Liliana Krzywicka. Rok: 2006 Czasopismo: Świat Problemów Numer: 2/157

Transkrypt

1 Liliana Krzywicka Rok: 2006 Czasopismo: Świat Problemów Numer: 2/157 Praktyka pracy interwencyjnej i psychologicznej z rodziną z problemem przemocy domowej przedstawiona zostanie w oparciu o doświadczenie Ośrodka Interwencji Kryzysowej w Katowicach. Klientami ośrodka są osoby doświadczające przemocy - dorośli i dzieci - jak również jej sprawcy oraz świadkowie, a także osoby, które znalazły się w różnych sytuacjach kryzysowych. Podstawą pracy ośrodka jest założenie, że - chociaż przemoc w rodzinie jest zjawiskiem rozpoznanym - działania różnych instytucji w praktyce nadal charakteryzują się stosunkowo niską skutecznością, zwłaszcza jeżeli chodzi o zapewnienie bezpieczeństwa ofiarom oraz podejmowanie działań prewencyjnych i profilaktycznych. Najczęściej szuka się rozwiązań polegających na oddzieleniu osób poszkodowanych od sprawców poprzez umieszczanie tych osób w schroniskach i hostelach. Jest to niewątpliwie potrzebne w sytuacjach nagłych, związanych z zagrożeniem życia i zdrowia. Kiedy jednak to działanie, dostępne w naszym porządku prawnym, staje się jedyną propozycją, jego efekty terapeutyczne dla ofiar są nikłe, jest ono też niesprawiedliwe społecznie i moralnie, zaś z perspektywy ekonomicznej okazuje się bardzo kosztowne. Wyłącznie skoordynowanie różnych form pomocy daje szansę na szybkie przerwanie przemocy w rodzinie i leczenie jej szkód. Podstawowe zadania ośrodka Do zadań tych należy: udzielanie kompleksowej pomocy rodzinom z doświadczeniem przemocy w celu: - zapobiegania i powstrzymywania przemocy, - zapewnienia bezpieczeństwa osobom poszkodowanym, - łagodzenia skutków przemocy i rozwiązywania problemów wtórnych, jakie z niej wynikają i wiążą się z dezorganizacją życia rodzinnego i osobistego; budowanie lokalnego systemu wsparcia instytucji i służb - poprawa skuteczności ich działań poprzez wypracowanie formuły współpracy; prowadzenie edukacji publicznej w celu szerzenia wiedzy o zjawisku przemocy domowej i kształtowania postaw sprzyjających reagowaniu na sygnały o przemocy w rodzinie. Pomoc osobom doświadczającym przemocy realizujemy w oparciu o dwie podstawowe strategie: interwencyjną oraz psychologiczną - terapeutyczną. Pomoc interwencyjna Na pomoc interwencyjną składają się działania, mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa 1 / 5

2 osobom poszkodowanym. Mają one charakter oddziaływań psychologicznych, prawnych, socjalnych i medycznych. Mówimy zatem o interdyscyplinarnym charakterze pomocy opartej na współpracy różnych służb i instytucji. Jej celem jest: - zatrzymanie przemocy, - zapewnienie bezpieczeństwa osobom poszkodowanym. Ośrodek podejmuje interwencje w odpowiedzi na docierające sygnały o przemocy, o krzywdzeniu dzieci, osób starszych i niepełnosprawnych. W zależności od sytuacji - przede wszystkim od stopnia zagrożenia - mają one charakter wizyt środowiskowych, rozmów interwencyjnych (mających na celu pozyskanie danych osób do współpracy) lub wspólnie z policją są realizacją prawnych działań interwencyjnych zgodnie z procedurą Niebieskie Karty. Interwencje obejmują również kontakty z instytucjami wymiaru sprawiedliwości w celu poparcia spraw klientów czy ich przyspieszenia. Klientem w przypadku tych działań jest osoba poszkodowana, chociaż w całości postępowania podejmowane są również pewne kroki wobec sprawcy. Ważną kwestią okazało się oddzielenie pomocy interwencyjnej od psychologicznej: osoby podejmujące interwencję nie zajmują się pomocą psychologiczną ani terapeutyczną. Wiąże się to z faktem, że w trakcie interwencji postępujemy zgodnie z celami stawianymi przez osoby poszkodowane i przez instytucje. Czasem jednak zdarza się, że realizujemy tylko cele instytucji, kiedy na przykład interweniujemy w sytuacji zagrożenia życia i zdrowia wbrew woli, a raczej gotowości osób poszkodowanych. Zwłaszcza w takiej sytuacji trzeba pamiętać, aby interwencja nie była działaniem wyizolowanym, lecz stanowiła początek zaplanowanego procesu pomocy. W działaniach interwencyjnych szczególnie istotne jest poszanowanie podmiotowości klientów. Praca z osobami doświadczającymi przemocy w rodzinie nauczyła nas, że proponowane rozwiązania są dalekie od doskonałości. Propozycja udzielenia schronienia w hostelu często dla klientek bywa ostatecznoś-cią i wiąże się z poczuciem niesprawiedliwości i upokorzenia. "Dlaczego ja mam opuszczać z dziećmi swój własny dom? Przecież to nie my powinniśmy z niego odchodzić" - nierzadko mówią klientki. Poszanowanie podmiotowości związane jest z poszanowaniem woli, gotowości do wprowadzania zmian oraz indywidualnego tempa. Ocena stopnia zagrożenia, dokonywana przez osoby pomagające, nie zawsze musi być trafna, a poza tym istotne okazuje się subiektywne poczucie bezpieczeństwa - dotyczy to osób dorosłych. W rozmowie psychologicznej to właśnie one powinny określić, na ile czują się bezpieczne i czy to wystarczy, aby pozostać w domu. Otwarcie się na to, jak klient rozumie własną sytuację, jest podstawą jej rozumienia przez osoby pomagające. Posłużę się przykładem pewnej młodej kobiety, która - opowiadając o sytuacji domowej związanej z przemocą ze strony partnera - ujawniała dramatyczny przebieg zdarzeń. Oczywisty wydawał się fakt, że kobieta nie powinna pozostawać z nim w mieszkaniu. Tymczasem na propozycję udania się do schroniska obruszyła się i ze łzami w oczach powiedziała: "Proszę pani, mój dom to jedyna rzecz, jaką mam, która daje mi jeszcze poczucie normalności i godności. Niech mi pani tego nie odbiera, będę wtedy nikim i moje życie nie będzie miało już żadnej wartości". W tej sytuacji naleganie na opuszczenie domu przyczyniłoby się do poważnego kryzysu psychologicznego, nawet do zagrożenia życia, czyli samobójstwa, o czym również wspomniała sama klientka. Podstawą decyzji o proponowaniu określonych rozwiązań jest gotowość do ich zastosowania. Stało się jasne, że należy szukać strategii psychologicznych służących planowaniu i budowaniu bezpieczeństwa przez samą klientkę. W takich sytuacjach często okazuje się, że udzielenie 2 / 5

3 wsparcia i zrozumienie pozwala ujawnić "nieoczekiwane", często zaskakujące zasoby po stronie osób poszkodowanych. Wspomniana wcześniej kobieta sama zaproponowała: "Potrzebuję z kimś porozmawiać, chcę tu przychodzić, bo to może mi dać siłę, żeby wyjść z domu. Na razie wiem, co mam robić: jak będzie źle, to pójdę na noc do siostry". Poważnym problemem w pracy interwencyjnej na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa okazuje się współdziałanie z osobami starszymi, chorymi, niepełnosprawnymi czy upośledzonymi. W sensie prawnym sprawa być może nie jest aż tak skomplikowana: wraz z wejściem w życie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie zostały jasno określone uprawnienia i obowiązki instytucji. Trudności stwarza uwzględnienie woli i owej gotowości klienta do przyjęcia zmian spowodowanych podjęciem kroków prawnych, polegających na przykład na powiadomieniu organów ścigania o przestępstwie związanym z przemocą w rodzinie. Nasze doświadczenie pokazuje, że samo powiadomienie policji czy prokuratury nie przyczynia się bezpośrednio i niezwłocznie do zapewnienia poszkodowanym bezpieczeństwa. Nadal pozostaje zadaniem prowadzących interwencję zapewnienie doraźnego bezpieczeństwa, co bez zgody klientów bywa wyjątkowo trudne. Procedury prawne, zwłaszcza karne, służą ustaleniu faktów związanych z przestępstwem, znalezieniu winnego i ukaraniu go. Nie zawsze przekłada się to na zapewnienie bezpieczeństwa, a jeżeli tak, to ciągle trwa to niestety dość długo. Pomoc psychologiczna - terapeutyczna Pomoc terapeutyczna jest rozumiana różnie w zależności od specyfiki sytuacji klienta, jego potrzeb i celów: jako wsparcie, edukacja, terapia indywidualna lub grupowa. Generalnie jednak procedury pomocy dzielą się na: pierwszą pomoc - interwencję kryzysową, pomoc psychologiczną i terapeutyczną. Interwencja kryzysowa obejmuje: - przywrócenie równowagi emocjonalnej i poczucia kontroli, - łagodzenie objawów związanych z reakcją kryzysową, - rozpoznanie najpilniejszych potrzeb klientów (zdrowotnych, psychologicznych, bytowych, prawnych), - pomoc w ich zaspokajaniu. - budowanie lokalnego systemu wsparcia i systemu kontroli. W interwencji kryzysowej staramy się działać szybko, z wykorzystaniem energii kryzysu, szeroko (czyli łączyć środki, możliwości i kompetencji różnych osób i służb), a przede wszystkim z wykorzystaniem zasobów samego klienta. Spotkania odbywają się bardzo często, bywa, że codziennie. Pomoc terapeutyczna udzielana jest w tzw. dalszej perspektywie, w oparciu o kontrakt. Jednym z podstawowych warunków jest sprawdzenie, czy dana osoba jest na tyle bezpieczna, aby zająć się samą sobą, przyjrzeć się swojemu życiu wewnętrznemu, analizować swoje relacje z innymi i wyciągać z tego wnioski. Prowadzona jest praca terapeutyczna zarówno z ofiarami i świadkami przemocy domowej, jak i ze sprawcami. To oczywiste, że aby rozpocząć oddziaływania terapeutyczne, konieczna jest motywacja i decyzja samych osób zainteresowanych. Dlatego te oddziaływania muszą uwzględniać cele i perspektywę klienta, wykorzystywać jego osobistą moc i zasoby. Istotą oddziaływań terapeutycznych jest zmiana "przemocowych" wzorców i sposobów obcowania z własną mocą 3 / 5

4 na strategie "bez przemocy": poszukiwanie nowych wzorców, rozwiązań, ról i zachowań w sytuacjach konfliktowych itp. Ten proces polega na odbudowywaniu poczucia własnej kompetencji, wartości, podmiotowości i autonomii, utraconych w wyniku doświadczania przemocy, a także na odzyskiwaniu poczucia sprawczości, dającej nadzieję na lepszą jakość życia. Pomoc psychologiczna realizowana jest również w formach grupowych. Są to: - grupa wsparcia, - grupa psychoedukacyjna, - grupy treningowe, - grupa terapeutyczna, - spotkania rodzinne. Praca grupowa ma szczególną wartość dla osób korzystających z pomocy, gdyż stanowi okazję do przełamania izolacji, tak typowej dla sytuacji przemocy domowej, oraz jest źródłem nieocenionego wsparcia i samopomocy. Klientki mają okazję do wymiany doświadczeń, czerpania siły z wzajemnych kontaktów i udzielania sobie pomocy w różnych sytuacjach życiowych: i tych codziennych, i specyficznych, jak choćby uczestniczenie w procedurach prawnych. Inne formy pomocy Pomoc socjalna opiera się na diagnozie sytuacji rodziny i zaspokojeniu jej niezbędnych potrzeb socjalnych - szczególnie gdy podejmowane są działania prawne - oraz na zapewnieniu schronienia w sytuacji zagrożenia zdrowia i życia. Pomoc środowiskowa obejmuje wizyty w miejscu zamieszkania, kontakty z rodziną, świadkami i osobami, które można pozyskać do wspólnej pracy na rzecz bezpieczeństwa osób poszkodowanych. Realizowana jest w ramach pracy socjalnej przez pracowników socjalnych. Budowanie naturalnych, rodzinnych i sąsiedzkich grup wsparcia sprzyja wykorzystaniu w pierwszej kolejności zasobów własnych klientów. Z doświadczeń pracy na rzecz bezpieczeństwa osób poszkodowanych wynika, że - z powodu izolacji i wstydu - często nawet najbliższa rodzina nie wie o cierpieniu swoich bliskich, często też, nawet jeżeli się domyśla, boi się wtrącać lub po prostu nie wie, jak zareagować. Celem ośrodka jest również praca ze świadkami i sojusznikami, która w dużej mierze wpływa na zwiększenie ich poczucia bezpieczeństwa. Osoby te, wyposażone w wiedzę i wsparcie, skłonne są do szukania własnych rozwiązań i do uczestniczenia w procedurach prawnych na rzecz swoich bliskich. Poradnictwo i pomoc prawna obejmuje porady prawne, pomoc w pisaniu pism procesowych i urzędowych oraz monitorowanie przebiegu tych spraw wspólnie z klientami. Pracownicy często są powoływani na świadków w toczących się sprawach. Udzielanie schronienia - celem zapewnienia doraźnego bezpieczeństwa osobom poszkodowanym ośrodek zabezpiecza schronienie o charakterze interwencyjnym w Schronisku dla Kobiet oraz w mieszkaniu interwencyjnym. Ośrodek Interwencji Kryzysowej Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach został powołany 1 lipca 1999 roku do realizacji zadań powiatu i gminy - określonych w ustawie o pomocy społecznej oraz ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi - jako odpowiedź na potrzeby społeczności lokalnej w zakresie rozwiązywania problemu 4 / 5

5 przemocy w rodzinie. Od 1999 roku ośrodek jest członkiem Ogólnopolskiego Porozumienia Osób, Służb i Instytucji "Niebieska Linia". Zatrudnia on 12 osób, w tym 5 psychologów, 2 pedagogów, 3 pracowników socjalnych, prawnika, pracownika administracyjnego oraz 12 wolontariuszy, głównie studentów psychologii, pedagogiki i prawa Uniwersytetu Śląskiego. 5 / 5