rozprawy Aleksandra Duda-Chodak Zeszyty Naukowe zeszyt 402
|
|
- Amelia Górecka
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie nr 525 ISSN rozprawy zeszyt 402 Aleksandra Duda-Chodak Interakcje związków przeciwutleniających występujących w roślinach oraz suplementach diety z bakteriami reprezentującymi mikrobiotę jelitową człowieka Praca wykonana w Katedrze Technologii Fermentacji i Mikrobiologii Technicznej Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie Kraków 2015
2 Badania zostały sfinansowane ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji nr DEC-2011/01/B/NZ9/ Pracę opiniowali: Prof. dr hab. Zbigniew Czarnecki (Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu) Dr hab. inż. Agnieszka Filipiak-Florkiewicz (Uniwersytet Rolniczy w Krakowie) Redaktor Naczelny Wydawnictwa Prof. dr hab. inż. Józef Bieniek Redaktor Naukowy Prof. dr hab. Genowefa Bonczar Wydano za zgodą Rektora Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie Copyright Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, Kraków 2015 Projekt okładki: Monika Wojtaszek-Dziadusz Publikacje Wydawnictwa UR w Krakowie można nabyć w siedzibie Wydawnictwa. Prowadzona jest również sprzedaż wysyłkowa (tel.: ). Księgarnia internetowa: Wydawnictwo UR w Krakowie Kraków, al. 29 Listopada 46 tel.: (12) , wydawnictwo@ur.krakow.pl Ark. wyd. 14. Ark. druk. 11,75. Nakład 120 egz. Druk i oprawa: DRUKMAR, Zabierzów, ul. Rzemieślnicza 10 ISSN
3 Spis treści Wykaz skrótów stosowanych w pracy List of symbols used in the work Wstęp Przegląd literatury Materiał i metody Materiał badawczy Przebieg doświadczeń Metody analityczne Wyniki i dyskusja Potencjał antyoksydacyjny i skład polifenolowy badanych ekstraktów i suplementów Potencjał antyoksydacyjny związków polifenolowych najczęściej pobieranych z racjami pokarmowymi Wpływ związków polifenolowych na bakterie jelitowe Wpływ bakterii jelitowych na potencjał antyoksydacyjny polifenoli zawartych w diecie Zmiany związków polifenolowych pod wpływem bakterii jelitowych Wnioski Zalecenia dla przemysłu i konsumentów Literatura Summary
4
5 Wykaz skrótów stosowanych w pracy List of symbols used in the work AOX B BAC BEZ BF CAT CC CCH CIT CN D EC EN EUB G GT H HR IM KMP LCB M MIC N potencjał antyoksydacyjny / antioxidant potential ekstrakt z owoców borówki brusznicy / lingonberry fruit extract Bacteroides galacturonicus ekstrakt z owoców czarnego bzu / elderberry fruit extract Bifidobacterium catenulatum (+)-katechina / (+)-catechin ekstrakt z owoców czerwonej cebuli / red onion extract ekstrakt z owoców cytryńca chińskiego / Schisandra fruit extract Citrosept, ekstrakt z pestek i miąższu grejpfruta / grapefruit seed-pulp extract ekstrakt z ziela czosnku niedźwiedziego / bear s garlic extract ekstrakt z owoców derenia jadalnego / cornelian cherry fruit extract Escherichia coli Enterococcus caccae Eubacterium cylindroides ekstrakt z jagód goji / goji berries extract ekstrakt z zielonej herbaty / green tea extract hesperetyna, 3,5,7-trihydroksy-4 -metoksyflawanon / hesperetin, 3,5,7-trihydroxy-4 -methoxyflavanone hesperydyna, hesperetyno-7-o-rutynozyd (glikozyd hesperetyny) / hesperidin, hesperetin-7-o-rutinoside (hesperetin glycoside) mikrobiota jelitowa / intestinal microbiota kemferol / kaempferol Lactobacillus sp. ekstrakt z owoców malin / raspberry fruit extract minimalne stężenie hamujące / minimum inhibitory concentration naringenina, 4,5,7-trihydroksyflawanon / naringenin, 4,5,7-trihydroxyflavanone
6 6 Interakcje związków przeciwutleniających występujących w roślinach oraz suplementach diety... NO sok z noni / noni juice NR naringina, naringenino-7-o-ramnozydoglukozyd (glikozyd naringeniny) / naringin, 7-O-rhamnoglucoside (naringenin glycoside) P ekstrakt z owoców pigwowca japońskiego / Japanese quince fruit extract PF polifenole / polyphenols PHL florydzyna / phloridzin PO ekstrakt z ziela pokrzywy / nettle herb extract Q kwercetyna / quercetin RFT reaktywne formy tlenu / reactive oxygen species RS rezweratrol / resveratrol RUMI Ruminococcus gauvreauii RUT rutyna, kwercetyno-3-o-rutynozyd (glikozyd kwercetyny) / rutin, quercetin-3-o-rutinoside (quercetin glycoside) S ekstrakt z nasion soi / soybean extract SP ekstrakt z preparatu spirulina / spirulina extract Ż ekstrakt z owoców żurawiny / cranberry fruit extract
7 1. Wstęp Mikrobiota jelitowa (ang. intestinal microbiota, IM) jest wyposażona w bogaty zestaw enzymów odpowiedzialnych za różnorodne przemiany składników pokarmowych, które docierają do jelita. Dzięki temu odgrywa ważną, o ile nie kluczową, rolę w metabolizmie substancji chemicznych dostarczanych z pożywieniem. Skład, jak również proporcje poszczególnych gatunków tworzących IM są bardzo różnorodne. Każdy człowiek ma swój własny, niepowtarzalny profil gatunkowy mikrobioty, który porównuje się nawet do odcisku palca. Z powodu tej ogromnej różnorodności gatunków tworzących IM u poszczególnych osobników profil powstających metabolitów oraz ich końcowy wpływ na organizm są bardzo zmienne w populacji ludzkiej. Część z tych metabolitów może być wykorzystana jako substancje wzrostowe przez komórki nabłonka jelita gospodarza, ale też przez mikroorganizmy obecne w jelicie. Często zdarza się, że jedynie produkt bakteryjnego metabolizmu danego składnika może zostać wchłonięty w jelicie i wpłynąć korzystnie na zdrowie człowieka. Brak odpowiednich gatunków bakterii w mikrobiocie osobnika oznacza, że spożyty związek nie będzie mógł wywrzeć oczekiwanego efektu. Z drugiej strony, zdarza się też, że na skutek metabolizmu bakteryjnego z obojętnego składnika obecnego w żywności powstają pochodne niekorzystnie oddziałujące na zdrowie konsumenta. Wykazano, że etiologia licznych chorób (nieswoiste zapalenia jelit, choroba Crohna, nowotwory jelita, alergie, otyłość) jest ściśle powiązana z IM. Równowaga między układem immunologicznym gospodarza a komensalnymi gatunkami mikrobioty jest niezbędna dla zachowania zdrowia, a jej zaburzenia (dysbioza) powodują rozwój chorób. Wszystkie wymienione kwestie wchodzą w obszar metabolomiki, będącej stosunkowo nową dziedziną nauki. Zgodnie z definicją, metabolomika to systematyczne badanie niepowtarzalnych odcisków palca pozostawianych przez swoiste procesy komórkowe, czyli jest to badanie profilu metabolitów. W ostatnich dekadach ukazało się wiele publikacji na temat korzystnego wpływu przeciwutleniaczy na zdrowie człowieka, jednak dopiero niedawno wykazano, że znaczenie ma nie ilość antyoksydantów w diecie, ale ich biodostępność. Biodostępność polifenoli w formie, w jakiej zwykle występują w diecie, jest raczej mała. Transformacje, które zachodzą w jelicie pod wpływem enzymów bakteryjnych (np. β-glukozydaz, β-glukuronidaz),
8 8 Interakcje związków przeciwutleniających występujących w roślinach oraz suplementach diety... zmieniają zarówno biodostępność, jak i aktywność antyoksydacyjną polifenoli. Z tego też powodu liczne badania z ostatnich lat skupiają się na roli mikrobioty jelitowej w kształtowaniu biodostępności i bioprzyswajalności tych składników diety. Dość powszechnie spotyka się doniesienia wskazujące na hamowanie przez związki polifenolowe i inne przeciwutleniacze wzrostu różnorodnych patogenów, zarówno występujących w przewodzie pokarmowym człowieka, jak i obecnych w żywności. Ten pożądany efekt działania przeciwutleniaczy, a przede wszystkim wykazywany przez nie potencjał antyrodnikowy sprawiły, że znalazły one wielu zwolenników i entuzjastów. Jak wykazały liczne badania, dieta bogata w przeciwutleniacze zmniejsza ryzyko zachorowań na wiele chorób, w tym nowotwory, choroby serca i układu naczyniowego, alergie, choroby neurodegeneracyjne, cukrzycę i wiele innych. Nadmiar wolnych rodników i reaktywnych form tlenu uważany jest także za przyczynę starzenia się organizmu. Stąd dość powszechne i niejako modne stało się promowanie zdrowego stylu życia rozumianego jako suplementowanie diety przeciwutleniaczami. W wielu krajach na rynku dostępne są różnorodne preparaty, a ich producenci prześcigają się w reklamowaniu cudownych efektów, jakie może zapewnić ich spożywanie. Rzeczywiście, w wielu przypadkach wzbogacenie diety składnikami antyoksydacyjnymi pozwala uzupełnić ich niedobór i wspomaga organizm w obronie przed zanieczyszczeniami środowiska i skutkami stresu oksydacyjnego. Z drugiej jednak strony, ze względu na brak jakiejkolwiek kontroli nad sprzedażą tych specyfików istnieje ryzyko ich nadmiernego spożycia lub wystąpienia niebezpiecznych dla zdrowia interakcji, np. z lekami, jakie równocześnie zażywa konsument. Co więcej, standardową procedurą stało się dodawanie do żywności, na różnych etapach jej produkcji, substancji o działaniu antyoksydacyjnym, które mają zapobiec procesom utleniania składników żywności i w ten sposób przedłużyć trwałość produktu. Należy podkreślić, że wykazano także, iż niektóre polifenole lub ich metabolity mogą działać niekorzystnie na organizm ludzki (np. wywierać wpływ mutagenny, genotoksyczny, hamować aktywność topoizomerazy czy syntezę tyroksyny). Oczywiście, jest mało prawdopodobne, aby dawki przeciwutleniaczy przyjmowanych ze zbilansowaną dietą mogły negatywnie wpływać na zdrowie, jednakże dostępne bez recepty suplementy diety zawierają te związki w stężeniach nawet 20-krotnie wyższych od występujących w typowej diecie wegetariańskiej. Jak dotąd nie ma naukowo potwierdzonych danych na temat efektów długotrwałego spożywania zwiększonej ilości polifenoli. Jest to istotna kwestia, gdyż stosowanie suplementów bogatych w mieszaniny ziołowe i polifenole, które są zalecane w dawkach wyrażanych raczej w gramach niż miligramach, może powodować ekspozycję na potencjalnie toksyczne stężenia tych składników. Nie było także badań wyjaśniających, jak składniki przeciwutleniające obecne w diecie czy tych suplementach wpływają na skład jakościowy i ilościowy prawidłowej mikrobioty jelitowej. Biorąc pod uwagę niedostatek wiedzy z zakresu wspomnianych zagadnień, w prezentowanej pracy skoncentrowano się na ocenie wpływu bioaktywnych składników
9 1. Wstęp 9 żywności o charakterze przeciwutleniaczy na wybrane gatunki bakterii będące przedstawicielami ludzkiej mikrobioty jelitowej. Do badań wybrano rośliny, których właściwości prozdrowotne, lecznicze czy wspomagające są powszechnie uznane, a także te, które jako źródło naturalnych antyoksydantów są dodawane do żywności w celu jej utrwalenia. Ponadto analizowano czyste związki polifenolowe, które są najczęściej spożywane wraz z typową dietą, a mogą się także znaleźć w suplementach diety i preparatach farmaceutycznych. Ostatni etap pracy obejmował ocenę wpływu bakterii jelitowych na potencjał antyoksydacyjny i stężenie wybranych związków przeciwutleniających, w tym także składników występujących w badanych surowcach roślinnych i suplementach. Cel pracy Głównym celem pracy było poznanie interakcji między przeciwutleniającymi składnikami roślin i suplementów diety a bakteriami będącymi przedstawicielami mikrobioty jelita ludzkiego. Oprócz celu głównego sformułowano trzy cele szczegółowe: 1) ocena potencjału antyoksydacyjnego oraz składu polifenolowego wybranych surowców roślinnych i suplementów diety o deklarowanym prozdrowotnym działaniu na organizm człowieka, 2) określenie wpływu związków polifenolowych zawartych w ekstraktach z surowców roślinnych i suplementów diety, a także czystych związków polifenolowych na wybrane gatunki mikrobioty jelitowej, 3) zbadanie wpływu poszczególnych gatunków bakterii jelitowych na potencjał antyoksydacyjny i stężenie wybranych związków przeciwutleniających występujących w badanych surowcach. Hipotezy badawcze Dostępna literatura przedmiotu wskazuje, że polifenole wywierają hamujący wpływ na różne mikroorganizmy, w tym patogenne gatunki bakterii jelitowych. Z drugiej strony, stosowanie surowców roślinnych bogatych w te składniki do leczenia rozmaitych schorzeń oraz wspomagania funkcjonowania organizmu ludzkiego ma wielowiekowe tradycje, co może przemawiać za ich neutralnością wobec komensalnych gatunków mikrobioty. Opierając się na tych danych, sformułowano dwie hipotezy badawcze: 1) naturalne składniki przeciwutleniające i związki polifenolowe zawarte w surowcach roślinnych i suplementach diety nie wywierają hamującego wpływu na bakterie będące przedstawicielami fizjologicznej mikrobioty jelitowej,
10 10 Interakcje związków przeciwutleniających występujących w roślinach oraz suplementach diety... 2) gatunki bakterii stanowiących fizjologiczną mikrobiotę jelita ludzkiego zwiększają na skutek swojego metabolizmu potencjał antyoksydacyjny składników polifenolowych obecnych w surowcach roślinnych i suplementach diety. Formułując hipotezy, przyjęto założenie wyjściowe, że badane surowce roślinne oraz suplementy diety zawierają składniki przeciwutleniające, w tym polifenole, w znaczących stężeniach. Aby zweryfikować to założenie oraz poszczególne hipotezy, na pierwszym etapie badań określono wyjściowy potencjał antyoksydacyjny oraz skład polifenolowy surowców roślinnych i komercyjnie dostępnych suplementów diety o deklarowanym prozdrowotnym działaniu na organizm człowieka. Jako źródło polifenoli i przeciwutleniaczy wybrano surowce o znanych właściwościach prozdrowotnych i/lub długoletniej tradycji stosowania w medycynie naturalnej różnych krajów: świeże owoce maliny, czarnego bzu, żurawiny, borówki brusznicy, pigwowca japońskiego i derenia, suszone owoce goji i cytryńca chińskiego, czerwoną cebulę, czosnek niedźwiedzi, pokrzywę, spirulinę, zieloną herbatę i nasiona soi, a także suplementy diety Citrosept (ekstrakt z miąższu i pestek grejpfruta) i sok z noni. Wszystkie wymienione surowce i suplementy zawierają antyoksydanty, w tym różne polifenole, i są wykorzystywane (często równocześnie) do leczenia rozmaitych schorzeń jako preparaty dostępne bez recepty, a zatem poza wszelką kontrolą. Ponieważ ich dawkowanie, sposób przyrządzania i stosowania zależą od leczonego schorzenia oraz od tradycji w danym regionie świata, postanowiono w celu ujednolicenia i uproszczenia porównań uzyskanych wyników przygotować z wszystkich surowców jednakowe ekstrakty etanolowe (nie dotyczyło to gotowych suplementów, tj. soku z noni i Citroseptu). W doświadczeniach zostały także zastosowane, w postaci czystych związków, najczęściej spożywane z dietą polifenole: (+)-katechina, kwercetyna, rutyna, naringenina, naringina, hesperydyna, hesperetyna, kemferol i florydzyna, będące przedstawicielami różnych klas flawonoidów, oraz rezweratrol reprezentant stilbenów. Drugi etap prac miał na celu określenie wpływu badanych surowców oraz poszczególnych związków polifenolowych na wybrane gatunki mikrobioty jelitowej. Ponieważ najważniejsze i najliczniej reprezentowane w jelicie ludzkim rodzaje bakterii to Bifidobacterium, Eubacterium, Lactobacillus i Bacteroides, gatunki wybrane do doświadczeń należały przede wszystkim do tych rodzajów i zgodnie z informacją od dostawcy wszystkie zostały wyizolowane z jelita ludzkiego. W przypadku wykazania działania hamującego rozwój bakterii wyznaczano wartość minimalnego stężenia hamującego (MIC) dla danego składnika. Ostatni etap prac dotyczył oceny wpływu bakterii jelitowych na związki polifenolowe. W tym celu określono potencjał antyoksydacyjny wybranych polifenoli i/lub ekstraktów oraz produktów, które z nich powstały na skutek metabolizmu bakteryjnego. Zbadano także zmiany stężeń wybranych związków polifenolowych pod wpływem ekspozycji na poszczególne gatunki bakterii.
11 2. Przegląd literatury Reaktywne formy tlenu, wolne rodniki i stres oksydacyjny Tlen to jeden z najbardziej na Ziemi rozpowszechnionych pierwiastków, bez którego większość organizmów naszej planety nie mogłaby istnieć. Jest on stosunkowo mało reaktywny w stanie podstawowym, czyli trypletowym ( 3 O 2 ) [Tarko i in. 2007], ale może też występować w innych formach. Na skutek dostarczenia energii do 3 O 2 powstaje tlen w stanie singletowym ( 1 O 2 ), o znacznie wyższej reaktywności, z łatwością reagujący z innymi, rozpowszechnionymi w przyrodzie pierwiastkami w stanie singletowym. Alotropową odmianą tlenu i naturalnym składnikiem atmosfery jest ozon (O 3 ). Powstaje w stratosferze, na wysokości około 30 km, jako wynik działania promieni ultrafioletowych na tlen w stanie trypletowym. Jest bardziej reaktywny niż 3 O 2, a w wyniku różnych reakcji tworzy wysoce reaktywne ozonki i nadtlenki oraz rodniki OH i HO 2. W komórkach organizmów tlenowych procesy oddychania, czyli utleniania substancji odżywczych przy udziale tlenu z jego jednoczesną redukcją do wody, są podstawowymi przemianami gwarantującymi pozyskanie energii niezbędnej do funkcjonowania organizmu. Całkowita redukcja cząsteczki tlenu oznacza przyłączenie do niej czterech elektronów i czterech protonów, w wyniku czego powstają dwie cząsteczki wody. Cząsteczka tlenu, ze względu na rozkład elektronów na swych orbitalach, nie zawsze jednak ulega pełnej redukcji. Podczas niepełnej redukcji tlenu cząsteczkowego zostają uwolnione reaktywne formy tlenu (RFT), z których większość jest wolnymi rodnikami. Wolny rodnik to zdolna do samodzielnego istnienia cząsteczka zawierająca jeden lub więcej niesparowanych elektronów na orbitalu walencyjnym. Rodniki przeważnie są obojętne elektrycznie i bardzo reaktywne, dzięki czemu szybko wchodzą w reakcje z innymi cząsteczkami, dążąc do sparowania elektronów poprzez ich przyłączenie lub oddanie [Beckman i Ames 1998]. W wyniku niepełnej redukcji tlenu (ryc. 1) w komórce (przede wszystkim w mitochondriach) powstają wysoce reaktywne pochodne: anionorodnik ponadtlenkowy O 2 (ang. superoxide radical anion), nadtlenek wodoru H 2 O 2 (ang. hydrogen peroxide), rodnik wodoronadtlenkowy HO 2 (ang. hydroperoxyl radical) oraz rodnik hydroksylowy OH (ang. hydroxyl radical) [Tarko i in. 2007, Burton i Jauniaux 2011].
12 12 Interakcje związków przeciwutleniających występujących w roślinach oraz suplementach diety... Ryc. 1. Powstawanie wolnych rodników i reaktywnych form tlenu w trakcie kolejnych etapów redukcji tlenu [Tarko i in. 2007] Fig. 1. Generation of free radicals and reactive oxygen metabolites during successive stages of oxygen reduction [Tarko et al. 2007] Powstające w komórce wolne rodniki lub RFT dążą do sparowania elektronów. Jeśli w pobliżu tworzących się rodników znajdują się inne rodniki, to będą one ze sobą reagowały. Zwykle jednak stężenie wolnych rodników w komórce jest bardzo niskie, stąd rodniki reagują z sąsiadującymi cząsteczkami biologicznymi, czyli aminokwasami, białkami, lipidami. O ile anionorodnik ponadtlenkowy jest zbyt słabym utleniaczem, by zainicjować reakcję peroksydacji lipidów, o tyle powstający z niego rodnik wodoronadtlenkowy czyni to bez trudu. Nierodnikowa forma tlenu, jaką jest H 2 O 2, charakteryzuje się mniejszą reaktywnością niż inne RFT, jednak ma duże znaczenie biologiczne. Po pierwsze, łatwo przenika przez błony lipidowe, co powoduje, że reaktywne formy tlenu rozprzestrzeniają się po komórce i organizmie. Po drugie, w obecności metali przejściowych (Fe i Cu) ulega w reakcji Fentona rozkładowi do rodnika hydroksylowego ( OH) z jednoczesnym utlenieniem jonów żelaza lub miedzi. Rodnik hydroksylowy, o niezwykle krótkim czasie połowicznego rozkładu (10 9 s), reaguje z większością struktur komórkowych, jakie występują w jego otoczeniu [Sies 1993], inicjuje łańcuchowe reakcje rodnikowe z lipidami i białkami, a także reaguje z kwasami nukleinowymi, co często prowadzi do groźnych mutacji. Oprócz reakcji Fentona, rodnik hydroksylowy może też powstawać w wyniku reakcji Habera-Weissa, w której jednym z substratów również jest nadtlenek wodoru. Do reaktywnych form tlenu należą też pochodne azotu, takie jak tlenek azotu (NO ) wytwarzany z L-argininy przez kilka izoform syntazy tlenku azotu (NOS) oraz jego pochodne [Burton i Jauniaux 2011]. Tlenek azotu jest znakomitym przykładem rodnika, który pełni wiele ważnych funkcji fizjologicznych u ssaków, m.in. odgrywa rolę neuromodulatora i neurotransmitera w układzie nerwowym, reguluje ciśnienie tętnicze i hamuje agregację płytek krwi [Wolin 2009, Kvietys i Granger 2012]. Ze względu na niewielkie rozmiary cząsteczki i lipofilowość, tlenek azotu łatwo przenika przez błony biologiczne, bez pośrednictwa układów transportujących. W niskim stężeniu NO powoduje zazwyczaj przerwanie wolnorodnikowej reakcji łańcuchowej wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, natomiast w wyższym
13 2. Przegląd literatury 13 stężeniu przyczynia się do tworzenia rodników nadtlenkowych i alkoksylowych. W reakcji NO z anionorodnikiem ponadtlenkowym z kolei powstaje nadtlenoazotan(iii) (nadtlenoazotyn), który charakteryzuje się silnymi właściwościami utleniającymi, może reagować z grupami tiolowymi białek i nienasyconymi resztami kwasów tłuszczowych, a w reakcji z anionem HCO 3 tworzyć rodnik wodorowęglanowy (HCO 3 ) [Wolin 2009]. Protonowanie nadtlenoazotynu prowadzi zazwyczaj do powstania kwasu nadtlenoazotowego(iii) (nadtlenoazotawego), który z kolei ulega rozkładowi do dwóch rodników zdolnych do dalszych reakcji [Guzik i in. 2003]. Do nierodnikowych związków o silnych właściwościach utleniających należą także chlorany(i), bromiany(i), podtiocyjaniany (OSCN ) i podjodany (IO ) [Tarko i in. 2007]. Należy podkreślić, że wolne rodniki i reaktywne formy tlenu są niezmiernie istotne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Przede wszystkim pełnią rolę przekaźników sygnału [Bartz i Piantadosi 2010, Finkel 2011, Poljsak i in. 2013], a zatem regulują procesy metaboliczne [Dröge 2002] i odpowiadają za niektóre procesy fizjologiczne, jak prawidłowe krążenie krwi [Wolin 2009], za odpowiedź immunologiczną i stan zapalny [Guzik i in. 2003], starzenie się organizmu czy apoptozę [Beckman i Ames 1998, Tchirkov i Lansdorp 2003]. Z wymienionych względów dla każdego układu (komórki czy całego organizmu) ważne jest wytworzenie stanu równowagi między procesami, w wyniku których są generowane RFT, a mechanizmami antyoksydacyjnymi, tak aby działanie tych aktywnych cząstek ograniczało się do funkcji fizjologicznych i nie było destrukcyjne. Stan naruszenia tej subtelnej równowagi na korzyść RFT nazywa się stresem oksydacyjnym i może być wywołany zarówno przez osłabienie mechanizmów antyoksydacyjnych, jak i przez nadmierną produkcję i/lub wydłużoną ekspozycję na RFT [Burton i Jauniaux 2011, Poljsak i in. 2013]. Z chwilą gdy ilość reaktywnych form tlenu w komórce (tkance, narządzie lub organizmie) staje się zbyt duża, zaczyna się uwidaczniać ich wysoka reaktywność i destrukcyjny wpływ na inne cząsteczki. Najlepiej poznane są reakcje peroksydacji lipidów [Niki i in. 2005], zarówno obecnych w błonach komórkowych, jak i zawartych w kompleksach lipoprotein we krwi. Wolnorodnikowa łańcuchowa reakcja utleniania lipidów tworzących szkielet dwuwarstwy lipidowej prowadzi do upośledzenia funkcji błon, zwiększenia ich przepuszczalności, zahamowania aktywności enzymów błonowych (co jest szczególnie istotne w przypadku błon mitochondriów) oraz rozprzężenia fosforylacji oksydacyjnej. W skrajnych przypadkach może nastąpić utrata integralności błony cytoplazmatycznej i błon wewnątrzkomórkowych, liza organelli i komórek oraz wyciek ich zawartości [Poljsak i in. 2013]. Wpływ RFT na lipoproteiny o małej gęstości (LDL) powoduje z kolei modyfikacje apolipoproteiny B (części białkowej), które sprzyjają agregacji lipoprotein i mogą prowadzić do rozwoju miażdżycy [Levitan i in. 2010]. Zmiany powstające pod wpływem RFT w cząsteczkach białek mogą zachodzić zarówno w szkielecie węglowym, jak i w bocznych łańcuchach aminokwasowych [Davies 1987, Davies i Delsignore 1987, Davies i in. 1987a i b, Burton i Jauniaux
14 14 Interakcje związków przeciwutleniających występujących w roślinach oraz suplementach diety ]. Niektóre z tych zmian są odwracalne, inne trwale zmieniają konformację cząsteczek, powodując utratę właściwości białek (np. enzymów) i zwiększając ich podatność na rozpad proteolityczny [Grune i in. 1997], co w efekcie prowadzi do zaburzenia metabolizmu komórki [Burton i Jauniaux 2011]. Destrukcyjnemu wpływowi RFT ulegają także cząsteczki cukrów. Wolne rodniki i RFT uczestniczą w patogenezie m.in. reumatoidalnego zapalenia stawów, gdyż inicjują i przyspieszają reakcję depolimeryzacji kwasu hialuronowego w stawach [McNeil i in. 1985]. Nadmierna ekspozycja na RFT prowadzi do uszkodzeń struktury kwasów nukleinowych, co sprzyja sieciowaniu i pękaniu nici oraz powstawaniu mutacji [Olinski i in. 2002]. Nagromadzenie się takich zmian, przy zaburzeniach mechanizmów naprawczych, skutkuje rozwojem nowotworu. Powstające pod wpływem H 2 O 2 produkty, takie jak np. 8-hydroksyguanina, są uważane za biomarkery oksydacyjnego uszkodzenia DNA i odgrywają znaczącą rolę w procesach skracania telomerów, nowotworzenia i starzenia się komórek [Campisi i in. 2001, Olinski i in. 2002, Tchirkov i Lansdorp 2003, Liou i Storz 2010, Ríos-Arrabal i in. 2013]. Generalnie przyjmuje się, że wolne rodniki i RFT w stężeniach fizjologicznych są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu [Dröge 2002, Bartz i Piantadosi 2010, Burton i Jauniaux 2011, Finkel 2011], jednakże ich nadmiar, wynikający albo ze zbyt dużej produkcji RFT, albo z niedostatku mechanizmów obronnych i antyoksydantów, prowadzi do powstania w komórce lub organizmie stresu oksydacyjnego. Szerokie badania nad wolnymi rodnikami i reaktywnymi formami tlenu dostarczyły wyników, na podstawie których od dawna uważa się stres oksydacyjny za przyczynę lub mechanizm pośredniczący w rozwoju licznych chorób i schorzeń. Wśród najważniejszych należy wymienić miażdżycę, cukrzycę, reumatoidalne zapalenie stawów, choroby Alzheimera i Parkinsona, astmę, malarię, chorobę niedokrwienną serca, zawał, chorobę popromienną, kataraktę, jaskrę, nowotwory, choroby autoimmunologiczne, porfirię, stwardnienie zanikowe boczne, zapalenie jelita grubego i chorobę Crohna, odrzucanie przeszczepu, zespoły przyspieszonego starzenia się i inne choroby cywilizacyjne [Kloner i in. 1989, Beckman i Ames 1998, Xu i Touyz 2006, Maiese i in. 2007, Niki 2011, Grahame i Schlesinger 2012, Jeong i in. 2012, Leuner i in. 2012, Percário i in. 2012, Webster 2012, Alzoghaibi 2013, Ríos-Arrabal i in. 2013, Yan i in. 2013, Miller i in. 2014, Muchová i in. 2014]. Co ciekawe, niebezpieczna może być również nadmierna ekspresja enzymów antyoksydacyjnych. Niektórzy badacze uważają nawet, że w organizmie osoby popełniającej błędy dietetyczne i/lub nadużywającej suplementów zawierających związki przeciwutleniające może zaistnieć stres antyoksydacyjny [Poljsak i in. 2013]. W takim przypadku zaburzeniu ulegają mechanizmy i procesy komórkowe będące pod kontrolą lub zależne od RFT (np. ochrona przed patogenami). Ponadto wiele przeciwutleniaczy w dużych dawkach działa prooksydacyjnie [Cao i in. 1997, Galati i in. 2002]. Jednym z przykładów zaburzonej równowagi antyoksydacyjnej jest zespół
15 2. Przegląd literatury 15 Downa, związany z trisomią chromosomu 21, który zawiera m.in. gen kodujący dysmutazę ponadtlenkową zależną od miedzi i cynku. U chorych z zespołem Downa następuje 50-procentowy wzrost aktywności tego enzymu, ale bez jednoczesnego wsparcia ze strony katalazy enzymu rozkładającego nadtlenek wodoru (geny kodujące katalazę znajdują się na innym chromosomie). Nadtlenek wodoru w dużym stężeniu powoduje uszkodzenia nerwowo-mięśniowe, wzmaga peroksydację lipidów w osoczu i mózgu oraz wywołuje objawy typowe dla zespołów przyspieszonego starzenia się organizmu [Lee i in. 2001]. Systemy obronne organizmu przed stresem oksydacyjnym przeciwutleniacze Pierwszą linią obrony jest prewencja, czyli zapobieganie powstawaniu wolnych rodników, polegające na hamowaniu reakcji, w których te cząsteczki są generowane [Sies 1993]. Ponieważ część reakcji syntezy wolnych rodników jest katalizowana przez jony metali przejściowych, skutecznym sposobem prewencji jest wiązanie tych metali przez specjalne białka lub związki o zdolności chelatowania, np. polifenole [Duda-Chodak 2007]. Różne organizmy mają własne systemy ochrony przed wytworzeniem nadmiernej ilości RFT; są to przede wszystkim enzymy antyoksydacyjne, ale także niektóre cząsteczki wytwarzane w organizmie [Harris 1992]. Do najważniejszych enzymów antyoksydacyjnych należy dysmutaza ponadtlenkowa (oksydoreduktaza ponadtlenek: ponadtlenek, EC , ang. superoxide dismutase (SOD)), która katalizuje reakcję dysmutacji anionorodnika ponadtlenkowego do nadtlenku wodoru. SOD ściśle współpracuje z kolejnym enzymem katalazą (oksydoreduktaza nadtlenek wodoru: nadtlenek wodoru, EC ), który przyspiesza reakcję dysmutacji wytworzonego H 2 O 2, zanim ten przekształci się w bardziej reaktywne formy rodnikowe [Duda-Chodak 2007]. Nadtlenek wodoru stanowi substrat również dla peroksydaz grupy enzymów, które redukują go do wody, utleniając przy okazji różne związki. Wiadomo, że peroksydazy powszechnie występują u roślin, a w przypadku zwierząt najlepiej poznano peroksydazę glutationową (GPx, oksydoreduktaza glutation: nadtlenek wodoru, EC ). Jest to enzym selenozależny, który przy udziale glutationu (GSH) usuwa nadtlenek wodoru, zaś sam GSH ulega utlenieniu do dwusiarczku glutationu (GSSG). Peroksydaza glutationu we współpracy z fosfolipazą A 2 bierze także udział w unieszkodliwianiu nadtlenków kwasów tłuszczowych, hamując peroksydację lipidów, m.in. w wątrobie. Pośrednio, antyoksydacyjne funkcje enzymów obejmują także redukcję GSSG do glutationu przez reduktazę GSSG oraz transport i eliminację związków reaktywnych (w czym uczestniczą S-transferazy glutationu i system transportu S-koniugatów glutationu). Jest to o tyle ważny mechanizm, że utleniona forma glutationu (GSSG) może tworzyć mieszane dwusiarczki z grupami tiolowymi w białkach lub utleniać te grupy, co prowadzi do powstawania mostków dwusiarczkowych i unieczynniania białek.
16 16 Interakcje związków przeciwutleniających występujących w roślinach oraz suplementach diety... Mechanizmy endogenne nie zawsze wystarczają. W takiej sytuacji do organizmu muszą być dostarczone substancje egzogenne, których głównym zadaniem jest przechwycenie i/lub ustabilizowanie aktywnej cząsteczki, zanim ta dokona zniszczeń (przeciwutleniacze interwencyjne). Ten proces dezaktywacji polega na oddaniu atomu wodoru lub przyjęciu elektronu przez przeciwutleniacz. Do antyutleniaczy interwencyjnych zalicza się m.in. witaminę C, tokoferole, karotenoidy, hemoproteiny, polifenole i metaloporfiryny [Duda-Chodak 2007]. Ponieważ w komórce występują dwie fazy: hydrofilowa (cytoplazma i wnętrze organelli) oraz hydrofobowa (dwuwarstwa lipidowa błon komórkowych), antyoksydanty powinny być przystosowane do pełnienia funkcji w obu środowiskach. Bardzo liczną grupę przeciwutleniaczy tworzą związki polifenolowe, które poprzez grupy funkcyjne mogą tworzyć kompleksy z jonami metali, głównie żelaza i miedzi [Fernandez i in. 2002, Williams i in. 2004, Galleano i in. 2010], hamując w ten sposób ich zdolność do katalizowania reakcji Fentona i zapobiegając powstawaniu wolnych rodników. Polifenole działają też na dalszych stadiach ochrony, jako przeciwutleniacze interwencyjne. Zmiatając wolne rodniki (O 2 i OH), hamują na etapie inicjacji peroksydację lipidów [Galleano i in. 2010]. Mogą też kończyć łańcuchową reakcję rodnikową, oddając atom wodoru rodnikowi peroksylowemu z wytworzeniem rodnika flawonoidowego. Ze względu na strukturę podstawowego szkieletu węglowego polifenoli wyróżnia się kwasy fenolowe, flawonoidy, lignany i stilbeny. Do kwasów fenolowych należą hydroksylowe pochodne kwasu benzoesowego i kwasu cynamonowego, przy czym te drugie są silniejszymi antyoksydantami. O ile pochodne tych kwasów z jedną grupą OH nie są przeciwutleniaczami, o tyle pochodne dihydroksylowe wykazują właściwości przeciwutleniające zależne od pozycji grup OH w pierścieniu, np. kwas rezorcynowy (3,5-dihydroksybensoesowy) ma dwukrotnie większe zdolności przeciwutleniające niż pochodne 2,3- i 3,4- [Rice-Evans i in. 1996]. Im większa jest liczba grup hydroksylowych, tym wyższy potencjał antyoksydacyjny. Kwas galusowy, który ma aż trzy grupy OH (w pozycji 3, 4 i 5), jest bardzo wydajnym przeciwutleniaczem. Szczególnie bogate źródło kwasu galusowego stanowi herbata, która zawiera dużą ilość hydrolizujących tanin. Do najważniejszych polifenoli w tej grupie można zaliczyć kwasy kawowy, p-kumarowy, ferulowy i synapinowy oraz ich pochodne estrowe lub glikozydowe, np. kwas chlorogenowy. Obszerną klasą polifenoli są flawonoidy, zawierające w swej cząsteczce układ difenylopropanowy, złożony z dwóch pierścieni benzenowych połączonych łańcuchem trójwęglowym lub pierścieniem heterocyklicznym (ryc. 2). W obrębie tej grupy wyróżniono kilka podklas: flawony, flawonole, flawanony, flawany, antocyjany, izoflawony i chalkony (jako formę pośrednią), różniących się budową oraz wynikającą z niej aktywnością antyoksydacyjną [Robards i in. 1999]. Wzory najważniejszych przedstawicieli poszczególnych podklas flawonoidów oraz najobfitsze ich źródła zostały przedstawione w tabeli 1.
Antyoksydanty pokarmowe a korzyści zdrowotne. dr hab. Agata Wawrzyniak, prof. SGGW Katedra Żywienia Człowieka SGGW
Antyoksydanty pokarmowe a korzyści zdrowotne dr hab. Agata Wawrzyniak, prof. SGGW Katedra Żywienia Człowieka SGGW Warszawa, dn. 14.12.2016 wolne rodniki uszkodzone cząsteczki chemiczne w postaci wysoce
Bardziej szczegółowoWYBRANE SKŁADNIKI POKARMOWE A GENY
WYBRANE SKŁADNIKI POKARMOWE A GENY d r i n ż. Magdalena Górnicka Zakład Oceny Żywienia Katedra Żywienia Człowieka WitaminyA, E i C oraz karotenoidy Selen Flawonoidy AKRYLOAMID Powstaje podczas przetwarzania
Bardziej szczegółowoSTRES OKSYDACYJNY WYSIŁKU FIZYCZNYM
Agnieszka Zembroń-Łacny Joanna Ostapiuk-Karolczuk STRES OKSYDACYJNY W WYSIŁKU FIZYCZNYM STRES OKSYDACYJNY zaburzenie równowagi między wytwarzaniem a usuwaniem/redukcją reaktywnych form tlenu i azotu RONS
Bardziej szczegółowoŻywność ekologiczna najlepsza żywność funkcjonalna
Żywność ekologiczna najlepsza żywność funkcjonalna Prof. Dr hab. Ewa Solarska Pracownia Żywności Ekologicznej Wydział Nauk o Żywności i Biotechnologii Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Konferencja naukowa
Bardziej szczegółowoBadanie oddziaływania polihistydynowych cyklopeptydów z jonami Cu 2+ i Zn 2+ w aspekcie projektowania mimetyków SOD
Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Analityki Medycznej Badanie oddziaływania polihistydynowych cyklopeptydów z jonami Cu 2+ i Zn 2+ w aspekcie projektowania mimetyków SOD Aleksandra Kotynia PRACA DOKTORSKA
Bardziej szczegółowoCHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ. www.california-fitness.pl www.calivita.com
CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ Co to jest cholesterol? Nierozpuszczalna w wodzie substancja, która: jest składnikiem strukturalnym wszystkich błon komórkowych i śródkomórkowych wchodzi w
Bardziej szczegółowoĆwiczenie nr 5 - Reaktywne formy tlenu
Ćwiczenie nr 5 - Reaktywne formy tlenu I. Oznaczenie ilościowe glutationu (GSH) metodą Ellmana II. Pomiar całkowitej zdolności antyoksydacyjnej substancji metodą redukcji rodnika DPPH Celem ćwiczeń jest:
Bardziej szczegółoworozprawy Aleksandra Duda-Chodak Zeszyty Naukowe zeszyt 402
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie nr 525 ISSN 1899-3486 rozprawy zeszyt 402 Aleksandra Duda-Chodak Interakcje związków przeciwutleniających występujących w roślinach
Bardziej szczegółowoWarsztaty dla Rodziców. Wiosenne śniadanie. Warszawa 26.05.2015 r.
Warsztaty dla Rodziców Wiosenne śniadanie Warszawa 26.05.2015 r. Urozmaicenie Uregulowanie Umiarkowanie Umiejętności Unikanie Prawidłowe żywienie 7 zasad wg prof. Bergera + Uprawianie sportu + Uśmiech
Bardziej szczegółowoLiofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki.
Suplement diety Składniki: Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki. Przechowywanie: W miejscu niedostępnym dla małych dzieci. Przechowywać
Bardziej szczegółowoBIOLOGICZNIE AKTYWNY SUPLEMENT DIETY. www.calivita.com.pl
BIOLOGICZNIE AKTYWNY SUPLEMENT DIETY WOLNE RODNIKI TO AKTYWNE ATOMY LUB CZĄSTECZKI, KTÓRE ZGUBIŁY JEDEN ELEKTRON. PRÓBUJĄC GO ODZYSKAĆ, SZYBKO WCHODZĄ W REAKCJE Z RÓŻNYMI ELEMENTAMI KOMÓREK, USZKADZAJĄC
Bardziej szczegółowoPrzemiana materii i energii - Biologia.net.pl
Ogół przemian biochemicznych, które zachodzą w komórce składają się na jej metabolizm. Wyróżnia się dwa antagonistyczne procesy metabolizmu: anabolizm i katabolizm. Szlak metaboliczny w komórce, to szereg
Bardziej szczegółowoProbiotyki, prebiotyki i synbiotyki w żywieniu zwierząt
.pl Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki w żywieniu zwierząt Autor: dr inż. Barbara Król Data: 2 stycznia 2016 W ostatnich latach obserwuje się wzmożone zainteresowanie probiotykami i prebiotykami zarówno
Bardziej szczegółowoCIAŁO I ZDROWIE WSZECHŚWIAT KOMÓREK
CIAŁ I ZDRWIE WSZECHŚWIAT KMÓREK RGANIZM RGANY TKANKA SKŁADNIKI DŻYWCZE x x KMÓRKA x FUNDAMENT ZDRWEG ŻYCIA x PRZEMIANA MATERII WSZECHŚWIAT KMÓREK Komórki są budulcem wszystkich żywych istot, również nasze
Bardziej szczegółowoSoki 100% naturalne MALINA ARONIA
Soki 100% naturalne MALINA Sok z malin 100 % jest doskonałym uzupełnieniem codziennej diety. Zawiera bogactwo witamin: C, E, B1, B2, B6, PP oraz minerały: magnez, potas, wapń i żelazo. W jego składzie
Bardziej szczegółowoEkstrakt z Chińskich Daktyli
Ekstrakt z Chińskich Daktyli Ekstrakt z Chińskich Daktyli TIENS Lekarze z Chin uważają, że owoce głożyny znane jako chińskie daktyle Pomagają zachować sprawność Poprawiają odporność Wspomagają pracę żołądka
Bardziej szczegółowoZwiązki fenolowe w napojach owocowych i ich znaczenie żywieniowe. Waldemar Gustaw Katedra Technologii Owoców, Warzyw i Grzybów UP Lublin
Związki fenolowe w napojach owocowych i ich znaczenie żywieniowe Waldemar Gustaw Katedra Technologii Owoców, Warzyw i Grzybów UP Lublin Związki fenolowe Zdrowie człowieka zależy: 5 15% od czynników genetycznych,
Bardziej szczegółowoEkstrakt z Chińskich Daktyli TIENS. Doskonałe odżywienie krwi i ukojenie nerwów
Ekstrakt z Chińskich Daktyli TIENS Doskonałe odżywienie krwi i ukojenie nerwów Lekarze z Chin uważają, że owoce głożyny znane jako chińskie daktyle pomagają zachować sprawność, poprawiają odporność, wspomagają
Bardziej szczegółowoKatedra Biochemii i Chemii Żywności Żywność funkcjonalna- wiedza, kompetencje, doświadczenie
Katedra Biochemii i Chemii Żywności Żywność funkcjonalna- wiedza, kompetencje, doświadczenie 12.12.2017 Lublin QbD (quality by design) Jakość poprzez projektowanie. QbD znalazło dotychczas zastosowanie
Bardziej szczegółowoSkładniki prozdrowotne w owocach i sokach owocowych. dr n. med. Beata Piórecka
Składniki prozdrowotne w owocach i sokach owocowych dr n. med. Beata Piórecka Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1169/2011 z 25 października 2011 r. zawiera informacje o zasadach umieszczania
Bardziej szczegółowoSzereg mocy przeciwutleniającej; założenia. Friday, 3 November 17
Szereg mocy przeciwutleniającej; założenia Znaczenie homeostazy redoksowej i rola przeciwutleniaczy Zaburzone szlaki sygnalizacyjne zależne od ROS Źródła ROS Ochrona przed uszkodzeniami powodowanymi przez
Bardziej szczegółowoPrzeciwutleniacze w Ŝywności. Aspekty zdrowotne, technologiczne, molekularne i analityczne - praca zbiorowa pod red. Włodzimierza Grajka
Przeciwutleniacze w Ŝywności. Aspekty zdrowotne, technologiczne, molekularne i analityczne - praca zbiorowa pod red. Włodzimierza Grajka Spis treści Wstęp 1. Zagadnienia ogólne 1.1. Rodzaje aktywnych rodników
Bardziej szczegółowoDo moich badań wybrałam przede wszystkim linię kostniakomięsaka 143B ze względu na jej wysoki potencjał przerzutowania. Do wykonania pracy
Streszczenie Choroby nowotworowe stanowią bardzo ważny problem zdrowotny na świecie. Dlatego, medycyna dąży do znalezienia nowych skutecznych leków, ale również rozwiązań do walki z nowotworami. Głównym
Bardziej szczegółowo10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie
Bardziej szczegółowoPięć minut dla Twojego zdrowia! Copyright profit Sp. z o.o.
Pięć minut dla Twojego zdrowia! Piramida zdrowia i witalności Trzy filary zdrowia to Aktywność fizyczna Racjonalne odżywianie Zarządzanie stresem (relaks) Szlachetne zdrowie Nikt się nie dowie Jako smakujesz,
Bardziej szczegółowoAleksandra Duda-Chodak
Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie Wydział Technologii Żywności Katedra Technologii Fermentacji i Mikrobiologii Technicznej Aleksandra Duda-Chodak Załącznik II Autoreferat 1. Imię i Nazwisko:
Bardziej szczegółowo2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Wzajemne oddziaływanie substancji leczniczych, suplementów diety i pożywienia może decydować o skuteczności i bezpieczeństwie terapii. Nawet przyprawy kuchenne mogą w istotny sposób
Bardziej szczegółowoEKOLOGICZNE I PROZDROWOTNE METODY PRZETWARZANIA OWOCÓW I WARZYW Z PRODUKCJI EKOLOGICZNEJ
EKOLOGICZNE I PROZDROWOTNE METODY PRZETWARZANIA OWOCÓW I WARZYW Z PRODUKCJI EKOLOGICZNEJ Wprowadzenie Liczne badania przeprowadzone w Europie i w Polsce wskazują, że warzywa z produkcji ekologicznej są
Bardziej szczegółowo4 JUNIOR PHARMA PREZENTUJE. suplementy stworzone z myślą o najmłodszych sportowcach
4 JUNIOR PHARMA PREZENTUJE suplementy stworzone z myślą o najmłodszych sportowcach JESTEŚ RODZICEM MŁODEGO SPORTOWCA? Czy Twoje dziecko uczęszcza na treningi minimum 2 razy w tygodniu? Zdarzyło się, że
Bardziej szczegółowoWitaminy rozpuszczalne w tłuszczach
Jaką rolę pełnią witaminy w organizmie? I dlaczego są niezbędnymi składnikami w żywieniu świń? Dowiedz się o roli poszczególnych witamin w żywieniu trzody chlewnej. Witaminy są niezbędne do prawidłowego
Bardziej szczegółowoStreszczenie jednotematycznego cyklu publikacji pt.
Streszczenie jednotematycznego cyklu publikacji pt. Interakcje bioaktywnych składników kawy i wybranych dodatków funkcjonalnych jako czynnik modyfikujący potencjalną aktywność biologiczną Konsumpcja żywności
Bardziej szczegółowoWłaściwości przeciwutleniające etanolowych ekstraktów z owoców sezonowych
Właściwości przeciwutleniające etanolowych ekstraktów z owoców sezonowych Uczniowie realizujący projekt: Joanna Waraksa Weronika Wojsa Opiekun naukowy: Dr Maria Stasiuk Dotacje na innowacje Projekt Właściwości
Bardziej szczegółowoSuplementy. Wilkasy 2014. Krzysztof Gawin
Suplementy Wilkasy 2014 Krzysztof Gawin Suplementy diety - definicja Suplement diety jest środkiem spożywczym, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub
Bardziej szczegółowoD. SPRAWOZDANIE MERYTORYCZNE
D. SPRAWOZDANIE MERYTORYCZNE Osiągnięcia 1. Ocena aktywności antyoksydacyjnej, zawartości polifenoli ogółem oraz określenie profilu polifenoli ekstraktów i surowców roślinnych (zielona herbata, cytryniec
Bardziej szczegółowoTIENS L-Karnityna Plus
TIENS L-Karnityna Plus Zawartość jednej kapsułki Winian L-Karnityny w proszku 400 mg L-Arginina 100 mg Niacyna (witamina PP) 16 mg Witamina B6 (pirydoksyna) 2.1 mg Stearynian magnezu pochodzenia roślinnego
Bardziej szczegółowoWpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych
Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie budzą wątpliwości spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju wielu nowotworów złośliwych, zwłaszcza
Bardziej szczegółowozbyt wysoki poziom DOBRE I ZŁE STRONY CHOLESTEROLU Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej 18r.ż. ma cholesterolu całkowitego (>190mg/dl)
HIPERLIPIDEMIA to stan zaburzenia gospodarki lipidowej, w którym występuje wzrost stężenia lipidów (cholesterolu i/lub triglicerydów ) w surowicy krwi. Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej
Bardziej szczegółowoBIOTECHNOLOGIA W KOSMETOLOGII SŁAWOMIR WIERZBA
BIOTECHNOLOGIA W KOSMETOLOGII SŁAWOMIR WIERZBA TREŚĆ WYKŁADÓW Budowa i biologia skóry. Typy skóry. Funkcje skóry. Układ odpornościowy skóry. Starzenie się skóry. Przenikanie przez skórę. Absorpcja skórna.
Bardziej szczegółowoSubstancje o Znaczeniu Biologicznym
Substancje o Znaczeniu Biologicznym Tłuszcze Jadalne są to tłuszcze, które może spożywać człowiek. Stanowią ważny, wysokoenergetyczny składnik diety. Z chemicznego punktu widzenia głównym składnikiem tłuszczów
Bardziej szczegółowoSPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku
SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku NASZE KULINARNE TRADYCJE NASZE KULINARNE TRADYCJE Co składa się na nie? Bez jakich produktów i potraw nie wyobrażamy sobie
Bardziej szczegółowoodporne na temperaturę przyjazne dla skóry ph 5,5 emulgują się z innymi substancjami aktywnymi nie zawierają aromatów, barwników, sztucznych
odporne na temperaturę przyjazne dla skóry ph 5,5 emulgują się z innymi substancjami aktywnymi nie zawierają aromatów, barwników, sztucznych konserwantów chemicznych KOLAGEN NATYWNY PURE bioaktywny odporny
Bardziej szczegółowoCzy żywność GMO jest bezpieczna?
Instytut Żywności i Żywienia dr n. med. Lucjan Szponar Czy żywność GMO jest bezpieczna? Warszawa, 21 marca 2005 r. Od ponad połowy ubiegłego wieku, jedną z rozpoznanych tajemnic życia biologicznego wszystkich
Bardziej szczegółowoInterwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie
Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki
Bardziej szczegółowoGrupa SuperTaniaApteka.pl Utworzono : 29 grudzień 2016
ODCHUDZANIE I UJĘDRNIANIE > Model : 8688701 Producent : - SKUTECZNY SPOSÓB NA ORZEŹWIAJĄCE ODCHUDZANIE! Idealna propozycja na nadchodzące lato Mrożona kawa o pysznym waniliowym smaku. Sprawdzona kompozycja
Bardziej szczegółowoORP - jeden z parametrów określających jakość wody
ORP - jeden z parametrów określających jakość wody Woda wodzie nierówna. I choć na pierwszy rzut oka nie widać różnicy między wodą mineralną, z kranu czy jonizowaną, to nie pozostaje to bez znaczenia dla
Bardziej szczegółowoBłonnik pokarmowy: właściwości, skład, występowanie w żywności
Błonnik pokarmowy: właściwości, skład, występowanie w żywności Dr hab. Jarosława Rutkowska, prof. nadzwycz. SGGW Zakład Analiz Instrumentalnych Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, SGGW w Warszawie
Bardziej szczegółowoAktywuj geny młodości. Badanie genetyczno-biochemiczne dotyczące własnych możliwości organizmu do spowolnienia procesów starzenia.
Aktywuj geny młodości. Badanie genetyczno-biochemiczne dotyczące własnych możliwości organizmu do spowolnienia procesów starzenia. mgr Konrad Tomaszewski Dział Nauki, Badań i Rozwoju Marinex International
Bardziej szczegółowoW jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek?
W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? Prawidłowe odżywianie się to dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, a tym samym energii i substratów potrzebnych do utrzymania zdrowia
Bardziej szczegółowoPorównanie wartości odżywczej i zdrowotnej żywności ekologicznej i konwencjonalnej
Porównanie wartości odżywczej i zdrowotnej żywności ekologicznej i konwencjonalnej Prof. dr hab. Ewa Rembiałkowska Dr inż. Dominika Średnicka-Tober Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Katedra
Bardziej szczegółowoTIENS Kubek H-Cup. Wybór doskonałości
TIENS Kubek H-Cup Wybór doskonałości Woda jest niezbędna do życia Badania nad wysoce uwodornioną wodą Rok 2007 Prof. Ohsawa z Uniwersytetu Medycznego w Japonii opublikował pracę na temat wodoru jako przeciwutleniacza,
Bardziej szczegółowoNowe preparaty biobójcze o dużej skuteczności wobec bakterii z rodzaju Leuconostoc jako alternatywa dla coraz bardziej kontrowersyjnej formaliny.
Nowe preparaty biobójcze o dużej skuteczności wobec bakterii z rodzaju Leuconostoc jako alternatywa dla coraz bardziej kontrowersyjnej formaliny. Formaldehyd (formalina jest ok. 40% r-rem formaldehydu)
Bardziej szczegółowoPOPRAWIA FUNKCJONOWANIE APARATU RUCHU CHRONI CHRZĄSTKĘ STAWOWĄ ZWIĘKSZA SYNTEZĘ KOLAGENU ZMNIEJSZA BÓL STAWÓW. Best Body
> Model : - Producent : Universal Animal Flex - to suplement przeznaczony dla wszystkich, którzy odczuwają dolegliwości spowodowane przeciążeniem stawów i ich okolic. Zawarte w nim składniki chronią przed
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI 1. ZAKRES, ROZWÓJ I ZNACZENIE CHEMII ŻYWNOŚCI 11
SPIS TREŚCI PRZEDMOWA 9 1. ZAKRES, ROZWÓJ I ZNACZENIE CHEMII ŻYWNOŚCI 11 1.1. Zakres chemii żywności 11 1.2. Zarys rozwoju 12 1.2.1. Początki wiedzy o żywności 12 1.2.2. Zaczątki chemii żywności 13 1.2.3.
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYKI SPEKTRALNE UTLENIONEJ I ZREDUKOWANEJ FORMY CYTOCHROMU C
Ćwiczenie 4 CHARAKTERYSTYKI SPEKTRALNE UTLENIONEJ I ZREDUKOWANEJ FORMY CYTOCHROMU C REAKTYWNE FORMY TLENU DEGRADACJA NUKLEOTYDÓW PURYNOWYCH TWORZENIE ANIONORODNIKA PONADTLENKOWEGO W REAKCJI KATALIZOWANEJ
Bardziej szczegółowoCo to jest alkaliczna woda jonizowana.
Co to jest alkaliczna woda jonizowana. Zatrzymajmy się przy tym na chwilę, aby w prosty sposób wyjaśnić, czym jest alkaliczna woda jonizowana i jak swoją strukturą różni się od innych spożywanych przez
Bardziej szczegółowoKrowa sprawca globalnego ocieplenia?
.pl https://www..pl Krowa sprawca globalnego ocieplenia? Autor: mgr inż. Joanna Soraja Tumanowicz Data: 19 czerwca 2018 Liczba ludności na świecie rośnie. Rośnie też potrzeba produkcji żywności, a w związku
Bardziej szczegółowoPRODUKTY PLUS FIRMY TIENS
PRODUKTY PLUS FIRMY TIENS PRODUKTY PLUS FIRMY TIENS TIENS POLSKA PRZEDSTAWIA NOWĄ SERIĘ PRODUKTÓW PLUS 5000 lat chińskiej tradycji i wiedzy połączone z najnowszą technologią z Europy PRODUTY PLUS FIRMY
Bardziej szczegółowoPodczas gotowania część składników przedostaje się do wody. Część składników ulatnia się wraz z parą (głównie witamina C).
Podczas gotowania część składników przedostaje się do wody. Część składników ulatnia się wraz z parą (głównie witamina C). Wzrost temperatury redukuje poziom większości składników odżywczych. Surowy por
Bardziej szczegółowoSkładniki diety a stabilność struktury DNA
Składniki diety a stabilność struktury DNA 1 DNA jedyna makrocząsteczka, której synteza jest ściśle kontrolowana, a powstałe błędy są naprawiane DNA jedyna makrocząsteczka naprawiana in vivo Replikacja
Bardziej szczegółowoTAF TEMPERATURE ADAPTED FEEDS. - Odpowiednia pasza na daną porę roku TEMPERATURE ADAPTED FEEDS TM
TEMPERATURE ADAPTED FEEDS - Odpowiednia pasza na daną porę roku TEMPERATURE ADAPTED FEEDS - Odpowiednia pasza na daną porę roku Ryby to organizmy zmiennocieplne. Temperatura środowiska wpływa na pobieranie
Bardziej szczegółowoNieprawidłowe odżywianie jest szczególnie groźne w wieku podeszłym, gdyż może prowadzić do niedożywienia
Nieprawidłowe odżywianie jest szczególnie groźne w wieku podeszłym, gdyż może prowadzić do niedożywienia Niedożywienie może występować u osób z nadwagą (powyżej 120% masy należnej) niedowagą (poniżej 80%
Bardziej szczegółowoRepetytorium z wybranych zagadnień z chemii
Repetytorium z wybranych zagadnień z chemii Mol jest to liczebność materii występująca, gdy liczba cząstek (elementów) układu jest równa liczbie atomów zawartych w masie 12 g węgla 12 C (równa liczbie
Bardziej szczegółowoAfrican Mango - recenzja, opis produktu
African Mango - recenzja, opis produktu African mango to popularne obecnie suplementy diety wspomagające odchudzanie, stworzone na bazie pestek afrykańskiego mango. Skutecznie pomagają w utracie nadmiaru
Bardziej szczegółowoZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r
ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także
Bardziej szczegółowoLipidy OLEJ. Kwasy t uszczowe. Kwasy t uszczowe Omega6 COOH COOH CH3. Schéma acides gras omega 6 COOH
Lipidy CH 3 R CH3 Kwasy t uszczowe Kwasy t uszczowe Omega3 Lipidy Schéma acides gras omega 6 CH3 Kwasy t uszczowe Omega6 23 TRAN Kwasy t uszczowe Wielonienasycone kwasy t uszczowe zawarte w pokarmie ulegajà
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTY PODSTAWOWE
PRZEDMIOTY PODSTAWOWE Anatomia człowieka 1. Które z białek występujących w organizmie człowieka odpowiedzialne są za kurczliwość mięśni? 2. Co to są neurony i w jaki sposób stykają się między sobą i efektorami?
Bardziej szczegółowoGENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH
GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH Rodzaje testów Genodiet Test Genodiet składają się z 3 uzupełniających się modułów, stanowiących 3 kroki do poznania indywidualnych zasad zdrowia. Identyfikacja typu
Bardziej szczegółowoRośliny modyfikowane genetycznie (GMO)
Rośliny modyfikowane genetycznie (GMO) Organizmy modyfikowane genetycznie Organizm zmodyfikowany genetycznie (międzynarodowy skrót: GMO Genetically Modified Organizm) to organizm o zmienionych cechach,
Bardziej szczegółowo8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185
SpiS treści 1. Znaczenie nauki o żywieniu człowieka...9 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu...9 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka...9 1.3. Problemy żywieniowe Polski i świata...11 1.4. Organizacje
Bardziej szczegółowoPAKIET KONSULTACJI GENETYCZNYCH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH
PAKIET KONSULTACJI GENETYCZNYCH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH Rodzaje pakietów Genodiet Pakiet konsultacji genetycznych Genodiet składaja się z 3 uzupełniających się modułów, stanowiących 3 kroki
Bardziej szczegółowoWOLFSBLUT WIDE PLAIN (SZEROKIE RÓWNINY) świeża konina, bataty, zioła i owoce lasu,
Strona 1 z 5 Strona 2 z 5 WOLFSBLUT WIDE PLAIN (SZEROKIE RÓWNINY) świeża konina, bataty, zioła i owoce lasu, to unikalne połączenie mięsa końskiego i wybranych ziół, owoców lasów lasów i łąk. Skład karmy
Bardziej szczegółowoTIENS SKONCENTROWANY EKSTARKT Z DAKTYLI CHIŃSKICH
TIENS SKONCENTROWANY EKSTARKT Z DAKTYLI CHIŃSKICH TIENS SKONCENTROWANY EKSTRAKT Z DAKTYLI CHIŃSKICH Główny surowiec Skoncentrowanego Ekstraktu z Daktyli Chińskich TIENS to najwyższej jakości owoce głożyny
Bardziej szczegółowoSEMINARIUM 8:
SEMINARIUM 8: 24.11. 2016 Mikroelementy i pierwiastki śladowe, definicje, udział w metabolizmie ustroju reakcje biochemiczne zależne od aktywacji/inhibicji przy udziale mikroelementów i pierwiastków śladowych,
Bardziej szczegółowoLiofilizowany sok z kapusty kiszonej, mikronizowany błonnik jabłkowy, celulozowa otoczka kapsułki.
Suplement diety Składniki Liofilizowany sok z kapusty kiszonej, mikronizowany błonnik jabłkowy, celulozowa otoczka kapsułki. Przechowywanie: W miejscu niedostępnym dla małych dzieci. Przechowywać w suchym
Bardziej szczegółowoLek od pomysłu do wdrożenia
Lek od pomysłu do wdrożenia Lek od pomysłu do wdrożenia KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU
Bardziej szczegółowoWolne rodniki w komórkach SYLABUS A. Informacje ogólne
Wolne rodniki w komórkach A. Informacje ogólne Elementy sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Profil studiów Forma studiów Rodzaj Rok studiów /semestr
Bardziej szczegółowoOGŁASZAMY MIESIĄC JEDZENIA OWOCÓW!
OGŁASZAMY MIESIĄC JEDZENIA OWOCÓW! Polska to kraj pysznych owoców sezonowych. Szczególnie latem warto z tego bogactwa korzystać, bo owoce to nie tylko bomby witaminowe, lecz także doskonałe źródło składników
Bardziej szczegółowoMateriał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość
Bardziej szczegółowoMIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA
MIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA Wartość odżywcza Żywność z tej grupy należy do grupy produktów białkowych. Białko mięsa, ryb i jaj charakteryzuje sie dużą wartością
Bardziej szczegółowoIn vino veritas, in RESVERATROLUM sanitas
In vino veritas, in RESVERATROLUM sanitas - w winie prawda, w resweratrolu zdrowie dr hab. n. farm. Ilona Kaczmarczyk-Sedlak Specjalista farmakolog Śląski Uniwersytet Medyczny FRANCUSKI PARADOKS WINO
Bardziej szczegółowoLista antyoksydantów
, skala ORAC 1 Goździki, mielone 314 446 2 Sumak 312 400 3 Cynamon, mielony 267 536 4 Sorgo, otręby, surowe 240 000 5 Oregano, suszone 200,129 6 Kurkuma, mielona 159 277 7 Jagody Acai, liofilizowane 102
Bardziej szczegółowoZdrowie Sklep Utworzono : 07 lipiec 2016
Podwodne skarby > Model : CV0165 Producent : CaliVita International kontakt : - info@zdrowiesklep.pl Strona 1 Podwodne skarby > kontakt : - info@zdrowiesklep.pl Strona 2 Podwodne skarby > 1g spiruliny
Bardziej szczegółowoWarzywa i owoce powinny wchodzić w skład codziennej diety, gdyż są źródłem cennych witamin, zwłaszcza witaminy C oraz B - karotenu.
Warzywa i owoce powinny wchodzić w skład codziennej diety, gdyż są źródłem cennych witamin, zwłaszcza witaminy C oraz B - karotenu. Dostarczają także kwasu foliowego. Zawierają znaczne ilości składników
Bardziej szczegółowoPL B1. Preparat o właściwościach przeciwutleniających oraz sposób otrzymywania tego preparatu. POLITECHNIKA ŁÓDZKA, Łódź, PL
PL 217050 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 217050 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: 388203 (22) Data zgłoszenia: 08.06.2009 (51) Int.Cl.
Bardziej szczegółowoŻywienie a aktywność tarczycy. prof. dr hab. Danuta Rosołowska-Huszcz Katedra Dietetyki SGGW
Żywienie a aktywność tarczycy prof. dr hab. Danuta Rosołowska-Huszcz Katedra Dietetyki SGGW Podwzgórze TRH Przysadka Oś podwzgórzowo przysadkowo - tarczycowa TSH Tarczyca T 4, T 3, rt 3 Osoczowe białka
Bardziej szczegółowoWSPÓŁCZESNE TECHNIKI ZAMRAŻANIA
WSPÓŁCZESNE TECHNIKI ZAMRAŻANIA Temat: Denaturacja białek oraz przemiany tłuszczów i węglowodorów, jako typowe przemiany chemiczne i biochemiczne zachodzące w żywności mrożonej. Łukasz Tryc SUChiKL Sem.
Bardziej szczegółowoUniwersytet Medyczny. Ul. Mazowiecka 6/8; Łódź
Uniwersytet Medyczny Wydział Nauk Biomedycznych i Kształcenia Podyplomowego Międzywydziałowa Katedra Fizjologii Doświadczalnej i Klinicznej Ul. Mazowiecka 6/8; 92-215 Łódź Prof. dr hab.n. med. Anna Gorąca
Bardziej szczegółowoPodczas przyjmowania witamin i minerałów mogą wystąpić problemy z ich wchłanianiem z kilku powodów:
Synergizm i antagonizm witamin oraz składników mineralnych Witaminy i składniki mineralne, ze względu na odmienną budowę, wchodzą w interakcje pomiędzy sobą i z innymi składnikami powodując ograniczenie
Bardziej szczegółowoPIĘKNO A DIETA WITARIAŃSKA
PIĘKNO A DIETA WITARIAŃSKA Autorka: Elizabeth Kiely Wtorek, 16 Marzec 2010 Tłumaczył: Aleksander Kwiatkowski Jednym z najlepszych sposobów aby poprawić wygląd własnej skóry jest przestawienie się na dietę
Bardziej szczegółowoCaniAge. CaniAge. Tabletki
CaniAge Tabletki CaniAge Preparat uzupełniający dla psów do leczenia i zapobiegania schorzeniom wieku starczego oraz niewydolności ukł. krążenia (kompleks witalny) > Zastosowanie CaniAge Pomóż swojemu
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. 1. Znaczenie nauki o żywieniu. 2. Gospodarka energetyczna organizmu człowieka. 3. Podstawowe składniki pokarmowe i ich rola
3 SPIS TREŚCI 1. Znaczenie nauki o żywieniu 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu................................................8 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka.............................................9
Bardziej szczegółowoCzy można zastosować ultradźwięki do niszczenia tkanki nowotworowej?
Czy można zastosować ultradźwięki do niszczenia tkanki nowotworowej? Bezpośrednie działanie mało efektywne, efekty uboczne ( T), problemy z selektywnością In vitro działanie na wyizolowane DNA degradacja
Bardziej szczegółowoBorgis Związki polifenolowe w owocach i warzywach
Borgis Związki polifenolowe w owocach i warzywach *Edyta Gheribi Instytut Turystyki i Rekreacji, Akademia Wychowania Fizycznego, Warszawa Dyrektor Instytutu: dr hab. prof. AWF Ludwik Mazurkiewicz Polyphenols
Bardziej szczegółowoFOCUS Plus - Silniejsza ryba radzi sobie lepiej w trudnych warunkach
FOCUS Plus - Silniejsza ryba radzi sobie lepiej w trudnych warunkach FOCUS Plus to dodatek dostępny dla standardowych pasz tuczowych BioMaru, dostosowany specjalnie do potrzeb ryb narażonych na trudne
Bardziej szczegółowoNawożenie dolistne roślin w warunkach stresu suszy. Maciej Bachorowicz
Nawożenie dolistne roślin w warunkach stresu suszy Maciej Bachorowicz Co się działo w 2015 i 2018r? 3 Opady w 2015r. * Pomiar w okolicy Konina Suma opadów w 2015r. 400mm 4 Opady w 2015 i 2017r. * Pomiar
Bardziej szczegółowoa problemy z masą ciała
POLACY a problemy z masą ciała POLACY a problemy z masą ciała Badanie NATPOL PLUS (2002): reprezentatywna grupa dorosłych Polek: wiek 18-94 lata Skutki otyłości choroby układu sercowo-naczyniowego cukrzyca
Bardziej szczegółowoZalecana jest nie tylko osobom chorym - jest całkowicie bezpieczną wodą do codziennego użytku dla całej rodziny. Stosowana wprofilaktyce
Jonizowana woda alkaliczna posiada niesamowite właściwości zdrowotne. Odkryta w latach 30-tych XX wieku w Japonii, początkowo słuyła rolnikom do zwiększenia efektywności upraw. Dopierowpóźniejszym okresie
Bardziej szczegółowoSkładniki pokarmowe i ich rola w żywieniu
WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH Zawód: technik żywienia i usług gastronomicznych Przedmiot: Zasady żywienia Klasa 2. Ocena Nazwa
Bardziej szczegółowoBest Body. SCITEC Green Coffee Complex 90 kap. Spalacze tłuszczu > SCITEC Green Coffee Complex 90 kap. Utworzono : 11 styczeń 2017
Spalacze tłuszczu > Model : - Producent : Scitec Green Coffee Complex - to suplement nowej generacji który rozwiąże twoje problemy z tkanką tłuszczową. Zawiera zaawansowany kompleks 6 aktywnych czynnych
Bardziej szczegółowoLiofilizowany sok z dzikiej róży 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki.
Suplement diety Składniki: Liofilizowany sok z dzikiej róży 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki. Przechowywanie: W miejscu niedostępnym dla małych dzieci. Przechowywać
Bardziej szczegółowo