NARODOWY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ

Transkrypt

1 Załącznik do Regulaminu Konkursu nr 1/PO IiŚ/9.2/2009 Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Priorytet IX. Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna Działanie 9.2. Efektywna dystrybucja energii i efektywność energetyczna SZCZEGÓŁOWE ZALECENIA W ZAKRESIE WYBRANYCH ZAGADNIEŃ ZWIĄZANYCH Z PRZYGOTOWANIEM PROJEKTÓW INWESTYCYJNYCH Z OBSZARU EFEKTYWNEJ DYSTRYBUCJI ENERGII, W TYM PROJEKTÓW GENERUJĄCYCH DOCHÓD NARODOWY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ

2 SPIS TREŚCI 1. PRZEZNACZENIE WYTYCZNYCH 4 2. SŁOWNIK WYBRANYCH POJĘĆ 5 3. ZAŁOśENIA DO ANALIZY FINANSOWEJ Wskaźniki makroekonomiczne Stawki podatku VAT Okresy prognoz Wysokość stopy dyskontowej Wartość rezydualna Struktura modelu finansowego 9 4. ANALIZA OPCJI PLAN INWESTYCYJNY PRZYCHODY I KOSZTY Przychody Koszty ANALIZA EFEKTYWNOŚCI FINANSOWEJ I WYLICZENIE LUKI FINANSOWEJ Ogólne zasady analizy efektywności finansowej Wskaźniki efektywności finansowej i ich interpretacja Opis przyjętej metodologii wyliczenia luki finansowej wraz z argumentacją jej stosowania TRWAŁOŚĆ FINANSOWA ANALIZA WRAśLIWOŚCI I RYZYKA Analiza wraŝliwości Analiza ryzyka ANALIZA EKONOMICZNA Metody analizy ekonomicznej Analiza efektywności kosztowej Analiza kosztów i korzyści 33 2

3 11. PRZYKŁAD LICZBOWY 37 3

4 1. PRZEZNACZENIE SZCZEGÓŁOWYCH ZALECEŃ Niniejsze Szczegółowe zalecenia (dalej zwane Zaleceniami), opracowane przez POLINVEST Sp. z o.o. z siedzibą w Krakowie, dotyczą wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem studiów wykonalności dla projektów inwestycyjnych z obszaru Działania Efektywna dystrybucja energii, w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Celem projektów dotyczących działania 9.2 jest zmniejszenie strat energii powstających w procesie dystrybucji energii elektrycznej i ciepła. W ramach tego działania realizowane mogą być kompleksowe projekty z zakresu: a) budowy (w miejsce istniejącego systemu) lub przebudowy elektroenergetycznych sieci dystrybucyjnych wysokiego, średniego i niskiego napięcia, mających na celu ograniczenie strat sieciowych (wymiana transformatorów o niskiej sprawności energetycznej, skracanie bardzo długich ciągów liniowych, zmiana przekrojów przewodu w celu dostosowania ich do obecnych temperatur sieci oraz inne, równowaŝne co do efektu środowiskowego, typy projektów), b) przebudowy i budowy (w miejscu istniejącego systemu) sieci ciepłowniczych oraz węzłów cieplnych poprzez stosowanie energooszczędnych technologii i rozwiązań. Niniejsze Zalecenia stanowią uzupełnienie Wytycznych w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód, Ministra Rozwoju Regionalnego z 15 stycznia 2009 r., wydanych na podstawie art. 35 ust. 3 pkt 11 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (dalej zwanych Wytycznymi MRR). Niniejsze Zalecenia będą wykorzystywane przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na potrzeby oceny części finansowej wniosków o dofinansowanie projektów z zakresu Działania

5 2. SŁOWNIK WYBRANYCH POJĘĆ Na potrzeby niniejszych Wytycznych stosuje się poniŝsze definicje: Analiza wraŝliwości to technika analityczna, która dotyczy badania wpływu zmian wybranych zmiennych na: a) wskaźniki efektywności finansowej Projektu (IRR, NPV), b) wskaźniki efektywności ekonomicznej Projektu (ERR, ENPV), c) skumulowane salda przepływów pienięŝnych beneficjenta/operatora z projektem. Okres prognoz (odniesienia) to okres, za który naleŝy sporządzić prognozę finansową, w tym prognozę przepływów pienięŝnych generowanych przez analizowany projekt. Okres ten liczony jest od roku poniesienia pierwszych wydatków związanych z realizacją projektu. Okres prognoz obejmuje okres ponoszenia nakładów inwestycyjnych w projekcie oraz całość lub część okresu eksploatacji efektów projektu. Przychód netto (dochód) to róŝnica między oczekiwanymi przychodami (w ostatnim roku okresu prognoz, powiększonymi o wartość rezydualną) oraz oczekiwanymi kosztami (wydatkami) operacyjnymi planowanymi w trakcie realizacji projektu oraz w późniejszym okresie funkcjonowania. Wobec posługiwania się w ramach analiz projektu na ogół metodą kasową, przychody i oszczędności kosztów operacyjnych oraz wartość rezydualna traktuje się jako toŝsame z wpływami, a przyrosty kosztów operacyjnych jako toŝsame z wydatkami. Wydatek kwalifikowalny wydatek lub koszt poniesiony przez beneficjenta w związku z realizacją projektu, zgodnie z zasadami obowiązującymi w odpowiednich wytycznych, dotyczących wydatków kwalifikowalnych, który kwalifikuje się do refundacji ze środków przeznaczonych na realizację projektu w trybie określonym w umowie o dofinansowanie projektu. Nakłady inwestycyjne na realizację projektu (koszty inwestycji) to wydatki ponoszone w związku z realizacją projektu do momentu oddania powstałego majątku do uŝytkowania. Nakłady inwestycyjne na realizację projektu obejmują głównie nakłady na środki trwałe, wartości niematerialne i prawne oraz nakłady na przygotowanie projektu (w tym przygotowanie dokumentacji projektowej, doradztwo). Podatek VAT, który moŝe zostać odzyskany w oparciu o przepisy krajowe, nie powinien być uwzględniony w nakładach inwestycyjnych. Definicje pozostałych pojęć występujących w niniejszych Wytycznych zostały zawarte w Wytycznych MRR. 5

6 3. ZAŁOśENIA DO ANALIZY FINANSOWEJ Analiza finansowa obejmuje: a) ustalenie wartości wskaźników efektywności finansowej projektu, b) weryfikację trwałości finansowej projektu c) ustalenie właściwego (maksymalnego) poziomu dofinansowania z funduszy UE. Zaleca się wykonywanie analizy finansowej w cenach bieŝących (nominalnych), a nie w cenach stałych. Właściwe przygotowanie analizy finansowej wymaga uwzględnienia załoŝeń dotyczących m.in. następujących jej elementów, opisanych poniŝej: a) wskaźników makroekonomicznych, b) okresów prognoz, c) wysokości stopy dyskontowej, d) wartości rezydualnej, e) struktury modelu finansowego. 3.1 Wskaźniki makroekonomiczne Zalecane wskaźniki makroekonomiczne zawarte są w dokumencie Warianty rozwoju gospodarczego Polski, stanowiącym załącznik do Wytycznych w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód z dnia 25 stycznia 2009 r. W ramach Działania 9.2 zaleca się wykorzystanie jednego, podstawowego scenariusza makroekonomicznego. Podstawowy scenariusz makroekonomiczny wykorzystywany jest w całej analizie finansowej projektu oraz w analizie wraŝliwości i ryzyka. Zalecane wskaźniki zacytowano w tabeli poniŝej. 6

7 Wyszczególnienie PKB 105,5% 105,5% 106,0% 106,2% 105,2% Stopa inflacji 102,9% 102,5% 102,2% 102,0% 102,6% Stopa bezrobocia 9,5 8,5 8,0 7,5 7,0 Dynamika realnego wzrostu płac 103,4% 104,2 % 105,3 % 104,0 % 103,4 % tak jak dla roku 2013 Zmiany kursu oraz stopy procentowej odpowiadające wariantowi podstawowemu: EUR/PLN 3,5 3,5 3,4 3,4 3,4 1-roczna stopa WIBOR 5,8 6,0 5,9 5,9 5,7 tak jak dla roku 2013 Odnośnie wskaźników makroekonomicznych dla lat minionych zaleca się stosowanie danych historycznych. Dla pierwszych 5 lat prognozy przepływów/projekcji finansowej, naleŝy korzystać z wariantów rozwoju gospodarczego Polski, które są zamieszczone na stronie internetowej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Dla pozostałego okresu analizy naleŝy stosować wartości, jak z ostatniego roku ww. wariantów. Wskaźniki te będą podlegały okresowej aktualizacji Stawki podatku VAT Zaleca się stosowanie stawek podatkowych (w tym stawek podatku VAT) zgodnie z ich bieŝącą wartością, tj. zgodnie z odpowiednimi obowiązującymi przepisami. W przypadku, gdy beneficjent jest płatnikiem podatku VAT, przyjmowane ceny towarów i usług powinny być cenami netto, tj. bez podatku VAT. Natomiast w przypadku, gdy beneficjent nie jest płatnikiem VAT i podatek ten nie podlega zwrotowi, powinien on zostać uwzględniony w stosowanych w analizie cenach. W przypadku wątpliwości, naleŝy odnieść się do zasad kwalifikowalności, klasyfikujących VAT jako koszt kwalifikowalny bądź niekwalifikowalny. 3.2 Okresy prognoz Poprzez okres prognoz (inaczej zwany okres odniesienia) rozumie się wyraŝony w latach maksymalny czas, dla którego przygotowuje się prognozy finansowe. Prognozy dotyczące projektu powinny być sformułowane na czas odpowiadający ekonomicznie uŝytecznemu Ŝyciu projektu (okres ponoszenia nakładów inwestycyjnych i okres eksploatacji). Jednocześnie okres prognoz nie powinien być aŝ tak długi, by wykraczał poza okres ekonomicznej uŝyteczności danego projektu. 7

8 Wybór okresu prognoz moŝe mieć duŝy wpływ na rezultaty procesu oceny projektu. W szczególności, wybór okresu prognoz wpływa na kalkulacje głównych wskaźników w analizie efektywności finansowej, analizie kosztów i korzyści, a moŝe równieŝ wpłynąć na ustalenie wskaźnika współfinansowania. Okres prognoz moŝe wahać się w zaleŝności od charakteru projektu. W przypadku projektów z obszaru Działania 9.2 dotyczących sieci ciepłowniczych i elektroenergetycznych jest on dłuŝszy (maksymalnie do 30 lat), niŝ w przypadku projektów dotyczących urządzeń (zwykle lat). Wprawdzie rzeczowe składniki majątku mogą w praktyce być uŝytkowane znacznie dłuŝej (np. sieci znajdujące się w sprzyjających warunkach), jednak próby prognozowania przez dłuŝsze okresy, niŝ podane powyŝej, nie są na ogół uŝyteczne. W przypadku aktywów o bardzo długim okresie prognoz, na koniec okresu analiz moŝna dodać ich wartość rezydualną, aby ująć potencjalną cenę ich odsprzedaŝy lub zakładaną ich wartość na koniec okresu. W przypadku mieszanego projektu inwestycyjnego, który obejmuje prace dotyczące sieci ciepłowniczych / elektroenergetycznych oraz urządzeń, okres prognoz powinien być ustalony na podstawie przewidywanego okresu eksploatacji zasadniczego składnika infrastruktury. W przypadku, gdy najdłuŝej uŝytkowane środki rzeczowe objęte projektem mają krótszy okres eksploatacji niŝ podane powyŝej, okres prognoz moŝna skrócić do przewidywanej długości Ŝycia tych środków plus okres ponoszenia nakładów inwestycyjnych. 3.3 Wysokość stopy dyskontowej Stopa dyskontowa jest to stopa, na podstawie której przyszłe wartości sprowadzane są do ich wartości obecnej i określa się ją zasadniczo na poziomie równym tzw. alternatywnemu kosztowi zainwestowania kapitału. Dla działania 9.2 zaleca się przyjmowanie w analizach finansowych stopy dyskontowej w wysokości 8 % dla analizy finansowej przeprowadzanej w cenach bieŝących (nominalnych). NaleŜy jednocześnie wziąć pod uwagę moŝliwe nowe zalecenia w tej kwestii, które mogą zostać opublikowane w związku z ogólną sytuacją finansową w gospodarce polskiej i światowej. 3.4 Wartość rezydualna 8

9 Wartość rezydualna (inaczej zwana - wartość resztowa albo wartość pozostałości) projektu na ogół obliczana jest jako bieŝąca wartość wszystkich przychodów netto (dochodów), jakie zakłada się, Ŝe projekt wygeneruje po zakończeniu przyjętego okresu prognoz. Wartość rezydualną moŝna więc obliczyć biorąc pod uwagę przewidywaną wartość rynkową środków trwałych, które byłyby sprzedawane na końcu okresu prognoz. Zaleca się, by w Działaniu 9.2 wartość rezydualna była szacowana na poziomie wartości netto aktywów projektu dofinansowywanego z funduszy UE i związanych z nim inwestycji odtworzeniowych na koniec ostatniego roku okresu prognozy przyjętego do analizy i nie powinna być niŝsza od tej wartości. Przy ustalaniu wartości netto aktywów projektu naleŝy uwzględnić, Ŝe okres amortyzacji dla kaŝdego rodzaju składnika majątku powinien odzwierciedlać jego faktyczny okres uŝytkowania, a nie minimalny okres amortyzacji wynikający z właściwych przepisów prawnych. Wartość rezydualna Projektu jest wykazywana w analizach finansowych jak przychody (tzn. ze znakiem dodatnim) w końcowym roku okresu prognoz. Wartość rezydualna jest zawsze brana pod uwagę przy obliczaniu wskaźników efektywności finansowej i ekonomicznej oraz w analizie luki finansowej. Natomiast w tabeli do określania finansowej trwałości wartość rezydualną uwzględnia się jedynie wtedy, gdy odpowiada ona rzeczywistemu wpływowi środków dla inwestora. 3.5 Struktura modelu finansowego Analiza finansowa moŝe zostać przeprowadzona alternatywnie w oparciu o jedną z dwóch metod: a) standardową albo b) złoŝoną. Stosowanie tych metod uzaleŝnione jest od kategorii projektu, określonych następująco: a) Kategoria 1 dotyczy projektów, dla których moŝliwe jest oddzielenie przepływów pienięŝnych projektu od ogólnych przepływów pienięŝnych beneficjenta lub obszaru (metoda standardowa prosty model obliczeniowy), 9

10 b) Kategoria 2 dotyczy projektów, dla których niemoŝliwe jest rozdzielenie przepływów pienięŝnych projektu, zarówno dla przychodów jak i kosztów (metoda złoŝona róŝnicowy model obliczeniowy). W ramach Działania 9.2 dopuszczalne jest stosowanie obu powyŝszych metod. W Działaniu 9.2 metodę standardową moŝna stosować w przepadku realizacji projektu inwestycyjnego, który dotyczy wydzielonego ewidencyjnie i marketingowo odrębnego systemu ciepłowniczego lub elektroenergetycznego, np. w przypadku projektu dotyczącego wydzielonego oddziału (wydzielonych oddziałów) beneficjenta, dla którego (których) obliczane są odrębnie wyniki finansowe. W metodzie standardowej bowiem czynnikiem decydującym jest moŝliwość oddzielenia przepływów projektu od pozostałych, a nie moŝliwość definiowania obszaru. Metoda złoŝona moŝe być stosowana w dwóch wariantach: w odniesieniu do całego podmiotu (beneficjenta) lub wydzielonej części działalności gospodarczej (np. wyodrębnionego systemu ciepłowniczego). W przypadku stosowania metody złoŝonej dla wydzielonej działalności gospodarczej, obliczenia róŝnicowe przychodów i kosztów winny być dokonane dla tej części działalności gospodarczej. W takim przypadku dodatkowo na potrzeby oceny trwałości finansowej całego podmiotu (beneficjenta) naleŝy zbadać sprawozdanie z przepływów pienięŝnych na poziomie całego podmiotu (tzn. sprawdzić, czy skumulowane saldo przepływów pienięŝnych jest nieujemne we wszystkich latach analizy). Przy sporządzaniu modeli finansowych dla projektów objętych Działaniem 9.2 naleŝy kierować się poniŝszymi zasadami, umoŝliwiającymi pełną weryfikację obliczeń: a) Model finansowy (obliczeniowy) powinien mieć strukturę 3-częściową, tzn. posiadać wyodrębnione części z: załoŝeniami, obliczeniami oraz wynikami obliczeń. b) Część z załoŝeniami powinna zawierać arkusze z wprowadzonymi danymi (wartościami) lub z prostymi obliczeniami wykonanymi w komórkach arkuszy, ewentualnie odwołania zewnętrzne do plików traktowane analogicznie jak wprowadzone dane (wartości). c) Część z obliczeniami powinna zawierać arkusze z aktywnymi formułami i umoŝliwiać prześledzenie wszystkich obliczeń w obrębie modelu, wykonanych w oparciu o dane z arkuszy załoŝeń lub wynikające z innych obliczeń. W ramach obliczeń nie mogą występować odwołania zewnętrzne do plików nie dołączonych do modelu, co uniemoŝliwiłoby śledzenie poprawności obliczeń. 10

11 d) Część z wynikami powinna zawierać takie arkusze z tabelami, które zawierają dane finansowe i ekonomiczne, które są wykorzystywane we wniosku aplikacyjnym, aby umoŝliwić weryfikację danych z wniosku względem wyników modelu finansowego (obliczeniowego). Tabele te powinny być połączone formułami z tabelami załoŝeń i/lub tabelami obliczeń. Podstawowe elementy struktury modelu obliczeniowego zawarto w p. 11 niniejszych Wytycznych, zawierającym przykładowe tabele. 11

12 4. ANALIZA OPCJI Analiza opcji jest obowiązkowym elementem analizy wykonalności projektu oraz świadczy ona o poszukiwaniu i wyborze przez beneficjenta najbardziej efektywnej opcji realizacji projektu, który przyczynia się do osiągnięcia określonego efektu (w przypadku Działania 9.2 ograniczenie strat energii). Analizę opcji naleŝy wykonać na początku przygotowania projektu, jeśli to moŝliwe w ramach wstępnego studium wykonalności, dla uniknięcia dokonywania zasadniczych zmian w zakresie projektu na dalszych etapach prac. Analiza opcji powinna dotyczyć paru kluczowych i moŝliwych do zrealizowania (z technicznego, środowiskowego i prawnego punktu widzenia) opcji realizacji poszczególnych zadań inwestycyjnych, objętych analizowanym projektem. Przykładami są porównania: a) budowy lub modernizacji sieci ciepłowniczej w technologii tradycyjnej (kanałowej) z budową lub modernizacją w technologii z zastosowaniem rur preizolowanych; b) budowa sieci ciepłowniczej w danej lokalizacji (trasie) z budową w innej lokalizacji; c) modernizacji grupowych węzłów cieplnych i zewnętrznych instalacji odbiorczych niskich parametrów z likwidacja grupowych węzłów oraz zastąpieniem ich węzłami indywidualnymi i doprowadzeniem do nich sieci wysokich parametrów; d) budowy lub modernizacji sieci elektroenergetycznej z zastosowaniem technologii przesyłania energii elektrycznej prądu stałego z budową lub modernizacją sieci z zastosowaniem przesyłania prądu zmiennego; e) wymiany transformatorów o niskiej sprawności energetycznej na bardziej sprawny transformator z wymianą transformatorów na bardziej sprawne uwzględniającą ujednorodnienie poziomów transformowania energii; f) budowy lub modernizacji sieci elektroenergetycznej z zastosowaniem alternatywnych szlaków (tras) ich przebiegu, np. z uwzględnieniem skracania bardzo długich ciągów liniowych; g) budowy lub modernizacji sieci elektroenergetycznej z zastosowaniem alternatywnych przekrojów sieci. Celem analizy opcji w Działaniu 9.2 jest ustalenie, która opcja umoŝliwia uzyskanie efektu oszczędności energii przy najniŝszych nakładach inwestycyjnych i kosztach eksploatacji. Analizę opcji dokonuje się poprzez analizę efektywności kosztowej z wykorzystaniem metody obliczania dynamicznego kosztu jednostkowego (metoda DGC - Dynamic Generation Cost). Dla zastosowania tej metody konieczne jest: 12

13 a) określenie zamierzonego celu, b) ustalenia moŝliwych do zastosowania sposobów jego osiągnięcia, c) przeanalizowanie kosztów realizacji poszczególnych opcji, d) wybranie opcji, która jest najbardziej efektywna. W metodzie tej nie ma więc potrzeby wyceniania korzyści, związanych z obniŝeniem poziomu jednostkowego zuŝycia energii. Jest natomiast potrzeba zastosowania dynamicznego miernika efektywności kosztowej a nie statycznego, dzięki braniu pod uwagę danych kosztowych i ilościowych z całego okresu funkcjonowania rzeczowych efektów projektu inwestycyjnego. Ujęcie dynamiczne polega na braniu pod uwagę zmiany wartości pieniądza w czasie, czyli stosowaniu metody dyskontowania. Zasady metody DGC zostały przedstawione poniŝej zgodnie z rozdziałem 11.6 Wytycznych MRR. Zdyskontowane koszty całkowite (ZKC) są określone następującym wzorem: gdzie: KIt koszty inwestycyjne (nakłady) poniesione w danym roku; KEt koszty eksploatacyjne poniesione w danym roku; i stopa dyskontowa; t rok, przyjmuje wartości od 0 do n, gdzie 0 jest rokiem, w którym ponosimy pierwsze koszty, natomiast n jest ostatnim rokiem, działania rzeczowego efektu analizowanego projektu. Po przekształceniu równania (1), uzyskujemy równanie: (2) Równanie (2) pokazuje całkowite nakłady i koszty, jakie trzeba ponieść na wybudowanie i utrzymanie rzeczowych efektów projektu. Koszty te są zdyskontowane na początek okresu prognozy. 13

14 Zakłada się, Ŝe kaŝdego roku uzyskamy pewien efekt oszczędności energii (EE), któremu przypisujemy cenę P EE za jednostkę. Przy czym zakładamy, Ŝe cena ta jest stała w całym okresie analizy. Następnie obliczamy wartość zdyskontowanych przychodów (ZP). Dla osiągnięcia rentowności projektu niezbędne jest (warunek konieczny, ale nie wystarczającym), aby zdyskontowany strumień przychodów był większy lub równy zdyskontowanemu strumieniowi kosztów. Więc trzeba ustalić, jaka cena pozwala na spełnienie równania (5). (5) ZP = ZKC. Po przekształceniu powyŝszego wzoru uzyskujemy następującą definicję dynamicznego kosztu jednostkowego: Istotne jest jednak to, Ŝe formuła (7) jest prawdziwa, jeŝeli okres prognozy jest równy czasowi Ŝycia projektu. To znaczy, jeŝeli przyjęto załoŝenie, Ŝe główne składniki analizy całkowicie zuŝyją się w okresie prognoz. JeŜeli tak by nie było, to naleŝałoby sumę zdyskontowanych kosztów pomniejszyć o zdyskontowaną wartość rezydualną. Dynamiczny koszt jednostkowy odpowiada więc cenie, która pozwala na uzyskanie zdyskontowanych przychodów równych zdyskontowanym kosztom. DGC pokazuje, jaki jest 14

15 techniczny koszt uzyskania jednostki efektu oszczędności energii. Koszt ten jest wyraŝony w złotówkach na jednostkę efektu oszczędności energii. W Działaniu 9.2 wskaźnik będzie miał miano albo zł/gj, albo zł/mwh. Czym DGC jest niŝszy, tym lepiej. Wskaźnik ten ma sens jedynie w przypadku porównywania róŝnych opcji. Wskaźnik DGC moŝna wykorzystywać dla: a) porównywania alternatywnych opcji projektu; b) ograniczania (zmiany) zakresu projektu; c) wyboru projektów inwestycyjnych. Stosowanie DGC powinno być wiązane z rzeczywistym rozwaŝaniem róŝnych opcji w celu znalezienia rozwiązania optymalnego. Konieczne jest jednocześnie przedstawianie w studiach wykonalności opisów rozwaŝanych alternatywnych opcji. Analiza opcji powinna być opracowana dla okresu, dla jakiego jest opracowywana analiza finansowa. W analizie opcji powinno się stosować stopę dyskontową w wysokości 8 %, dokonując analizy w cenach bieŝących. 15

16 5. PLAN INWESTYCYJNY Opracowanie studium wykonalności wymaga przedstawienia szczegółowego planu realizacji zadań inwestycyjnych objętych analizowanym projektem oraz uwzględnienia łącznego planu inwestycyjnego beneficjenta, dotyczącego całego okresu prognozy. Plan inwestycyjny naleŝy podzielić na dwa obszary: a) inwestycje rozwojowe i modernizacyjne, w tym dotyczące majątku wytworzonego w wyniku realizacji projektu; b) inwestycje odtworzeniowe, dotyczące istniejącego majątku. Konieczne jest więc podzielenie planu inwestycyjnego na poniŝsze części. Część dotycząca inwestycji rozwojowych i modernizacyjnych: a) Inwestycje dotyczące analizowanego projektu, przewidywane do współfinansowania ze środków UE, b) Inne inwestycje rozwojowe i modernizacyjne planowane przez beneficjenta poza analizowanym projektem. Część dotycząca inwestycji odtworzeniowych: a) Inwestycje odtworzeniowe w ramach analizowanego projektu, przewidywanego do współfinansowania ze środków UE, b) Inwestycje odtworzeniowe dotyczące innych inwestycji rozwojowych i modernizacyjnych planowanych przez beneficjenta poza analizowanym projektem, c) Inwestycje odtworzeniowe dla istniejącego juŝ majątku (takŝe poza projektem przewidywanym do współfinansowania). Przedstawienie szczegółowego planu inwestycji dla inwestycji poza projektem jest wymagane na okres co najmniej 3 lat. PowyŜsze inwestycje wymienione w obu punktach b) oraz w punkcie c) powinny zostać uwzględnione zarówno w scenariuszu analizy z projektem jaki i w scenariuszu analizy bez projektu. Uwzględnienie wszystkim planowanych przez beneficjenta inwestycji ma m.in. znaczenie dla określenia poziomu cen i stawek opłat przewidywanych w planie taryf. Szczególnie istotne jest realistyczne oszacowanie w planie inwestycyjnym poziomu nakładów inwestycyjnych, gdyŝ oszacowanie ich na zbyt niskim poziomie moŝe 16

17 spowodować w przyszłości brak niezbędnych środków na pokrycie przez beneficjenta udziału własnego. Z kolei oszacowanie poziomu nakładów na zbyt wysokim poziomie moŝe spowodować pogorszenie efektywności projektu inwestycyjnego lub brak utrzymania w prognozie płynności finansowej przez beneficjenta. W związku z tym naleŝy z naleŝytą starannością opracować szacunek nakładów inwestycyjnych i przedstawić w studium wykonalności sposób jego opracowania. Zaleca się przyjmowanie załoŝenia, Ŝe okres amortyzacji dla kaŝdego rodzaju składnika majątku, przewidywanego w planie inwestycji, powinien odzwierciedlać jego faktyczny okres uŝytkowania, a nie minimalny okres amortyzacji wynikający z właściwych przepisów prawnych. Przewidywane w planie inwestycji nakłady inwestycyjne projektu współfinansowanego ze środków UE mogą obejmować rezerwy na nieprzewidziane wydatki, pod warunkiem, Ŝe wartość tych rezerw nie przekracza 10% łącznych nakładów, a do proponowanego projektu załączona jest analiza ryzyka. Uwzględnione w ten sposób rezerwy mogą być włączone do sumy kosztów kwalifikowalnych (tj. mogą być teŝ zakwalifikowane do dofinansowania z funduszy UE), ale nie mogą być uwzględniane w wyliczaniu wskaźnika luki w finansowaniu, gdyŝ nie stanowią one przepływu środków pienięŝnych. W związku z tym, wartość rezerw na nieprzewidziane wydatki musi być przedstawiana oddzielnie w ramach planu nakładów inwestycyjnych. 17

18 6. PRZYCHODY I KOSZTY 6.1 Przychody Ze względu na fakt, Ŝe taryfy przedsiębiorstw energetycznych dotyczących Działania 9.2 są zatwierdzane przez Urząd Regulacji Energetyki konieczne jest uwzględnienie w prognozie przychodów beneficjenta specyfiki procesu zatwierdzania tych taryf. Chodzi tu przede wszystkim o stosowanie przez URE kryterium poziomu wzrostu obciąŝeń odbiorców, czyli zwracanie uwagi głównie na procentowy wzrost cen i stawek opłat w stosunku do ostatniej taryfy. Dlatego nie zaleca się stosowania w prognozach dotyczących taryf beneficjenta w Działaniu 9.2 kategorii dostępności cenowej, przedstawianej jako moŝliwy do pokrycia przez odbiorców % wydatków na energię w budŝecie gospodarstwa domowego. Proponuje się natomiast stosowanie i uzasadnianie procentowego wzrostu cen i stawek opłat w stosunku do ich poziomu w poprzednim roku prognozy, czyli w relacji do przyjętych w prognozie wskaźników inflacji. Podejście to wydaje się bardziej zgodne ze stosowaną praktyką i odzwierciedla realne moŝliwości kształtowania się taryf. Jednocześnie zaleca się przedstawianie cen i stawek opłat na początku prognozy w porównaniu do podobnych polskich przedsiębiorstw energetycznych, w celu wykazania realności stosowanych w prognozie taryf. Strukturę przychodów w prognozie finansowej naleŝy przedstawiać w sposób uproszczony i zagregowany. Nie jest uzasadnione bowiem prognozowanie cen i stawek opłat dotyczących wszystkich grup odbiorców, których struktura moŝe się z czasem zmieniać. Ze względu na specyfikę zatwierdzania taryf przedsiębiorstw energetycznych przez URE, w analizie projektu w oparciu o metodę złoŝoną moŝna przyjąć w Działaniu 9.2, Ŝe róŝnica w przychodach beneficjenta pomiędzy wariantami z projektem i bez projektu wynosi zero, czyli poziom przychodów beneficjenta z tytułu realizacji projektu nie ulega zmianie. Wynika to z faktu, Ŝe celem projektów inwestycyjnych dotyczących Działania 9.2 z punktu widzenia URE powinno być obniŝanie poziomu strat, czyli nie będą one prawdopodobnie podstawą akceptowania przez URE podnoszenia poziomu cen i stawek opłat. Jedynie w uzasadnionych przypadkach dopuszcza się przyjmowanie innych niŝ zero wielkości przychodów w analizie projektu w oparciu o metodę złoŝoną, czyli model róŝnicowy. W przypadku jeśli podatek VAT moŝe zostać uznany jako wydatek niekwalifikowalny, w analizie finansowej naleŝy uwzględnić ceny netto. JeŜeli VAT nie moŝe zostać uznany jako wydatek niekwalifikowalny, naleŝy zastosować ceny brutto. 18

19 6.2 Koszty Koszty w rachunku zysków i strat jest to zuŝycie poszczególnych składników majątku, wyraŝone w pieniądzu. Przykładowa struktura kosztów została przedstawiona w p. 11 niniejszych Wytycznych. Zaleca się, aby sprawozdanie Rachunek zysków i strat dla projektu było wykonane zgodnie z Ustawą o rachunkowości w układzie porównawczym, natomiast sprawozdanie Rachunek zysków i strat dla podmiotu (beneficjenta) - zgodnie z Ustawą o rachunkowości w układzie porównawczym lub kalkulacyjnym (w zaleŝności od układu kosztów i sprawozdań stosowanego w danym podmiocie). W prognozach finansowych zawartych w studiach wykonalności w ramach metody DCF szczególnie istotne jest natomiast, aby w przypadku kosztów operacyjnych dla ustalenia finansowej wewnętrznej stopu zwrotu, pominąć wszystkie te pozycje, którym nie odpowiada rzeczywisty wydatek pienięŝny, nawet jeśli są to pozycje, które normalnie ujmuje się w sprawozdaniach finansowych przedsiębiorstw energetycznych (w bilansie i rachunku zysków i strat). W szczególności naleŝy pominąć następujące pozycje jako niezgodne z metodą DCF: a) spadek wartości majątku i amortyzacja, nie są to bowiem wydatki gotówkowe, b) wszelkie rezerwy na przyszłe odnowienie majątku, poniewaŝ i tym pozycjom nie odpowiada rzeczywiste zuŝycie dóbr lub usług, c) wszelkie rezerwy na zdarzenia warunkowe, poniewaŝ czynnik niepewności przyszłych przepływów pienięŝnych uwzględnia się w analizie ryzyka a nie w kategoriach przepływów pienięŝnych. W prognozie kosztów naleŝy uwzględnić oszczędności, które są przedstawione w analizie technicznej. W analizie kosztów naleŝy uwzględnić analizę zmian poziomu strat na przesyle, z projektem i bez projektu. 19

20 7. ANALIZA EFEKTYWNOŚCI FINANSOWEJ I WYLICZENIE LUKI FINANSOWEJ 7.1 Ogólne zasady analizy efektywności finansowej Analizę efektywności finansowej w studiach wykonalności naleŝy przeprowadzać w oparciu o metodologię zdyskontowanych przepływów środków pienięŝnych (ang. Discounted Cash Flow zwaną dalej metodologią DCF), która powinna: a) objąć skonsolidowaną analizę finansową, z punktu widzenia równocześnie właściciela infrastruktury, jak i (jeśli taki oddzielny podmiot występuje) z punktu widzenia operatora infrastruktury, b) brać pod uwagę wyłącznie przepływy środków pienięŝnych, tj. rzeczywiste kwoty pienięŝne wypłacane lub otrzymywane przez dany projekt (czyli nie bierze się pod uwagę niepienięŝnych pozycji kosztowych, jak np. amortyzacja czy rezerwy na pokrycie nieprzewidzianych wydatków), c) uwzględniać przepływy środków pienięŝnych w roku, w którym mają zostać zrealizowane i ujęte w danym okresie prognozy, d) uwzględniać wartość rezydualną, gdy rzeczywisty okres Ŝycia projektu przekracza dany okres prognozy, e) uwzględniać wartość pieniądza w czasie, przy sumowaniu przepływów finansowych w róŝnych latach. Zarówno w ramach analizy efektywności finansowej inwestycji, efektywności finansowej kapitału własnego, jak i analizy trwałości finansowej moŝliwe jest ujmowanie podatków dochodowych i innych podatków bezpośrednich ponoszonych przez beneficjenta/operatora jako koszty operacyjne. 7.2 Wskaźniki efektywności finansowej i ich interpretacja W analizie finansowej naleŝy obliczyć następujące wskaźniki efektywności finansowej: a) finansową wewnętrzną stopę zwrotu, b) finansową zaktualizowaną wartość netto projektu. Oba te wskaźniki naleŝy obliczyć w trzech wariantach: a) dla całkowitych nakładów na projekt (zawierających równieŝ dotację), 20

21 b) dla nakładów na projekt pomniejszonych o dotację, c) dla nakładów na projekt pomniejszonych o dotację oraz poŝyczki lub kredyty. Finansowa wartość netto obliczana jest według wzoru: gdzie S n jest to saldo przepływów pienięŝnych w czasie n (przepływy pienięŝne netto), a a t jest to finansowy czynnik dyskontujący wybrany do dyskontowania. Finansowa wewnętrzna stopa zwrotu jest to stopa procentowa, przy której zaktualizowana wartość netto inwestycji równa jest 0: Wszystkie powszechnie uŝywane programy komputerowe do analiz finansowych obliczają automatycznie wartości tych wskaźników przez zastosowanie odpowiedniej funkcji finansowej. Analiza powinna przedstawić, jak przedstawia się finansowe obciąŝenie netto projektu, jak teŝ, Ŝe projektowi, po dofinansowaniu przez UE, nie grozi wstrzymanie z powodu braku na jakimś etapie gotówki. Sam fakt niskiej czy nawet ujemnej finansowej stopy zwrotu niekoniecznie oznacza, Ŝe projekt nie jest zgodny z celami Działania 9.2. Z drugiej strony, taka wysokość stóp zwrotu informuje, Ŝe dany projekt moŝe nigdy nie stać się opłacalny z finansowego punktu widzenia. W takim przypadku projektodawca powinien wskazać ewentualne zasoby, z których projekt będzie korzystać, kiedy dotacja UE ulegnie zmniejszeniu. 7.3 Opis przyjętej metodologii wyliczenia luki finansowej wraz z argumentacją jej stosowania Analiza finansowa projektu powinna zawierać m.in. wyliczenie luki finansowej, które ma umoŝliwić oszacowanie wysokości dofinansowania z funduszy UE. Celem tego wyliczenia, dokonywanego na potrzebę opracowania wniosku o dofinansowanie projektu z funduszy UE, jest oszacowanie (maksymalnej) wysokości dofinansowania, która z jednej strony czyni 21

22 projekt wykonalny, z drugiej zaś nie jest przekazaniem nieuzasadnionej kwoty beneficjentowi. Metodę obliczania luki finansowej stosuje się dla projektów generujących dochód pod warunkiem, iŝ: a) wsparcie nie stanowi pomocy publicznej w rozumieniu art. 87 TWE, b) wartość bieŝąca przepływów pienięŝnych netto generowanych w ramach projektu jest dodatnia. Tak więc bez względu na wartość całkowitych kosztów projektu, dla wszystkich projektów dotyczących Działania 9.2, poziom dofinansowania ustala się przy zastosowaniu metody luki finansowej. Dla obliczenia luki finansowej naleŝy dokonać analizy przepływów pienięŝnych oszacowanych na podstawie metody standardowej lub złoŝonej, uwzględniając następujące kategorie zdyskontowanych przepływów pienięŝnych: a) Zdyskontowane nakłady inwestycyjne projektu (DIC), bez rezerw na nieprzewidziane wydatki, b) Zdyskontowane przychody projektu, c) Zdyskontowane koszty operacyjne projektu, (powiększone o zdyskontowane nakłady odtworzeniowe w ramach projektu dofinansowanego z funduszy UE oraz zdyskontowane zmiany w kapitale obrotowym netto), d) Zdyskontowana wartość rezydualna. W celu wyliczenia wskaźnika luki finansowej w dochodach uwzględnia się wartość rezydualną, natomiast nakłady inwestycyjne pomniejsza się o rezerwy na nieprzewidziane wydatki, których nie naleŝy uwzględniać przy wyliczaniu tego wskaźnika. PoniŜej przedstawiono algorytm prezentujący sposób obliczania luki finansowej w projekcie (zgodnie z publikacją Komisji Europejskiej z 2006 r., Metodologia przeprowadzania analizy kosztów i korzyści. Wytyczne, Nowy okres programowania , Dokument roboczy nr 4, Bruksela, ang. Guidance on the methodology for carrying out Cost-Benefit Analysis, zob. 22

23 Krok 1. Określenie wskaźnika luki finansowej (R) R = Max EE/DIC gdzie: - Max EE to maksymalny wydatek kwalifikowalny = DIC - DNR (art. 55 ust. 2 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006), - DIC to suma zdyskontowanych nakładów inwestycyjnych projektu,dnr to suma zdyskontowanych dochodów (przychodów netto) = suma zdyskontowanych przychodów suma zdyskontowanych kosztów operacyjnych (powiększonych o zdyskontowane nakłady odtworzeniowe w ramach projektu dofinansowanego z funduszy UE oraz uwzględniające zdyskontowane zmiany w kapitale obrotowym netto) + zdyskontowana wartość rezydualna. Krok 2. Określenie kwoty decyzji (Decision Amount, DA), tzn. kwoty, dla której ma zastosowanie stopa współfinansowania dla danej osi priorytetowej (art. 41 ust. 2 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006) Kwota określona w kroku drugim oznacza wydatki kwalifikowalne, do których ma zastosowanie stopa współfinansowania dla danej osi priorytetowej. W przypadku duŝych projektów jest to kwota decyzji, o której mowa w art.41 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006. Natomiast w odniesieniu do wszystkich innych projektów jest to kwota wydatków kwalifikowalnych, które spełniają kryterium prawnej (art. 56 ww. Rozporządzenia) jak i finansowej (art. 55 ww. Rozporządzenia) kwalifikowalności. Istotą kroku drugiego jest przekształcenie wydatku kwalifikowalnego z wartości bieŝących, tj. zdyskontowanych (art. 55 ust. 2 ww. Rozporządzenia) w wartości niezdyskontowane. Krok 2 ma na celu uniknięcie takiej sytuacji, w której dotacja EU byłaby wyraŝona w wartościach bieŝących (tzn. zdyskontowana). Stosowanie wartości bieŝących w odniesieniu do dotacji UE nie byłoby uzasadnione, gdyŝ dotacja nie jest wypłacana w całości z góry, ale stanowi refundację rzeczywistych (niezdyskontowanych) wydatków kwalifikowalnych ponoszonych w trakcie realizacji projektu. DA = EC*R gdzie: - EC to koszty kwalifikowalne (niezdyskontowane). 23

24 Krok 3. Określenie (maksymalnej) dotacji UE: Dotacja UE = DA*Max CRpa gdzie: - Max CRpa to maksymalna wielkość współfinansowania określona dla osi priorytetowej w decyzji Komisji przyjmującej program operacyjny. W przypadku, w którym w ramach priorytetu zróŝnicowany został poziom dofinansowania w poszczególnych działaniach, stosuje się stopę dofinansowania właściwą dla danego działania. Podział środków pomiędzy działania w ramach szczegółowego opisu priorytetów oraz poziomy dofinansowania są określone przez właściwą instytucję zarządzającą w taki sposób, Ŝe poziom dofinansowania nie przekracza poziomu określonego dla priorytetu w decyzji Komisji. Dla Działania 9.2 maksymalna wielkość (stopa) współfinansowania wynosi 85 %. W przypadku projektów objętych Działaniem 9.2 występuje ich specyfika, dotycząca identyfikacji przychodów projektu. Z uwagi na mechanizm kontrolny i regulacyjny URE, któremu podlegają okresowo zatwierdzane taryfy, Regulator nie dopuszcza z reguły do podniesienia obciąŝeń odbiorców na skutek realizacji projektów, których celem jest obniŝenie poziomu strat energii (ciepła). Z tego względu, w projektach tego typu spodziewana róŝnicowa zmiana przychodów będzie wynosiła zero. Inne wielkości róŝnicy przychodów są dopuszczalne jedynie w uzasadnionych przypadkach. Z kolei w sferze kosztów następują zazwyczaj z jednej strony przyrosty kosztów wynikające z realizacji projektu inwestycyjnego (np. z tytułu wzrostu amortyzacji i podatku od nieruchomości), ale z drugiej strony projekty te powodują oszczędności (redukcje) kosztów, przede wszystkim z tytułu obniŝenia poziomu strat na przesyle, co przekłada się na zmniejszenie poziomu produkcji energii i/lub zmniejszenie zakupów energii. Na potrzeby ustalenia luki finansowej i wyznaczenia poziomu dofinansowania nakłady odtworzeniowe oraz zdyskontowane zmiany w kapitale obrotowym netto są traktowane natomiast jako element kosztów (wydatków) operacyjnych.. PoniŜej przedstawiono przykład liczbowy obliczania dofinansowania z funduszy UE dla projektów z Działania 9.2. Szerzej przykład ten został przedstawiony w p. 11 niniejszych Wytycznych. 24

25 Dane liczbowe: a) EC = tys. zł (koszty (nakłady) kwalifikowalne projektu, niezdyskontowane, ustalone w oparciu o kosztorys, bez rezerwy inwestycyjnej), b) DNR = ,1 tys. zł (wartość bieŝąca przyszłych oszczędności kosztów powiększona o zdyskontowaną wartość rezydualną minus zdyskontowane koszty utrzymania infrastruktury minus zdyskontowane nakłady odtworzeniowe plus/minus zmiana w kapitale obrotowym netto minus podatek dochodowy), c) DIC = ,5 tys. zł (wartość bieŝąca inicjujących nakładów inwestycyjnych, i z zastosowaniem odpowiedniej stopy dyskontowej), d) Max CRpa = 85 % (Poziom dofinansowania dla osi priorytetowej, w ramach której realizowany będzie projekt). Krok 1. Obliczenie wskaźnika luki finansowej (R): R = (DIC-DNR)/DIC=( ,5 tys. zł ,1 tys. zł) / ,5 tys. zł = 67,6476 % Krok 2. Określenie kwoty decyzji (DA): DA = EC * R = tys. zł * 67,6476 % = ,4 tys. zł Krok 3. Określenie (maksymalnej) dotacji UE - wartości dofinansowania z funduszy UE: Dotacja UE = DA * Max CRpa = ,4 tys. zł * 85 % = ,5 tys. zł Ustalenie efektywnej stopy współfinansowania projektu z UE: Dotacja UE / EC = ,5 tys. zł / tys. zł = 57,50 %. 25

26 8. TRWAŁOŚĆ FINANSOWA W studium wykonalności konieczne jest wykazanie finansowej trwałości projektu, czyli, Ŝe projektowi nie grozi wyczerpanie się środków pienięŝnych. Konieczne jest więc w prognozie finansowej odpowiednie zharmonizowanie w czasie wpływów i wydatków. Beneficjenci powinni przedstawić, w jaki sposób w horyzoncie czasowym projektu źródła finansowania (w tym wpływy i wszelkiego typu transfery środków pienięŝnych) są systematycznie dopasowywane do przewidywanych wydatków w kolejnych latach prognozy. W ramach analizy trwałości finansowej projektu naleŝy więc wykazać, Ŝe zasoby finansowe na realizację analizowanego projektu zostały zapewnione i są one wystarczające do sfinansowania wydatków na projekt podczas jego realizacji, a następnie eksploatacji. Analiza trwałości finansowej projektu musi zawierać co najmniej następujące części: a) analizę zasobów finansowych dotyczących projektu, b) analizę sytuacji finansowej beneficjenta/operatora. W oparciu o treść rozdziału 10 Stosowanie podejścia sektorowego Wytycznych MRR z 19 września 2007 r. przyjmuje się, Ŝe ze względu na występujące róŝnice w podejściu do stosowania analizy finansowej i ekonomicznej w odniesieniu do poszczególnych sektorów, moŝliwe jest w przypadku Działania 9.2 zrealizowanie projektu w przypadku okresowych ujemnych sald skumulowanych przepływów pienięŝnych w prognozie projektu, podczas gdy występuje łączne dodatnie skumulowane saldo przepływów pienięŝnych oraz w przypadku zachowania dodatnich rocznych sald przepływów pienięŝnych na koniec kaŝdego roku działalności w prognozie beneficjenta z projektem. Analiza sytuacji finansowej beneficjenta/operatora sprowadza się do zbadania trwałości finansowej nie tylko samego projektu, ale równieŝ beneficjenta/operatora. JeŜeli bowiem beneficjent/operator zbankrutuje, trwałość samego projektu traci aktualność. Analiza przepływów gotówkowych musi wykazać, Ŝe beneficjent/operator będzie miał dodatnie roczne saldo gotówkowe na końcu kaŝdego roku działalności w analizowanych okresie prognozy. W przypadku przedsiębiorstw energetycznych, których taryfy były utrzymywane na minimalnym poziomie dla utrzymania minimalnych wzrostów obciąŝeń odbiorców szczególnie istotne jest zweryfikowanie trwałości finansowej projektu. Niekiedy bowiem dla utrzymania trwałości finansowej konieczne jest wystąpienie do właściciela 26

27 spółki/przedsiębiorstwa (np. gminy) o dodatkowe środki, np. w formie podwyŝszenia kapitału. Rzetelna analiza trwałości finansowej moŝe być więc praktycznie przydatna równieŝ dla zorganizowania niezbędnego finansowania udziału własnego, w procesie pozyskiwania kredytów i poŝyczek. Jest to szczególnie istotne w obliczu stosowania w procesie obliczania luki finansowej wskaźnika stopy współfinansowania w wysokości 85 %, która obniŝa poziom dotacji, co moŝe spowodować napięcia finansowe u beneficjenta w długim okresie Ŝycia projektu. Konieczne jest więc zadbanie o to, by w praktyce beneficjent nie popadł w kłopoty finansowe z powodu uruchomienia realizacji projektu dofinansowywanego w funduszu UE. Dodatkowo w przypadku beneficjentów-gmin, których dotyczy ustawa o finansach publicznych konieczne jest wykazanie, Ŝe stosunek długu do wykonanych dochodów ogółem nie przekracza w Ŝadnym roku 60%. W analizie trwałości naleŝy przedstawić m.in. sprawozdania finansowe beneficjenta za okres ostatnich 3 lat w celu określenia prognozowanych wielkości w kontekście realiów finansowych danego podmiotu. 27

28 9. ANALIZA WRAśLIWOŚCI I RYZYKA Przeprowadzenie analiz wraŝliwości i ryzyka jest niezbędnym uzupełnieniem oceny trwałości finansowej projektu współfinansowanego z dotacji UE. Powinna ona zatem wykazać, czy określone czynniki ryzyka nie spowodują utraty płynności finansowej projektu oraz beneficjenta/operatora. W praktyce bowiem z punktu widzenia instytucji decydujących o dotacjach najistotniejsze ryzyko, dotyczy utraty przez beneficjenta/operatora płynności finansowej, co uniemoŝliwi zrealizowanie projektu. Analiza powinna więc wykazać przede wszystkim, Ŝe wybrane czynniki ryzyka (określone zmiany parametrów w stosunku do zakładanych w prognozie) nie spowodują utraty płynności finansowej beneficjenta/operatora. 9.1 Analiza wraŝliwości Analiza wraŝliwości polega na określeniu wpływu procentowych odchyleń poziomu wybranych zmiennych, od ich wielkości przyjętych w prognozie finansowej, na wskaźniki efektywności projektu. W ramach analizy wraŝliwości powinny zostać zbadane takŝe zmiany w saldach środków pienięŝnych beneficjenta w prognozie z projektem, spowodowane zmiennością istotnych kluczowych parametrów (zmiennych). Analiza wraŝliwości powinna zostać przeprowadzona dla kaŝdego analizowanego projektu inwestycyjnego. Dla Działania 9.2 proponuje się następujący zakres przykładowych zmiennych wejściowych, dla których mogą zostać przeanalizowane skutki ich zmian: a) zmiany poziomu nakładów inwestycyjnych (kosztów inwestycyjnych), b) zmiany popytu (sprzedaŝy), tj. prognozy tempa wzrostu popytu oraz elastyczność zuŝycia energii elektrycznej i ciepła, c) zmiany cen i stawek opłat, d) zmiany cen substytutów energii elektrycznej i ciepła, e) zmiany najbardziej znaczącego składnika kosztów operacyjnych (np. zakupywanej energii, kosztów remontów i utrzymania zaleŝnie od struktury rodzajowej kosztów), f) zmiany poziomu strat na przesyle, g) zmiany poziomu zakładanych oszczędności kosztów na skutek realizacji projektu, h) obniŝenie poziomu dofinansowania UE. 28

29 Analiza wraŝliwości powinna pozwolić ustalić, jak zmiany w wartościach krytycznych zmiennych projektu wpłyną na wyniki analiz przeprowadzonych dla projektu, a głównie na poziom wskaźników efektywności finansowej i ekonomicznej projektu. Analiza wraŝliwości powinna być dokonywana w drodze: a) identyfikacji zmiennych kluczowych, b) dokonywania zmian poszczególnych zmiennych o określoną procentowo wartość oraz c) ustalenie występujących w rezultacie wahań w finansowych i ekonomicznych wskaźnikach efektywności. KaŜdorazowo zmianie poddawana powinna być tylko jedna zmienna, a inne parametry powinny pozostać niezmienione. Za krytyczne powinno uznawać się te zmienne, w przypadku których dokonanie zmiany ich wartości o +/- 1 % spowoduje odpowiednią zmianę wartości bazowej NPV o +/- 5 %. MoŜliwe jest takŝe przyjęcie innych kryteriów wyznaczenia zmiennych krytycznych. Beneficjent powinien zidentyfikować i omówić w ramach analizy wraŝliwości róŝne czynniki ryzyka, uzasadnić, które z nich są istotne i dokonać odpowiednich obliczeń. Zmiany wartości tych czynników powinny uwzględniać specyfikę sektora energetycznego oraz lokalnych warunków rynkowych. Przedstawione powyŝej czynniki ryzyka (rodzaje zmiennych), jak i stopień ich zmienności naleŝy traktować jedynie jako przykład. Beneficjent powinien samodzielnie zidentyfikować wszystkie istotne ryzyka oraz ocenić ich moŝliwą zmienność w odniesieniu do specyfiki własnego projektu. Istotne jest, by w przypadku regulowanego sektora energetyki nie sprawdzać skutków trwałej zmiany takich czynników, jak nagły zdecydowany spadek popytu czy znaczna obniŝka taryf. Konieczne jest uwzględnienie procesu przygotowywania i rozpatrywania przez URE wniosków taryfowych w celu złagodzenia skutków nieoczekiwanych zmian. Z drugiej jednak strony nie naleŝy lekcewaŝyć zidentyfikowanych ryzyk nawet w firmach energetycznych, których usługi są tak istotne dla odbiorców. Mogą bowiem np. występować znaczne opóźnienia w zatwierdzaniu oczekiwanych przez te przedsiębiorstwa stawek i cen. WaŜne jest zatem zdobycie informacji o ryzyku związanym z utratą płynności finansowej przez beneficjenta/operatora. 29

30 9.2 Analiza ryzyka W Działaniu 9.2 analiza ryzyka powinna zostać sporządzona metodą jakościowej oceny ryzyka, zgodnie z wytycznymi przedstawionymi w poniŝszych punktach. Analiza ryzyka powinna mieć charakter jakościowy, gdzie ocenia się prawdopodobieństwo faktycznego wystąpienia danego ryzyka (niskie, średnie, wysokie). Następnie wymagane jest opisanie okoliczności, jakie przyczyniłyby się do wystąpienia tej sytuacji. Zaleca się wykorzystanie w tym celu następującej tabeli: Ryzyko Prawdopodobieństwo Okoliczności X % wzrost poziomu kosztów (nakładów) Niskie/ Średnie/ Wysokie inwestycyjnych Y % obniŝenie dynamiki popytu (sprzedaŝy), tj. Niskie/ Średnie/ Wysokie prognozy tempa wzrostu popytu oraz elastyczność zuŝycia energii elektrycznej i ciepła Z % obniŝenie dynamiki zmian cen i stawek Niskie/ Średnie/ Wysokie opłat XX % obniŝenie dynamiki zmian cen Niskie/ Średnie/ Wysokie substytutów energii elektrycznej i ciepła YY % wzrost najbardziej znaczącego składnika Niskie/ Średnie/ Wysokie kosztów operacyjnych (np. zakupywanej energii, kosztów remontów i utrzymania zaleŝnie od struktury rodzajowej kosztów) ZZ % wzrost poziomu strat na przesyle Niskie/ Średnie/ Wysokie XY % spadek poziomu zakładanych Niskie/ Średnie/ Wysokie oszczędności kosztów na skutek realizacji projektu XZ % obniŝenie poziomu dofinansowania UE Niskie/ Średnie/ Wysokie Inne istotne czynniki. Niskie/ Średnie/ Wysokie Zakres odchyleń poziomu wybranych zmiennych (X, Y, Z, itp.) powinien zostać indywidualnie ustalony w zaleŝności od rodzaju zmiennej oraz specyficznych warunków w jakich funkcjonować będzie projekt oraz beneficjent. Uznaje się, Ŝe badanie letnich przepływów pienięŝnych w analizie ryzyka jest bezzasadne. Wystarczające jest ustalenie wyników dla okresu wdraŝania projektu oraz pięciu lat eksploatacji. W praktyce jest to zazwyczaj okres, w którym potrzeby finansowe 30

31 beneficjenta są najwyŝsze. Ponadto trudno jest dokonać przekonywującej oceny ryzyka dla następnych lat. 31

32 10. ANALIZA EKONOMICZNA 10.1 Metody analizy ekonomicznej Analiza ekonomiczna jest wymaganym elementem studium wykonalności i polega na przedstawieniu efektów realizacji projektu inwestycyjnego z punktu widzenia otoczenia społecznego, na które projekt ma wpływ, w odróŝnieniu od analizy finansowej, opracowywanej z punktu widzenia beneficjenta. W przypadku projektów objętych Działaniem 9.2 analizę ekonomiczną moŝemy wykonać, w zaleŝności od poziomu nakładów inwestycyjnych projektu, jedną z dwóch metod: a) Analiza efektywności kosztowej (CEA Cost-Effectiveness Analysis) - dla projektów nie będących duŝymi, tj. o nakładach inwestycyjnych do 25 mln euro, b) Analiza kosztów i korzyści (CBA - Cost-Benefit Analysis) - dla duŝych projektów, tj. o nakładach inwestycyjnych powyŝej 25 mln euro), zob. w dokumencie Przewodnik KE do CBA Analiza efektywności kosztowej W przypadku stosowania do analizy ekonomicznej metody analizy efektywności kosztowej naleŝy obliczyć wskaźnik efektywności kosztowej (WEK) projektu. PoniŜej przedstawiono formułę obliczania tego wskaźnika. WEK = ŚMR/ŚZK gdzie: WEK wskaźnik efektywności kosztowej ŚMR średnioroczna miara rezultatu ŚZK średnioroczna zmiana kosztów Średnioroczna miara rezultatu oznacza przewidywaną średnioroczną zmianę (oszczędność) poziomu strat na przesyle (lub w wytwarzaniu) ciepła [GJ/rok] lub energii elektrycznej [MWh/rok], która ma zostać osiągnięta w wyniku realizacji projektu. Średnioroczna zmiana kosztów obejmuje zmianę rocznych kosztów operacyjnych w wyniku realizacji projektu wraz z amortyzacją (z rachunku zysków i strat projektu). Amortyzacja stanowi tu odzwierciedlenie nakładów inwestycyjnych. 32