NASZA GMINA ROSZ HASZANA WRZESIEŃ 2013 Nr 90 GMINA WYZNANIOWA ŻYDOWSKA W KRAKOWIE. fot. Krystyna Podgórska

Transkrypt

1 NASZA GMINA GMINA WYZNANIOWA ŻYDOWSKA W KRAKOWIE WRZESIEŃ 2013 Nr 90 ROSZ HASZANA 5774 Rosz Haszana 5 września 2013 Jom Kipur 14 września 2013

2 2 NASZA GMINA WRZESIEŃ 2013 WRZESIEŃ 2013 NASZA GMINA 3 ROSZ HASZANA 5774 Nadejście żydowskiego Nowego Roku było w krakowskiej Gminie obchodzone jak zazwyczaj bardzo uroczyście. Modlitwy noworoczne odbywały się w synagodze Remu, częściowo już wyremontowanej i ozdobionej odrestaurowanymi malowidłami ściennymi. Rabin Gminy Eliezer Gurary, Rabin Galicji Edgar Gluck i Rabin Itzhak Horowitz odmówili z nami tradycyjną modlitwę Taszlich nad brzegiem Wisły. W przeddzień święta i w jego kolejne dni, spotykaliśmy się na uroczystych obiadach w siedzibie Gminy. Prezes Tadeusz Jakubowicz, w imieniu Zarządu Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie życzył nam słodkiego, szczęśliwego 5774 roku i aby wszyscy zostali zapisani w Księdze Życia. Podczas pierwszego z tych obiadów, Rabin Eliezer Gurary wyjaśnił nam sens błogosławieństwa wypowiadanego przed zjedzeniem głowy ryby: - W Rosz Haszana spożywamy różne potrawy mające swoją symbolikę, jedną z nich jest głowa ryby; jedząc ją wypowiadamy słowa abyśmy byli głową a nie ogonem. Zastanawiając się co znaczy to Emanuel Elbinger błogosławieństwo możemy dojść do wniosku, że każdy z nas powinien być liderem dla swojej społeczności, każdy powinien rządzić. Ale tego chyba nie dałoby się wytrzymać Jednak w Talmudzie znajduje się wytłumaczenie słów: Bądźmy głową a nie ogonem. Jest to historia o proroku Eliaszu, który poszedł z rabinem Joszuą, synem Lewiego, do pewnego miasta, w którym ich nie uszanowano i nie ugoszczono odpowiednio. Kiedy stamtąd wychodzili, prorok Eliasz pobłogosławił mieszkańców tego miasta życząc im, żeby wszyscy oni byli przywódcami. Potem poszli do innego miasta, tam okazano im szacunek i zaproszono na ucztę. Mieszkańców tego miasta prorok Eliasz pobłogosławił, aby Bóg nie wszystkich uczynił przywódcami lecz tylko jednego z nich. Joszua był zdziwiony, zapytał proroka dlaczego tak postąpił chyba tym, którzy cię uszanowali powinieneś dać błogosławieństwo aby wszyscy byli liderami a ty wybrałeś to błogosławieństwo dla tych, którzy cię nie uszanowali? A na to prorok Eliasz odpowiedział: Jeśli wszyscy staną się liderami, to tak naprawdę będzie karą a nie błogosławieństwem. Bowiem miejsce, w którym jest wielu przywódców, niechybnie zostanie zniszczone. Powstaje więc pytanie dlaczego wszyscy prosimy Boga abyśmy byli głowami? Kiedy wypowiadamy to błogosławieństwo w Rosz Haszana, ma ono odmienny sens. Tak jak głowa odczuwa ból wszystkich części ciała, tak każdy z nas powinien czuć ból innych, jakby był jego własnym cierpieniem. Być czyjąś głową to znaczy współodczuwać. I to nie tylko wówczas, gdy druga osoba ma kłopoty, w takiej sytuacji łatwo nam przychodzi okazywanie współczucia. Ale o wiele trudniej jest Uroczysty obiad w siedzibie Gminy w środę 4 września przed nadejściem Rosz Haszana odczuwać radość widząc szczęście innej osoby, tego musimy się nauczyć. Wieczorem w środę 4 września, po modlitwie na Rosz Haszana w synagodze Remu, Zarząd Gminy zorganizował w pięknym, przestronnym wnętrzu synagogi Kupa wspaniałe noworoczne przyjęcie dla członków Gminy i wielu zaproszonych gości. Oprócz wykwintnych dań przygotowanych i podawanych przez firmę specjalizującą się w koszernym cateringu, zgodnie z tradycją jedliśmy potrawy symbolizujące nadzieję na udany, dostatni nowy rok: jabłko w miodzie, słodką chałkę, owoc granatu i głowę ryby. Trzy pokolenia członków Gminy świętowały nadejście Nowego Roku zgodnie z żydowskim prawem i tradycją. Spotykaliśmy się w te dni przy wspólnym stole, wypełniliśmy micwę słuchania dźwięków szofaru i wraz z rabinami udaliśmy się nad brzeg Wisły na ceremonię taszlich. W Księdze Liczb - Rosz Haszana ma nazwę Dzień radości przy dźwięku trąb. Dla nas Rosz Haszana 5774 był prawdziwie radosnym dniem. Rabin Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie Eliezer Gurary Krystyna Podgórska

3 4 NASZA GMINA WRZESIEŃ 2013 WRZESIEŃ 2013 NASZA GMINA 5 Spotkania żydowskich kobiet Rebecin Ester Gurary zaprosiła nas w niedzielę 1 września na pierwsze z tego cyklu zajęcia zorganizowane przez Chabad Lubawicz Kraków. Spotkanie miało miejsce w hotelu Holiday Inn przy ul. Wielopole 4. Miałyśmy okazję lepiej się poznać i utrwalić naszą wiedzę o żydowskich zwyczajach świątecznych. Przy słodkim poczęstunku, w pierwszej części spotkania każda z uczestniczek powiedziała kilka słów o sobie, potem rebecin przeprowadziła quiz dotyczący wiedzy o Rosz Haszana i Jom Kipur. W części drugiej odbyły się warsztaty zdobienia ciast i tortów. Prowadziła je Katarzyna Janus specjalizująca się w gastronomii artystycznej. A jest to nie lada sztuka. Na ciasto nakładamy warstwę masy zrobionej na bazie cukru, może ona być połączona z barwnikami spożywczymi. Z takiej samej różnokolorowej masy wykonujemy ozdoby według własnej inwencji. Robiłyśmy to po raz pierwszy, ale wszystkie pięknie przystrojone ciasta zachwycały pomysłowością kolorowych kompozycji. W tym roku odbędzie się dla żydowskich kobiet więcej tego typu spotkań o różnorodnej tematyce, poszerzających naszą wiedzę i umożliwiających zdobycie umiejętności przydatnych w życiu. Krystyna Podgórska Rebecin Ester Gurary Katarzyna Janus Wszystkim czytelnikom Naszej Gminy życzymy pomyślnego i słodkiego roku 5774! Redakcja

4 6 NASZA GMINA WRZESIEŃ 2013 WRZESIEŃ 2013 NASZA GMINA 7 LUDZIE PRAWDZIWI 19 sierpnia 2013 minęła 60. rocznica powołania Yad Vashem the Holocaust Martyrs and Heroes Remembrance Authority, czyli Instytutu Pamięci Ofiar i Bohaterów Holokaustu. Ideą Instytutu jest upamiętnianie imion sześciu milionów Żydów wymordowanych w czasie Holokaustu, jak również utrwalanie imion Sprawiedliwych, którzy ratowali Żydów od Zagłady. W Stradomskim Centrum Dialogu odbyła się 2 sierpnia 2013 ceremonia wręczenia przyznanych przez Yad Vashem dyplomów i medali Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata. Głównym organizatorem uroczystości był prof. Aleksander B. Skotnicki wieloletni działacz na rzecz dialogu polsko -żydowskiego. Wśród zaproszonych gości byli: kard. Franciszek Macharski, prof. Jerzy Wyrozumski - Sekretarz Generalny Polskiej Akademii Umiejętności, konsulowie Niemiec i USA, Prezes Tadeusz Jakubowicz i inni przedstawiciele krakowskiej Gminy Wyznaniowej Żydowskiej, osoby ocalone z Holokaustu i potomkowie Sprawiedliwych. kard. Franciszek Macharski, prof. Aleksander Skotnicki, ambasador Zvi Rav-Ner Była to uroczystość wielkiej rangi, przebiegała na tle ekspozycji Powroty do Krakowa Rodziny Aleksandrowiczów, której kuratorkami są Paulina Sara Najbar oraz Anna Matoga. Dzięki przychylności Zofii Gołubiew - Dyrektora Muzeum Narodowego, z jego zbiorów przywieziono na czas ceremonii cenne dzieło - oryginał portretu Róży Aleksandrowicz namalowany przez Jacka Malczewskiego. Medale oraz dyplomy honorowe wręczał Ambasador Izraela w Polsce Zvi Rav-Ner. Odznaczono pośmiertnie Katarzynę Chciuk, Anatola Leopolda Papierkowskiego oraz Bronisławę i Antoniego Supłatów. Katarzyna Chciuk mieszkanka Krakowa, w 1943 roku pomogła wydostać się z getta dwóm żydowskim chłopcom; Ferdynandowi i Henrykowi Verderber. Opiekowała się nimi do końca wojny, rodzice ich zginęli w Zagładzie. Chłopcy wyemigrowali z Polski, Ferdynand mieszka w USA a Henryk w Izraelu. Bronisława i Antoni Supłat, małżeństwo z Krakowa, w 1943 roku zaopiekowali się żydowską dziewczynką o przybranym imieniu Basia, która przebywała w ochronce sióstr zakonnych. Rodzice dziewczynki odnaleźli córkę kilka lat po wojnie i razem z nią wyemigrowali do Izraela. Anatol Leopold Papierkowski krakowski prawnik, pracujący w czasie wojny na Ukrainie w Czortkowie, pomógł przetrwać szesnastoletniej Żydówce Lilce Chuwis, która uciekła z lwowskiego getta i ukrywała się po aryjskiej stronie. Znalazł dla niej pracę i bezpieczne schronienie. Obecnie ocalona Lili Thau mieszka w Izraelu. Od wielu lat jako wolontariuszka Instytutu Yad Vashem zajmuje się honorowaniem polskich Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Dyplom i medal zostały powołane decyzją Knesetu w 1963 roku, ale idea wyrażania wdzięczności i podkreślania bohaterstwa ratujących powstała już w czasie okupacji niemieckiej. Profesor Aleksander Skotnicki podał zaskakujące, nieznane nam dotąd fakty: Leon Berenson, ur. 27 lipca 1882 w Warszawie, wybitny sędzia, obrońca w licznych procesach politycznych, zginął w getcie warszawskim 22 kwietnia Anatol Papierkowski, Katarzyna Chciuk, Bronisława i Antoni Supłatowie 1943 roku. W swym testamencie pozostawił polecenie, aby po wojnie Żydzi wznieśli po mnik wdzięczności Polakom, którzy przemycali do getta żyw ność. Pomnik miał mieć kształt bochenka chleba stojącego na marmurowym postumencie. A późniejszy słynny historyk getta Emanuel Ringelblum w 1944 roku zaapelował, żeby w przyszłej Polsce nagradzać takie działania Orderem za humanitaryzm. Niejako konsekwencją apelu Ringelbluma było przyjęcie przez polski Sejm w roku 1999 deklaracji o przyznaniu Sprawiedliwym praw polskich kombatantów wojennych a w konsekwencji także najwyższych odznaczeń państwowych. Także w latach późniejszych, wielki krakowski uczony Julian Aleksandrowicz apelował do rządu państwa Izrael o utworzenie Kapituły dla Komandorii Człowieczeństwa, którą nagradzano by Ludzi Prawdziwych za heroiczne decyzje o pomocy zagrożonym, mimo grożącego ze strony okupanta niebezpieczeństwa. W liście do premiera Dawida Ben Guriona z 1961 roku wyprzedził a być może przyczynił się do decyzji rządu Izraela z r o medalu dla Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata, którym do dziś odznaczono prawie ludzi. List dr Juliana Aleksandrowicza do szefa rządu państwa Izrael Dawida Ben Guriona r. W przededniu procesu Eichmanna, wydarzenia o dużym ogólnoludzkim znaczeniu wychowawczo- -społecznym, zwracam się do Pana,Czcigodny Panie Prezydencie, z następującą propozycją: Piętnowanie zła zyska na swym ciężarze, o ile dokona się go na tle nagradzania istniejących w ludziach walorów humanistycznych, a więc szlachetności, dobra, gotowości do ofiar w imię najzaszczytniejszych ludzkich kryteriów. Proponujemy przeto, by właśnie teraz, w okresie zbliżającego procesu Eichmanna, najbardziej do tego upoważniony czynnik rząd Izraela - zorganizował akcję mającą na celu honorowanie tych, którzy z narażeniem życia własnego i najbliższych ratowali innych ludzi zagrożonych zagładą. Intencją proponowanej akcji byłoby pokazanie młodzieży świata, że o harmonijnym rozwoju ludzkości

5 8 NASZA GMINA WRZESIEŃ 2013 WRZESIEŃ 2013 NASZA GMINA 9 stanowi stosunek człowieka do człowieka wyrażający się życzliwością, a nawet heroiczną pomocą, jaką udziela mocny słabszemu. (...) Musimy sobie uświadomić, że opinia świata, kształtująca kryteria złożoności postępowania, ma raczej tendencje do potępiania zła, prof. Julian Aleksandrowicz niż nagradzania dobra. Kryje to w sobie elementy niewłaściwe wychowawczo.(...) Jesteśmy przeświadczeni, że napiętnowanie zła, którego wyrazem będzie proces, nie przyniesie dydaktycznego efektu w całej pełni, gdy równocześnie nie wytoczy się przed światem dokumentacji Dobra. Realizację tego projektu wyobrażam sobie przez stworzenie Kapituły, na przykład Komandorii CZŁOWIECZEŃSTWA, lub czegoś podobnego... Do przedstawienia Panu tej propozycji upoważnia nas idea przewodnia reprezentowana przez Krakowski Oddział Towarzystwa Higieny Psychicznej jednoczący naukowców różnych dziedzin. Wierzymy, że przyszłość świata zależy od zasobu wiedzy o współżyciu między ludźmi oraz spojrzenia na świat, jakie nadamy młodemu pokoleniu. Ta pokazana garstka LUDZI PRAWDZIWYCH może stać się przykładem do naśladowania dla pokoleń. Również w tym czasie, ponad 50 lat temu, prof. Julian Aleksandrowicz wielki humanista, sformułował myśl, która nadal nie traci dla nas swojej aktualności: Czyż nie należałoby, choćby ze względu na konieczność pedagogiki społecznej, ukazywać wszystkim ludziom właściwej postawy, do jakiej winni dążyć zagubieni w nienawiści, w odwetach, zemście, nieszczęśni mieszkańcy ziemskiego globu? Krystyna Podgórska Sprawiedliwi Świata Chaim Chefer Ja słyszę ten tytuł i staram się O tych ludziach myśleć,co chronili mnie. Ja pytam i pytam: O, na miły Bóg, Czy ja bym na ich miejscu tak uczynić mógł? Gdy w morzu nienawiści, w pożodze stał mój dom, Czybym synom obcego narodu dał w mym domu schron? Czy byłbym gotów wraz z rodziną mą Być ciągle narażony na niespodziane zło? W bezsennych ciemnych nocach natężać słuch i wzrok Czy nie rozbrzmiewa z dala twardy kata krok. Czy byłbym mógł uchwycić i pojąć każdy znak, Czy byłbym na to gotów, czy mógłbym chodzić tak Wśród zgrai dusz sprzedajnych, pośród zdrajców stad Nie jeden dzień, nie tydzień, ale tyle lat! Tu sąsiad podejrzliwy, tam spojrzeń, szeptów krąg Za ten jedyny, ciepły, za bratni uścisk rąk... Nie mając żadnych zysków, nie mając za to nic, Bo człowiek człowiekowi ma Człowiekiem być. Bo Człowiek się ujawnia wśród ciężkich życia prób Więc pytam po raz wtóry, więc pytam teraz, tu Czy ja tak też uczynić byłbym mógł? Redakcja Naszej Gminy dziękuje prof. Aleksandrowi Skotnickiemu za nadesłane zdjęcia i materiały.

6 10 NASZA GMINA WRZESIEŃ 2013 WRZESIEŃ 2013 NASZA GMINA 11 ŻYDOWSKIE STUDIOWANIE Studiowanie Tory jest w judaizmie obowiązkiem religijnym a nauka w ogólnym sensie jest jedną z najważniejszych żydowskich wartości; prowadzi do szerokiego rozwoju intelektualnego, rozwija umiejętność uważnego słuchania, pięknego mówienia, odpowiadania na pytania i zadawania pytań, kształci cierpliwość i wytrwałość. Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie rozpoczyna w roku 5774 program Żydowskie studiowanie. Cotygodniowe spotkania prowadzone przez Ewę Gordon odbywać się będą w synagodze Kupa przy ul. Miodowej 27. Wykłady są dostępne dla członków społeczności żydowskiej Krakowa, którzy pragną poznać Torę oraz uczyć się od podstaw języka hebrajskiego biblijnego i tłumaczenia Pięcioksięgu z oryginału. Ewa Gordon jest hebraistką, tłumaczem religijnej literatury hebrajskiej oraz artystą plastykiem. Napisała książkę opublikowaną przez Wydawnictwo Austeria pt. Tarjag Micwot 613 przykazań judaizmu, w której przedstawia przykazania w takiej kolejności, w jakiej pojawiają się one w Torze. Każde przykazanie uzupełnione jest o komentarz opisujący zakres przykazania ustalony w wyniku dyskusji rabinicznych i ukazujący praktyczne zastosowanie micwot w naszych czasach. Jest też autorką książek Błogosławieństwa ślubne oraz Modlitwy na cmentarzu. Ewa Gordon jest również tłumaczką żydowskich tekstów religijnych z języka hebrajskiego na polski. Przetłumaczyła księgi Bereszit i Szemot we współpracy z rabinem Sachą Pecaricem (Pardes Lauder), samodzielnie przełożyła Zemirot Szabat, Księgę Estery, Księgę Rut, Pirke Awot, Sidur Modlitewnik na dni powszednie i święta, Śpiewnik szabatowy Boi Kala! Przybywaj Oblubienico!, Błogosławieństwa i krótkie modlitwy. W ubiegłym roku Ewa Gordon prowadziła w siedzibie Gminy cykl wykładów i dyskusji na temat Praca Ewy Gordon Teli baolam. Tekst Sefer Jecira 6:1,3 parszat haszawua z komentarzami Rasziego, podczas których można się było wiele dowiedzieć o prawach, obyczajach i obrzędach Żydów np.: dlaczego minjan składa się z dziesięciu Żydów, jaka jest symbolika cicitu, jak Mojżesz uzasadnia ustanowienie swojego brata Aharona kohenem i dlaczego lud Izraela zaczął się dzielić na kohenów, lewitów i resztę społeczności, dlaczego w starożytnym judaizmie przynależność klanowa była po linii ojca a nie matki. Wyjaśniane też były intrygujące tajemnice przeszłości: dlaczego kara wymierania na pustyni dotyczyła tylko mężczyzn, jak wyginęło siedem rodzin z plemienia Szymona i Benjamina oraz cztery rodziny z plemienia Lewiego, dlaczego klątw jest tylko jedenaście, skoro plemion było dwanaście i dlaczego nie było oddzielnej klątwy dla plemienia Szymona, jak wyglądała militarna organizacja obozowiska synów Izraela podczas wędrówki przez pustynię, problem braku mięsa a rzeczywisty powód narzekania na pustyni - jaki zakaz najbardziej przeszkadzał synom Izraela, jaki rodzaj przywództwa polecił Mojżesz Jozuemu czy miała to być władza w oparciu o wolę ludu czy nawet wbrew woli ludu, ale zgodnie z wolą Boga, jak mogły wyglądać Urim i Tumim w napierśniku Najwyższego Kapłana, jak się nimi posługiwano i czy ościenne ludy znały podobne ozdoby. Problem obyczajowości naszego narodu w starożytnym świecie naświetlały tematy: obowiązek pozostawiania dla biedaków nie zżętego skraju pola - jako fenomen żydowskiej dobroczynności nieznany wśród innych ludów, godność niewolnika i godność pracownika jak Raszi wyjaśnia, że można wynająć wyłącznie pracę człowieka a nie samego człowieka, czy Żydzi ponoszą odpowiedzialność za myśli innych Żydów czy tylko za ich czyny, przypadki, gdy rozwód jest przykazaniem i sytuacje, gdy mężowi nie wolno rozwieść się z żoną; jak cytowane okoliczności postrzegane są wedle współczesnej wrażliwości moralnej. Odniesienia do współczesności znajdowały się też w przytaczanych przez Ewę Gordon ciekawostkach lingwistycznych z zakresu słowotwórstwa: jak hebrajski rdzeń chalaf (zamieniać) poprzez język arabski i hiszpański znalazł się Praca Ewy Gordon Pierścień ślubny stworzenia świata Tekst wiersza Amitaja ben Szefatji w nazwie miasta Kalifornia, jak doszło do tego, że rdzeń chrb oznaczający w biblijnym hebrajskim cherubiny, w hebrajskim post-biblijnym oznacza kapustę, co łączy hebrajskie cherem i arabski harem, jak hebrajski rdzeń srf (płonąć), pokrewny do arabskiego szarib (upijać się) przeszedł do języka francuskiego w znaczeniu - syrop, użycie słowa mad (miara) na opisanie stroju kohena i pochodzące od tego współczesne słowo madim mundur. Okazało się też, że istnieją odmienne interpretacje jednakowych wersetów np. Arami owed awi w Hagadzie na Pesach jako: Aramejczyk [Laban] prześladował Jakuba a w Torze jako: Mój ojciec [Abraham] był wędrującym Aramejczykiem ; które tłumaczenie jest poprawne? Poznanie tym podobnych tajników języka hebrajskiego biblijnego stanie się przedmiotem lekcji prowadzonych przez Ewę Gordon w synagodze Kupa od października Będzie to nauka alfabetu i czytania oraz podstaw gramatyki hebrajskiej, lektura fragmentów Pięcioksięgu, podstawowe komentarze

7 12 NASZA GMINA WRZESIEŃ 2013 rabiniczne do wersetów, porównanie żydowskich i nieżydowskich przekładów Biblii. W drugiej części tych spotkań nastąpi studiowanie Miszny; będzie to lektura i tłumaczenie hebrajskiego tekstu traktatu Pirke Awot wraz z komentarzami rabiego Pinchasa Kehatiego a także porównanie różnych komentarzy do Pirke Awot w formie wykładu i dyskusji. Ewa Gordon przetłumaczyła też z języka hebrajskiego na język polski dla Wydawnictwa Austeria Hagadę na Pesach, którą sama zilustrowała, jest ona bowiem znaną artystką specjalizującą się w sztuce żydowskiej i kaligrafii hebrajskiej, szczególnie w zakresie halachicznych reguł kopiowania Sefer Tora, tefilin i mezuzy. Tworzy wspaniałe obrazy, wykorzystując w formach graficznych liternictwo Praca Ewy Gordon Sukot Fragmentu tekstu halachicznego mówi o przebywaniu w szałasie podczas święta Sukot. hebrajskie w postaci tekstów pochodzących z Tanachu, Siduru, Talmudu i innych żydowskich ksiąg. Większość prac wykonana jest atramentami i tuszami kaligraficznymi na papierze, przy użyciu tradycyjnych piór z metalowymi stalówkami, zanurzanymi w kałamarzu. Jej obrazy prezentowane na licznych wystawach w Krakowie, Warszawie i Łodzi, znajdują się obecnie w prywatnych kolekcjach w Anglii, USA, Izraelu i Polsce. Wykłady Ewy Gordon będą się odbywały od 3 października w synagodze Kupa, w czwartki: cz.i od godz do 18.45, cz.ii od godz do Można uczestniczyć w obu częściach lub w jednej z nich. Zapraszamy też we wtorki 10, 17 i 24 września o godz.18:00 do synagogi Kupa na studiowanie z Ewą Gordon misznajot Jom Kipur i misznajot Sukot. Jom Kipur 14 września 2013 Sukot września 2013 Szmini Aceret 26 września 2013 Simchat Tora 27 września 2013 Czas zapalania świec Koniec Szabatu Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie ul. Skawińska 2, Kraków Telefon: , Fax: Według Kalendarza Żydowskiego 5774 Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie godz. 18: godz.20: godz. 18: godz.19: godz. 18: godz.19: godz. 18: godz.19:14 Strona internetowa: krakow@jewish.org.pl NASZA GMINA REDAKCJA naszagmina.redakcja@gmail.com Tel: Krystyna Podgórska redaktor Marcin Sztejn zdjęcia Wiktor Podgórski projekt graficzny i skład