Analiza zmian efektywności wykorzystania taboru autobusowego w przedsiębiorstwie ZUK ROKBUS Spółka z o.o. w latach

Transkrypt

1 KICIŃSKI Marcin 1 STASIAK Piotr 2 Analiza zmian efektywności wykorzystania taboru autobusowego w przedsiębiorstwie ZUK ROKBUS Spółka z o.o. w latach WSTĘP Publiczny, zbiorowy transport miejski odgrywa istotną rolę na terenach zurbanizowanych. Porównując transport szynowy z drogowym, to pod względem długości linii komunikacyjnych w Polsce dominującą role pełnią przewozy autobusowe. I tak w komunikacji miejskiej, po znacznym spadku w 2011 r. (z 53,73 w 2010 r. do 50,87 tys. km w 2011 r.) w 2012 łączna długość linii komunikacyjnych praktycznie jest na zbliżonym poziomie (zmiana o 8 km). Nie mniej w przypadku województwa wielkopolskiego tendencja jest odmienna, bowiem w 2012 roku długość tych linii spadała o prawie 900 km. Rys. 1. Długość autobusowych miejskich linii komunikacyjnych w latach w Wielkopolsce i Polsce (opracowanie własne na podstawie [7,8,9]) Spadek długości miejskich linii komunikacyjnych transportu drogowego w Wielkopolsce miało swoje odzwierciedlenie [7,8,9]: W znacznej redukcji liczby pasażerów korzystających z miejskiego publicznego transportu autobusowego. W 2012 r. liczba pasażerów spadła prawie o 30% w porównaniu z 2010 r. W redukcji taboru autobusowego, bowiem liczba pojazdów po wzroście w 2011 roku z 823 do 861, spadła do 778 szt. w 2012 roku. Biorąc pod uwagę średnią pojemność autobusu w komunikacji miejskiej w Wielkopolsce, to na przełomie lat praktycznie jest stała i mieści się w przedziale os/1 autobus. Niezwykle istotna z punktu widzenia funkcjonowania przedsiębiorstwa jest bieżąca ocena wykorzystania taboru autobusowego [5,11,10,12,14]. Z uwagi koszty oraz czasochłonność wykonywania badań napełnienia autobusów, nie są one realizowane w wielu przedsiębiorstwach w sposób ciągły. Stąd w celu uzyskania możliwie dużej porównywalności wyników celowe, zdaniem autorów, jest przeprowadzanie badań w ściśle określonych tygodniach danego roku, co zaprezentowano dla roku 2012 i 2013 w pracach autorów [5] i [12]. 1 Politechnika Poznańska, Wydział Maszyn Roboczych i Transportu, Instytut Maszyn Roboczych i Pojazdów Samochodowych, Zakład Logistyki; Poznań; ul. Piotrowo 3. Tel: , Fax: , marcin.kicinski@put.poznan.pl 2 Zakład Usług Komunikacyjnych Rokbus Spółka z o.o.; Rokietnica, ul. Rolna 39. Tel , prezes@rokbus.com.pl 2879

2 1. ROKIETNICA, CHARAKTERYSTYKA GMINY I JEJ PUBLICZNEGO TRANSPORTU AUTOBUSOWEGO 1.1. Charakterystyka Gminy Gmina Rokietnica jest jedną z 17 gmin wchodzących w skład największego w Wielkopolsce powiatu Powiatu Poznańskiego. Stanowi ona niespełna 4,18% powierzchni Powiatu Poznańskiego. Łączny obszar Gminy wnosi 79,31 km 2 z czego użytki rolne wynoszą 83%, a obszary leśne 8%. Gmina Rokietnica graniczy: od zachodu z Gminą Kaźmierz, od północy z Gminami: Szamotuły i Oborniki, od zachodu z Gminą Suchy Las, od południa z Gminą Tarnowo Podgórne oraz Poznaniem. W skład wiejskiej Gminy Rokietnica wchodzi 10 sołectw: Kiekrz-Pawłowice, Kobylniki, Krzyszkowo, Sobota-Bytkowo, Starzyny-Rogierówko, Mrowino-Cerekwica, Napachanie-Dalekie, Przybroda, Rokietnica, Żydowo-Rostworowo. W ciągu ostatnich 15 lat liczba ludności Gminy Rokietnica podwoiła się i na końcu 2013 roku wynosiła ona os.[3] To oznacza, że gęstość zaludnienia tej gminy wynosi 175,3 os. na 1 km 2 i znacząco przekracza średnią wartość dla Powiatu. Z uwagi na bezpośrednie sąsiedztwo z Poznaniem, Gminę Rokietnica charakteryzuje wysoki poziom powiazania z poznańskim systemem usługowym, szkolnictwem średnim oraz wyższym. Nie bez znaczenia na to ma stan obecnej i przyszłej infrastruktury drogowej, ma zakładany przebieg drogi ekspresowej S11 zachodniej obwodnicy Miasta Poznania Charakterystyka autobusowego transportu publicznego Obecnie zadanie publicznego transportu zbiorowego w Gminie Rokietnica, realizowane jest przez Zakład Usług Komunikacyjnych ROKBUS Spółka z o.o. w Rokietnicy (ZUK Rokbus). Zakres działań tego przedsiębiorstwa obejmuje: zaspokajanie potrzeb w zakresie lokalnego, publicznego transportu zbiorowego na terenie rozważanej gminy oraz organizowanie przewozów szkolnych. Przez teren Gminy Rokietnica przebiegają cztery linie autobusowe ZUK Rokbus (patrz rysunek 2). W trzech przypadkach, tj. linii 831, 833 i 853 punktem docelowym jest przesiadkowy dworzec autobusowy Poznań Ogrody, natomiast w jednym (linia 832) przesiadkowy dworzec autobusowy Poznań Jana III Sobieskiego. Przebieg linii 832 wykracza poza obszar Gminy Rokietnica i miasto Poznań, obejmując w znacznej części Gminę Suchy Las. Długość poszczególnych tras jest zróżnicowana i waha się od 19,5 km do 30 km. Łączna długość linii wynosi 157 km. Liczba przystanków liczonych według rozkładu każdej linii wynosi ZUK ROKBUS Sp. z o.o. użytkuje łącznie 10 autobusów różnych marek: MAN, Mercedes-Benz, Volvo4, które przeznaczone są do obsługi regularnego transportu zbiorowego. Średnia pojemność autobusu przedsiębiorstwa jest nieznacznie mniejsza od średniej w Wielkopolsce i wynosi 93,8 os. (w tym 38% stanowią miejsca siedzące). Średni wiek eksploatowanego taboru wynosi 15 lat. Łączny przebieg roczny taboru wyniósł w dwóch ostatnich latach: 665 tys. km. (2012 r.) oraz 652 tys. km. (2013 r.) Przeciętny przebieg jednego wozu w ciągu jednego dnia nie przekracza 350 km (linie o dziennym przebiegu 150, 350 i 600 km). W latach liczba pasażerów korzystająca z publicznego transportu zbiorowego oferowanego przez ZUK Rokbus Sp. z o.o. wynosiła od 574,5 tys. os. do 634,5 tys. os., przy czym po tendencji spadkowej do roku 2011, w kolejnym 2012 roku zanotowano nieznaczny wzrost zainteresowania publicznym transportem zbiorowym świadczonym przez to przedsiębiorstwo. Niestety w ostatnim roku (2013) ponownie wystąpiła tendencja spadkowa, bowiem sprzedaż biletów rok do roku spadła o 3%. Na wyniki ten, w głównej mierze wpływ miała mniejsza liczba przewiezionych pasażerów w następujących miesiącach: lipcu, sierpniu oraz grudniu. 3 Liczba przystanków liczonych jako lokalizacje (bez wzajemnego dublowania) wynosi Podczas badań w 2012 i 2013 roku był jeszcze użytkowany autobus marki Jelcz 2880

3 Rys. 2. Plan linii autobusowych ZUK Rokbus Spółka z o.o. (źródło [2]) 2. METODYKA PRZEPROWADZANIA BADAŃ Pomiary napełnień oraz czasów realizacji zakładanych zadań przewozowych przeprowadzono na wszystkich liniach autobusowych, tj.: 831, 832, 833 i 853, w godzinach od 4.20 do w dni powszednie, zawracając szczególną uwagę na poranny i popołudniowy szczyt komunikacyjny. W celu zachowania porównywalności wyników badania zrealizowano: od 7. do 30. marca 2012 roku, od 8. marca do 30. kwietnia 2013 roku 5. Zarówno w 2012 roku, jak i 2013 roku w każdym z autobusów na całej długości trasy znajdowały się dwie osoby zliczające indywidualnie liczbę wsiadających oraz wysiadających na każdym przystanku pasażerów. Dodatkowo osoby te odnotowywały takie wielkości jak: godzinę przyjazdu autobusu na przystanki początkowe i końcowe oraz pośrednie, jak również numer inwentarzowy pojazdu. Ponadto przyjęto następujące założenia: 1. Osoby wykonujące kontrolę biletów nie są uwzględniane w kartach pomiarowych. 2. W przypadku, gdy autobus nie zatrzymuje się na przystanku (brak osób wsiadających i wysiadających) to czas przyjazdu na ten przystanek szacowany jest na podstawie informacji z dwóch najbliższych przystanków. 3. Arkusz pomiarowy podpisuje kierowca autobusu danej linii, który w ten sposób potwierdzenia wykonanie pomiaru przez osoby. Na podstawie analizy rozkładów jazdy, tj. częstotliwości kursowania w ciągu dnia, ustalono analizowanych okresach następującą liczbę pomiarów dla poszczególnych linii autobusowych: 2012 r. linie: nr pomiarów, nr pomiarów, nr pomiarów, nr pomiarów, 2013 r. linie: nr pomiarów, nr pomiary, nr pomiarów, nr pomiarów. 5 Z uwagi na wprowadzane zmiany w rozkładach jazdy od 1. kwietnia 2013 roku badania wydłużono do 30. kwietnia. 2881

4 Większa liczba pomiarów w 2013 roku skutkowała tym, iż w sumie przebadano kursy stanowiące 89,9% rozkładu jazdy w dzień roboczy. 3. PORÓWNANIE WYNIKÓW BADAŃ Z LATACH Linia 831 Linia 831 przebiega z Mrowina do Poznania (dworzec autobusowy Poznań Ogrody), gdzie pasażerowie korzystający z publicznego transportu zbiorowego mogą przesiąść się na tramwaj lub autobus MPK Poznań. Na rysunku 3 przedstawiono wykresy średniego wypełnienia autobusów jadących w kierunku z Mrowina do Poznania i wyjeżdżających z przystanku początkowego o godz (rysunek 3a) oraz 7.05 (rysunek 3. a) Rys. 3. Porównanie średniej liczby pasażerów jadących autobusami linii 831 z Mrowina do Poznania w roku 2012 i 2013: a) kurs o godz. 5.15, kurs o godz Jak można zauważyć w przypadku wyjazdu o godz w 2013 roku zarejestrowano niewielki wzrost liczby pasażerów w porównaniu z 2012 rokiem. Sytuacja odwrotna wystąpiła w przypadku godz. 7.05, gdzie wystąpił na kilku odcinkach spadek liczby pasażerów sięgający ponad 50% (np. z Rokietnicy/Kolejowa do Rokietnicy/Koszycy spadek średniej liczby osób z 14,5 do 5,5 patrz rysunek 3. Z kolei w kursach z Poznania tendencja jest odmienna (patrz rysunek 3). Otóż w przypadku wyjazdu o godz z dworca Poznań Ogrody to średnia liczba pasażerów mimo, że w roku 2012 była niska, to w kolejnym odnotowano znaczący spadek (na wybranych odcinkach ponad 50% patrz rysunek 4a). Z kolei w odniesieniu do kursu popołudniowego (wyjazd o godz ), zanotowano pozytywny wzrost liczby osób w autobusie na pierwszym fragmencie trasy na odcinku do Rokietnicy. W przypadku drugiej części liczba pasażerów nieznacznie zmalała (patrz rysunek

5 a) Rys. 4. Porównanie średniej liczby pasażerów jadących autobusami linii 831 z Poznania do Mrowina w roku 2012 i 2013: a) kurs o godz. 6.10, kurs o godz Linia 832 Linia 832 przebiega z Przybrody do Poznania (dworzec autobusowy Poznań Sobieskiego), gdzie pasażerowie korzystający z publicznego transportu zbiorowego mogą przesiąść się na tramwaj lub autobus MPK Poznań. Na rysunku 5 przedstawiono wykresy średniego wypełnienia autobusów jadących w kierunku z Przybrody do Poznania i wyjeżdżających z przystanku początkowego o godz (rysunek 5a), 6.20 (rysunek 5 oraz 14.27(rysunek 5c). Jak można zauważyć w przypadku pierwszego kursu porannego liczba osób korzystających z linii 832 w 2013 była podobna jak w 2012 roku. W następnym o 6.20 zaobserwowano wzrost na całej długości trasy wzrost w 2013 roku napełnienia autobusów, który na wybranych odcinkach dochodził do 12 osób. Natomiast dla kursu popołudniowego o godz (patrz rysunek 5c) odnotowano prawie, na całej długości, spadek napełnienia sięgający 50%. W przypadku przejazdów z Poznania, to na analizowanych kursach o godz. 5.20, i (patrz rysunek 6) zarejestrowano wzrost liczby pasażerów jadących w autobusie, sięgający w kursów popołudniowych nawet 15 osób. Należy podkreślić, że o godzinie maksymalne napełnienie autobusu na wybranych odcinkach sięgnęła w 2013 roku 40%. Dla porównania w 2012 roku wartość ta wynosiła 25%. 2883

6 a) c) Rys. 5. Porównanie średniej liczby pasażerów jadących autobusami linii 832 z Przybrody do Poznania w roku 2012 i 2013: a) kurs o godz. 4.22, kurs o godz. 6.20, c) kurs o godz

7 a) c) Rys. 6. Porównanie średniej liczby pasażerów jadących autobusami linii 832 z Poznania do Przybrody w roku 2012 i 2013: a) kurs o godz. 5.20, kurs o godz , c) kurs o godz Linia 833/853 Linie 833 i 853 porównywano łącznie, bowiem trasa linii 853 przebiega tak samo jak 833 (jest przedłużona poza granicę powiatu, stąd wymóg stosowania osobnej numeracji) patrz rysunek 2. Oprócz tego w zestawieniu pominięto wjazdy kieszeniowe do Krzyszkowa, Starzyn i Pawłowic. Analiza zebranych danych oraz doświadczenia operatora wskazują, że na tych odcinkach potoki pasażerskie są pomijalnie małe. Mając na uwadze powyższe porównano przejazdy na odcinku od Żydowa (Pętla) do dworca autobusowego Poznań- Ogrody (patrz rysunek 7) i z powrotem (patrz rysunek 8). 2885

8 a) c) d) Rys. 7. Porównanie średniej liczby pasażerów jadących autobusami linii 833/853 z Żydowa do Poznania w roku 2012 i 2013: a) kurs o godz. 4.35, kurs o godz. 5.25, c) kurs o godz. 7.25, d) kurs o godz

9 Jak można zauważyć jedynie jedynym kursem, na którym zarejestrowano wzrost liczby pasażerów był kurs o godz W sytuacji kolejnego o godz wzrost ten wystąpił jedynie od przystanku Poznań-Kiekrz Dworzec. W pozostałych sytuacjach zaobserwowano spadek w 2013 roku przekraczający nawet 10 osób. a) c) Rys. 8. Porównanie średniej liczby pasażerów jadących autobusami linii 833/853 z Poznania do Żydowa w roku 2012 i 2013: a) kurs o godz. 6.35, kurs o godz , c) kurs o godz

10 Jeśli chodzi o kursy powrotne, to dla porannego o godz i popołudniowego o godz zaobserwowano wzrost w 2013 roku w porównaniu z W przypadku popołudniowego wyjazdu z Poznania liczba pasażerów się na większej części trasy zmniejszyła. WNIOSKI ZUK Rokbus Spółka z o.o. odgrywa kluczową rolę w transporcie zbiorowym mieszkańców Gminy Rokietnica. Jak można zauważyć, porównując lata 2012 i 2013 nastąpiła zmiana wykorzystania autobusów w przedsiębiorstwie. W większej części analizowanych kursów zmiana ta była korzystna, bowiem wypełnienie autobusów w 2013 roku zwiększyło się w porównaniu z rokiem poprzednim. W niektórych przypadkach wzrost ten sięgnął blisko 20 osób, co oznacza wzrost napełnienia autobusu o ok. 20%. Na podstawie przeprowadzonych badań w 2012 i 2013 roku można stwierdzić, że wprowadzone zmiany w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa skutkowały wzrostem przewozów w analizowanym okresie. Potwierdzeniem tego jest wykonywana średnia dzienna praca przewozowa analizowanych kursów, która w 2012 wyniosła w przypadku przejazdów do Poznania pkm, a w 2013 roku 5553 pkm. W przeciwnym kierunku odpowiednio: 3164 i 4358 pkm. Nie mniej spadek zainteresowania komunikacją publiczną w okresie letnim: lipiec-sierpień oraz zimowym (grudzień), jak wspomniano wcześniej skutkowała spadkiem sprzedaży w 2013 roku o 3% w porównaniu z rokiem Streszczenie W artykule porównano wyniki badań wykorzystania taboru autobusowego w przedsiębiorstwie publicznego, regularnego transportu autobusowego Zakładu Usług Komunikacyjnych ROKBUS Sp. z o.o. z Rokietnicy, przeprowadzanych w latach 2012 i Dla uzyskania porównywalności wyników założono, że analiza obejmować będzie zbliżony przedział czasowy oraz taka sama liczba linii autobusowych (832, 832, 833 i 853) obsługiwanych przez wspomnienie przedsiębiorstwo. Celem badań oraz analizy ich wyników była ocena wpływu wprowadzonych zmian funkcjonowaniu ZUK Rokbus Sp. z o.o. na efektywność wykorzystania taboru w aspekcie działań aglomeracji poznańskiej zmierzającej do integracji publicznego transportu zbiorowego. Evaluation of usage of bus fleet in public transport company ROKBUS Ltd. Co. in the years 2012 and 2013 Abstract The article compares the results of research into the use of bus fleet in ROKBUS Ltd. Co.in Rokietnica, a company dealing with regular public bus transport. The research was conducted in the years 2012 and To obtain comparable results, it was assumed that the analysis would include similar periods of time and equal number of bus lines (832, 832, 833 and 853) managed by the company. The aim of the research and its analysis was to assess the impact of the changes implemented in Rokbus Ltd. Co. on their fleet efficiency in terms of the activities carried out by the Poznań agglomeration aimed at the integration of public transport. BIBLIOGRAFIA 1. (dostęp r.) 2. (dostęp r.) 3. (dostęp r.) 4. Jackiewicz J., Czech P., Barcik J., Standardy jakości usług w komunikacji miejskiej część 1. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Seria: Transport z. 67/2010, s Kiciński M., Stasiak P., Ocena realizacji zakładanych zadań przewozowych na przykładzie przedsiębiorstwa publicznego transportu autobusowego ZUK Rokbus Sp. z o.o. Czasopismo Autobusy Technika, Eksploatacja, Systemy Transportowe, nr 3/2013 (CD ). 6. Praca zbiorowa, Transport drogowy w Polsce w latach 2010 i Główny Urząd Statystyczny w Szczecinie, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa

11 7. Praca zbiorowa, Transport. Wyniki działalności w 2010 r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa Praca zbiorowa, Transport. Wyniki działalności w 2011 r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa Praca zbiorowa, Transport. Wyniki działalności w 2012 r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa Rudnicki A., Jakość komunikacji miejskiej. Kraków, SITK Odział w Krakowie, Starowicz W., Jakość przewozów w miejskim transporcie zbiorowym. Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków Stasiak P., Kiciński M., Badania i ocena stopnia wykorzystania taboru autobusowego w przedsiębiorstwie ZUK Rokbus Spółka z o.o., czasopismo Logistyka 2014 (zgłoszone do druku). 13. Wojewódzka-Król K., Rolbiecki R., Polityka rozwoju transportu. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk Wyszomirski O. (red.), Transport miejski. Ekonomika i organizacja. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk