,5-3,5 : Węglowodany 05-0,8 grama na 1 kilogram wagi należnej i nie przejmuj się kaloriami. Po kilku tygodniach dla
Bardziej szczegółowoOCENA ZASTOSOWANIA NADGŁOŚNIOWYCH URZĄDZEŃ DO WENTYLACJI W WARUNKACH RATUNKOWEGO ZABEZPIECZENIA DROŻNOŚCI DRÓG ODDECHOWYCH
lek. med. Andrzej Bielski OCENA ZASTOSOWANIA NADGŁOŚNIOWYCH URZĄDZEŃ DO WENTYLACJI W WARUNKACH RATUNKOWEGO ZABEZPIECZENIA DROŻNOŚCI DRÓG ODDECHOWYCH Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Streszczenie
Bardziej szczegółowoWsparcie społeczne. Dorota Wojcik, Natalia Zasada
Wsparcie społeczne Dorota Wojcik, Natalia Zasada Czym jest wsparcie społeczne? Jest to wszelka dostępna dla jednostki pomoc w sytuacjach trudnych. Wsparcie to konsekwencja przynależności człowieka do sieci
Bardziej szczegółowoZarządzenie Nr 90/2008 Burmistrza Miasta Czeladź. z dnia 09.05. 2008
Zarządzenie Nr 90/2008 Burmistrza Miasta Czeladź z dnia 09.05. 2008 w sprawie : wprowadzenia procedury Identyfikacji zagrożeń oraz oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy w Urzędzie Miasta Czeladź
Bardziej szczegółowoMoc Gatunki zwierząt. Postać farmaceutyczna. Samice psów. Enurace 50 Tabletki 50 mg
ANEKS I WYKAZ NAZW, POSTAĆ FARMACEUTYCZNA, MOC PRODUKTU LECZNICZEGO, GATUNKI ZWIERZĄT, DROGA PODANIA I PODMIOT ODPOWIEDZIALNY POSIADAJĄCY POZWOLENIE NA DOPUSZCZENIE DO OBROTU W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH
Bardziej szczegółowoZARZĄDZENIE Nr 90/09 WÓJTA GMINY MROZY z dnia 16 grudnia 2009 roku
ZARZĄDZENIE Nr 90/09 WÓJTA GMINY MROZY z dnia 16 grudnia 2009 roku w sprawie wprowadzenia procedury identyfikacji zagrożeń oraz oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy w Urzędzie Gminy Mrozy Na podstawie
Bardziej szczegółowoEtyka finansowania leczenia chorób rzadkich onkologicznych
Etyka finansowania leczenia chorób rzadkich onkologicznych Piotr Fiedor VI Letnia Akademia Onkologiczna dla Dziennikarzy Opracowano na podstawie źródeł udostępnionych w systemie informacji publicznej 11.08.2016
Bardziej szczegółowoSzkolny Ośrodek Psychoterapii
Szkolny Ośrodek Psychoterapii Kiedy zgłosić się na psychoterapię? Gdy czujesz, że wszystko idzie nie tak jak chcesz i nie potrafisz tego zmienić. Podstawowym wskaźnikiem tego, że powinniśmy rozważyć psychoterapię
Bardziej szczegółowoCENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE
ŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE Katowice 2007 Śl.C.Z.P Dział Chorobowości Hospitalizowanej 23 luty Ogólnopolski
Bardziej szczegółowoMetoksyfluran (Penthrox) Lek. Justyna Kasznia
Metoksyfluran (Penthrox) Lek. Justyna Kasznia Metoksyfluran nowy-stary środek Stosowany w Australii i Nowej Zelandii od 40 lat jako środek p- bólowy Zarejestrowany we wszystkich krajach Europejskich w
Bardziej szczegółowoChoroby somatyczne, izolacja społeczna, utrata partnera czy nadużywanie leków to główne przyczyny częstego występowania depresji u osób starszych
Choroby somatyczne, izolacja społeczna, utrata partnera czy nadużywanie leków to główne przyczyny częstego występowania depresji u osób starszych 23 lutego, przypada obchodzony po raz szósty, ogólnopolski
Bardziej szczegółowoDEPRESJA ASPEKT PSYCHOTERAPEUTYCZNY MGR EWA KOZIATEK. Członek Sekcji Naukowej Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego WZLP Olsztyn
DEPRESJA ASPEKT PSYCHOTERAPEUTYCZNY MGR EWA KOZIATEK Członek Sekcji Naukowej Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego WZLP Olsztyn PSYCHOTERAPIA Wywodzi się z greckich określeń: psyche (dusza)
Bardziej szczegółowoBezpieczeństwo pacjenta w badaniach klinicznych. Marek Labon SPSK1 ACK-AMG
Bezpieczeństwo pacjenta w badaniach klinicznych Marek Labon SPSK1 ACK-AMG Potrzeba strategii dla bezpieczeństwa Opieka zdrowotna jest o dekadę, lub więcej opóźniona w stosunku do innych dziedzin wysokiego
Bardziej szczegółowoDebata. Od samokontroli do uzależnienia
Debata Od samokontroli do uzależnienia Kontrola swojego zachowania Zachowania ryzykowne Szkodliwe używanie Uzależnienie Samokontrola Standardy zachowania Monitorowanie własnego zachowania Umiejętność
Bardziej szczegółowoRAPORT Z POLSKIEGO BADANIA PROJEKTÓW IT 2010
RAPORT Z POLSKIEGO BADANIA PROJEKTÓW IT 2010 Odpowiada na pytania: Jaka część projektów IT kończy się w Polsce sukcesem? Jak wiele projektów sponsorowanych jest przez instytucje publiczne? Czy kończą się
Bardziej szczegółowoProblemy pielęgnacyjne pacjentów z depresją.
Problemy pielęgnacyjne pacjentów z depresją. mgr Irena Ewa Rozmanowska specjalista w dziedzinie pielęgniarstwa psychiatrycznego fot. Vedran Vidovic shutterstock.com Depresja ma w psychiatrii pozycję podobną
Bardziej szczegółowoLek od pomysłu do wdrożenia
Lek od pomysłu do wdrożenia Lek od pomysłu do wdrożenia KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR IV/24/2006 RADY GMINY LEŻAJSK z dnia 29 grudnia 2006r. w sprawie uchwalenia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2007
UCHWAŁA NR IV/24/2006 RADY GMINY LEŻAJSK z dnia 29 grudnia 2006r. w sprawie uchwalenia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2007 Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt. 15 ustawy z dnia 8 marca
Bardziej szczegółowoBadania obserwacyjne w ocenie bezpieczeństwa leków This gentle murmur it could be stings of remorse
Badania obserwacyjne w ocenie bezpieczeństwa leków This gentle murmur it could be stings of remorse Magdalena Władysiuk 1. Pharmacovigilance: Co to jest pharmacovigilance? Podstawowe założenia systemu
Bardziej szczegółowoRynek narkotykowy zmienia się, pojawiają się nowe substancje. Od 3 lat obserwujemy na światowym rynku ekspansję nowego typu środków
Rynek narkotykowy zmienia się, pojawiają się nowe substancje. Od 3 lat obserwujemy na światowym rynku ekspansję nowego typu środków zwanych,,dopalaczami. Zaczęto je używać w krajach Europy Zachodniej już
Bardziej szczegółowoFaramkoekonomiczna ocena leków biopodobnych. dr Michał Seweryn
Faramkoekonomiczna ocena leków biopodobnych dr Michał Seweryn Klasyczny problem ekonomii Potrzeby Dobra Farmakoekonomika (ekonomiczna ocena technologii medycznych) Celem badania farmakoekonomicznego jest
Bardziej szczegółowoJednostka dydaktyczna 1: Analiza problemów psycho-społecznych
Jednostka dydaktyczna 1: Analiza problemów psycho-społecznych W tej jednostce dydaktycznej poznasz najbardziej powszechne problemy osób z nabytą niepełnosprawnością i ich rodzin. Nie znajdziesz tutaj rozwiązań,
Bardziej szczegółowoZarządzanie ryzykiem w rozwiązaniach prawnych. by Antoni Jeżowski, 2014
Zarządzanie ryzykiem w rozwiązaniach prawnych by Antoni Jeżowski, 2014 Najbardziej ryzykuje ten, kto lekceważy ryzyko 2 www.mf.gov.pl 3 Ryzyko definicje Ryzyko prawdopodobieństwo, że określone zdarzenie
Bardziej szczegółowoSYLABUS. Nazwa przedmiotu/modułu. Farmakologia Kliniczna. Wydział Lekarski I. Nazwa kierunku studiów. Lekarski. Język przedmiotu
Nazwa przedmiotu/modułu Wydział Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Forma studiów Język przedmiotu Wydział Lekarski I Lekarski Jednolite magisterskie stacjonarne polski SYLABUS Farmakologia Kliniczna
Bardziej szczegółowoAneks I. Wnioski naukowe oraz podstawy zmian warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu.
Aneks I Wnioski naukowe oraz podstawy zmian warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu. 1 Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie
Bardziej szczegółowoELEMENTY FARMAKOLOGII OGÓLNEJ I WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU FARMAKOTERAPII BÓLU
Barbara FILIPEK Gabriel NOWAK Jacek SAPA Włodzimierz OPOKA Marek BEDNARSKI Małgorzata ZYGMUNT ELEMENTY FARMAKOLOGII OGÓLNEJ I WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU FARMAKOTERAPII BÓLU Copyright by Barbara Filipek,
Bardziej szczegółowoDopalacze. nowy problem: medyczny, prawny, społeczny, moralny interpretacja pedagogiczna. prof. dr hab. Mariusz Jędrzejko
Mazowieckie Centrum Profilaktyki Uzależnień prof. dr hab. Mariusz Jędrzejko Dopalacze nowy problem: medyczny, prawny, społeczny, moralny interpretacja pedagogiczna Próba diagnozy zmian przełomu XX/XXI
Bardziej szczegółowoTypy osobowości wg Helen Fisher 1
Typy osobowości wg Helen Fisher 1 Zakreśl swoją odpowiedź obok każdego z pytań: CN = całkowicie się nie zgadzam, N = nie zgadzam się, Z = zgadzam się, CZ całkowicie się zgadzam Po udzieleniu odpowiedzi
Bardziej szczegółowoNowy model oceny etycznej badań klinicznych w Polsce
Nowy model oceny etycznej badań klinicznych w Polsce Dr hab. n. med. M. Czarkowski Warszawski Uniwersytet Medyczny Ośrodek Bioetyki NRL Badanie nieinterwencyjne Polskie przepisy: art. 37al PF Badania nieinterwencyjne
Bardziej szczegółowoPorównanie skuteczności leków adiuwantowych. w neuropatycznym bólu nowotworowym1
Porównanie skuteczności leków adiuwantowych w neuropatycznym bólu nowotworowym1 Badanie1 New Delhi Cel Metoda Porównanie pregabaliny z amitryptyliną* i gabapentyną pod względem skuteczności klinicznej
Bardziej szczegółowoOPIS PRZEDMIOTU. Instytut Psychologii, Katedra Psychologii Klinicznej Kierunek. Mgr Ewa Wyrzykowska
OPIS PRZEDMIOTU Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Psychologia kliniczna dorosłego Wydział Wydział Pedagogiki i Psychologii Instytut/Katedra Instytut Psychologii, Katedra Psychologii Klinicznej Kierunek psychologia
Bardziej szczegółowoUchwała Nr XXIII/146/2012 Rady Miejskiej w Ostrorogu z dnia 18 grudnia 2012 roku
Uchwała Nr XXIII/146/2012 Rady Miejskiej w Ostrorogu z dnia 18 grudnia 2012 roku w sprawie : przyjęcia gminnego programu Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2013. Na podstawie art. 2 ust. 1 i 2 oraz art.
Bardziej szczegółowoWnioski z raportu ewaluacji końcowej VI edycji projektu Żyj finansowo! czyli jak zarządzać finansami w życiu osobistym
Wnioski z raportu ewaluacji końcowej VI edycji projektu Żyj finansowo! czyli jak zarządzać finansami w życiu osobistym zrealizowanego w roku szkolnym 2013/2014 1 Wnioski Celem badania ewaluacyjnego jest
Bardziej szczegółowoGWSP GIGI. Filozofia z aksjologią. dr Mieczysław Juda
GWSP Filozofia z aksjologią dr Mieczysław Juda GIGI Filozofia z aksjologią [5] Systemy nowożytne: empiryzm Locke a i sceptycyzm Hume a Filozofia z aksjologią [5] Systemy nowożytne: empiryzm Locke a i sceptycyzm
Bardziej szczegółowoANEKS III ZMIANY W CHARAKTERYSTYKACH PRODUKTÓW LECZNICZYCH I ULOTCE DLA PACJENTA
ANEKS III ZMIANY W CHARAKTERYSTYKACH PRODUKTÓW LECZNICZYCH I ULOTCE DLA PACJENTA Poprawki do CHPL oraz ulotki dla pacjenta są ważne od momentu zatwierdzenia Decyzji Komisji. Po zatwierdzeniu Decyzji Komisji,
Bardziej szczegółowoCzy naprawdę 70% decyzji lekarskich opartych jest na wynikach badań? Michał Milczarek ALAB laboratoria. PTDL Lublin
Czy naprawdę 70% decyzji lekarskich opartych jest na wynikach badań? Michał Milczarek ALAB laboratoria PTDL Lublin 7.12.2017 Skąd się wzięło takie przekonanie? u 1996 Mayo Clinic Wiemy, że choć laboratoria
Bardziej szczegółowoKolejna nowelizacja Deklaracji Helsinskiej
Kolejna nowelizacja Deklaracji Helsinskiej M. Czarkowski Warszawski Uniwersytet Medyczny Ośrodek Bioetyki NRL 1 Historia powstania Przyjęta przez 18 Zgromadzenie Ogólne Światowego Stowarzyszenia Lekarzy
Bardziej szczegółowoSzkice rozwiązań z R:
Szkice rozwiązań z R: Zadanie 1. Założono doświadczenie farmakologiczne. Obserwowano przyrost wagi ciała (przyrost [gram]) przy zadanych dawkach trzech preparatów (dawka.a, dawka.b, dawka.c). Obiektami
Bardziej szczegółowoDoznania typu mistycznego powodowane psilocybiną - trwałe i bezpośrednie skutki związane z dawką
Doznania typu mistycznego powodowane psilocybiną - trwałe i bezpośrednie skutki związane z dawką by Roland R. Griffiths, Matthew W. Johnson, William A. Richards, Brian D. Richards, Una McCann, Robert Jesse
Bardziej szczegółowoRaport indywidualny INFORMACJE POUFNE. Jan Kowalski. Test przeprowadzony za pośrednictwem http://pracabezstresu.pl 5 stycznia 2015
Jan Kowalski Test przeprowadzony za pośrednictwem http://pracabezstresu.pl 5 stycznia 2015 INFORMACJE POUFNE Wprowadzenie Celem serwisu jest umożliwienie osobom zainteresowanym lub martwiącym się oszacowania
Bardziej szczegółowoPsychologiczne problemy kwalifikacji pacjenta do przeszczepienia nerki.
Zakład Nauczania Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Wydział Nauk o Zdrowiu, WUM Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej, SKDJ Psychologiczne problemy kwalifikacji pacjenta do przeszczepienia nerki.
Bardziej szczegółowoZarządzanie talentami w polskich przedsiębiorstwach - wyniki badań
Zarządzanie talentami w polskich przedsiębiorstwach - wyniki badań Informacja o badaniu Pomimo trudnej sytuacji na rynku pracy, zarówno polskie jak i międzynarodowe przedsiębiorstwa coraz częściej dostrzegają
Bardziej szczegółowoPROFILAKTYKA UZALEŻNIEŃ RODZIC - DZIECKO DZIECKO - RODZIC
PROFILAKTYKA UZALEŻNIEŃ RODZIC - DZIECKO DZIECKO - RODZIC DROGI RODZICU! Buduj solidny fundament jakim jest dla dziecka Rodzina. Tylko bliski kontakt z dzieckiem może uchronić je od problemu uzależnienia.
Bardziej szczegółowow sprawie przyjęcia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii dla Gminy Dąbrowa na 2011 rok
Uchwała Nr VI/32/11 Rady Gminy Dąbrowa z dnia 17 marca 2011 r. w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii dla Gminy Dąbrowa na 2011 rok Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy
Bardziej szczegółowoBadanie nauczania filozofii w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych
Badanie nauczania filozofii w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych Scenariusz wywiadu pogłębionego z Nauczycielem Filozofii Scenariusz wywiadu pogłębionego z nauczycielem filozofii Dzień Dobry, Nazywam
Bardziej szczegółowoINSTRUKCJA oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy oraz wynikające z niej działania w Starostwie Powiatowym w Gryfinie
Załącznik Nr 1 do Zarządzenia Nr /2005 Z dnia 2005 r. INSTRUKCJA oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy oraz wynikające z niej działania w Starostwie Powiatowym w Gryfinie 1. DEFINICJE. 1) RYZYKO
Bardziej szczegółowoKierowcy- sprawcy i ofiary wypadków drogowych. Konsekwencje uczestnictwa w wypadku a bezpieczeństwo ruchu drogowego
Kierowcy- sprawcy i ofiary wypadków drogowych. Konsekwencje uczestnictwa w wypadku a bezpieczeństwo ruchu drogowego Dorota Merecz Zakład Psychologii Pracy Psychologiczne konsekwencje uczestnictwa w wypadku
Bardziej szczegółowoUdary mózgu w przebiegu migotania przedsionków
Udary mózgu w przebiegu migotania przedsionków Dr hab. med. Adam Kobayashi INSTYTUT PSYCHIATRII I NEUROLOGII, WARSZAWA Pacjenci z AF cechują się w pięciokrotnie większym ryzykiem udaru niedokrwiennego
Bardziej szczegółowoRodzinny wskaźnik podatności na ryzyko
Rodzinny wskaźnik podatności na ryzyko Wstęp Różne programy mieszkaniowe w Chicago oferują różne formy wsparcia. Ten przegląd pomoże ustalić, który program mieszkaniowy będzie najlepiej pasował do Twoich
Bardziej szczegółowoPOLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM
Załącznik nr 1 do Zarządzenia nr 42/2010 Starosty Nowomiejskiego z dnia 10 grudnia 2010r. POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM 1 Niniejszym dokumentem ustala się zasady zarządzania ryzykiem, mające przyczynić
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 2 lutego 2011 r.
Dziennik Ustaw Nr 33 2534 Poz. 167 167 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie kryteriów raportowania zdarzeń z wyrobami, sposobu zgłaszania incydentów medycznych i działań
Bardziej szczegółowoProcedura zarządzania ryzykiem w Urzędzie Gminy Damasławek
Załącznik nr 3 do Zarządzenia Nr Or. 0152-38/10 Wójta Gminy Damasławek z dnia 31 grudnia 2010 r. Procedura zarządzania ryzykiem w Urzędzie Gminy Damasławek celem procedury jest zapewnienie mechanizmów
Bardziej szczegółowoAneks I Wnioski naukowe i podstawy zawieszenia pozwolenia na dopuszczenie do obrotu przedstawione przez Europejską Agencję Leków
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zawieszenia pozwolenia na dopuszczenie do obrotu przedstawione przez Europejską Agencję Leków 1 Wnioski naukowe Ogólne podsumowanie oceny naukowej dotyczącej kwasu nikotynowego/laropiprantu
Bardziej szczegółowoSZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI
SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO IM. BOLESŁAWA PRUSA W SKIERNIEWICACH 2016/2017 Szkolny Program Profilaktyki został pozytywnie zaopiniowany przez Radę Pedagogiczną Liceum Ogólnokształcącego
Bardziej szczegółowoPodmiot odpowiedzialny Wnioskodawca Nazwa własna Moc Postać farmaceutyczna Droga podania Zawartość (stężenie) Vantas 50 mg Implant Podskórne 50 mg
ANEKS I WYKAZ NAZW, POSTAĆ FARMACEUTYCZNA, MOC PRODUKTÓW LECZNICZYCH, DROGA PODANIA, WNIOSKODAWCA, PODMIOT ODPOWIEDZIALNY POSIADAJĄCY POZWOLENIE NA DOPUSZCZENIE DO OBROTU W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH Państwo
Bardziej szczegółowoAnna Rappe Analiza wyników Gimnazjum AA Próba łączenia analiz ilościowych (EWD) i jakościowych (ewaluacja zewnętrzna)
Anna Rappe Analiza wyników Gimnazjum AA Próba łączenia analiz ilościowych (EWD) i jakościowych (ewaluacja zewnętrzna) Gimnazjum AA jest dużą, w jednym roczniku 4-5 oddziałów, szkołą wielkomiejską. Wyniki
Bardziej szczegółowoPrana Biotech opublikowała wyniki badania PBT2 na zwierzęcym modelu choroby Huntingtona Historia PBT2 PBT2
Wiadomości naukowe o chorobie Huntingtona. Prostym językiem. Napisane przez naukowców. Dla globalnej społeczności HD. Prana Biotech opublikowała wyniki badania PBT2 na zwierzęcym modelu choroby Huntingtona
Bardziej szczegółowoPOLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM ROZDZIAŁ I. Postanowienia ogólne
POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM ROZDZIAŁ I Postanowienia ogólne 1. 1. Zarządzanie ryzykiem jest elementem łączącym kontrolę zarządczą z audytem wewnętrznym. Należy dążyć do minimalizacji ryzyka w funkcjonowaniu
Bardziej szczegółowoDecyzje dotyczące resuscytacji krążeniowooddechowej
Resuscytacja Szpitale Uniwersyteckie Coventry i Warwickshire NHS Trust Decyzje dotyczące resuscytacji krążeniowooddechowej Informacje przeznaczone dla pacjentów szpitali Coventry and Warwickshire, ich
Bardziej szczegółowoAnna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO
SAMOTNE OJCOSTWO Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2006 Copyright by Anna Dudak Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006 Recenzent: prof. zw. dr hab. Józef Styk Redakcja
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Leczenie bólu nowotworowego i opieka paliatywna nad dziećmi 2.
Bardziej szczegółowo