NASZA GMINA. Setne wydanie Naszej Gminy poświęcamy dzieciom. SIERPIEŃ 2014 Nr 100 GMINA WYZNANIOWA ŻYDOWSKA W KRAKOWIE

Transkrypt

1 NASZA GMINA GMINA WYZNANIOWA ŻYDOWSKA W KRAKOWIE SIERPIEŃ 2014 Nr 100 fot. Piotr Kwapisiewicz Setne wydanie Naszej Gminy poświęcamy dzieciom. Podstawy żydowskiej edukacji, Bar Micwa, droga do dorosłości.

2 2 NASZA GMINA SIERPIEŃ 2014 ZWIĄZEK NA CAŁE ŻYCIE W gminnych synagogach Tempel i Kupa często uczestniczymy w uroczystościach organizowanych dla chłopców, którzy osiągnęli wiek 13 lat. W języku potocznym nazywamy je Bar Micwą ale w istocie, słowa te mają o wiele szersze znaczenie i wiążą się z najważniejszym wydarzeniem w życiu każdego żydowskiego mężczyzny. Rozmawiam o tym z Rabinem Krakowa Eliezerem Gurarym: Co znaczą słowa Bar Micwa? To są aramejskie słowa; bar znaczy syn a micwa przykazanie. Bar Micwa oznacza chłopca, który właśnie ukończył 13 lat i od tej chwili obowiązuje go przestrzeganie wszystkich 613 przykazań. Liczy się to według daty jego urodzin, w kalendarzu żydowskim od momentu, kiedy jest zachód słońca, zapada ciemność i są widoczne na niebie 3 gwiazdy. Jeśli ja jestem synem mojego ojca, jest to związek, od którego nie ma rozwodu. Tak samo, gdy chłopiec staje się synem micwot, też to jest nierozerwalny związek na całe życie. Staje się to dokładnie z chwilą, kiedy on ukończył 13 lat. Uroczystość z okazji tego wydarzenia to jest zupełnie coś innego, nawet nie musi odbywać się w tym samym dniu. Synagoga Tempel, Bar Micwa 2012 może wszystko. Liczy się do minianu, może dostać aliję do Tory, zostać chazanem, może też być świadkiem, jest już dorosły. Czy może się ożenić? Nie, nie, to jest coś innego, Miszna mówi, że ożenić się może dopiero w wieku 18 lat. Ale do13 roku życia, kiedy syn zrobił grzech, to spada on na jego ojca, bo obowiązkiem rodziców jest uczyć dziecko. Podczas uroczystości w synagodze ojciec wypowiada specjalne błogosławieństwo: Baruch Szeptarani Meonszo Szelze Błogosławiony, który uwolniłeś mnie od win tego [chłopca]. I od tego momentu chłopiec staje się w pełni odpowiedzialny za swoje czyny, jeśli popełni grzech, sam jest nim obciążony, ale może zrobić tszuwę, aby się od niego uwolnić. Jak się robi tszuwę? Trzeba prosić Boga o wybaczenie, ale zależy jaki to grzech, są grzechy, kiedy należy dać cedakę albo zrobić post. Ale są też grzechy, które mogą być unieważnione dopiero na Jom Kipur, gdy odmawiamy Kol Nidre. fot. Marcin Sztejn Co zmienia się w życiu chłopca, kiedy on już jest Bar Micwa? Wszystko. Od tego momentu musi przestrzegać wszystkich micwot, jest obowiązany zakładać codziennie tefilin w czasie modlitwy. Jeśli dzieci chcą zrobić np. kidusz dla wszystkich czy inne podobne rzeczy, to im się mówi kiedy będziesz Bar Micwa, będziesz mógł to zrobić. Jeśli dziecko ma ładny głos i chce śpiewać w synagodze, to nie może, a potem W jaki sposób przygotowujemy dzieci do tego, aby umiały przestrzegać przykazań z Tory? Każdy Żyd powinien przestrzegać wszystkich 613 micwot. Ale małe dziecko nie wie jeszcze jak to zrobić. Według Tory, rodzice mają przykazanie aby edukować dziecko, żeby uczyć je Tory, micwot, jak mówić błogosławieństwo, modlić się, przestrzegać Szabatu. Małe dziecko, jeśli robi coś co jest dla nas niedozwolone, np. nie wolno jeść przed kiduszem a

3 NASZA GMINA SIERPIEŃ ono to robi, albo bawi się jakimś przedmiotem, który jest mukce czyli nie wolno dotykać go w Szabat ( jakieś urządzenie elektroniczne np. telefon), nie można mu mówić nie ruszaj tego, to jest mukce. Jeśli chce się właśnie tym bawić tłumaczymy mu, ale nie możemy go za to karać. Od wieku 9 lat, jeśli dziecko chce to robić, musimy powiedzieć nie, nie możesz się tym bawić w Szabat. Już zaczyna się wiek edukacji, tłumaczymy że nawet jeśli chce, to nie wolno mu tego robić. Już od wieku 9 lat dziecko w zasadzie powinno przestrzegać Szabatu, modlić się codziennie, ale nie musi, jeśli nie robi tego, to jeszcze nic się nie stało, nie ma grzechu. Kiedy mamy post na 17 tamuz albo Tisza beaw, to dziecko w tym wieku nie musi jeszcze pościć. Już od 12 lat obowiązuje go dotrzymywanie przyrzeczeń, jeśli obieca coś, musi to zrobić. W okresie poprzedzającym ukończenie 13 lat, chłopiec powinien już utrzymywać trzy posty, np. jeśli ma Bar Micwę na Rosz Haszana, są to: post Gedalii, 10 tewet, post Estery. Dlatego, żeby sprawdzić, czy on jest w stanie to zrobić. Na czym polega przygotowanie chłopca do Bar Micwy? W chederze jest nauczanie ogólne; czytanie Tory, poznanie Halachy, Szulchan Aruch, czym jest tefilin. Jakieś 2 miesiące wcześniej musimy nauczyć go jak nakładać tefilin, to jest najważniejsza rzecz, bo wcześniej modlił się codziennie bez tefilin. Kupuje się specjalnie dla niego tefilin, który będzie z nim całe życie. Ale każdy chłopiec musi też mieć prywatnego nauczyciela, bo każdy ma inną datę urodzenia i inną parszę na ten dzień, każdy musi nauczyć się tej parszy, która należy do niego, bo przypada w dniu jego urodzin. Jak przebiega uroczystość organizowana z okazji tego wydarzenia? Zwyczaj robienia tej uroczystości wziął się z czasów, kiedy Abraham zrobił taką uroczystość dla swojego syna Izaaka. Jest napisane w Torze, że kiedy Izaak dostał Bar Micwę, Abraham zaprosił wszystkie ważne osoby, które były w tym pokoleniu. W Szulchan Aruch jest zapis, że jeśli syn ma Bar Micwę - trzeba świętować. Robimy uroczystość w synagodze, może to być w Szabat albo w zwykły dzień. I wtedy chłopiec, zgodnie z Halachą, musi po raz pierwszy dostać aliję do Tory, jest zwyczaj, że rzuca się mu wtedy cukierki. Chłopiec może czytać parszę lub haftarę, mówi Dwar Tora jakiś tekst, który przygotował sam albo z ojcem, coś co dotyczy Bar Micwy. To jest ważne święto dla rodziny, jego przyjaciół i kolegów ze szkoły. Potem robi się przyjęcie w synagodze albo w jakiejś sali wieczorem. Proszę opowiedzieć o swojej Bar Micwie, jak rabin wspomina związane z tym wydarzenia? To są wielkie przygotowania. Najpierw musieliśmy się uczyć, co będziemy mówić na tej uroczystości. Ja mam brata bliźniaka, więc mieliśmy tę samą parszę. Nasza Bar Micwa była w Szabat i czytaliśmy całą przypadającą wtedy parszę, połowę ja i połowę mój brat Menachem. Przygotowywaliśmy się razem, wszystkiego uczyliśmy się razem, wszystko robiliśmy razem. Jako bracia, rywalizowaliście ze sobą? Nie, nigdy nie było konkurencji kto jest lepszy. Przygotowywaliśmy wszystko wspólnie, np. razem chodziliśmy kupić tefilin, wybieraliśmy te czarne pudełeczka i ozdobne woreczki, na których każdy ma wypisane swoje imię. Najpierw chodziliśmy do sofera żeby napisał ten fragment, który jest w środku. Ojciec musi to zamawiać na 2 lata wcześniej, Synagoga Kupa, Bar Micwa 2012 fot. Krystyna Podgórska

4 4 NASZA GMINA SIERPIEŃ 2014 kiedy syn ma 11 lat, bo sofer ma dużo zamówień, nie jest obojętne który to jest sofer, wybieramy tego, który według nas jest najlepszy. Przyjęcie z okazji naszej Bar Micwy było w dużej sali, przyszła rodzina i cała nasza klasa, razem około 200 osób. Czy jako dzieci mieliście świadomość tego, jak zmieni się wasze życie, że może być ciężko? Nie ciężko, czekaliśmy na to! Bo do tego czasu byliśmy w synagodze, ale nie liczyli nas do minianu - teraz liczą nas. Chcieliśmy dostać aliję - nie mogliśmy, chcieliśmy otworzyć Aron Hakodesz nie mogliśmy, nie wolno było nam trzymać Tory. A od tego momentu w synagodze jesteśmy ważni, jesteśmy kimś innym. Jesteśmy na liście osób, które dostają aliję, teraz możemy być chazanem w synagodze, wcześniej nie mogliśmy tego robić. Wszyscy w synagodze nakładali tefilin a my nie mieliśmy. A od tego momentu jesteśmy tacy jak wszyscy. To jest duża różnica. Przede wszystkim zmienia się status z dziecka na dorosłego. Oprócz przywilejów zaczęły się też obowiązki. Oczywiście wiedziałem o tym, jeśli dotąd nie na 100 procent przestrzegałem Szabatu albo jakichś micwot, to nie byłem winny, bo nie musiałem. Ale od tego momentu już wszystko to należy do nas, stajemy się odpowiedzialni. Przedtem jeśli nie chodziłem do synagogi codziennie to nie było ważne, bo nie musiałem, ale teraz muszę iść, do minianu żeby się modlić. To są rzeczy, które mężczyzna powinien robić. Czy w związku z Bar Micwą daje się dzieciom prezenty, co wy dostaliście? Tak, dzieci dostają prezenty, zawsze to są książki. Tak jest w judaizmie, to się nazywa doron drasza prezent na Dwar Tora. Każde dziecko dostaje książki i ma ich dużo. Potem w klasie rozmawiamy kto ma jakie książki, kto ma więcej. Koledzy z klasy składają się i kupują razem jakieś książki. Cała klasa przychodzi na uroczystość i dają mu ten dar. Dla mnie kupili Szulchan Aruch. Każde dziecko ma własną bibliotekę; Talmud, Torę, Szulchan Aruch itd. Ja miałem w domu swoją szafę na książki a brat miał swoją szafę i swoje książki. Oczywiście każdy może używać książek drugiego, ale to jest bardzo ważne, że każdy ma własne. Co jeszcze wiąże się z Bar Micwą? Do końca roku szkolnego dziecko chodzi do chederu a potem już zaczyna naukę w jesziwie. U chasydów wszyscy chłopcy od Bar Micwy ubierają się inaczej, wcześniej chodzili w kolorowych rzeczach, teraz zakładają kapelusze i białe koszule, poprzednio nie nosili kapelusza na modlitwę. Sefardi mają zwyczaj, że w czasie Bar Micwy zakładają nie tylko tefilin ale również tałes, reszta wszystko jest podobnie, tylko kapelusz jest typowo chasydzki. Czy w Polsce chłopiec musi do Bar Micwy znać język hebrajski? Powinien nauczyć się języka, ale może chociaż nauczyć się czytać, może też czytać tłumaczenie. Jeśli rodziny nie stać na urządzenie dużego przyjęcia, mogą do synagogi przynieść ciasto i jakąś wódkę, po modlitwie wszyscy piją lechaim z tej okazji. Najważniejsze jest żeby zaznaczyć wyjątkowe znaczenie tego wydarzenia. Z wypowiedzi rabina dowiedzieliśmy się, jak spójny i konsekwentny jest w judaizmie system edukacji religijnej dzieci. Od najmłodszych lat stopniowo tłumaczy się im co wolno, a czego nie należy robić nawet jeśli się tego chce. Jak mają wypełniać swoje obowiązki i unikać zachowań niewłaściwych. Przekłada się to na sposób wychowania do dorosłości w znaczeniu ogólnym, bo podkreślona jest rola edukacji, odpowiedzialności, dotrzymywania przyrzeczeń, kształcenia silnej woli. Już 13 letni chłopiec uświadamia sobie, że przejście w świat dorosłych to nie tylko uzyskanie różnych uprawnień i przywilejów, ale przede wszystkim przyjęcie na siebie ważnych i często trudnych obowiązków. Z Rabinem Krakowa Eliezerem Gurarym rozmawiała Krystyna Podgórska

5 BUDOWANIE WŁASNEJ DROGI DO DOROSŁEGO ŻYCIA Harrison, ciocia NASZA Raquel, Samuel GMINA Ponczak SIERPIEŃ przed synagogą Tempel Kraków jest mi bliski nie tylko jako piękne miasto, ale też jako miasto, w którym żyje wielu moich przyjaciół powiedział pan Samuel Ponczak, który przyjechał wraz z rodziną z USA, aby właśnie tu celebrować uroczystości związane z Bar Micwą jego wnuka Harrisona. Samuel Ponczak urodził się w 1937 roku w Warszawie. Do końca roku 1940 wraz z matką przebywał w warszawskim getcie, potem uciekli na Wschód. Połączyli się z ojcem, który pracował jako krawiec w Gomlu. Wysłano ich do lagru w Kotlasie, gdzie ojciec pracował przy wycinaniu drzew. Potem przewieziono ich do Syktykwaru (Komi ASSR), po przyjeździe tam, pan Samuel stracił swoich dwóch braci bliźniaków, ale nie zna on okoliczności ich śmierci. W Komi byli do 1944 roku a potem na Ukrainie do 1946 r. skąd wrócili do Polski. Mieszkali w Dzierżoniowie i we Wrocławiu, gdzie pan Samuel zrobił maturę. Wyemigrowali z Polski w roku Pan Samuel jest wdowcem, jego Bł P. Małżonka, która jako dziecko przyjechała do USA, zmarła w 1996 r. Obecnie jest emerytem i pracuje jako wolontariusz w Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie. Przez trzy lata przyjeżdżał do Krakowa aby uczestniczyć w Marszu Pamięci do miejsca byłego nazistowskiego obozu w Płaszowie. Poznał tu osoby zajmujące się problematyką związaną z Zagładą prof. Jolantę Ambrosewicz - Jacobs która jest dyrektorem Centrum Badań Holokaustu Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i jej współpracowników Katarzynę Suszkiewicz i Jolantę Kraemer, a także prof. Andrzeja Cechnickiego i jego małżonkę Magdalenę. Rodzina pana Samuela była zachwycona synagogą Tempel i dlatego rodzice Harrisona Joseph i Marcy podjęli decyzję o świętowaniu tego ważnego wydarzenia w jej pięknym wnętrzu. Uroczystość była wspaniała, celebrował ją Rabin Krakowa Eliezer Gurary, obecni byli prezes krakowskiej Gminy Tadeusz Jakubowicz i członkowie naszej społeczności, a także grono polskich przyjaciół pana Samuela; z Wrocławia prof. Maryla Krasnowska, prof. Krzysztof Wronecki małżonką Elżbietą, prof. Krzysztof Maksymowicz z żoną i synem, oraz Agnieszka Ilwicka, z Warszawy przyjechali Sara Arm z mężem Ryszardem Kaczyńskim, Franciszek Krawczyński, Krzysztof Willman, Urszula i Edward Malisonowie, a z Białegostoku Joanna Auron - Górska. Uroczystość odbyła się 21 czerwca, swoją Bar Micwę obchodzili jednocześnie dwaj chłopcy Harrisom i Jakub. Jak do tego doszło opowiedział pan Joseph Ponczak: Dla uczczenia Bar Micwy Harrisona wybraliśmy Kraków, ze względu na historyczne znaczenie piękna i kultury dawnej dzielnicy żydowskiej. Polska to kraj mojego ojca, chcielibyśmy się dowiedzieć więcej o jego historii. Harrison Ponczak i Jakub Korczakowski są najlepszymi przyjaciółmi, znają się od dzieciństwa, razem chodzili do żydowskiej szkoły w Baltimore. Do Bar Micwy nauczał chłopców znakomity specjalista od edukacji religijnej Michael Goldfarb. Pracował z nimi wiele, wiele miesięcy aby przygotować ich na tę doniosłą okazję. Korczakowscy też mają rodzinne powiązania z Polską, kiedy

6 6 NASZA GMINA SIERPIEŃ 2014 Rodzina Ponczak w ubiegłym roku powiedzieliśmy im, że mamy plan urządzić uroczystość Bar Micwy w Krakowie uznaliśmy wszyscy, że przecież możemy zrobić to razem w tym samym czasie. Jak już podjęliśmy tę decyzję byliśmy trochę zdenerwowani, bo nie byliśmy pewni czego się spodziewać; obawy te wynikały z odległości, różnicy kultur i bariery językowej. Ale od chwili gdy wysiedliśmy z samolotu czuliśmy się, jakbyśmy byli w naszym drugim domu. Kraków, a co ważniejsze społeczność żydowska byli tak gościnni, a synagoga Tempel tak wspaniała, że był to ogromny zaszczyt obchodzić tu uroczystość Bar Micwy. Dziękujemy Prezesowi Gminy Tadeuszowi Jakubowiczowi i Rabinowi Eliezerowi Guraremu za to, że mogliśmy świętować w Krakowie, to było dla nas wielkie przeżycie. W toku uroczystości w synagodze Tempel, ojciec Harrisona w swoim przemówieniu skierował do chłopców bardzo ciepłe i ważne słowa: Harrisonie i Jakubie, jesteśmy z was bardzo dumni. Wasze rodziny i przyjaciele są szczęśliwi, że mogą razem z wami uczcić tę wyjątkową okazję. Chciałbym szczególnie podziękować mojemu ojcu za pomysł urządzenia tej uroczystości w Polsce. Tato, jesteś najlepszym ojcem jakiego syn może sobie wymarzyć. Ja mam już 43 lata i mogę śmiało powiedzieć, że zainspirowałeś mnie do tego, bym był takim samym ojcem dla moich dzieci. Twoje przeżycia w dzieciństwie i twoja obecna determinacja aby pamiętać o przeszłości i uczyć o niej, to wartości, o których myślę prawie codziennie. Harrisonie, Jakubie, rozpoczynacie kolejny etap swojego życia, jako żydowscy mężczyźni. Jesteście wyjątkowi zarówno ze względu na krew wielkiego narodu jak i wielką religię. Musicie budować własną drogę do dorosłego życia, jest ona bardzo trudna, więc trzeba zacząć pracę nad tym już teraz. Na początek studiować pilnie i uzyskać wspaniałe stopnie, rozwijać swoje zainteresowania, być sprawiedliwym dla swoich braci, obdarzać szacunkiem rodziców. Ta droga to kształtowanie własnego charakteru, pokory, pasji, pomaganie innym i staranie się aby każdego dnia być lepszym człowiekiem. Ta ścieżka jest oparta na tym, co robicie teraz. Musicie myśleć o swoich decyzjach i działaniach. Musicie być bardziej pokorni we wszystkim co robicie i pomagać tym, którzy mieli mniej szczęścia niż my; świat jest pełen rzeczy, z którymi nie każdy może sobie poradzić. Jakubie, Harrisonie, wasza droga pochodzi z wewnątrz, z introspekcji, ale też z tego, co przekazali wam inni, którzy byli przed wami. Trzeba poświęć trochę czasu, aby dowiedzieć się o sobie, o historii, o nauce i kulturze. My jako rodzina i społeczność możemy wam pomagać ale tylko tyle. Każdy buduje własną ścieżkę, a my możemy udostępnić nasze wskazówki i doświadczenie. Słuchajcie nas, uczcie się od nas i nie zapominajcie nas szanować. Jakub i Harrison wykonali wielką i trudną pracę aby przygotować się do najważniejszego wydarzenia w ich życiu. Życzymy im by każdy z nich w sposób mądry i odpowiedzialny budował swoją własną drogę do dorosłości. Krystyna Podgórska Rodzina Korczakowski (Jakub w środku) fot: prywatny zbiór Samuela Ponczaka (3)

7 NASZA GMINA SIERPIEŃ UNZERE KINDER NASZE DZIECI ZAPRASZAMY DO SZKÓŁKI NIEDZIELNEJ! Nowy Zarząd Gminy przywiązuje wielką wagę do wczesnej edukacji żydowskiej dzieci; od czerwca 2014 objął patronat nad Szkółką Niedzielną prowadzoną przez krakowskie Żydowskie Stowarzyszenie Czulent. Nowy sezon Szkółki rozpoczął się już 3 sierpnia przy pięknej słonecznej pogodzie, zorganizowano piknik w zacienionym ogrodzie przed synagogą Izaaka. Rabin Eliezer Gurary wyjaśniał dzieciom podstawowe zasady kaszrutu, m.in. które zwierzęta są koszerne a które nie. Jakub Kowalski - maszgijach koszernej restauracji w Krakowie opowiadał na czym polega jego praca w kuchni, i dlaczego jego obecność tam jest tak ważna. Podczas warsztatów plastycznych dzieci miały okazję utrwalić nowopoznane wiadomości. Niezwykle pomysłowa artystka Urszula Palusińska zaaranżowała wykonanie stołów z kartonowych pudełek i pięknie ozdobionej zastawy z fragmentów plastikowych butelek. Dzieci zaprojektowały koszerne menu i ulepiły potrawy z plasteliny. W ten sposób urządziły prawdziwą ucztę dla swoich ulubionych zabawek. Dobrze przemyślana i konsekwentnie realizowana koncepcja zajęć Szkółki Niedzielnej oparta jest na wykorzystywaniu naturalnej kreatywności każdego dziecka oraz na zasadzie łączenia teorii z aktywnym działaniem w formie zabawy, sprzyja to lepszemu przyswajaniu przekazywanych informacji. Rodzice, którym zależy na zapewnieniu ich dzieciom podstaw żydowskiej edukacji, mogą już dokonywać zapisów, założenia programowe na nadchodzący nowy rok szkolny przestawia Iga Rosińska Koordynatorka programu: fot. Piotr Kwapisiewicz Szkółka Niedzielna Unzere Kinder organizowana jest przez Żydowskie Stowarzyszenie Czulent, przy wsparciu finansowym Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie. Projekt finansowany jest również przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. Udział w zajęciach jest bezpłatny, każde dziecko pochodzenia żydowskiego może w nich uczestniczyć. W ramach Szkółki oferujemy dzieciom naukę języka hebrajskiego od podstaw, lekcje na temat tradycji i religii żydowskiej z Rabinem Krakowa Eliezerem Gurarym, oraz warsztaty plastyczne prowadzone przez znanych i lubianych przez dzieci artystów. Zajęcia związane są głównie z tematyką żydowską, dzieci zdobywają wiedzę o nadchodzących świętach i związanymi z nimi zwyczajach, uczą się na czym polega koszerność, co powinno znajdować się w żydowskim domu oraz poznają krótkie modlitwy i błogosławieństwa. Zajęcia są prowadzone w sposób przystępny dla dzieci w każdym wieku tak, aby wszystkie miały możliwość aktywnego udziału. W ramach Szkółki Niedzielnej Unzere Kinder spotykamy się w każdą niedzielę od godz. 11:00 do 14:00, w przerwie podajemy mały koszerny posiłek. Dzieci mają zapewnioną opiekę oraz wszystkie niezbędne materiały plastyczne. Raz w miesiącu organizowane są wyjścia do teatru, kina, muzeum czy galerii. Serdecznie zapraszamy wszystkie dzieci! Obecnie prowadzimy zapisy dzieci do Szkółki Niedzielnej na nowy sezon. Zainteresowanych Rodziców bardzo proszę o informację na adres mailowy: iga.rosinska@czulent.pl

8 8 NASZA GMINA SIERPIEŃ 2014 lata LOSY ŻYDOWSKICH SIEROT Podczas II wojny światowej wiele żydowskich dzieci straciło życie, inne zostały sierotami i umieszczano je w domach dziecka. Dział Dokumentacji Żydowskiego Instytutu Historycznego ma w swoich zbiorach dużo niezidentyfikowanych fotografii z czasów powojennych. Cztery z nich udostępniono do opublikowania w naszym biuletynie, może któryś z Czytelników rozpozna siebie lub inne osoby widoczne na tych zdjęciach i zna ich późniejsze losy. Prosimy o kontakt na adres Redakcji: naszagmina.redakcja@gmail.com fot: Archiwum ŻIH (4) Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie ul. Skawińska 2, Kraków Telefon: , Fax: Strona internetowa: biuro@krakow.kehila.org.pl NASZA GMINA REDAKCJA naszagmina.redakcja@gmail.com Tel: Krystyna Podgórska redaktor Marcin Sztejn zdjęcia Wiktor Podgórski projekt graficzny i skład Copyright 2013 GWŻ Kraków