Po I semestrze nauki w klasie pierwszej uczeń potrafi:

Transkrypt

1 WYMAGANIA PROGRAMOWE SEMESTRALNE I ROCZNE Z PRZEDMIOTU GEOGRAFIA DLA KLAS I-III GIMNAZJUM wymagania zgodne z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. Nr 4 poz. 17) a)klasa I Po I semestrze nauki w klasie pierwszej uczeń potrafi: Dział programu I. Podstawy geografii Materiał nauczania Podział nauk geograficznych Źródła informacji geograficznej Kształt i wymiary Ziemi Współrzędne geograficzne Elementy mapy Generalizacja treści mapy Rodzaje map Plan Metody przedstawiania zjawisk na mapach Praca z mapą samochodową i mapą turystyczną Wymagania podstawowe uczeń poprawnie: wyjaśnia znaczenie terminu geografia przedstawia podział nauk geograficznych wyjaśnia, czym zajmuje się geografia fizyczna i społeczno-ekonomiczna wymienia źródła informacji geograficznej podaje wymiary Ziemi oraz główne cechy jej kształtu wyjaśnia różnice między elipsoidą a geoidą wskazuje na mapie świata i na globusie: równik, południk 0, zwrotniki, koła podbiegunowe oraz półkule: południową, północną, wschodnią i zachodnią wymienia cechy południków i równoleżników długość geograficzna, szerokość geograficzna określa położenie matematyczno- -geograficzne punktów i obszarów na mapie odczytuje współrzędne geograficzne na globusie odszukuje obiekty na mapie na podstawie podanych współrzędnych geograficznych skala, siatka kartograficzna podaje różnice między siatką kartograficzną a geograficzną wymienia rodzaje skal oraz podaje ich przykłady posługuje się skalą mapy do obliczania odległości w terenie przekształca skale dokonuje podziału map ze względu na ich skalę oraz treść podaje różnice między planem a mapą wymienia metody przedstawiania zjawisk na mapach odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych wysokość względna, wysokość bezwzględna, poziomica odczytuje z mapy wysokość bezwzględną i oblicza wysokość względną wybranych punktów Wymagania ponadpodstawowe uczeń poprawnie: zna imiona lub nazwiska uczonych i ich dokonania w poznaniu kształtu Ziemi omawia historię poznania kształtu i rozmiarów Ziemi stosuje ze zrozumieniem pojęcia: długość geograficzna, szerokość geograficzna podaje zasady działania oraz możliwości wykorzystania odbiornika GPS oblicza skalę mapy, znając odległość rzeczywistą pomiędzy obiektami przedstawionymi na mapie posługuje się ze zrozumieniem terminem skala wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapie wyjaśnia, na czym polega generalizacja mapy oraz uzasadnia jej przydatność charakteryzuje wybrane metody przedstawiania zjawisk na mapach stosuje ze zrozumieniem terminy: wysokość względna, wysokość bezwzględna charakteryzuje sposoby przedstawiania rzeźby terenu na mapach projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych, topograficznych i samochodowych identyfikuje położenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty geograficzne na fotografiach, zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz mapach topograficznych

2 analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych, turystycznych dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych posługuje się w terenie planem, mapą topograficzną, turystyczną, samochodową (m.in. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie) lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty oraz najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w (niziny, wyżyny, góry, rzeki, jeziora, wyspy, morza, państwa itp.) Po całym roku nauki w klasie pierwszej uczeń potrafi wykazać się wiadomościami i umiejętnościami zdobytymi w I semestrze oraz: II. Ruchy Ziemi III. Atmosfera i hydrosfera Układ Słoneczny Ruch obiegowy Ziemi Astronomiczne pory roku Oświetlenie Ziemi w pierwszych dniach astronomicznych pór roku Zaćmienie Słońca i Księżyca Strefy oświetlenia Ziemi Ruch obrotowy Ziemi Czas Międzynarodowa linia zmiany daty Skład i budowa atmosfery Temperatura powietrza Zależność temperatury powietrza od kąta padania promieni słonecznych Ciśnienie atmosferyczne Wiatr Wilgotność powietrza Osady atmosferyczne podaje różnicę między teorią geocentryczną a heliocentryczną wymienia nazwy planet Układu Słonecznego rozpoznaje i nazywa ciała niebieskie przedstawione na ilustracji porównuje planety Układu Słonecznego, korzystając z danych liczbowych ruch obiegowy Ziemi, równonoc wiosenna, równonoc jesienna, przesilenie zimowe, przesilenie letnie podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi podaje najważniejsze następstwa ruchu obiegowego Ziemi wymienia daty występowania równonocy oraz przesileń podaje daty przesileń i równonocy na podstawie ilustracji przedstawiających oświetlenie Ziemi w ciągu roku ruch obrotowy Ziemi, doba, górowanie Słońca, południk miejscowy, gnomon podaje cechy ruchu obrotowego Ziemi oblicza kąt, o jaki obraca się Ziemia w określonym czasie podaje najważniejsze następstwa ruchu obrotowego Ziemi czas słoneczny, czas strefowy, czas urzędowy wyjaśnia przyczynę wprowadzenia stref czasowych i międzynarodowej linii zmiany daty posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i słonecznego na Ziemi atmosfera, troposfera podaje skład chemiczny powietrza atmosferycznego wymienia w kolejności nazwy warstw atmosfery, zaczynając od tej warstwy, która znajduje się najbliżej powierzchni Ziemi charakteryzuje poszczególne planety Układu Słonecznego posługując się rysunkiem, wyjaśnia zjawiska zaćmienia Słońca i zaćmienia Księżyca charakteryzuje strefy oświetlenia Ziemi wyjaśnia przyczyny występowania dnia polarnego i nocy polarnej przedstawia (korzystając również z własnych obserwacji) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku omawia zastosowanie gnomonu demonstruje ruch obrotowy Ziemi, posługując się tellurium lub globusem oblicza czas słoneczny i strefowy danego miejsca na podstawie jego położenia matematycznogeograficznego charakteryzuje czas słoneczny, strefowy, uniwersalny, urzędowy posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: ruch obrotowy, czas słoneczny, czas strefowy, czas uniwersalny i czas urzędowy ustala, jaki dzień tygodnia nastąpi po przekroczeniu międzynarodowej linii zmiany daty wyjaśnia wpływ wybranych czynników na zróżnicowanie temperatury powietrza na Ziemi wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza oblicza zmiany temperatury powietrza wraz ze wzrostem

3 IV. Opady atmosferyczne Rodzaje chmur Pogoda i klimat Czynniki klimatotwórcze Strefy klimatyczne na kuli ziemskiej Klimat górski Zasoby wodne Ziemi Typy mórz Zasolenie wody morskiej Ruchy wody morskiej Wody podziemne omawia na podstawie schematu zmiany temperatury powietrza w poszczególnych warstwach atmosfery wyjaśnia znaczenie terminu izoterma podaje czynniki wpływające na temperaturę powietrza na Ziemi omawia zależność temperatury powietrza od kąta padania promieni słonecznych charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych oblicza średnią roczną temperaturę powietrza, średnią roczną amplitudę temperatury powietrza oraz roczną sumę opadów atmosferycznych sporządza wykres przedstawiający przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych ciśnienie atmosferyczne, niż baryczny, wyż baryczny, izobara sporządza schemat wyżu i niżu barycznego wyjaśnia przyczynę powstawania wiatru wymienia przykłady wiatrów stałych i okresowo zmiennych występujących na kuli ziemskiej wskazuje na mapie świata obszary występowania różnych rodzajów wiatrów wilgotność powietrza, wilgotność względna, kondensacja, resublimacja analizuje rozkład opadów atmosferycznych na kuli ziemskiej na podstawie map klimatycznych omawia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia opadów atmosferycznych na Ziemi podaje przykłady obszarów charakteryzujących się nadmiarem lub niedoborem opadów atmosferycznych wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych rozpoznaje przedstawione na fotografiach osady atmosferyczne pogoda, klimat wymienia czynniki klimatotwórcze wymienia strefy klimatyczne na kuli ziemskiej i wskazuje ich zasięg na mapie omawia zasoby wodne Ziemi na podstawie schematu wymienia nazwy oceanów i wskazuje te oceany na mapie świata wskazuje na mapie świata wybrane prądy morskie oraz wymienia ich nazwy podaje przykłady ruchów wody morskiej dostrzega i wyjaśnia związki między warunkami klimatycznymi a zasoleniem wody morskiej wymienia rodzaje wód podziemnych wyjaśnia znaczenie terminu gejzer wymienia metody badania wnętrza Ziemi wysokości charakteryzuje rodzaje wiatrów na podstawie ilustracji stosuje ze zrozumieniem pojęcia: niż baryczny, wyż baryczny rozpoznaje na podstawie fotografii rodzaje chmur charakteryzuje rodzaje chmur, a także opadów i osadów atmosferycznych charakteryzuje wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosferycznych oraz map stref klimatycznych na Ziemi stosuje ze zrozumieniem terminy: pogoda, klimat charakteryzuje klimat górski charakteryzuje strefy klimatyczne pod względem warunków sprzyjających działalności człowieka charakteryzuje typy mórz, podaje ich przykłady i wskazuje je na mapie świata charakteryzuje przyczyny i skutki ruchów wody morskiej omawia mechanizm funkcjonowania gejzeru charakteryzuje warstwy wnętrza Ziemi

4 Wnętrze Ziemi wymienia w kolejności warstwy wnętrza Ziemi, zaczynając od warstwy znajdującej się najgłębiej omawia na podstawie schematu budowę wnętrza Ziemi podaje różnicę między litosferą a skorupą ziemską podaje główne cechy płytowej budowy litosfery prądy konwekcyjne, skała, minerał wymienia nazwy wybranych skał i minerałów podaje przykłady minerałów skałotwórczych wymienia procesy wewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi wskazuje na mapie świata obszary aktywne sejsmicznie omawia skutki trzęsień ziemi wulkan, lawa, magma, erupcja, Ognisty Pierścień Pacyfiku wymienia przykłady wulkanów i wskazuje je na mapie świata wymienia na podstawie schematu elementy budowy wulkanu wymienia produkty erupcji wulkanicznej omawia skutki erupcji wulkanicznych ruchy górotwórcze, góry fałdowe, góry zrębowe, subdukcja wymienia nazwy er i okresów geologicznych wymienia nazwy orogenez w dziejach Ziemi wskazuje na mapie świata przykłady gór fałdowych, wulkanicznych i zrębowych omawia różnice między górami fałdowymi a zrębowymi wymienia nazwy wielkich form ukształtowania powierzchni Ziemi podaje zależność pomiędzy głębokością a temperaturą we wnętrzu Ziemi rozpoznaje skały i określa ich rodzaj charakteryzuje skały i warunki ich powstawania podaje przykłady gospodarczego wykorzystania skał wykazuje związki pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi stosuje ze zrozumieniem terminy: hipocentrum, epicentrum charakteryzuje na podstawie schematów powstawanie gór fałdowych i zrębowych charakteryzuje wielkie formy ukształtowania powierzchni Ziemi określa na podstawie danych statystycznych ukształtowanie powierzchni kontynentów b)klasa II Po I semestrze nauki w klasie drugiej uczeń potrafi: V. Procesy zewnętrzne kształtując e powierzch nię Ziemi Wietrzenie Ruchy masowe w górach Procesy krasowe Formy krasu powierzchniowego i podziemnego Rzeźbotwórcza działalność rzeki Biegi rzeki Typy ujść rzecznych Lodowce górskie i lądolody Powstawanie i ruch lodowca Rzeźbotwórcza działalność lodowców górskich i lądolodów Formy polodowcowe Niszcząca działalność morza Powstawanie klifu Budująca działalność morza Powstawanie mierzei Typy wybrzeży Rzeźbotwórcza działalność wiatru Typy pustyń wymienia procesy zewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi erozja, wietrzenie, zwietrzelina, ruchy masowe, krasowienie wymienia rodzaje wietrzenia wymienia rodzaje skał, które ulegają krasowieniu podaje przykłady form krasu powierzchniowego i podziemnego wskazuje na mapie regiony, w których występują zjawiska krasowe analizuje schemat jaskini i występujących w niej form krasowych wyjaśnia terminy: erozja wgłębna, erozja boczna, erozja wsteczna, akumulacja podaje przykłady form erozji i akumulacji rzecznej wymienia rodzaje ujść rzecznych omawia warunki sprzyjające powstawaniu delt oraz ujść lejkowatych wskazuje na mapie świata przykłady posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenia i erozji rozpoznaje na ilustracjach formy terenu powstałe na skutek wietrzenia charakteryzuje rodzaje wietrzenia i formy terenu powstałe w jego wyniku charakteryzuje ruchy masowe posługuje się ze zrozumieniem terminem krasowienie omawia procesy krasowe i wyjaśnia, w jaki sposób powstają formy krasowe przedstawia rzeźbotwórczą rolę wód płynących charakteryzuje działalność rzeki w górnym, środkowym i dolnym biegu przedstawia rzeźbotwórczą rolę lodowców górskich i lądolodów stosuje ze zrozumieniem termin granica wiecznego śniegu wyjaśnia genezę wybrzeży morskich

5 rzek posiadających ujście deltowe i lejkowate wyjaśnia proces powstawania delty wyjaśnia proces powstawania meandrów wyjaśnia znaczenie terminu granica wiecznego śniegu wskazuje na mapie świata obszary występowania lądolodów podaje różnice między lodowcem górskim a lądolodem dostrzega związek między warunkami klimatycznymi a występowaniem lodowców górskich i lądolodów na kuli ziemskiej wymienia przykłady form powstałych w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów rozpoznaje i podpisuje na schemacie formy polodowcowe wyjaśnia znaczenie terminu abrazja podaje przykłady form powstałych w wyniku rzeźbotwórczej działalności morza omawia na podstawie ilustracji proces powstawania klifu i mierzei wymienia najważniejsze typy wybrzeży morskich i wskazuje je na mapie świata korazja, niecka deflacyjna, wydma, barchan wskazuje na mapie wybrane pustynie wymienia rodzaje pustyń ze względu na rodzaj podłoża podaje przykłady form powstałych na skutek erozyjnej i akumulacyjnej działalności wiatru wskazuje różnice między barchanem a wydmą paraboliczną przedstawia rzeźbotwórczą rolę fal morskich przedstawia rzeźbotwórczą rolę wiatru rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania czynników rzeźbotwórczych VI. Pedosfera i biosfera Czynniki glebotwórcze Poziomy glebowe Gleby strefowe i astrefowe na Ziemi Biosfera Strefy roślinne na Ziemi gleba, żyzność gleby wymienia czynniki glebotwórcze wymienia najważniejsze rodzaje gleb strefowych i astrefowych na Ziemi wskazuje i nazywa na podstawie schematu profilu glebowego poziomy glebowe nazywa główne strefy roślinne na kuli ziemskiej i wskazuje je na mapie świata charakteryzuje poziomy glebowe wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi Afryka położenie i ukształtowanie powierzchni Afryki budowa geologiczna Afryki (w tym Wielkie Rowy Afrykańskie) strefowość klimatyczno-roślinno- -glebowa Afryki wody powierzchniowe Afryki zróżnicowanie ludności eksplozja demograficzna rozmieszczenie ludności Afryki i urbanizacja problemy mieszkańców Afryki (niedożywienie, AIDS, brak stałego dostępu do wody pitnej, konflikty zbrojne) cechy gospodarki Afryki rolnictwo strefa Sahelu zależność pomiędzy formami gospodarowania człowieka a zasobami wodnymi wskazuje Afrykę na mapie świata określa położenie geograficzne Afryki na kuli ziemskiej porównuje linię brzegową Afryki z linią brzegową innych kontynentów na mapie wskazuje na mapie ogólnogeograficznej wybrane elementy linii brzegowej, krainy geograficzne, rzeki i jeziora Afryki oraz podaje ich nazwy rzeka okresowa, rzeka epizodyczna, obszar bezodpływowy wymienia nazwy stref klimatycznoroślinno-glebowych Afryki wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat Afryki przyporządkowuje strefom klimatycznym odpowiednie formacje określa położenie matematycznogeograficzne Afryki oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Afryki określa cechy ukształtowania powierzchni Afryki wykazuje związki między budową geologiczną a ukształtowaniem pionowym Afryki wyjaśnia mechanizm powstawania systemu rowów tektonicznych w Afryce omawia wpływ wybranych czynników geograficznych na klimat Afryki charakteryzuje klimat oraz formacje roślinne Afryki na podstawie mapy klimatycznej, klimatogramów oraz ilustracji wyjaśnia zależności między

6 potrzeba racjonalnego gospodarowania w środowisku charakteryzującym się poważnymi niedoborami słodkiej wody wskaźnik rozwoju społecznego (HDI) w Afryce przemysł terminy: przyrost naturalny eksplozja demograficzna, urbanizacja, zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego wybranych państw afrykańskich (Egipt, RPA) roślinne i typy gleb w Afryce wyjaśnia znaczenie terminu gęstość zaludnienia podaje liczbę ludności Afryki wymienia nazwy odmian ludzkich zamieszkujących Afrykę przyrost naturalny, eksplozja demograficzna, urbanizacja omawia przyczyny eksplozji demograficznej w Afryce omawia zróżnicowanie ludności Afryki wymienia nazwy obszarów najgęściej i najsłabiej zaludnionych w Afryce wyjaśnia przyczyny niskiego poziomu urbanizacji w Afryce wymienia nazwy oraz wskazuje na mapie największe miasta w Afryce wyjaśnia znaczenie terminu produkt krajowy brutto opisuje poziom rozwoju gospodarczego Afryki wymienia czynniki warunkujące rozwój rolnictwa w Afryce wyjaśnia, dlaczego Afryka nazywana jest kontynentem rolniczym opisuje pasterstwo koczownicze w Afryce wymienia nazwy najważniejszych roślin żywieniowych i eksportowych uprawianych w Afryce wyjaśnia przyczyny niskiego poziomu rozwoju przemysłu w Afryce opisuje poziom rozwoju usług w Afryce wymienia główne cechy środowiska Egiptu i Republiki Południowej Afryki opisuje potencjał gospodarczy Egiptu i RPA rozmieszczeniem stref klimatycznych, roślinnych i glebowych w Afryce wykazuje symetryczność stref klimatyczno-roślinno-glebowych Afryki dowodzi związku między warunkami klimatycznymi, ukształtowaniem pionowym a gęstością i układem sieci rzecznej w Afryce wyjaśnia przyczyny i skutki wysokiego przyrostu naturalnego w Afryce oblicza współczynnik przyrostu naturalnego w Afryce uzasadnia twierdzenie, że Afryka jest kontynentem ludzi młodych ocenia wpływ warunków naturalnych na rozmieszczenie ludności w Afryce omawia wskaźnik HDI w wybranych krajach na podstawie mapy tematycznej omawia problemy związane z epidemią AIDS na kontynencie afrykańskim wymienia przyczyny i skutki głodu oraz konfliktów zbrojnych toczących się na terenie Afryki ocenia warunki środowiska przyrodniczego Afryki pod kątem rozwoju rolnictwa analizuje gospodarowanie w strefie Sahelu wyjaśnia przyczyny i skutki pustynnienia uzasadnia konieczność sztucznego nawadniania pól uprawnych w Egipcie analizuje przyczyny i skutki nadmiernej działalności rolniczej w Afryce dowodzi wpływu kolonializmu na aktualne problemy gospodarcze Afryki wykazuje zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno- -gospodarczego państw afrykańskich porównuje cechy społecznogospodarcze wybranych państw afrykańskich na przykładzie Egiptu i RPA Po całym roku nauki w klasie drugiej uczeń potrafi wykazać się wiadomościami i umiejętnościami zdobytymi w I semestrze oraz: Ameryka Północna i Południow a położenie i ukształtowanie powierzchni Ameryki budowa geologiczna (w tym uskok San Andreas) typy klimatów i roślinność Ameryki wody powierzchniowe Ameryki rozmieszczenie ludności Ameryki zróżnicowanie etniczne i kulturowe ludności Ameryki urbanizacja (miasta-giganty) przyczyny zróżnicowania poziomu gospodarczego państw obu Ameryk bogata północ i biedne południe warunki naturalne Stanów Zjednoczonych wskazuje Amerykę na mapie świata określa położenie geograficzne Ameryki na kuli ziemskiej Ameryka Łacińska, Ameryka Środkowa opisuje linię brzegową Ameryki najważniejszych krain geograficznych, rzek i jezior w Ameryce Północnej i Południowej obszarów aktywnych sejsmicznie i wulkanicznie w Ameryce wymienia czynniki geograficzne określa położenie matematycznogeograficzne Ameryki oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Ameryki porównuje rozwinięcie linii brzegowej i ukształtowanie powierzchni Ameryki z innymi kontynentami wykazuje związki między budową geologiczną a ukształtowaniem pionowym Ameryki wyjaśnia przyczyny wulkanizmu i trzęsień ziemi w Ameryce omawia aktywność sejsmiczną uskoku San Andreas

7 ludność i urbanizacja Stanów Zjednoczonych regiony gospodarcze Stanów Zjednoczonych; zależność pomiędzy ich gospodarką a warunkami środowiska przyrodniczego rola Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej warunki naturalne Brazylii ludność i urbanizacja; cechy rozwoju i problemy wielkich miast Brazylii gospodarcze wykorzystanie Amazonii konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem kształtujące klimat Ameryki przyporządkowuje strefom klimatycznym odpowiednie zbiorowiska roślinne w Ameryce wymienia nazwy przedstawicieli odmian ludzkich oraz odmian ludzkich mieszanych zamieszkujących Amerykę wyjaśnia przyczyny zróżnicowania ludności Ameryki opisuje wielkie migracje w dziejach Ameryki porównuje liczbę ludności w wybranych krajach Ameryki na podstawie dostępnych źródeł wskazuje na mapie obszary gęsto i słabo zaludnione w Ameryce oraz nazywa je opisuje, korzystając z mapy, rozmieszczenie ludności Ameryki Północnej i Południowej wymienia nazwy i wskazuje na mapie największe miasta Ameryki podaje przyczyny migracji do wielkich miast w Ameryce wymienia przyczyny dużego zróżnicowania etnicznego i kulturowego ludności Ameryki wymienia cechy wysoko rozwiniętych gospodarczo krajów Ameryki najlepiej i najsłabiej rozwiniętych gospodarczo państw w Ameryce wskazuje na mapie obszary o największej koncentracji przemysłu w Ameryce i nazywa je wskazuje na mapie świata Stany Zjednoczone, podaje nazwę stolicy tego kraju oraz nazwy państw z nim sąsiadujących określa położenie geograficzne USA wybranych krain geograficznych, najważniejszych rzek i jezior USA omawia cechy ukształtowania powierzchni USA wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego USA opisuje zróżnicowanie ludności USA wyjaśnia zależność między warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem ludności w USA megalopolis, technopolia wymienia najważniejsze cechy gospodarki USA wymienia nazwy głównych roślin uprawianych na terenie USA wyjaśnia uwarunkowania wysokiego rozwoju gospodarczego USA wskazuje na mapie oraz wymienia nazwy obszarów o dużej koncentracji przemysłu w USA wskazuje na mapie świata Brazylię i podaje nazwę stolicy tego kraju określa położenie geograficzne Brazylii wybranych krain geograficznych i najważniejszych rzek Brazylii opisuje klimat Brazylii charakteryzuje rozmieszczenie ludności w Brazylii określa poziom urbanizacji w Brazylii największych miast Brazylii wyjaśnia znaczenie terminu fawele wykazuje wpływ wybranych czynników geograficznych na klimat Ameryki omawia skutki południkowego układu form rzeźby terenu w Ameryce Północnej i Południowej opisuje cechy klimatu Ameryki Północnej i Południowej na podstawie klimatogramów oraz mapy klimatycznej wykazuje wpływ klimatu na rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych w Ameryce wykazuje związki między warunkami klimatycznymi, ukształtowaniem pionowym a gęstością i układem sieci rzecznej w Ameryce wyjaśnia wpływ migracji na zróżnicowanie etniczne ludności Ameryki oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego w wybranych krajach Ameryki analizuje przyczyny wzrostu liczby ludności Ameryki oraz prognozuje dalsze jej zmiany wskazuje zależności miedzy warunkami naturalnymi a rozmieszczeniem ludności w Ameryce wyjaśnia przyczyny wysokiego stopnia urbanizacji w Ameryce Północnej i Południowej analizuje zmiany wskaźnika urbanizacji w Ameryce opisuje warunki życia i pracy ludzi zamieszkujących wielkie miasta Ameryki analizuje skutki gwałtownego wzrostu liczby ludności w wielkich miastach Ameryki wyróżnia główne cechy i przyczyny zróżnicowania kulturowego i etnicznego ludności Ameryki opisuje cechy gospodarki bogatej północy i biednego południa Ameryki wyjaśnia różnice między gospodarką krajów wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo w Ameryce analizuje przyczyny zróżnicowania gospodarczego bogatej północy i biednego południa Ameryki opisuje związki między warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem przemysłu w ocenia warunki środowiska przyrodniczego Ameryki pod kątem rozwoju rolnictwa Ameryce uzasadnia, że Amerykanie są narodem imigrantów udowadnia, że USA są potęgą gospodarczą świata analizuje uwarunkowania rozwoju przemysłu nowoczesnych technologii w Stanach Zjednoczonych opisuje znaczenie Doliny Krzemowej w rozwoju gospodarczym USA

8 wymienia najważniejsze cechy gospodarki Brazylii omawia uwarunkowania rozwoju przemysłu i rolnictwa Brazylii wskazuje na mapie obszary silnie uprzemysłowione w Brazylii i nazywa je wskazuje na mapie obszary rolnicze w Brazylii i nazywa je wymienia nazwy głównych roślin żywieniowych uprawianych w Brazylii opisuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska w najważniejszych regionach gospodarczych USA wykazuje zależność między wysokim poziomem gospodarki a poziomem rozwoju transportu w USA charakteryzuje regiony rolnicze w USA analizuje strukturę użytkowania ziemi w Stanach Zjednoczonych określa rolę Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej wykazuje wpływ czynników geograficznych na klimat Brazylii analizuje naturalne i antropogeniczne zagrożenia dla amazońskiej selwy opisuje warunki życia w wielkich miastach Brazylii określa cechy rozwoju i problemy wielkich miast w Brazylii analizuje udział i miejsce Brazylii w światowych zbiorach wybranych roślin uprawnych, korzystając z dostępnych źródeł porównuje poziom rozwoju gospodarczego Brazylii z poziomem rozwoju innych państw Ameryki Obszary okołobieg unowe Australia cechy położenia i środowiska geograficznego Arktyki cechy położenia i środowiska geograficznego Antarktyki sytuacja prawna kontynentu Antarktydy działalność człowieka w Arktyce i Antarktyce cechy i przyczyny zmian w środowisku przyrodniczym obszarów okołobiegunowych warunki naturalne Australii ludność i urbanizacja Australii gospodarka Australii wykorzystanie wód artezyjskich Oceania wskazuje na mapie świata Arktykę i Antarktykę przedstawia cechy położenia Arktyki i Antarktyki na podstawie mapy opisuje cechy środowiska obszarów okołobiegunowych wyjaśnia przyczyny zmian w środowisku obszarów okołobiegunowych góra lodowa, pak lodowy, nunatak, lodowiec szelfowy charakteryzuje klimat Antarktydy na podstawie klimatogramów wskazuje na mapie świata Australię i Oceanię określa położenie geograficzne Australii i Oceanii na kuli ziemskiej wymienia regiony geograficzne Oceanii opisuje, korzystając z mapy, linię brzegową i ukształtowanie pionowe Australii wymienia nazwy osobliwości przyrodniczych Australii wyjaśnia znaczenie terminu endemity wybranych krain geograficznych, najważniejszych rzek i jezior Australii charakteryzuje cechy środowiska przyrodniczego Australii i Oceanii ze szczególnym uwzględnieniem cech klimatu oraz specyfiki świata roślin i zwierząt wskazuje na mapie obszary o opisuje czynniki warunkujące klimat obszarów okołobiegunowych opisuje czynniki warunkujące klimat obszarów okołobiegunowych analizuje uwarunkowania powstania pokrywy lodowej w Antarktyce ocenia celowość badań prowadzonych przez naukowców na obszarach okołobiegunowych omawia status prawny Antarktydy analizuje przyczyny i skutki powstania dziury ozonowej nad Antarktydą oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Australii wykazuje zależność miedzy symetrycznym położeniem Australii po obu stronach zwrotnika Koziorożca a uwarunkowaniami klimatycznymi analizuje zależności między warunkami klimatycznymi a występowaniem wód powierzchniowych w Australii analizuje uwarunkowania rozmieszczenia ludności Australii i Oceanii opisuje przyczyny małej gęstości zaludnienia oraz niskiego poziomu urbanizacji Oceanii wykazuje wpływ migracji na zróżnicowanie australijskiego społeczeństwa

9 Azja położenie geograficzne Azji ukształtowanie powierzchni Azji budowa geologiczna Azji klimat i roślinność Azji wody powierzchniowe Azji zmiany liczby ludności Azji warunki przyrodnicze obszarów, na których kształtowały się najstarsze azjatyckie cywilizacje rozmieszczenie ludności Azji urbanizacja i wielkie miasta zróżnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego krajów azjatyckich warunki rozwoju rolnictwa w Azji związek pomiędzy kulturą ryżu a cechami klimatu monsunowego zróżnicowanie uprzemysłowienia w Azji terminy: azjatyckie tygrysy, OPEC warunki naturalne Chin ludność i urbanizacja w Chinach kierunki rozwoju gospodarczego Chin znaczenie Chin w gospodarce światowej warunki naturalne Indii ludność i urbanizacja Indii kontrasty społeczno- -gospodarcze Indii przyczyny gwałtownego rozwoju nowoczesnych technologii w Indiach warunki naturalne Japonii ludność i urbanizacja Japonii znaczenie czynników społecznokulturowych w tworzeniu nowoczesnej gospodarki Japonii termin region Bliskiego Wschodu cechy kulturowe krajów Bliskiego Wschodu zasoby ropy naftowej na Bliskim Wschodzie kierunki i poziom rozwoju gospodarczego krajów Bliskiego Wschodu konflikty zbrojne na Bliskim Wschodzie największej gęstości zaludnienia oraz obszary niezamieszkane w Australii charakteryzuje zróżnicowanie ludności Australii wymienia główne cechy gospodarki Australii analizuje strukturę użytkowania gruntów w Australii wyjaśnia znaczenie terminy Euroazja wskazuje na mapie świata Azję określa położenie geograficzne Azji na kuli ziemskiej wskazuje na mapie elementy linii brzegowej Azji i wymienia ich nazwy wymienia cechy ukształtowania powierzchni Azji wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat Azji najważniejszych krain geograficznych, rzek i jezior Azji najważniejszych krain geograficznych, rzek i jezior Azji najważniejszych krain geograficznych, rzek i jezior Azji y Azji rozmieszczenie wód powierzchniowych podaje liczbę ludności zamieszkującą Azję opisuje zróżnicowanie ludności Azji omawia czynniki warunkujące rozmieszczenie ludności w Azji omawia uwarunkowania eksplozji demograficznej w Azji azjatyckich miast-gigantów wymienia nazwy krajów Azji o wysokim i niskim wskaźniku urbanizacji obszarów o dużej i małej gęstości zaludnienia w Azji wyjaśnia znaczenie terminu azjatyckie tygrysy i podaje przykłady zaliczanych do nich państw wymienia cechy gospodarki azjatyckich wymienia nazwy głównych roślin żywieniowych uprawianych w Azji wskazuje na mapie główne rejony rolnicze w Azji i nazywa je omawia przyczyny zróżnicowania uprzemysłowienia państw w Azji wymienia nazwy surowców ocenia warunki środowiska przyrodniczego Australii i Oceanii pod kątem warunków życia ludności oraz rozwoju gospodarki wyjaśnia zależności między warunkami środowiska przyrodniczego a sposobami gospodarowania w australijskim rolnictwie opisuje budowę niecki artezyjskiej i uwarunkowania występowania źródeł artezyjskich opisuje budowę niecki artezyjskiej i uwarunkowania występowania źródeł artezyjskich przedstawia na podstawie map tematycznych główne cechy gospodarki Australii na tle jej warunków naturalnych wskazuje regiony geograficzne Oceanii na mapie ogólnogeograficznej oraz opisuje rolę turystyki w tych regionach porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze Australii oraz Oceanii ze środowiskiem innych kontynentów oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Azji y granicę między Europą a Azją charakteryzuje ukształtowanie powierzchni Azji wykazuje zależność między budową geologiczną a ukształtowaniem powierzchni Azji analizuje genezę powstawania Himalajów porównuje rozwinięcie linii brzegowej i ukształtowanie powierzchni Azji z innymi kontynentami opisuje cyrkulację monsunową wyjaśnia, na czym polega kontrastowość klimatyczna Azji opisuje czynniki warunkujące układ promienisty wielkich systemów rzecznych w Azji wykazuje na podstawie map tematycznych, że kontynent Azji jest obszarem wielkich geograficznych kontrastów analizuje zmiany liczby ludności Azji analizuje przyrost naturalny w wybranych państwach Azji charakteryzuje przyczyny i skutki wybranych problemów demograficznych Azji wyjaśnia uwarunkowania powstania miast-gigantów w Azji przedstawia na podstawie map tematycznych warunki przyrodnicze obszarów, na których kształtowały się najstarsze cywilizacje w Azji opisuje dziedzictwo kulturowe starych cywilizacji Azji analizuje strukturę i wartość PKB na jednego mieszkańca w wybranych państwach Azji ocenia warunki rozwoju rolnictwa w Azji omawia przyczyny zróżnicowania poziomu rozwoju rolnictwa w Azji wykazuje związek między rytmem

10 mineralnych wydobywanych w Azji wymienia nazwy państw wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo w Azji wskazuje na mapie Chiny, podaje nazwę stolicy tego kraju oraz nazwy państw z nim sąsiadujących wskazuje na mapie Chiny, podaje nazwę stolicy tego kraju oraz nazwy państw z nim sąsiadujących krain geograficznych oraz najważniejszych rzek w Chinach wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego Chin omawia cechy ukształtowania powierzchni Chin charakteryzuje klimat Chin opisuje przyczyny katastrofalnych powodzi w Chinach oraz podaje sposoby zapobiegania im wyjaśnia zależność między warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem ludności Chin podaje liczbę ludności Chin analizuje wykresy i dane liczbowe dotyczące rozwoju ludności Chin określa poziom urbanizacji w Chinach wymienia nazwy głównych roślin uprawnych Chin wymienia najważniejsze cechy gospodarki Chin obszarów o dużej koncentracji przemysłu w Chinach wskazuje na mapie Indie, podaje nazwę stolicy tego kraju oraz nazwy państw z nim sąsiadujących określa położenie geograficzne Indii wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego Indii wskazuje na mapie wybrane krainy geograficzne oraz rzek Indii i nazywa je omawia cechy ukształtowania powierzchni Indii charakteryzuje klimat Indii podaje liczbę ludności Indii opisuje kontrasty społeczne Indii wymienia nazwy głównych roślin uprawnych Indii wymienia najważniejsze cechy gospodarki Indii wskazuje na mapie obszary uprzemysłowione i rolnicze Indii oraz nazywa je wyjaśnia, dlaczego w Indiach występuje duże pogłowie bydła wskazuje na mapie świata Japonię i podaje nazwę stolicy tego kraju określa położenie geograficzne Japonii wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego Japonii omawia cechy ukształtowania powierzchni Japonii charakteryzuje klimat Japonii podaje liczbę ludności Japonii określa poziom urbanizacji w Japonii wielkich miast Japonii wyjaśnia uwarunkowania rozwoju przemysłu przetwórczego w Japonii opisuje cechy rolnictwa Japonii wymienia nazwy głównych roślin uprawnych Japonii wymienia najważniejsze cechy japońskiej gospodarki wyjaśnia znaczenie terminu Bliski upraw a kulturą ryżu i cechami klimatu monsunowego w Azji Południowo-Wschodniej wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozwoju gospodarczego wybranych państw Azji analizuje poziom rozwoju gospodarczego państw eksportujących ropę naftową wykazuje kontrasty w rozwoju gospodarczym Azji uzasadnia wpływ warunków przyrodniczych na działalność gospodarczą człowieka na wybranych przykładach w Azji omawia kontrasty przyrodnicze Chin wyjaśnia na podstawie map tematycznych rozmieszczenie ludności Chin wyjaśnia, na czym polega chiński program kontroli urodzeń wymienia kierunki rozwoju gospodarczego Chin wykazuje zależności między warunkami przyrodniczymi a rozwojem gospodarczym Chin analizuje przyczyny szybkiego rozwoju gospodarczego Chin w ostatnich latach wykazuje zmiany znaczenia Chin w gospodarce światowej opisuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa na Nizinie Chińskiej wykazuje wpływ Chin na światową gospodarkę opisuje system kastowy społeczeństwa Indii analizuje przyrost naturalny Indii przewiduje skutki społecznogospodarcze wynikające z eksplozji demograficznej w Indiach analizuje poziom rozwoju gospodarczego Indii charakteryzuje indyjskie rolnictwo wyjaśnia przyczyny gwałtownego rozwoju przemysłu nowoczesnych technologii w Indiach wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju nowoczesnych usług w Indiach ocenia warunki naturalne Japonii opisuje skutki położenia Japonii w strefie aktywności wulkanicznej i sejsmicznej omawia rozmieszczenie ludności Japonii opisuje uwarunkowania rozwoju gospodarczego Japonii udowadnia, że Japonia jest potęgą gospodarczą analizuje wysokość plonów podstawowych zbóż w Japonii na tle innych krajów Azji wykazuje znaczenie transportu w gospodarce Japonii wykazuje wpływ czynników społeczno-kulturowych w tworzeniu nowoczesnej gospodarki Japonii na tle niekorzystnych warunków środowiska opisuje warunki naturalne Bliskiego Wschodu

11 Wschód wyjaśnia znaczenie terminu Bliski Wschód opisuje położenie geograficzne Bliskiego Wschodu wymienia cechy środowiska i gospodarki Bliskiego Wschodu opisuje cechy kultury islamskiej określa poziom urbanizacji w państwach Bliskiego Wschodu omawia zasoby ropy naftowej na Bliskim Wschodzie i na świecie opisuje rozmieszczenie zasobów ropy naftowej na Bliskim Wschodzie wymienia nazwy krajów Bliskiego Wschodu o największych zasobach ropy naftowej obszarów Bliskiego Wschodu objętych konfliktami zbrojnymi opisuje wpływ religii na życie muzułmanów porównuje poziom życia mieszkańców Bliskiego Wschodu analizuje zasoby ropy naftowej na świecie i formułuje wnioski analizuje wielkość wydobycia ropy naftowej w krajach Bliskiego Wschodu charakteryzuje Bliski Wschód pod kątem cech kulturowych, zasobów ropy naftowej i poziomu rozwoju gospodarczego uzasadnia tezę, że konflikty na Bliskim Wschodzie mają wpływ na globalną gospodarkę c)klasa III Po I semestrze nauki w klasie trzeciej uczeń potrafi: Europa położenie geograficzne Europy budowa geologiczna Europy ukształtowanie powierzchni Europy warunki klimatyczne, roślinność Europy wody powierzchniowe Europy podział polityczny Europy wskaźnik urbanizacji w wybranych krajach Europy zróżnicowanie religijne, językowe i narodowościowe ludności Europy; przyczyny i konsekwencje tego zróżnicowania rozmieszczenie ludności w Europie zmiany liczby ludności Europy zróżnicowanie rozwoju przemysłu w Europie rolnictwo europejskie cechy środowiska przyrodniczego Europy Północnej rozmieszczenie ludności w Europie Północnej kierunki rozwoju gospodarczego krajów skandynawskich wpływ gór na cechy środowiska i gospodarkę krajów alpejskich rozmieszczenie ludności w krajach alpejskich cechy rolnictwa i przemysłu krajów alpejskich znaczenie turystyki dla gospodarki krajów alpejskich cechy środowiska przyrodniczego Europy Południowej związki między rozwojem turystyki a warunkami przyrodniczymi i dziedzictwem kultury śródziemnomorskiej środowisko przyrodnicze Francji ludność i urbanizacja Francji rolnictwo Francji środowisko przyrodnicze Wielkiej Brytanii ludność i urbanizacja Wielkiej Brytanii położenie, wielkość, układ przestrzenny i znaczenie Londynu jako światowej metropolii

12 gospodarka Wielkiej Brytanii Sąsiedzi polski środowisko przyrodnicze Niemiec ludność Niemiec przyczyny dynamicznego rozwoju gospodarczego Niemiec kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemysłu w Zagłębiu Ruhry środowisko przyrodnicze Czech i Słowacji ludność Czech i Słowacji gospodarka Czech i Słowacji środowisko przyrodnicze Litwy, Białorusi i Ukrainy ludność Litwy, Białorusi i Ukrainy gospodarka Litwy, Białorusi i Ukrainy współczesne przemiany społeczne i gospodarcze na Ukrainie środowisko przyrodnicze Rosji ludność Rosji zróżnicowanie narodowościowe i kulturowe zróżnicowanie gospodarcze Rosji I. Środowisk o przyrodnic ze Położenie w Europie i na świecie Granice i obszar Sąsiedzi Granica morska Podział administracyjny Jednostki tektoniczne Europy i Najważniejsze wydarzenia na obszarze w poszczególnych erach Powstawanie węgla kamiennego Zlodowacenia na obszarze Zasięgi zlodowaceń Formy polodowcowe Cechy rzeźby polodowcowej młodoglacjalnej i staroglacjalnej Górskie formy polodowcowe Skały występujące w Podział i pochodzenie surowców mineralnych Rozmieszczenie surowców mineralnych w Znaczenie gospodarcze surowców mineralnych Cechy ukształtowania powierzchni Krzywa hipsograficzna Cechy rzeźby pasów ukształtowania powierzchni Czynniki geograficzne kształtujące klimat Cechy wybranych składników klimatu Przejściowość klimatyczna Cechy sieci rzecznej w Cechy wybranych rzek Jeziora i ich klasyfikacja genetyczna Wody podziemne Położenie Morza Bałtyckiego Linia brzegowa i rodzaje wybrzeży Cechy fizyczne wód morskich oraz środowiska przyrodniczego Znaczenie gospodarcze Bałtyku Degradacja wód Bałtyku Klasyfikacja i charakterystyka gleb w Degradacja gleb w Znaczenie gospodarcze gleb Zbiorowiska leśne w Funkcje lasów charakteryzuje na podstawie mapy położenie na świecie i w Europie wymienia cechy położenia wymienia zalety położenia wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską i wskazuje te państwa na mapie ogólnogeograficznej wymienia nazwy skrajnych punktów i wskazuje te punkty na mapie opisuje przebieg granicy lądowej na podstawie mapy ogólnogeograficznej opisuje przebieg granicy morskiej na podstawie mapy ogólnogeograficznej powiat grodzki, powiat ziemski, wojewoda, prezydent, burmistrz, starosta opisuje podział administracyjny wymienia nazwy województw oraz ich stolice i wskazuje je na mapie administracyjnej wymienia nazwy głównych jednostek tektonicznych Europy oraz i wskazuje te jednostki na mapie opisuje na podstawie tabeli stratygraficznej najważniejsze wydarzenia geologiczne na terenie wymienia nazwy er, w których wystąpiły ruchy górotwórcze wymienia nazwy górotworów kaledońskich, hercyńskich i alpejskich oraz wskazuje je na mapie opisuje proces powstawania węgla kamiennego wymienia nazwy zlodowaceń i wskazuje ich zasięg na mapie rozpoznaje na schematach formy polodowcowe i wskazuje obszary ich występowania na mapie rozpoznaje górskie formy polodowcowe na schematach rozróżnia cechy krajobrazu młodoglacjalnego i staroglacjalnego opisuje położenie fizycznogeograficzne, polityczne i matematyczne, korzystając z mapy i mapy Europy określa współrzędne geograficzne skrajnych punktów oblicza rozciągłość równoleżnikową i południkową oblicza różnice czasu słonecznego między skrajnymi punktami opisuje zasięg wód terytorialnych na podstawie mapy wykazuje korzyści i zagrożenia wynikające z położenia w środkowej Europie analizuje znaczenie podziału administracyjnego charakteryzuje główne jednostki tektoniczne wykazuje związki między budową geologiczną a dziejami geologicznymi rozpoznaje rodzaje węgla i charakteryzuje warunki, w których one powstawały opisuje warunki powstania form polodowcowych wyjaśnia genezę form polodowcowych analizuje i porównuje cechy krajobrazów staroglacjalnego i młodoglacjalnego wykazuje wpływ zlodowaceń na krajobraz górski klasyfikuje skały występujące w ze względu na ich pochodzenie wykazuje związek między budową geologiczną a występowaniem surowców mineralnych opisuje rozmieszczenie skał powierzchniowych na podstawie mapy opisuje na podstawie danych statystycznych zasoby surowców mineralnych w y występowanie surowców

13 Świat zwierząt Formy ochrony przyrody i krajobrazu w wymienia nazwy skał występujących w klasyfikuje surowce mineralne ze względu na ich gospodarcze wykorzystanie rozpoznaje na podstawie fotografii lub okazów główne rodzaje skał występujących w regionie i w wskazuje na mapie obszary występowania surowców mineralnych wykazuje znaczenie gospodarcze surowców mineralnych wymienia nazwy skał i surowców mineralnych występujących w regionie swojego zamieszkania wymienia czynniki wewnętrzne i zewnętrzne wpływające na ukształtowanie powierzchni wymienia cechy rzeźby powierzchni opisuje na podstawie krzywej hipsograficznej udział nizin, wyżyn i gór w powierzchni wymienia nazwy pasów ukształtowania powierzchni i wskazuje je na mapie wymienia nazwy najwyżej i najniżej położonego punktu w i wskazuje ten punkt na mapie rozróżnia przedstawione na ilustracjach formy rzeźby terenu wymienia nazwy krain geograficznych w poszczególnych pasach ukształtowania powierzchni i wskazuje te krainy na mapie odczytuje wysokości bezwzględne na mapie hipsometrycznej wymienia geograficzne czynniki wpływające na klimat wymienia nazwy mas powietrza napływających nad Polskę odczytuje na mapach klimatycznych rozkład temperatury powietrza i opadów atmosferycznych odczytuje informacje przedstawione na klimatogramach kreśli klimatogramy na podstawie danych liczbowych opisuje cechy klimatu przejściowego opisuje cechy klimatu własnego regionu wymienia termiczne pory roku wymienia nazwy wiatrów lokalnych i miejsc ich występowania odczytuje z mapy długość okresu wegetacyjnego klasyfikuje wody występujące w wymienia nazwy głównych rzek oraz ich dopływów i wskazuje je na mapie kreśli diagramy ilustrujące długość rzek porównuje długości głównych rzek charakteryzuje Wisłę i Odrę opisuje typ ujścia Wisły wymienia nazwy głównych kanałów i wskazuje te kanały na mapie wymienia nazwy wybranych jezior i wskazuje te jeziora na mapie wymienia nazwy wód występujących we własnym regionie porównuje powierzchnie i głębokości wybranych jezior wskazuje na mapie obszary występowania wód podziemnych mineralnych analizuje wpływ wydobycia surowców mineralnych na środowisko wyjaśnia wpływ przeszłości geologicznej na ukształtowanie powierzchni wyjaśnia wpływ współczesnych procesów geologicznych na ukształtowanie powierzchni analizuje krzywą hipsograficzną wykazuje pasowość ukształtowania powierzchni porównuje cechy rzeźby poszczególnych pasów ukształtowania powierzchni charakteryzuje na podstawie mapy hipsometrycznej cechy rzeźby terenu oblicza różnice wysokości bezwzględnej, korzystając z mapy hipsometrycznej wyjaśnia wpływ czynników geograficznych na cechy klimatu wyjaśnia przyczyny zróżnicowania temperatury powietrza oraz opadów atmosferycznych w wykazuje przejściowość klimatyczną analizuje przebieg izoterm lipca i stycznia na mapach klimatycznych wykazuje wpływ napływających mas powietrza na kształtowanie się pogody w opisuje pogodę kształtowaną przez poszczególne masy powietrza napływające nad Polskę wyjaśnia mechanizm powstawania wiatru halnego w górach i bryzy nad Bałtykiem wyjaśnia przyczyny zróżnicowania przestrzennego długości okresu wegetacyjnego charakteryzuje klimat wybranych regionów na podstawie map klimatycznych porównuje klimat z klimatem innych państw Europy wykazuje związki między budową geologiczną, rzeźbą powierzchni, klimatem a warunkami wodnymi opisuje reżim rzek w ocenia stopień wykorzystania wód powierzchniowych i podziemnych w uzasadnia asymetrię dorzeczy i wyjaśnia przyczyny jej powstania wykreśla działy wodne na mapie konturowej wyjaśnia genezę mis jeziornych występujących w wyjaśnia genezę bagien na terenie analizuje głębokość i kształt wybranych jezior ocenia stopień i sposoby wykorzystania wód podziemnych opisuje rozmieszczenie rejonów eksploatacji i wykorzystanie wód mineralnych wyjaśnia genezy rodzajów wybrzeży Bałtyku wyjaśnia genezę Mierzei Helskiej porównuje wielkość i głębokość

14 klasyfikuje wody podziemne opisuje wykorzystanie wód podziemnych wymienia nazwy największych zatok, wysp, cieśnin oraz głębi Morza Bałtyckiego i wskazuje je na mapie opisuje położenie Bałtyku na podstawie mapy ogólnogeograficznej wymienia na podstawie mapy ogólnogeograficznej cechy geograficzne Morza Bałtyckiego opisuje linię brzegową Bałtyku na podstawie mapy ogólnogeograficznej wymienia nazwy rodzajów wybrzeży i wskazuje na mapie miejsca ich występowania przedstawia właściwości fizyczne wód Bałtyku omawia znaczenie gospodarcze Morza Bałtyckiego przedstawia przyczyny zanieczyszczenia Bałtyku wymienia czynniki glebotwórcze klasyfikuje gleby w opisuje, przy pomocy mapy gleb, rozmieszczenie głównych typów genetycznych gleb w wymienia nazwy gleb występujących w jego regionie rozróżnia typy gleb ze względu na ich żyzność wymienia przyczyny erozji gleb i sposoby jej zapobiegania wyjaśnia znaczenie gospodarcze gleb wyjaśnia zależności między jakością gleby a wielkością zbiorów zbóż i innych roślin wymienia nazwy formacji roślinnych występujących w rozpoznaje typy zbiorowisk roślinnych występujących w na zdjęciach i w terenie opisuje rozmieszczenie kompleksów leśnych na podstawie mapy opisuje funkcje lasów rozpoznaje wybrane gatunki roślin i zwierząt przedstawione na zdjęciach rozróżnia formy ochrony przyrody w wymienia nazwy parków narodowych w i wskazuje te parki na mapie opisuje osobliwości wybranych parków narodowych rozpoznaje i wymienia nazwy gatunków roślin i zwierząt prawnie chronionych w podejmuje działania na rzecz ochrony przyrody dobiera źródła i wyszukuje informacje w zależności od opracowywanych zagadnień stosuje poprawną terminologię geograficzną w wypowiedziach ustnych i pisemnych Bałtyku z wielkością i głębokością innych mórz wyjaśnia zróżnicowanie zasolenia i temperatury wody w Bałtyku porównuje cechy wód Morza Bałtyckiego z cechami wód innych mórz ocenia znaczenie gospodarki morskiej nad Bałtykiem proponuje sposoby ochrony wód Bałtyku charakteryzuje typy genetyczne gleb występujące w ocenia żyzność gleb w analizuje profile glebowe ocenia wartość użytkową gleb w wyjaśnia cele zabiegów melioracyjnych przeprowadzanych w wyjaśnia zależności między klimatem a szatą roślinną wykazuje zależność między składem gatunkowym lasów a warunkami klimatycznymi i glebowymi charakteryzuje strukturę powierzchniową lasów państwowych według składu gatunkowego ocenia lesistość uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej roślin i zwierząt uzasadnia konieczność ochrony przyrody i krajobrazu w opisuje formy prawnej ochrony przyrody wymienia polskie organizacje działające na rzecz ochrony przyrody i opisuje ich zadania wyjaśnia znaczenie współpracy międzynarodowej na rzecz ochrony przyrody formułuje wnioski na podstawie analizy map ogólnogeograficznych, ludnościowych i gospodarczych oraz danych statystycznych i wykresów Po całym roku nauki w klasie trzeciej uczeń potrafi wykazać się wiadomościami i umiejętnościami zdobytymi w I semestrze oraz: II. Ludność i urbanizacja Liczba ludności Przyrost naturalny Piramida płci i wieku Struktura płci i wieku społeczeństwa polskiego Średnia długość życia w demografia, przyrost naturalny, przyrost rzeczywisty, struktura wiekowa społeczeństwa, migracja, gęstość zaludnienia, stopa porównuje na podstawie danych statystycznych liczbę ludności z liczbą ludności innych krajów Europy omawia przyczyny i skutki spadku

15 Gęstość zaludnienia Czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności w Przyczyny i skutki migracji Kierunki emigracji Polaków Przyrost rzeczywisty Polacy na świecie Struktura zatrudnienia w Problemy rynku pracy Struktura narodowościowa ludności Rozmieszczenie mniejszości narodowych i etnicznych w Urbanizacja Wskaźnik urbanizacji Rozmieszczenie i wielkość polskich miast Typy aglomeracji Przyczyny rozwoju miast Funkcje miast Przemiany współczesnych miast Problemy mieszkańców dużych miast bezrobocia, naród, państwo wielonarodowościowe, państwo jednolite narodowościowo, mniejszość narodowa, mniejszość etniczna, społeczność etniczna, urbanizacja, wskaźnik urbanizacji, wieś, miasto, aglomeracja opisuje na podstawie danych statystycznych zmiany liczby ludności po 1946 roku wskazuje czynniki wpływające na zmiany liczby ludności w opisuje zmiany przyrostu naturalnego od zakończenia II wojny światowej do 2009 roku wymienia nazwy regionów o dodatnim i ujemnym przyroście naturalnym w wymienia czynniki wpływające na niską wartość przyrostu naturalnego w wyjaśnia przyczyny i skutki zmiany modelu polskiej rodziny wyjaśnia różnicę między społeczeństwem młodym a starym opisuje strukturę płci i wieku na podstawie danych statystycznych oraz piramidy płci i wieku ludności porównuje na podstawie danych liczbowych długość życia w z długością życia w innych krajach wyjaśnia przyczyny wydłużania się średniej długości życia społeczeństwa polskiego wymienia przyczyny starzenia się społeczeństwa polskiego opisuje grupy ekonomiczne ludności wymienia nazwy obszarów o największej i najmniejszej gęstości zaludnienia i wskazuje te obszary na mapie porównuje na podstawie danych liczbowych średnią gęstość zaludnienia ze średnią gęstością zaludnienia innych krajów omawia gęstość zaludnienia w swoim regionie opisuje czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności w wymienia atrakcje i bariery osadnicze w opisuje wielkość migracji w miastach w latach na podstawie danych statystycznych wyjaśnia przyczyny migracji wewnętrznych w opisuje przyczyny migracji poszczególnych grup ludności w opisuje dawne i współczesne kierunki migracji wewnętrznych w wymienia przyczyny rozwoju terenów podmiejskich wymienia przyczyny emigracji zagranicznych Polaków wymienia nazwy krajów, do których migrują Polacy i wskazuje te kraje na mapie ogólnogeograficznej opisuje wielkość migracji zewnętrznych w w latach wyjaśnia przyczyny wzrostu przyrostu rzeczywistego w w ostatnich latach wymienia nazwy krajów zamieszkiwanych przez Polonię i przyrostu naturalnego w ostatnich latach porównuje przyrost naturalny swojego województwa i z przyrostem naturalnym innych krajów Europy analizuje skutki ujemnego przyrostu naturalnego w analizuje okresy wyżu i niżu demograficznego w oraz formułuje wnioski wyjaśnia przyczyny niskiego przyrostu naturalnego we wschodniej oblicza współczynnik przyrostu naturalnego w prognozuje zmiany liczby ludności w analizuje piramidę płci i wieku ludności porównuje piramidy płci i wieku ludności oraz innych krajów i formułuje wnioski wyjaśnia przyczyny i skutki starzenia się polskiego społeczeństwa analizuje strukturę wiekową społeczeństwa polskiego i porównuje ją ze strukturą innych krajów analizuje przyczyny i skutki starzenia się polskiego społeczeństwa charakteryzuje rozmieszczenie ludności w porównuje gęstość zaludnienia z gęstością zaludnienia w innych krajach Europy charakteryzuje na podstawie map gęstości zaludnienia zróżnicowanie rozmieszczenia ludności w i zamieszkiwanym regionie oraz wyjaśnia te różnice, uwzględniając czynniki przyrodnicze, historyczne i społeczno-ekonomiczne ocenia atrakcje i bariery osadnicze w wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludności w analizuje przyczyny i skutki dużej gęstości zaludnienia na Wyżynie Śląskiej porównuje czynniki decydujące o rozwoju osadnictwa dawniej i współcześnie oblicza saldo migracji w omawia przyczyny ujemnego salda migracji ze wsi do miast w ocenia wpływ ruchów migracyjnych na rozmieszczenie ludności w omawia przyczyny ujemnego salda migracji zewnętrznych w wyjaśnia przyczyny głównych kierunków współczesnych migracji zewnętrznych Polaków opisuje skutki migracji zewnętrznych z punktu widzenia interesów oblicza przyrost rzeczywisty ludności charakteryzuje wybrane skupiska Polonii na świecie porównuje wielkość migracji

16 wskazuje te kraje na mapie ogólnogeograficznej porównuje strukturę zatrudnienia ludności w krajach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo ze strukturą zatrudnienia ludności w opisuje na podstawie danych statystycznych zmiany struktury zatrudnienia ludności w w latach wyjaśnia przyczyny zmian struktury zatrudnienia ludności w ocenia zmiany w strukturze zatrudnienia w w ostatnich latach wymienia nazwy województw o najwyższym zatrudnieniu w usługach oraz wskazuje te województwa na mapie wymienia przyczyny i skutki bezrobocia w wymienia przyczyny emigracji zarobkowej wymienia główne, aktualne problemy rynku pracy w i zamieszkiwanym regionie ocenia stopę bezrobocia w swoim województwie wyjaśnia, dlaczego Polska jest krajem niemal jednolitym narodowościowo opisuje strukturę narodowościową wymienia nazwy regionów zamieszkiwanych przez mniejszości narodowe i wskazuje je na mapie wymienia nazwy mniejszości etnicznych i opisuje ich rozmieszczenie na mapie opisuje przejawy procesu urbanizacji w wymienia cechy polskich miast wymienia czynniki, które miały wpływ na intensywność urbanizacji w odczytuje z danych statystycznych wskaźniki urbanizacji dla wybranych województw wymienia nazwy obszarów najbardziej zurbanizowanych w i wskazuje te obszary na mapie opisuje miasta według grup wielkościowych porównuje rozmieszczenie i wielkość miast w oraz zamieszkiwanym regionie rozróżnia typy aglomeracji w opisuje aglomeracje policentryczne i monocentryczne na podstawie danych statystycznych i map tematycznych wymienia nazwy aglomeracji miejskich i wskazuje je na mapie wyjaśnia przyczyny rozwoju wielkich miast w opisuje funkcje miast na wybranych przykładach opisuje przemiany współczesnych miast w omawia problemy mieszkańców dużych miast dobiera źródła i wyszukuje informacje w zależności od opracowywanych zagadnień stosuje poprawną terminologię geograficzną w wypowiedziach ustnych i pisemnych zagranicznych w i powiecie, w którym mieszka oraz formułuje wnioski wyjaśnia zmiany w strukturze zatrudnienia w latach w porównuje strukturę zatrudnienia ludności według sektorów gospodarki w ciągu ostatnich 30 lat porównuje zatrudnienie według sektorów gospodarki w i wybranych krajach porównuje strukturę zatrudnienia w zamieszkiwanym województwie ze strukturą zatrudnienia w innych województwach i formułuje wnioski omawia przyczyny zróżnicowania struktury zatrudnienia w wybranych województwach wykazuje różnice w strukturze zatrudnienia ludności w i we własnym regionie omawia przyczyny bezrobocia oraz zmiany stopy bezrobocia w w latach analizuje stopę bezrobocia w wybranych województwach i formułuje wnioski opisuje stopę bezrobocia w swoim województwie i porównuje ją ze stopami bezrobocia w innych województwach prognozuje zmiany w strukturze zatrudnienia w oblicza stopę bezrobocia w proponuje sposoby przeciwdziałania bezrobociu wykazuje zróżnicowanie struktury narodowościowej przed II wojną światową i obecnie porównuje liczebność mniejszości narodowych w przed II wojną światową z obecną liczebnością oraz wyjaśnia przyczyny zmian analizuje przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia mniejszości narodowych w opisuje zróżnicowanie narodowościowe i etniczne wybranych regionów wyszukuje informacje o dorobku kulturowym wybranych mniejszości etnicznych i narodowych charakteryzuje dorobek kulturowy wybranych grup etnicznych i mniejszości narodowych porównuje proces urbanizacji z lat 70. XX w. z obecnym procesem urbanizacji porównuje wskaźnik urbanizacji zamieszkiwanego województwa ze wskaźnikiem urbanizacji w dowolnie wybranym województwie i formułuje wnioski oblicza wskaźnik urbanizacji w wybranych obszarach i interpretuje go ocenia wpływ migracji ludności ze wsi do miast na proces urbanizacji podaje przyczyny zróżnicowania wskaźnika urbanizacji w wybranych regionach porównuje wskaźnik urbanizacji w

17 III. Rolnictwo i przemysł Funkcje rolnictwa Warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa Warunki pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa Rośliny uprawne Struktura upraw Rozmieszczenie najważniejszych upraw Główne kierunki hodowli zwierząt w Rozmieszczenie hodowli zwierząt Kryteria podziału przemysłu Czynniki lokalizacji przemysłu Specjalne strefy ekonomiczne Restrukturyzacja przemysłu w Okręgi przemysłowe Górnictwo Obszary wydobycia surowców mineralnych Wielkość wydobycia surowców mineralnych Import surowców mineralnych Struktura produkcji energii elektrycznej według rodzajów elektrowni Rozmieszczenie elektrowni w struktura użytkowania ziemi, użytki rolne, grunty orne, struktura upraw, plony, zbiory, hodowla zwierząt, pogłowie, restrukturyzacja przemysłu, okręg przemysłowy, infrastruktura przemysłowa wyjaśnia funkcje rolnictwa tematycznych warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa w wymienia nazwy obszarów o najkorzystniejszych warunkach przyrodniczych rozwoju rolnictwa i wskazuje te obszary na mapie wyróżnia główne cechy struktury użytkowania ziemi oraz wielkości i własności gospodarstw rolnych w na podstawie danych statystycznych opisuje za pomocą danych statystycznych poziom nawożenia i mechanizacji rolnictwa w wymienia czynniki ograniczające rozwój rolnictwa wyjaśnia wpływ polityki rolnej państwa na poziom rolnictwa w wymienia nazwy głównych roślin uprawnych w wymienia czynniki warunkujące rozmieszczenie upraw w wyróżnia główne cechy struktury zasiewów w na podstawie analizy map, wykresów, danych liczbowych wymienia nazwy obszarów upraw wybranych roślin i wskazuje te obszary na mapie wymienia przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu wybranych upraw (pszenicy, ziemniaków, buraków cukrowych) opisuje główne kierunki produkcji zwierzęcej w wyróżnia główne cechy struktury hodowli w na podstawie analizy map, wykresów, danych liczbowych omawia cele hodowli zwierząt opisuje pogłowie bydła i trzody chlewnej w w wybranych latach wskazuje przyczyny spadku ilości pogłowia zwierząt hodowlanych w wymienia nazwy obszarów hodowli wybranych zwierząt i wskazuje te obszary na mapie wymienia przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia hodowli bydła i trzody oraz innych krajach i wymienia przyczyny jego zróżnicowania analizuje i ocenia rozmieszczenie wielkich miast w na podstawie mapy ogólnogeograficznej wykazuje różnice między aglomeracją policentryczną i monocentryczną formułuje wnioski na podstawie analizy map ogólnogeograficznych, ludnościowych i gospodarczych oraz danych statystycznych i wykresów ocenia warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa w ocenia warunki pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa ocenia strukturę użytkowania ziemi w i porównuje ją ze strukturą w innych krajach opisuje poziom mechanizacji i chemizacji rolnictwa w i porównuje go z poziomami mechanizacji i chemizacji rolnictwa w innych krajach wyjaśnia przyczyny przestrzennego zróżnicowania wielkości gospodarstw rolnych analizuje skutki rozdrobnienia gospodarstw rolnych porównuje warunki rozwoju rolnictwa w z warunkami w województwie, w którym mieszka i formułuje wnioski wyjaśnia znaczenie produkcji roślinnej w wyżywieniu ludności kraju opisuje strukturę powierzchni zasiewów w wyjaśnia związek między żyznością gleb a rodzajem upraw uzasadnia zróżnicowanie natężenia upraw roślin w wybranych rejonach porównuje plony i zbiory wybranych roślin w i innych krajach na podstawie danych statystycznych oraz formułuje wnioski wyjaśnia znaczenie produkcji zwierzęcej w wyżywieniu ludności kraju ocenia strukturę hodowli zwierząt gospodarskich w wyjaśnia zróżnicowanie natężenia hodowli wybranych zwierząt gospodarskich w wybranych rejonach porównuje na podstawie danych liczbowych wydajność hodowli zwierząt w i innych krajach ocenia towarowość polskiego rolnictwa wyjaśnia przyczyny wysokich kosztów produkcji rolnej uzasadnia potrzebę rozwoju gospodarstw ekologicznych w ocenia znaczenie przemysłu dawniej i obecnie wyjaśnia związki między lokalizacją przemysłu a warunkami naturalnymi, rynkiem zbytu,

18 IV. Usługi Działy usług Znaczenie usług w gospodarce Rodzaje usług świadczonych przez komunikację Usługi telekomunikacyjne Internet Telefonia komórkowa Podział transportu chlewnej w wyjaśnia znaczenie przemysłu w tworzeniu dóbr materialnych klasyfikuje przemysł na sekcje i działy charakteryzuje czynniki lokalizacji przemysłu opisuje na wybranych przykładach czynniki lokalizacji przemysłu wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w przemyśle w i w zamieszkiwanym regionie wymienia najlepiej rozwijające się obecnie w działy produkcji przemysłowej wymienia przyczyny przemian gospodarczych, które zaszły w po 1989 roku opisuje proces restrukturyzacji i prywatyzacji przemysłu wymienia nazwy okręgów przemysłowych i wskazuje te okręgi na mapie opisuje czynniki lokalizacji wybranych okręgów przemysłowych w klasyfikuje surowce mineralne wymienia nazwy obszarów wydobywania surowców mineralnych i wskazuje te obszary na mapie określa przyczyny importu niektórych surowców mineralnych odczytuje z danych statystycznych wielkość wydobycia wybranych surowców w kreśli diagramy ilustrujące wielkość wydobycia wybranych surowców wymienia przyczyny spadku wydobycia węgla kamiennego klasyfikuje elektrownie wymienia nazwy źródeł energii opisuje strukturę produkcji energii elektrycznej według rodzajów elektrowni wymienia nazwy wybranych elektrowni cieplnych i wodnych oraz wskazuje te elektrownie na mapie opisuje czynniki lokalizacji wybranych elektrowni opisuje wady i zalety poszczególnych rodzajów elektrowni odczytuje z danych statystycznych i diagramów wielkość produkcji energii elektrycznej odczytuje dane statystyczne dotyczące zagadnień m.in. społecznych i gospodarczych dobiera źródła i wyszukuje informacje w zależności od opracowywanych zagadnień stosuje poprawną terminologię geograficzną w wypowiedziach ustnych i pisemnych klasyfikuje usługi usługi, komunikacja, transport, tranzyt międzynarodowy, handel, handel zagraniczny, import, eksport, saldo bilansu handlu zagranicznego, turystyka, walory turystyczne, szlakami komunikacyjnymi i potencjałem ludzkim omawia cele tworzenia specjalnych stref ekonomicznych ocenia społeczne i gospodarcze korzyści utworzenia specjalnych stref ekonomicznych wyjaśnia przyczyny przestrzennego zróżnicowania lokalizacji okręgów przemysłowych ocenia korzyści i negatywne skutki koncentracji przemysłu uzasadnia potrzebę restrukturyzacji przemysłu w wybranych okręgach przemysłowych wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w przemyśle w zamieszkiwanym regionie uzasadnia potrzebę rozwijania nowoczesnych działów produkcji przemysłowej ocenia gospodarcze korzyści i społeczne skutki restrukturyzacji i prywatyzacji przemysłu wyjaśnia znaczenie gospodarcze surowców mineralnych ocenia zasoby surowców mineralnych na podstawie danych statystycznych analizuje strukturę wydobycia wybranych surowców mineralnych w porównuje wielkość wydobycia poszczególnych surowców mineralnych w z wielkością wydobycia tych surowców w innych krajach analizuje diagramy ilustrujące wielkość wydobycia wybranych surowców mineralnych w wykazuje potrzebę racjonalnego wykorzystania surowców mineralnych w wykazuje zależności między lokalizacją kopalni a lokalizacją zakładów przetwarzających wydobywane surowce w przedstawia na podstawie różnych danych strukturę wykorzystania źródeł energii w i formułuje wnioski ocenia strukturę produkcji energii elektrycznej według rodzajów elektrowni wyjaśnia przyczyny i skutki dominacji energetyki cieplnej wykazuje korzyści z wykorzystywania alternatywnych źródeł energii przedstawia i ocenia wpływ energetyki na stan środowiska przyrodniczego formułuje wnioski na podstawie analizy map ogólnogeograficznych, ludnościowych i gospodarczych oraz danych statystycznych i wykresów wyjaśnia przyczyny rozwoju usług w wykazuje znaczenie usług w tworzeniu PKB ocenia dostępność usług telekomunikacyjnych w na tle innych krajów

19 Transport kolejowy Transport samochodowy Transport przesyłowy Transport morski, porty morskie Transport śródlądowy, kanały śródlądowe Transport lotniczy, porty lotnicze Znaczenie handlu Wpływ importu i eksportu na gospodarkę kraju Bilans handlu zagranicznego Partnerzy handlowi Podział turystyki Ruch turystyczny Infrastruktura turystyczna Walory turystyczne Regiony o najwyższych walorach turystycznych w e obiekty znajdujące się na Liście światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO infrastruktura turystyczna opisuje znaczenie usług we współczesnej gospodarce wymienia nazwy usług rozwijających się w zamieszkiwanym regionie wyjaśnia szybki rozwój wybranych usług w i zamieszkiwanym regionie wymienia przykłady działów usług rozwijających się oraz zanikających wymienia rodzaje usług świadczonych przez komunikację wyjaśnia znaczenie łączności opisuje znaczenie telekomunikacji porównuje liczbę abonentów telefonicznych w z liczbą abonentów w innych krajach Europy porównuje liczbę użytkowników internetu w z liczą użytkowników Internetu w innych krajach Europy wymienia czynniki wpływające na rozwój telefonii komórkowej rozróżnia rodzaje transportu opisuje znaczenie poszczególnych działów transportu lądowego w gospodarce kraju i życiu codziennym analizuje przewóz ładunków i pasażerów w według rodzajów transportu opisuje strukturę przewozów ładunków transportem kolejowym w omawia przestrzenne zróżnicowanie gęstości sieci kolejowej i dróg kołowych w wymienia przyczyny wzrostu znaczenia transportu samochodowego i przesyłowego w uzasadnia konieczność modernizacji transportu lądowego w wskazuje na mapie główne szlaki transportu lądowego wyjaśnia znaczenie transportu morskiego, wodnego śródlądowego i lotniczego w gospodarce kraju wymienia cechy transportu morskiego opisuje morską flotę transportową w wymienia najważniejsze połączenia promowe z i wskazuje je na mapie ogólnogeograficznej wyjaśnia, dlaczego polscy armatorzy rejestrują swoje statki w krajach taniej bandery wymienia nazwy głównych szlaków transportu wodnego śródlądowego i wskazuje te szlaki na mapie omawia znaczenie kanałów śródlądowych w wymienia nazwy polskich miast mających swoje lotniska i wskazuje te miasta na mapie omawia przyczyny wzrostu znaczenia tanich linii lotniczych w wyjaśnia znaczenie handlu zagranicznego w życiu codziennym omawia bilans handlu zagranicznego w wymienia nazwy głównych partnerów handlowych wymienia nazwy towarów eksportowanych z wymienia nazwy towarów importowanych do wyjaśnia przyczyny ujemnego salda bilansu handlu zagranicznego ocenia przyczyny i skutki rozwoju technologii informacyjnej ocenia dostęp do internetu w swoim województwie i wybranych województwach analizuje przyczyny rozwoju telefonii komórkowej w wykazuje związki między łącznością a rozwojem gospodarczym wykazuje wady i zalety poszczególnych rodzajów transportu lądowego analizuje jakość sieci transportowej w wyjaśnia przyczyny zróżnicowania gęstości sieci dróg kołowych oraz sieci linii kolejowych w porównuje gęstość sieci dróg kołowych oraz sieci linii kolejowych w z gęstością tych sieci w innych krajach wyjaśnia potrzebę budowy nowoczesnych autostrad przewiduje skutki gwałtownego rozwoju motoryzacji analizuje wady i zalety transportu morskiego, wodnego śródlądowego i lotniczego wykazuje na przykładach znaczenie transportu morskiego, wodnego śródlądowego i lotniczego w porównuje wielkości przeładunków w polskich portach morskich analizuje międzynarodowy ruch pasażerski w polskich portach morskich wyjaśnia przyczyny niewielkiego znaczenia transportu śródlądowego w analizuje wielkość ruchu pasażerskiego w polskich portach lotniczych porównuje odległości oraz koszty przewozu towarów i pasażerów różnymi środkami transportu w wykazuje wpływ transportu na rozwój innych dziedzin gospodarki ocenia znaczenie handlu zagranicznego w rozwoju innych dziedzin gospodarki analizuje dane liczbowe dotyczące bilansu handlu zagranicznego w ostatnich latach i formułuje wnioski proponuje sposoby uzyskania przez Polskę dodatniego bilansu handlu zagranicznego porównuje wpływy z turystyki w z wpływami z turystyki w wybranych krajach porównuje wielkość ruchu turystycznego w z wielkością ruchu turystycznego w wybranych krajach Europy w ostatnich latach opisuje ruch turystyczny w swoim województwie wykazuje znaczenie rozbudowy infrastruktury turystycznej dla rozwoju turystyki w ocenia walory turystyczne z punktu widzenia zagranicznego turysty

20 V. Polska w świecie VI. Degradacja środowiska przyrodnic zego Poziom rozwoju gospodarczego Miejsce w produkcji światowej Inwestycje zagraniczne Organizacje międzynarodowe, których członkiem jest Polska Euroregiony Źródła zanieczyszczeń środowiska przyrodniczego Zanieczyszczenia przemysłowe Zanieczyszczenia komunalne Zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego Zanieczyszczenia wytwarzane przez środki transportu Skutki zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego klasyfikuje turystykę ze względu na cel wyjazdów opisuje wpływ turystyki na tworzenie PKB w wyjaśnia przyczyny wzrostu ruchu turystycznego po 1989 roku wykazuje na przykładach walory turystyczne wymienia nazwy regionów oraz ośrodków turystycznych o wysokich walorach turystycznych i wskazuje je na mapie opisuje polskie obiekty znajdujące się na Liście światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO dobiera źródła i wyszukuje informacje w zależności od opracowywanych zagadnień stosuje poprawną terminologię geograficzną w wypowiedziach ustnych i pisemnych określa wskaźniki rozwoju gospodarczego i społecznego ustala na podstawie danych statystycznych poziom rozwoju gospodarczego i społecznego wyjaśnia potrzebę współpracy międzynarodowej wymienia przykłady współpracy międzynarodowej wymienia przykłady inwestycji zagranicznych w wymienia nazwy największych organizacji międzynarodowych wymienia nazwy euroregionów i wskazuje euroregiony na mapie wyjaśnia znaczenie euroregionów dobiera źródła i wyszukuje informacje w zależności od opracowywanych zagadnień stosuje poprawną terminologię geograficzną w wypowiedziach ustnych i pisemnych wymienia źródła zanieczyszczeń środowiska przyrodniczego opisuje wpływ przemysłu na stan środowiska wymienia skutki przedostawania się odpadów produkcyjnych do środowiska wymienia sposoby zmniejszania emisji zanieczyszczeń przemysłowych opisuje zagrożenia wynikające ze składowania śmieci i odpadów poprodukcyjnych wymienia skutki zanieczyszczania środowiska środkami chemicznymi stosowanymi w rolnictwie opisuje wpływ środków transportu na stan środowiska uzasadnia konieczność segregacji śmieci, oszczędności energii oraz wody wymienia skutki zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego dobiera źródła i wyszukuje informacje w zależności od opracowywanych zagadnień stosuje poprawną terminologię geograficzną w wypowiedziach ustnych i pisemnych ocenia walory turystyczne wybranych regionów porównuje atrakcyjność turystyczną wybranych regionów w wyjaśnia znaczenie turystyki krajowej jako źródła dochodu regionu i państwa uzasadnia potrzebę ochrony walorów turystycznych formułuje wnioski na podstawie analizy map ogólnogeograficznych, ludnościowych i gospodarczych oraz danych statystycznych i wykresów ocenia na podstawie wskaźników poziom rozwoju gospodarczego porównuje PKB w i innych krajach analizuje i porównuje dane statystyczne dotyczące produkcji wybranych towarów w i innych krajach wyjaśnia korzyści wynikające z inwestycji zagranicznych w ocenia korzyści wynikające ze współpracy międzynarodowej ocenia skutki integracji z UE i NATO ocenia znaczenie euroregionów określa rolę w strukturach międzynarodowych charakteryzuje wybrany euroregion formułuje wnioski na podstawie analizy map ogólnogeograficznych, ludnościowych i gospodarczych oraz danych statystycznych i wykresów ocenia skutki społeczne i gospodarcze zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego wyjaśnia proces powstawania kwaśnych opadów ocenia wpływ ścieków komunalnych na stan czystości wód w opisuje stan jakości wód Wisły i Odry na podstawie diagramów wyjaśnia przyczyny i skutki eutrofizacji wód opisuje zróżnicowanie regionalne zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego w wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego w proponuje sposoby ograniczenia zanieczyszczania środowiska odpadami wytwarzanymi przez człowieka proponuje konkretne działania na rzecz ochrony środowiska we własnym regionie formułuje wnioski na podstawie analizy map ogólnogeograficznych,