Choroby cyklu mocznikowego Przewodnik dla pacjentów, rodziców i rodzins
|
|
- Łucja Socha
- 2 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Choroby cyklu mocznikowego Przewodnik dla pacjentów, rodziców i rodzins Jane Gick
2 Spis treści Wstęp...3 Funkcja metaboliczna...4 Jak organizm radzi sobie z białkiem?...4 Cykl mocznikowy...5 Jakie są objawy?...6 Leczenie...7 Cele leczenia... 7 Postępowanie w stanach nagłych... 7 Leczenie przewlekłe...9 Dieta... 9 Transplantacja wątroby...10 Leki...11 Dlaczego moje dziecko jest w takim stanie?...12 Zasady dziedziczenia...13 Choroba sprzężona z chromosomem X...15 Jaka jest dalsza przyszłość mojego dziecka?...16 Ciąża...17 Podróż...18 Słownik
3 Wstęp U twojego dziecka albo u ciebie rozpoznano zaburzenie cyklu mocznikowego. Każda informacja jaką otrzymujesz, dotycząca stanu twojego zdrowia, jest trudna do zrozumienia szczególnie wtedy kiedy jesteś zaniepokojony i niespodziewanie otrzymujesz dużo medycznych informacji. Poniższa broszura przedstawia istotę schorzenia, możesz ją czytać bez pośpiechu i zapisywać ważne dla ciebie pytania, które póżniej zadasz swojemu specjaliście, pielśgniarce albo dietetykowi. 3
4 Funkcja metaboliczna Aby człowiek był całkowicie zdrowy, musi spożywać regularnie pokarmy dostarczające energię oraz regenerujące tkanki. Spożywane przez nas pokarmy, organizm rozkłada na mniejsze części, które póżniej zużywa do wzrostu i naprawy, bądż magazynuje tak aby były dostępne w okresach głodu, lub usuwa je jako zbędne. To objaśnienie opisuje podstawowe procesy, chociaż jest oczywiście dużo bardziej złożone. Jak organizm radzi sobie z białkiem? Pokarmy zawierające białko to: jajka, mleko, ryby, mięso, ser, chleb itp. Podczas trawienia, białko jest rozkładane na mniejsze molekuły albo jednostki budulcowe, następnie transportowane z krwią i zużywane do wzrostu i naprawy tkanek. Kawałek mięsa albo szklanka mleka będzie rozłożone na dwadzieścia pojedynczych jednostek budulcowych, nazwanych aminokwasami. Te aminokwasy są transportowane z prądem krwi i dostarczane do komórek gdzie następnie organizm je wykorzystuje do dalszych procesów.ogólnie mówiąc, spożywamy dużo więcej białka niż potrzebuje nasz organizm. Dlatego nadmiar jest rozkładany przez enzymy na mniejsze produkty, włączając w to amoniak i kwasy organiczne. Organizm nie jest wstanie tolerować dużej ilości amoniaku i kwasów organicznych, dlatego w wątrobie zachodzi proces ich zamiany w nieszkodliwe związki, które potem mogą być usunięte. 4
5 Cykl mocznikowy Aby wyjaśnić podstawowe funkcje metabolizmu białek, pomocne jest zrozumienie funkcjonowania cyklu mocznikowego. Jak poprzednio zostało opisane, organizm potrzebuje sposobu aby pozbyć sić amoniaku. Proces ten stale zachodzi w wątrobie i nazywany jest cyklem mocznikowym. W cyklu, krok po kroku toksyczny amoniak jest zamieniany w mocznik, który póżniej jest wydalany. Cykl mocznikowy jest kontrolowany przez szereg enzymów. W chorobach cyklu mocznikowego jeden z tych sześciu enzymów działa nieprawidłowo, jak pokazano na rycinie. Aminokwasy Amoniak HC0 3 - N-acetyloglutaminian CPS1 Karbamylo - fosforan NAGS Glutaminian Amoniak Aminokwasy OTC Cytrulina ASS Asparaginian Ornityna Arginaza Argininobursztynian ASL Mocznik Fumaran Arginina Defekty cyklu mocznikowego : NAGS deficyt syntazy N-acetyloglutaminianu CPS1 deficyt syntazy karbamylofosforanu OTC deficyt transkarbamylazy ornityny ASS cytrulinemia albo deficyt syntazy arginino-bursztynianu ALL acyduria argininobursztynianowa albo deficyt liazy arginino-bursztynianu Arginaza deficyt arginazy 5
6 Jakie są objawy? Objawy różnią się osobniczo i mogą wystąpiż w różnym wieku. W ciągu pierwszego tygodnia życia, dziecko staje się chore ponieważ pokarm nie jest już dostarczany przez łożysko matki. Po odstawieniu od piersi, dziecko zjada ustalone porcje białka, jego spożycie może przewyższać wydajność cyklu mocznikowego. W tej sytuacji dzieci stają się senne, wymiotują i oddychają szybko. W szpitalu prawdopodobnie konieczne będzie obniżenie poziomu amoniaku we krwi i wsparcie oddechu. U starszych dzieci z zaburzeniami cyklu mocznikowego choroba może ujawnić się po dłuższym okresie, bez wcześniejszych objawów klinicznych. Dochodzi wówczas do dekompensacji, co może być prowokowane infekcją (np. zachorowanie na grypę). Czasami nagłe zwiększenie ilości białka w jedzeniu np. podczas wakacji albo podczas uroczystości, może również doprowadzić do takich objawów. Zazwyczaj gdy lekarz zbiera wywiad chorobowy, rodzice zgłaszają dziwaczne/grymaśne nawyki żywieniowe swojego dziecka, nie zdając sobie sprawy, że dziecko samo sobie wybiera dietę z niską zawartością białka. Jest to zazwyczaj początek ostrej choroby i śpiączki, ze wskazówką w wywiadzie dietetycznym, która będzie prowadziła do wykonania niezbędnych badań, tak aby móc postawić rozpoznanie choroby cyklu mocznikowego. Dorośli i młodzież prezentują przewlekłe objawy pod postacią wymiotów, senności/ospałości. Wymagają wtedy krótkich pobytów w szpitalu, gdzie są leczeni dożylnymi płynami. Zazwyczaj po więcej niż jednej hospitalizacji, prowadzący lekarz zaczyna się niepokoić i po dalszych badaniach diagnozuje chorobę cyklu mocznikowego. 6
7 Leczenie Cele leczenia Głównym celem leczenia jest utrzymywanie poziomu amoniaku we krwi na bezpiecznym poziomie. Kilka sytuacji może spowodować wzrost amoniaku we krwi, włączając w to infekcje albo szybki wzrost ilości białka spożytego z jedzeniem. W celu zapewnienia energii, podczas okresów choroby albo infekcji, odpowiedzią organizmu jest rozkład własnych substancji zapasowych. Białka są rozkładane i uwalniane ponownie do krwioobiegu, a ich przemiana doprowadza do wzrostu amoniaku we krwi. Postępowanie w stanach nagłych Jeśli twoje dziecko czuje się żle, powinno być leczone w trybie nagłym. Tryb postępowania w przypadkach nagłych jest konieczny u każdego pacjenta, u którego stwierdzono zaburzenia cyklu mocznikowego, włączając również tych, którzy chorują łagodnie. Leczenie różni się indywidualnie. Tryb postępowania w stanie nagłym polega na podaży napoju energetycznego z wysoką zawartością glukozy np. Fantomalt. Należy go podawać wtedy gdy twoje dziecko jest chore i czuje się żle lub gdy nie toleruje zaleconej diety. Płyn jest nieszkodliwy, nie powoduje efektów ubocznych, tak więc w stanie nagłym powinien być szybko zastosowany, co spowoduje natychmiastowe wyzdrowienie. Spożywając dodatkowe kalorie, organizm broni się przed rozkładem swoich własnych tkanek, dla uwalniania energii i białek co było omówione powyżej. Opóżnienie w podaży kalorii może być grożne. Jeśli nie jesteście pewni co robić, powinniście się skontaktować ze swoim lekarzem, specjalistą medycyny metabolicznej. Postępowanie w stanie nagłym jest zalecone indywidualnie dla twojego dziecka i regularnie modyfikowane, stężenie roztworu wzrasta wraz z wiekiem i masą ciała dziecka. Podczas choroby należy ściśle przestrzegać podanych zaleceń, ponieważ dziecko jest w stanie tolerować właściwą iloć roztworu glu- 7
8 kozy, podawaną w regularnych odstępach czasowych w ciągu dnia i nocy. Twój dietetyk pouczy ciebie jak postępować w stanie nagłym i przekaże pisemne zalecenia. W stanie ostrym, gdy twoje dziecko ciągle wymiotuje i jest wyrażnie chore, musisz: albo skontaktować się ze swoim lekarzem prowadzącym i ustalić przyjęcie do szpitala albo jechać do oddziału ratunkowego albo zadzwonić do oddziału pediatrycznego (jeśli masz możliwość dojazdu, pozwoli to ustalć tryb przyjęcia do szpitala). Przy przyjęciu, tryb postępowania w stanie nagłym polega na zamianie podaży doustnej glukozy na podaż dożylną w kroplówce. Dzięki temu żołądek odpocznie od wymiotów, co pozwoli kontynuować, niezbędną podaż roztworu glukozy. Roztwór glukozy będzie ponownie podawany doustnie w diecie i napojach, w zależności od stopnia tolerancji. Podczas podaży kroplówki z glukozą, nie ma potrzeby także gwałtownie zachęcać dziecko do picia dużych ilości płynów. W miarę poprawy stanu klinicznego, lekarz stopniowo wprowadzi codzienną dietę i napoje. Podczas hospitalizacji, konieczne jest pobranie badań z krwi z oznaczeniem poziomu amoniaku. Wraz z pogarszaniem się stanu klinicznego, wzrasta poziom amoniaku, dlatego niezbędne jest jego regularne oznaczanie. Podczas pobytu w szpitalu, gdy twoje dziecko nie odpowiada dobrze na kroplówkę z glukozy, lekarz zaleci właściwe leczenie. 8
9 Jeśli wystąpi znaczny wzrost poziomu amoniaku we krwi, powoduje to ospałość, rozdrażnienie i pojawia się stan splątania. Jest to ostrzeżenie dla nas, że mózg jest dotknięty chorobą. W celu zapobiegania takim zdarzeniom, konieczne staje się leczenie preparatami dożylnymi. Twoje dziecko może już przyjmować takie leki również doustnie. Leki stosowane w terapii nazywają się: fenylomaślan sodu, benzoesan sodu i N-karbamyloglutaminian (ich działanie jest opisane dalej w broszurze). Arginina, inny lek, który używany do wspomagania pracy cyklu mocznikowego, trudniej usuwa amoniak. Jeśli po tych wszystkich lekach wprowadzonych do terapii, twoje dziecko nadal pozostaje bardzo chore z wysokim poziomem amoniaku we krwi, staje się konieczne przekazanie go do oddziału intensywnej terapii, gdzie rozpocznie się dializa. Dializa to filtrowanie krwi pacjenta przez specjalną maszynę, która usuwa szkodliwy amoniak. Następnie przefiltrowana krew wraca do ciała pacjenta. Leczenie przewlekłe Dieta Pacjenci u których zdiagnozowano zaburzenia cyklu mocznikowego, mają ograniczane białko w diecie, z zaleconym spożywaniem ostrożnie małych ilości białka naturalnego. Ograniczenie białka jest ważne, ponieważ zmniejsza obciążenie cyklu mocznikowego. Celem leczenia jest zapewnienie organizmowi dostatecznej ilości białka, które pozwoli rosnąć i regenerować tkanki, ale jednocześnie będzie mogło być tolerowane. Z czasem, kiedy dziecko staje się starsze, a tempo wzrostu zwalnia, tolerowana ilość białka zmniejsza się. Twój dietetyk nauczy ciebie jak liczyć białko. Mając tę umiejętność będziesz w stanie kontrolować i liczyć ilość białka, która jest dopuszczalna w diecie. Mierzenie/ważenie jedzenia dotyczy tylko żywności zawierającej białko, pozostałe pokarmy mogą być spożywane dowolnie i nie wymagają ważenia. 9
10 W wielu przypadkach niechęć do jedzenia staje się tak poważna, że trudno zapewnić doustnie odpowiednią ilość kalorii. W tym przypadku staje się niezbędne użycie sondy/zgłębnika do karmienia. Sondę do karmienia zakłada się przez nos i dalej do żołądka, jest ona nazywana zgłębnikiem nosowożołądkowym. Długotrwałe używanie sondy nie jest zalecane. Jeśli potrzebne jest przez dłuższy czas żywienie przez zgłębnik nosowo-żołądkowy, wtedy zakłada się gastrostomię. Procedurę tą przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym, jako mały zabieg chirurgiczny. Gastrostomia zapewnia bezpośredni dostęp do żołądka. Mały plastikowy krążek gastrostomii znajduje się bezpiecznie tuż pod skórą. Po zakończeniu karmienia dziecka, zakłada się zacisk i przykrywa gastrostomię ubrankiem. Przeszczepianie wątroby W prowadzeniu pacjenta z zaburzeniami cyklu mocznikowego, coraz częściej rozważa się przeszczepianie wątroby, zwłaszcza wówczas gdy konwencjonalne terapie nie są wystarczająco skuteczne. 10
11 Leki Celem leczenia przewlekłego jest utrzymywanie niskiego poziomu amoniaku, poprzez stosowanie różnych leków, w kombinacjach charakterystycznych dla danego pacjenta. Niektórzy z nich nie wymagają żadnych leków. Arginina to tzw : niezbędny aminokwas, zlokalizowany w cyklu mocznikowym. Jest przeciwwskazana w deficycie arginazy, wspomaga funkcjonowanie cyklu mocznikowego. Kwas kargluminowy znany jako N-karbamyloglutaminian : lek stosowany w deficycie N-acetyloglutaminianu (deficyt NAGS), reaktywuje cykl mocznikowy. Przy podejrzeniu zaburzeń cyklu mocznikowego, lek można zastosować jako próbną terapię. Cytrulina : u niektórych pacjentów może być podawana zamiast argininy. Nie może być stosowana w cytrulinemii. Benzoesan sodu : lek obniża poziom amoniaku we krwi, w podobny sposób co fenylomaślan sodu. Fenylomaślan sodu : zmniejsza poziom amoniaku we krwi. Bardzo ważne jest, abyś przyjmował wszystkie leki przepisane przez twojego lekarza. 11
12 Dlaczego moje dziecko jest w takim stanie? Zaburzenia cyklu mocznikowego należą do grupy chorób genetycznych. Znaczy to tyle, że nie są spowodowane przez jakikolwiek czynnik działający w czasie ciąży. Choroby genetyczne są dziedziczone i model, w którym twoje dziecko mogło rozwinąć ten stan jest opisany poniżej. Jeśli geny są dziedziczone od obojga rodziców tzn. mamy i taty, to choroba opisana jest jako choroba autosomalna recesywna. Najprawdopodobniej każdy człowiek nosi w sobie siedem defektów w informacji genetycznej. Jeśli ty, i twój partner oboje jesteście nosicielami błędu genetycznego dotyczącego zaburzeń cyklu mocznikowego, to zawsze kiedy zachodzisz w ciążę, istnieje ryzyko jak jeden do czterech, że dziecko które się urodzi będzie chore. 12
13 Zasady dziedziczenia Wykres pokazuje model dziedziczenia. = Matka = Ojciec = błędu genetycznego = dziecko zdrowe dziecko, nie jest nosicielem zdrowe dziecko, nosiciel błędu genetycznego (zdrowy nosiciel) dziecko chore Ezdrowe dziecko, nosiciel błędu genetycznego (zdrowy nosiciel) W momencie poczęcia dziecka, nie ma sposobu żeby przewidzieć, który plemnik i komórka jajowa połączą się razem, tak aby rozwinęło się dziecko. Podczas zapłodnienia komórka jajowa od mamy łączy się z plemnikiem od taty, rozwija się płód. 13
14 W jądrze każdej komórki jajowej i plemnika jest zawarta informacja genetyczna zwana DNA, zmagazynowana w postaci nici, które nazywają się chromosomami. Ta informacja przepowiada kolor oczu, włosów dziecka itp. będzie także przenosić informacje związane z chorobami genetycznymi. 14
15 Choroba sprzężona z chromosomem X Tak zwane chromosomy płciowe determinują płeć człowieka. Istnieją w dwóch rodzajach: chromosom X i chromosom Y. Kobieta posiada dwa chromosomy X, a mężczyzna posiada jeden chromosom X i jeden chromosom Y. Jednym z powszechnie występujących zaburzeń cyklu mocznikowego, jest deficyt transkarbamylazy ornitynowej, zwany deficytem OTC. Dziedziczony jest jako choroba sprzężona z chromosomem X. To znaczy, że ten typ zaburzenia jest przekazywany od rodziców do dziecka wraz z chromosomem X. Jeśli dziecko jest płci żeńskiej (płeć żeńska ma dwa chromosomy X), to prawidłowy chromosom X równoważy działanie wadliwego chromosomu X. Mężczyżni mają tylko jeden chromosom X, którego działanie nie może być zrównoważone przez prawidłowy chromosom X, tak jak to dzieje się u kobiet, w wyniku czego choroba ma dużo cięższy przebieg. Czasami dziecko rozwija chorobę cyklu mocznikowego, która nie jest odziedziczona. W tych przypadkach, ryzyko że kolejne (przyszłe) dzieci zachorują jest wyjątkowo małe. Ważną rzeczą jest, aby we wszystkie zaburzenia cyklu mocznikowego był zaangażowany genetyk, który ustali czy choroba powstała niezależnie, czy została odziedziczona. Dlatego powinieneś mieć możliwość spotkania się z genetykiem i omówienia choroby twojego dziecka. 15
16 Co czeka w przyszłości moje dziecko? Jak poprzednio zostało opisane, przebieg chorób cyklu mocznikowego jest bardzo różnorodny. W wielu przypadkach, stan dziecka jest dobry, a lekarz zaleca tylko coroczne kontrole. W tej grupie pacjentów takie badanie pozwala lekarzowi obserwować zmiany, które mogą się wydarzyć, kiedy pacjent staje się starszy. W starszym wieku bowiem konieczne jest obniżenie ilości białka w diecie i włączenie leków. Dzieci, które ciężej chorują powinny być regularnie badane i oceniane przez zespół metaboliczny. Rodziny te powinny mieć wsparcie w miejscu zamieszkania w dostępie do kompleksowej opieki specjalistycznej, w tym do lekarza medycyny metabolicznej, pracowników socjalnych, logopedów, fizjoterapeutów, pediatrów, pielęgniarki pediatrycznej. Dzieci które ciężko chorują mogą mieć problemy z nauką, dlatego powinny mieć zapewniony dostęp do edukacji oraz otrzymać opinię o potrzebie kształcenia indywidualnego. 16
17 Ciąża Podczas gdy zaburzenia cyklu mocznikowego są uważane za poważne choroby, leczenie jest ciągle udoskonalane i trwające badania naukowe pokazują, że wyniki pacjentów w przewlekłej terapii stale się poprawiają. Przebieg kliniczny będzie zawsze zależał od typu i ciężkości zaburzenia cyklu mocznikowego, na które cierpi pacjent. Ciąża u osoby zdrowej, będącej w dobrej formie fizycznej, stanowi obciążenie dla organizmu, poprzez stres i zmęczenie. U pacjentki z chorobą cyklu mocznikowego, efektem ciąży będzie zwiększenie poziomu stresu, co może spowodować problemy dla obojga (matki i dziecka). Wszystkie kobiety pozostające w związkach partnerskich informuje się, aby stosowały odpowiednią antykoncepcję i zapobieganie ciąży. Tam gdzie jest to możliwe wszystkie ciąże powinny być zaplanowane, a opieka specjalisty zapewniona jeszcze przed poczęciem dziecka. Podczas twojej ciąży opieka nad tobą będzie podzielona pomiędzy lekarzem specjalistą medycyny metabolicznej, a zespołem położniczym. Wówczas, oboje (ty i dziecko) będziecie mieli zapewnione maksymalne wsparcie. Prawdopodobnie zostaniesz poddana dokładniejszej obserwacji, i być może postępowanie lecznicze (leki, dieta) będzie zmienione. 17
18 Podróżowanie Podróżowanie jest częścią codziennego życia, i nie może stawiać barier dla osób z zaburzeniami cyklu mocznikowego. Jeśli planuje się dłuższą wycieczkę, albo wyjazd za granicę, należy rozważnie stosować środki ostrożności. Podczas wyjazdu możesz zachorować, więc rozsądnym będzie sprawdzenie czy cel twojej podróży ma odpowiednie miejscowe warunki medyczne. Podczas podróży absolutnie koniecznie kontynuuj zaleconą dietę i przyjmowanie leków i na koniec upewnij się, że masz dostateczne zaopatrzenie na wycieczkę. Powinieneś mieć przy sobie informację dotyczącą istoty twojej choroby, wydanąprzez twój zespół kliniczny, karta informacyjna będzie zawierać szczegółowe wiadomości dotyczące twojego stanu i leczenia oraz trybu postępowania w stanie nagłym. Podczas dłuższego pobytu poza miejscem zamieszkania, twój lekarz prowadzący będzie mógł udzielać wskazówek miejscowemu lekarzowi, który będzie czasowo sprawował nad tobą opiekę. 18
19 Słowniczek Stan ostry : nagły początek, ciężki stan Aminokwasy : podstawowa jednostka budulcowa białek Amoniak : toksyczny produkt rozpadu białek w organizmie Przewlekły : długotrwający Dekompensacja : termin metaboliczny opisujący początek choroby, w którym dochodzi do załamania metabolizmu i do rozkładu zmagazynowanych białek w komórkach i tkankach. Zazwyczaj jest spowodowany przez biegunkę, wymioty, lekką infekcję Eliminacja : droga, w której organizm pozbywa się zbędnych produktów przemiany materii, z moczem i kałem Enzym : substancja chemiczna, która przyspiesza i ułatwia reakcje chemiczne w organizmie Gastrostomia : sonda żywieniowa, która jest bezpośrednio umiejscowiona do ściany żołądka Dożylny : do krwi żylnej Sonda nosowo-żołądkowa : sonda pokarmowa, którą zakłada się przez nos do żołądka Doustnie : przez usta Pediatra : lekarz, który kształci się w opiece nad dziećmi Mocznik : amoniak jest zamieniany do mniej toksycznego mocznika, który może być usunięty razem z moczem. 19
20 Więcej informacji i kontakty z organizacjami pacjentów pod adresem Jeśli masz jakiekolwiek zapytania dotyczące leczenia lub każdego innego aspektu zaburzeń cyklu mocznikowego, proszę skontaktuj się z Twoim lekarzem lub dietetykiem. Ta broszura powstała w wyniku projektu E-IMD, finansowanego z Unii Europejskiej w ramowym programie zdrowotnym. Więcej informacji: E-IMD składa specjalne podziękowania sieci Eurowilson za udostępnienie ilustracji użytych w tej broszurze
Acydurie Organiczne Przewodnik dla pacjentów, rodziców i rodzin
Acydurie Organiczne Przewodnik dla pacjentów, rodziców i rodzin Jane Gick www.e-imd.org Spis treści Wstęp...3 Rola metabolizmu...4 Jak organizm przyswaja białka?...4 Kwasy organiczne...5 Jakie są objawy?...6
Co to jest cukrzyca?
Co to jest cukrzyca? Schemat postępowania w cukrzycy Wstęp Cukrzyca to stan, w którym organizm nie może utrzymać na odpowiednim poziomie stężenia glukozy (cukru) we krwi. Glukoza jest głównym źródłem energii
Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki
Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki Zestaw witamin i składników mineralnych przygotowany
Dziedziczenie recesywne
12 Zakład Genetyki Medycznej Instytut "Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka" telefon 022 815 74 50 (sekretariat) 022 815 74 51 (poradnia) Dziedziczenie recesywne, Szpital Dziecięcy, Dziekanów Leśny k/o Warszawy
Aneks III. Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta Uwaga: Konieczna może być późniejsza aktualizacja zmian w charakterystyce produktu leczniczego i ulotce
2011-03-17. Woda. Rola wody. Jestem tym co piję-dlaczego woda jest niezbędna dla zdrowia?
Jestem tym co piję-dlaczego woda jest niezbędna dla zdrowia? A. Jarosz Woda głównym składnikiem ciała i podstawowym składnikiem pożywienia stanowi 50 80 %masy ciała zasoby wodne organizmu muszą być stale
Czy grozi mi wirusowe zapalenie wątroby typu B?
Czy grozi mi wirusowe zapalenie wątroby typu B? Co to jest? Wirus zapalenia wątroby typu B (HBW) powoduje zakażenie wątroby mogące prowadzić do poważnej choroby tego organu. Wątroba jest bardzo ważnym
ANKIETA DLA RODZICÓW dotycząca ALERGII oraz NIETOLERANCJI ŻYWIENIOWYCH dla uczestników obozów organizowanych przez SportFun
NAZWISKO i IMIĘ DZIECKA Data urodzenia dziecka MIEJSCE i TERMIN turnusu TELEFON do rodzica/opiekuna ANKIETA DLA RODZICÓW dotycząca ALERGII oraz NIETOLERANCJI ŻYWIENIOWYCH dla uczestników obozów organizowanych
POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH
POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH CUKRZYCA.? cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynika
Powszechne mity dotyczące diety. Zofia Kwiatkowska
Powszechne mity dotyczące diety 1 Zofia Kwiatkowska Struktura prezentacji O Historia O Czym jest dieta? O Czym jest żywienie? O Zasady zdrowego żywienia O Najczęstsze mity dotyczące diety O Podsumowanie
Informacje dla pacjentów i rodzin
12 Zakład etyki Medycznej Instytut "Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka" telefon 022 815 74 50 (sekretariat) 022 815 74 51 (poradnia) Dziedziczenie sprzężone z chromosomem X, Szpital Dziecięcy, Dziekanów Leśny
Co to jest cukrzyca?
CEL/75/11/09 Co to jest cukrzyca? Schemat postępowania w cukrzycy Wstęp Cukrzyca to stan, w którym organizm nie może utrzymać na odpowiednim poziomie stężenia glukozy (cukru) we krwi. Glukoza jest głównym
Dziedziczenie dominujące
12 Zakład Genetyki Medycznej Instytut "Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka" telefon 022 815 74 50 (sekretariat) 022 815 74 51 (poradnia) Dziedziczenie dominujące, Szpital Dziecięcy, Dziekanów Leśny k/o Warszawy
Ty i Twoje dziecko Wirusowe zapalenie wątroby typub
Ty i Twoje dziecko Wirusowe zapalenie wątroby typub Jeżeli chorujesz na wirusowe zapalenie wątroby typu B i jesteś w ciąży, planujesz ciążę, właśnie urodziłaś, albo masz już dzieci, ta ulotka dostarczy
PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW
PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW Młody organizm, aby mógł prawidłowo się rozwijać potrzebuje wielu różnorodnych składników odżywczych, które powinny być nieodłączną częścią diety każdego dojrzewającego
Światowy Dzień Zdrowia 2016 - Pokonaj cukrzycę!
Światowy Dzień Zdrowia 2016 - Pokonaj cukrzycę! Cukrzyca logo -międzynarodowy symbol walki z cukrzycą Tło slajdów: http://www.scitecnutrition.com/pl/catalog/guide_to_vitamins/images/guide_to_vitamins-07.jpg?v=2
FORMULARZ KWALIFIKACYJNY DLA OSÓB Z NADWAGĄ
Dodatkowe informacje: FORMULARZ KWALIFIKACYJNY DLA OSÓB Z NADWAGĄ lek. med. Laura Grześkowiak prom. zdrowia Alina Łukaszewicz Data wypełnienia: DANE OSOBOWE Imię:... Nazwisko:... Adres:... Tel. kontaktowy:
PODSTAWY DIETETYKI metody ustalania zapotrzebowania w stanach chorobowych. Roman Cichon Katedra Żywienia i Dietetyki CM UMK Bydgoszcz 2014
PODSTAWY DIETETYKI metody ustalania zapotrzebowania w stanach chorobowych Roman Cichon Katedra Żywienia i Dietetyki CM UMK Bydgoszcz 2014 Prawidłowe żywienie człowieka w stanie chorobowym opiera się na
PRZEDMIOTY PODSTAWOWE
PRZEDMIOTY PODSTAWOWE Anatomia człowieka 1. Które z białek występujących w organizmie człowieka odpowiedzialne są za kurczliwość mięśni? 2. Co to są neurony i w jaki sposób stykają się między sobą i efektorami?
MAM HAKA NA CHŁONIAKA
MAM HAKA NA CHŁONIAKA CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA Chłoniaki są to choroby nowotworowe, w których następuje nieprawidłowy wzrost komórek układu limfatycznego (chłonnego). Podobnie jak inne nowotwory, chłoniaki
DZIECKO Z CUKRZYCĄ W SZKOLE
DZIECKO Z CUKRZYCĄ W SZKOLE Sylwia Musioł STATYSTYKI NA ŚWIECIE ŻYJE BLISKO 3OO MILIONÓW LUDZI CHORYCH NA CUKRZYCĘ SZACUJE SIĘ, ŻE LICZBA TA W CIĄGU JEDNEGO POKOLENIA WZROŚNIE DO OKOŁO 500 MILIONÓW W POLSCE
ULOTKA DLA PACJENTA: INFORMACJA DLA UŻYTKOWNIKA
ULOTKA DLA PACJENTA: INFORMACJA DLA UŻYTKOWNIKA SYLIMAROL 35 mg Produkt przeznaczony dla młodzieży powyżej 12 roku życia i dorosłych. Wielkość opakowania: 30 lub 60 sztuk Należy przeczytać uważnie całą
NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY
NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie
ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r
ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także
Znaczenie pierwszego śniadania, czyli zdrowe odżywianie dzieci i młodzieży. Na podstawie materiałów ORE- Anna Pisowacka
Znaczenie pierwszego śniadania, czyli zdrowe odżywianie dzieci i młodzieży Na podstawie materiałów ORE- Anna Pisowacka JAK PRAWIDŁOWO SIĘ ODŻYWIAĆ? Zalecenia żywieniowe 6 + 1 U według S. Bergera Urozmaicenie
Żywność. zapewnia prawidłowe funkcjonowanie. poprawia samopoczucie
Warsztaty żywieniowe Żywność buduje i regeneruje dostarcza energii zapewnia prawidłowe funkcjonowanie poprawia samopoczucie Żaden pojedynczy produkt nie dostarczy Ci wszystkiego, czego potrzebujesz dlatego
Rola warzyw i owoców w diecie dzieci i młodzieży, czyli jak powinny jeść nasze dzieci.
Rola warzyw i owoców w diecie dzieci i młodzieży, czyli jak powinny jeść nasze dzieci. Alicja Kalińska Najczęstsze problemy w żywieniu dzieci Eksperci potwierdzają, że dieta dzieci w wieku szkolnym nie
NIETOLERANCJA A ALERGIA POKARMOWA
NIETOLERANCJA A ALERGIA POKARMOWA Nietolerancja i alergia pokarmowa to dwie mylone ze sobą reakcje organizmu na pokarmy, które dla zdrowych osób są nieszkodliwe. Nietolerancja pokarmowa w objawach przypomina
Dzień zabiegu. Po pierwsze, postaraj się zrelaksować i myśl pozytywnie! Ten dzień może być punktem zwrotnym Twojego życia.
Dzień zabiegu Po pierwsze, postaraj się zrelaksować i myśl pozytywnie! Ten dzień może być punktem zwrotnym Twojego życia. Pamiętaj aby nic nie jeść ani nie pić na 12 godzin przed zabiegiem. Załóż wygodne
Diety do żywienia medycznego do podaży przez zgłębnik
Diety do żywienia medycznego do podaży przez zgłębnik Dieta kompletna pod względem odżywczym, gotowa do użycia, zawierająca DHA/EPA, bezresztkowa, przeznaczona do stosowania przez zgłębnik Wskazania: okres
Przedmowa. Zawartość. 1. Wprowadzenie Kompleksowe podejście do żywienia Koncepcja równowagi (bilansu)
140964 Zawartość Przedmowa 1. Wprowadzenie 1.1. Kompleksowe podejście do żywienia 1.2. Koncepcja równowagi (bilansu) 1.2.1. Model podaży i zapotrzebowania 1.2.2. Przekarmienie 1.2.3. Niedożywienie 1.2.4.
Wpisany przez Lekarz Dyżurny poniedziałek, 02 stycznia :53 - Poprawiony piątek, 01 czerwca :14
{ramka}co to jest dna moczanowa?{/ramka} Dna moczanowa, inaczej zwana podagra, artretyzm, skaza moczanowa jest przewlekłym schorzeniem reum atycznym, która zazwyczaj atakuje w jednym miejscu na raz. Choroba
Poradnik pacjenta przed wizytą
Poradnik pacjenta przed wizytą 1 Analiza składu ciała Podczas pierwszego oraz kolejnych spotkań będziemy dokonywali pomiaru składu i masy ciała na profesjonalnym sprzęcie pomiarowym firmy Tanita. Pomiar
zdrowia Zaangażuj się
Ochrona Twojego zdrowia Zaangażuj się Niniejszy projekt jest finansowany przez Ochrona Twojego zdrowia Zaangażuj się www.oha.com 1. Zainteresuj się ochroną swojego zdrowia. Jeśli masz pytania lub wątpliwości
Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie
Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki
ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO. Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka
ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka TALERZ CZY PIRAMIDA? Przedstawione w modelach zdrowego żywienia zalecenia żywieniowe to sugestie ogólne,
Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
PROGRAM POPRAWY WCZESNEGO WYKRYWANIA I DIAGNOZOWANIA NOWOTWORÓW U DZIECI W PIĘCIU WOJEWÓDZTWACH POLSKI Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
Rodzinna gorączka śródziemnomorska
www.printo.it/pediatric-rheumatology/pl/intro Rodzinna gorączka śródziemnomorska Wersja 2016 2. DIAGNOZA I LECZENIE 2.1 Jak diagnozuje się tę chorobę? Zasadniczo stosuje się następujące podejście: Podejrzenie
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Powikłania cukrzycy Retinopatia
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Powikłania cukrzycy Retinopatia PRZEWLEKŁE POWIKŁANIA CUKRZYCY Cukrzyca najczęściej z powodu wieloletniego przebiegu może prowadzić do powstania tak zwanych
WIEDZA. K_W01 Zna definicje, cele i metody żywienia klinicznego oraz sposoby oceny odżywienia w oparciu o metody kliniczne.
Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Żywienie kliniczne Typ studiów: doskonalące Symbol Efekty kształcenia dla studiów podyplomowych WIEDZA K_W01 Zna definicje,
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie
Żywienie pacjenta w opiece paliatywnej przeciwdziałanie zaparciom
VI WARSZTATY SZKOLENIOWE 29 maja 2015 Żywienie pacjenta w opiece paliatywnej przeciwdziałanie zaparciom Agata Zając Zaspakajanie głodu należy do podstawowych potrzeb człowieka. Jedzenie jest jednak ważne
Hipoglikemia Novo Nordisk Pharma Sp. z o.o.
Hipoglikemia Hipoglikemia Hipoglikemia, zwana inaczej niedocukrzeniem, oznacza obniżanie stężenia glukozy we krwi do wartości poniżej 55 mg/dl (3,1 mmol/l) Niekiedy objawy hipoglikemii mogą wystąpić przy
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Aktywność fizyczna glukometr glukometr glukometr glukometr glukometr skrocona 8 str broszura aktywnosc fizyczna.indd 1 2013-05-09 14:12:46 AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA
ZDROWE ODŻYWIANIE = ZDROWE ŻYCIE
ZDROWE ODŻYWIANIE = ZDROWE ŻYCIE RACJONALNIE = ZDROWO Zdrowa dieta jest jednym z najważniejszych elementów umożliwiających optymalny wzrost, rozwój i zdrowie. Ma przez to wpływ na fizyczną i umysłową
Mały przewodnik po zdrowiu kobiety
Mały przewodnik po zdrowiu kobiety Poradnie dla kobiet w ramach podstawowej opieki zdrowotnej w Skåne DOKĄD MAM SIĘ UDAĆ? CZY BĘDĘ MIAŁA BLIŹNIAKI? CZY TO DLA MNIE DOBRE? CZY TO NORMALNE? CZY TO JEST PŁATNE?
DZIECKO Z ZABURZENIAMI ODŻYWIANIA
DZIECKO Z ZABURZENIAMI ODŻYWIANIA Odżywianie jest ważną sferą w życiu każdego człowieka. Różnorodne przeżywane przez nas stresy są częstym powodem utraty apetytu, podjadania lub nadmiernego apetytu. Różne
Acyduria mewalonianowa (gorączka okresowa związana z hipergammaglobulinemią D)
www.printo.it/pediatric-rheumatology/pl/intro Acyduria mewalonianowa (gorączka okresowa związana z hipergammaglobulinemią D) Wersja 2016 1. CO TO JEST ACYDURIA MEWALONIANOWA 1.1 Co to jest? Acyduria mewalonianowa
Praktyczne aspekty żywienia przez zgłębniki (sztuczny dostęp) w warunkach domowych
Praktyczne aspekty żywienia przez zgłębniki (sztuczny dostęp) w warunkach domowych Bezpieczne żywienie przez zgłębnik Niniejsza broszura przekazuje tobie informacje na temat bardziej praktycznych aspektów
Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta
Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta Miacalcic, 50 j.m./ml, roztwór do wstrzykiwań Miacalcic, 100 j.m./ml, roztwór do wstrzykiwań Calcitoninum salmonis Należy zapoznać się z treścią
Cukrzyca Epidemia XXI wieku Debata w Wieliczce www.seniorizdrowie.pl
Projekt jest współfinansowany ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014 2020 Cukrzyca Epidemia XXI wieku Debata w Wieliczce
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi
Macierzyństwo a choroby reumatyczne. Ines Pokrzywnicka - Gajek
Macierzyństwo a choroby reumatyczne Ines Pokrzywnicka - Gajek Co to jest choroba reumatyczna? Choroby reumatyczne to różnorodna pod względem objawów grupa obejmująca ponad 300 odrębnych jednostek. Większość
Problemy płodności i ciąży w nieswoistych zapalnych chorobach jelit. Maria Kłopocka Bydgoszcz
Problemy płodności i ciąży w nieswoistych zapalnych chorobach jelit Maria Kłopocka Bydgoszcz Płodność Przebieg ciąży i poród Bezpieczeństwo leczenia w okresie ciąży i karmienia Sytuacje szczególne Edukacja
ANEKS III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta
ANEKS III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta Uwaga: Konieczna może być późniejsza aktualizacja charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta
Żywienie w sporcie, czyli po co mojemu dziecku dietetyk?
Żywienie w sporcie, czyli po co mojemu dziecku dietetyk? Podczas intensywnego treningu organizm produkuje energię znacznie szybciej, niż wówczas, gdy aktywność jest mała. W trakcie ćwiczeń serce bije częściej,
Materiał edukacyjny Cukrzyca ciążowa Przewodnik dla ciężarnej został przygotowany przez:
2 Materiał edukacyjny Cukrzyca ciążowa Przewodnik dla ciężarnej został przygotowany przez: Prof. dr hab. med. Katarzyna Cypryk Klinika Diabetologii i Chorób Przemiany Materii Uniwersytet Medyczny w Łodzi,
Suplementy. Wilkasy 2014. Krzysztof Gawin
Suplementy Wilkasy 2014 Krzysztof Gawin Suplementy diety - definicja Suplement diety jest środkiem spożywczym, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ HCV
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ HCV Wątroba to największy i bardzo ważny narząd! Produkuje najważniejsze białka Produkuje żółć - bardzo istotny czynnik w procesie trawienia
Spis treści. śelazo... 46 Wapń i witamina D... 47 Cynk... 47
Spis treści Przedmowa... 9 1. Ustalanie zapotrzebowania energetycznego w róŝnych stanach chorobowych (Danuta Gajewska)... 11 Wiadomości ogólne... 11 Całkowita przemiana materii... 12 Wprowadzenie... 12
Aktywność fizyczna. Schemat postępowania w cukrzycy
Aktywność fizyczna Schemat postępowania w cukrzycy Aktywność fizyczna Ćwiczenia i gimnastyka są korzystne dla każdego, a w szczególności dla chorych na cukrzycę. W przypadku tej choroby wysiłek fizyczny
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Jak cukrzyca może wpłynąć na Twoje życie Hipoglikemia. Hiperglikemia
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Jak cukrzyca może wpłynąć na Twoje życie Hipoglikemia. Hiperglikemia CUKRZYCA ZAGROŻENIA W CHOROBIE Cukrzyca to poważna choroba. Ponieważ występuje dość często,
Komentarz Dietetyk 322[20] Czerwiec 2012. Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Łomży KOMENTARZ DO PRAC EGZAMINACYJNYCH. w zawodzie: Dietetyk 322[20]
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Łomży KOMENTARZ DO PRAC EGZAMINACYJNYCH w zawodzie: Dietetyk 322[20] ETAP PRAKTYCZNY SESJA LETNIA 2012 Łomża, lipiec 2012 r. Strona 1 z 35 1. Treść zadania z załącznikami:
Czy mogą być niebezpieczne?
Diety wysokobiałkowe w odchudzaniu Czy mogą być niebezpieczne? Lucyna Kozłowska Katedra Dietetyki SGGW Diety wysokobiałkowe a ryzyko zgonu Badane osoby: Szwecja, 49 261 kobiet w wieku 30 49 lat (1992 i
WZW co to jest? Wirusowe Zapalenie Wątroby (WZW) to bardzo groźna i jedna z najczęstszych chorób zakaźnych na świecie.
WZW co to jest? Wirusowe Zapalenie Wątroby (WZW) to bardzo groźna i jedna z najczęstszych chorób zakaźnych na świecie. Ma zasięg globalny. Wywołana jest zakażeniem wirusowym czynnikami sprawczymi zarówno
Sportowa dieta kobiet
Sportowa dieta kobiet Poradnik żywieniowy dla kobiet uprawiających kolarstwo ARKADIUSZ KOGUT Uprawianie sportów wytrzymałościowych, w tym kolarstwa, wiąże się z utratą dużej ilości energii. U kobiet prawidłowe
INFORMACJA DLA OSÓB POWRACAJĄCYCH Z REGIONU AFRYKI ZACHODNIEJ. Gwinea, Liberia, Sierra Leone, Nigeria
INFORMACJA DLA OSÓB POWRACAJĄCYCH Z REGIONU AFRYKI ZACHODNIEJ Gwinea, Liberia, Sierra Leone, Nigeria Od lutego 1014r. wystepują zachorowania na gorączkę krwotoczną Ebola w państawach Afryki Zachodniej.
JAK DZIAŁA WĄTROBA? Wątroba spełnia cztery funkcje. Najczęstsze przyczyny chorób wątroby. Objawy towarzyszące chorobom wątroby
SPIS TREŚCI JAK DZIAŁA WĄTROBA? Wątroba spełnia cztery funkcje Wątroba jest największym narządem wewnętrznym naszego organizmu. Wątroba jest kluczowym organem regulującym nasz metabolizm (każda substancja
Anoreksja i bulimia psychiczna epidemią XXI wieku.
Anoreksja i bulimia psychiczna epidemią XXI wieku. mgr inż. Aleksandra Czarnewicz-Kamińska ola@ladydieta.pl Katedra Żywienia Człowieka Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW, Warszawa 14.05.2008
Lilly Diabetes. Cukrzyca ciążowa
Lilly Diabetes Twoje doświadczenia są naszą inspiracją. Cukrzyca ciążowa Cukrzyca ciążowa Cukrzyca w okresie ciąży występuje u około 3% kobiet. Taka cukrzyca nazywana jest cukrzycą ciążową. Cukrzyca ciążowa
Lista rzeczy, które należy sprawdzić przepisując Isoderm ( ) (Kursywą przedstawione są informacje dotyczące wyłącznie kobiet)
Broszura dokumentacyjna z wykazem czynności kontrolnych opracowana na podstawie zaleceń Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych dla produktu leczniczego Isoderm
II. INFORMACJE O RODZICACH/OPIEKUNACH Rodzina: pełna/niepełna: w trakcie rozwodu/w separacji/rodzic samotnie wychowujący dziecko/inne:...
Pieczątka Żłobka Data wpływu... KWESTIONARIUSZ O PRZYJĘCIE DZIECKA DO ŻŁOBKA (Kartę wypełniają rodzice lub prawni opiekunowie) Prosimy o wypełnienie kwestionariusza. Uzyskane informacje zostaną wykorzystane
Podsumowanie danych o bezpieczeństwie stosowania produktu leczniczego Demezon
VI.2 VI.2.1 Podsumowanie danych o bezpieczeństwie stosowania produktu leczniczego Demezon Omówienie rozpowszechnienia choroby Deksametazonu sodu fosforan w postaci roztworu do wstrzykiwań stosowany jest
Zasady bezpieczeństwa podczas upałów
Zasady bezpieczeństwa podczas upałów Zasada nr 1 Noś jasne, luźne, swobodne oraz bawełniane ubrania. Zakładaj tak mało ubrań jak to jest możliwe gdy jesteś w domu. Zasada nr 2 Pij dużo płynów W czasie
Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta. LACTEOL FORT 340 mg 340 mg, proszek do sporządzania zawiesiny doustnej
Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta LACTEOL FORT 340 mg 340 mg, proszek do sporządzania zawiesiny doustnej Należy uważnie zapoznać się z treścią ulotki przed zażyciem leku, ponieważ
50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 20-50% sięga
Nauczycielski plan dydaktyczny. Produkcja zwierzęca. Klasa I TRA w roku szkolnym 2011/2012. Numer programu 321(05)T4,TU,SPIMENiS
Nauczycielski plan dydaktyczny Produkcja zwierzęca Klasa I TRA w roku szkolnym 2011/2012 Numer programu 321(05)T4,TU,SPIMENiS 2005.02.03 Prowadzący mgr inż. Alicja Adamska Moduł, dział, Temat: Lp. Zakres
6.2. Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego DUOKOPT przeznaczone do wiadomości publicznej
6.2. Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego DUOKOPT przeznaczone do wiadomości publicznej 6.2.1. Podsumowanie korzyści wynikających z leczenia Co to jest T2488? T2488
Co to jest dietetyka?
Co to jest dietetyka? Dietetyka to nauka, która bada jak to, co spożywamy wpływa na nasze zdrowie i wydajność organizmu. Bada pewne składniki pożywienia, które mogą wpływać na nasze zdrowie. Na przykład
B. ULOTKA DLA PACJENTA
B. ULOTKA DLA PACJENTA 13 Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta CLARITINE ALLERGY, 1 mg/ml, syrop Loratadinum Należy uważnie zapoznać się z treścią ulotki przed zastosowaniem leku, ponieważ
Marcin Leszczyk SKN przy Klinice Chorób Wewnętrznych i Kardiologii WUM
Marcin Leszczyk SKN przy Klinice Chorób Wewnętrznych i Kardiologii WUM Definicja NS to zespół kliniczny, w którym wskutek dysfunkcji serca jego pojemność minutowa jest zmniejszona w stosunku do zapotrzebowania
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 15 września 2011 r.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 15 września 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej Na podstawie art. 31d ustawy
GDA (Guideline Daily Amount = Wskazane Dzienne Spożycie)
1. Czym jest GDA? GDA (Guideline Daily Amount = Wskazane Dzienne Spożycie) to wartości poziomu spożycia poszczególnych składników odżywczych w codziennej diecie zostały wyznaczone przez naukowców dla przeciętnego
Ulotka informacyjna. Witamina K Informacje dla rodziców. Wersja 2
Ulotka informacyjna Witamina K Informacje dla rodziców Wersja 2 Czym jest witamina K? Witamina K jest witaminą naturalnie występującą w produktach spożywczych, szczególnie w wątrobie i niektórych warzywach.
Dr Anna Andruszkiewicz Mgr Agata Kosobudzka. System opieki długoterminowej w Polsce
Dr Anna Andruszkiewicz Mgr Agata Kosobudzka System opieki długoterminowej w Polsce Świadczenia w zakresie opieki długoterminowej zapewnia w Polsce ochrona zdrowia i pomoc społeczna cześć świadczeń (usług)
O Twoich nerkach. Przewlekła Choroba Nerek
Przewlekła Choroba Nerek Nerki to ważne narządy podtrzymujące życie. Ich główne zadanie polega na oczyszczaniu (filtrowaniu) krwi z toksyn i substancji odpadowych. To właśnie te toksyny/substancje odpadowe
Finansowanie żywienia dojelitowego
Polska Szkoła Żywienia Klinicznego i Metabolizmu Finansowanie żywienia dojelitowego Stanisław Kłęk Kraków, 4 II 2012 REFUNDOWANE LECZENIE ŻYWIENIOWE SZPITAL DOM HOSPICJUM ZOL LECZENIE ŻYWIENIOWE SZPITALNE
Suplementacja wspierająca walkę organizmu z grzybami, wirusami i pasożytami z użyciem naturalnych suplementów.
Suplementacja wspierająca walkę organizmu z grzybami, wirusami i pasożytami z użyciem naturalnych suplementów. 1 / 9 Pozbycie się grzybicy to proces, który wymaga czasu, cierpliwości i wytrwałości. Suplementacja
Poswięć chwilkę. własnemu życia!
Lebensblicke ( Horyzonty życia ) to fundacja na cel wczesnego rozpoznania raka jelit. Broszura informacyjna. Poswięć chwilkę własnemu życia! Przezorny zawsze wygrywa! Dagmar Berghoff Moderatorka TV Jako
Wtórna nietolerancja laktozy, inaczej zwana jest odwracalną lub czasową. Więcej na temat tego, dlaczego wtórna nietolerancja laktozy rozwija się u
Wtórna nietolerancja laktozy, inaczej zwana jest odwracalną lub czasową. Więcej na temat tego, dlaczego wtórna nietolerancja laktozy rozwija się u chorych onkologicznie w dalszej części prezentacji. 1
Kolejny udany, rodzinny przeszczep w Klinice przy ulicy Grunwaldzkiej w Poznaniu. Mama męża oddała nerkę swojej synowej.
Kolejny udany, rodzinny przeszczep w Klinice przy ulicy Grunwaldzkiej w Poznaniu. Mama męża oddała nerkę swojej synowej. 34-letnia Emilia Zielińska w dniu 11 kwietnia 2014 otrzymała nowe życie - nerkę
Piramida przedstawia zasady prawidłowego odżywiania. Informuje o tym, ile porcji różnych grup produktów powinno znaleźć się w posiłkach, które
DROGI RODZICU Piramida przedstawia zasady prawidłowego odżywiania. Informuje o tym, ile porcji różnych grup produktów powinno znaleźć się w posiłkach, które zjadamy w ciągu dnia. Przy czym obowiązuje zasada,
Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla użytkownika. ZYX, 5 mg, tabletki powlekane. Levocetirizini dihydrochloridum
Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla użytkownika ZYX, 5 mg, tabletki powlekane Levocetirizini dihydrochloridum Należy zapoznać się z treścią ulotki przed zastosowaniem leku, ponieważ zawiera
Rejestr produktów podlegających zgłoszeniu do Głównego Inspektora Sanitarnego 2007-2010
Rejestr produktów podlegających zgłoszeniu do Głównego Inspektora Sanitarnego 2007-2010 Analiza rejestru powiadomień o pierwszym wprowadzeniu do obrotu środków spożywczych Środki spożywcze specjalnego
Tribux Bio 100 mg, tabletki
Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla użytkownika Tribux Bio 100 mg, tabletki Trimebutini maleas Należy uważnie zapoznać się z treścią ulotki przed zastosowaniem leku, ponieważ zawiera ona informacje
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość
Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu leczniczego Dobenox przeznaczone do publicznej wiadomości.
VI.2 Plan Zarządzania Ryzykiem dla produktów kwalifikowanych jako "Well established use" zawierających Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu leczniczego Dobenox przeznaczone do publicznej
Informacje dla pacjentów i rodzin
16 Translokacje chromosomowe Zmodyfikowano na podstawie ulotek opracowanych przez Guy s and St Thomas Hospital w Londynie; a także London IDEAS Genetic Knowledge Park, zgodnie z ich standardami jakości.
ULOTKA DLA PACJENTA. PENTINIMID 250 mg kapsułki (Ethosuximidum)
ULOTKA DLA PACJENTA PENTINIMID 250 mg kapsułki (Ethosuximidum) Należy zapoznać się z treścią ulotki przed zastosowaniem leku Należy zachować te ulotkę, aby w razie potrzeby móc ją ponownie przeczytać.
ULOTKA DLA PACJENTA: INFORMACJA DLA UŻYTKOWNIKA. FILOMAG B 6 40 mg jonów magnezu + 5 mg, tabletki Magnesii hydroaspartas + Pyridoxini hydrochloridum
ULOTKA DLA PACJENTA: INFORMACJA DLA UŻYTKOWNIKA FILOMAG B 6 40 mg jonów magnezu + 5 mg, tabletki Magnesii hydroaspartas + Pyridoxini hydrochloridum Należy uważnie zapoznać się z treścią ulotki przed zastosowaniem