WYNIKI BADAŃ SZCZĄTKÓW KOSTNYCH Z GROBU SKRZYNKOWEGO ODKRYTEGO W GRABOWIE BOBOWSKIM, GM. STAROGARD GDAŃSKI (STANOWISKO 1)

Transkrypt

1 S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e WYNIKI BADAŃ SZCZĄTKÓW KOSTNYCH Z GROBU SKRZYNKOWEGO ODKRYTEGO W GRABOWIE BOBOWSKIM, GM. STAROGARD GDAŃSKI (STANOWISKO 1) RESULTS OF RESEARCHES OF SKELETAL REMAINS FROM CHEST GRAVE EXPLORE IN GRABOWO BOBOWSKIE, STAROGARD GDAŃSKI (SITE NUMBER 1) Lidia Cymek Akademia Pomorska Zakład Biologii Populacji i Dydaktyki Instytut Biologii i Ochrony Środowiska ul. Arciszewskiego 22b, Słupsk lidiacymek@wp.pl ABSTRACT The analyzed material comes from a chest grave at Grabowo Bobowskie, Starogard Gdański (site number 1). It dates back to the Hallstatt D period. The anatomical and anthropological characteristic represents 6 individuals: four adults (two males aged years, two females one age 30 and one whose age was not possible to define) and two children (one whose age was not possible to define and one aged 15). The osteometric examination was carried out. Only one individual height was possible to determine: one man s height cm. Słowa kluczowe: grób skrzynkowy, przepalone szczątki kostne, okres Hallstatt D Key words: chest grave, burnt skeletal remains, Hallstatt D period WPROWADZENIE Grób skrzynkowy odkryli pracownicy zakładu rolnego podczas wydobywania kamieni z pola. Stanowisko to jest zlokalizowane na południowym stoku wzniesienia, około 2,3 km na północny zachód od kościoła w Grabowie Bobowskim. Jak ocenili prowadzący badania ratownicze archeologowie z Muzeum Archeologicznego w Gdańsku, cmentarzysko, na którym odkryto grób, użytkowała ludność kultury pomorskiej i jest datowane na okres Hallstatt D. Grób skrzynkowy z obstawą poja- 31

2 Ryc. 1. Rzut poziomy grobu skrzynkowego nr 1 w Grabowie Bobowskim Fig. 1. Horizontal projection of chest grave No 1 in Grabowo Bobowskie wił się na głębokości 21 cm poniżej powierzchni gruntu, był usytuowany na osi NNE-SSW, niestety został częściowo naruszony (ryc. 1). Komorę grobową w jej części południowej prawdopodobnie dobudowano, aby umieścić w niej kolejne popielnice ze szczątkami zmarłych. Z jej wnętrza wydobyto pięć źle zachowanych popielnic zawierających ludzkie szczątki kostne (Podgórski 1990). 32

3 MATERIAŁY I METODY Analiza antropologiczna przepalonych kości przeprowadzona została według powszechnie stosowanych w antropologii metod (Fudziński, Cymek 2005). W niniejszym opracowaniu zastosowano skrócony podział fragmentów kości na dwie grupy: 1. Kości czaszki, 2. Kości szkieletu pozaczaszkowego. Ocena wyodrębnionych fragmentów kości pozwoliła określić wiek i płeć osób zmarłych oraz przybliżoną wysokość ciała. Grób skrzynkowy z obstawą nr 1 Popielnica nr 1 WYNIKI Kości czaszki. Osiemdziesiąt jeden fragmentów kości sklepienia (największe o wymiarach: 52 mm x 40 mm i grubości 6 mm; 54 mm x 33 mm i grubości 4 mm; 39 mm x 43 mm i grubości 4 mm), wśród nich trzynaście z brzegiem ząbkowanym. Po jednym ułamku lewej i prawej kości skroniowej każdy z wydatnym wyrostkiem sutkowym, wycinek części skalistej lewej kości skroniowej oraz po jednym ułamku lewej i prawej kości skroniowej z okolicy dołu żuchwowego. Wyrostek czołowy prawej kości jarzmowej. Trzy wycinki kości klinowej. Dwa ułamki trzonu żuchwy i jej wyrostek dziobiasty. Kości szkieletu pozaczaszkowego. Wycinek części bocznej kręgu szczytowego. Trzy wycinki trzonów kręgów szyjnych. Jedenaście ułamków trzonów kręgów piersiowych. Jeden fragment trzonu kręgu lędźwiowego. Uszkodzony trzon pierwszego kręgu krzyżowego. Liczne ułamki łuków kręgów i ich wyrostków. Dwadzieścia nieco większych odcinków żeber i liczne drobne ich fragmenty. Fragment talerza kości biodrowej. Część trzonu kości kulszowej. Wycinek panewki kości miednicznej. Głowa kości udowej (o średnicy 44 mm). Ponad sto dłuższych i liczne drobne ułamki trzonów kości długich. Część guza piętowego. Drobne ułamki kości o nieokreślonej przynależności anatomicznej. Wiek: osoba zmarła, mając lat (Maturus). Płeć: prawdopodobnie są to szczątki mężczyzny. Barwa szczątków kostnych: jasnobeżowoszara. Wysokość ciała: wg metody Strzałko i inni (Malinowski, Wolański 1988) był to mężczyzna średniowysoki ( cm). Popielnica nr 2 Kości czaszki. Osiemdziesiąt pięć ułamków kości sklepienia. Ułamek kości czołowej z otwartymi zatokami oraz jej fragment z prawym brzegiem nadoczodołowym i prawym wyrostkiem jarzmowym. Ułamek części skalistej lewej kości skroniowej. Kawałek prawej kości skroniowej z okolicy otworu słuchowego zewnętrznego wraz z wyrostkiem jarzmowym. Wyrostek czołowy prawej kości jarz- 33

4 mowej. Po jednym fragmencie lewej i prawej szczęk z wyrostkami zębodołowym i podniebiennym (w prawym zachowany zębodół trzeciego zęba trzonowego). Wycinki wyrostków zębodołowych: jeden z lewej szczęki i dwa małe fragmenty z prawej. Duży ułamek trzonu żuchwy (z zębodołami czterech siekaczy, lewego kła i lewego przedtrzonowa). Część gałęzi żuchwy. Lewy wyrostek kłykciowy żuchwy. Dwa ułamki gałęzi żuchwy, jeden z lewym wyrostkiem dziobiastym. Korzeń zęba. Kości szkieletu pozaczaszkowego. Kręg obrotowy uszkodzony (wysokość trzonu z zębem 38 mm; wysokość zęba 15 mm). Dziewięć trzonów kręgów piersiowych. Pięć dość dobrze zachowanych trzonów kręgów lędźwiowych. Pięć wycinków bliżej nieokreślonych trzonów kręgów. Ułamki łuków kręgów i ich wyrostków (w tym dwa wyrostki kolczyste kręgów lędźwiowych). Dwadzieścia jeden większych oraz liczne drobne odcinki żeber. Część łopatki lewej z jej wyrostkiem barkowym. Fragment brzegu pachowego łopatki. Wycinek głowy kości ramiennej oraz część jej bloczka. Koniec dalszy kości łokciowej. Część trzonu lewej kości promieniowej (długości 78 mm) i jej koniec dalszy. Dwa ułamki talerza kości biodrowej i jeden z wycinkiem powierzchni uchowatej oraz sześć mniejszych jego części. Trzy wycinki panewki kości miednicznej. Uszkodzona kość łonowa lewa i fragment prawej. Część trzonu kości udowej, z wydatnym krętarzem mniejszym. Wycinki: powierzchni rzepkowej i dwa kłykci kości udowej. Sześć wycinków głów kości długich. Uszkodzone lewa i prawa rzepki. Trzydzieści jeden większych i masywnych odcinków trzonów kości długich. Dwa wycinki bloczków kości skokowych. Dwa większe ułamki paliczków. Dość dużo fragmentów drobnych, których przynależności anatomicznej nie określono z tego powodu. Wiek: osoba zmarła w wieku dorosłym, lat (Maturus). Płeć: szczątki należą prawdopodobnie do mężczyzny. Barwa szczątków kostnych: jasnobeżowa, niektóre z niebieskawym odcieniem. Kości z północnej części grobu nr 1, zebrane koło popielnic nr 1 i nr 2 Kości czaszki. Dwadzieścia siedem fragmentów kości sklepienia (największe o wymiarach: 63 mm x 35 mm i grubości 3 mm oraz 38 mm x 34 mm i grubości 3 mm), osiem spośród nich z brzegiem ząbkowanym szwy wstępnie zarastające się. Fragment łuski kości skroniowej. Uszkodzona część skalista lewej kości skroniowej. Fragment kości skroniowej z okolicy dołu żuchwowego. Wyrostek czołowy prawej szczęki. Wycinek trzonu żuchwy. Wyrostek kłykciowy żuchwy prawy, lekko uszkodzony. Ząb trzonowy o lekko uszkodzonej koronie i korzeniach. Kości szkieletu pozaczaszkowego. Część zęba kręgu obrotowego. Część trzonu kręgu szyjnego. Trzy wycinki trzonów kręgów piersiowych i trzy ułamki ich łuków. Kręg lędźwiowy bez łuku. Cztery ułamki wyrostków kolczystych, w tym dwa lędźwiowych. Kilka ułamków żeber. Kawałek kości promieniowej długości 78 mm. Osiem ułamków kości miednicznych, w tym trzy z wycinkami panewek i jeden z powierzchnią uchowatą. Wyrostek barkowy łopatki. Pięćdziesiąt pięć większych i bardzo liczne drobne odcinki trzonów kości długich. Wiek: osoba zmarła w wieku powyżej 30 lat (Adultus??). 34

5 Płeć: nie określono. Barwa szczątków kostnych: beżowoszara, dwa z nich częściowo zazielenione. Popielnica nr 3 Kości czaszki. Osiem fragmentów sklepienia czaszki, największy o wymiarach 34 mm x 25 mm x 3 mm, dwa z nich z wyraźnie ząbkowanym brzegiem. Kości szkieletu pozaczaszkowego. Cztery ułamki trzonów żeber i jeden fragment z końcem kręgosłupowym. Dwadzieścia sześć nieco dłuższych odcinków trzonów kości długich (długości mm). Fragment paliczka. Cztery fragmenty nieco dłuższe i liczne bardzo drobne, o nieokreślonej przynależności anatomicznej. Wiek: być może są to szczątki dziecka (??). Płeć: nie określono. Barwa szczątków kostnych: jasnobeżowa. Popielnica nr 4 Kości czaszki. Trzydzieści trzy fragmenty kości sklepienia, największy o wymiarach 28 mm x 26 mm i grubości 4 mm, pozostałe cienkie, ząbkowanie brzegów słabo czytelne. Trzy wycinki łuski kości skroniowej. Ułamek części skalistej kości skroniowej. Kawałek trzonu szczęki. Dwa uszkodzone zęby trzonowe i dwa ułamki innych zębów. Kości szkieletu pozaczaszkowego. Uszkodzony trzon kręgu obrotowego z zębem. Sześć wycinków trzonów kręgów. Cztery odcinki żeber. Mały fragment trzonu mostka. Dwa wycinki głów kości długich. Ponad pięćdziesiąt większych i liczne drobne odcinki trzonów kości długich. Wycinek kości miednicznej. Drobne odcinki paliczków. Wiek: są to szczątki osoby dorosłej. Płeć: nie określono (być może kości te należały do kobiety??). Barwa szczątków kostnych: jasnobeżowoszara. Popielnica nr 5 Kości czaszki. Sto czterdzieści osiem fragmentów kości sklepienia (największy o wymiarach: 38 mm x 34 mm i grubości 5 mm), wśród nich sześć z wyraźnie ząbkowanym brzegiem. Ułamki kości czołowej: część środkowa łuski, z otwartymi zatokami oraz część prawego brzegu nadoczodołowego z wyrostkiem jarzmowym. Kawałek łuski kości ciemieniowej (o wymiarach: 57 mm x 40 mm i grubości 6 mm). Fragment lewej kości skroniowej, z wycinkiem dołu żuchwowego i wyrostkiem jarzmowym, a także część skalista kości prawej. Dwa wycinki kości klinowej skrzydeł większych. Wycinek trzonu kości szczękowej. Część wyrostka zębodołowego szczęki lewej, z zębodołami siekaczy i kła oraz analogiczna część wyrostka ze strony prawej. Kawałek blaszki zewnętrznej trzonu żuchwy, z przegrodami zębodołowymi. Wyrostki kłykciowe żuchwy: prawy (szerokości 18 mm i grubości 8 mm) i lewy. Kości szkieletu pozaczaszkowego. Dwa wycinki trzonów kręgów piersiowych. Dwa trzony kręgów lędźwiowych. Trzy wycinki trzonów kręgów. Liczne drobne ułamki łuków kręgów i ich wyrostków. Kilkanaście małych odcinków żeber. Część 35

6 kości ogonowej. Dwa wycinki głów kości ramiennych. Dwa kawałki łopatek z okolicy ich kąta bocznego (wydrążenie stawowe jednej z nich o wymiarach 34 mm x 22 mm). Dwa odcinki trzonów kości przedramienia. Część kości łokciowej trzon z wyrostkiem dziobiastym. Kość promieniowa lewa: koniec bliższy głowa z szyjką (średnica głowy około 19 mm) i jej koniec dalszy. Dwa wycinki talerza kości biodrowej, każdy z częścią powierzchni uchowatej. Część talerza kości biodrowej wraz z trzonem i dużym wycinkiem panewki. Dwa różne kawałki trzonów kości biodrowych, każdy z częścią panewki. Dwa wycinki panewki kości miednicznej. Prawa kość kulszowa trzon. Kość kulszowa dziecka lewa. Głowa kości udowej, niezrośnięta za życia z trzonem (średnica 40 mm). Część trzonu kości udowej z szyjką (ze śladami po chrząstce nasadowej). Szyjka kości udowej (wysokość 28 mm, pomiar strzałkowy 22 mm) oraz część trzonu z krętarzami większym i mniejszym. Ułamek krętarza większego kości udowej. Część trzonu kości udowej z krętarzem mniejszym. Kawałek końca dalszego kości udowej (z powierzchnią podkolanową). Wycinek kłykcia kości udowej. Fragment rzepki. Kawałek trzonu kości piszczelowej (długości 108 mm). Koniec dalszy trzonu kości piszczelowej ze śladami po chrząstce nasadowej. Część końca dalszego innej kości piszczelowej. Ułamek kości strzałkowej (długości 106 mm). Trzy wycinki głów kości długich. Liczne odcinki trzonów kości długich. Uszkodzona kość śródstopia. Sześć ułamków paliczków. Bardzo dużo ułamków drobnych, niezidentyfikowanych co do ich przynależności anatomicznej. Prószywo kostne. Liczba osób: dwie. Wiek: osoba dorosła, zmarła po 30 roku życia (Maturus), oraz dziecko zmarłe przed 15 rokiem życia (Infans II). Płeć: osoba dorosła to być może kobieta, płci dziecka nie określono. Barwa szczątków kostnych: jasnobeżowa, niektóre z odcieniem niebieskawym. WYNIKI OGÓLNE W czterech popielnicach złożono przepalone szczątki kostne jednej osoby, natomiast w jednej (nr 5) dwóch osób (kobiety i dziecka). Szczątki kostne z popielnic należą prawdopodobnie do dwóch mężczyzn, dwóch kobiet i dwojga dzieci. Na podstawie pomiaru średnicy głowy kości udowej oszacowano wg metody Strzałko i inni (Malinowski, Wolański 1988), że wysokość ciała mężczyzny mogła wynosić około cm (średniowysoki). LITERATURA Fudziński P., Cymek L Cmentarzysko grupy wielkowiejskiej we Władysławowie Chłapowie pow. Puck. Muzeum Archeologiczne, Gdańsk. Malinowski A., Wolański N Metody badań w biologii człowieka: wybór metod antropologicznych. PWN, Warszawa: Podgórski J.T Grabowo Bobowskie, gm. Starogard Gd., stan. 1. Pomorania Antiqua, XIV: