ANATOMIA Skrypt dla studentów medycyny opracowany na podstawie Anatomii prawidłowej człowieka prof. T. Marciniaka Michu Wrocław 2008 Wersja 1.

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "ANATOMIA Skrypt dla studentów medycyny opracowany na podstawie Anatomii prawidłowej człowieka prof. T. Marciniaka Michu Wrocław 2008 Wersja 1."

Transkrypt

1 ANATOMIA Skrypt dla studentów medycyny opracowany na podstawie Anatomii prawidłowej człowieka prof. T. Marciniaka Michu Wrocław 2008 Wersja

2 SPIS TREŚCI Wstęp 3 Spis pytań egzaminacyjnych 5 Układ kostny szkielet osiowy 11 kończyna górna 13 kończyna dolna 15 czaszka 18 Połączenia kości 28 Układ mięśniowy głowa i szyja 35 kończyna górna 39 tułów 42 kończyna dolna 49 Układ krwionośny serce 52 tętnice 56 żyły 67 Trzewia Układ pokarmowy i oddechowy głowa i szyja 71 klatka piersiowa 78 jama brzuszna 81 Układ moczowo-płciowy 86 Gruczoły wewnątrzwydzielnicze 95 Układ nerwowy ośrodkowy układ nerwowy 95 układ autonomiczny 119 narządy zmysłów 121 nn. czaszkowe 128 nn. rdzeniowe 133 Skróty: a. arteria tętnica aa. arteriae tętnice art. articulatio staw lig. ligamentum więzadło ligg. ligamenta więzadła m. musculus mięsień mm. musculi mięśnie n. nervus nerw nn. nervi nerwy r. ramus gałąź rr. rami gałęzie v. vena żyła vv. venae żyły s. sive lub: używane gdy temu samemu elementowi można przypisać dwie równie poprawne formy, np. oś poprzeczna lub pozioma (axis transversalis s. horizontalis) vel albo: używane gdy dane struktury nie występują zamiennie, lecz odpowiadają sobie np. nerw grzbietowy prącia albo łechtaczki (nervus dorsalis penis vel clitoridis) - 2 -

3 Anatomia prawidłowa człowieka jest, ogólnie mówiąc, nauką o budowie ciała ludzkiego, w którym nie zaszły żadne zmiany chorobowe. W przeciwieństwie do niej anatomia patologiczna zajmuje się właśnie zmianami, jakie w ciele człowieka powoduje proces chorobowy. Aby móc precyzyjnie określić położenie jakiegoś elementu w obrębie organizmu, posługujemy się pojęciami płaszczyzn i osi ciała. I tak wyróżniamy trzy osie ciała: - oś pionowa lub podłużna lub czaszkowo ogonowa (axis verticalis s. longitudinalis s. craniocaudalis), - oś strzałkowa lub przednio-tylna lub brzuszno-grzbietowa (axis sagittalis s. anteroposterior s. ventrodorsalis), - oś poprzeczna lub pozioma (axis transversalis s. horizontalis). Każda z powyższych osi krzyżuje się z dwoma pozostałymi pod kątem prostym. W ten sposób wyznaczają one płaszczyzny ciała ludzkiego: - oś pionowa i strzałkowa wyznaczają płaszczyznę środkową (pośrodkową) (planum medianum), - każdą płaszczyznę równoległą do środkowej nazywamy strzałkową (planum sagittale), - oś pionowa i poprzeczna wyznaczają płaszczyznę czołową (planum frontale), - oś strzałkowa i poprzeczna wyznaczają płaszczyznę poziomą lub poprzeczną (planum horizontale s. transversale). Elementom ciała ludzkiego nadaje się określone i precyzyjne nazwy, opierając się na ich położeniu np. względem powyższych osi i płaszczyzn, ale nie tylko. Wszystkie nazwy, czyli miana anatomiczne dzielimy na cztery grupy: - ogólne, czyli najczęściej rzeczowniki określające rodzaj części ciała, np. dołek, guzek itd., - kierunkowe, czyli przymiotniki umiejscawiające element względem innych, np. górny, dolny itd., - kończynowe, czyli przyjmujące za punkt odniesienia odległość od przyczepu kończyny do tułowia, np. bliższy, dalszy itd., - szczegółowe, tj. tworzone z pozostałych. Poniżej przedstawiam najczęściej spotykane określenia: verticalis pionowy horizontalis poziomy frontalis czołowy sagittalis strzałkowy trasversalis poprzeczny, tj. prostopadły do osi ciała longitudinalis podłużny tranversus poprzeczny, tj. prostopadły do osi kończyny lub narządu anterior przedni posterior tylny ventralis brzuszny dorsalis grzbietowy cranialis czaszkowy caudalis ogonowy superior górny inferior dolny sinister lewy dexter prawy internus wewnętrzny externus zewnętrzny lateralis boczny medianus pośrodkowy, tj. leżący w płaszczyźnie pośrodkowej lub w środkowej części kończyny medius średni, środkowy (pomiędzy położeniem anterior a posterior lub internus a externus) superficialis powierzchowny centralis środkowy proximalis bliższy radialis promieniowy tibialis piszczelowy palmaris dłoniowy medialis przyśrodkowy intermedius pośredni (miedzy położeniem bocznym a przyśrodkowym) profundus głęboki axialis osiowy distalis dalszy ulnaris łokciowy fibularis strzałkowy (w odniesieniu do kości, a nie do osi czy płaszczyzny) plantaris podeszwowy Po tych wstępnych określeniach odnośnie języka anatomii, możemy przejść do podziału ciała ludzkiego na układy. Wszystkie bowiem elementy organizmu podzielone są na grupy, zależnie od budowy histologicznej, położenia oraz funkcji. Wyróżniamy w ciele człowieka następujące układy oraz badające je gałęzie nauki: - układ kostny (systema skeletale) osteologia, - połączenia kości (juncturae ossium) arthrologia, syndesmologia (dwa powyższe tworzą bierny układ ruchu (systema motorum passivum)), - układ mięśniowy (systema musculorum) miologia (mięśnie tworzą czynny układ ruchu systema motorum activum) - układ krwionośny (systema sanguineum) i układ limfatyczny (systema limphaticum) angiologia, - układ pokarmowy (systema digestorium s. apparatus digestorius), - układ oddechowy (systema respiratorium s. apparatus respiratorius), - układ moczowo-płciowy (systema urogenitale) (ogólnie nauka o trzewiach splanchnologia), - gruczoły wewnątrzwydzielnicze (glandulae endocrineae) endokrynologia, - układ nerwowy (systema neurale) neurologia oraz narządy zmysłów (organa sensuum)

4 Ciało ludzkie (corpus humani) składa się z głowy, szyi, tułowia, i kończyn. Na głowie (caput) rozróżniamy czaszkę i twarz. Na czaszce (cranium) obecne są okolice: czołowa (regio frontalis), ciemieniowa (regio parietalis), potyliczna (regio occipitalis), skroniowe (regiones temporales) oraz ucho (auris) z małżowiną uszną (auricula). Na twarzy (facies) mamy okolice: oczodołową (regio orbitalis), podoczodołową (regio infraorbitalis), nosową (regio nasalis), ustną (regio oralis), bródkową (regio mentalis), policzkową (regio buccalis), jarzmową (regio zygomatica) i przyuszno-żwaczową (regio parotideomasseterica). Szyję (collum) dzielimy na szyję w znaczeniu ścisłym (cervix) i kark (nucha) lub na okolicę szyi przednią, boczną i tylną. Z przodu obecne są: okolica mostkowo-obojczykowo-sutkowa (regio sternocleidomastoidea), dół nadobojczykowy mniejszy (fossa supraclavicularis minor), trójkąt podżuchwowy (trigonum submandibulare) i szyjny (trigonum caroticum). Z boku występuje trójkąt łopatkowo-obojczykowy (trigonum omoclaviculare) i dół nadobojczykowy większy (fossa supraclavicularis major). Na tułowiu (truncus) okolice dzielimy na: piersiowe, brzucha, grzbietu i kroczową. Okolice piersiowe (regiones pectorales) to: podobojczykowa (regio infraclavicularis), sutkowa (regio mammaria) i pachowa (regio axillaris) dół pachowy (fossa axillaris). Okolice brzucha (regiones abdominis) to: nadbrzuszna (regio epigastrica), podżebrowa prawa i lewa (regio hypochondriaca dextra et sinistra), pępkowa (regio umbilicalis), boczna prawa i lewa (regio lateralis dextra et sinistra), łonowa (regio pubica), pachwinowa prawa i lewa (regio inguinalis dextra et sinistra). Wśród okolic grzbietu (regiones dorsi) mamy okolicę: kręgową (regio vertebralis), krzyżową (regio sacralis), łopatkową (regio scapularis), podłopatkową (regio infrascapularis), lędźwiową (regio lumbalis) i pośladkową (regio glutea). Okolica kroczowa (regio perinealis) składa się z okolicy odbytowej (regio analis) i krocza (perineum). W kończynie górnej (membrum superius) wyróżniamy okolicę: naramienną (regio deltoidea), ramienia przednią i tylną (regio brachii anterior et posterior), łokciową przednią (i dół łokciowy) i tylną (regio cubitalis anterior (et fossa cubitalis) et posterior), przedramienia przednią i tylną (regio antebrachii anterior et posterior), dłoń i grzbiet ręki (palma manus et dorsum manus). W kończynie dolnej (membrum inferius) mamy okolicę: uda przednią (i trójkąt udowy) i tylną (regio femoris anterior (et trigonum femorale) et posterior), kolana przednią i tylną (regio genus anterior et posterior), podudzia (goleni) przednią i tylną (regio cruralis anterior et posterior), podeszwę i grzbiet stopy (planta et dorsum pedis) oraz okolicę piętową (regio calcanea)

5 Część I osteologia, syndesmologia, artrologia, miologia ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE 1. Budowa kręgu prawdziwego (vertebra vera) 2. Kręgi szyjne (vertebrae cervicales) 3. Kręgi piersiowe (vertebrae thoracicae) 4. Kręgi lędźwiowe (vertebrae lumbales) 5. Kość krzyżowa (os sacrum) 6. Kręgosłup jako całość (columna vertebralis) 7. Żebro (costa) 8. Szkielet klatki piersiowej (sceleton thoracis) 9. Obojczyk (clavicula) 10. Łopatka (scapula) 11. Kość ramienna (humerus) 12. Kość łokciowa (ulna) 13. Kość promieniowa (radius) 14. Kości nadgarstka (ossa carpi) 15. Kości ręki (ossa manus) 16. Kość biodrowa (os ilium) 17. Kość kulszowa (os ischii) 18. Kość łonowa (os pubis) 19. Kość udowa (femur) 20. Kość piszczelowa (tibia) 21. Kość strzałkowa (fibula) 22. Kości stopy (ossa pedis) 23. Kości mózgoczaszki (ossa neurocranii) 24. Kość potyliczna (os occipitale) 25. Kość klinowa (os sphenoidale) 26. Kość czołowa (os frontale) 27. Kość ciemieniowa (os parielale) 28. Kość skroniowa (os temporale) 29. Kości twarzoczaszki (ossa splanchnocranii) 30. Kość sitowa (os ethmoidale) 31. Szczęka (maxilla) 32. Żuchwa (mandibula) 33. Sklepienie czaszki (calvaria) 34. Dół przedni czaszki (fossa cranialis anterior) 35. Dół środkowy czaszki (fossa cranialis media) 36. Dół tylny czaszki (fossa cranialis posterior) 37. Pole przednie zewnętrznej powierzchni podstawy czaszki 38. Pole środkowe zewnętrznej powierzchni podstawy czaszki 39. Jama nosowa (cavum nasi) 40. Oczodół (orbita) 41. Dół skroniowy (fossa temporalis) 42. Dół podskroniowy (fossa infratemporalis) 43. Dół skrzydłowo podniebienny (fossa pterygopalatina) 44. Ciemiączka czaszki (fonticuli cranii) 45. Miejsca przejścia nerwów czaszkowych przez czaszkę 46. Rodzaje stawów (genera articulationum) i rodzaje połączeń kości (genera juncturarum ossium) 47. Połączenia kręgów (juncturae vertebrarum) 48. Połączenie czaszki z kręgosłupem 49. Staw skroniowo żuchwowy (articulatio temporomandibularis) 50. Połączenia obręczy kończyny górnej (juncturae cinguli memebri superioris) 51. Staw ramienny (articulatio humeri) 52. Staw łokciowy (articulatio cubiti) 53. Staw promieniowo łokciowy dalszy (articulatio radioulnaris distalis) i błona międzykostna przedramienia (membrana interossea antebrachii) 54. Staw promieniowo nadgarstkowy (articulatio radiocarpea) 55. Stawy ręki (articulationes manus) - 5 -

6 56. Kanał nadgarstka (canalis carpi) 57. Staw biodrowy (articulatio coxae) 58. Spojenie łonowe (symphysis pubica) i wymiary miednicy 59. Staw kolanowy (articulatio genus) przyczepy torebki stawowej 60. Więzadła stawu kolanowego (ligamenta articulationis genus) 61. Stawy stopy (articulationes pedis) 62. Staw skokowo goleniowy (articulatio talocruralis) 63. Staw skokowo piętowy (articulatio talocalcanearis) 64. Staw skokowo piętowo łódkowy (articulatio talocalcaneonavicularis) 65. Staw poprzeczny stępu (articulatio tarsi transversa) 66. Mięśnie mimiczne (musculi mimici) 67. Mięśnie żuchwy (musculi mandibulae) 68. Mięśnie podniebienia (musculi palatini) 69. Mięśnie szyi powierzchowne (musculi colli superficiales) 70. Mięśnie szyi głębokie (musculi colli profundi) 71. Okolica przednia szyi (regio colli anterior) trójkąty 72. Okolica boczna szyi (regio colli lateralis) trójkąty 73. Mięśnie obręczy kończyny górnej (musculi cinguli membri superioris) 74. Mięśnie ramienia dłoniowe (musculi brachii palmares) 75. Mięśnie ramienia grzbietowe (musculi brachii dorsales) 76. Mięśnie przedramienia dłoniowe (musculi antebrachii palmares) 77. Mięśnie przedramienia grzbietowe (musculi antebrachii dorsales) 78. Mięśnie ręki (musculi manus) 79. Mięśnie powierzchowne klatki piersiowej (musculi thoracis superficilaes) 80. Mięśnie głębokie klatki piersiowej (musculi thoracis profundi) 81. Mięśnie powierzchowne grzbietu (musculi dorsi superficiales) 82. Mięśnie brzuszne brzucha (musculi ventrales abdominis) 83. Przepona (diaphragma) 84. Mięśnie zewnętrzne miednicy (musculi pelvis externi) 85. Mięśnie wewnętrzne miednicy (musculi pelvis interni) 86. Kanał pachwinowy (canalis inguinalis) 87. Kanał udowy (canalis femoralis) 88. Mięśnie przednie uda (musculi femoris anteriores) 89. Mięśnie przyśrodkowe uda (musculi femoris laterales) 90. Mięśnie tylne uda (musculi femoris posteriores) 91. Trójkąt udowy (triginum femorale) 92. Kanał przywodzicieli (canalis adductorius) 93. Dół podkolanowy (fossa poplitea) 94. Mięśnie przednie (musculi cruris anteriores) 95. Mięśnie boczne podudzia (musculi cruris laterales) 96. Mięśnie tylne podudzia (musculi cruris posteriores) 97. Mięśnie stopy (musculi pedis) Część II kardiologia i angiologia 98. Topografia serca (cor) 99. Budowa zewnętrzna serca (cor) 100. Przedsionki serca (atrii cordis) 101. Komory serca (ventriculi cordis) 102. Mięsień czynnościowy i przewodnictwa serca 103. Szkielet serca (sceleton cordis) i zastawki serca (valvae cordis) 104. Worek osierdziowy (saccus pericardiacus) 105. Tętnice i żyły własne serca (arteriae et venae cordis) 106. Obieg duży i mały krwi (circulatio sanguinis major et minor) 107. Krążenie płodowe (circulatio foetalis) 108. Budowa ogólna naczyń tętniczych (arteriae) 109. Budowa ogólna naczyń żylnych (venae) 110. Sieć dziwna tętnicza (rete mirabile arteriosum) 111. Sieć dziwna żylna (rete mirabile venosum) 112. Tętnica szyjna zewnętrzna (arteria carotis externa) - 6 -

7 113. Tętnica twarzowa (arteria facialis) 114. Tętnica szczękowa (arteria maxillaris) 115. Tętnica szyjna wewnętrzna (arteria carotis interna) 116. Tętnica oczna (arteria ophthalmica) 117. Unaczynienie mózgowia (encephalon) 118. Koło tętnicze mózgu (circulus arteriosus cerebri) 119. Zatoki opony twardej (sinus durae matris) 120. Pień ramienno głowowy (truncus brachiocephalicus) 121. Tętnica podobojczykowa (arteria subclavia) 122. Tętnica kręgowa (arteria vertebralis) 123. Tętnica pachowa (arteria axillaris) 124. Tętnica ramienna (arteria brachialis) 125. Sieć stawowa łokcia (rete articulare cubiti) 126. Tętnica promieniowa (arteria radialis) 127. Tętnica łokciowa (arteria ulnaris) 128. Łuki tętnicze ręki (arcus arteriosi manus) 129. Aorta piersiowa (aorta thoracica) 130. Unaczynienie czynnościowe i odżywcze płuc (vasa privata et publica pulmonum) 131. Aorta brzuszna (aorta abdominalis) 132. Gałęzie ścienne aorty brzusznej (rami parietales aortae abdominalis) 133. Pień trzewny (truncus celiacus) 134. Tętnica krezkowa górna (arteria mesenterica superior) 135. Tętnica krezkowa dolna (arteria mesenterica inferior) 136. Tętnica biodrowa wspólna i zewnętrzna (arteria iliaca communis et externa) 137. Tętnica udowa (arteria femoralis) 138. Tętnica podkolanowa (arteria poplitea) 139. Sieć stawowa kolana (rete articulare genus) 140. Tętnica piszczelowa przednia (arteria tibialis anterior) 141. Tętnica piszczelowa tylna (arteria tibialis posterior) 142. Tętnica biodrowa wewnętrzna (arteria iliaca interna) 143. Tętnica maciczna (arteria uterina) 144. Żyła główna górna i dolna (vena cava superior et inferior) 145. Żyła ramienno głowowa (vena brachiocephalica) 146. Żyła szyjna wewnętrzna (vena jugularis interna) 147. Żyły powierzchowna kończyny górnej (venae superficiales membri superioris) 148. Żyły głębokie kończyny górnej (venae profundae membri superioris) 149. Żyły ścienne klatki piersiowej (venae parietales thoracis) 150. Żyła wrotna (vena portae) 151. Żyły powierzchowne kończyny dolnej (venae superficiales membri inferioris) 152. Żyły głębokie kończyny dolnej (venae profundae membri inferioris) 153. Przewód piersiowy (ductus thoracicus) Część III splanchnologia 154. Przedsionek ust (vestibulum oris) 155. Zęby (dentes) 156. Jama ustna właściwa (cavum oris propria) 157. Ślinianka przyuszna (glandula parotidea) 158. Ślinianka podżuchowowa (glandula submandibularis) 159. Ślinianka podjęzykowa (glandula sublingualis) 160. Budowa ogólna języka (lingua) 161. Mięśnie języka (musculi linguae) 162. Chrząstki nosa (cartilagines nasi) 163. Jama nosowa (cavum nasi) 164. Zatoki przynosowe (sinus paranasales) 165. Budowa ogólna gardła (pharynx) 166. Część nosowa gardła (pars nasalis pharyngis) 167. Część krtaniowa gardła (pars laryngea pharyngis) 168. Mięśnie gardła (musculi pharyngis) 169. Chrząstki krtani (cartilalines laryngis) - 7 -

8 170. Połączenia stawowe chrząstek krtani (articulationes cartilaginum laryngis) i błona włóknisto sprężysta krtani (membrana fibroelastica laryngis) 171. Mięśnie krtani (musculi laryngis) 172. Jama krtani (cavum laryngis) 173. Połączenia krtani z otoczeniem 174. Gruczoł tarczowy (glandula thyroidea) i przytarczyce (glandulae parathyroideae) 175. Tchawica (trachea) i oskrzela główna (bronchi principales) 176. Opłucna (pleura), jama opłucnowa i jej zachyłki (cavitas plauralis et recessus) 177. Podział i zawartość śródpiersia (mediastinum) 178. Budowa płuca (pulmo) 179. Segmenty oskrzelowo płucne (segmenta bronchopulmonaria) 180. Unaczynienie i unerwienie płuca 181. Przełyk (esophagus) 182. Jama brzuszna (cavum abdominis), otrzewna (peritoneum) i położenie narządów względem otrzewnej 183. Sieć większa i mniejsza (omentum major et minor) 184. Torba sieciowa (bursa omentalis) 185. Budowa żołądka (gaster) 186. Unaczynienie i unerwienie żołądka 187. Dwunastnica (duodenum) 188. Jelito czcze (jejunum) 189. Jelito kręte (ileum) 190. Kątnica (cecum) i wyrostek robaczkowy (appendix vermiformis) 191. Jelito grube (intestinum crassum) 192. Okrężnica (colon) 193. Odbytnica (rectum) 194. Położenie i kształt wątroby (hepar) 195. Budowa wewnętrzna wątroby 196. Pęcherzyk żółciowy (vesica fella) 197. Drogi żółciowe (tractus biliferi) 198. Trzustka (pancreas) 199. Śledziona (lien) 200. Położenie i kształt nerki (ren) 201. Budowa nerki 202. Unaczynienie i unerwienie nerki 203. Nadnercze (glandula suprarenalis) 204. Moczowód (ureter) 205. Budowa i położenie u obu płci pęcherza moczowego (vesica urinaria) 206. Cewka moczowa żeńska (urethra feminina) 207. Jajnik (ovarium) 208. Jajowód (tuba uterina) 209. Położenie i kształt macicy (uterus) 210. Budowa ściany macicy 211. Pochwa (vagina) 212. Żeńskie narządy płciowe zewnętrzne (organa genitalia feminina externa) 213. Jądro (testis) 214. Najądrze (epididymis) 215. Nasieniowód (ductus deferens) i pęcherzyk nasienny (vesicula seminalis) 216. Gruczoł krokowy (prostata) i cewka moczowa męska (urethra masculina) 217. Prącie (penis) 218. Moszna (scrotum) i powrózek nasienny (funiculus spermaticus) 219. Przepona miednicy (diaphragma pelvis) 220. Przepona moczowo płciowa (diaphragma urogenitale) Część IV neurologia 221. Opony mózgowia (meninges encephali) 222. Zbiorniki podpajęczynówki (cisternae subarachnoideales) 223. Krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego (liquor cerebrospinalis) 224. Kresomózgowie boczne (telencephalon laterale) 225. Płat czołowy (lobus frontalis) - 8 -

9 226. Płat ciemieniowy (lobus parietalis) 227. Płat skroniowy (lobus temporalis) 228. Płat potyliczny (lobus occipitalis) i wyspa (insula) 229. Płat limbiczny (lobus limbicus) 230. Węchomózgowie (rhinencephalon) 231. Droga węchowa (tractus olfactorius) 232. Układ limbiczny (systema limbicum) 233. Ważniejsze ośrodki kory mózgowej (cortex cerebri) 234. Spoidła kresomózgowia (commisurae telencephali) 235. Komora boczna (ventriculus lateralis) 236. Jądra podkorowe kresomózgowia (nuclei subcorticales telencephali) 237. Torebka wewnętrzna (capsula interna) 238. Istota biała kresomózgowia (substantia alba telencephali) 239. Podział międzymózgowia (diencephalon) 240. Budowa zewnętrzna wzgórzomózgowia (thalamencepalon) 241. Budowa zewnętrzna podwzgórza (hypothalamus) 242. Budowa wewnętrzna wzgórza (thalamus) 243. Budowa wewnętrzna zawzgórza (metathalamus) i nadwzgórza (epithalamus) 244. Budowa wewnętrzna podwzgórza (hypothalamus) 245. Budowa wewnętrzna niskowzgórza (subthalamus) 246. Szyszynka (glandula pinealis) 247. Przysadka (hypophysis) 248. Komora trzecia (ventriculus tertius) 249. Budowa zewnętrzna śródmózgowia (mesencephalon) 250. Budowa wewnętrzna śródmózgowia (mesencephalon) 251. Budowa zewnętrzna mostu (pons) 252. Budowa wewnętrzna mostu (pons) 253. Budowa zewnętrzna móżdżku (cerebellum) 254. Budowa wewnętrzna móżdżku (cerebellum) 255. Drogi móżdżku (tractus cerebelli) 256. Budowa zewnętrzna rdzenia przedłużonego (medulla oblongata) 257. Budowa wewnętrzna rdzenia przedłużonego (medulla oblongata) 258. Komora czwarta (ventriculus quartus) 259. Dół równoległoboczny (fossa rhomboidea) 260. Lokalizacja jąder nerwów czaszkowych 261. Położenie nerwów na podstawie mózgowia 262. Układ pozapiramidowy (systema extrapiramidale) 263. Twór siatkowaty (formatio reticularis) 264. Budowa zewnętrzna rdzenia kręgowego (medulla spinalis) 265. Budowa wewnętrzna rdzenia kręgowego (medulla spinalis) 266. Drogi rdzenia kręgowego (tractus medullae spinalis) 267. Część szyjna układu autonomicznego 268. Część piersiowa i brzuszna układu autonomicznego 269. Część miedniczna układu autonomicznego 270. Błona włóknista gałki ocznej (tunica fibrosa bulbi) 271. Błona naczyniowa gałki ocznej (tunica vasulosa bulbi) 272. Błona wewnętrzna gałki ocznej (tunica interna bulbi) 273. Soczewka (lens) i ciało szkliste (coprus vitreum) 274. Komory gałki ocznej (camerae bulbi) 275. Aparat ochronny oka (apparatus defendens oculi) 276. Mięśnie gałki ocznej (musculi bulbi) 277. Nerw wzrokowy (nervus opticus) (II) i drogi odruchu źrenicznego (tractus motus reflexus) 278. Droga wzrokowa (tractus opticus) 279. Ucho zewnętrzne (auris externa) 280. Ucho środkowe (auris media) 281. Ucho wewnętrzne (auria interna) 282. Trąbka słuchowa (tuba auditiva) 283. Błędnik kostny (labirynthus osseus) 284. Błędnik błoniasty (labirynthus membranaceus) 285. Droga słuchowa (tractus acusticus) - 9 -

10 286. Nerw przedsionkowo ślimakowy (nervus vestibulo cochlearis) (VIII) 287. Nerw okoruchowy (nervus oculomotorius) (III) 288. Nerw bloczkowy (nervus trochlearis) (IV) 289. Nerw oczny (nervus ophthalmicus) (V 1 ) 290. Nerw szczękowy (nervus maxillaris) (V 2 ) 291. Nerw żuchwowy (nervus mandibularis) (V 3 ) 292. Nerw odwodzący (nervus abducens) (VI) 293. Nerw twarzowy (nervus facialis) (VII) 294. Nerw językowo gardłowy (nervus glossopharyngeus) (IX) 295. Część głowowa i szyjna nerwu błędnego (nervus vagus) (X) 296. Część piersiowa i brzuszna nerwu błędnego 297. Nerw dodatkowy (nervus accessorius) (XI) 298. Nerw podjęzykowy (nervus hypoglossus) (XII) 299. Gałęzie czuciowe splotu szyjnego (plexus cervicalis) 300. Pętla szyjna (ansa cervicalis) 301. Nerw przeponowy (nervus phrenicus) 302. Ogólna budowa splotu ramiennego (plexus brachialis) 303. Nerw promieniowy (nervus radialis) 304. Nerw pośrodkowy (nervus medianus) 305. Nerw łokciowy (nervus ulnaris) 306. Unerwienie skórne kończyny górnej 307. Splot lędźwiowy (plexus lumbalis) 308. Nerw zasłonowy (nervus obturatorius) 309. Nerw udowy (nervus femoralis) 310. Splot krzyżowy (plexus sacralis) 311. Nerw kulszowy (nervus ischiadicus) 312. Nerw strzałkowy (nervus fibularis) 313. Nerw piszczelowy (nervus tibialis) 314. Unerwienie czuciowe kończyny dolnej

11 UKŁAD KOSTNY Układ kostny (systema skelatele) składa się z kości (ossium). Wyróżniamy cztery główne rodzaje kości: - kość długa (os longum) jeden jej wymiar jest znacznie większy od pozostałych, np. piszczel, - kość płaska (os planum) jeden jej wymiar jest znacznie mniejszy od pozostałych, np. łopatka, - kość krótka (os breve) jej wymiary są w przybliżeniu podobne, np. krąg, - kość powietrzna (os pneumaticum) zawiera wewnątrz siebie powietrze. Ponieważ budowa wewnętrzna kości, tworzące je tkanki oraz sposoby kostnienia przedstawione zostaną szczegółowo na histologii, tu ograniczymy się tylko do ogólnej budowy kości długiej. Kość taka składa się z trzonu (corpus, diaphysis) oraz z każdej strony z nasady (epiphysis). W okresie wzrostu trzon od nasady oddzielony jest chrząstką nasadową (cartilago epiphysialis), która później przekształca się w kresę nasadową (linea epiphysialis). Części trzonu położone najbliżej nasad to przynasady (metaphyses). Kość zbudowana jest ze specyficznie ułożonej istoty gąbczastej (substantia spongiosa) oraz istoty zbitej (substantia compacta). Wewnątrz niektórych kości znajduje się jama szpikowa (cavitas medullare), wypełniona przez szpik kostny żółty lub czerwony (medulla ossium flava s. rubra). Do kości przyczepione są mięśnie (musculi) oraz więzadła (ligamenta), które wywierając na kość nacisk, bądź pociągając jej część, wywołują na jej powierzchni nierówności zwane odrostkami (apophyses). I tak nacisk na kość powoduje w niej powstanie różnorakich zagłębień, np.: dół (fossa), dołek (fovea), dołeczek (foveola), dołczynek (fossula), bruzda (sulcus), kanał (canalis), otwór (foramen), wcięcie (incisura), wycisk (impressio). Z kolei pociąganie wywołuje na powierzchni wyniosłości: wyrostek (processus), kolec (spina), grzebień (crista, pecten), guz (tuber), guzek (tuberculum), guzowatość (tuberositas, protuberantia), róg (cornu), kresa (linea). Szkielet człowieka dzielimy na szkielet osiowy (skeleton axiale) oraz szkielet kończyn. W szkielecie osiowym wyróżniamy czaszkę (cranium), kręgosłup (columna vertebralis), żebra (costae) i mostek (sternum). 6 Kręgosłup (columna vertebralis) składa się z kręgów (vertebrae), które dzielimy na prawdziwe oraz rzekome. Kręgi prawdziwe (vertebrae verae) tworzą przedkrzyżową część kręgosłupa (pars presacralis columnae vertebralis) i dzielą się na: kręgi szyjne (vertebrae cervicales C 1-7 ), piersiowe (vertebrae thoracicae Th 1-12 ) oraz lędźwiowe (vertebrae lumbales L 1-5 ); kręgów prawdziwych jest zatem łącznie 24. Kręgi rzekome (vertebrae spuriae) tworzą część krzyżowo-guziczną kręgosłupa (pars sacrococcygica columnae vertebralis), a reprezentowane są przez kość krzyżową (os sacrum S 1-5 ) oraz kość guziczną (coccyx Co) posiadającą 4, 5 a czasem więcej segmentów. Kręgosłup nie jest idealnie prosty, lecz posiada charakterystyczne wygięcia. Wygięcie do przodu nazywamy lordozą taką sytuację mamy w odcinku szyjnym i lędźwiowym (lordosis cervicalis et lumbalis). Z kolei wygięcie do tyłu to klifoza tak jest w odcinku szyjnym i krzyżowym (kyphosis thoracica et sacralis). Kręgosłup wygięty jest również nieznacznie na bok, co nazywamy skoliozą; znacznie boczne wygięcie kręgosłupa jest stanem patologicznym. 1 Pomimo dużego zróżnicowania kręgów jesteśmy w stanie wskazać zasadnicze cechy kręgu prawdziwego. Składa się on z trzonu kręgu (corpus vertebrae) oraz z łuku kręgu (arcus vertebrae). Oba one ograniczają otwór kręgowy (foramen vertebrale); wszystkie otwory tworzą kanał kręgowy (canalis vertebralis), wewnątrz którego leży rdzeń kręgowy (medulla spinalis). Przejście trzonu w łuk jest najwęższym miejscem kręgu i nazywa się nasadą łuku kręgu (pediculus arcus vertebrae). Nasada wyznacza dwa nierównej wielkości wcięcia: kręgowe górne oraz dolne (incisura vertebralis superior et inferior), przy czym dolne jest większe. Wcięcie kręgowe danego kręgu tworzy wraz ze wcięciem kręgu sąsiedniego otwór zwany międzykręgowym (foramen intervertebrale), służący do przejścia nerwu. Łuk kręgu składa się z dwóch blaszek (laminae arcus vertebrae). Od kręgu odchodzi również 7 wyrostków 3 parzyste i 1 nieparzysty. Mamy więc parzysty wyrostek stawowy górny i dolny (processus articularis superior et inferior), parzysty wyrostek poprzeczny (processus transversus) oraz nieparzysty wyrostek kolczysty (processus spinosus), odchodzący z miejsca połączenia blaszek, w osi symetrii kręgu. 2 Nie wszystkie jednak kręgi prawdziwe cechują się taką budową jak przedstawiono powyżej. Cechą charakterystyczną kręgów szyjnych jest obecność otworu w wyrostku poprzecznym, czyli otworu wyrostka poprzecznego (foramen processus transversi). Przez otwór ten przechodzi w C 1-6 tętnica kręgowa (a. vertebralis). Wyrostek poprzeczny zakończony jest dwoma guzkami przednim i tylnym (tuberculum anterius et posterius). Guzek przedni C 6 jest silnie wykształcony i przez to wyczuwalny, a dzięki sąsiedztwu z tętnicą szyjną otrzymał nazwę guzka szyjnego (tuberculum catoticum). Pomiędzy guzkami znajduje się bruzda nerwu rdzeniowego (sulcus nervi spinalis). Kręgi szyjne, oprócz ostatniego, mają rozdwojony na końcu wyrostek kolczysty; w rozdwojeniu tym leży więzadło karkowe (lig. nuchae). C 7 posiada długi i nie rozdwojony wyrostek kolczysty, łatwo wyczuwalny przez skórę, dlatego też nazywany jest kręgiem wystającym (vertebra prominens). Dwa pierwsze kręgi szyjne posiadają ponadto wyjątkowy kształt i właściwości. C 1 zwany jest kręgiem szczytowym (atlas). Brak w nim środkowej części trzonu, która utworzyła część C 2. Brak również bruzdy nerwu kręgowego oraz wcięć kręgowych, istnieje za to bruzda t. szyjnej (sulcus a. vertebralis). Powierzchnie stawowe nie leżą na wyrostkach stawowych, lecz na częściach bocznych trzonu (massae laterales). Obecny jest łuk przedni i tylny (arcus anterior et posterior atlantis), zakończone odpowiednio guzkiem przednim i tylnym (tuberculum anterius et posterius). Na wewnętrznej powierzchni łuku przedniego w linii środkowej znajduje się dołek zęba (fovea dentis)

12 C 2 zwany jest kręgiem obrotowym lub obrotnikiem (axis). Środkowa część trzonu C 1 dołączyła się do trzonu obrotnika, tworząc jego ząb (dens axis), zakończony szczytem zęba (apex axis). Ząb posada dwie powierzchnie stawowe przednią (facies articularis anterior), zwrócona do dołka zęba na C 1 oraz tylną (facies articularis posterior), zwróconą do więzadła poprzecznego kręgu szczytowego (lig. transversum atlantis), łączącego części boczne atlasu i dzielącą jego otwór kręgowy na część dla zęba (mniejsza) oraz dla rdzenia kręgowego (większa). Obrotnik nie posiada wyrostków stawowych górnych, na wyrostkach poprzecznych brak bruzdy nerwu rdzeniowego, a guzek przedni jest słabo zaznaczony. 3 Kręgi piersiowe charakteryzują się obecnością dołków żebrowych (foveae costales) w tylnej części trzonów. Zazwyczaj obserwujemy parzysty dołek żebrowy górny i dolny (fovea costalis superior et inferior). Nie jest to jednak reguła. Th 1 posiada jeden cały dołek dla żebra I oraz ½ dołka dla górnej połowy żebra II. Kolejne Th 2-9 posiadają dołek górny i dolny, każdy dla połówki żebra. Th 10 posiada tylko dołek górny dla dolnej połowy żebra X. Th posiadają jeden cały dołek, odpowiednio dla żeber XI i XII. Schematycznie zapisujemy (ściąga :): Th 1 :1+½, Th 2-9 :½+½, Th 10 :½, Th :1. W przypadku środkowych kręgów powierzchnię stawową (facies articularis) dla głowy żebra (caput costae) tworzy dołek żebrowy dolny kręgu wyżej położonego, część krążka międzykręgowego (discus intervertebralis) oraz dołek żebrowy górny kręgu niżej położonego. Na każdym końcu wyrostka poprzecznego znajduje się dołek żebrowy tego wyrostka (fovea costalis processus transversi). Ponadto kręgi szyjne posiadają długi wyrostek kolczysty zagięty dachówkowato w dół. 4 Kręgi lędźwiowe cechują się tym, iż boczny wyrostek odchodzi przed powierzchniami stawowymi, czyli nie z łuku, ale z trzonu kręgu. Jest on w istocie pozostałością po zanikłym żebrze lędźwiowym, dlatego nazywa się wyrostkiem żebrowym (processus costalis). Właściwy wyrostek porzeczny zredukowany został do dwóch małych elementów: wyrostka dodatkowego (processus accessorius) leżącego pomiędzy wyrostkiem stawowym górnym a nasadą wyrostka żebrowego oraz do wyrostka suteczkowatego (processus mamillaris) znajdującego się na tylnej stronie wyrostka stawowego górnego. Wyrostki stawowe górne nazywane są obejmującymi (excipientes), a dolne objętymi (excepti), zachodząc na siebie jak dachówki. Wyrostek kolczysty jest gruby, spłaszczony i biegnie poziomo. Otwór kręgowy jest mały i trójkątny, zaś otwory międzykręgowe są znacznie większe niż w wyższych partiach. 5 Kręgi krzyżowe zrastają się, tworząc kość krzyżową. Składa się ona z podstawy (basis ossis sacrum) oraz z wierzchołka (apex ossis sacrum). Podstawa wraz z trzonem L 5 tworzy wzgórek (promontorium), a w jej tylnej części zachowały się wyrostki stawowe górne. Na kości krzyżowej wyróżniamy wklęsłą powierzchnię miedniczną (facies pelvina) oraz wypukłą powierzchnię grzbietową (facies dorsalis). Na powierzchni miednicznej widoczne są 4 kresy poprzeczne (lineae transversae), co jest efektem zrośnięcia się kości z 5 kręgów. Kresy te naprowadzają na otwory krzyżowe miedniczne (foramina sacralia pelvina), przez które przechodzą gałęzie brzuszne nerwów krzyżowych (rami ventrales nervorum sacralium). Na powierzchni grzbietowej odpowiadają im otwory krzyżowe grzbietowe (foramina sacralia dorsalia), przez które przechodzą gałęzie grzbietowe nerwów krzyżowych (rami dorsales nervorum sacralium). Ponadto na powierzchni grzbietowej dostrzegamy 5 listewek kostnych, powstałych ze zrośnięcia się elementów kręgów. I tak wyrostki kolczyste S 1-5 zrosły się, dając nieparzysty grzebień krzyżowy pośrodkowy (crista sacralis mediana). Wyrostki stawowe zrosły się w parzysty grzebień krzyżowy pośredni (crista sacralis intermedia); jego górnym przedłużeniem są pozostałe wyrostki stawowe górne S 1, zaś w dół przedłuża się z każdej strony w rożek krzyżowy (cornu sacrale), który ogranicza rozwór krzyżowy (hiatus sacralis) oraz łączy się z rożkiem guzicznym (cornu coccygeum). Wyrostki poprzeczne zrosły się w parzysty grzebień krzyżowy boczny (crista sacralis lateralis). Szczątkowe żebra krzyżowe połączyły się w części boczne (partes laterales). Na brzegu kości krzyżowej znajduje się powierzchnia uchowata (facies auricularis), która łączy się z taką samą powierzchnią na kości biodrowej (os ilium) poprzez staw krzyżowo biodrowy (articulatio sacroiliaca). Za powierzchnią uchowatą znajduje się guzowatość krzyżowa (tuberositas sacralis), stanowiąca przyczep dla więzadeł krzyżowo biodrowych międzykostnych (ligg. sacroiliaca interossea) wzmacniających staw krzyżowo biodrowy. Wewnątrz kości znajduje się kanał krzyżowy (canalis sacralis), który komunikuje się z otworami krzyżowymi miednicznymi i grzbietowymi oraz otwiera się w postaci rozworu krzyżowego. Kość krzyżowa wykazuje znaczne zróżnicowanie z zależności od płci. Kość guziczna stanowi zakończenie kręgosłupa. Zbudowana jest z 3 do 6, a czasem nawet więcej elementów. Posiada szczątkowe wyrostki stawowe górne Co 1, tworzące po każdej stronie rożek guziczny (cornu coccygeum). 7 Żebra (costae) występują w liczbie 12 par. Ze względu na sposób umocowania dzielimy je na żebra prawdziwe (costae verae): I-VII oraz rzekome (costae spuriae), które z kolei dzielimy na przytwierdzone (costae affixae): VII-X oraz wolne (costae fluitantes): XI-XII. Żebro dzielimy na kość żebrową oraz chrząstkę żebrową. Kość żebrowa (os costale) składa się z głowy, szyjki i trzonu. Głowa żebra (caput costae) posiada swoją powierzchnię stawową (facies articularis capitis costae), która w żebrach II-X przedzielona jest grzebieniem głowy żebra (crista capitis costae), wciskającym się w tę odpowiadającą część kręgosłupa, która stanowi kawałek krążka międzykręgowego; żebra I, XI, XII mają głowy gładkie. Szyjka żebra (collum costae) posiada na górze grzebień szyjki żebra (crista colli costae); posiada ponadto guzek żebra (tuberculum costae) z powierzchnią stawową (facies articularis tuberculi costae), która odpowiada dołkowi żebrowemu wyrostka poprzecznego (fovea costalis processus transversi) odpowiedniego kręgu piersiowego. Trzon żebra (corpus costae) posiada kąt żebrowy, do którego przyczepia się m. prostownik grzbietu (m. erector spinae); w żebrze I kat zlewa się z guzkiem żebrowym, a w żebrach XI i XII kąt nie występuje. Na trzonie znajduje się ponadto bruzda żebra (sulcus costae), nieobecna w żebrach I, XI, XII. Każde żebro

13 posiada trzy krzywizny: k. płaszczyzny, k. krawędzi oraz skręcenie wokół własnej osi długiej. Chrząstka żebrowa (cartilago costalis) służy w żebrach prawdziwych do połączenia z mostkiem. Pomiędzy niektórymi żebrami, najczęściej VI i VII, powstają stawy międzychrząstkowe (articulationes interchondales); nie są to stawy w ścisłym znaczeniu, tylko zamknięte przestrzenie otoczone tkanką chrzestną. Chrząstki żeber VIII-X zrastają się i wspólnie dochodzą do mostka, tworząc po każdej stronie łuk żebrowy (arcus costalis). Kąt zawarty pomiędzy łukami żebrowymi obu stron klatki piersiowej nazywamy kątem podmostkowym (angulus infrasternalis). Żebra XI-XII posiadają bardzo krótkie chrząstki, które nie łącza się bezpośrednio z mostkiem. Niektóre żebra posiadają indywidualne i charakterystyczne cechy. Żebro I jest krótkie, szerokie i silnie zgięte, posiada powierzchnię górną i dolną oraz krawędź wewnętrzna i zewnętrzną. Nie posiada grzebienia ani na głowie ani na szyjce, która jest cienka i obła. Posiada za to bruzdę tętnicy podobojczykowej (sulcus a. subclaviae) oraz bruzdę żyły podobojczykowej (sulcus v. subclaviae), które rozdzielone są od siebie przez guzek mięśnia pochyłego przedniego (tuberculum m. scaleni anterioris). Żebro II posiada powierzchnię boczno górną oraz przyśrodkowo-dolną, przy czym na pierwszej z nich występuje guzowatość mięśnia zębatego przedniego (tuberositas m. serrati anterioris). Żebra XI i XII nie posiadają bruzd wzdłuż dolnych krawędzi, guzka żebrowego ani grzebienia głowy żebra; kąt żebrowy jest w żebrze XI ledwie zaznaczony, a w XII w ogóle go brak. 8 Szkielet klatki piersiowej składa się z kręgów piersiowych (vertebrae thoracicae) Th 1-12, z żeber (costae) w liczbie 12 par oraz z mostka (sternum). Część kręgosłupowa współtworzy tylną ścianę, żebra tylną, boczną i przednią, mostek łączy żebra, a także, poprzez obojczyk, szkielet osiowy z obręczą kończyny górnej. Mostek składa się z rękojeści mostka (manubrium sterni), trzonu mostka (corpus sterni) oraz z wyrostka mieczykowatego (processus xiphoideus). Rękojeść z trzonem połączona jest spojeniem rękojeści (symphysis manubriosternalis), gdzie znajduje się wyczuwalny przez skórę kąt mostka (angulus sterni), zaś trzon z wyrostkiem łączy chrząstkozrost mostkowy (synchondrosis sternalis). Na górnym biegunie rękojeści znajduje się nieparzyste wcięcie szyjne (incisura jugularis), rozdzielające parzyste wcięcie obojczykowe (incisura clavicularis) służące do połączenia z obojczykiem. Ponadto na rękojeści znajduje się wcięcie żebrowe I (incisura costalis I). Po obu bokach kąta mostka znajduje się wcięcie żebrowe II, zaś na trzonie wcięcia żebrowe III-VII. Kości kończyny górnej (ossa membri superioris) dzielą się na obręcz kończyny górnej (cingulum membri superioris) oraz szkielet kończyny górnej wolnej (sceleton membri superioris liberi). Do obręczy zaliczamy obojczyk (clavicula) oraz łopatkę (scapula). Do kośćca kończyny górnej wolnej zaliczamy kość ramienną (humerus), kości przedramienia łokciową (ulna) i promieniową (radius) oraz kości ręki (ossa manus), w skład których wchodzą kości nadgarstka (ossa carpi), kości śródręcza (ossa metacarpi) i kości palców ręki lub paliczki palcowe ręki (ossa digitorum manus s. phalages manus). 9 Obojczyk (clavicula) jest kością długą o kształcie rozciągniętej litery S. Posiada trzon (corpus claviculae) oraz dwa końce mostkowy (extremitas sternalis) z powierzchnią stawową mostkową (facies articularis sternalis) oraz barkowy (extremitas acromialis) z powierzchnią stawową barkową (facies articularis acromialis). Obojczyk jest spłaszczony i posiada powierzchnię górną i dolną. Powierzchnia górna jest względnie gładka; stanowi miejsce przyczepu dla mięśni: mostkowo-obojczykowo-sutkowego (m. sternocleidomastoideus; koniec mostkowy, wyżej), piersiowego większego (m. pectoralis major; koniec mostkowy, niżej), czworobocznego (m. trapezius; koniec barkowy, wyżej) oraz naramiennego (m. deltoideus; koniec barkowy, niżej). Powierzchnia dolna jest bardziej chropowata; na jej końcu mostkowym znajduje się wycisk więzadła żebrowo-obojczykowego (impressio lig. costoclavicularis), na trzonie przyczepia się m. podobojczykowy (m. subclavius), zaś na końcu barkowym występuje guzowatość krucza (tuberositas coracoidea). W tej ostatniej wyróżnić można guzek stożkowaty (tuberculum conoideum), od którego odchodzi więzadło stożkowate (lig. conoideum) oraz kresę czworoboczną (linea trapezoidea), do której przyczepia się więzadło czworoboczne (lig. trapezoideum). Więzadło stożkowate oraz czworoboczne tworzą wspólnie więzadło kruczoobojczykowe (lig. coracoclaviculare). 10 Łopatka (scapula) jest trójkątną kością płaską, posiadającą 3 brzegi, 3 kąty oraz 2 powierzchnie. Wyróżniamy brzeg boczny, przyśrodkowy oraz górny. Brzeg boczny (margo lateralis) jest najgrubszy, przyczepia się doń m. obły większy i mniejszy (m. teres major et minor). Brzeg przyśrodkowy (margo medialis) jest najdłuższy i najcieńszy, przyczepia się doń m. zębaty przedni (m. serratus anterior) oraz m. równoległoboczny większy i mniejszy (m. rhomboideus major et minor). Brzeg górny (margo superior) jest najkrótszy; obecne jest na nim wcięcie łopatki (incisura scapulae) zamknięte więzadłem poprzecznym łopatki górnym (lig. transversum scapulae superius) tworzy się w ten sposób kanał, którym przechodzi n. nadłopatkowy (n. suprascapularis). Wyróżniamy też trzy kąty: górny, dolny i boczny. Do kąta górnego (angulus superior) przyczepia się m. dźwigacz łopatki. Kąt dolny (angulus inferior) schodzi na wysokość VII-VIII żebra. Kąt boczny (angulus lateralis) posiada wydrążenie stawowe (cavitas glenoidalis), które ograniczają dwa guzki nad- i podpanewkowy (tuberculum supra- et infraglenoidale); do guzka nadpanewkowego przyczepia się głowa długa m. dwugłowego ramienia (caput longum m. bicipitis brachii), zaś do podpanewkowego głowa długa m. trójgłowego ramienia (caput longum m. tricipitis brachii). Wydrążenie stawowe oparte jest na szyjce łopatki (collum scapulae), od którego odchodzi wyrostek kruczy (processus coracoideus); stanowi on miejsce przyczepu mm.: piersiowego mniejszego (m. pectoralis minor), kruczoramiennego (m. coracobrachialis) oraz głowy krótkiej m. dwugłowego ramienia (caput breve m. bicipitis brachii). Na łopatce wyróżniamy powierzchnię żebrową oraz grzbietową. Na powierzchni żebrowej (facies costalis) dostrzegamy dół podłopatkowy (fossa

14 subscapularis), stanowiący miejsce przyczepu m. podłopatkowego (m. subscapularis). Na powierzchni grzbietowej obecny jest grzebień łopatki (spina scapulae), przechodzący na brzegu przyśrodkowym w trójkąt grzebienia (trigonum spinae). Grzebień przedłuża się w wyrostek barkowy (acromion), zakończony kątem barkowym (angulus acromialis) i posiadający powierzchnię stawową barkową (facies articularis acromialis). Ponadto grzebień dzieli powierzchnię grzbietową na dół nadgrzebieniowy (fossa supraspinata), gdzie przyczepia się m. nadgrzebieniowy (m. supraspinatus) oraz na dół podgrzebieniowy (fossa infraspinata), gdzie przyczepia się m. podgrzebieniowy (m. infraspinatus). 11 Kość ramienna (humerus) jest kością długą wyróżniamy w niej nasadę bliższą, trzon oraz nasadę dalszą. Na nasadzie bliższej (epiphysis proximalis) zauważamy głowę kości ramiennej (caput humeri) z odpowiednią powierzchnią stawową (facies articularis capitis humeri). Głowa oddzielona jest od reszty nasady szyjką anatomiczną (collum anatomicum), zaś od trzonu szyjką chirurgiczną (collum chirurgicum). Poza głową na nasadzie bliższej znajdują się dwa guzki większy i mniejszy, każdy przedłużający się w swój grzebień, pomiędzy nimi zaś obecna jest bruzda międzyguzkowa. Guzek większy (tuberculum majus) jest miejscem przyczepu odpowiednio od góry: m. nadgrzebieniowego (m. supraspinatus), m. podgrzebieniowego (m. infraspinatus) oraz m. obłego mniejszego (m. teres minor). Na grzebieniu guzka większego (crista tuberculi majoris) przyczepia się m. piersiowy większy (m. pectoralis major). Na guzku mniejszym (tuberculum minus) przyczepia się m. podłopatkowy (m. subscapularis), zaś na jego grzebieniu (crista tuberculi minoris) m. obły większy (m. teres major) oraz m. najszerszy grzbietu (m. latissimus dorsi). W bruździe międzyguzkowej (sulcus intertubercularis) przewija się ścięgno głowy długiej m. dwugłowego ramienia (tendo capitis longi m. bicipitis brachii). Na trzonie (corpus humeri) wyróżniamy brzeg przedni, boczny i przyśrodkowy oraz powierzchnię przednią boczną, przednią przyśrodkową oraz tylną. Brzeg przedni (margo anterior) rozdziela się przy nasadzie dalszej, ograniczając w ten sposób dół dziobiasty (fossa coronoidea). Brzeg boczny (margo lateralis) przedłuża się w nadkłykieć boczny (epicondylus lateralis), do którego przyczepiają się mm. prostowniki przedramienia. Brzeg przyśrodkowy (margo medialis) przedłuża się w nadkłykieć przyśrodkowy (epicondylus medialis), do którego przyczepiają się mm. zginacze przedramienia; ponadto przez nadkłykieć ten przewija się n. łokciowy (n. ulnaris), pozostawiając na nim swoją bruzdę (sulcus n. ulnaris). Na powierzchni przedniej przyśrodkowej (facies anterior medialis) przyczepia się m. kruczoramienny (m. coracobrachialis). Na powierzchni przedniej bocznej (facies anterior lateralis) znajduje się guzowatość naramienna (tuberositas deltoidea), gdzie przyczepiają się m. ramienny (m. brachialis) oraz m. naramienny (m. deltoideus). Na powierzchni tylnej (facies posterior) obecna jest bruzda n. promieniowego (sulcus n. radialis); ponad nią przyczepia się głowa boczna m. trójgłowego ramienia (caput laterale m. tricipitis brachii), zaś pod nią głowa przyśrodkowa tego mięśnia (caput mediale m. tricipitis brachii). Na nasadzie dalszej (epiphysis distalis), zwanej kłykciem kości ramiennej (condylus humeri), wyróżniamy główkę oraz bloczek. Główka kości ramiennej (capitulum humeri), położona bardziej bocznie, przedłuża się do góry w dół promieniowy (fossa radialis), ponadto styka się z głową kości promieniowej (caput radii). Bloczek kości ramiennej (trochlea humeri) wygląda jak dwa ścięte stożki promieniowy (mniejszy) oraz łokciowy (większy), złączone swoimi mniejszymi podstawami tworząc rynienkę kierunkową dla listewki kierunkowej na wcięciu bloczkowym (incisura trochlearis) kości łokciowej. Z przodu na nasadzie dalszej znajduje się dół dziobiasty (fossa coronoidea) przeznaczony dla wyrostka dziobiastego (processus coronoideus) kości łokciowej. Z tyłu zaś znajduje się dół łokciowy (fossa olecrani), przeznaczony dla wyrostka łokciowego (olecranon) tejże kości. Czasami ściana kostna pomiędzy tymi dołami zanika, dając otwór nadkłykciowy (foramen supracondylicum). 12 Kość łokciowa (ulna) jest również kością długą i rozróżniamy w niej te same ogólne elementy. Na nasadzie bliższej (epiphysis proximalis) obecne są dwa wyrostki rozdzielone wcięciem bloczkowym (incisura trochlearis). Wyrostek dziobiasty (processus coronoideus) posiada na bocznej stronie nasady wcięcie promieniowe (incisura radialis) dla obwodu stawowego (circumferentia articularis) kości promieniowej. Wyrostek łokciowy (olecranon) jest miejscem przyczepu m. trójgłowego ramienia (m. triceps brachii). Poniżej nasady obecna jest guzowatość kości łokciowej (tuberositas ulnae), stanowiąca przyczep m. ramiennego (m. brachialis). Na trzonie (corpus ulnae) wyróżniamy brzeg przedni (margo anterior), tylny (margo posterior) oraz międzykostny (margo interosseus), a także powierzchnię przyśrodkową (facies medialis), przednią (facies anterior) i tylną (facies posterior), na której znajduje się grzebień m. odwracacza (crista m. supinatoris). Na nasadzie dalszej (epiphysis distalis) obecna jest głowa kości łokciowej (caput ulnae), na której znajduje się obwód stawowy (circumferentia articularis) dla wcięcia łokciowego (incisura ulnaris) kości promieniowej oraz wyrostek rylcowaty (processus styloideus), będący miejscem przyczepu m. prostownika nadgarstka łokciowego (m. extensor carpi ulnaris). 13 Kość promieniowa (radius) jest kością długą. Na nasadzie bliższej (epiphysis proximalis) znajduje się głowa kości promieniowej (caput radii), posiadająca obwód stawowy (circumferentia articularis) dla wcięcia promieniowego (incisura radialis) kości łokciowej. Głowa łączy się z szyjką kości promieniowej (collum radii), za którą znajduje się guzowatość kości promieniowej (tuberositas radii), będącą miejscem przyczepu m. dwugłowego ramienia (m. biceps brachii). Na trzonie (corpus radii) wyróżniamy brzeg przedni (margo anterior), tylny (margo posterior) oraz międzykostny (margo interosseus), a także powierzchnię przednią (facies anterior), tylną (facies posterior) i boczną (facies lateralis), na której znajduje się guzowatość nawracacza (tuberositas pronatoria), będącą miejscem przyczepu m. nawrotnego

15 obłego (m. pronator teres). Na nasadzie dalszej (epiphysis distalis) znajduje się wyrostek rylcowaty (processus styloideus), który na bocznej stronie posiada szeroką bruzdę przeznaczona dla ścięgien m. odwodziciela kciuka długiego (m. abductor pollicis longus) oraz m. prostownika kciuka krótkiego (m. extensor pollicis brevis). Strona przednia kości jest względnie gładka, przebiega na niej m. nawrotny czworoboczny (m. pronator quadratus). Na stronie tylnej natomiast znajduje się szereg bruzd dla ścięgien mm. prostowników nadgarstka i palców. Od strony przyśrodkowej widoczne jest także wcięcie łokciowe (incisura ulnaris) dla obwodu stawowego (circumferentia articularis) kości łokciowej. Od strony ręki obecna jest powierzchnia stawowa nadgarstkowa (facies articularis carpea) podzielona listewka na część boczną, przeznaczoną dla kości łódkowatej (os scaphoideum) oraz na część przyśrodkową, przeznaczoną dla kości księżycowatej (os lunatum). 14 Kości nadgarstka (ossa carpi) występują w liczbie 8 i ułożone są w dwa szeregi. Patrząc od strony dłoniowej, w kierunku od strony bocznej ku przyśrodkowej, są to: [szereg bliższy]: kość łódkowata (os scaphoideum), kość księżycowata (os lunatum), kość trójgraniasta (os triquetum), kość grochowata (os pisiforme), [szereg dalszy]: kość czworoboczna większa (os trapezium) i mniejsza (os trapezoideum), kość główkowata (os capitatum) i kość haczykowata (os hamatum). Każda z kości nadgarstka posiada 6 powierzchni, z wyjątkiem najmniejszej, tj. kości grochowatej. 56 Elementy skrajnych kości nadgarstka tworzą po każdej stronie wyniosłości łokciową i promieniową. Wyniosłość nadgarstka łokciowa (eminentia carpi ulnaris) utworzona jest przez kość grochowatą (os pisiforme) i haczyk kości haczykowatej (hamulus ossis hamati). Wyniosłość nadgarstka promieniowa (eminentia carpi radialis) utworzona jest przez guzek kości łódkowatej (tuberculum ossis scaphoidei) oraz guzek kości czworobocznej większej (tuberculum ossis trapezi). Obie te wyniosłości zamknięte są troczkiem zginaczy (retinaculum flexorum), tworząc kanał nadgarstka (canalis carpi). Kanałem tym przebiega 10 elementów: n. pośrodkowy (n. medianus) i 9 ścięgien zginaczy palców: 4 ścięgna m. zginacza palców powierzchownego (m. flexor digitorum superficialis), 4 ścięgna m. zginacza palców głębokiego (m. flexor digitorum profundus) oraz ścięgno m. zginacza kciuka długiego (m. flexor pollicis longus). 15 W skład kości ręki (ossa manus) oprócz omówionych już kości nadgarstka wchodzą kości śródręcza i kości palców ręki. Kości śródręcza (ossa metacarpi) występują w liczbie 5. Każda z nich składa się z podstawy, trzonu i głowy. Podstawa (basis) jest charakterystyczna dla każdej kości. Trzon (corpus) jest wklęsły od strony dłoniowej i ogranicza przestrzeń międzykostną śródręcza (spatia interossea metacarpi), w której znajdują się mm. międzykostne (mm. interossei). Głowa (caput) posiada kulistą powierzchnie stawową oraz guzek na brzegu dłoniowym. Kości palców ręki (ossa digitorum manus) nazywamy inaczej paliczkami ręki (phalanges manus). Kciuk (pollex) posiada paliczek bliższy (phalanx proximalis) i dalszy (phalanx distalis), zaś pozostałe palce posiadają paliczek bliższy czyli pierwszy (phalanx proximalis s. prima), średni czyli drugi (phalanx media s. secunda) oraz dalszy czyli trzeci (phalanx distalis s. tertia). Każdy z paliczków składa się z podstawy (basis phalangis), trzonu (corpus phalangis) i głowy (caput phalangis), na której w paliczkach dalszych obecna jest guzowatość paliczka dalszego (tuberositas phalangis distalis). Kości kończyny dolnej (ossa membri inferioris) dzielimy, podobnie jak w przypadku kończyny górnej, na obręcz kończyny dolnej oraz na szkielet kończyny dolnej wolnej. Obręcz kończyny dolnej składa się z kości miednicznej (os coxae), która powstaje z zrośnięcia się kości biodrowej (os ilium), kulszowej (os ischii) i łonowej (os pubis). Na kościec kończyny dolnej wolnej składa się kość udowa (femur), rzepka (patella), kości podudzia piszczel (tibia) i strzałka (fibula) oraz kości stopy (ossa pedis), w skład których wschodzą kości stępu (ossa tarsi), kości śródstopia (ossa metatarsi) oraz kości palców stopy czyli paliczki stopy (ossa digitorum pedis s. phalanges pedis). Jak zaznaczyłem, kość miedniczna powstaje ze zrośnięcia się kilku początkowo samodzielnych kości. Wpierw (6 rok życia) zrasta się kość kulszowa (os ischii) z kością łonową (os pubis), dając kość łonowokulszową (os puboischium), która następnie w wieku lat zrasta się z kością biodrową (os ilium). Kość miedniczna wraz z kością krzyżową (os sacrum) tworzy miednicę (pelvis), którą dzielimy na miednicę większą (pelvis major) i mniejszą (pelvis minor). Kość biodrowa ogranicza miednicę większą z tyłu i z boku, zaś kość łonowokulszowa ogranicz miednicę mniejszą z przodu i z boku. Kość miedniczna przebita jest otworem zasłonowym (foramen obturatum); posiada również dwa duże wcięcia przednie i tylne. Wcięcie przednie nazywamy biodrowołonowym (incisura iliopubica); dzieli się ono na część boczną czyli rozstęp mięśniowy (lacuna musculorum) przez który przechodzi m. biodrowolędźwiowy (m. iliopsoas) i n. udowy (n. femoralis) oraz na część przyśrodkową czyli rozstęp naczyniowy (lacuna vasorum) przez który przechodzą naczynia udowe (vasa femoralia). Wcięcie tylne nazywamy kulszowym; podzielone jest ono przez kolec kulszowy (spina ischiadica) na wcięcie kulszowe większe (incisura ischiadica major) i mniejsze (incisura ischiadica minor). 16 Kość biodrowa (os ilium) skład się z trzonu (corpus ossis ilii) oraz talerza (ala ossis ilii). Górny brzeg talerza stanowi grzebień biodrowy (crista iliaca), uznawany za dolną granicę brzucha, a jego przednia część ogranicza dół biodrowy (fossa iliaca). Na grzebieniu znajdują się 3 listewki, stanowiące miejsce przyczepu dla mięśni. Najbardziej zewnętrzna listewka to warga zewnętrzna (labium externum); w 2/3 przedniej części przyczepia się do niej m. skośny brzucha zewnętrzny (m. obliquus abdominis externus), zaś w 1/3 tylnej m. najszerszy grzbietu (m. latissimus dorsi)

16 Listewka środkowa to kresa pośrednia (linea intermedia) do której przyczepia się m. skośny brzucha wewnętrzny (m. obliquus abdominis internus). Najbardziej wewnętrzna listewka to warga wewnętrzna (labium internum), do której z przodu przyczepia się m. porzeczny brzucha (m. transversus abdominis), zaś z tyłu m. czworoboczny lędźwi (m. quadratus lumborum). Grzebień biodrowy kończy się dwoma kolcami przednim górnym (spina iliaca anterior superior) i tylnym górnym (spina iliaca posterior superior). Do pierwszego z nich przyczepia się m. krawiecki (m. sartorius), m. napinacz powięzi szerokiej (m. tensor fasciae latae) oraz więzadło pachwinowe (lig. inguinale). Kość biodrowa posiada dwie powierzchnie krzyżowomiedniczną i pośladkową. Powierzchnia krzyżowomiedniczna (facies sacropelvina) dzieli się na część brzuszną, krzyżową i miedniczną. Część brzuszną (pars abdominalis) stanowi dół biodrowy (fossa iliaca) gdzie przyczepia się m. biodrowy (m. iliacus). Dół biodrowy przedłuża się w bruzdę, w której leży m. biodrowolędźwiowy (m. iliopsoas); bruzda ta ograniczona jest od strony przyśrodkowej przez wyniosłość biodrowołonową (eminentia iliopubica), zaś od strony bocznej przez kolec biodrowy przedni dolny (spina iliaca anterior inferior) gdzie przyczepia się część ścięgna m. prostego uda (m. rectus femoris) oraz więzadło biodrowoudowe (lig. iliofemorale). Część krzyżowa (pars sacralis) posiada powierzchnię uchowatą (facies auricularis) zakończoną kolcem biodrowym tylnym dolnym (spina iliaca posterior inferior). Za powierzchnią tą znajduje się guzowatość biodrowa (tuberositas iliaca) gdzie przyczepiają się więzadła krzyżowobiodrowe międzykostne (ligg. sacroiliaca interossea). Wzdłuż powierzchni uchowatej biegnie bruzda przystawowa (sulcus paraglenoidalis), do której przyczepia się torebka stawu krzyżowobiodrowego (capsula articularis sacroiliaca). Część miedniczna (pars pelvina) jest elementem trzonu kości biodrowej. Od części brzusznej oddzielona jest kresą łukowatą (linea arcuata), która wchodzi w skład kresy granicznej (linea terminalis), stanowiącej granicę pomiędzy miednica większa i mniejszą. Na powierzchni pośladkowej (facies glutea) znajdują się 3 kresy pośladkowe: przednia (linea glutea anterior), dolna (linea glutea inferior) i tylna (linea glutea posterior). W polu między kresą przednią i dolną przyczepia się m. pośladkowy najmniejszy (m. gluteus minimus), w polu między kresą dolną a tylną m. pośladkowy średni (m. gluteus medius), zaś w polu poza kresą tylną m. pośladkowy największy (m. gluteus maximus). 17 Kość kulszowa (os ischii) posiada trzon oraz gałąź. Od trzonu (corpus ossis ischii) odchodzi w tył kolec kulszowy (spina ischiadica), do którego przyczepia się więzadło krzyżowokolcowe (lig. sacrospinale) i który rozdziela wcięcie kulszowe większe i mniejsze (incisura ischiadica major et minor). Trzon przechodzi w gałąź rowkiem, do którego przyczepia się więzadło kulszowoudowe (lig. ischiofemorale). Gałąź (ramus ossis ischii) posiada część panewkową (pars acetabularis) i łonową (pars pubica), które łączą się pod kątem prostym w guzie kulszowym (tuber ischiadicum), po wewnętrznej stronie którego obecny jest wyrostek sierpowaty (processus falciformis). Guz kulszowy jest miejscem przyczepu mm. prostowników uda (mm. extensores femoris): m. półścięgnistego (m. semitendinosus), m. półbłonistego (m. semimembranosus) i głowy długiej m. dwugłowego uda (caput longum m. bicipitis femoris), a także: więzadła krzyżowoguzowego (lig. sacrotuberale), części m. przywodziciela wielkiego (m. adductor magnus) oraz m. czworobocznego uda (m. quadratus femoris). 18 Kość łonowa (os pubis) składa się z trzonu oraz gałęzi górnej i dolnej. Trzon (corpus ossis pubis) tworzy przednią część panewki (acetabulum) i posiada wyniosłość biodrowołonową (eminentia iliopubica), która stanowi granicę z trzonem kości biodrowej. Gałąź dolna (ramus inferior ossis pubis) posiada powierzchnię spojeniową (facies symphysialis), która współtworzy spojenie łonowe (symphysis pubica). Gałąź górna (ramus superior ossis pubis) posiada 3 brzegi górny, przedni i tylny. Brzeg górny (margo superior) to grzebień kości łonowej (pecten ossis pubis); przedłuża się kresę łukowatą (linea arcuata) i ma guzek łonowy (tuberculum pubicum). Brzeg przedni i tylny (margo anterior et posterior) tworzą grzebień zasłonowy (crista obturatoria), który posiada guzek zasłonowy przedni i tylny (tuberculum obturatorium anterius et posterius). Pomiędzy tymi brzegami znajduje się bruzda zasłonowa (sulcus obturatorius), która wraz z błoną zasłonową (membrana obturatoria) wypełniającą otwór zasłonowy (foramen obturatum) ogranicza kanał zasłonowy (canalis obturatorius), przez który przechodzą naczynia i n. zasłonowy (vasa obturatoria et n. obturatorius). 19 Kość udowa (femur) jest kością długą. Na nasadzie bliższej (epiphysis proximalis) znajduje się głowa (caput ossis femoris). Ma ona dołek głowy (fovea capitis ossis femoris), od którego odchodzi więzadło głowy (lig. capitis femoris). Głowa łączy się z trzonem poprzez szyjkę (collum ossis femoris). Na trzonie (corpus ossis femoris) w pobliżu nasady bliższej znajdują się dwa krętaże większy i mniejszy. Krętaż większy (trochanter major) jest miejscem przyczepu m. pośladkowego najmniejszego i średniego (m. gluteus minimus et medius) oraz m. gruszkowatego (m. piriformis). W jego pobliżu znajduje się dół krętażowy (fossa trochanterica), gdzie dochodzą ścięgna m. zasłaniacza wewnętrznego i zewnętrznego (m. obturatorius intrnus et externus). Do krętaża mniejszego (trochanter minor) przyczepia się m. biodorowolędźwiowy (m. iliopsoas). Granicą między krętażami jest z tyłu grzebień międzykrętażowy (crista intertrochanterica), a z przodu kresa miedzykrętażowa (linea intertrochanterica), do której przyczepia się więzadło biodrowoudowe (lig. iliofemorale) i kulszowoudowe (lig. ischiofemorale). Powierzchnia trzonu jest na przekroju okrągła i gładka, z wyjątkiem położonej z tyłu kresy chropawej (linea aspera). Skład się ona z wargi bocznej i przyśrodkowej. Warga boczna (labium laterale) przedłuża się w górze w guzowatość pośladkową (tuberositas glutea), a w dół w nadkłykieć boczny (epicondylus lateralis); ponadto przyczepia się doń m. obszerny boczny (m. vastus lateralis) i głowa krótka m. dwugłowego uda (caput breve m. bicipitis femoris). Warga przyśrodkowa (labium mediale) przedłuża się w górze w kresę miedzykrętażową (linea intertrochanterica) i w kresę

17 grzebieniową (linea pectinea), gdzie przyczepia się m. grzebieniowy (m. pectineus), w dole zaś w nadkłykieć przyśrodkowy (epicondylus medialis) i w guzek przywodzicieli (tuberculum adductorium), gdzie przyczepia się m. przywodziciel wielki (m. adductor magnus); ponadto warga stanowi przyczep dla mm. przywodzicieli uda (mm. adductoris femoris). Na nasadzie dalszej (epiphysis distalis) obecne są dwa kłykcie boczny i przyśrodkowy (condylus lateralis et medialis). Pomiędzy nimi znajduje się dół międzykłykciowy (fossa intercondylaris) i kresa międzykłykciowa (linea intercondylaris). Każdy kłykieć posiada nad sobą odpowiedni nadkłykieć; do nadkłykci przyczepiają się więzadła poboczne kolana odpowiednio boczne i przyśrodkowe (lig. collaterale laterale et mediale). Przednie powierzchnie kłykci stanowią powierzchnię rzepkową (facies patellaris). Oba nadkłykcie wraz z kresą międzykłykciową ograniczają powierzchnię podkolanową (facies poplitea). Rzepka (patella) jest największą w organizmie ludzkim trzeszczką, czyli kością znajdującą się wewnątrz więzadła. Rzepka znajduje się w ścięgnie końcowym m. czworogłowego uda (m. quadriceps femoris). Posiada podstawę (basis) i szczyt (apex). Na powierzchni przedniej znajdują się otworki naczyniowe (foramina vasorum), a na powierzchni tylnej powierzchnia stawowa (facies articularis) podzielona na część przyśrodkową i boczną (pars medialis et lateralis). 20 Piszczel (tibia) jest kością długą. Na nasadzie bliższej (epiphysis proximalis) od strony górnej widoczne są dwa kłykcie boczny i przyśrodkowy (condylus lateralis et medialis), z których każdy posiada powierzchnię stawową górną (facies articularis superior). Ponadto kłykieć boczny posiada powierzchnię stawową strzałkową (facies articularis fibularis) do połączenia z głową strzałki (caput fibulae) oraz guzowatość pasma biodrowopiszczelowego (tuberositas tractus iliotibialis), do której pasmo to dochodzi. Pomiędzy kłykciami znajduje się wyniosłość międzykłykciowa (eminentia intercondylaris), na której obecne są guzki międzykłykciowe boczny i przyśrodkowy (tuberculum intercondylare laterale et mediale) oraz pola międzykłykciowe przednie i tylne (area intercondylaris anterior et posterior), gdzie przyczepiają się więzadła krzyżowe kolana (ligg. cruciformia genus). Trzon (corpus tibiae) posiada brzegi: przyśrodkowy (margo medialis), międzykostny (margo interosseus) i przedni (margo anterior), na którym znajduje się guzowatość piszczeli (tuberositas tibiae), gdzie przyczepia się więzadło rzepki (lig. patellae). Posiada również powierzchnie: boczną (facies lateralis), przyśrodkową (facies medialis) i tylną (facies posterior), gdzie widzimy kresę m. płaszczkowatego (linea m. solei), stanowiącą granicę pomiędzy tym mięśniem a m. podkolanowym (m. popliteus). Na nasadzie dalszej (epiphysis distalis) od strony stopy widzimy powierzchnię stawową dolną (facies articularis inferior), od strony bocznej wcięcie strzałkowe (incisura fibularis), od strony przyśrodkowej kostkę przyśrodkową (malleolus medialis) z powierzchnią stawową kostkową (facies articularis malleolaris). Na stronie tylnej znajduje się bruzda kostkowa (sulcus malleolaris), przez którą przechodzi ścięgno m. piszczelowego przedniego (tendo m. tibialis posterioris) i ścięgno m. zginacza palców długiego (tendo m. flexoris digitorum longi). 21 Strzałka (fibula) również jest kością długą. Nasadę bliższą (epiphysis proximalis) nazywa się głową strzałki (caput fibulae). Znajduje się na niej szczyt głowy strzałki (apex capitis fibulae) oraz powierzchnia stawowa głowy strzałki (facies articularis capitis fibulae). Oprócz tego na zewnętrznej stronie głowy kończą się: ścięgno m. dwugłowego uda (tendo m. bicipitis femoris), więzadło poboczne strzałkowe (lig. collaterale fibulare), część m. strzałkowego długiego (m. fibularis longus) i część m. płaszczkowatego (m. soleus). Trzon strzałki (corpus fibulae) posiada brzeg przedni (margo anterior), tylny (margo posterior) i międzykostny (margo interosseus). Do dwóch pierwszych przyczepiają się przegrody międzymięśniowe goleni odpowiednio przednia i tylna (septum intermusculare cruris anterior et posterior). Brzeg międzykostny łączy się z grzebieniem pośrodkowym (crista medialis). Trzon posiada również powierzchnię tylną (facies posterior), boczną (facies lateralis) i przyśrodkową (facies medialis), gdzie występuje grzebień pośrodkowy i gdzie przyczepia się błona międzykostna goleni (membrana interossea cruris). Nasada dalsza (epiphysis distalis) przedłuża się w kostkę boczną (malleolus lateralis), która posiada swój dół (fossa malleoli lateralis) oraz powierzchnię stawową kostkową (facies articularis malleolaris), łączącą się z kością skokową (talus). Obecna jest również bruzda kostki bocznej (sulcus malleoli lateralis), przez którą przewijają się ścięgna mm. bocznych goleni (mm. laterales cruris), tj. m. strzałkowego długiego i krótkiego (m. fibularis longus et brevis). 22 Kości stopy (ossa pedis) dzielą się na kości stępu, kości śródstopia i kości palców stopy. Kości stępu (ossa tarsi) występują w dwóch szeregach bliższym i dalszym. Do szeregu bliższego należy kość skokowa (talus) i kość piętowa (calcaneus), między oba szeregi wciska się kość łódkowa (os naviculare), zaś do szeregu dalszego należą 3 kości klinowate (ossa cuneiformia) i kość sześcienna (os cuboideum). Kość skokowa (talus) składa się z trzonu, szyjki i głowy. Na trzonie (corpus tali) występuje bloczek (trochlea tali), który posiada powierzchnię górną (facies superior) łączącą się z powierzchnią stawową dolną piszczeli (facies articularis inferior tibiae), powierzchnię kostkową boczną (facies malleolaris lateralis) łączącą się z kostką boczną i wysyłającą wyrostek boczny kości skokowej (processus lateralis tali) oraz powierzchnię kostkową przyśrodkową (facies malleolaris medialis) łączącą się z kostką przyśrodkową. Na trzonie znajduje się jeszcze powierzchnia stawowa piętowa tylna (facies articularis calcanea posterior) łącząca się z kością piętową i wyrostek tylny kości skokowej

18 (processus posterior tali), rozdzielony na guzek boczny i przyśrodkowy (tuberculum laterale et mediale) bruzdą ścięgna m. zginacza długiego kciuka (sulcus tendinis m. flexoris hallucis longi). Na szyjce (collum tali) znajduje się powierzchnia stawowa piętowa średnia (facies articularis calcanea media) łącząca się z podpórką kości piętowej (sustentaculum tali) oraz bruzda kości skokowej (sulcus tali) która z bruzda kości piętowej (sulcus calcanei) tworzy zatoką stępu (sinus tarsi) wypełnioną więzadłem skokowopiętowym międzykostnym (lig. talocalcaneum interosseum). Na głowie (caput tali) znajduje się powierzchnia stawowa łódkowa (facies articularis navicularis), powierzchnia stawowa dla więzadła piętowołódkowego (facies articularis pro ligamento calcaneonaviculari) i powierzchnia stawowa piętowa przednia (facies articularis calcanea anterior). Kość piętowa (calcaneus) składa się z guza i trzonu. Guz (tuber calcanei) posiada wyrostek boczny i przyśrodkowy (processus medialis et lateralis tuberis calcanei), a także jest miejscem przyczepu więzadła piętowego (Achillesa) (tendo calcanei). Na trzonie (corpus calcanei) z przodu widzimy powierzchnię stawową sześcienną (facies articularis cuboidea) dla kości sześciennej, po stronie przyśrodkowej podpórkę, a z boku bloczek strzałkowy. Podpórka (sustentaculum tali) posiada powierzchnię stawową skokową średnią i przednią (facies articularis talaris media et anterior); na powierzchni przedniej znajduje się bruzda kości piętowej (sulcus calcanei) współtworząca zatokę stępu, dalej zaś widać powierzchnię stawową skokową tylną (facies articularis talaris posterior). Na dole podpórki mamy bruzdę ścięgna m. zginacza długiego kciuka (sulcus tendinis m. flexoris hallucis longi). Przez bloczek strzałkowy (trochlea fibularis) przewijają się ścięgna m. strzałkowego długiego i krótkiego (tendo m. fibularis longi et brevis), stąd bruzda ścięgien mięśni strzałkowych (sulcus tendinum musculorum fibularium). Kość łódkowa (os naviculare) posiada powierzchnię grzbietową i podeszwową. Na pierwszej z nich obecna jest guzowatość (tuberositas ossis navicularis) gdzie przyczepia się ścięgno m. piszczelowego tylnego (m. tibialis posterior), zaś na powierzchni podeszwowej mamy bruzdę dla ścięgna tego mięśnia. Kości klinowate (ossa cuneiformia) są 3: przyśrodkowa (os cuneiforme mediale) największa, pośrednia (os cuneiforme intermedium) najmniejsza i najkrótsza oraz boczna (os cuneiforme laterale). Jak nazwa wskazuje, wszystkie mają kształt klinów, z tym że przyśrodkowa skierowana jest klinem w górę, zaś pozostałe w dół. Kość sześcienna (os cuboideum) posiada guzowatość (tuberositas ossis cuboideum), a na krótszej ścianie bocznej wcięcie z bruzdą ścięgna m. strzałkowego długiego (sulcus tendinis m. fibularis longi). Kości śródstopia (ossa metatarsi) występują w liczbie 5. Każda składa się z podstawy (basis), trzonu (corpus) i głowy (caput). Po bocznej stronie obecny jest dołek dla więzadła pobocznego (lig. collaterale). Kości palców stopy czyli paliczki stopy (ossa digitorum pedis s. phalanges pedis) rozmieszczone są podobnie jak w ręce paluch (hallux s. hallex) posiada paliczek bliższy i dalszy (phalanx proximalis et distalis), zaś pozostałe palce paliczek bliższy, środkowy i dalszy (phalanx proximalis, media et distalis). Każdy paliczek posiada podstawę (basis), trzon (corpus) i głowę (caput), na której w paliczkach dalszych obecna jest guzowatość paliczka dalszego (tuberositas phalangis distalis). Czaszka (cranium) składa się z kości czaszki (ossa cranii). Te możemy podzielić na budujące mózgoczaszkę (neurocranium s. cranium cerebrale) oraz na budujące twarzoczaszkę (splanchnocranium s. cranium faciale). 23 Mózgoczaszkę budują kości nieparzyste: potyliczna (os occipitale), klinowa (os sphenoidale) i czołowa (os frontale) oraz parzyste: ciemieniowa (os parietale) i skroniowa (os temporale). Twarzoczaszkę tworzą: kości twarzy (ossa faciei), kość gnykowa (os hyoideum) i kosteczki słuchowe (ossicula auditus s. auditoria); te ostatnie to młoteczek (malleus), kowadełko (incus) i strzemiączko (stapes) omówione zostaną przy narządzie słuchu. Kości twarzy dzielimy na parzyste i nieparzyste, parzyste zaś na wyczuwalne i niewyczuwalne (ukryte). Do parzystych wyczuwalnych należy: kość nosowa (os nasale), jarzmowa (os zygomaticum) i szczeka (maxilla), do parzystych niewyczuwalnych (ukrytych): kość łzowa (os lacrimale), małżowina nosowa dolna (concha nasalis inferior) i kość podniebienna (os palatinum), do nieparzystych: kość sitowa (os ethmoidale), lemiesz (vomer) i żuchwa (mandibula). 24 Kość potyliczna (os occipitale) składa się z części podstawnej (pras basilaris), z parzystej części bocznej (pars lateralis) oraz z łuski potylicznej (squama occipitalis). Wszystkie powyższe części rozmieszczone są wokół otworu potylicznego wielkiego (foramen occipitale magnum). Część podstawna z boczną połączona jest przez chrząstkozrost śródpotyliczny przedni (synchondrosis intraoccipitale anterior), zaś część boczna z łuską poprzez chrząstkozrost śródpotyliczny tylny (synchondrosis intraoccipitale posterior). Pomiędzy częścią boczną a trzonem kości klinowej (corpus ossis sphenoidalis) znajduje się chrząstkozrost klinowopotyliczny (synchondrosis sphenooccipitalis), który z wiekiem zrasta się w kościozrost klinowopotyliczny (synostosis sphenooccipitalis). Część podstawna (pras basilaris) ma kształt klina zwróconego ostrzem do otworu wielkiego a podstawą do kości klinowej. Jej powierzchnia wewnętrzna jest gładka i rynienkowato wgłębiona w tym miejscu znajduje się stok (clivus), na którym leży most (pons) i rdzeń przedłużony (medulla oblongata). Wzdłuż bocznych krawędzi ciągnie się bruzda zatoki skalistej górnej (sulcus sinus petrosi inferioris). Na powierzchni zewnętrznej w linii środkowej znajduje się guzek gardłowy (tuberculum pharyngeum), do którego przyczepia się szew gardła (raphe pharyngis) i więzadło podłużne przednie (lig. longitudinale anterius). Po bocznej stronie guzka znajduje się dołek, w którym przyczepia się m. długi głowy (m. longus capitis) i m. prosty głowy przedni (m. rectus capitis anterior). Boczne brzegi części podstawnej wraz z częścią skalistą kości skroniowej ograniczają szczelinę skalistopotyliczną (fissura petrooccipitalis) wypełnioną przez chrząstkozrost skalistopotyliczny (synchondrosis petrooccipitalis)

19 Część boczna (pars lateralis) posiada z boku wcięcie szyjne (incisura jugularis). Odchodzi od niego wyrostek szyjny (processus jugularis), na zewnątrz od którego obecny jest wyrostek przysutkowy (processus paramastoideus), gdzie przyczepia się m. prosty głowy boczny (m. rectus capitis lateralis). Wcięcie szyjne wraz z analogicznym wzięciem na kości skroniowej ogranicza otwór szyjny (foramen jugulare) podzielony przez wyrostek śródszyjny (processus intrajugularis) na mniejszą część przednią i większą tylną. Przez cześć przednią przechodzi n. językowogardłowy (n. glossopharyngeus) (IX) i zatoka skalista dolna (sinus petrosus inferior), zaś przez część tylną opuszka górna żyły szyjnej (bulbus superior v. jugularis), n. błędny (n. vagus) (X), n. dodatkowy (n. accessorius) (XI) i wraca do czaszki gałąź oponowa n. błędnego (r. meningeus n. vagi). Na powierzchni wewnętrznej obecny jest guzek szyjny (tuberculum jugulare), stanowiący oparcie dla móżdżku (cerebellum). Pod nim znajduje się kanał n. podjęzykowego lub podjęzykowy (canalis n. hypoglossi s. canalis hypoglossalis), przez który przechodzi ów n. podjęzykowy (n. hypoglossus) (XII) oraz splot żylny tego kanału (plexus venosus canalis hypoglossalis). Dalej z tyłu mamy kanał kłykciowy (canalis condylaris), przez który przechodzi ż. wypustowa kłykciowa (v. emissaria condylaris) i który przedłuża się w dół kłykciowy (fossa condylaris). Na powierzchni zewnętrznej kości znajduje się kłykieć potyliczny (condulus occipitalis), który kontaktuje się z kręgiem szczytowym (atlas). Łuska skroniowa (squama occipitalis) posiada brzeg przedni ograniczający otwór wielki, brzeg boczny zwany sutkowym (margo mastoideus) oraz brzeg węgłowy (margo lambdoideus). Na powierzchni zewnętrznej wyróżniamy grubsza część górną (planum occipitale) oraz cieńsza część dolną (planum nuchae). Granicę pomiędzy nimi wyznacza guzowatość potyliczna zewnętrzna (protuberatntia occipitalis externa), od której odchodzi w bok kresa karkowa górna (linea nuchae superior), do której sięga przyczep m. czworobocznego (m. trapezius). W dół odchodzi grzebień potyliczny zewnętrzny (crista occipitalis externa), do którego przyczepia się więzadło karkowe (lig. nuchae) i od którego odchodzi kresa karkowa dolna (linea nuchae inferior). Ta ostatnia rozgranicza dwa pola górne i dolne; w górnym przyczepia się m. półkolcowy głowy (m. semispinalis capitis), w dolnym zaś począwszy od strony przyśrodkowej ku bocznej kolejno: m. prosty głowy tylny mniejszy (m. rectus capitis posterior minor), m. prosty głowy tylny większy (m. rectus capitis posterior major) i m. skośny głowy górny (m. obliquus capitis superior). Na powierzchni wewnętrznej łuski znajduje się guzowatość potyliczna wewnętrzna (protuberatntia occipitalis interna). Ku górze odchodzi od niej bruzda zatoki strzałkowej górnej (sulcus sinus sagittalis superioris), gdzie przyczepia się sierp mózgu (falx cerebri); w bok odchodzi bruzda zatoki poprzecznej (sulcus sinus transversi), gdzie przyczepia się namiot móżdżku (tentorium cerebelli); w dół wreszcie odchodzi grzebień potyliczny wewnętrzny (crista occipitalis interna), gdzie przyczepia się sierp móżdżku (falx cerebelli) i wzdłuż którego biegnie zatoka potyliczna (sinus occipitalis). Wszystkie elementy promieniście odchodzące od guzowatości wewnętrznej tworzą wyniosłość krzyżową (eminentia cruciformis). Otwór potyliczny wielki (foramen occipitale magnum) ma kształt nieregularny można w nim wyróżnić część przednią i tylną. Do części przedniej przyczepiają się więzadła skrzydłowate (ligg. alaria). Przez część tylną przechodzą: przejście rdzenia przedłużonego (medulla oblongata) w rdzeń kręgowy (medulla spinalis), korzenie rdzeniowe n. dodatkowego (radices spinales n. accessorii) (XI), n. podpotyliczny (n. suboccipitalis), t. rdzeniowa przednia i tylna (a. spinalis anterior et posterior), t. kręgowa (a. vertebralis) i jej gałąź oponowa (r. meningeus a. vertebralis). 25 Kość klinowa (os sphenoidale) składa się z trzonu, parzystego skrzydła mniejszego, parzystego skrzydła większego i z parzystego wyrostka skrzydłowego. Trzon (coprus) posiada ścianę górną, dolną, przednia, tylną i z każdej strony boczną. Na ścianie górnej z przodu widoczne jest płaskie miejsce (zw. planum sphenoidale) ograniczone łękiem klinowym (jugum sphenoidale), za którym znajduje się bruzda skrzyżowania (sulcus chaismatis) przeznaczona dla skrzyżowania wzrokowego (ciasma opticum). Bruzdę skrzyżowania od położonego z tyłu dołu przysadkowego oddziela guzek siodła (tuberculum sellae), który rozchodzi się na boki tworząc po każdej stronie wyrostek pochyły średni (processus clinoideus medius). W dole przysadkowym (fossa hypophysialis) leży płat przedni przysadki (lobus anterior hypophysis). Dół ten ogranicza również grzbiet siodła (dorsum sellae), gdzie leży płat tylny przysadki (lobus posterior hypophysis). Grzbiet siodła do tyłu przedłuża się w stok (clivus), w każdy z boków zaś w wyrostek pochyły tylny (processus clinoideus posterior). Dół przysadkowy wraz z przednio-tylnym otoczeniem nazywamy siodłem tureckim (sella turcica), które przechodzi z boku w bruzdę szyjną (sulcus caroticus). Bocznym ograniczeniem tej bruzdy jest języczek klinowy (lingula sphenoidalis), w niej zaś leży zatoka jamista (sinus cavernosus), przez którą przechodzi t. szyjna wewnętrzna (a. carotis interna), n. okoruchowy (n. oculomotorius) (III), n. bloczkowy (n. trochlearis) (IV), n. oczny (n. ophthalmicus) (V 1 ) i n. odwodzący (n. abducens) (VI). Na ścianie przedniej widoczny jest grzebień klinowy (crista sphenoidalis), przedłużający się w dół w dziób klinowy (rostrum sphenoidale). Grzebień ten jest przedłużeniem przegrody zatok klinowych (septum sinuum sphenoideum). Po obu stronach grzebienia znajdują się muszle klinowe (conchae sphenoidales), zamykające od dołu otwór zatok klinowych (apertura sinuum sphenoideum). Ściana dolna należy do zewnętrznej powierzchni podstawy czaszki, zwrócona jest do skrzydeł lemiesza (alae vomeris) i wchodzi w skład sklepienia gardła. Ściana tylna zrasta się z częścią podstawną kości potylicznej przez chrząstkozrost lub kościozrost klinowopotyliczny (synchondrosis s. synostosis sphenooccipitalis). Każda ściana boczna odsyła pozostałe elementy kości klinowej, tj. skrzydło mniejsze (ala minor) i większe (ala major) oraz wyrostek skrzydłowy (processus pterygoideus)

20 Skrzydło mniejsze (ala minor) składa się z dwóch odnóg ograniczających kanał wzrokowy (canalis opticus), którym przechodzi n. wzrokowy (n. opticus) (II) i t. oczna (a. ophthalmica). Jego brzeg przedni łączy się z kością czołową, tylny zaś stanowi granicę pomiędzy dołem czaszki przednim a środkowym. Przyśrodkowy koniec skrzydła daje z każdej strony wyrostek pochyły przedni (processus clinoideus anterior). Powierzchnia górna skrzydła zwrócona jest do przedniego dołu czaszki (fossa cranialis anterior), dolna zaś do szczeliny oczodołowej górnej (fissura orbitalis superior). Skrzydło większe (ala major) posiada u nasady otwór okrągły (foramen rotundum), którym przechodzi n. szczękowy (n. maxillaris) (V 2 ). Brzeg przedni ogranicza od strony przyśrodkowej szczelinę oczodołową górną (fissura orbitalis superior), którą przechodzą nerwy zatoki jamistej (III, IV, V 1, VI) oraz ż. oczodołowa górna (v. ophthalmica superior). Brzeg boczny zwany jest łuskowym (margo squamosus) lub ciemieniowym (margo parietalis). Brzeg tylny ogranicza szczelinę klinowoskalistą (fissura sphenopetrosa) i otwór poszarpany (foramen lacerum); wzdłuż brzegu tylnego obecny jest otwór owalny (foramen ovale), którym przechodzi n. żuchwowy (n. mandibularis) (V 3 ). W zbiegnięciu się brzegu bocznego z tylnym obecny jest kolec kości klinowej (spina ossis sphenoidalis), który posiada otwór kolcowy (foramen spinosum), przez który przechodzi t. oponowa przednia (a. meningea anterior) i gałąź oponowa n. żuchwowego (r. meningeus n. mandibularis). Powierzchnia mózgowa (facies cerebralis) skrzydła zwraca się do dołu środkowego czaszki (fossa cranialis media), posiada ponadto wyciski palczaste (impressiones digitatae) rozdzielone łękami mózgowymi (juga cerebralia). Powierzchnia oczodołowa (facies orbitalis) ogranicza szczelina oczodołową górną i dolną (fissura orbitalis superior et inferior).powierzchnia skroniowa (facies temporalis) wchodzi w skład dołu skroniowego (fossa temporalis) Powierzchnia szczękowa (facies maxillaris) tworzy tylną ścianę dołu skrzydłowopodniebiennego (fossa pterygopalatina) Grzebień podskroniowy (crista infratemporalis) rozdziela powierzchnię szczękową od podskroniowej (facies infratemporalis). Wyrostek skrzydłowy (processus pterygoideus) posiada u nasady kanał skrzydłowy (canalis pterygoideus), którym przechodzi t. i n. tego kanału (a. et n. canalis pterygoidei). Sam wyrostek składa się z dwóch blaszek bocznej i przyśrodkowej. Do blaszki bocznej (lamina lateralis) przyczepia się m. skrzydłowy boczny (m. pterygoideus lateralis), obie zaś blaszki ograniczają dół skrzydłowy (fossa pterygoidea), gdzie przyczepia się m. skrzydłowy przyśrodkowy (m. pterygoideus medialis). Między dolnymi końcami blaszek znajduje się wcięcie skrzydłowe (incisura pterygoidea) uzupełnione przez wyrostek piramidalny kości podniebiennej (processus pyramidalis ossis palatini). W połączeniu obu blaszek obecny jest brzeg posiadający bruzdę skrzydłowopodniebienną (sulcus pterygopalatinus), która wraz z analogicznymi bruzdami na kości podniebiennej i szczęce ograniczają kanał podniebienny większy (canalis palatinus major), którym przechodzą nn. podniebienne (nn. palatini) i t. podniebienna zstępująca (a. palatina descendens). W dolnej części wyrostka skrzydłowego obecny jest wyrostek pochwowy (processus vaginalis); rozgranicza on dwie bruzdy lemieszowopochwową (sulcus vomerovaginalis), która ze skrzydłem mniejszym ogranicza kanał lemieszowopochwowy (canalis vomerovaginalis) oraz podniebiennopochwową (sulcus palatovaginalis), współtworzącą kanał podniebiennopochwowy (canalis palatovaginalis). Na końcu blaszki przyśrodkowej znajduje się haczyk skrzydłowy (hamulus pterygoideus), który z boku posiada bruzdę (sulcus hamuli pterygoidei). Bruzda ta wywołana jest przewijaniem się przez nią ścięgna m. napinacza podniebienia miękkiego (m. tensor veli palatini), który przyczepia się w dole łódkowatym (fossa scaphoidea) znajdującym się u podstawy blaszki bocznej. Bocznie od tego dołu znajduje się bruzda trąbki słuchowej (sulcus tubae auditivae). 26 Kość czołowa (os frontale) złożona jest z łuski czołowej, parzystej części oczodołowej i nieparzystej części nosowej. Łuska czołowa (squama frontalis) posiada powierzchnię zewnętrzną, wewnętrzną i skroniową. Powierzchnia zewnętrzna oddzielona jest od części oczodołowej brzegiem nadoczodołowym (margo supraorbitalis); posiada ona 2 części mniejszą dolną, pokrytą skóra nieowłosioną oraz większą górną ze skórą pokrytą włosami. Granicą między nimi jest guz czołowy (tuber frontale) pod którym znajduje się łuk brwiowy (arcus superciliaris). Na powierzchni wewnętrznej obecne jest wcięcie sitowe (incisura ethmoidalis) przedłużające się w otwór ślepy (foramen cecum); nad tym ostatnim widać grzebień czołowy (crista frontalis) rozchodzący się w bruzdę zatoki strzałkowej górnej (sulcus sinus sagittalis suprioris). Powierzchnia skroniowa (facies temporalis) oddzielona jest od zewnętrznej kresą skroniową (linea temporalis), przedłużającą się w wyrostek jarzmowy (processus zygomaticus); ten łączy się końcem z kością jarzmową i stanowi miejsce przyczepu części m. skroniowego (m. temporalis). Powierzchnia skroniowa posiada z tyłu brzeg skroniowy (margo parietalis), który łączy z każdej strony kość czołową ze skrzydłem kości klinowej, a ponadto łączy się z kością ciemieniową szwem wieńcowym (sutura coronalis), przedłużającym się we wspomnianą kresę skroniową. Część oczodołowa (pars orbitalis) oddzielona jest od łuski czołowej brzegiem nadoczodołowym (margo supraorbitalis), który posiada dwie nierówności. Przyśrodkowo położone jest wcięcie lub otwór czołowy (incisura s. foramen frontale), którędy przechodzi t. nadbloczkowa (a. supratrochlearis) i gałąź przyśrodkowa n. nadoczodołowego (r. medialis n. supraorbitalis); bocznie zaś znajduje się otwór lub wcięcie nadoczodołowe (foramen s. incisura supraorbitalis), którędy przechodzi t. nadoczodołowa (a. supraorbitalis) i gałąź boczna n. nadoczodołowego (r. medialis n. supraorbitalis). Na powierzchni oczodołowej (facies orbitalis) bocznie znajduje się dół gruczołu łzowego (fossa glandulae lacrimalis), zaś przyśrodkowo dołek bloczkowy (fovea trochlearis), w którym znajduje się kolec bloczkowy (spina trochlearis), którym przewija się ścięgno m. skośnego górnego (gałki ocznej) (tendo m. obliqui superioris (bulbi)). Na powierzchni

Osteologia KOŃCZYNA GÓRNA

Osteologia KOŃCZYNA GÓRNA Osteologia KOŃCZYNA GÓRNA CZĘŚCI SZKIELETU Szkielet osiowy skeleton axiale Szkielet kończyn skeleton appendiculare SZKIELET KOŃCZYNY GÓRNEJ SKELETON MEMBRI SUPERIORIS obręcz barkowa cingulum membri superioris

Bardziej szczegółowo

Osteologia SZKIELET OSIOWY

Osteologia SZKIELET OSIOWY Osteologia SZKIELET OSIOWY SZKIELET LUDZKI szkielet osiowy skeleton axiale szkielet kończyn skeleton appendiculare SZKIELET OSIOWY szkielet klatki piersiowej ossa thoracis kręgosłup columna vertebralis

Bardziej szczegółowo

SZKIELET KOŃCZYNY GÓRNEJ

SZKIELET KOŃCZYNY GÓRNEJ Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 SZKIELET KOŃCZYNY GÓRNEJ SZKIELET Szkielet kończyny górnej dzieli się na: 1. Kości obręczy kończyny górnej: - obojczyk, - łopatka 2. Kości części wolnej kończyny górnej: - kość

Bardziej szczegółowo

Wykaz mian anatomicznych obowiązujących na zaliczeniu praktycznym z Anatomii dla Kierunku Ratownictwo Medyczne i Pielęgniarstwo 2014/15

Wykaz mian anatomicznych obowiązujących na zaliczeniu praktycznym z Anatomii dla Kierunku Ratownictwo Medyczne i Pielęgniarstwo 2014/15 Wykaz mian anatomicznych obowiązujących na zaliczeniu praktycznym z Anatomii dla Kierunku Ratownictwo Medyczne i Pielęgniarstwo 2014/15 Kolokwium I: Klatka piersiowa, grzbiet i kończyna górna Typowy kręg

Bardziej szczegółowo

SZKIELET OSIOWY. Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3

SZKIELET OSIOWY. Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3 Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 SZKIELET OSIOWY Szkielet osiowy zbudowany jest z czaszki, kręgosłupa, żeber i mostka. CZASZKA (cranium) Czaszka składa się z dwóch części: tylno górnej, która stanowi czaszkę mózgową

Bardziej szczegółowo

Pytania na zaliczenie II-gie poprawkowe z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego

Pytania na zaliczenie II-gie poprawkowe z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego Pytania na zaliczenie II-gie poprawkowe z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego KOŃCZYNA GÓRNA Kości i ich połączenia 1. Stałe i niestałe składniki stawów 1. Połączenia

Bardziej szczegółowo

SZKIELET KOOCZYNY GÓRNEJ

SZKIELET KOOCZYNY GÓRNEJ SZKIELET KOOCZYNY GÓRNEJ SZKIELET Szkielet kooczyny górnej dzieli się na: 1. Kości obręczy kooczyny górnej: - obojczyk, - łopatka 2. Kości części wolnej kooczyny górnej: - kośd ramienna, - kości przedramienia,

Bardziej szczegółowo

Spis treści. 1 Anatomia ogólna 1. 2 Głowa i szyja Czaszka i mięśnie głowy Nerwy czaszkowe 64

Spis treści. 1 Anatomia ogólna 1. 2 Głowa i szyja Czaszka i mięśnie głowy Nerwy czaszkowe 64 1 Anatomia ogólna 1 Ogólne zasady budowy ciała ludzkiego 1 Położenie narządów wewnętrznych, punkty palpacyjne i linie topograficzne 2 Płaszczyzny i kierunki ciała 4 Osteologia 6 Kościec ciała ludzkiego

Bardziej szczegółowo

ŚCIANY KLATKI PIERSIOWEJ 2.3.1.2 ŻEBRA

ŚCIANY KLATKI PIERSIOWEJ 2.3.1.2 ŻEBRA 133 2.3.1.2 ŻEBRA U człowieka występuje 12 par żeber. Są to długie, płaskie i wygięte listwy kostne, zwane też kośćmi żebrowymi. Z przodu ich przedłużeniami są chrząstki żebrowe. Tylny koniec żebra (costa)

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wstęp... 7

Spis treści. Wstęp... 7 Wstęp.............................................................. 7 I. Plan budowy ciała ludzkiego... 9 Okolice ciała ludzkiego........................................................................

Bardziej szczegółowo

SZKIELET KOŃCZYNY DOLNEJ

SZKIELET KOŃCZYNY DOLNEJ Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 SZKIELET KOŃCZYNY DOLNEJ SZKIELET KOŃCZYNY DOLNEJ DZIELI SIĘ NA: kości obręczy kończyny dolnej, który stanowią kości miedniczne, kości części wolnej kończyny dolnej: - kość udowa

Bardziej szczegółowo

Księgarnia PWN: K. Krysiak, H. Kobryń, F. Kobryńczuk Anatomia zwierząt. T. 1 PRZEDMOWA 11 WSTĘP 13 WYKAZ SKRÓTÓW 17

Księgarnia PWN: K. Krysiak, H. Kobryń, F. Kobryńczuk Anatomia zwierząt. T. 1 PRZEDMOWA 11 WSTĘP 13 WYKAZ SKRÓTÓW 17 Księgarnia PWN: K. Krysiak, H. Kobryń, F. Kobryńczuk Anatomia zwierząt. T. 1 PRZEDMOWA 11 WSTĘP 13 WYKAZ SKRÓTÓW 17 CZĘŚĆ I OKOLICE CIAŁA, PARTES ET REGIONES CORPORIS 19 Okolice głowy, regiones capitis

Bardziej szczegółowo

Anatomia zwierząt. T. 1 Aparat ruchowy - K. Krysiak, H.Kobryń, F. Kobryńczuk. Spis treści

Anatomia zwierząt. T. 1 Aparat ruchowy - K. Krysiak, H.Kobryń, F. Kobryńczuk. Spis treści Anatomia zwierząt. T. 1 Aparat ruchowy - K. Krysiak, H.Kobryń, F. Kobryńczuk Spis treści PRZEDMOWA WSTĘP WYKAZ SKRÓTÓW CZĘŚĆ I OKOLICE CIAŁA, PARTES ET REGIONES CORPORIS Okolice głowy, regiones capitis

Bardziej szczegółowo

RYCINA 3-1 Anatomia kości stawu łokciowego i przedramienia widok od strony dłoniowej.

RYCINA 3-1 Anatomia kości stawu łokciowego i przedramienia widok od strony dłoniowej. Rozdział 3 65 crista supracondylaris lateralis fossa radialis epicondylus lateralis crista supracondylaris medialis fossa coronoidea epicondylus medialis capitulum humeri caput radii collum radii tuberositas

Bardziej szczegółowo

PROGRAM WYKŁADÓW I ĆWICZEŃ ODDZIAŁ FIZJOTERAPII

PROGRAM WYKŁADÓW I ĆWICZEŃ ODDZIAŁ FIZJOTERAPII 07.10.2015 PROGRAM WYKŁADÓW I ĆWICZEŃ OSTEOLOGIA, ANATOMIA JAM CIAŁA Wykład Inauguracyjny. Anatomia budowa ciała ludzkiego. Reguły opisu anatomicznego. Ogólna budowa kości i ich połączeń. 14.10.2015 Biomechanika

Bardziej szczegółowo

Osteologia. SZKIELET OSIOWY- Czaszka

Osteologia. SZKIELET OSIOWY- Czaszka Osteologia SZKIELET OSIOWY- Czaszka Lemiesz vomer a. skrzydło lemiesza ala vomeris b. tylna krawędź lemiesza a b Lemiesz vomer c. blaszka pionowa lamina perpendicularis d. bruzda lemiesza sulcus vomeris

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wstęp. I. Plan budowy ciała ludzkiego 9 Okolice ciata ludzkiego Układy narządów *P. Określenie orientacyjne w przestrzeni

Spis treści. Wstęp. I. Plan budowy ciała ludzkiego 9 Okolice ciata ludzkiego Układy narządów *P. Określenie orientacyjne w przestrzeni Wstęp 7 I. Plan budowy ciała ludzkiego 9 Okolice ciata ludzkiego Układy narządów *P Określenie orientacyjne w przestrzeni Płaszczyzny ciała Osie ciała II. Układ bierny i czynny ruchu (osteologia, syndesmołogia,

Bardziej szczegółowo

Klatka piersiowa. 5. Ściany klatki piersiowej. 8. Płuca i opłucna. 6. Jama klatki piersiowej. 7. Śródpiersie. 9. Anatomia powierzchniowa

Klatka piersiowa. 5. Ściany klatki piersiowej. 8. Płuca i opłucna. 6. Jama klatki piersiowej. 7. Śródpiersie. 9. Anatomia powierzchniowa Grzbiet 1. Kości, więzadła i stawy Kręgosłup: opis ogólny...................................... 2 Budowa kręgosłupa......................................... 4 Odcinek szyjny kręgosłupa..................................

Bardziej szczegółowo

PROGRAM WYKŁADÓW I ĆWICZEŃ ODDZIAŁ FIZJOTERAPII

PROGRAM WYKŁADÓW I ĆWICZEŃ ODDZIAŁ FIZJOTERAPII 12.10.2016 PROGRAM WYKŁADÓW I ĆWICZEŃ OSTEOLOGIA, ANATOMIA JAM CIAŁA Wykład Inauguracyjny. Anatomia budowa ciała ludzkiego. Reguły opisu anatomicznego. Ogólna budowa kości i ich połączeń. 19.10.2016 Biomechanika

Bardziej szczegółowo

Szkielet osiowy zbudowany jest z czaszki, kręgosłupa, żeber i mostka.

Szkielet osiowy zbudowany jest z czaszki, kręgosłupa, żeber i mostka. SZKIELET OSIOWY Szkielet osiowy zbudowany jest z czaszki, kręgosłupa, żeber i mostka. CZASZKA (cranium) Czaszka składa się z dwóch części: tylno górnej, która stanowi czaszkę mózgową i przednio dolnej,

Bardziej szczegółowo

ZOFIA IGNASIAK WYDANIE II ELSEYIER URBAN&PARTNER

ZOFIA IGNASIAK WYDANIE II ELSEYIER URBAN&PARTNER ZOFIA IGNASIAK ELSEYIER URBAN&PARTNER WYDANIE II Zofia Ignasiak Anatomia układu ruchu Wydanie II Elsevier Urban & Partner Wrocław \ Spis treści J Wstęp... I. Plan budowy ciała ludzkiego... Okolice ciała

Bardziej szczegółowo

Spis Tabel i rycin. Spis tabel

Spis Tabel i rycin. Spis tabel Spis Tabel i rycin Spis tabel 1. Podział stawów ze względu na ilość osi ruchów i ukształtowanie powierzchni stawowych. 20 2. Nazwy ruchów w stawach człowieka w pozycji anatomicznej..... 21 3. Zestawienie

Bardziej szczegółowo

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: ASYSTENT OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNEJ przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet

Bardziej szczegółowo

Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3 PODZIAŁ MIĘŚNI GRZBIETU MIĘŚNIE GRZBIETU POWIERZCHOWNE

Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3 PODZIAŁ MIĘŚNI GRZBIETU MIĘŚNIE GRZBIETU POWIERZCHOWNE Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 PODZIAŁ MIĘŚNI GRZBIETU Mięśnie grzbietu dzieli się na dwie grupy: - warstwę bardziej powierzchowną stanowią mięśnie związane ze szkieletem kończyny górnej - do warstwy głębokiej

Bardziej szczegółowo

Program zajęć z Anatomii kierunek: Pielęgniarstwo, studia stacjonarne

Program zajęć z Anatomii kierunek: Pielęgniarstwo, studia stacjonarne Program zajęć z Anatomii kierunek: Pielęgniarstwo, studia stacjonarne DATA Ćwiczenie 1 04.10.2017 SZCZEGÓŁY Regulamin zajęć. Obowiązuje nomenkatura pojęć anatomicznych w języku polskim. Podstawy anatomii.

Bardziej szczegółowo

SZKIELET KOOCZYNY DOLNEJ

SZKIELET KOOCZYNY DOLNEJ SZKIELET KOOCZYNY DOLNEJ SZKIELET KOOCZYNY DOLNEJ DZIELI SIĘ NA: kości obręczy kooczyny dolnej, który stanowią kości miedniczne, kości części wolnej kooczyny dolnej: - kośd udowa, - kości goleni, - kości

Bardziej szczegółowo

Wstęp do terapii manualnej

Wstęp do terapii manualnej Wstęp do terapii manualnej wydanie I polskie pod redakcją Zofii Ignasiak i Grzegorza Zurka URBAN & PARTNER Wim Jorritsma Anatomia na żywym człowieku Wstęp do terapii manualnej Wydanie I polskie pod redakcją

Bardziej szczegółowo

szkielet tułowia widok od przodu klatka piersiowa żebra mostek kręgi piersiowe kręgosłup (33-34 kręgi)

szkielet tułowia widok od przodu klatka piersiowa żebra mostek kręgi piersiowe kręgosłup (33-34 kręgi) Kości tułowia szkielet tułowia kręgosłup (33-34 kręgi) klatka piersiowa żebra mostek kręgi piersiowe widok od przodu kręgosłup czaszka odcinek szyjny C 1-7 (1-7) - (lordoza szyjna) klatka piersiowa odcinek

Bardziej szczegółowo

Pytania na II-gi termin poprawkowy z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego

Pytania na II-gi termin poprawkowy z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego Pytania na II-gi termin poprawkowy z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego CZASZKA 1. Połączenia ścisłe kości czaszki. Ciemiączka 2. Staw szczytowo-potyliczny 3. Staw

Bardziej szczegółowo

Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3 OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ ŻEBRO

Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3 OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ ŻEBRO Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ W skład szkieletu klatki piersiowej wchodzi: 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber i mostek. trzon mostka ŻEBRO Jest kością długą w kształcie

Bardziej szczegółowo

Dwupłciowy tułów ludzki do ćwiczeń [ BAP_2009554.doc ]

Dwupłciowy tułów ludzki do ćwiczeń [ BAP_2009554.doc ] Dwupłciowy tułów ludzki do ćwiczeń [ ] OPIS Rozkładany, 24-częściowy tułów z niełamliwego, nieulegającego odkształceniom plastiku, przystosowanego do mycia. Wysokość: 85 cm. Głowa jest odłączalna. Dla

Bardziej szczegółowo

Obowiązuje mianownictwo w języku łacińskim.

Obowiązuje mianownictwo w języku łacińskim. PROGRAM ĆWICZEŃ WYDZIAŁ LEKARSKI 2011/2012 Ćwiczenie 1 03 05.10.2011 Wprowadzenie do zajęć prosektoryjnych. Obowiązuje mianownictwo w języku łacińskim. Ogólne miana anatomiczne. Płaszczyzny, osie i kierunki

Bardziej szczegółowo

Kręgosłup szyjny 3.1 Diagnostyka Terapia kręgosłupa szyjnego (techniki 93 energizacji mięśni, MET) Terapia odcinka szyjnego

Kręgosłup szyjny 3.1 Diagnostyka Terapia kręgosłupa szyjnego (techniki 93 energizacji mięśni, MET) Terapia odcinka szyjnego 77 Kręgosłup szyjny Tobias K. Dobler, Christian Fossum, Peter Sommerfeld, Dominic Taylor Terapeuta na zdjęciach: Tobias K. Dobler (.), Dominic Taylor (.2).1 Diagnostyka 82 Christian Fossum, Peter Sommerfeld,

Bardziej szczegółowo

Program zajęć z Anatomii kierunek: Położnictwo, studia stacjonarne

Program zajęć z Anatomii kierunek: Położnictwo, studia stacjonarne Program zajęć z Anatomii kierunek: Położnictwo, studia stacjonarne DATA Ćwiczenie 1 06.10.2016 Ćwiczenie 2 13.10.2016 Ćwiczenie 3 20.10.2016 SZCZEGÓŁY Regulamin zajęć. Podstawy anatomii. Mianownictwo anatomiczne.

Bardziej szczegółowo

Adam Zborowski. ATLAS anatomii człowieka

Adam Zborowski. ATLAS anatomii człowieka Adam Zborowski ATLAS anatomii człowieka Kraków 2007 SPIS TREŚCI schemat komórki ludzkiej...12 rodzaje komórek...13 składniki komórkowe krw i... 14 rodzaje komórek...15 rodzaje nabłonków jednowarstwowych...

Bardziej szczegółowo

KIERUNEK: PIELEGNIARSTWO; I rok I ο PRZEDMIOT: ANATOMIA (ĆWICZENIA 45h) ĆWICZENIE 1 (01.10.2012) ĆWICZENIE 2 (04.10.2012) ĆWICZENIE 3 (08.10.

KIERUNEK: PIELEGNIARSTWO; I rok I ο PRZEDMIOT: ANATOMIA (ĆWICZENIA 45h) ĆWICZENIE 1 (01.10.2012) ĆWICZENIE 2 (04.10.2012) ĆWICZENIE 3 (08.10. KIERUNEK: PIELEGNIARSTWO; I rok I ο PRZEDMIOT: ANATOMIA (ĆWICZENIA 45h) ĆWICZENIE 1 (01.10.2012) - Zapoznanie się z regulaminem i przepisami BHP obowiązującymi na zajęciach. Podstawowe mianownictwo anatomiczne

Bardziej szczegółowo

K. PISZCZELOWA TIBIA. wzrost: k. piszczelowa kostnieje z 3 centrów kostnienia. Pierwotny punkt kostnienia kostnieje w 7 tyg. ż. pł.

K. PISZCZELOWA TIBIA. wzrost: k. piszczelowa kostnieje z 3 centrów kostnienia. Pierwotny punkt kostnienia kostnieje w 7 tyg. ż. pł. K. PISZCZELOWA TIBIA wzrost: k. piszczelowa kostnieje z 3 centrów kostnienia. Pierwotny punkt kostnienia kostnieje w 7 tyg. ż. pł. K. STRZAŁKOWA FIBULA b a a. głowa k. strzałkowej caput fibulae b. wierzchołek

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN I ZASADY BHP OSTEOLOGIA OSTEOLOGIA (CIĄG DALSZY) SYNDESMOLOGIA I ARTROLOGIA

REGULAMIN I ZASADY BHP OSTEOLOGIA OSTEOLOGIA (CIĄG DALSZY) SYNDESMOLOGIA I ARTROLOGIA TEMATYKA ĆWICZEŃ Z PRZEDMIOTU "ANATOMIA CZŁOWIEKA" REALIZOWANA PRZEZ STUDENTÓW I ROKU WYDZIAŁU NAUK MEDYCZNYCH KIERUNEK DIETETYKA W SEMESTRZE ZIMOWYM 2010/2011 I 04. 10. 2010 05. 10. 2010 II 11. 10. 2010

Bardziej szczegółowo

ANATOMIA. mgr Małgorzata Wiśniewska Łowigus

ANATOMIA. mgr Małgorzata Wiśniewska Łowigus ANATOMIA mgr Małgorzata Wiśniewska Łowigus Wśród nauk biologicznych, zajmujących się wszelkimi formami życia, wyróżnia się dwa podstawowe działy: morfologię, fizjologię. MORFOLOGIA - zajmuje się poznaniem

Bardziej szczegółowo

ZAŁĄCZNIK NR 1- STRETCHING STOPIEŃ INTENSYW.(1-10)

ZAŁĄCZNIK NR 1- STRETCHING STOPIEŃ INTENSYW.(1-10) ZAŁĄCZNIK NR 1- STRETCHING RODZAJ STRETCHINGU CEL ĆWICZENIA NAJBARDZIEJ ZAANGAŻOWANE MIĘŚNIE GŁOWA MIĘDZY KOŃCZYNY PIERSIOWE GŁOWA W BOK I W DÓL BOCZNE ROZCIĄGNIĘCIE GÓRNEGO(C1-C2), ŚRODKOWEGO(C2-C5)-,

Bardziej szczegółowo

Objawy mięśniowe uszkodzeń nerwów rdzeniowe. PoraŜenie nie daje wyraźnych objawów mięśniowych.

Objawy mięśniowe uszkodzeń nerwów rdzeniowe. PoraŜenie nie daje wyraźnych objawów mięśniowych. splotów rdzeniowych Splot ramienny (plexus brachialis) utworzony jest przez przednie (brzuszne) gałęzie nerwów rdzeniowych, głównie od C 5 do Th 1 oraz niekiedy równieŝ przez gałęzie przednie C 4 i Th

Bardziej szczegółowo

OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ

OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ SZKIELET KLATKI PIERSIOWEJ W skład szkieletu klatki piersiowej wchodzi: 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber i mostek. trzon mostka ŻEBRO Jest kością długą w

Bardziej szczegółowo

ATLAS ANATOMII PALPACYJNEJ 2. Kończyna dolna

ATLAS ANATOMII PALPACYJNEJ 2. Kończyna dolna ATLAS ANATOMII PALPACYJNEJ 2 Kończyna dolna BADANIE MANUALNE POWŁOK Kończyna dolna Z języka francuskiego tłumaczyła Joanna Józefowicz-Pacuła WARSZAWA WYDAWNICTWO LEKARSKIE PZWL SPIS TREŚCI Wprowadzenie...

Bardziej szczegółowo

Atlas anatomii. Anne M. Gilroy Brian R. MacPherson Lawrence M. Ross. 7/ l ) \ t f * i ' i k r '»ii w l m l ( Markus Voll Karl Wesker.

Atlas anatomii. Anne M. Gilroy Brian R. MacPherson Lawrence M. Ross. 7/ l ) \ t f * i ' i k r '»ii w l m l ( Markus Voll Karl Wesker. Atlas anatomii Anne M. Gilroy Brian R. MacPherson Lawrence M. Ross Ilustracje: Markus Voll Karl Wesker Redakcja wydania I polskiego Janusz M oryś ' Ę m * I 1! f 1 \ P -7 7/ l ) \ t f * i ' i k r '»ii w

Bardziej szczegółowo

Slajd 1 KOŃCZYNA DOLNA: MIĘŚNIE OBRĘCZY. Slajd 2. Slajd 3 MM WEWNĘTRZNE

Slajd 1 KOŃCZYNA DOLNA: MIĘŚNIE OBRĘCZY. Slajd 2. Slajd 3 MM WEWNĘTRZNE Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 KOŃCZYNA DOLNA: MIĘŚNIE OBRĘCZY Do tej grupy należą mięśnie działające na staw biodrowy jako: zginacze, prostowniki, odwodziciele, przywodziciele oraz rotatory uda. Otaczają one

Bardziej szczegółowo

Kości, stawy i więzadła

Kości, stawy i więzadła ANATOMIA Kości, stawy i więzadła Polskie mianownictwo anatomiczne Flashcards Wydanie 7 Redakcja naukowa wydania polskiego Grzegorz Żurek Układ kart i tekst zostały przygotowane przez Larsa Bräuera 125

Bardziej szczegółowo

ANATOMIA. Flashcards. Kości, stawy i więzadła. Łacińskie mianownictwo anatomiczne. Wydanie kart

ANATOMIA. Flashcards. Kości, stawy i więzadła. Łacińskie mianownictwo anatomiczne. Wydanie kart ANATOMIA Kości, stawy i więzadła Flashcards Łacińskie mianownictwo anatomiczne Wydanie 7 Redakcja naukowa wydania polskiego Grzegorz Żurek Układ kart i tekst zostały przygotowane przez Larsa Bräuera 125

Bardziej szczegółowo

ANATOMIA ROK I 1. Jednostka uczelniana odpowiedzialna za nauczanie przedmiotu: 2. Kierownik Zakładu:

ANATOMIA ROK I 1. Jednostka uczelniana odpowiedzialna za nauczanie przedmiotu: 2. Kierownik Zakładu: ANATOMIA ROK I 1. Jednostka uczelniana odpowiedzialna za nauczanie przedmiotu: Zakład Anatomii Prawidłowej Człowieka UMB 2. Kierownik Zakładu: Prof. dr hab. Janusz Bogdan Dzięcioł 3. Osoba odpowiedzialna

Bardziej szczegółowo

Z ANATOMII PRAWIDŁOWEJ

Z ANATOMII PRAWIDŁOWEJ KOMPENDIUM Z ANATOMII PRAWIDŁOWEJ CZŁOWIEKA ć i ; 4 T m»4 TOM I Redakcja wydania II MedPharm T O M I KOMPENDIUM Z ANATOMII PRAWIDŁOWEJ CZŁOWIEKA Redakcja wydania II autorzy: Elżbieta Błaszczyk Danuta Biegańska-Dembowska

Bardziej szczegółowo

Funkcjonowanie narządu ruchu. Kinga Matczak

Funkcjonowanie narządu ruchu. Kinga Matczak Funkcjonowanie narządu ruchu Kinga Matczak Narząd ruchu zapewnia człowiekowi utrzymanie prawidłowej postawy ciała, dowolne zmiany pozycji i przemieszczanie się w przestrzeni. Ze względu na budowę i właściwości

Bardziej szczegółowo

ANATOMIA FUNKCJONALNA

ANATOMIA FUNKCJONALNA BOGUSŁAW MARECKI ANATOMIA FUNKCJONALNA TOM I UKŁAD RUCHU Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu BOGUSŁAW MARECKI ANATOMIA FUNKCJONALNA TOM I UKŁAD RUCHU Poznań 2014 SPIS TREŚCI

Bardziej szczegółowo

POŁĄCZENIA KOŃCZYNY GÓRNEJ

POŁĄCZENIA KOŃCZYNY GÓRNEJ Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 POŁĄCZENIA KOŃCZYNY GÓRNEJ POŁĄCZENIE Z TUŁOWIEM Kończyna górna jest połączona z kośćcem tułowia za pomocą obręczy złożonej z obojczyka i łopatki. W tym połączeniu znajdują się

Bardziej szczegółowo

ANATOMIA. Flashcards. Mięśnie Lars Bräuer. Wydanie 8. Redakcja wydania polskiego Grzegorz Żurek ŁACIŃSKIE MIANOWNICTWO ANATOMICZNE

ANATOMIA. Flashcards. Mięśnie Lars Bräuer. Wydanie 8. Redakcja wydania polskiego Grzegorz Żurek ŁACIŃSKIE MIANOWNICTWO ANATOMICZNE ANATOMIA Flashcards Mięśnie Lars Bräuer Wydanie 8 Redakcja wydania polskiego Grzegorz Żurek ŁACIŃSKIE MIANOWNICTWO ANATOMICZNE ANATOMIA Mięśnie Flashcards Łacińskie mianownictwo anatomiczne Wydanie 8 Redakcja

Bardziej szczegółowo

Układ szkieletowy Iza Falęcka

Układ szkieletowy Iza Falęcka Układ szkieletowy Iza alęcka Zaznacz podpunkt, w którym nie wymieniono kości krótkich. a) kość łokciowa, kość miednicza, rzepka b) kość krzyżowa, paliczki, łopatka c) kość nadgarstka, kręgosłup, kość śródręcza

Bardziej szczegółowo

Tablica 18. Głowa szyja tułów. 18 Mięśnie właściwe (głębokie) grzbietu ( ryc , , 2.96) I Pasmo boczne

Tablica 18. Głowa szyja tułów. 18 Mięśnie właściwe (głębokie) grzbietu ( ryc , , 2.96) I Pasmo boczne Tablica 18 Głowa szyja tułów 18 Mięśnie właściwe (głębokie) grzbietu ( ryc. 2.76 2.79, 2.81 2.84, 2.96) I Pasmo Pasmo mięśni właściwych grzbietu pokrywa w odcinku szyjnym i lędźwiowym pasmo przyśrodkowe,

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI ANATOMIA OGÓLNA ŚCIANY TUŁOWIA. Rozdział 1. Rozdział 2

SPIS TREŚCI ANATOMIA OGÓLNA ŚCIANY TUŁOWIA. Rozdział 1. Rozdział 2 Rozdział 1 ANATOMIA OGÓLNA 1.1. Wiadomości wstępne... 9 1.2. Ogólna budowa ciała... 11 1.3. Określanie położenia struktur anatomicznych w przestrzeni... 15 1.4. Rozwój listków zarodkowych. Początki organogenezy...

Bardziej szczegółowo

MECHANIKA KOŃCZYNY GÓRNEJ OBRĘCZ I STAW ŁOKCIOWY

MECHANIKA KOŃCZYNY GÓRNEJ OBRĘCZ I STAW ŁOKCIOWY MECHANIKA KOŃCZYNY GÓRNEJ OBRĘCZ I STAW ŁOKCIOWY POŁĄCZENIA KOŃCZYNY GÓRNEJ OBRĘCZ KOŃCZYNY GÓRNEJ Kończyna górna jest połączona ze szkieletem tułowia za pomocą obręczy. W tym połączeniu znajdują się trzy

Bardziej szczegółowo

1. Połączenia włókniste (articidationes fibrosae) 37 2. Połączenia chrząstkowe (articulationes cartilagineae) 37

1. Połączenia włókniste (articidationes fibrosae) 37 2. Połączenia chrząstkowe (articulationes cartilagineae) 37 3 SPIS TREŚCI PRZEDMOWA 7 WSTĘP WYKAZ SKRÓTÓW 8 8 I. NAUKA O KOŚCIACH (OSTEOLOG1A) 9 1. Kręgosłup (columna vertebralis) 12 2. Kościec klatki piersiowej (skeleton thoracis) 16 3. Kości czaszki (ossa cranii)

Bardziej szczegółowo

MIĘŚNIE KLATKI PIERSIOWEJ

MIĘŚNIE KLATKI PIERSIOWEJ Slajd Slajd 2 Slajd 3 MIĘŚNIE KLATKI PIERSIOWEJ Podział mięśni klatki piersiowej Wyróżnia się trzy grupy mm klatki piersiowej: mięśnie powierzchowne, mięśnie głębokie, przepona Mięśnie powierzchowne Związane

Bardziej szczegółowo

KOŃCZYNA GÓRNA. Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3. Położenie mm przedramienia

KOŃCZYNA GÓRNA. Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3. Położenie mm przedramienia Slajd Slajd Slajd KOŃCZYNA GÓRNA MIĘŚNIE PRZEDRAMIENIA Położenie mm przedramienia Mięśnie przedramienia rozpoczynają się na nadkłykciach kości ramiennej oraz na kościach przedramienia. Należą do nich m.in.

Bardziej szczegółowo

ANATOMIA FUNKCJONALNA

ANATOMIA FUNKCJONALNA BOGUSŁAW MARECKI ANATOMIA FUNKCJONALNA TOM II UKŁADY: naczyniowy, oddechowy, trawienny, moczowy, płciowy, nerwowy, wewnątrzwydzielniczy, narządów zmysłów, powłoka wspólna Akademia Wychowania Fizycznego

Bardziej szczegółowo

Skroń. Czaszka. Oczodół Szczęka górna. Zęby Szczęka dolna Obojczyk. Kość jarzmowa. Kręg szyjny. Łopatka. Mostek. Żebra/klatka piersiowa Humerus

Skroń. Czaszka. Oczodół Szczęka górna. Zęby Szczęka dolna Obojczyk. Kość jarzmowa. Kręg szyjny. Łopatka. Mostek. Żebra/klatka piersiowa Humerus Czaszka Skroń Kość jarzmowa Kręg szyjny Oczodół Szczęka górna Zęby Szczęka dolna Obojczyk Łopatka Żebra/klatka piersiowa Humerus Mostek Kręgosłup piersiowy Kręg lędźwiowy Łokieć Kość promieniowa Miednica

Bardziej szczegółowo

Podstawy anatomii funkcjonalnej.

Podstawy anatomii funkcjonalnej. Podstawy anatomii funkcjonalnej. Zestawienie czynnościowe mięśni kończyny górnej. Staw ramienny i stawy obojczyka Ruchy kończyny górnej, jako całości odbywają się w stawach: ramiennym, barkowo-obojczykowym

Bardziej szczegółowo

Połączenia kości tułowia

Połączenia kości tułowia Połączenia kości tułowia Połączenia kręgosłupa z czaszką Staw szczytowo-potyliczny prawy lewy Staw szczytowo-obrotowy staw szczytowo-obrotowy pośrodkowy przedni tylny staw szczytowo-obrotowy boczny prawy

Bardziej szczegółowo

MINIMALNY ZAKRES OBOWIĄZUJĄCYCH NAZW ŁACIŃSKICH

MINIMALNY ZAKRES OBOWIĄZUJĄCYCH NAZW ŁACIŃSKICH MINIMALNY ZAKRES OBOWIĄZUJĄCYCH NAZW ŁACIŃSKICH ĆWICZENIE I OSTEOLOGIA kręgosłup columna vertebralis kość krzyżowa os sacrum kość łokciowa ulna kość miedniczna os coxae kość piszczelowa tibia kość promieniowa

Bardziej szczegółowo

ANATOMIA CZŁOWIEKA REPETYTORIUM NA PODSTAWIE ANATOMII CZŁOWIEKA A. BOCHENKA M. REICHERA PRZYGOTOWALI UZUPEŁNIAJĄC I REDAGUJĄC

ANATOMIA CZŁOWIEKA REPETYTORIUM NA PODSTAWIE ANATOMII CZŁOWIEKA A. BOCHENKA M. REICHERA PRZYGOTOWALI UZUPEŁNIAJĄC I REDAGUJĄC ANATOMIA CZŁOWIEKA REPETYTORIUM NA PODSTAWIE ANATOMII CZŁOWIEKA A. BOCHENKA M. REICHERA PRZYGOTOWALI UZUPEŁNIAJĄC I REDAGUJĄC RYSZARD ALEKSANDROWICZ BOGDAN CISZEK KRZYSZTOF KRASUCKI & PZWL ANATOMIA CZŁOWIEKA

Bardziej szczegółowo

UKŁADY NARZĄDÓW U CZŁOWIEKA

UKŁADY NARZĄDÓW U CZŁOWIEKA UKŁADY NARZĄDÓW U CZŁOWIEKA 1. Układy narządów: szkieletowy stawowy mięśniowy pokarmowy oddechowy moczowy płciowy dokrewny (gruczoły wydzielania wewnętrznego) sercowo naczyniowy chłonny nerwowy narządów

Bardziej szczegółowo

KIERUNEK: DIETETYKA studia stacjonarne pierwszego stopnia (licencjackie), rok I. PRZEDMIOT: ANATOMIA CZŁOWIEKA (ĆWICZENIA 20h) 10x2h

KIERUNEK: DIETETYKA studia stacjonarne pierwszego stopnia (licencjackie), rok I. PRZEDMIOT: ANATOMIA CZŁOWIEKA (ĆWICZENIA 20h) 10x2h SEMINARIUM 1 (06.10.2017, 10.10.2017) 2h Stawy i więzozrosty: stawy kręgosłupa, stawy żebrowo-kręgowe, stawy mostkowo-żebrowe, staw ramienny, staw łokciowy, staw promieniowo-nadgarstkowy, staw biodrowy,

Bardziej szczegółowo

Anatomiczne mianownictwo weterynaryjne - pod red.z. Milart

Anatomiczne mianownictwo weterynaryjne - pod red.z. Milart Anatomiczne mianownictwo weterynaryjne - pod red.z. Milart Spis treści Przedmowa Wykaz skrótów i oznaczeń Termini situm et directionem partium corporis indicantes - Miana oznaczające połoŝenie, kierunek

Bardziej szczegółowo

Rozdział 3. Ograniczenia i połączenia dołów i przestrzeni czaszki Rozdział 4. Mięśnie i powięzie głowy, szyi i karku

Rozdział 3. Ograniczenia i połączenia dołów i przestrzeni czaszki Rozdział 4. Mięśnie i powięzie głowy, szyi i karku Spis treści 7 Spis treści Rozdział 1. Okolice głowy, szyi i karku... 13 Rozdział 2. Kościec głowy i szyi... 23 2.1. Kościec głowy... 23 2.1.1. Czaszka mózgowa... 23 2.1.1.1. Ściana przednia... 23 2.1.1.2.

Bardziej szczegółowo

POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA

POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA KRĘGOSŁUP (columna vertebralis) Kręgosłup nie jest sztywnym słupem kostnym składa się z kręgów zrośniętych ze sobą w odcinkach krzyżowym i guzicznym oraz ruchomych połączeo w części

Bardziej szczegółowo

zgięcie odwiedzenie rotacja zewnętrzna (ręka za głowę górą) rotacja wewnętrzna (ręka za plecami do łopatki)

zgięcie odwiedzenie rotacja zewnętrzna (ręka za głowę górą) rotacja wewnętrzna (ręka za plecami do łopatki) Diagnostyka wizualna barku 1. Norma ustawienia łopatki: łopatka w odległości ok 8 cm od kręgosłupa, umiejscowiona między TH2 i TH7, płasko przylegająca do klatki, zrotowana 30 st. 2. Norma ustawienia głowy

Bardziej szczegółowo

MIĘŚNIE GRZBIETU MIĘŚNIE KLATKI PIERSIOWEJ MIĘŚNIE BRZUCHA MIĘŚNIE SZYI MIĘŚNIE GŁOWY MIĘŚNIE KOŃCZYNY GÓRNEJ: -mięśnie obręczy kończyny górnej

MIĘŚNIE GRZBIETU MIĘŚNIE KLATKI PIERSIOWEJ MIĘŚNIE BRZUCHA MIĘŚNIE SZYI MIĘŚNIE GŁOWY MIĘŚNIE KOŃCZYNY GÓRNEJ: -mięśnie obręczy kończyny górnej MIĘŚNIE GRZBIETU MIĘŚNIE KLATKI PIERSIOWEJ MIĘŚNIE BRZUCHA MIĘŚNIE SZYI MIĘŚNIE GŁOWY MIĘŚNIE KOŃCZYNY GÓRNEJ: -mięśnie obręczy kończyny górnej -mięśnie ramienia -mięśnie przedramienia -mięśnie ręki MIĘŚNIE

Bardziej szczegółowo

OSTEOLOGIA. Małżowina nosowa dolna Kość łzowa Kość nosowa

OSTEOLOGIA. Małżowina nosowa dolna Kość łzowa Kość nosowa 1 OSTEOLOGIA Kość potyliczna Otwór wielki Część podstawna Stok Guzek gardłowy Część boczna Łuska potyliczna Kłykieć potyliczny Kanał kłykciowy Kanał nerwu podjęzykowego Dół kłykciowy Guzowatość potyliczna

Bardziej szczegółowo

TABELA NORM USZCZERBKU NA ZDROWIU EDU PLUS

TABELA NORM USZCZERBKU NA ZDROWIU EDU PLUS Załącznik nr do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia Edu Plus zatwierdzonych uchwałą 0/04/03/204 Zarządu InterRisk TU S.A. Vienna Insurance Group z dnia 04.03.204 r. I. USZKODZENIA GŁOWY. ZŁAMANIE KOŚCI POKRYWY

Bardziej szczegółowo

mgr Grzegorz Witkowski Układ mięśniowy

mgr Grzegorz Witkowski Układ mięśniowy mgr Grzegorz Witkowski Mięsień kurczliwy narząd, jeden ze strukturalnych i funkcjonalnych elementów narządu ruchu, stanowiący jego element czynny. Jego kształt i budowa zależy od roli pełnionej w organizmie.

Bardziej szczegółowo

Osteologia. SZKIELET OSIOWY- Czaszka

Osteologia. SZKIELET OSIOWY- Czaszka Osteologia SZKIELET OSIOWY- Czaszka K. czołowa os frontalis a. łuska czołowa squama frontalis b. guz czołowy tuber frontale c. łuk brwiowy arcus superciliaris d. brzeg nadoczodołowy margo supraorbitalis

Bardziej szczegółowo

- mózgowie i rdzeń kręgowy

- mózgowie i rdzeń kręgowy Układ nerwowy obwodowy Systema nervosum periphericum JTB Podział układu nerwowego Układ nerwowy ośrodkowy - mózgowie i rdzeń kręgowy Układ nerwowy obwodowy - 12 par nerwów czaszkowych i ich zwojów, - 31

Bardziej szczegółowo

Pozycja sondy Pozycja kończyny Widoczne struktury Test czynnościowy. Oporowany wyprost Równoległa do długiej

Pozycja sondy Pozycja kończyny Widoczne struktury Test czynnościowy. Oporowany wyprost Równoległa do długiej Nadgarstek Pozycja sondy Pozycja kończyny Widoczne struktury Test czynnościowy Staw promieniowo- Oporowany wyprost Równoległa do długiej nadgarstkowy, wysięk, test ścięgien osi k. promieniowej, prostopadle

Bardziej szczegółowo

Kot. kręg szyjny VII [C7] (vertebra cervicalis VII) kręg piersiowy XIII [Th13] (vertebra thoracica XIII) łopatka (scapula):

Kot. kręg szyjny VII [C7] (vertebra cervicalis VII) kręg piersiowy XIII [Th13] (vertebra thoracica XIII) łopatka (scapula): 10. KOT 443 10 Ryc. 10.1. Cechy morfologii kota: widok od strony lewej. W budowie ciała kota i psa istnieje wiele różnic (zob. ryc. 1.1) dotyczących głównie kształtu i proporcji poszczególnych części ciała.

Bardziej szczegółowo

Kolokwium II: Brzuch, miednica i kończyna dolna

Kolokwium II: Brzuch, miednica i kończyna dolna Wykaz mian anatomicznych obowiązujących na zaliczeniu praktycznym z Anatomii dla Kierunku Ratownictwo Medyczne i Pielęgniarstwo 2014/15 Mięśnie brzucha m. prosty brzucha * smugi ścięgniste * pochewka m.

Bardziej szczegółowo

MIĘŚNIE PODPOTYLICZNE

MIĘŚNIE PODPOTYLICZNE MIĘŚNIE PODPOTYLICZNE M. PROSTY BOCZNY GŁOWY M. SKOŚNY GÓRNY GŁOWY M. PROSTY TYLNY WIĘKSZY M. SKOŚNY DOLNY GŁOWY mm. międzypoprzeczne szyi wyrostek kolczysty kręgu obrotowego M. PROSTY TYLNY MNIEJSZY wyrostek

Bardziej szczegółowo

FLUOROURACILUM. Załącznik C.26. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA. Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1039 Poz.

FLUOROURACILUM. Załącznik C.26. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA. Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1039 Poz. Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1039 Poz. 42 Załącznik C.26. FLUOROURACILUM 1 FLUOROURACILUM C00 NOWOTWORY ZŁOŚLIWE WARGI 2 FLUOROURACILUM C00.0 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI GÓRNEJ 3 FLUOROURACILUM

Bardziej szczegółowo

Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1097 Poz. 42 Załącznik C.35. IRINOTECANUM

Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1097 Poz. 42 Załącznik C.35. IRINOTECANUM Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1097 Poz. 42 Załącznik C.35. IRINOTECANUM 1. IRINOTECANUM C15 RAK PRZEŁYKU 2. IRINOTECANUM C15.0 SZYJNA CZĘŚĆ PRZEŁYKU 3. IRINOTECANUM C15.1 PIERSIOWA CZĘŚĆ PRZEŁYKU

Bardziej szczegółowo

Zespół funkcjonalny obręczy kończyny górnej

Zespół funkcjonalny obręczy kończyny górnej Kończyna górna Zespół funkcjonalny obręczy kończyny górnej Kości obręczy: 1.Obojczyk (clavicula) 2.Łopatka (scapula) Stawy obręczy: I Staw mostkowo obojczykowy (articulatio sternoclavicularis): 1. Powierzchnie

Bardziej szczegółowo

IRINOTECANUM. Załącznik C.35.a. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA

IRINOTECANUM. Załącznik C.35.a. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA Załącznik C.35.a. IRINOTECANUM Lp 1. IRINO TECANUM C15 RAK PRZEŁYKU 2. IRINO TECANUM C15.0 SZYJNA CZĘŚĆ PRZEŁYKU 3. IRINO TECANUM C15.1 PIERSIOWA CZĘŚĆ PRZEŁYKU 4. IRINO TECANUM C15.2 BRZUSZNA CZĘŚĆ PRZEŁYKU

Bardziej szczegółowo

TEMOZOLOMIDUM. Załącznik C.64. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA. Lp.

TEMOZOLOMIDUM. Załącznik C.64. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA. Lp. Załącznik C.64. TEMOZOLOMIDUM 1. TEMOZOLOMIDUM C16 2. TEMOZOLOMIDUM C16.0 3. TEMOZOLOMIDUM C16.1 4. TEMOZOLOMIDUM C16.2 5. TEMOZOLOMIDUM C16.3 6. TEMOZOLOMIDUM C16.4 7. TEMOZOLOMIDUM C16.5 8. TEMOZOLOMIDUM

Bardziej szczegółowo

Wybrane zagadnienia. ANATOMIA CZYNNOŚCIOWA UKŁADU RUCHU CZŁOWIEKA Autor; dr Ida Wiszomirska

Wybrane zagadnienia. ANATOMIA CZYNNOŚCIOWA UKŁADU RUCHU CZŁOWIEKA Autor; dr Ida Wiszomirska Wybrane zagadnienia ANATOMIA CZYNNOŚCIOWA UKŁADU RUCHU CZŁOWIEKA Autor; dr Ida Wiszomirska 1. Nazwy kości oraz powierzchnie stawowe tych kości. 2. Podział połączeń: połączenia ścisłe (stałe) i wolne (ruchome).

Bardziej szczegółowo

Osteologia. SZKIELET OSIOWY- Czaszka

Osteologia. SZKIELET OSIOWY- Czaszka Osteologia SZKIELET OSIOWY- Czaszka SZKIELET LUDZKI szkielet osiowy skeleton axiale szkielet kończyn skeleton appendiculare SZKIELET OSIOWY szkielet klatki piersiowej ossa thoracis kręgosłup columna vertebralis

Bardziej szczegółowo

PACLITAXELUM. Załącznik C.47. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA

PACLITAXELUM. Załącznik C.47. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA Załącznik C.47. PACLITAXELUM Lp 1. PACLITAXELUM C00 NOWOTWORY ZŁOŚLIWE WARGI 2. PACLITAXELUM C00.0 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI GÓRNEJ 3. PACLITAXELUM C00.1 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI DOLNEJ 4. PACLITAXELUM

Bardziej szczegółowo

CENNIK PODSTAWOWY PROCEDUR KOMERCYJNYCH REALIZOWANYCH W ZAKŁADZIE RADIOLOGII

CENNIK PODSTAWOWY PROCEDUR KOMERCYJNYCH REALIZOWANYCH W ZAKŁADZIE RADIOLOGII CENNIK PODSTAWOWY PROCEDUR KOMERCYJNYCH REALIZOWANYCH W ZAKŁADZIE RADIOLOGII Lp. Rodzaj badania Cena (PLN) A RTG 1 Badanie lekarskie: RTG przewodu pokarmowego - przełyk 100,00 zł 2 Badanie lekarskie: Seriogram

Bardziej szczegółowo

KIERUNEK: DIETETYKA I rok I ο. PRZEDMIOT: ANATOMIA CZŁOWIEKA (ĆWICZENIA 45h) Data Treść ćwiczeń KRK

KIERUNEK: DIETETYKA I rok I ο. PRZEDMIOT: ANATOMIA CZŁOWIEKA (ĆWICZENIA 45h) Data Treść ćwiczeń KRK KIERUNEK: DIETETYKA I rok I ο PRZEDMIOT: ANATOMIA CZŁOWIEKA (ĆWICZENIA 45h) Data Treść ćwiczeń KRK 03.10.2012 - Zapoznanie się z regulaminem i przepisami BHP obowiązującymi na zajęciach. - Podstawowe mianownictwo

Bardziej szczegółowo

Podstawy anatomii, wykłady

Podstawy anatomii, wykłady Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Nauk Przyrodniczych Zakład: Anatomii i Antropologii Podstawy anatomii, wykłady Osoby prowadzące przedmiot: Barbara Duda, prof. nadzw. dr hab.,

Bardziej szczegółowo

KOŃCZYNA DOLNA ZALICZENIE PRAKTYCZNE ZAKŁAD ANATOMII PRAWIDŁOWEJ UM w LUBLINIE 2017/2018 KOŃCZYNA DOLNA

KOŃCZYNA DOLNA ZALICZENIE PRAKTYCZNE ZAKŁAD ANATOMII PRAWIDŁOWEJ UM w LUBLINIE 2017/2018 KOŃCZYNA DOLNA KOŃCZYNA DOLNA ZALICZENIE PRAKTYCZNE ZAKŁAD ANATOMII PRAWIDŁOWEJ UM w LUBLINIE 2017/2018 KOŃCZYNA DOLNA Kość miedniczna, prawa i lewa Hip bone, Dół, wcięcie i powierzchnia Fossa, notch and lunate surface

Bardziej szczegółowo

CENNIK BADAŃ DIAGNOSTYCZNYCH wykonywanych w II Zakładzie Radiologii Lekarskiej SPSK Nr 1

CENNIK BADAŃ DIAGNOSTYCZNYCH wykonywanych w II Zakładzie Radiologii Lekarskiej SPSK Nr 1 Załącznik Nr 4 do Zarządzenia Nr 15/2018 Dyrektora SPSK Nr 1 w Lublinie z dnia 16 kwietnia 2018r. Załącznik Nr 31 do Regulaminu Organizacyjnego SPSK Nr 1 w Lublinie CENNIK BADAŃ DIAGNOSTYCZNYCH wykonywanych

Bardziej szczegółowo

POŁĄCZENIA KOOCZYNY GÓRNEJ

POŁĄCZENIA KOOCZYNY GÓRNEJ POŁĄCZENIA KOOCZYNY GÓRNEJ POŁĄCZENIE Z TUŁOWIEM Kooczyna górna jest połączona z kośdcem tułowia za pomocą obręczy złożonej z obojczyka i łopatki. W tym połączeniu znajdują się 3 stawy: 1. mostkowo obojczykowy,

Bardziej szczegółowo

WSTĘP. 6. Układ oddechowy złożony z dróg oddechowych i płuc.

WSTĘP. 6. Układ oddechowy złożony z dróg oddechowych i płuc. WSTĘP Biologia jest nauką zajmującą się opisywaniem budowy i funkcjonowania organizmów żywych. Dzielimy ją na takie działy, jak: morfologia, która jest nauką o budowie organizmu, i fizjologia, która jest

Bardziej szczegółowo

MIĘŚNIE UDA. Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3

MIĘŚNIE UDA. Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3 Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 MIĘŚNIE UDA Podział mięśni uda Mięśnie położone na udzie stanowią najsilniejszy i największy objętościowo zespół w organizmie ludzkim. Trzy grupy mięśni oddzielone są od siebie

Bardziej szczegółowo

KOŃCZYNA DOLNA ZALICZENIE PRAKTYCZNE ZAKŁAD ANATOMII PRAWIDŁOWEJ UM w LUBLINIE 207/2018 KOŃCZYNA DOLNA

KOŃCZYNA DOLNA ZALICZENIE PRAKTYCZNE ZAKŁAD ANATOMII PRAWIDŁOWEJ UM w LUBLINIE 207/2018 KOŃCZYNA DOLNA KOŃCZYNA DOLNA ZALICZENIE PRAKTYCZNE ZAKŁAD ANATOMII PRAWIDŁOWEJ UM w LUBLINIE 207/2018 KOŃCZYNA DOLNA Kość miedniczna, prawa i lewa Hip bone, right and ( pelvic bone) Dół, wcięcie i powierzchnia Fossa,

Bardziej szczegółowo