Audyt ofert pracy, zapotrzebowanie na kwalifikacje i szkolenia na Dolnym Œl¹sku

Transkrypt

1 Unia Europejska Audyt ofert pracy, zapotrzebowanie na kwalifikacje i szkolenia na Dolnym Œl¹sku Redaktor naukowy Teresa Kupczyk Politechnika Wroc³awska Centrum Kszta³cenia Ustawicznego Wroc³aw 2006 Partnerzy projektu Zwi¹zek Pracodawców Dolnego Œl¹ska

2 Publikacja wpólfinansowana ze œrodków Europejskiego Funduszu Spo³ecznego Unii Europejskiej w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego i bud etu Pañstwa, na potrzeby realizacji projektu Audyt ofert pracy, zapotrzebowanie na kwalifikacje i szkolenia na Dolnym Œl¹sku nr Z/2.02/II/2.1/5/04 Nadzór naukowy nad badaniami Adam GRZECH Recenzenci Adam GRZECH, Jerzy ŒWI TEK Korekta Alina KACZAK Kopiowanie i powielanie w jakiejkolwiek formie wymaga pisemnej zgody Wydawcy Copyright by Politechnika Wroc³awska Centrum Kszta³cenia Ustawicznego, Wroc³aw 2006 ISBN Druk: Drukarnia Oficyny Wydawniczej Politechniki Wroc³awskiej.

3 Spis treœci Wprowadzenie I. Rynek pracy Dolnego Œl¹ska Bogdan Suchecki, Prognoza ca³kowitego popytu na pracê w województwie dolnoœl¹skim na lata Ewa Kuside³, Prognoza liczby pracuj¹cych wed³ug sektorów gospodarki i sekcji PKD dla Dolnego Œl¹ska Artur Gajdos, Prognoza liczby pracuj¹cych wed³ug wielkich i du ych grup zawodowych w województwie dolnoœl¹skim na lata Jaros³aw Janecki, Polityka pañstwa a rynek pracy S³awomir Najnigier, Wp³yw inwestycji na Dolnym Œl¹sku na rynek pracy Maciej Paw³owski, Ocena wp³ywu strategii rozwoju Jeleniej Góry, Wa³brzycha i Legnicy na rynek pracy Miros³aw Miller, Perspektywy rozwoju sektora zaawansowanych technologii na Dolnym Œl¹sku oraz jego wp³yw na rynek pracy w regionie Adam Wasilewski, e-kwalifikacje na wspó³czesnym rynku pracy Adam Wasilewski, Zapotrzebowanie dolnoœl¹skich firm informatycznych na kwalifikacje pracowników Kazimierz Fr¹czkowski, Zapotrzebowanie na kwalifikacje w e-zdrowiu Rafa³ Goca³ek, Jolanta Nadzieja, Rynek pracy dla osób niepe³nosprawnych Barbara Sujak-Cyrul, Systemy jakoœci a rynek pracy II. Miejsca pracy, potrzeby kwalifikacyjne i szkoleniowe na Dolnym Œl¹sku wyniki badañ (Teresa Kupczyk) Metodyka i cele badañ w³asnych Cele i problemy badawcze Metody badawcze, badana populacja i opis przebiegu badañ Zastosowane podejœcie do analizy danych Charakterystyka wstêpna badanych przedsiêbiorstw Opis badanych przedsiêbiorstw Informacje o respondentach Zmiany na rynku pracy w opinii badanych Przyczyny zmian na rynku pracy Zapotrzebowanie na kwalifikacje, zawody, bran e trendy Polska, Europa, œwiat Plany inwestycyjne firm krajowych i zagranicznych dotycz¹ce Dolnego Œl¹ska Zapotrzebowanie na kwalifikacje, zawody, bran e na Dolnym Œl¹sku

4 4 Spis treœci 4. Plany rozwojowe i inwestycyjne badanych przedsiêbiorstw Kierunki zmian w badanych przedsiêbiorstwach Efekty planowanych zmian w badanych przedsiêbiorstwach Zmiany zatrudnienia w badanych przedsiêbiorstwach Deklarowane nowe miejsca pracy Planowana redukcja miejsc pracy Potrzeby badanych przedsiêbiorstw Aktualne zapotrzebowanie na kwalifikacje Potrzeby edukacyjne i szkoleniowe Uwarunkowania rozwoju i poprawy wyników badanych przedsiêbiorstw Braki kwalifikacyjne absolwentów szkó³ œrednich i wy szych zatrudnianych przez badane przedsiêbiorstwa Audyt ofert szkoleniowych na Dolnym Œl¹sku w zakresie zapotrzebowania zg³oszonego przez badane przedsiêbiorstwa (Adam Wasilewski) Podsumowanie Literatura Spis rysunków Za³¹cznik 1. Narzêdzia badawcze i formularz danych osobowych respondenta Ankieta Rynek Pracy (dla ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw) Ankieta Rynek Pracy (dla du ych przedsiêbiorstw) Ankiety Audyt ofert szkoleniowo-edukacyjnych Za³¹cznik 2. Zestawienie deklarowanych przez przedsiêbiorstwa nowych miejsc pracy Opis projektu Audyt ofert pracy, zapotrzebowanie na kwalifikacje i szkolenia na Dolnym Œl¹sku (Z/2.02/II/2.1/5/04)

5 5 Wprowadzenie Niniejsze opracowanie stanowi podsumowanie wyników badañ realizowanych w ramach dofinansowanego z funduszy Unii Europejskiej projektu pt. Audyt ofert pracy, zapotrzebowanie na kwalifikacje i szkolenia na Dolnym Œl¹sku, którego realizacja dobieg³a koñca. Celem projektu by³o pozyskanie informacji na temat rynku pracy Dolnego Œl¹ska, perspektyw jego rozwoju oraz dostêpnych i oczekiwanych na tym rynku ofert edukacyjnych i szkoleniowych. Projekt miêdzy innymi mia³ odpowiedzieæ na nastêpuj¹ce pytania: Gdzie w najbli szych trzech latach pojawi¹ siê miejsca pracy? Jakie s¹ plany inwestycyjne i rozwojowe przedsiêbiorstw? Na jakie kwalifikacje i szkolenia jest zapotrzebowanie pracodawców? Projekt zosta³ zrealizowany w ramach partnerstwa, z udzia³em Zwi¹zku Pracodawców Dolnego Œl¹ska, Politechniki Wroc³awskiej i Dolnoœl¹skiego Centrum Informacji Zawodowej i Doskonalenia Nauczycieli. Przedk³adane opracowanie sk³ada siê z dwóch komplementarnych czêœci. Pierwsza to zbiór autorskich opracowañ, w ró nym stopniu dotycz¹cych aktualnego rynku pracy na Dolnym Œl¹sku, przewidywanych zmian i prognoz rozwojowych. Przedstawia ona miêdzy innymi prognozê ca³kowitego popytu na pracê, w tym liczebnoœci pracuj¹cych wed³ug sektorów gospodarki i sekcji PKD, jak równie du ych grup zawodowych w Województwie Dolnoœl¹skim na lata Prezentuje wp³yw na rynek pracy takich czynników, jak polityka pañstwa, nowe inwestycje w regionie, rozwój sektora zaawansowanych technologii czy absorpcja technologii informacyjno-komunikacyjnych, objawiaj¹cych siê w e-kwalifikacjach. Charakteryzuje te rynek pracy dla niepe³nosprawnych. Zakres tych opracowañ, mimo i s¹ bardzo wartoœciowe i ciekawe, nie wyczerpuje z³o onoœci tematu i m.in. dowodzi tego, e sprostanie wyzwaniom spo³eczeñstwa informacyjnego przez gospodarkê Dolnego Œl¹ska podlega rozmaitym ograniczeniom i uwarunkowaniom, których natura i przyczyny s¹ jeszcze stosunkowo s³abo rozpoznane. Lektura tych opracowañ pozwala tak e na sformu³owanie wniosku o koniecznoœci poddania zmian zachodz¹cych na runku pracy dalszym wyczerpuj¹cym i systematycznym badaniom. Czêœæ druga publikacji zawiera opracowane wyniki badañ przeprowadzonych w przedsiêbiorstwach z Dolnego Œl¹ska. Zawieraj¹ one charakterystykê badanych przedsiêbiorstw, ich plany rozwojowe i inwestycyjne oraz ich wp³yw na rynek pracy Dolnego Œl¹ska. Wskazano, gdzie powstan¹ miejsca pracy i jakich kwalifikacji bêd¹ dotyczyæ oraz ustalono planowan¹ przez przedsiêbiorstwa redukcjê zatrudnienia. W tej czêœci opracowania przedstawiono tak e zapotrzebowanie pracodawców na szkolenia i dokonano pod ich k¹tem audytu ofert szkoleniowych na Dolnym Œl¹sku. Omówiono te uwarunkowania, w opinii badanych przedsiêbiorstw, procesu ich rozwoju i poprawy wyników dzia³ania. Przedstawiono sygnalizowane przez przedsiêbiorstwa braki kwalifikacyjne absolwentów szkó³ œrednich i wy szych oraz przedstawiono ich uwagi do systemu kszta³cenia. Niezale nie od zaplanowanego i zrealizowanego zakresu projektu jego wyniki powinny byæ odniesione do powszechnie dyskutowanych zagadnieñ zwi¹zanych z pojêciami, takimi jak: nowa gospodarka, gospodarka oparta na wiedzy, czy spo³eczeñstwo informacyjne. Analiza aktualnego rynku pracy na Dolnym Œl¹sku, zachodz¹cych

6 6 Wprowadzenie zmian i perspektyw rozwoju nie mo e byæ izolowana od zmian obserwowanych w bli szym i dalszym otoczeniu. Poziom nowoczesnoœci i konkurencyjnoœci gospodarki wyznacza udzia³ w niej nowych dziedzin techniki, takich jak automatyka i informatyka, telekomunikacja, biotechnologia i farmaceutyka, in ynieria materia³owa, energetyka itd. Maj¹ one najwy - szy wskaÿnik nasycenia nauk¹, zapotrzebowania na prace badawcze i rozwojowe, tempo odnowy produktów i us³ug, udzia³ pracowników o najwy szych kwalifikacjach itd. Wymienione dziedziny techniki maj¹ istotny udzia³ w tworzeniu tzw. nowej gospodarki (opartej na wiedzy) i wp³ywaj¹ na mo liwoœci rozwojowe nie tylko gospodarki jako ca³oœci, ale, regionów i pojedynczych przedsiêbiorstw i ich pracowników. Warunkiem koniecznym budowy gospodarki opartej na wiedzy i spo³eczeñstwa informacyjnego s¹ umiejêtnoœci szybkiego i efektywnego tworzenia wiedzy, absorpcji nowoœci technicznych oraz wdra ania innowacji opartych na œcis³ym wspó³dzia³aniu sfery nauki, organizacji gospodarczych i administracji publicznej. Konkurencyjnoœæ gospodarki, przedsiêbiorstw oraz zasobów ludzkich na rynku wp³ywa na poziom ycia obywateli i w coraz wiêkszym stopniu zale y od poziomu rozwoju i powszechnoœci wykorzystania nowych technik i technologii, zw³aszcza informacyjno-komunikacyjnych. Spo³eczeñstwo bêdziemy mogli nazwaæ informacyjnym dopiero wtedy, kiedy bêdzie ono ci¹gle ucz¹ce siê, rozumiej¹ce informacjê, wymieniaj¹ce siê wiedz¹ i tworz¹ce wiedzê. By sprostaæ tym wymaganiom trzeba stale monitorowaæ rynek pracy, jego zmiany i trendy. Warto badaæ zapotrzebowanie na kwalifikacje pracodawców, w tym przedsiêbiorstw, to oni bowiem najszybciej musz¹ reagowaæ na rynek, jego zmiany i potrzeby. Niezbêdna jest te sta³a analiza potrzeb szkoleniowych ludzkich zasobów pracy, tak by we w³aœciwym czasie oœrodki edukacyjne i szkoleniowe mog³y sprostaæ zapotrzebowaniu Tylko systematyczne badania struktury zapotrzebowania na kwalifikacje i szkolenia pozwol¹ okreœliæ i oceniæ miarê nowoczesnoœci, konkurencyjnoœci i innowacyjnoœci gospodarki Dolnego Œl¹ska, a przez to sprawdziæ œwiadomoœæ i stopieñ przygotowania spo³eczeñstwa do sprostania wyzwaniom stawianym przez globaln¹, wysoce konkurencyjn¹ i ju cyfrow¹ gospodarkê. Zak³ada siê, e projekt przyczyni siê do dopasowania programów nauczania w szko- ³ach zawodowych i uczelniach do rzeczywistych potrzeb rynku pracy, co spowoduje zmniejszenie liczby bezrobotnych absolwentów, a podkreœlenia wymaga fakt, e bezrobocie w tej grupie, jest w naszym kraju najwiêksze w ca³ej Unii Europejskiej. Realizatorzy badañ licz¹ tak e, e rezultaty projektu pozwol¹ instytucjom zajmuj¹cym siê monitorowaniem rynku pracy i eliminowaniem bezrobocia lepiej dobieraæ programy szkoleñ dla bezrobotnych, a przez to zapewniæ im uzyskanie dok³adnie takich kwalifikacji, na które jest aktualnie zapotrzebowanie pracodawców. Doceniaj¹c wspó³pracê w realizacji przedsiêwziêcia badawczego i wielki wk³ad wniesiony w przygotowanie mniejszego opracowania, pragnê z³o yæ serdecznie podziêkowania Partnerom realizuj¹cym projekt, autorom, jak i wszystkim innym osobom, instytucjom i przedsiêbiorstwom, które uczestniczy³y w badaniach. Pozostajê w nadziei, i ich trud nie pójdzie na marne, a wprost przeciwnie przyczyni siê do sukcesów Dolnego Œl¹ska Teresa Kupczyk Redaktor naukowy

7 Prognoza ca³kowitego popytu na pracê w województwie dolnoœl¹skim na lata Bogdan SUCHECKI* Streszczenie Opracowanie zawiera prezentacjê i analizê podstawowych danych statystycznych dotycz¹cych dolnoœl¹skiego rynku pracy w latach oraz prognozy do roku Analizowany materia³ statystyczny pochodzi z publikacji G³ównego Urzêdu Statystycznego oraz z niepublikowanych wyników Badania Aktywnoœci Ekonomicznej Ludnoœci. W wyniku przeprowadzonej analizy statystycznej zosta³y wyspecyfikowane, zbudowane, oszacowane i zweryfikowane modele kszta³towania siê zmiennych (liczba pracuj¹cych, liczba zatrudnionych, liczba bezrobotnych, liczba ofert pracy i inne), przy wykorzystaniu modeli analizy szeregów czasowych i wielorównaniowych modeli przyczynowo-skutkowych. Przeprowadzone analizy pozwoli³y na wygenerowanie, w wariantach optymistycznym, poœrednim i pesymistycznym, prognoz dla zmiennych dotycz¹cych rynku pracy województwa dolnoœl¹skiego na lata Wprowadzenie Wojewódzkie rynki pracy odzwierciedlaj¹ specyfikê ekonomiczno-spo³eczn¹ regionów. Dlatego te istotne jest badanie, poza ogólnopolskim rynkiem pracy, tak e lokalnych (wojewódzkich) rynków pracy. Celem opracowania jest prezentacja i analiza danych dotycz¹cych rynku pracy województwa dolnoœl¹skiego w latach oraz, z wykorzystaniem metod analizy szeregów czasowych i modelowania przyczynowo-skutkowego, wygenerowanie wariantowych prognoz dla zmiennych wojewódzkiego rynku pracy. W pierwszej czêœci zawarto opis Ÿróde³ i charakterystykê danych statystycznych z opisem zarysowanych tendencji w liczbie pracuj¹cych w województwie dolnoœl¹skim w latach Druga czêœæ opracowania zawiera prognozy liczby pracuj¹cych w województwie dolnoœl¹skim wykonane na podstawie modeli trendu oraz metod wyrówny- * Katedra Ekonometrii Przestrzennej, Uniwersytet ódzki.

8 8 Bogdan SUCHECKI wania wyk³adniczego. Zastosowane metody analizy szeregów czasowych pozwoli³y na wygenerowanie wariantowych prognoz. W trzeciej czêœci zawarto uzasadnienie zastosowania modelowania wielorównaniowego w analizach rynku pracy. Nastêpnie przeprowadzono dyskusjê wyników specyfikacji i estymacji wielorównaniowego modelu opisuj¹cego najwa niejsze zmienne dolnoœl¹skiego rynku pracy. W wyniku symulacji zaproponowanego modelu wygenerowano wariantowe prognozy zmiennych opisuj¹cych dolnoœl¹ski rynek pracy w trzech wariantach: optymistycznym, poœrednim i pesymistycznym. Wyniki analiz scenariuszowych zosta³y zaprezentowane w formie tabelarycznej i w postaci wykresów. W koñcowej czêœci pracy zawarto wnioski wynikaj¹ce ze scenariuszowej analizy przysz³ej sytuacji na dolnoœl¹skim rynku pracy. ród³a i charakterystyka danych statystycznych W analizach i prognozowaniu zagregowanych elementów rynku pracy województwa dolnoœl¹skiego wykorzystano informacje statystyczne w postaci szeregów czasowych o czêstotliwoœci rocznej i kwartalnej z okresu oraz prognozy do roku Zmiennymi endogenicznymi charakteryzuj¹cymi kszta³towanie siê sytuacji na rynku pracy oraz objêtych prognozowaniem na okres by³y: LP_dol liczba pracuj¹cych w województwie dolnoœl¹skim ogó³em w tys. osób, LZ_dol liczba zatrudnionych w województwie dolnoœl¹skim (pracowników najemnych) w tys. osób, LB_dol liczba bezrobotnych w województwie dolnoœl¹skim w tys. osób, LOP_dol liczba ofert pracy w województwie dolnoœl¹skim, w tys. wolnych miejsc pracy, LAZ_dol=LP_dol+LB_dol liczba aktywnych zawodowo w województwie dolnoœl¹skim. W konstruowanych modelach przyczynowo-skutkowych uwzglêdniono zarówno zmienne lokalne dla województwa, jak i zmienne makroekonomiczne dla Polski. Bazê danych pomocniczych, g³ównie jako zmienne objaœniaj¹ce (predyktory), stanowi³y wiêc zebrane w odpowiednich bankach SPPP 1 : makroekonomiczne dane GUS dotycz¹ce kszta³towania siê w Polsce PKB, p³acy przeciêtnej brutto, liczby ludnoœci, wskaÿników cen, p³acy minimalnej, nak³adów inwestycyjnych i inne 2, zdefiniowane szczegó³owo jako: PKB produkt krajowy brutto w cenach sta³ych 1995 r., WBP przeciêtna miesiêczna p³aca brutto w przeliczeniu na 1 zatrudnionego (w z³, ceny bie ¹ce), 1 System Prognozowania Popytu na Pracê w Polsce: Por. SPPP czêœæ II, RCSS, Warszawa Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa; Poland Quarterly Statistics, Biuletyn Statystyczny, wyd. GUS, Warszawa (z ró nych okresów ).

9 Analiza i prognozy rynku pracy Dolnego Œl¹ska (przemys³, rolnictwo, us³ugi) 9 PC wskaÿnik cen towarów i us³ug konsumpcyjnych, indeks jednopodstawowy (I kw r. = 1), WMINP miesiêczna p³aca minimalna brutto w z³, ceny bie ¹ce, publikowane w specjalnych wydawnictwach szacunkowe dane GUS o kszta³towaniu siê wed³ug województw produktu regionalnego brutto (PKB wed³ug województw) i wartoœci dodanej w poszczególnych województwach w cenach bie ¹cych i sta³ych oraz dane o stopie bezrobocia rejestrowanego i wskaÿnikach cen wed³ug województw. W przypadku modelowania i formu³owania prognozy popytu na pracê w województwie dolnoœl¹skim zdefiniowano nastêpuj¹co zmienne objaœniaj¹ce: PKB_dol produkt regionalny brutto wytworzony w województwie (w cenach sta³ych 1995 r., mln z³), WBP_dol przeciêtna miesiêczna p³aca brutto w województwie dolnoœl¹skim w przeliczeniu na 1 zatrudnionego (w z³, ceny bie ¹ce), LL_dol liczba mieszkañców województwa dolnoœl¹skiego w tys. osób, PC_dol wskaÿnik cen towarów i us³ug konsumpcyjnych w województwie dolnoœl¹skim, indeks jednopodstawowy I kw r. = 1 Przy formu³owaniu prognozy, jako informacje historyczne o kszta³towaniu siê zmiennych prognozowanych, wykorzystano dane z Badañ Aktywnoœci Ekonomicznej Ludnoœci Polski za okres od I kwarta³u 1995 r. do IV kwarta³u 2005 r. Korzystaj¹c ze specjalnego oprogramowania Systemu Analiz i Prognoz SAP/SPPP 3 zmienne te zosta³y obliczone na podstawie indywidualnych ankiet BAEL dla poszczególnych kwarta³ów lat , tzn. dla tych okresów, które zawiera³y informacje o lokalizacji miejsca zamieszkania badanych gospodarstw domowych wed³ug nowego podzia³u administracyjnego na 16 województw. W badaniach korzystano tak e z danych rocznych. W tym przypadku informacje statystyczne pochodz¹ z publikacji GUS, a zw³aszcza z Rocznik statystyczny województw i Produkt Krajowy Brutto wed³ug województw (ró ne wydania z lat ). Liczba pracuj¹cych w województwie dolnoœl¹skim oraz jej wyg³adzone wartoœci przedstawiono na wykresie 1. W pierwszym etapie formu³owania prognozy dokonano identyfikacji tendencji, sezonowoœci oraz obserwacji i okresów nietypowych. W tym celu przeprowadzono estymacjê ró nych postaci funkcji trendu z uwzglêdnieniem odpowiednio dobieranych zmiennych zero-jedynkowych. Na podstawie rezultatów badañ empirycznych prezentowanych na wykresie, mo na stwierdziæ, i ogóln¹ tendencjê kszta³towania siê liczby pracuj¹cych mo na aproksymowaæ tylko wielomianem stopnia trzeciego (^YFIT). Poniewa funkcja trendu stopnia trzeciego nie nadaje siê do prognozowania na okresy œrednie i d³ugie, jako alternatywny model tendencji rozwojowej mo na wiêc zaproponowaæ funkcjê segmentow¹. W celu zbudowania takiej funkcji zidentyfikowano trzy podokresy: 3 Zob. informacje na stronie internetowej

10 10 Bogdan SUCHECKI LP_DOL LP_DOLP ^YFIT Wykres 1. Liczba pracuj¹cych w województwie dolnoœl¹skim w okresie 1995 kw. I 2005 kw. IV, w tysi¹cach osób. ród³o: Na podstawie danych kwartalnych z Badañ Aktywnoœci Ekonomicznej Ludnoœci ( ) kw kw. 4, kw kw. 1, kw kw. 4. Wybieraj¹c podwójnie logarytmiczn¹ (potêgow¹) postaæ funkcji, najlepsze dopasowanie (85% objaœnienia zmiennoœci) otrzymano przy za³o eniu zmiennoœci zarówno wyrazów wolnych, jak i wspó³czynników kierunkowych w poszczególnych segmentach próby. Prezentowane w tabeli 1 rezultaty estymacji wskazuj¹, i w okresie pierwszym (1995 kw kw. 4) przeciêtne tempo wzrostu liczby pracuj¹cych w województwie wynosi³o ok. 0,04% kwartalnie. Z kolei w okresie drugim obserwujemy spadek tej zmiennej ok. 0,29% kwartalnie. W okresie trzecim, tzn. od 2 kwarta³u 2004 obserwujemy przeciêtne tempo wzrostu liczby pracuj¹cych wynosz¹ce ok. 0,69% kwartalnie. Zmiany liczby pracuj¹cych ogó³em charakteryzuj¹ równie sezonowe spadki w I kwarta³ach poszczególnych lat w ca³ym okresie analizy. Prognozy liczby pracuj¹cych województwa dolnoœl¹skiego na podstawie modeli trendu oraz metod wyrównywania wyk³adniczego Segmentowy model tendencji rozwojowej nie jest odpowiednim narzêdziem do formu³owania prognoz. W celu opracowania mo liwych tendencji przysz³ego kszta³towania siê liczby pracuj¹cych w województwie proponowany jest model autoregresyjno-nieliniowy, metody wyrównywania wyk³adniczego oraz metoda

11 Analiza i prognozy rynku pracy Dolnego Œl¹ska (przemys³, rolnictwo, us³ugi) 11 Tabela 1. Wyniki estymacji segmentowego modelu tendencji rozwojowej liczby pracuj¹cych w województwie dolnoœl¹skim: lp_dol = const + b 1 S 1 + a 1^const_okres1 + a 2^const_okres2 +a 3 lnt_okres1+ a 4 lnt_okres2 + a 5 lnt_okres3 + ε Variable Coefficient Std Err T-stat Signf ^CONST S ^CONST_OKRES@ ^CONST_OKRES@ LNT_OKRES@ LNT_OKRES@ LNT_OKRES@ R 2 Adj = DW = 1.27 DW4 = 1.51 ród³o: Obliczenia w³asne. Boxa-Jenkinsa (modele ARMA/ARIMA). W tabeli 2 pokazano wyniki estymacji tego równania. Dokonuj¹c nastêpnie ekstrapolacji oszacowanego modelu autoregresyjno-nieliniowego (tabela 2) na kolejne kwarta³y lat , stwierdzono bardzo du y wp³yw dwóch ostatnich obserwacji w próbie na wartoœci prognozowane, tzn. z kw. 3 i r. Sformu³owano wiêc dwie serie prognoz eliminuj¹c alternatywnie wp³yw obserwacji z 4 kw (lpdol4) oraz z 3 i 4 kw r. (lpdol34). W tabeli 3 przedstawiono szeregi czasowe prognoz formu³owanych zarówno na podstawie modelu trendu, jak i z zastosowaniem metody Boxa-Jenkinsa wy- Tabela 2. Wyniki estymacji autoregresyjno-nieliniowego modelu tendencji rozwojowej liczby pracuj¹cych w województwie dolnoœl¹skim: lp_dol = const + a 1 *lp_dol( 1) + a 3 T + a 4 lnt + a 5 OT + b 1 S1 + b 3 *S3 + d 1 *u994 + ε Variable Coefficient Std Err T-stat Signf ^CONST LP_DOL{-1} T LNT OT S S U Equation Summary No. of Obs. = 40 R2= (adj)= Durbins H= Log(likelihood) = Durbin-Watson = ród³o: Obliczenia w³asne.

12 12 Bogdan SUCHECKI Wykres 2. Dopasowanie do danych modelu trendu autoregresyjno-nieliniowego. ród³o: Opracowanie w³asne Wykres 3. Rezultaty prognozowania liczby pracuj¹cych w województwie dolnoœl¹skim na podstawie modeli trendu autoregresyjno-nieliniowego i modeli: ARMA(p = 1, q = 1, s = 4); ARMA(p = 2, q = 2, s = 4) ród³o: Opracowanie w³asne. równywania wyk³adniczego: Holta, Wintera i metody ADRES (ADaptive RESponses). Rezultaty z metody Holta i Wintera s¹ rozbie ne, wskazuj¹ na wzrost do 1252 tys. osób lub mo liwoœæ zmniejszenia siê liczby pracuj¹cych do 993 tys. osób. Z metody ADRES otrzymano natomiast rezultat kompromisowy, czyli stagnacjê liczby pracuj¹cych na poziomie roku 2006.

13 Analiza i prognozy rynku pracy Dolnego Œl¹ska (przemys³, rolnictwo, us³ugi) 13 Tabela 3. Prognozy liczby pracuj¹cych w województwie dolnoœl¹skim na podstawie modelu trendu autoregresyjno-nieliniowego i modeli: ARMA(p = 1, q = 1, s = 4); ARMA(p = 2, q = 2, s = 4), w tys. osób Okres LP_dol4 LP_dol34 LP_dol114 LP_dol kw kw kw kw kw kw kw kw kw kw kw kw kw kw kw kw kw kw kw kw ród³o: Obliczenia w³asne. Prognozy rynku pracy województwa dolnoœl¹skiego na podstawie modeli przyczynowo-skutkowych W przypadku modeli przyczynowo-skutkowych dla opisu i prognozowania popytu na pracê w województwie testowano modele, uwzglêdniaj¹ce zmiany regionalnego PKB lub wydajnoœci pracy (PKB na 1 pracuj¹cego lub PKB w przeliczeniu na 1 mieszkañca) oraz nominalnej lub realnej p³acy przeciêtnej (w cenach produkcji lub konsumpcji). Dodatkowymi zmiennymi uzupe³niaj¹cymi specyfikacjê funkcji zapotrzebowania na pracê najemn¹ mog¹ byæ: stopa (lub liczba) bezrobotnych, jako miara presji poda y na rynek pracy, oraz zmienna czasowa dla uwzglêdnienia autonomicznych zmian techniczno-organizacyjnych w procesach produkcji. Takie relacje wynikaj¹ z ogólnych hipotez teoretycznych oraz potwierdzone s¹ wieloma badaniami empirycznymi.

14 14 Bogdan SUCHECKI Z badañ tych wynika równie, i zmienne ogólnokrajowe makroekonomiczne czêsto w sposób istotny wp³ywaj¹ na kszta³towanie siê zmiennych regionalnych. Z tego wzglêdu przy specyfikacji równañ dla zmiennych lokalnego rynku pracy równie uwzglêdniane s¹ makroekonomiczne zmienne objaœniaj¹ce. W celu konstrukcji wielorównaniowego modelu rynku pracy dla województwa dolnoœl¹skiego testowano wiele mo liwych specyfikacji zmiennych objaœnianych w poszczególnych równaniach. Najlepsze rezultaty otrzymano przy nastêpuj¹cej specyfikacji poszczególnych równañ. 1. LZ_dol kszta³towanie siê liczby zatrudnionych (pracowników najemnych) w przypadku województwa dolnoœl¹skiego najlepiej opisuj¹ zmienne regionalne: PKB_dol i WBP_dol oraz zale noœæ autoregresyjna z opóÿnieniem o 1 kwarta³. 2. LP_dol liczba pracuj¹cych ogó³em jest skorelowana z liczb¹ pracowników najemnych oraz zale y od poziomu p³ac realnych w województwie. 3. LB_dol liczba bezrobotnych zale y od zmian poziomu regionalnego produktu brutto, poziomu realnej p³acy przeciêtnej w województwie oraz podlega inercji. 4. LOP_dol liczba wolnych miejsc pracy w województwie dolnoœl¹skim zale y od regionalnego produktu brutto oraz od liczby bezrobotnych w województwie z przed dwóch kwarta³ów. Wahania kwartalne mo na eliminowaæ poprzez zastosowanie autoregresji czwartego rzêdu. 5. PKB_dol produkt regionalny brutto zale y od poziomu produktu krajowego brutto oraz od zmian przeciêtnej p³acy w województwie. 6. WBP_dol przeciêtna p³aca miesiêczna 1 zatrudnionego w województwie dolnoœl¹skim zale y od zmian wydajnoœci pracy (Xdol = PKB_dol/LP_dol) i p³ac realnych w województwie w okresie poprzednim oraz od zmian wskaÿnika cen w poprzednim kwartale. 7. PC_dol ceny w województwie dolnoœl¹skim opisywane s¹ w zale noœci od kszta³towania siê ogólnego poziomu cen w kraju oraz autoregresyjnie od w³asnych opóÿnieñ o 1 i 4 kwarta³y. Dok³adne zale noœci funkcyjne pomiêdzy powy szymi równaniami zamieszczone zosta³y w za³¹czniku, w którym znalaz³y siê równie niezbêdne równania to - samoœciowe. Dla umo liwienia prognozowania wielowariantowego zbudowany zosta³ pomocniczy, wielorównaniowy model rynku pracy dla Polski. W modelu tym zastosowano równania o postaci podwójnie logarytmicznej estymowane na próbie od 1 kw do 4 kw (40 obserwacji). W celu jednoczesnego wykorzystania zmiennych krajowych i regionalnych w prognozowaniu rynku pracy województwa dolnoœl¹skiego równania modelu rynku krajowego po³¹czono z modelem regionalnym. W rezultacie otrzymano uk³ad równañ 19 równañ, któy przedstawiono w za³¹czniku. Po oszacowaniu równañ stochastycznych wykonano dwustopniow¹ MNK trzy szacunki symulacyjne dla opisanych za³o eniach co do kszta³towania siê PKB i PC w okresie prognozy , tzn.:

15 Analiza i prognozy rynku pracy Dolnego Œl¹ska (przemys³, rolnictwo, us³ugi) 15 w wariancie optymistycznym: 0% wzrostu cen i 5% wzrostu PKB (rocznie); w wariancie pesymistycznym: 5% wzrostu cen i 2% wzrostu PKB rocznie, w wariancie poœrednim: 2% wzrostu cen i 3% wzrostu PKB rocznie. Rezultaty prognozowania wariantowego prezentowane s¹ na wykresie 4. Dok³¹dne wartoœci prognoz rynku pracy województwa dolnoœl¹skiego sformu- ³owane na podstawie wyników symulacji modelu wielorównaniowego przedstawione s¹ w tabelach w za³¹czniku. Wnioski W prezentowanym opracowaniu dokonano prognoz dolnoœl¹skiego rynku pracy za pomoc¹ dwóch podejœæ badawczych. Pierwsze wykorzystuj¹ce w³aœciwoœci szeregów czasowych formu³uje prognozy poprzez wykrycie i analizê tendencji rozwojowych w samym szeregu danych. Zalet¹ tego podejœcia jest brak koniecznoœci formu³owania jakichkolwiek za³o eñ prognostycznych (odnoœnie wartoœci zmiennych objaœniaj¹cych w prognozowanym okresie lub wyboru wariantu prognozy). Wyniki tego etapu s¹ generalnie optymistyczne: z 5 ró nych wersji modelu ARMA tylko jeden wskazuje na spadek liczby pracuj¹cych, pozosta³e daj¹ nadziejê pozytywnego rozwoju dolnoœl¹skiego rynku pracy. Obok prognoz z modelu ARMA wygenerowano prognozy z wielorównaniowego modelu przyczynowo-skutkowego, z którego mo emy odczytaæ znacznie wiêcej zmiennych prognozuj¹cych dolnoœl¹ski rynek pracy przy ró nych scenariuszach rozwojowych. Analizy scenariuszowe pozwalaj¹ na badanie rozwoju rynku pracy przy ró - nych za³o eniach wartoœci zmiennych makroekonomicznych (inflacja i PKB). W prezentowanym materiale zawarto trzy mo liwe œcie ki rozwoju dolnoœl¹skiego rynku pracy. W scenariuszu optymistycznym przewidywany jest wzrost liczby pracuj¹cych do 1480 tys. osób, któremu towarzyszy spadek liczby bezrobotnych do oko³o 200 tys. osób w 2011 roku. Scenariusz poœredni wskazuje na wzrost liczby pracuj¹cych do 1260 tys. osób, przy spadku liczby bezrobotnych do ponad 230 tys. osób. W scenariuszu pesymistycznym prognozowana jest stabilizacja liczby pracuj¹cych na poziomie oko³o 1100 tys. osób, przy spadku liczby bezrobotnych do blisko 240 tys. osób. Obserwowana w ostatnich latach tendencja wzrostu liczby pracuj¹cych w województwie dolnoœl¹skim odzwierciedlona jest w optymistycznym i poœrednim scenariuszu rozwojowym. Jedynie scenariusz pesymistyczny przewiduje pewn¹ stagnacjê na rynku pracy, przejawiaj¹c¹ siê ni szym ni wczeœniejsze tendencje wzrostu zatrudnienia (choæ jest to ci¹gle tendencja rosn¹ca).

16 16 Bogdan SUCHECKI Liczba zatrudnionych Liczba pracuj¹cych Liczba bezrobotnych Liczba wolnych miejsc pracy Produkt regionalny brutto Nominalna miesiêczna p³aca przeciêtna Liczba aktywnych zawodowo Stopa bezrobocia Wykres 4. Rezultaty prognozowania wariantowego

17 Analiza i prognozy rynku pracy Dolnego Œl¹ska (przemys³, rolnictwo, us³ugi) 17 Literatura [1] Suchecki B., Dynamics of Employment and Unemployment in Poland Econometric Analysis With Application of Error Correction Models [w:] Labour market flexibility in the wake of EU accession, Wyd. IPiSS, Warszawa [2] Suchecki B., Prognoza popytu na pracê wed³ug województw na lata , [w:] Przekrojowe prognozy popytu na pracê w Polsce na lata , T. XV, RCSS, Warszawa [3] Suchecki B., Gajdos A., Simulation analysis of the sectoral labour market model, Dynamic Econometric Models, Wydawnictwo UMK, Toruñ [4] Suchecki B., Gajdos A., Modelowanie i prognozowanie rynku pracy, [w:] Prognozy rynku pracy i zapotrzebowania na kwalifikacje, Kupczyk T. (red.), Politechnika Wroc³awska Centrum Kszta³cenia Ustawicznego, Wroc³aw [5] System Prognozowania Popytu na Pracê w Polsce, Czêœæ IV, SPPP podrêcznik u ytkownika, Suchecki B. (red.), Rz¹dowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa 2005.

18 18 Bogdan SUCHECKI Za³¹cznik W wersji symulacyjnej modelu zastosowano natomiast nastêpuj¹ce zale noœci: pkb_dol=exp(a01+a11*log(pkb)+a21*log(wb_dol)) wbp_dol=b01+b11*pkb_dol(-1)/lp_dol(-1)+b31*wb_dol(-1)+b41*pc_dol(-1) lz_dol=c11*pkb_dol+c21*wbp_dol+c31*lz_dol(-1) lp_dol=d01+d11*lz_dol+d21*wb_dol lb_dol=e01+e11*pkb_dol+e21*lb_dol(-1)+e31*wb_dol lop_dol=f01+f11*lop_dol(-4)+f21*pkb_dol+f31*lb_dol( 2)+f41*s1 pc_dol=g01+g11*pc_dol(-4)+g21*pc+g31*pc_dol(-1) Oprócz równañ stochastycznych w modelu zastosowano cztery to samoœci umo liwiaj¹ce prognozowanie: 1. LAZ_dol = LP_dol + LB_dol liczby aktywnych zawodowo w województwie dolnoœl¹skim, 2. LPP_dol = LP_dol + LOP_dol ca³kowitego popytu na pracê w województwie, 3. WB_dol = WBP_dol/PC_dol poziom realnej p³acy przeciêtnej, 4. SB_dol = LB_dol/LAZ_dol stopê bezrobocia regionalnego.

19 Analiza i prognozy rynku pracy Dolnego Œl¹ska (przemys³, rolnictwo, us³ugi) 19 Model RYNEKDOL Linkage Statistics 19 Equations 47 Endogenous Linkages Density of Linkage Matrix is 2.47 Equations will be solved in the following order: Equation Associated Variable 1 EWBP WBP 2 ELZ LZ 3 ELP LP 4 ELB LBB 5 ELO LO 6 ILAZ LAZ 7 ILPP LPP 8 IWB WB 9 EPKBDO PKB_DOL 10 EWBPDO WBP_DOL 11 ELZDO LZ_DOL 12 ELPDO LP_DOL 13 ELBDO LB_DOL 14 ELOPDO LOP_DOL 15 ILAZDO LAZ_DOL 16 ILPPDO LPP_DOL 17 IWBDO WB_DOL 18 ISBDO SB_DOL 19 EPCDO PC_DOL Recursive block 1 is empty. Nonlinear simultaneous block 1 contains 5 equations. Recursive block 2 contains 14 equations.

20 20 Bogdan SUCHECKI Wariantowe prognozy dolnoœl¹skiego rynku pracy I. Wariant optymistyczny LP_DOL^05 LZ_DOL^05 LB_DOL^05 LOP_DOL^05 WBP_DOL^05 PKB_DOL^05 w tys. osób w tys. osób w tys. osób w tys. miejsc w z³. c.b. w tys.z³.c.s Q1 1113, , ,163 3, , Q2 1124, , ,023 3, , Q3 1138, , ,727 4, , Q4 1187, , ,627 2, , Q1 1186, , ,303 4, , Q2 1200, , ,752 3, , Q3 1217, , ,441 4, , Q4 1271, , ,211 3, , Q1 1272, , ,737 4, , Q2 1289, , ,683 4, , Q3 1309, , ,768 4, , Q4 1367, , ,147 4, , Q1 1371, , ,554 5, , Q2 1390, , ,179 4, , Q3 1411, , ,916 5, , Q4 1473, , ,144 4, , Q1 1477, , ,724 5, ,500