Andrzej Abramczyk. Gospodarstwo Rybackie Sp. z o.o. w E³ku

Transkrypt

1 W poszukiwaniu granicy pomiêdzy sukcesem ochrony kormorana czarnego (Phalacrocorax carbo sinensis) a plag¹ w rybactwie na przyk³adzie jeziora Selment Wielki Andrzej Abramczyk Gospodarstwo Rybackie Sp. z o.o. w E³ku W okolicach E³ku w latach 70. kormorany by³y spotykane sporadycznie, a rybacy i wêdkarze traktowali je z pob³a liwoœci¹ i sentymentem. Dopiero w 1988 r. stwierdzono obok jeziora Selment Wielki pierwsze miejsca gniazdowania. Obecnie mo emy mówiæ ju o klêsce ekologicznej. Na ha wód dzier awionych przez Gospodarstwo Rybackie w E³ku na sta³e bytuje ok szt. tych ptaków, odwiedzaj¹c wszystkie jeziora niezale nie od wielkoœci. Jednoczeœnie, w porównaniu do lat 80., mimo stale rosn¹cych zarybieñ, zanotowaliœmy znaczny spadek po³owów takich gatunków jak wêgorz, sandacz, sieja czy p³oæ. Utrzymanie w równowadze populacji ryb w jeziorach staje siê niemo liwe. Kormoran jest gatunkiem zdecydowanie rybo ernym - musi on przyjmowaæ g pokarmu dziennie. Terenem polowañ mog¹ byæ wody naturalne lub sztuczne, po³o one w odleg³oœci do 50 km od kolonii lub miejsc noclegowych. W jeziorach mazurskich w sk³ad jego diety, zwi¹zanej œciœle z ichtiofaun¹ danego jeziora, wchodz¹ najczêœciej: p³oæ 22,8 40,8 % leszcz 12,2 23,0 % 137

2 wêgorz 19,9 23,2 % okoñ 0,5 8,6 % lin 22,0 _ 24,9 % szczupak 5,0 7,6 % inne gatunki 0,1 4,3 % a w przypadku ptaków yj¹cych nad stawami 99,5 % to karp. W Polsce szacuje siê populacjê kormorana na oko³o sztuk. Jest to wiêc gatunek pospolity, a nie zagro ony wyginiêciem. Przy silnej i d³ugotrwa³ej jego presji mo e dojœæ do zaburzenia równowagi biologicznej, a tym samym zwiêkszenia tempa degradacji jezior. Oddzia³ywanie kormoranów na rybostan prowadzi te do wielopostaciowego, nierozwi¹zywalnego konfliktu miêdzy rybactwem a ochron¹ ptaków. Wp³yw, jaki wywiera nadmiernie rozwiniêta populacja kormorana na ekosystem jeziorowy oraz dzia³alnoœæ gospodarcz¹ obrazuje przyk³ad jeziora Selment Wielki. Jest to najwiêksze na Pojezierzu E³ckim jezioro typu sandaczowego (1262 ha). Silnie rozwiniêta linia brzegowa oraz urozmaicone dno stwarzaj¹ dogodne warunki do rozwoju ryb. Pozwala³o to w latach 80. na utrzymywanie wydajnoœci rybackiej na poziomie 46 kg/ha, przy du- ym udziale ryb wyborowych (Tabela 1.): Jezioro Selment Wielki - œrednie po³owy ryb (kg) w okresie r. TABELA 1 Lata Wêgorz Sandacz WYBÓR OGÓ EM p³oæ leszcz N PO OWY RAZEM W roku 1988 nieliczne do tej pory ptaki za³o y³y we wschodniej czêœci jeziora, na niedostêpnym cyplu, pierwsze gniazda. Ich liczba z roku na rok zaczê³a systematycznie wzrastaæ. Zwiêksza³a siê te liczba kormoranów, osi¹gaj¹c sztuk w roku 1995 (Tabela 2). Wtedy to jezioro osi¹gnê³o punkt krytyczny. Produkcja rybacka mimo znacznego nasilenia eksploatacji i zarybieñ zaczê³a gwa³townie spadaæ. Znik³y przebywaj¹ce na p³yciznach stada p³oci, sporadycznie widaæ by³o m³ode roczniki sandacza. W porównaniu do lat od³owy wêgorza obni y³y siê dziesiêciokrotnie. WyraŸnie wzros³a iloœæ gospodarczo niepo ¹danego, bêd¹cego wskaÿnikiem eutrofizacji, leszcza N (Tabela 3). 138

3 Jezioro Selment Wielki rozwój populacji kormorana w latach TABELA 2 ROK GNIAZDA (SZT.) KORMORANY (SZT.) Jezioro Selment Wielki od³ów niektórych gatunków w latach TABELA 3 ROK WÊGORZ SANDACZ P OÆ LESZCZ N OGÓ EM Od roku 1985 na skutek dzia³añ urzêdów administracji pañstwowej zmniejszy³a siê wyraÿnie iloœæ zanieczyszczeñ doprowadzanych do jeziora (m.in. zbudowano oczyszczalniê œcieków w Olecku i Ledze, zwiêkszono iloœæ kontroli sanitarnych na wsiach itp.). Zubo enie wsi zredukowa³o do minimum u ywanie nawozów sztucznych, które powodowa³y znaczny dop³yw biogenów. Wyremontowany jaz w Sypitkach zapewnia stabilny poziom wody w jeziorze. Dziêki dzia³aniom Pañstwowej i Spo³ecznej Stra y Rybackiej znacznie ograniczono k³usownictwo. Od 1994 r. widoczny jest spadek liczby wêdkuj¹cych w jez. Selment. W roku 1993 obsada brygady rybackiej zosta³a zmniejszona 139

4 o jedn¹ osobê, której wyniki po³owowe by³y nik³e. Pozostali rybacy, dziêki zastosowaniu nowych narzêdzi i technik po³owowych zwiêkszyli wydajnoœæ po³owow¹, czym nadrobili ubytek personalny. Chcia³bym jednoczeœnie stwierdziæ, e przy niezmiennej iloœci sprzêtu ci¹gnionego, przeliczaj¹c sprzêt stawny na podstawowe jednostki jakimi s¹ miero a i wonton, ich liczba w brygadzie w stosunku do lat 80. jest taka sama. Gdzie wiêc tkwi przyczyna tak niekorzystnych dla rybactwa trendów po³owowych? Z analizy Tabel 2i3zdu ym prawdopodobieñstwem mo na stwierdziæ, e s¹ to kormorany. Dzienna racja pokarmowa okreœlana jest na 273 g (Keller 1997), 400 g (Marion 1997), g (Noordhuis i inni 1997), g (Rae 1965), g (Mellin, Mirowska-Ibron 1994). Wykarmienie m³odych w gnieÿdzie wymaga, zale nie od ich wieku, g ryb (Przybysz 1994). Zak³adaj¹c, e kormoran eruje œrednio 200 dni w roku (luty - listopad), zjadaj¹c œrednio 400 g ryb/dobê, okazuje siê, e masa wy³owionych przez nie ryb kilkakrotnie przekracza po³owy rybackie. Szacuj¹c od³owy wszystkich u ytkowników (ptaki, zwierzêta, rybacy, wêdkarze, k³usownicy, inni), otrzymujemy iloœci znacznie przekraczaj¹ce mo liwoœci samoodtwarzania siê populacji ryb, nawet przy znacznym wspomaganiu zarybieniami ze strony Gospodarstwa. Jezioro Selment Wielki - porównanie iloœci zjadanych ryb przez kormorany z po³owami rybackimi (kg) TABELA 4 ROK KORMORANY RYBACY Nale y te wspomnieæ o finansowych skutkach, które poci¹ga za sob¹ utrzymywanie przez nasz¹ firmê takiej iloœci ptaków nad tym jednym jeziorem. Poniewa zmienia siê sk³ad gatunkowy populacji, przyj¹³em wyliczon¹ cenê 1 kg z³owionych ryb w ró nych okresach. Wynios³a ona w latach ,15 z³/kg, ,72 z³/kg, ,69 z³/kg. Poniewa na dietê kormorana sk³adaj¹ siê nie tylko ryby cenne, lecz 140

5 Jez. Selment Wielki - porównanie iloœci zjadanych ryb przez kormorany z po³owami rybackimi (kg). Iloœ æ ryb (kg) Kormorany Rybacy Lata tak e tzw. chwast rybi, wartoœci te pomniejszy³em dodatkowo o 10% otrzymuj¹c odpowiednio 6,44 z³/kg, 5,51 z³/kg i 4,22 z³/kg. Przemna aj¹c iloœci ryb podane w Tabeli 3 przez odnoœne ceny, otrzymamy w poszczególnych latach nastêpuj¹ce wartoœci: TABELA 5 Jezioro Selment Wielki - porównanie wartoœci ryb (z³) zjadanych przez kormorany i ³owionych przez rybaków. Rok Kormorany Rybacy Wysokoœæ szacunku, ze wzglêdu na nie uwzglêdnione wy ej straty powsta³e na skutek zranieñ ryb przez kormorany, z³ej kondycji bêd¹cej efektem ci¹g³ego stresu itp., nale- a³oby zwiêkszyæ przynajmniej o 5 do 10 %. Bior¹c pod uwagê wczeœniej przedstawione 141

6 Jez. Selment Wielki - wartoœæ ryb (z³) zjadanych przez kormorany i z³owionych przez rybaków. Wartoœæ (z³) kormorany rybacy Rok materia³y oraz Tabele 4 i 5 wynika, e na skutek dzia³alnoœci kormoranów na tym tylko jeziorze, w porównaniu do lat , produkcja w czterech ostatnich latach spad³a œrednio o oko³o kg, co w rezultacie daje stratê rzêdu z³/rok (wartoœæ czynszu dzier awnego za ca³y obiekt jeziorowy). Jak widaæ z przedstawionego przyk³adu, a jest on charakterystyczny dla ca³ego bez ma³a obszaru Warmii i Mazur, rozwijaj¹ca siê w sposób niekontrolowany populacja, chronionego z uporem kormorana czarnego doprowadzi³a do powa nego zaburzenia równowagi biologicznej. Zarówno jezioro, jak i otaczaj¹ce je lasy (wyschniête skupiska drzew, wypalony guanem podszyt) ulegaj¹ w zastraszaj¹cym tempie degradacji, trac¹c swe walory przyrodnicze i turystyczno wypoczynkowe, wp³ywaj¹c niekorzystnie na ca³y zespó³ gatunków zamieszkuj¹cych te nisze ekologiczne. Spadek po³owów w wyniku przerzedzenia stada podstawowego, pozostaje w œcis³ej korelacji z kondycj¹ finansow¹ Gospodarstwa, powoduj¹c redukcjê zatrudnienia, spadek p³ac realnych i zastój inwestycyjny. Ograniczane s¹ mo liwoœci prowadzenia zgodnie z Ustaw¹ racjonalnej gospodarki rybackiej. Obowi¹zuj¹ce przepisy prawa nie daj¹ nam nawet mo liwoœci ubiegania siê o choæby czêœciow¹ rekompensatê strat spowodowanych przez tego ptaka. W Polsce na skutek licznych protestów zaczêto dostrzegaæ problem. Zezwolono nawet strzelaæ do kormoranów na stawach od 15 sierpnia, a w latach nieliczne gospodarstwa rybackie otrzyma³y zgodê na odstrza³ kilkunastu sztuk ptaków nad jeziorami. S¹ to jednak e tylko pó³œrodki, które nie rozwi¹zuj¹ sprawy. Do kormorany czyni¹ tak ogromne spustoszenie w materiale hodowlanym (karp kroczek), e dalsza produkcja staje siê nieop³acalna. Nie wziêto te pod uwagê, e kormoran jest ptakiem wêdrow- 142

7 nym. Poniewa w krajach Unii Europejskiej skreœlono go z listy ptaków zagro onych wyginiêciem i redukcja stad jest na porz¹dku dziennym, bêdzie go w naszym kraju przybywaæ i straty ekologiczno ekonomiczne bêd¹ rosn¹æ. Dlatego te konieczne wydaje siê iunas zniesienie ochrony na ten gatunek oraz podjêcie œcis³ego wspó³dzia³ania z innymi krajami europejskimi w celu rozs¹dnej regulacji populacji kormorana. Uwa amy, e aby odwróciæ te niekorzystne zjawiska, ju dziœ nale a³oby podj¹æ nastêpuj¹ce dzia³ania: 1. Zezwoliæ na ca³oroczny odstrza³ kormoranów nad stawami. 2. Ograniczaæ pog³owie nad jeziorami poprzez sta³e zezwolenie na p³oszenie, redukcjê gniazd i jaj do niezbêdnego minimum oraz niedopuszczanie do zak³adania nowych koloni lêgowych. Wy ej wymienione przedsiêwziêcia spowoduj¹, e po pewnym czasie zdecydowana wiêkszoœæ ptaków przeniesie siê na obszary chronione (parki narodowe, rezerwaty), gdzie nie bêd¹ niepokojone przez cz³owieka i znajd¹ siê pod kontrol¹ i fachow¹ opiek¹ odpowiednich s³u b. S¹ to tereny rozleg³e, a nadto wystarczaj¹ce do utrzymania pog³owia na odpowiednim poziomie. Ochrona przyrody jest wymogiem kulturowym, który wnosi siê gdy istnieje niebezpieczeñstwo wyginiêcia roœliny albo zwierzêcia lub trzeba zachowaæ istniej¹ce ekosystemy czy krajobrazy. Musi mieæ jednak e swoje granice, szczególnie tam, gdzie nie udaje siê zachowaæ w równowadze biologicznej ekosystemu, gdzie w³aœnie wskutek ochrony tworzy siê dominacja gatunków silniejszych. Ochrona przyrody traci tak e racjê bytu tam, gdzie przysparza cz³owiekowi szkody gospodarcze, powoduj¹c jednoczeœnie znaczne straty ekologiczne w przypadku ochrony kormorana znacznie wiêksze od zak³adanych korzyœci. W imieniu w³asnym i innych u ytkowników rybackich wód z ca³ej Polski, zwracam siê z proœb¹ o zainteresowanie siê problemem i pomoc w jego rozwi¹zaniu. Literatura Harsanyi A Wp³yw kormorana na ichtiofaunê Bawarii. Fischer & Teichwirt 11/1995. Keller T Food of cormorants Phalacrocorax carbo wintering in Bavaria (Southern Germany). Ekol. Pol. 45(1): Marion L Increase of the number of cormorants Phalacrocorax carbo wintering in France and the change of conservation status of the species. Ekol. Pol. 45(1): Mellin M., Mirowska-Ibron I Kormoran w pó³nocno-wschodniej Polsce i jego wp³yw na œrodowisko. Przegl¹d Rybacki (2):

8 Noordhuis R., Marteijn E.C., Noordhuis R., Dirksen S., Boudewijn Th The trophic role of cormorants Phalacrocorax carbo in freshwater ecosystems in the Netherlands during the non-breeding period. Ekol. Pol. 45(1): Przybysz J Kormoran twój wróg? Przegl¹d Rybacki (4): Rae B. B The food of cormorants and shags in Scottish Estuaries and coastal waters. Marine Research No