Uczeń ma świadomość, jak wielkie znaczenie dla obywateli i całej gospodarki mają decyzje dotyczące wydatków i dochodów państwa.

Transkrypt

1 1. Budżet państwa Uczeń zna: a. 1. Cele lekcji i. a) Wiadomości pojęcia: budżet państwa, deficyt, równowaga budżetowa, procedurę uchwalania ustawy budżetowej, podstawowe dochody i wydatki państwa. ii. b) Postawy Uczeń ma świadomość, jak wielkie znaczenie dla obywateli i całej gospodarki mają decyzje dotyczące wydatków i dochodów państwa. b. 2. Metoda i forma pracy symulacja, wykład, analiza materiałów źródłowych c. 3. Środki dydaktyczne Podręcznik: Z. Makieła, T. Rachwał, Podstawy Przedsiębiorczości. Kształcenie ogólne w zakresie podstawowym, Nowa Era, Warszawa Dane statystyczne dotyczące budżetu państwa d. 4. Przebieg lekcji i. a) Faza przygotowawcza 1. Sprawdzenie listy obecności. 2. Przypomnienie wiadomości zdobytych na poprzedniej lekcji. ii. b) Faza realizacyjna 1. Nauczyciel prosi uczniów, by postarali się sformułować definicje budżetu państwa. Następnie podaje pełną definicję omawianego pojęcia (załącznik 1). 2. Nauczyciel rozpoczyna dyskusję na temat zasad rządzących tworzeniem budżetu. Uczniowie podają zasady, które ich zdaniem mogłyby być zasadami budżetowymi (mogą korzystać z podręcznika). Nauczyciel przedstawia kompletny wykaz zasad tworzenia budżetu i omawia go (załącznik 2). 3. Nauczyciel prosi uczniów, by na podstawie posiadanej wiedzy (np. wiadomości z mass mediów) określili, czym jest deficyt budżetowy. Nauczyciel wspomaga uczniów w ustaleniu definicji, dyktuje wniosek do zeszytów (załącznik 3). 4. Nauczyciel rozdaje uczniom tabele z danymi statystycznymi dotyczącymi struktury dochodów i wydatków budżetu państwa w 2005 roku (załącznik 4).

2 5. Uczniowie analizują dane dotyczące dochodów i wydatków państwa w 2005 roku. Nauczyciel prosi uczniów o odpowiedź na pytania: Czy budżet na rok 2005 spełnia zasadę równowagi budżetowej? Jakie są priorytety państwa w części dotyczącej wydatków budżetowych? Jakie działy mają najwyższy udział w wydatkach państwa? Jakie są główne źródła dochodów państwa? W jaki sposób można zmniejszyć deficyt budżetowy? 6. Na podstawie analizy danych uczniowie oceniają najważniejsze źródła dochodów i wydatków państwa (załącznik 5). iii. c) Faza podsumowująca 1. Podsumowanie wiadomości zdobytych na lekcji. 2. Nauczyciel dyktuje uczniom pracę domową: Zastanów się jak wygląda budżet Twojej gminy. e. 5. Bibliografia Z. Makieła, T. Rachwał, Podstawy Przedsiębiorczości. Kształcenie ogólne w zakresie podstawowym, Nowa Era, Warszawa załącznik 1. f. 6. Załączniki i. a) Materiały dla nauczyciela Budżet państwa to plan finansowy zawierający dochody i wydatki rządowe w danym roku, zatwierdzony przez parlament ustawą budżetową. Budżet państwa musi spełniać pewne zasady, określone w konstytucji i prawie budżetowym, które zapewniają parlamentowi wpływ na wszystkie dziedziny działalności rządu. załącznik 2. Do zasad budżetowych należą: Zasada zupełności. Zgodnie z nią budżet obejmuje wszelkie dochody i wydatki państwa i dostarcza wszystkich informacji na temat finansów państwa w celu poddania ich kontroli. Jest ona przestrzegana w formie tzw. budżetowania brutto właściwego dla jednostek budżetowych, które odprowadzają dochody do budżetu, a ich wydatki są z budżetu pokrywane. Poza budżetem funkcjonują jednak, tzw. fundusze celowe, których dochody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki są przeznaczone na realizację wyodrębnionych celów. Zasada jedności. Wymaga, aby dochody i wydatki były ujęte w jednym akcie prawnym i tworzyły jedno zestawienie, co daje możliwość wglądu w całość sytuacji finansowej państwa. Zasada jawności. Oznacza konieczność zapoznania opinii publicznej z budżetem oraz jawnego uchwalania i wykonywania ustawy budżetowej. Zasada równowagi budżetowej. Wymaga, by suma planowanych i rzeczywistych wydatków była równa sumie planowanych i osiąganych dochodów. Jeśli dochody przewyższają wydatki, mamy do

3 czynienia z nadwyżką budżetową. Równowaga budżetowa jest trudna do osiągnięcia. załącznik 3. Cechą charakterystyczną wielu współczesnych budżetów jest występowanie deficytu budżetowego, czyli sytuacji, gdy wysokość wydatków przekracza wysokość dochodów. Deficyt budżetowy może mieć poważne konsekwencje dla gospodarki. Jeśli dochody państwa nie wystarczają na pokrycie niezbędnych wydatków, rząd musi pożyczać pieniądze w bankach lub od obywateli (emituje obligacje, zaciąga pożyczki w bankach krajowych lub zagranicznych). Pojawia się wówczas dług publiczny - zadłużenie wewnętrzne lub zewnętrzne. Jeszcze gorszym rozwiązaniem jest drukowanie pustego pieniądza w celu pokrycia deficytu, gdyż powoduje to wzrost inflacji. załącznik 4. Struktura dochodów i wydatków budżetu państwa w 2005 roku. DOCHODY BUDŻETU PAŃSTWA W 2005 R. Wyszczególnienie 1 2 Plan na 2005 rok w tysiącach zł DOCHODY OGÓŁEM Dochody podatkowe Podatki pośrednie a) podatek od towarów i usług b) podatek akcyzowy c) podatek od gier Podatek dochodowy od osób prawnych Podatek dochodowy od osób fizycznych Dochody niepodatkowe Dywidenda Wpłaty z zysku NBP Cło Dochody jednostek Pozostałe dochody niepodatkowe Wpłaty jednostek samorządu terytorialnego Dochody zagraniczne Wpłaty do budżetu państwa z Unii Europejskiej

4 WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA W 2005 R. Treść Plan na 2005 r. 2 3 Rolnictwo i łowiectwo Leśnictwo Rybołówstwo i rybactwo Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przemysłowe Handel Hotele i restauracje Transport i łączność Turystyka Gospodarka mieszkaniowa Działalność usługowa Informatyka Nauka Administracja publiczna Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa Obrona narodowa Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa Wymiar sprawiedliwości Dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od innych jednostek nieposiadających osobowości prawnej oraz wydatki związane z ich poborem Obsługa długu publicznego Różne rozliczenia Oświata i wychowanie Szkolnictwo wyższe Ochrona zdrowia Pomoc społeczna Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej Edukacyjna opieka wychowawcza Gospodarka komunalna i ochrona środowiska Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego Ogrody botaniczne i zoologiczne oraz naturalne obszary i obiekty chronionej przyrody Kultura fizyczna i sport Ogółem SALDO: zł załącznik 5.

5 Najważniejsze dochody państwa: podatki pośrednie - płacone przez nabywców, zawarte w cenie dóbr i usług. Należy do nich podatek VAT (podatek od wartości dodanej) oraz podatek akcyzowy (zawarty w cenie tzw. wyrobów akcyzowych np. alkoholu, benzyny, papierosów itp.), podatki bezpośrednie - podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) oraz podatek od osób prawnych (CIT), podatek od gier, cła, opłaty - np. opłaty sądowe, grzywny, mandaty, dochody z praw majątkowych przysługujących państwu np.: wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego, dochody państwowych jednostek budżetowych, dochody z operacji finansowych podejmowanych przez państwo - np.: opłaty od poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa, odsetki z krajowych i zagranicznych pożyczek udzielonych z budżetu. Najważniejsze wydatki państwa: wydatki bieżące - związane z funkcjonowaniem instytucji państwowych, w tym subwencje (subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego na finansowanie zadań samorządów np. prowadzenie szkół) oraz dotacje dla różnych podmiotów, w tym: samorządów, Funduszu Pracy, Funduszu Ubezpieczeń Społecznych itp. Ważnym składnikiem są również wydatki na wynagrodzenia pracowników jednostek budżetowych, parlamentarzystów, wymiaru sprawiedliwości, policji itp., wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa - na oprocentowanie pożyczek i kredytów, w tym zagranicznych; oprocentowanie i dyskonto skarbowych papierów wartościowych, wypłaty związane z poręczeniami i gwarancjami udzielonymi przez Skarb Państwa, wydatki majątkowe budżetu - związane z udziałem Skarbu Państwa w spółkach prawa handlowego np.: nabywanie akcji, wnoszenie wkładów oraz wydatki inwestycyjne - w dziedzinie obronności kraju, ochrony środowiska, infrastruktury, rozwoju regionalnego, kultury, nauki itp., subwencje dla partii politycznych. g. 7. Czas trwania lekcji 2 x 45 minut brak h. 8. Uwagi do scenariusza