Już około tygodnia życia płodowego

Transkrypt

1 CHOROBY BŁONY ŚLUZOWEJ jamy ustnej dypl. hig. Marzena Cesarz* Higienistka stomatologiczna spotyka się w gabinecie z wieloma różnymi chorobami jamy ustnej, dlatego powinna umieć rozpoznać objawy każdej z nich. Dzięki temu można zapobiec rozwojowi choroby i wdrożyć odpowiednie leczenie. Już około tygodnia życia płodowego rozpoczyna się kształtowanie języka. Na koniec drugiego miesiąca życia płodowego język jest już rozpoznawalną formą. Stanowi integralną część narządu żucia i jamy ustnej. Jest zwartym narządem mięśniowym biorącym udział w odczuwaniu smaków, żuciu, połykaniu i artykulacji. Znajduje się w jamie ustnej właściwej. Zbudowany jest z mięśni i błony śluzowej. Język fizjologia czy patologia? Górna powierzchnia języka jest pokryta ochronną warstwą nabłonka wielowarstwowego płaskiego i licznymi wypustkami błony śluzowej tworzącymi brodawki. Specyficzny rodzaj błony śluzowej często manifestuje objawy wielu chorób ogólnych. Brodawki nitkowate najmniejsze, ale występują najliczniej. Są to smukłe, włosowate, zrogowaciałe szypułki chroniące język. U pacjentów z dobrą higieną mają barwę różową, ale mogą być czerwone lub białe w przypadku podrażnienia i zmian zapalnych. Brodawki grzybowate mają okrągły, grzybkowaty kształt, są rozsiane pomiędzy brodawkami nitkowatymi i nieco bardziej od nich uwypuklone. Są żywoczerwone. Każda brodawka zawiera od 2 do 4 kubków smakowych. Najczęściej występują na bocznych powierzchniach języka. Mogą przebarwiać 14

2 się i uwidaczniać pod wpływem niebieskich barwników żywnościowych. Brodawki grzybowate czasem zawierają brązowy barwnik, szczególnie u osób czarnoskórych. Brodawki okolone największe, również zawierają kubki smakowe. Występują w liczbie od 8 do 12 i układają się w kształt litery V wzdłuż tylnej części języka. Podczas dokładnego badania języka są widoczne mają 2-4 mm, są wypukłe i otoczone wąskim obwałowaniem, zwanym bruzdą graniczną. W tylnej części języka można zauważyć brodawki liściaste, które układają się w pionowe fałdy przypominające liściokształtne wypustki. Właściwe diagnozowanie kliniczne tej okolicy, łącznie z objawami subiektywnymi zgłaszanymi przez pacjentów, może spowodować, że to higienistka jest pierwszą osobą kierującą pacjenta do specjalisty z podejrzeniem choroby ogólnej. Wcześniej należy jednak poznać i wykluczyć typowe wady i choroby rozwojowe języka. Na języku występuje wiele zmian takich jak w innych okolicach błony śluzowej jamy ustnej. Należy wiedzieć, że są jednostki chorobowe, które dotyczą tylko języka. Są to wady i choroby języka. Aby zdiagnozować wczesne objawy choroby, należy przede wszystkim obserwować pacjenta i badać język: wzrokiem, palpacyjnie, oraz wykonać badania dodatkowe. Badania dodatkowe Są to badania wykonywane przez specjalistów: badanie mikrobiologiczne szczególnie ważne przed zastosowaniem antybiotyku; badanie mykologiczne materiał pobiera się podobnie jak materiał do badań mikrobiologicznych; badanie histopatologiczne wycinki z wykwitów chorobowych; badanie fluorescencyjne bardzo ważne w ocenie zmian nowotworowych; badanie cytologiczne związane ze stałym złuszczaniem się i z odnową nabłonka; badanie elekromagnetyczne artykulacji metoda badania ruchów języka; 1 fot. archiwum autorów Badanie palpacyjne W badaniu palpacyjnym powierzchnia języka powinna być minimalnie szorstka i nierówna, w miarę wilgotna, niewysuszona i nielepka. Spoistość języka powinna być elastyczna, w badaniu stwierdzamy brak wrażliwości i tkliwości u pacjenta. Fot. 1. Język geograficzny (matka) tło genetyczne 2 Badanie wzrokiem Język powinno się oglądać, gdy spoczywa w jamie ustnej na jej dnie. Jego mięśnie powinny być rozluźnione. Gdy poleci się pacjentowi wyciągnięcie języka z jamy ustnej, możliwe jest wtedy obserwowanie jego: wielkości, zabarwienia, ruchomości, brodawek. Przy podniesieniu języka w stronę podniebienia można na powierzchni brzusznej stwierdzić przebieg naczyń żylnych. Fot. 2. Język geograficzny (dziecko, lat 7, matki z fot. 1) tło genetyczne 1/

3 3 Górna powierzchnia języka jest pokryta ochronną warstwą nabłonka wielowarstwowego płaskiego i licznymi wypustkami błony śluzowej tworzącymi brodawki. Fot. 3. Pacjentka, lat 37. Głębokie wręby na bokach języka. Język pobruzdowany, typ liściasty 4 badanie ultrasonograficzne pozwala na wizualizację struktur będących w ruchu; jest to badanie czynnościowe; rezonans nukleomagnetyczny przydatny w ocenie struktury języka; tomografia komputerowa pozwala zobrazować niektóre stany patologiczne języka; możliwe jest również dokonanie pomiaru ciśnienia intraluminarnego w jamie ustnej podczas połykania; pomiar lotnych związków siarki związanych z nieprzyjemnym zapachem w jamie ustnej; dokonuje się go halimetrem. Fot. 4. Język pobruzdowany typ liściasty. Zaburzona budowa mięśni powierzchownych języka. Wada pojawia się około 4. roku życia. Początkowo jest płytka, a w dojrzałym wieku w pełni ukształtowana. Dotyczy 1-5% populacji Choroby języka Podczas pracy z pacjentem w gabinecie higieny najczęściej możemy mieć do czynienia z następującymi schorzeniami: Język geograficzny to łagodny stan zapalny charakteryzujący się występowaniem nieregularnych plam, widocznych najczęściej na grzbietowej powierzchni języka. Występuje często u dzieci i osób młodych. Objawia się między 3. a 6. rokiem życia. Dotyczy 1-2% populacji dorosłych. Język geograficzny może być dziedziczony, jeżeli jednak występuje u osób, które tych cech wcześniej nie miały, może świadczyć o alergii, awitaminozie czy zakażeniu grzybiczym. Wykwity pełzają po powierzchni języka, zlewają się, powiększają, zmieniając kształt 16

4 przypominający obraz mapy. W celu potwierdzenia rozpoznania należy skontrolować pacjenta po kilku dniach, ponieważ najbardziej charakterystyczną cechą tego schorzenia jest ciągła zmienność lokalizacji wykwitów. Choroba zwykle nie daje dolegliwości, może jednak pojawiać się nadwrażliwość na kwaśne, słone i ostre pokarmy, zwłaszcza u dzieci. Język geograficzny nie wymaga leczenia, konieczne jest natomiast jego różnicowanie z wykwitami liszaja płaskiego. Jeśli występują one na języku, mogą wyglądać podobnie do kandydozy i leukoplakii, które to jednostki wymagają leczenia. Grzybica język jest najczęstszym miejscem, w którym umiejscowione są w jamie ustnej zmiany grzybicze (zarówno u dzieci w formie pleśniawek, jak i u dorosłych). Te zmiany związane są z oportunistyczną infekcją grzybiczą wywołaną przez grzyb candida. Do zakażenia grzybiczego języka predysponuje szereg czynników ogólnych i miejscowych. Wśród czynników ogólnych należy wymienić: niedobory żywieniowe i witaminowe, dysfunkcje endokrynologiczne (szczególnie niedoczynność przytarczyc), cukrzycę, kserostomię, zaburzenia immunologiczne wrodzone i nabyte, wyniszczające choroby ogólne, choroby nerek, krwi, zakażenie HIV, a także podawanie antybiotyków i leków immunosupresyjnych. Z czynników miejscowych do grzybicy języka predysponują: zła higiena jamy ustnej, upośledzone wydzielanie śliny i użytkowanie uzupełnień protetycznych. Kandydoza języka występuje w postaci ostrej i przewlekłej. Pacjenci zgłaszają ból przy połykaniu i wrażliwość (szczególnie na gorące pokarmy i dym tytoniowy). W przypadku grzybicy języka zaleca się dietę z ograniczeniem węglowodanów, z przewagą jarzyn i owoców, z dużą ilością kefiru, jogurtu i kwaśnego mleka. Leczenie farmakologiczne: preparaty do pędzlowania, płukanie środkami zasadowymi, antybiotyki, np. nystatyna pro susp. Leukoplakia języka to najczęstsza choroba przednowotworowa w przypadku raka płaskonabłonkowego. Jest też najczęstszą ze wszystkich przewlekłych chorób błony śluzowej jamy ustnej. Do powstania leukoplakii przyczyniają się czynniki: Budowa i choroby języka Górna powierzchnia języka jest pokryta ochronną warstwą nabłonka wielowarstwowego płaskiego i licznymi wypustkami błony śluzowej tworzącymi brodawki. Rodzaje brodawek: brodawki nitkowate, brodawki grzybowate, brodawki okolone, brodawki liściaste. Najczęstsze choroby języka: Język geograficzny to łagodny stan zapalny charakteryzujący się występowaniem nieregularnych plam widocznych najczęściej na grzbietowej powierzchni języka. Język geograficzny nie wymaga leczenia, konieczne jest natomiast różnicowanie z wykwitami liszaja płaskiego. Grzybica zmiany związane są z oportunistyczną infekcją grzybiczą, wywołaną przez grzyb candida. Leczenie: preparaty do pędzlowania, płukania środkami zasadowymi, antybiotyki oraz dieta z ograniczeniem węglowodanów z przewagą jarzyn i owoców z dużą ilością kefiru, jogurtu i kwaśnego mleka. Leukoplakia języka to najczęstsza choroba przednowotworowa w przypadku raka płaskonabłonkowego. Histopatologicznie stwierdza się cechy przewlekłego zapalenia: zaburzenia rogowacenia nabłonka i rozrost warstwy kolczystej. 1/

5 5 Fot. 5. Pacjentka, lat 32. Grzybica języka endogenne w postaci skłonności osobniczej, chorób krwi, przewodu pokarmowego, endokrynologicznych i niedoborowych; egzogenne palenie papierosów, picie alkoholu, nawykowe nagryzanie języka i inne bodźce o charakterze fizycznym i chemicznym. Histopatologicznie stwierdza się cechy przewlekłego zapalenia: zaburzenia rogowacenia nabłonka i rozrost warstwy kolczystej. W początkowym okresie na języku powstają opalizujące plamy, które stopniowo zlewają się ze sobą. Język ulega pogrubieniu, pobruzdowaniu, a wykwity stają się owalne. Zmiana może obejmować całą powierzchnię grzbietową języka lub tylko jej część, umiejscawiać się na części brzusznej lub bocznej. Zasadne jest dokładne obejrzenie powłok całego języka podczas wizyty higienizacyjnej jest to pierwszy krok w profilaktyce nowotworowej. 6 Podsumowanie Oczywiście nie wszystkie zmiany zaobserwowane w obrębie jamy ustnej muszą być patologiczne, dlatego należy umieć je odróżnić od struktur fizjologii czy patologii. Obowiązkiem higienistki jest wychwycenie zmian i poinformowanie o nich lekarza dentysty, który podejmie decyzję o dalszym postępowaniu. Należy pamiętać, że każda zmiana w obrębie jamy ustnej i języka trwająca dłużej niż 2 tygodnie, pomimo usunięcia czynników drażniących, powinna skłonić do dalszej diagnostyki. Fot. 6. Pacjentka, lat 30. Język geograficzny, pobruzdowany nieregularnie, wręby języka tło genetyczne *Dypl. hig. z 15-letnim stażem zawodowym. Od kilkunastu lat związana z Centrum Medycznym Mayo-Dent w Dąbrowie Górniczej. Członek Zarządu i współzałożycielka Polskiej Akademii Profilaktyki Stomatologicznej. Trenerka PAPS, prelegentka i uczestniczka licznych konferencji i sympozjów w kraju i za granicą. Na co dzień spełnia się w pracy z pacjentami, dbając o ich piękne uśmiechy. 18