MINISTERSTWO ŚRODOWISKA

Transkrypt

1 MINISTERSTWO ŚRODOWISKA Trzyletnie sprawozdanie Rzeczypospolitej Polskiej na temat stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 850/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. dotyczącego trwałych zanieczyszczeń organicznych i zmieniającego dyrektywę 79/117/EWG (Dz. Urz. L 158 z r., str. 7-49) - art. 12 ust. 1 i art. 12 ust. 3 za lata Warszawa, maj 2016 r.

2 TRZYLETNIE SPRAWOZDANIE NA TEMAT STOSOWANIA ROZPORZĄDZENIA (WE) nr 850/2004 (art. 12 ust. 1 i art. 12 ust. 3) SEKCJA I: INFORMACJE OGÓLNE 1. Państwo członkowskie: Polska 2. Nazwisko i tytuł urzędnika wyznaczonego do kontaktów: Monika Sklarzewska, Specjalista 3. Pełna nazwa instytucji: Ministerstwo Środowiska 4. Adres pocztowy: ul. Wawelska 52/54, Warszawa 5. Numer telefonu: -M Numer faksu: Adres monika.sklarzewska@mos.gov.pl 8. Data sporządzenia sprawozdania (dd/miesiąc/rrrr): r. 2

3 SEKCJA II: ZAPASY 1. Czy w danym państwie członkowskim znajdują się zgłoszone zapasy jakiejkolwiek substancji wymienionej w załączniku I łub II i której użycie jest dozwolone? Nie Jeżeli odpowiedź na pytanie 1 brzmi tak, proszę podać nazwę substancji. W odniesieniu do każdej wymienionej substancji i każdego jej zapasu, proszę podać rok, w którym stwierdzono, że dany zapas istnieje, jaki ma on charakter, jaką ma zawartość (w % lub mg/kg), jaka jest jego objętość (w kg), gdzie jest przechowywany oraz jakimi środkami jest zarządzany. Nie dotyczy. 2. Czy w danym państwie członkowskim znajdują się zgłoszone zapasy jakiejkolwiek substancji wymienionej w załączniku I lub II i której użycie nie jest dozwolone? Nie Jeżeli odpowiedź na pytanie 2 brzmi tak, proszę podać nazwę substancji. W odniesieniu do każdej wymienionej substancji i każdego jej zapasu, proszę podać rok, w którym stwierdzono, że dany zapas istnieje, jaki ma on charakter, jaką ma zawartość (w % lub mg/kg), jaka jest jego objętość (w kg), gdzie jest przechowywany oraz jakimi środkami jest zarządzany. Nie dotyczy. 3

4 SEKCJA Ш: OGRANICZANIE, MINIMALIZACJA I ELIMINACJA UWOLNIEŃ 1. Czy dane państwo członkowskie opracowało plan działania w odniesieniu do substancji wymienionych w załączniku III do rozporządzenia (WE) nr 850/2004 (zwanym dalej załącznikiem Ul )? Tak Jeżeli odpowiedź na pytanie 1 brzmi nie, proszę podać przyczyny. Nie dotyczy Jeżeli odpowiedź na pytanie 1 brzmi tak, proszę podać nazwę substancji, dla których istnieją dane dotyczące uwolnień. W odniesieniu do każdej wymienionej substancji proszę podać przedział (tzn. powietrze, woda, gleba), dla którego istnieją dane. W odniesieniu do każdego przedziału proszę podać zakres uwolnienia w g TEQ/rok (WHO-TEF12005) lub w kg/rok. Dane za lata dotyczące uwolnień PCDD-F, WWA, PCB i HCB do powietrza znajdują się w tabeli 1, natomiast dane za 2015 r. nie są jeszcze dostępne. Dane o emisjach z obiektów podlegających inwentaryzacji emisji zgodnie z rozporządzeniem (WE) Nr 166/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 stycznia 2006 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń i zmieniającego dyrektywę Rady 91/689/EWG i 96/61/WE zamieszczone są na stronie: portal.gios.gov.pl. W latach nie stwierdzono przekroczeń emisji wartości progowych PCDD/F, HCB i PCB dla żadnego z prowadzących instalacje, będących w Rejestrze. Tabela 1. Uwolnienia PCDD/PCDF, WWA, PCB i HCB do powietrza na podstawie danych KOBIZE w latach (w Mg/rok, kg/rok oraz w g í-teq). Substancja/jednostka PCDD/PCDF 243,1 240,7 [g i-teq] WWA [Mg] 155,3 143,4 Współczynniki toksyczności Światowej Organizacji Zdrowia dla polichlorowanych dibenzo-p-dioksyn i dibenzofuranów oraz współpłaszczyznowych polichlorowanych bifenyli 4

5 PCB [kg] 752,7 685,2 HCB [kg] 13 13,6 2. Czy dane państwo członkowskie opracowało środki identyfikowania źródeł substancji wymienionych w załączniku III? Tak Jeśli odpowiedź na pytanie 2 brzmi tak, proszę podać opracowane środki. W okresie sprawozdawczym nie nastąpiły zmiany w stosunku do danych przekazanych w Trzyletnim sprawozdaniu Rzeczypospolitej Polskiej na temat stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 850/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. dotyczącego trwałych zanieczyszczeń organicznych i zmieniającego dyrektywę 79/117/EWG (Dz. Urz. L 158 z r., str. 7-49) - art. 12 ust. 1 i art. 12 ust. 3 za okres od 1 stycznia 2010 r. do 31 grudnia 2012 r. 3. Czy dane państwo członkowskie opracowało środki określania charakteru źródeł substancji wymienionych w załączniku III? Tak Jeśli odpowiedź na pytanie 3 brzmi tak, proszę podać opracowane środki. W okresie sprawozdawczym nie nastąpiły zmiany w stosunku do danych przekazanych w Trzyletnim sprawozdaniu Rzeczypospolitej Polskiej na temat stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 850/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. dotyczącego trwałych zanieczyszczeń organicznych i zmieniającego dyrektywę 79/117/EWG (Dz. Urz. L 158 z r., str. 7-49) - art. 12 ust. 1 i art. 12 ust. 3 za okres od 1 stycznia 2010 r. do 31 grudnia 2012 r. Aktualny adres pod którym znajduje się Krajowy Rejestr Transferu i Uwalniania Zanieczyszczeń: 4. Czy dane państwo członkowskie opracowało środki ograniczania źródeł substancji wymienionych w załączniku III? Tak Jeśli odpowiedź na pytanie 4 brzmi tak, proszę podać opracowane środki. W okresie sprawozdawczym nie nastąpiły zmiany w stosunku do danych przekazanych w Trzyletnim sprawozdaniu Rzeczypospolitej Polskiej na temat stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 850/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. dotyczącego trwałych zanieczyszczeń organicznych i zmieniającego dyrektywę 79/117/EWG (Dz. Urz. L 158 z r., str. 7-49) - art. 12 ust. 1 i art. 12 ust. 3 za okres od 1 stycznia 2010 r. do 31 grudnia 2012 r. 5

6 Efektywność podejmowanych w Polsce działań na rzecz ograniczenia emisji TZO i WWA dokumentują dane zestawione w poniższej tabeli. Substancja Jednostka Emisja w 1988 roku Emisja w 2014 roku PCDD/PCDF gteq 986,3 240,7 HCB kg 56,0 13,6 WWA Mg 275,6 143,4 6

7 SEKCJA IV: PLANY WDRAŻANIA 1. Czy dane państwo członkowskie opracowało krajowy plan wdrażania zgodnie z art. 7 Konwencji Sztokholmskiej w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych? Tak Jeżeli odpowiedź na pytanie 1 brzmi nie, proszę podać przyczyny. Nie dotyczy Jeżeli odpowiedź na pytanie 1 brzmi tak, proszę podać daty, kiedy powiadomiono o nim Sekretariat Konwencji Sztokholmskiej, Komisję oraz pozostałe państwa członkowskie. Ostatnia aktualizacja uwzględniająca wszystkie substancje objęte przepisami Konwencji, również zmiany wprowadzone na spotkaniu 5. Konferencji Stron, została opracowana w 2012 r. Aktualizacja Krajowego Planu Wdrażania Konwencji Sztokholmskiej została przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 4 stycznia 2013 r. i przesłana 29 kwietnia 2013 r. do Sekretariatu Konwencji Sztokholmskiej oraz w dniu 7 czerwca 2013 r. do Komisji Europejskiej. Obecnie w trakcie opracowania jest kolejna aktualizacja Planu, która zostanie przekazana do Sekretariatu Konwencji Sztokholmskiej i do Komisji Europejskiej w terminie do dnia 26 listopada 2016 r. Aktualizacja planu jest dostępna na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska: Ponadto obydwa dokumenty zostały zamieszczone w serwisie Komisji Europejskiej CIRCABC Czy umożliwiono społeczeństwu skuteczne uczestniczenie w procesie opracowywania krajowego programu wdrażania na jego odpowiednio wczesnym etapie? Tak Jeżeli odpowiedź na pytanie brzmi nie, proszę podać przyczyny. Nie dotyczy Jeżeli odpowiedź na pytanie brzmi tak, proszę krótko opisać w jaki sposób zostało to zrealizowane. 7

8 Projekt Aktualizacji Krajowego Planu Wdrożenia Konwencji Sztokholmskiej został poddany konsultacjom społecznym. Projekt przesłano do konsultacji organom administracji państwowej, instytucjom naukowym, stowarzyszeniom branżowym, związkom pracodawców oraz organizacjom społecznym. Projekt był również dostępny na stronie Ministerstwa Środowiska. Uwagi do projektu przyjmowano od 18 lipea do 10 sierpnia 2012 r. Szczegółowy wykaz instytucji, którym przekazano projekt: - Główny Urząd Statystyczny, - Wojewódzcy Inspektorzy Ochrony Środowiska, - Urzędy Marszałkowskie, - NSZZ Solidarność", - Biuro Wspierania Lobbingu Ekologicznego, - Business Center Club - Związek pracodawców, - Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań, - Centrum Prawa Ekologicznego, - Federacja Regionalnych Związków Gmin i Powiatów RP, - Forum Związków Zawodowych, - Górnicza Izba Przemysłowo-Handlowa, - Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, - Instytut Gospodarowania Odpadami, - Instytut Metali Nieżelaznych, - Instytut Metalurgii Żelaza, - Instytut Mineralnych Materiałów Budowlanych, - Instytut na Rzecz Ekorozwoju, - Instytut Ochrony Środowiska, - Izba Energetyki Przemysłowej i Odbiorców Energii, - Izba Gospodarcza Energetyki i Ochrony Środowiska, - Krajowa Izba Gospodarcza, - Krajowa Izba Gospodarki Odpadami, - Ogólnopolska Izba Gospodarcza Recyklingu, - Państwowa Izba Gospodarki Odpadami, - Polska Izba Gospodarcza "Ekorozwój", - Polska Izba Paliw Płynnych, - Polska Izba Przemysłu Chemicznego, - Związek Pracodawców Przemysłu Utylizacyjnego, - Polska Konfederacja Pracodawców Polskich Lewiatan", - Polska Organizacja Przemysłu i Handlu Naftowego, - Polski Instytut Spalania, - Polski Klub Ekologiczny, - Stowarzyszenie "Bez-Dioksyn", - Stowarzyszenie Forum Recyklingu Samochodów, - Stowarzyszenie Papierników Polskich, - Stowarzyszenie Polskich Przedsiębiorców Gospodarki Odpadami, - Stowarzyszenie Polska Unia Ubocznych Produktów Spalania, 8

9 - Towarzystwo Gospodarcze Polskie Elektrownie, - Związek Pracodawców Gospodarki Odpadami, - Polska Izba Ubocznych Produktów Spalania. SEKCJA V: KONTROLA 1. Czy dane państwo członkowskie sporządziło program kontroli dotyczących obecności dioksyn, furanów i polichlorowanych bifenyli (PCB) w środowisku? Tak Jeżeli odpowiedź na pytanie 1 brzmi nie, proszę podać przyczyny. Nie dotyczy Jeżeli odpowiedź na pytanie 1 brzmi tak, proszę podać nazwę substancji, dla których istnieją dane dotyczące kontroli. W odniesieniu do każdej wymienionej substancji i każdego programu kontroli, proszę podać czas trwania oraz cele programu kontroli, rodzaj punktów pobierania próbek (np. punkty newralgiczne, wypadki, wcześniejsza sytuacja), położenie geograficzne, stosowane metody analityczne, przedział, w którym pobierano próbki substancji, stwierdzone wartości (średnie, mediany, wartości maksymalne i minimalne, liczba próbek) oraz jaki jest dostęp do tych danych. Kontrola obecności PCDD/F i PCB w środowisku jest prowadzona w ograniczonym zakresie. Nie ustanowiono dotychczas odrębnego programu monitoringu PCDD/F. Monitoring PCB jest prowadzony w wybranych punktach (w osadach dennych) w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ). Państwowy Monitoring Środowiska zgodnie z art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r. poz. 672) stanowi systemem pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowiska. Gromadzone informacje służą wspomaganiu działań na rzecz ochrony środowiska poprzez systematyczne informowanie organów administracji i społeczeństwa o: - jakości elementów przyrodniczych, dotrzymywaniu standardów jakości środowiska lub innych poziomów określonych przepisami oraz obszarach występowania przekroczeń tych standardów lub innych wymagań, - występujących zmianach jakości elementów przyrodniczych, przyczynach tych zmian, w tym powiązaniach przyczynowo-skutkowych występujących pomiędzy emisjami i stanem elementów przyrodniczych. 9

10 Jednym z głównych celów realizacji zadań PMŚ jest wytwarzanie danych i opracowywanie ocen niezbędnych do wdrożenia wymagań zawartych w przepisach UE, w szczególności o charakterze ramowym, dotyczących ochrony środowiska, a także wypełnienia podpisanych i ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych, zwłaszcza stale poszerzających się obowiązków raportowania informacji o stanie poszczególnych komponentów środowiska do Komisji Europejskiej, Europejskiej Agencji Środowiska oraz organów konwencji środowiskowych. Informacje wytworzone w ramach PMŚ wykorzystywane są m.in. w procesach strategicznego planowania i operacyjnego zarządzania środowiskiem, takich jak postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, programy i plany ochrony środowiska jako całości i jego poszczególnych elementów. Ponadto są podstawą do strategicznych ocen oddziaływania na środowisko oraz służą do planowania zrównoważonego rozwoju na wszystkich poziomach zarządzania. Gromadzone informacje są dodatkowo wykorzystywane dla potrzeb związanych z rozwojem regionalnym, a także wykorzystaniem funduszy strukturalnych i funduszy spójności. Państwowy Monitoring Środowiska zapewnia dane podlegające udostępnianiu w myśl przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227, z późn. zm.), regulującej sprawy swobodnego dostępu do informacji o środowisku. Podstawowym blokiem w systemie PMŚ jest blok stan, obejmujący działania związane z pozyskiwaniem, gromadzeniem, analizowaniem i upowszechnianiem informacji o poziomach substancji i innych wskaźników charakteryzujących stan poszczególnych elementów przyrodniczych. W oparciu o dane zgromadzone w ramach tego bloku wykonywane będą oceny dla poszczególnych komponentów. Wody Bałtyku Od 2014 roku jest realizowany program monitoringu uwzględniający wymagania ramowej dyrektywy wodnej w sprawie strategii Morskiej (2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 roku, RDSM). Program monitoringu jest również zgodny z zaleceniami HELCOM, który podejmuje inicjatywy na rzecz zharmonizowania programu monitoringu Morza Bałtyckiego z wymaganiami RDSM, przez państwa-strony Konwencji. Wyniki, uzyskiwane podczas badań 10

11 środowiska morskiego są gromadzone w bazie danych oceanograficznych oraz są regularnie przekazywane do banku danych HELCOM w ICES. Program monitoringu obejmuje badania w strefie głębokowodnej (7 stacji badawczych w rejonie Basenu Gotlandzkiego i Basenu Bomholmskiego, Głębi Gdańskiej, Rynny Słupskiej) jak również badania uzupełniające w strefie płytkowodnej (17 stacji badawczych w strefie przybrzeżnej, zatok Pomorskiej i Gdańskiej, zalewów Szczecińskiego i Wiślanego). W ramach realizacji programu PMŚ dla wód morskich wykonywane są oznaczenia trwałych związków organicznych, jak na przykład: aldryna, dieldryna, DDT, PCB, HCH, WWA i metabolity WWA. Poza monitoringiem w strefie głębokomorskiej, Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska (Zachodniopomorski, Pomorski i Warmińsko-Mazurski) prowadzą monitoring wód w wodach przejściowych i przybrzeżnych - zgodnie z ramową dyrektywą wodną (2000/60/WE z dnia 23 października 2000 roku, RDW). W wodach przejściowych w latach badania były wykonywane w 31 punktach pomiarowo-kontrolnych i stanowiskach pomiarowych, w wodach przybrzeżnych w 17 punktach pomiarowo-kontrolnych i stanowiskach pomiarowych. W okresie próbki do oznaczenia TZO pobierano na ppk 2, 6, 8 na Zalewie Wiślanym (w 2012 i 2014 roku). W wodach przejściowych i przybrzeżnych znajdujących się na terenie działań Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska próbki pobrano na 9 ppk (2 - Dziwna-Świna, 3, 4, 5 - Sarbinowo-Dziwna, 6, 7 - Jarosławiec- Sarbinowo, DZ, SW - ujście Świny, WL - Zalew Kamieński). W wodach przejściowych i przybrzeżnych znajdujących się na terenie działania Pomorskiego Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowisk próbki pobrano na 5 ppk (C12, C13 - Jastrzębia Góra- Rowy, C15 - Władysławowo-Jastrzębia Góra, Cl7, Cl8 - Półwysep Hel). W wodach przejściowych i przybrzeżnych oznaczano stężenia między innymi: aldryny, izomerów HCH, benzo(a)pirenu, izomerów DDT i jego pochodne, PCB, dieldryny. W roku 2014 zawartość TZO badano w wodach Zalewu Wiślanego. Przeprowadzone badania wykazały, że stężenia ρ,ρ -DDT, jak również aldryny, dieldryny i endryny były poniżej poziomu detekcji. Stężenie benzo(a)pirenu oraz benzo(b)fluorantenu, na poziomie 0,00012 μg/l, stwierdzono tylko w jednej próbce. Stężenie benzo(g,h,i)perylenu zawierało się w przedziale 0,0005-0,0019 μg/l, natomiast indeno(l,2,3-cd)pyrenu stwierdzono w granicach 0,0002-0,0012 \ięj\. Benzo(k)fluoranten występował poniżej poziomu detekcji. 11

12 Osady denne Badania osadów dennych rzek i jezior, wykonywane są w Polsce w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska od 1990 roku, mają na celu między innymi obserwację zawartości trwałych zanieczyszczeń organicznych z grup WWA, PCB, pestycydów chloroorganicznych w osadach powstających współcześnie w rzekach i jeziorach, a także obserwację ich zmienności w czasie. Badania osadów dennych rzek i jezior są wykonywane w ramach podsystemu Monitoring jakości wód powierzchniowych, a nadzór nad wykonywaniem tego zadania sprawuje Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Zakres oznaczeń substancji chemicznych, według stanu na 2015 rok, obejmuje trwałe zanieczyszczenia organiczne (TZO), w tym: 7 kongenerów polichlorowanych bifenyli (PCB) tj. PCB 28, PCB 52, PCB 101, PCB 118, PCB 138, PCB 153, PCB 180 (oznaczenia wykonywane od 2004 roku). Osady denne rzek Punkty pomiarowo-kontrolne monitoringu osadów rzecznych Polski zlokalizowane są: na zamknięciu zlewni, przy ujściach rzek dłuższych niż 50 km, na zamknięciu zlewni, przy ujściach rzek krótszych niż 50 km, jeśli odprowadzane są do nich ścieki z dużych ośrodków miejskich lub zakładów przemysłowych, w punktach rozmieszczonych wzdłuż biegu rzek dłuższych niż 100 km, zlokalizowanych na zamknięciu zlewni jednostkowej (m.in. Wisły, Odry, Warty, Narwi, Bugu, Pilicy, Sanu i Prosny), poniżej ujścia cieków i rzek dłuższych niż 50 km, poniżej dużych miast lub miast, w których zlokalizowane są zakłady przemysłowe, na rzekach dłuższych niż 50 km wpływających lub wypływających z terytorium Polski. Na potrzeby monitoringu osadów rzecznych w latach , sieć punktów pomiarowokontrolnych była podzielona na punkty monitoringu podstawowego, w których osady do badań pobierane były corocznie oraz sieć monitoringu operacyjnego, w którym osady badane były co trzy lata. Poniżej przedstawiono najważniejsze spostrzeżenia z badań osadów rzecznych w okresie

13 Polichlorowane bifenyle, oznaczone w osadach rzecznych próbek pobranych w 2014 roku, występowały w zakresie zawartości od <0,7 do 55,9 μ g/kg, średnia ich zawartość wynosiła 1.3 pg/kg, a średnia geometryczna i mediana - <0,7 pg/kg. W 117 próbkach osadów rzecznych stwierdzono obecność, chociaż jednego z oznaczanych kontenerów PCB. Kongener PCB 28 wykryto w - 62 próbkach, PCB 52 - w 50 próbkach, PCB w 96 próbkach, PCB w próbkach, PCB w 101 próbkach, PCB w 48 próbkach, a PCB w 77 próbkach. Najwyższą zawartością polichlorowanych bifenyli charakteryzowały się osady pobrane z Łososiny w Witowicach Górnych (55,9 pg/kg). Obecność podwyższonych zawartości PCB odnotowano również w osadach pobranych z Odry w Raciborzu (12,8 pg/kg), Sanu w Ubieszynie (12,7 pg/kg ), Utraty w Żelazowej Woli (11,70 pg/kg ) i Warty w Obornikach (10,1 pg/kg). Osady denne jezior Badania osadów wodnych jezior wykonywane są w jeziorach należących do sieci regionalnej monitoringu oraz w 22 jeziorach reperowych sieci krajowej monitoringu. Badania w jeziorach należących do sieci regionalnej wykonywane są, co kilka lat, najczęściej, co pięć, natomiast badania w jeziorach reperowych wykonywane są, co 2 lata. Badania większości wskaźników z grupy TZO badane są w wybranej grupie punktów pomiarowo-kontrolnych zlokalizowanych na jeziorach. Poniżej przedstawiono najważniejsze spostrzeżenia z badań osadów jeziornych w okresie Polichlorowane bifenyle, oznaczone w osadach jeziornych próbek pobranych w 2014 roku, występowały w zakresie zawartości od <0,7 do 26,3 pg/kg, średnia ich zawartość wynosiła 3.3 pg/kg, średnia geometryczna -1,8 pg/kg, a mediana - 2,2 pg/kg. W 73 próbkach stwierdzono obecność, chociaż jednego z oznaczanych kongenerów PCB (81,11% wszystkich próbek). Polichlorowane bifenyle były wykrywane znacznie częściej w osadach jeziornych niż rzecznych, co w dużym stopniu uwarunkowane jest wysoką zawartością materii organicznej w profimdalu jezior. Zawartością sumy PCB, wyższa od 20 pg/kg, charakteryzowały się osady jeziora Ocypel Wielki - 26,3 pg/kg i Skulska Wieś - 23,3 pg/kg, a zawartością wyższą od 10 pg/kg osady pobrane z jeziora Garbicz - 12,9 pg/kg, Bysławskiego - 12,3 pg/kg i Giżno - 10,6 pg/kg. 13

14 Osady Bałtyku Zgodnie z Programem monitoringu wód morskich, osady w polskiej strefie Morza Bałtyckiego są pobierane raz na 6 lat w strefie wód otwartych, natomiast w zalewach - raz na trzy lata. Próbki do badań TZO w osadach zostały pobrane w 2012 roku na stacjach: PI (Głębia Gdańska), P140 (Basen Gotlandzki), P5 i P39 (Basen Bomholmski), GJ (Zalew Szczeciński), KW (Zalew Wiślany) oraz w 2013 roku na stacji GJ. W roku 2015 pobrano próbki osadów na stacjach w Zalewie Wiślanym (stacja KW) oraz Szczecińskim (stacja GJ). W próbkach osadów pobranych w 2012 i 2013 roku oznaczano: siedem kongenerów PCB (PCB 28, PCB 52, PCB 101, PCB 118, PCB 153, PCB 138, PCB 180) Stężenia siedmiu kongenerów PCB w warstwie powierzchniowej osadów (0-2cm) było zróżnicowane przestrzennie. Najniższe stężenia zmierzono w Basenie Bornholmskim (stacja P5) i Głębi Gdańskiej (stacja PI), gdzie suma wyniosła 0,21 ng/g s.m., natomiast najwyższe w Zalewie Szczecińskim - 87,28 ng/g s.m. (pobór w 2013 roku). 14

15 SEKCJA VI: WYMIANA INFORMACJI 1. Czy dane państwo członkowskie ustanowiło mechanizm wymiany informacji? Tak Jeżełi odpowiedź na pytanie 1 brzmi nie, proszę podać przyczyny. Nie dotyczy Jeżeli odpowiedź na pytanie 1 brzmi tak a mechanizm wymiany informacji nie stanowi części krajowego planu wdrażania, proszę go opisać. Nie dotyczy. 2. Czy dane państwo członkowskie przedsięwzięło jakieś środki w celu promowania i ułatwiania programów podnoszenia świadomości na temat trwałych zanieczyszczeń organicznych? Tak Jeżeli odpowiedź na pytanie 2 brzmi nie, proszę podać przyczyny. Nie dotyczy Jeśli odpowiedź na pytanie 2 brzmi tak, proszę podać przedsięwzięte środki. Działania na rzecz podnoszenia świadomości społecznej na temat trwałych zanieczyszczeń organicznych są prowadzone w Polsce od kilkunastu lat. Informacja na temat obowiązujących przepisów jest dostępna m. in. na stronach internetowych Ministerstwa Środowiska, Biura do spraw Substancji Chemicznych oraz Instytutu Ochrony Środowiska. W okresie sprawozdawczym, w ramach umowy z Instytutem Ochrony Środowiska - Państwowym Instytutem Badawczym opracowano materiały informacyjne o każdej substancji objętej przepisami Konwencji Sztokholmskiej i rozporządzenia (WE) 850/2004, a także utworzono lub zmodyfikowano kilka haseł w polskiej wersji językowej Wikipedii - Wolnej Encyklopedii związanych z tematem trwałych zanieczyszczeń organicznych. Opracowane materiały zamieszczono na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska. 3. Czy dane państwo członkowskie przedsięwzięło jakieś środki w celu promowania i ułatwiania dostarczania społeczeństwu informacji na temat trwałych zanieczyszczeń organicznych? Tak. 15

16 3.1. Jeżeli odpowiedź na pytanie 3 brzmi nie, proszę podać przyczyny. Nie dotyczy Jeśli odpowiedź na pytanie 3 brzmi tak, proszę podać przedsięwzięte środki. Następujące publikacje i dane są dostępne bezpłatnie dla ogółu społeczeństwa za pośrednictwem Internetu: - Roczne raporty o stanie środowiska dla poszczególnych województw opracowane przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska uwzględniające dane monitoringowe dla substancji o charakterze trwałych zanieczyszczeń organicznych w powietrzu, wodach, osadach oraz informacje o prowadzonych programach środowiskowych, działalności kontrolnej itd., np ,Stan-srodowiska-wwojewodztwie-mazowieckim-w-2014-roku.html - Raport Głównego Inspektora Ochrony Środowiska Zanieczyszczenie powietrza wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi w Polsce w 2014 r. - Publikacje Laboratorium Analiz Śladowych Politechniki Krakowskiej dotyczące dioksyn, furanów oraz PCB: - Podstawowe dane o emisji trwałych zanieczyszczeń organicznych do powietrza: - Strona Ministerstwa Środowiska zawierająca materiały dotyczące trwałych zanieczyszczeń organicznych: Krajowy Rejestr Uwalniania i Transfer Zanieczyszczeń: - Strona Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska poświęcona stanowi środowiska: 16

17 4. Czy dane państwo członkowskie przedsięwzięło jakieś środki w celu promowania i ułatwiania szkoleń pracowników, naukowców, kadry pedagogicznej oraz personelu technicznego i zarządzającego na temat trwałych zanieczyszczeń organicznych? Tak Jeżeli odpowiedź na pytanie 4 brzmi nie, proszę podać przyczyny. Nie dotyczy Jeśli odpowiedź na pytanie 4 brzmi tak, proszę podać przedsięwzięte środki. W okresie sprawozdawczym przeprowadzone były działania mające na celu szkolenie i wymianę informacji pomiędzy osobami zaangażowanymi zawodowo w tematy związane z problematyka trwałych zanieczyszczeń organicznych, np.: - Projekt Morskiego Instytutu Rybackiego- Państwowego Instytutu Badawczego z 2013 r.: Czynniki antropogeniczne w środowisku Bałtyku i ich oddziaływanie na ekosystem - trwałe zanieczyszczenia organiczne i metale ciężkie w środowisku Morza Bałtyckiego. - Nowe trendy w toksykologii: Trwałe zanieczyszczenia organiczne - zagrożenia dla zdrowia i środowiska. Warsztaty Naukowe Polskiego Towarzystwa Toksykologicznego w maju 2015 r.: Nowe trendy w toksykologii: trwałe zanieczyszczenia organiczne - zagrożenia dla zdrowia i środowiska. W warsztatach uczestniczyło ponad 60 osób reprezentujących jednostki naukowo-badawcze, Inspekcję Sanitarną, Inspekcję Ochrony Środowiska, Biuro do spraw Substancji Chemicznych oraz studenci łódzkich uczelni. Obrady odbywały się w następujących sesjach tematycznych: emisja trwałych zanieczyszczeń organicznych do środowiska, związki endokrynnie czynne w środowisku, skutki zdrowotne narażenia na trwałe zanieczyszczenia organiczne, zaawansowane techniki analityczne Kawiarnia Naukowa Bałtyckiego Festiwalu Nauki - Trwałe zanieczyszczenia organiczne w ekosystemach wodnych. Problemy i wyzwania dla analityka (realizacja luty 2016 r.). Tematyka trwałych zanieczyszczeń organicznych jest także obecna w programach studiów wyższych - na kierunkach biologicznych, chemicznych, medycznych, ochrony środowiska oraz inżynierii środowiskowej oraz tematycznych studiów podyplomowych. 17

18 SEKCJA VII: POMOC TECHNICZNA 1. Czy dane państwo członkowskie udzieliło innym krajom pomocy technicznej i finansowej na rozwijanie i wzmacnianie ich zdolności do pełnego wdrożenia ich zobowiązań wynikających z Konwencji Sztokholmskiej w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych? Tak Jeżeli odpowiedź na pytanie 1 brzmi nie, proszę podać przyczyny. Nie dotyczy Jeżeli odpowiedź na pytanie 1 brzmi tak, proszę podać kraje oraz rodzaj udzielonej im pomocy. W latach udzielono pomocy technicznej dla Armenii i Mołdawii w ramach następujących projektów współfinansowanych w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP: Polska Pomoc 2013: System zarządzania chemikaliami - zbliżenie legislacji krajowej Mołdawii oraz jej instytucji do standardów unijnych oraz międzynarodowych Projekt był kontynuacją współpracy rozpoczętej z jednostką partnerską z kraju beneficjenta (Narodowym Centrum Zdrowia Publicznego Mołdawii) dzięki projektowi polskiej pomocy realizowanemu w 2011 r. Głównym celem projektu wdrażanego w 2013 r. było podniesienie kwalifikacji kadry specjalistów mołdawskich (zarówno w administracji centralnej, publicznej, w sektorze naukowym, w sektorze przedsiębiorstw oraz wśród przedstawicieli organizacji pozarządowych) w dziedzinie efektywnego zarządzania chemikaliami. Wyznaczony cel realizowany był poprzez 3 działania projektowe: - wizytę studyjną w Biurze dla 7 przedstawicieli administracji centralnej Mołdawii (16-20 września 2013 r.) - dwa szkolenia w Mołdawii dla grupy około 40 przedstawicieli administracji publicznej, jednostek naukowych oraz przedsiębiorców (14-18 października i 4-8 listopada 2013 r.) Tematyka wykładów prowadzonych podczas wizyty studyjnej i szkoleń w Mołdawii związana była z szeroko rozumianym pojęciem zarządzania chemikaliami. 18

19 Bezpośrednie korzyści z realizacji projektu odniosło 7 specjalistów mołdawskiej administracji centralnej uczestniczących w wizycie studyjnej w Polsce oraz około 40 przedstawicieli mołdawskiej administracji publicznej, jednostek naukowych oraz przemysłu biorących udział w szkoleniach w Kiszyniowie. Ponadto podniesienie poziomu wiedzy przedstawicieli administracji, jednostek naukowych i przedsiębiorców o zarządzaniu chemikaliami pośrednio wspomoże proces ochrony środowiska oraz zdrowia ludzkiego w Mołdawii. Polska Pomoc 2013: Przygotowanie i przeprowadzenie cyklu szkoleń dla specjalistów w zakresie gospodarowania chemikaliami i ochrony środowiska w Armenii Realizacja drugiego modułu projektu (pierwsza część realizowana była w 2012 r.) przyczyniła się do stworzenia przeszkolonej, świadomej kadry specjalistów w zakresie ochrony środowiska i zarządzania chemikaliami, zarówno w administracji publicznej, jak i w sektorze naukowym oraz w sektorze przedsiębiorstw. W ramach projektu przeprowadzono 9 sesji szkoleniowych w Armenii. Prowadzone w ramach sesji szkoleniowych wykłady z zakresu ochrony środowiska i zarządzania chemikaliami poszerzyły wiedzę przedstawicieli jednostek naukowych, administracji publicznej, przedsiębiorstw i NGO zajmujących się tematyką ochrony środowiska lub/i zarządzaniem chemikaliami w codziennej pracy lub przygotowujących się do wykonywania takich działań. Z uwagi na bardzo duże zainteresowanie wykładami zwiększono liczbę uczestników niemal każdego z przeprowadzonych szkoleń. Przeprowadzenie szkoleń było poprzedzone naradą naukową w Polsce, co umożliwiło pewne wprowadzenie pewnych modyfikacji dotyczących zawartości merytorycznej poszczególnych szkoleń w oparciu o doświadczenia wykładowców z 2012 r., tak aby wykłady były jak najbardziej użyteczne dla beneficjenta. Narada naukowa była również okazją do wstępnej dyskusji nad możliwościami przyszłej współpracy pomiędzy instytucjami polskimi i armeńskimi w obszarze zarządzania chemikaliami. Na podstawie pozytywnych wyników testów sprawdzających przeprowadzonych po zakończeniu szkoleń można stwierdzić, że dzięki prowadzonym w ramach projektu wykładom nastąpił wzrost kompetencji specjalistów oraz przyszłych specjalistów zajmujących się ochroną środowiska i gospodarowaniem chemikaliami wśród przedstawicieli jednostek naukowych, administracji publicznej, przedsiębiorców i organizacji pozarządowych 19

20 Polska Pomoc 2014: Przygotowanie kadry administracji publicznej Mołdawii do zadań związanych z procesem zbliżania systemu zarządzania chemikaliami do standardów unijnych i międzynarodowych Celem projektu było podniesienie kwalifikacji kadry administracji publicznej Mołdawii w dziedzinie efektywnego zarządzania chemikaliami. W ramach projektu przeprowadzono wizytę studyjną w Polsce poświęconą tematyce standardów pracy w laboratoriach badawczych, podczas której 7 specjalistów z Mołdawii odwiedziło następujące laboratoria: - Oddziały laboratoryjne Wojewódzkiej Stacji Sanitarno - Epidemiologicznej (WSSE), - Specjalistyczne Laboratorium Produktów Włókienniczych i Analizy Instrumentalnej Wojewódzkiego Inspektoratu Inspekcji Handlowej w Łodzi, - Laboratorium Zakładu Toksykologii i Kancerogenezy Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi, - Laboratoria w firmie Selvitä S.A. w Krakowie. Przeprowadzono również szkolenie dla 20 specjalistów z administracji publicznej w Narodowym Centrum Zdrowia Publicznego w Mołdawii. Tematyka szkolenia obejmowała: - Zarządzanie jakością w laboratoriach toksykologicznych; - Metodologia badań toksykologicznych; - Zadania, obowiązki i uprawnienia Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie kontroli chemikaliów; - Klasyfikacja i oznakowanie substancji i mieszanin chemicznych ze względu na zagrożenia dla zdrowia człowieka zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 (CLP). Kolejnym działaniem było przeprowadzenie warsztatów w Biurze do spraw Substancji Chemicznych na temat niezbędnych elementów aktu prawnego regulującego obrót chemikaliami. Bezpośrednie korzyści z realizacji projektu odniosło około 30 specjalistów z mołdawskiej administracji publicznej uczestniczących w działaniach projektowych. W dalszej perspektywie projekt może poprawić proces zarządzania chemikaliami w Mołdawii oraz 20

21 może wywrzeć pozytywne efekty na zdrowie ludzkie oraz ochronę środowiska naturalnego w kraju beneficjenta. 21

22 SEKCJA VIII: KARY 1. Kary 1.1 W jaki sposób dane państwo członkowskie ustanawia zasady dotyczące stosowania kar za naruszenia przepisów rozporządzenia (WE) nr 850/2004? Prawo ochrony środowiska i Prawo wodne W przypadku naruszenia przepisów rozporządzenia (WE) 850/2004, przede wszystkim zastosowanie mają przepisy kamę określone w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska: Art Kto narusza zakaz wprowadzania do obrotu lub ponownego wykorzystania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska(...), podlega karze aresztu albo ograniczenia wolności, albo grzywny. Art Kto, będąc do tego obowiązany (...), nie oczyszcza lub nie unieszkodliwia instalacji lub urządzeń, w których są lub były wykorzystywane substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska albo co do których istnieje uzasadnione podejrzenie, że były w nich wykorzystywane takie substancje, podlega karze aresztu albo ograniczenia wolności, albo grzywny. Art Kto, wykorzystując substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska, nie przekazuje okresowo odpowiednio marszałkowi województwa albo wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta informacji o rodzaju, ilości i miejscach ich występowania, podlega karze grzywny.. 2. Tej samej karze podlega, kto w wymaganym zakresie nie dokumentuje rodzaju, ilości i miejsc występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska oraz sposobu ich eliminowania (...). Dodatkowo, art. 298 ustawy Prawo ochrony środowiska wprowadza administracyjną karę pieniężną za: 1) przekroczenie określonych w pozwoleniach ilości lub rodzaju gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza 2) przekroczenie określonych w pozwoleniach warunków dotyczących ilości ścieków, ich stanu, składu, minimalnej procentowej redukcji stężeń substancji w ściekach oraz 22

23 masy substancji w odprowadzanych ściekach przypadającej na jednostkę masy wykorzystanego surowca, materiału, paliwa lub wytworzonego produktu. Zgodnie z art. 41 ustawy z 18 lipea 2001 r. - Prawo wodne, zakazuje się wprowadzenia do wód lub do ziemi ścieków zawierających dwuchloro-dwufenylo-trójchloroetan (DDT), polichlorowane bifenyle (PCB), polichlorowanych trifenyle (PCT), aldrynę, dieldrynę, endrynę, izodrynę lub heksachlorocykloheksan (HCH). Tabela 8. Jednostkowe stawki opłat za korzystanie ze środowiska oraz za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza na podstawie których określa się. kary. Substancja wprowadzana do powietrza: Jednostka 2016 Kary PCCD/F 381,36 PCB PLN/kg 190,68 WWA 1,44 Karę wymierza się w wysokości 10- krotnej wielkości jednostkowej stawki opłat za wprowadzanie gazów do powietrza Benzo(a)piren 381,36 W tabeli 9 zamieszczono jednostkowe stawki kar za przekroczenie warunków wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi, za jeden kilogram substancji, w tym substancji wyrażonych jako wskaźnik, za przekroczenie: a) dopuszczalnej ilości i składu ścieków, z wyjątkiem zawiesiny łatwo opadającej, b) minimalnej procentowej redukcji stężeń substancji w ściekach, c) dopuszczalnej masy substancji w odprowadzanych ściekach przypadającej na jednostkę masy wykorzystanego surowca, materiału, paliwa lub wytworzonego produktu. Tabela 9. Jednostkowe stawki kar za przekroczenie warunków wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi, zajeden kilogram substancji, w tym substancji wyrażonych jako wskaźnik. Lp. Nazwy substancji, w tym substancji wyrażonych jako wskaźniki Jednostkowa stawka kary w zł Dwuchloro-dwufenylo-trójchloroetan(DDT) 1 255,95 2 Wielopierścieniowe chlorowane dwufenyle (PCB) 1 255,95 23

24 3 Wielopierścieniowe chlorowane trójfenyle (PCT) 1 255,95 4 Heksachlorocykloheksan (HCH) 1 255,95 5 Aldryna (CnHgCU) 1 255,95 6 Dieldryna (CuHgCUO) 1 255,95 7 Endryna (C^HgCUO) 1 255,95 8 Izodryna (C12H8C16) 1 255,95 9 Pentachlorofenol (PCP) [2,3,4, 5,6-pięciochloro-l-hydroksybenzen] i jego sole 1 151,66 10 Heksachlorobenzen (HCB) 1 151,66 11 Heksachlorobutadien (HCBD) 1 151,66 Bezpieczeństwo produktów Zgodnie z art. 33a ustawy o ogólnym bezpieczeństwie produktów, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta, wykonujący swoje zadania za pomocą Inspekcji Handlowej może nałożyć karę finansowa w wysokości do zł, w przypadku dostarczenia konsumentom produktów niebezpiecznych Jakie zastosowano środki zapewniające wykonanie przepisów dotyczących kar? Organami wymierzającymi kary pieniężne za naruszenia opisane w poprzedniej sekcji są: -Wojewódzcy Inspektorzy Ochrony Środowiska - za przekroczenie określonych w pozwoleniach ilości lub rodzaju gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza oraz za przekroczenia określonych w pozwoleniach, warunków dotyczących ilości ścieków, ich stanu, składu, minimalnej procentowej redukcji stężeń substancji w ściekach oraz masy substancji w ściekach odprowadzanych do wód lub do ziemi, -Wojewódzcy Inspektorzy Inspekcji Handlowej - m. in. za nadzór nad wprowadzeniem do obrotu produktów niebezpiecznych. Podstawowe zadania Inšpekcii Ochrony Środowiska to kontrola przestrzegania przepisów prawa o ochronie środowiska, badanie stanu środowiska, w ramach programu Państwowego 24

25 Monitoringu Środowiska oraz przeciwdziałanie poważnym awariom. Ich realizacja odbywa się, między innymi, poprzez: - kontrolę przestrzegania przepisów o ochronie środowiska, - kontrolę przestrzegania decyzji ustalających warunki korzystania ze środowiska, - udział w przekazywaniu do eksploatacji obiektów lub instalacji realizowanych jako przedsięwzięcia mogące zawsze znacząco lub potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko naturalne, - kontrolę eksploatacji instalacji i urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem, - podejmowanie decyzji wstrzymujących działalność prowadzoną z naruszeniem wymagań związanych z ochroną środowiska, lub naruszaniem warunków korzystania ze środowiska, - współdziałanie w zakresie ochrony środowiska z innymi organami kontrolnymi, organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz organami administracji publicznej, obrony cywilnej, a także organizacjami społecznymi, - organizowanie i koordynowanie Państwowego Monitoringu Środowiska, prowadzenie badań jakości środowiska, obserwacji i oceny jego stanu oraz zachodzących w nim zmian, - inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania poważnym awariom oraz usuwania ich skutków i przywracania środowiska do stanu właściwego, - uzgadnianie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi. Do zadań Inspekcji Handlowej należy: - kontrola legalności i rzetelności działania przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów odrębnych w zakresie produkcji, handlu i usług, - kontrola wyrobów wprowadzonych do obrotu w zakresie zgodności z zasadniczymi lub innymi wymaganiami określonymi w przepisach odrębnych z wyłączeniem produktów podlegających nadzorowi innych właściwych organów, 25

26 - kontrola produktów w rozumieniu ustawy z dnia 12 grudnia 2003r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów (Dz.U. z 2003r. Nr 229, poz. 2275, ze zm.) w zakresie spełniania ogólnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa, - kontrola substancji chemicznych, preparatów chemicznych, wyrobów i detergentów przeznaczonych dla konsumentów w zakresie określonym w ustawie z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz.U. z 2001r. Nr 11, poz. 84, ze zm.), - kontrola produktów znajdujących się w obrocie handlowym lub przeznaczonych do wprowadzenia do takiego obrotu, w tym w zakresie oznakowania i zafałszowań, oraz kontrola usług (kontrola ta nie obejmuje kontroli jakości handlowej artykułów rolnospożywczych u producentów oraz kontroli jakości zdrowotnej środków spożywczych określonych w przepisach odrębnych), - podejmowanie mediacji w celu ochrony interesów i praw konsumentów, - organizowanie i prowadzenie stałych polubownych sądów konsumenckich, - prowadzenie poradnictwa konsumenckiego, - wykonywanie innych zadań określonych w ustawie lub przepisach odrębnych. Organy Inspekcji Handlowej oraz Inspekcji Ochrony Środowiska wykonują zadania określone w ustawie na podstawie okresowych planów kontroli. Mogą też podejmować kontrole nieplanowane, jeżeli wymaga tego interes konsumentów lub interes gospodarczy państwa. Ponadto, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów może zlecić wojewódzkiemu inspektorowi inspekcji handlowej przeprowadzenie dodatkowej kontroli, jeżeli jest to niezbędne do zbadania: - zjawisk lub procesów gospodarczych zachodzących na rynku, - zgodności wyrobu z zasadniczymi lub innymi wymaganiami albo zgodności produktu z ogólnymi wymaganiami bezpieczeństwa określonymi w odrębnych ustawach. 2. Procedura w przypadku naruszenia 2.1 Czy dane państwo członkowskie wszczęło postępowanie w sprawie naruszenia rozporządzenia (WE) nr 850/2004? 26

27 Nie Jeżeli odpowiedź na pytanie 2.1 brzmi tak, proszę podać jakiego artykułu dotyczy naruszenie, krótki opis tego naruszenia oraz karę nałożona na sprawcę. Nie dotyczy. 27

28 28