Skuteczność nauki na odległość w opinii studentów UNIGIS

Transkrypt

1 Aneta Szablowska-Midor Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Jagielloński Kraków Skuteczność nauki na odległość w opinii studentów UNIGIS Wstęp Obecnie, w dobie coraz powszechniejszego wykorzystania komputera i Internetu w edukacji, nie stawia się już pytania o to, czy e-learning ma być stosowany czy nie, ale o to, w jaki sposób go stosować, aby przynosił najlepsze efekty [Koper, 2003, s. 64]. Każdy kierunek studiów posiada swoją specyfikę, która powoduje, że różne formy nauczania na odległość okazują się bardziej lub mniej skuteczne w danym przypadku [Zając, 2005, s. 55]. Formy te różnią się zakresem wykorzystanych możliwości technologicznych oraz zastosowanego podejścia pedagogicznego, które tworzą pewien model kursu. Dla praktyków e-learningu ważne jest, aby wiedzieć, czy model ten jest skuteczny, a jeśli nie, to w jakim kierunku można go zmodyfikować, aby osiągnąć większą skuteczność. Celem artykułu jest analiza modelu studiów online stosowanego w ramach Studiów Podyplomowych Systemy Informacji Geograficznej UNIGIS na Uniwersytecie Jagiellońskim ( oraz ocena jego skuteczności przeprowadzona na podstawie opinii studentów. Geoinformatyka a nauczanie online Nauka o informacji geograficznej (GIS) określana również mianem geoinformatyki, ze względu na swój przedmiot badań wydaje się być szczególnie predysponowana do nauczania za pomocą Internetu [Białousz, 2005, s. 81]. Geoinformatyka zajmuje się tematyką pozyskiwania danych przestrzennych, ich przetwarzania i wykorzystywania [Longley i inni, 2006, s. 30]. Kształcenie w zakresie GIS obejmuje szeroką wiedzę teoretyczną dotyczącą oraz szeroki wachlarz umiejętności technicznych, które pozwalają na pracę ze specjalistycznym oprogramowaniem. Geoinformatykę w dużej mierze można wobec tego uznać za przedmiot ścisły, w pewnym zakresie również techniczny. Taki charakter dyscypliny decyduje o wyborze modelu kursu online. Poniżej przedstawione zostaną różne modele kursów online, a następnie scharakteryzowany i zaklasyfikowany model studiów UNIGIS. Matryca kursów online Weller [2002, s. 146], w oparciu o dwa kryteria oceny: poziom wykorzystania oraz zastosowane podejście pedagogiczne wydzielił cztery kategorie kursów: kursy niskiej dydaktyczne, wysokiej dydaktyczne, niskiej konstruktywistyczne oraz wysokiej konstruktywistyczne (rys. 1). 1

2 Wysokie technologie Kursy wysokiej dydaktyczne Kursy wysokiej konstruktywistyczne Podejście dydaktyczne U Podejście konstruktywistyczne Kursy niskiej dydaktyczne Kursy niskiej konstruktywistyczne Niskie technologie Rys. 1. Matryca technologiczno-pedagogiczna do klasyfikowania kursów online [Weller, 2002, s. 146]; U-studia UNIGIS Poziom wykorzystania można ocenić, określając liczbę takich elementów technicznych zawartych w kursie, jak: różnorodność mediów, wykorzystanie elementów interaktywnych, stopień, w jakim studenci mogą personalizować kurs, wykorzystanie opcji śledzenia częstotliwości logowania się studentów, projekt strony www, narzędzia służące do nawigacji oraz narzędzia ułatwiające komunikację. Weller wyodrębnił dwa podejścia pedagogiczne: dydaktyczne i konstruktywistyczne. Podejście dydaktyczne łączy z tradycyjnym sposobem nauczania, w którym nacisk kładziony jest na przekazywaną treść, a stan opanowania wiedzy sprawdzany za pomocą testów i stopnia udzielania poprawnych odpowiedzi. Z kolei podejście konstruktywistyczne wyróżnia się zwróceniem uwagi na współpracę miedzy studentami i wymianę opinii. W procesie oceny istotna jest droga dojścia do poprawnej odpowiedzi i jej interpretacja. Brane są również pod uwagę dotychczasowe doświadczenia studentów. Kursy zaliczane do kategorii niskiej dydaktycznych to zazwyczaj proste strony internetowe, zawierające jedynie tekst (np. wykładu) lub instrukcję wykonania ćwiczenia. Z punktu widzenia i pedagogiki nie oferują zbyt wiele. Przede wszystkim, nie korzystają z interaktywnych możliwości (np. testowania wiedzy), jakie daje Internet oraz nie umożliwiają jakichkolwiek form kontaktu studenta z nauczycielem i studentów między sobą. Kursy z kategorii wysokiej dydaktycznych w dużo większym stopniu korzystają z dobrodziejstw komputeryzacji i Internetu. Zazwyczaj posiadają szeroki wybór mediów, są bardzo profesjonalnie zaprojektowane, w wysokim stopniu interaktywne. Nadal nie oferują możliwości komunikacji z prowadzącym i innymi studentami, w zamian za to posiadają bardzo precyzyjne opisy i jasno sformułowane polecenia. 2

3 Kursy z kategorii niskich konstruktywistycznych również nie wykorzystują wszystkich możliwości, jakie daje umieszczenie ich w Internecie. Posiadają prostą strukturę, wypełnioną głównie tekstem i ilustracjami. Nauczanie skupia się na interakcji i pracy grupowej. Wykorzystuje zatem tą z właściwości Internetu, jaką jest komunikacja dwustronna. Kursy z kategorii wysokich konstruktywistycznych łączą w sobie wszystkie zalety nauczania zdalnego, stąd są najbardziej pożądaną formą kursów online. Podobnie, jak w przypadku kursów drugiej kategorii, wykorzystywane są w nich zaawansowane rozwiązania technologiczne, które czynią formę przekazu treści bardziej atrakcyjną i interaktywną. Umożliwiają ponadto dostosowanie środowiska kursu do własnych potrzeb i poziomu wiedzy. Ponadto, bogaty zestaw narzędzi komunikacji umożliwia kontakt z nauczycielem i innymi studentami oraz pracę grupową. Model studiów UNIGIS Studia UNIGIS prowadzone są w ramach sieci UNIGIS International Association ( która składa się z 16 uniwersytetów na całym świecie i od 1992 roku oferuje nauczanie w zakresie systemów informacji geograficznej na odległość. Ośrodek UNIGIS na Uniwersytecie Jagiellońskim rozpoczął kształcenie studentów w roku W zakresie nauki GIS na odległość korzysta z doświadczeń innych ośrodków, w szczególności Uniwersytetu w Salzburgu, który udostępnia platformę e-learningową Blackboard i materiały edukacyjne. Studia UNIGIS zorganizowane są w formie nauczania komplementarnego, czyli składają się z zajęć online oraz warsztatów stacjonarnych. W trakcie dwóch lat studenci realizują program modułów obligatoryjnych i opcjonalnych nauczanych wyłącznie za pomocą Internetu. Moduły i związane z nimi zadania do wykonania, poświęcone są wiedzy teoretycznej i umiejętnościom praktycznym ćwiczonym z wykorzystaniem oprogramowania GIS. Dodatkowo, raz w semestrze odbywają się dwudniowe warsztaty stacjonarne. Mają one formę wykładów oraz ćwiczeń w laboratoriach komputerowych. Zajęcia online wymagają około 660 godzin pracy, natomiast warsztaty to około 40 godzin zajęć stacjonarnych. Część online stanowi zatem około 94% wszystkich zajęć. Przyjęty model studiów zakłada zdecydowaną przewagę e-learningu, dlatego można spróbować zaklasyfikować go do jednej z kategorii kursów online opisanych powyżej. Materiały dydaktyczne dostępne na platformie e-learningowej w ramach danego modułu mają głównie formę tekstów do przeczytania lub linków do stron internetowych, różnorodność mediów jest zatem niewielka. W niektórych lekcjach występują również quizy, jest to jednak niewielka liczba tego typu elementów interaktywnych. Student ma małe możliwości personalizacji kursu, którego projekt jest dość prosty, z podstawowym zakresem narzędzi służących nawigacji w ramach menu. Istnieją za to bogate narzędzia ułatwiające wszelkiego rodzaju komunikację online: fora internetowe, czaty, blogi, wirtualne klasy i narzędzia wiki. Prowadzący zajęcia ma również możliwość śledzenia aktywności studentów. Poziom wykorzystania można zatem określić jako umiarkowany, mniej więcej na środku osi obrazującej ten aspekt kursu online (rys. 1). 3

4 Studia polegają głównie na pracy indywidualnej z materiałami zamieszczonymi na platformie e-learningowej. W trakcie każdego z modułów studenci wykonują zadania, które przesyłają nauczycielowi do oceny za pośrednictwem poczty elektronicznej. Jeden z modułów opcjonalnych zakłada pracę w ramach projektu grupowego. W trakcie nauki do dyspozycji studentów są fora dyskusyjne oraz możliwość kontaktu owego z prowadzącym oraz innymi studentami. Przekazywana treść jest o tyle istotna, o ile znajduje właściwe zastosowanie w zadaniu do wykonania. W przypadku zadań technicznych z wykorzystaniem oprogramowania interpretacja wyników przez studentów ma znaczenie, ponadto studenci mogą korzystać ze swoich dotychczasowych doświadczeń, najczęściej związanych z pracą zawodową, przygotowując zadania w formie raportów lub esejów. Widoczne jest zatem umiarkowane podejście konstruktywistyczne (rys. 1). Analizując pozycję modelu studiów UNIGIS na matrycy kursów online, trudno jednoznacznie zaklasyfikować go do jednego z modeli kursów, widać jednak, że jest to model pośredni pomiędzy kursami o podejściu konstruktywistycznym niskiej i wysokiej. Interesujące jest, czy model ten sprawdza się w praktyce, czy studenci uważają, że tego typu nauczanie jest skuteczne w dziedzinie geoinformatyki. Badanie ankietowe Aby odpowiedzieć na powyższe pytanie przeprowadzono badanie ankietowe, którym objęto w sumie 56 spośród 75 studentów studiów UNIGIS trzech roczników. Jedno z pytań, jakie zadano ankietowanym brzmiało: Czy Twoim zdaniem metoda studiowania na odległość sprawdza się w takiej dziedzinie jak GIS?. Do wyboru podano trzy możliwe odpowiedzi: Sprawdza się, Częściowo się sprawdza oraz Nie sprawdza się. Poproszono również o uzasadnienie wybranej odpowiedzi. 55% badanych stwierdziło, że metoda studiowania na odległość w takiej dziedzinie jak GIS sprawdza się częściowo. Według 45% studentów sprawdza się całkowicie, natomiast nikt z ankietowanych nie wybrał odpowiedzi przeczącej. 32 osoby (57% ankietowanych) uzasadniły swoją odpowiedź lub dopisały dodatkowy komentarz. Prawie połowa studentów, których zdaniem przyjęty model nauki na odległość w ramach studiów UNIGIS jest skuteczny jedynie częściowo, zwraca uwagę na fakt, że w przypadku obsługi oprogramowania, wiele pojawiających się problemów trudno rozwiązać na odległość i przydatna byłaby natychmiastowa pomoc. Bezpośredni kontakt z nauczycielem lub innymi studentami pozwoliłby szybciej wykonać zadanie. 16% osób, które wybrały tą odpowiedź zwraca uwagę na niedostateczną ilość zajęć praktycznych. Z kolei 1/5 osób, których zdaniem nauka na odległość jest skuteczna w takiej dziedzinie jak GIS, uzasadniły to głównie zwracając uwagę na fakt, że GIS jest dziedziną związaną nierozłącznie z komputerem oraz Internetem, dlatego taka metoda nauki wydaje się naturalna. Modyfikacja modelu studiów online Przedstawione wyniki badania ankietowego pozwalają sądzić, że model studiów UNIGIS w dużej mierze jest skuteczny. Zwracają również uwagę na pewne braki, które powodują, że większość ankietowanych osób nie w pełni jest z tego modelu zadowolona. 4

5 Przede wszystkim kluczowy wydaje się problem obsługi oprogramowania na odległość. Możliwe sposoby jego rozwiązania to udzielanie większego wsparcia za pomocą innych, synchronicznych form komunikacji, jak np. czat lub opracowanie bardziej dokładnych instrukcji do zadań. Pierwsze z rozwiązań powoduje przesunięcie modelu kursu jeszcze bardziej w stronę podejścia konstruktywistycznego i wydaje się być uzasadnione w przypadku niewielkich grup, jak to ma miejsce na studiach UNIGIS. Z kolei drugie rozwiązanie ma cechy podejścia dydaktycznego. Biorąc pod uwagę fakt, że studenci UNIGIS to głównie osoby pracujące zawodowo i dysponujące małą ilością czasu na udział w dyskusjach, rozwiązanie to jest bardziej realistyczne, choć wymaga większego nakładu pracy związanego z przygotowaniem materiałów. Uwagi dotyczące zbyt małej liczby zajęć praktycznych dotyczą nie tyle przyjętego modelu studiów UNIGIS, co proporcji pomiędzy teorią i praktyką w trakcie nauki. Możliwe modyfikacje dotyczyłyby zatem w tym przypadku samej treści poszczególnych modułów, a nie sposobu jej przekazania i utrwalania. Wnioski Matryca Wellera służy do klasyfikacji pojedynczych kursów online. W tej pracy posłużono się nią do zaklasyfikowania modelu całego kierunku studiów. Wydaje się jednak, że również w tak szerokim ujęciu, narzędzie to może znaleźć zastosowanie. Studia UNIGIS zostały zaklasyfikowane jako model pośredni między kursami konstruktywistycznymi wysokiej i niskiej. Model ten został oceniony przez studentów jako dość skuteczny. W celu uzyskania większej skuteczności w dziedzinie geoinformatyki, można go zmodyfikować jeszcze bardziej w kierunku podejścia konstruktywistycznego lub dydaktycznego. Literatura Białousz S.: Stan obecny i koncepcja kształcenia w zakresie Systemów Informacji Przestrzennej. Politechnika Warszawska, Instytut Fotogrametrii i Kartografii, Warszawa 2005 Koper E. J. R.: Learning technologies: an integrated domain model. [W:] Integrated elearning. Red. W. Jochems, J. van Merrienboer, E. J. R. Koper. RoutledgeFalmer, London 2003, s Longley P. A., Goodchild M. F., Maguire D. J., Hind D. W.: GIS Teoria i praktyka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006 Weller M.: Delivering learning on the Net. RoutledgeFalmer Taylor & Francis Group, London and New York 2002 Zając M.: Rozwiązania e-learningowe wybranych ośrodków akademickich analiza dobrych praktyk. E-mentor 2005, nr 5 (12), s [dostęp ] [dostęp ] 5