ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 269 SECTIO D 2005

Transkrypt

1 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 269 SECTIO D Department on Pedagogics and Nursing Didactics - Department of Health Sciences, UMK CM, Bydgoszcz 2 Department of Educational Pedagogics, Academy of Bydgoszcz, Bydgoszcz KRYSTYNA KUROWSKA 1, MAGDALENA ZAJĄC 2 Sociodemographic profile of patients with atheromatosis of lower limb arteries Sylwetka socjodemograficzna chorych z miażdżycą tętnic kończyn dolnych Celem niniejszego artykułu jest scharakteryzowanie sylwetki socjodemograficznej osób chorujących na miażdżycę tętnic kończyn dolnych, będących wskaźnikiem grupy ryzyka zapadalności na to schorzenie. Jednocześnie określenie wielu zmiennych związanych ze środowiskiem społecznym życia badanych, może być jednym z predyktorów efektywnej terapii, bądź psychoedukacji chorych. Włączenie natomiast w analizę czynników nie związanych bezpośrednio z chorobą wynika z holistycznego postrzegania pacjenta, jako jednostki żyjącej w określonym miejscu i czasie. Podejście takie jest wynikiem przyjęcia perspektywy postrzegania pacjenta jako istoty bio-psycho-społecznej. Schorzenie będące przedmiotem badań stanowi przykład choroby cywilizacyjnej, której postęp i rokowania w wysokim stopniu związane są z postawą pacjenta. M A T E R I A Ł Badania przeprowadzono w Poradni Naczyniowej przy Katedrze i Klinice Chirurgii Ogólnej Szpitala Wojewódzkiego im Jana Biziela w Bydgoszczy w miesiącach kwiecień - czerwiec 2002 roku, poddając im grupę 114 osób - w celu scharakteryzowania ich sylwetki oraz ustalenia, jakiego typu wsparcia społecznego doznają i oczekują pacjenci objęci opieką ambulatoryjną w ramach szerszego projektu badania zachowań zdrowotnych chorych z rozpoznaną miażdżycą tętnic kończyn dolnych. M E T O D A Oceny trybu życia i współwystępujących schorzeń dokonano na podstawie wywiadu standaryzowanego, natomiast charakterystyki pacjenta analizując dane socjodemograficzne zawarte w części metryczkowej. W celu przybliżenia postaci chorego zawarto również wyniki badania poczucia koherencji na podstawie kwestionariusza SOC-29 [1,s.175]. W analizach wykorzystano charakterystykę rozkładu badanych zmiennych z zastosowaniem statystyk opisowych, a także test istotności różnic t- Studenta. W Y N I K I Podstawowym założeniem niniejszej pracy jest scharakteryzowanie sylwetki pacjenta, chorującego na miażdżycę tętnic kończyn dolnych. W związku z tym dokonano opisu podstawowych cech socjodemograficznych chorych zawartych w tabeli

2 Tab 1. Charakterystyka badanych chorych Badani Wiek Wykształcenie Poczucie koherencji (SOC) Liczba osób Średnia (w latach) Rozpiętość (w latach) Niepełne podstawowe Podstawowe Zawodowe Średnie Wyższe Poczucie zrozumienia Poczucie zaradności Poczucie sensowności Ogólne mężczyźni 92 56, ,4 32,9 114,34 kobiety 22 55, ,95 40,00 33,09 111,64 Na podstawie analizy statystyk opisowych zawartych w tabeli 1 ustalono, iż przeciętny pacjent to mężczyzna w wieku ok lat. Co charakterystyczne, rozbieżność w ilości chorych kobiet i mężczyzn jest niezwykle duża. Jednak pozostałe różnice, mimo iż widoczne, nie okazały się istotne statystycznie. Chorujące kobiety posiadały nieco wyższe wykształcenie niż mężczyźni, a jednocześnie ich poziom poczucia koherencji był niższy niż u mężczyzn, co jest zgodne z obserwacjami Antonovsky ego [3,s.210]. Jednak ciekawym zjawiskiem jest wyższe u kobiet poczucie sensowności, co z kolei prognozuje bardziej efektywną terapię. Mimo niemal identycznego wieku chorujących kobiet i mężczyzn, zaobserwowano duże zróżnicowanie wewnątrzgrupowe zarówno u mężczyzn, gdzie wartość odchylenia standardowego (SD=7,03), jak i u kobiet (SD=5,55). W związku z tym przedstawiono poniżej wizualizację rozkładu wieku badanych, jednak rozkład ten dotyczy całej próby, bez podziału ze względu na płeć. Wykres 1. Rozkład wieku badanych liczba osób przedział wiekowy Powyższy wykres dobrze ilustruje wiek, w którym najczęściej znajdują się pacjenci Poradni Naczyniowej. Mimo, iż przeciętnie jest to ok. 57 roku życia, obszar ten można by rozszerzyć na ramy między 53 a 65 rokiem życia. Rycina ta wskazuje także na dynamikę zmiany liczby chorych w zależności od ich wieku. Schorzenie to atakuje osoby tuż po ukończeniu 40 roku życia, a liczba chorych do osiągnięcia około roku życia, dynamicznie, proporcjonalnie zwiększa się. Po osiągnięciu tego okresu życia, widoczne są anomalie rozkładu. Ich źródłem wydają się częste zgony pacjentów, związane pośrednio z chorobami układu krążenia. Doniesienia empiryczne [4,s.7] wskazują, iż więcej niż połowa chorych z chromaniem przestankowym umiera z powodu choroby niedokrwiennej serca, a co dziesiąta z powodu udaru mózgu. Choroby te są przyczyną dużej, bo wynoszącej około 50% umieralności chorych na miażdżycowe niedokrwienie kończyn, obserwowanych przez dziesięć lat trwania choroby. Ze względu na fakt, iż chorujący są zazwyczaj osobami w wieku późnoprodukcyjnym, można spodziewać się, iż brak będzie równowagi pomiędzy osobami aktywnymi zawodowo, a nieaktywnymi. Rozkład źródła utrzymania badanych prezentuje wykres

3 11% Wykres 2. Źródła utrzymania badanych 3% 1% 28% 4% 53% renta emerytura opieka społeczna zasiłek dla bezr. zasłek przedemeryt. pracujący Powyższe założenie potwierdzone zostaje niewielką liczbą badanych pozostających aktywnych zawodowo. Większość badanych posiada pozazarobkowe źródło utrzymania (renta, emerytura, zasiłek itd.). Jednak, co istotne dysproporcja pomiędzy pracującymi zawodowo, a pozostałymi jest ogromna. Jedynie 11% badanych pracuje, pozostałe osoby korzystają z różnego typu zasiłków. Właściwie nie ma wśród nich osób całkowicie pozbawionych źródła dochodu, jedynie 1% korzysta z opieki społecznej, z kolei największe grono stanowią osoby pobierające rentę inwalidzką (53%). Świadczy to z jednej strony o powadze choroby, lub jej współwystępowaniu z innymi schorzeniami, z drugiej natomiast strony może też być wskazówką świadczącą o wysokiej zaradności chorych. Zaradność ta może być charakterystyczna zarówno dla samych pacjentów, jak i dla osób bliskich choremu. Sytuacja rodzinna chorego jest o tyle istotna, iż stanowi podstawowe źródło wsparcia społecznego, jednak dotąd jej rola jest marginalizowana. Uznano za istotne sprawdzenie, w jakiego typu związkach pozostają badani, w jak dużych społecznościach oraz na jak liczne grono rodzinne mogą liczyć. W wywiadzie zapytano badanych o typ rodziny, w jakiej żyją chorzy. Pozostawanie w rodzinie pełnej zadeklarowało 79,8% osób, pozostałe 20,2% w rodzinie niepełnej. Kolejnym krokiem było dokonanie charakterystyki rozkładu stanu cywilnego/związku badanych, zawartego w tabeli 2. Tab. 2. Rozkład stanu cywilnego badanych Stan cywilny Kobiety Mężczyźni Ogółem Panna/ kawaler 1 (4,54%) 4 (4,34%) 5 (4,38%) Zamężna/żonaty 12 (54,54%) 78 (84,78%) 90 (78,94%) Rozwiedziony(a) 2 (9,09%) 4 (4,34%) 6 (5,26%) Wdowa/wdowiec 7(31,81%) 4(4,34%) 11 (9,65%) Konkubinat 0 (0%) 2 (2,17%) 2 (1,75%) Stwierdzono, iż istnieje istotna statystycznie różnica pomiędzy typem związków kobiet i mężczyzn (t=-3,032; p=0,003). Kobiety częściej pozostają samotne niż mężczyźni, mimo iż samotność ta, nie zawsze wynika z wyboru (znacznie więcej jest wdów niż wdowców), jednak więcej wśród kobiet jest osób rozwiedzionych (9,09%). Mężczyźni w wyższym stopniu posiadają potrzebę pozostawania w związkach, nawet tych nieformalnych jak konkubinat, czego nie deklarowały kobiety. W dalszych analizach charakteryzowano także liczbę potomstwa chorych a także typ miejscowości, w jakiej zamieszkują badani. Nie stwierdzono przy tym istotnych statystycznie różnic pomiędzy kobietami i mężczyznami. Stwierdzono, iż 9,65% badanych nie posiada potomstwa, natomiast najwięcej badanych posiada dwoje lub troje dzieci (59,65%), często także występują rodziny z 1 dzieckiem (19,30%). Więcej niż 3 dzieci (maksymalnie 9) zadeklarowało 14,03% badanych. Stwierdzono jednak, iż posiadanie licznego potomstwa nie oznacza jednocześnie wspólnego zamieszkiwania. Tyle samo badanych deklarowało zamieszkiwanie wraz z małżonkiem i dziećmi, co mieszkanie jedynie ze współmałżonkiem (37,71%). Rzadziej natomiast deklarowane było dzielenie domu tylko z dziećmi (8,77%), przy stosunkowo dużej liczbie osób mieszkających samotnie (14,91%). Miejscowości, w których mieszkali badani chorzy skategoryzowano ze względu na liczbę mieszkańców. W aglomeracjach liczących powyżej mieszkańców żyło 71% badanych, w miejsco- 200

4 wościach liczących mieszkało 2,63%. Stosunkowo liczna grupa reprezentowała mniejsze miasteczka (poniżej ) 14,03% badanych, oraz wsie 12,28% badanych. Stąd wniosek, ze istnieje swoista dywersyfikacja miejsca zamieszkania badanych, są to małe miejscowości lub duże aglomeracje. O M Ó W I E N I E Przedstawione powyżej badania dały kompleksowy obraz pacjenta Poradni Naczyniowej. Człowiek chorujący na przewlekle niedokrwienie kończyn dolnych to najczęściej mężczyzna w wieku około lat, nieaktywny zawodowo o wykształceniu podstawowym lub zawodowym, posiadający źródło utrzymania w postaci zasiłku wypłacanego przez różnego typu organy, przy czym wysokość świadczenia pozwala zazwyczaj na zaspokojenie wyłącznie podstawowych potrzeb życiowych. Sylwetka ta jest zgodna z TASC [4, s.8], faktycznie najczęściej na opisane schorzenie zapadają dojrzali mężczyźni, u których stwierdza się istnienie czynników ryzyka wystąpienia choroby lub obciążenia dziedziczne. Ponadto charakterystyka grupy, a szczególnie poziom wykształcenia badanych potwierdza doniesienia Nowakowskiego [2, s.84], który w badaniach stwierdził, iż osoby z niskim wykształceniem, a co za tym idzie z niskimi dochodami związanymi z wykonywanym zawodem mają częstszą tendencję do zapadania na choroby układu krążenia, a schorzenia u tych osób maja większą progresję zmian miażdżycowych. Jednocześnie osoby te, jak wynika z badań, posiadają liczne grono rodzinne, nawet wtedy, gdy zamieszkują jedynie ze współmałżonkiem, a wiec potencjalnie posiadają szeroką sieć wsparcia. Jedyną charakterystyczna cechą różniącą chore kobiety od mężczyzn, było częstsze deklarowanie braku partnera. W N I O S K I 1. Sylwetka chorego na miażdżycę tętnic kończyn dolnych zgodna jest z charakterystyką TASC, chorują najczęściej mężczyźni w wieku między 53 a 65 rokiem życia, w okresie późnoprodukcyjnym, nieaktywni zawodowo z niskim poziomem wykształcenia, posiadający źródło utrzymania w postaci zasiłków 2. Chore kobiety istotnie częściej pozostają samotne, nawet wtedy, gdy wynika to ze śmierci współmałżonka, jednocześnie posiadają niższy od mężczyzn globalny poziom poczucia koherencji, przy wyższym poczuciu sensowności. 3. Osoby z miażdżycą tętnic kończyn dolnych posiadają liczne grono osób bliskich, a więc posiadają źródło wsparcia społecznego. P I Ś M I E N N I C T W O 1. Antonovsky, A.: Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować? Fundacja IPN, Warszawa1995, Nowakowski W.: Wykształcenie najsilniejszy determinant czynników ryzyka w chorobach serca. Czynniki ryzyka, 2000, 2-3, Waszkowska M., Dudek B.: Poczucie koherencji a zdrowotne następstwa stresu zawodowego: H.Sęk, T. Pasikowski (red.). Zdrowie Stres - Zasoby, o znaczeniu poczucia koherencji dla zdrowia. Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2001, Wytyczne TransAtlantic Inter Society Consensus (TASC). Diagnostyka i leczenie niedokrwienia kończyn dolnych. Medycyna praktyczna, wydanie specjalne, 1/2003, 7. A B S T R A C T The article presents a profile of basic sociodemographic variables in patients with atheromatosis of lower limb arteries. These variables might be guidelines for an effective and well-addressed therapy and psychoeducation. The study shows that among patients with atheromatosis of lower limb arteries, older and uneducated men are in the majority. Usually they are on welfare and have close relatives (partners or children) who support them. The study also shows that a large number of women with atheromatosis of lower limb arteries do not have partners and live on their own, which is caused by many factors. 201

5 S T R E S Z C Z E N I E Niniejszy artykuł zawiera charakterystykę podstawowych zmiennych socjodemograficznych osób z miażdżycą tętnic kończyn dolnych, będących potencjalnym wskaźnikiem projektowania efektywnej, dobrze zaadresowanej terapii i psychoedukacji. W wyniku badań ustalono, ze chorzy to zazwyczaj mężczyźni w wieku późnoprodukcyjnym, z niskim wykształceniem i źródłem utrzymania w postaci zasiłków. Jednocześnie chorzy ci posiadają liczne grono znaczących bliskich, stanowiących źródło ich wsparcia w dochodzeniu do zdrowia, w postaci współmałżonków/partnerów bądź dzieci. Posiadanie partnera istotnie różniło chore kobiety, które częściej deklarowały samotność, wynikającą z różnych czynników. 202