Metodyka analizy oddziaływania na wody powierzchniowe i podziemne

Transkrypt

1 TOM B ZAŁĄCZNIKI TEKSTOWE ZAŁĄCZNIK B13 Metodyka analizy oddziaływania na wody powierzchniowe i podziemne Warszawa, grudzień 2010 r.

2 SPIS TREŚCI: 1. ZałoŜenia Metody obliczeniowe Opis metody obliczeniowej programu COPERT III Dane wejściowe do obliczeń Dane wprowadzane do programu COPERT III Prognoza rozkładu przestrzennego zanieczyszczeń powietrza Sposób oszacowania ładunku zanieczyszczeń Sposób prognozowania propagacji zanieczyszczeń Sposób wyznaczenia stref oddziaływania Sposób oszacowania powierzchni naraŝonej na oddziaływanie Charakterystyka oddziaływań analizowanych w ocenie startegicznej Efekt cieplarniany Emisja zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego Eutrofizacja Zakwaszenie gleb Bibliografia

3 1. ZAŁOśENIA W niniejszej ocenie wykonano analizy w zakresie emisji zanieczyszczeń, a nie ich imisji. Kwestie rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń będą szczegółowo analizowane na etapie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko dla konkretnych przedsięwzięć. W zakresie analiz emisyjnych przeanalizowano te zanieczyszczenia, które mają wpływ na środowisko w skali regionalnej oraz krajowej. Biorąc pod uwagę fakt, Ŝe emisja z transportu drogowego to emisja niska, nie analizowano moŝliwości przenoszenia zanieczyszczeń poza granice kraju, a zatem nie analizowano w tym zakresie oddziaływań trans granicznych. W analizach uwzględniono te zanieczyszczenia, które mają wpływ na: efekt cieplarniany (CO 2, CO, N 2 O) eutrofizację wód powierzchniowych (NOx, NH 3, CO) zakwaszanie gleb (NOx, NH 3, CO) zakwaszanie wód powierzchniowych (NOx, NH 3, CO). Dodatkowo przeanalizowano emisję tlenków azotu (NOx), jako zanieczyszczenia gromadzącego się w powietrzu atmosferycznym, gdyŝ jest to najistotniejsze zanieczyszczenie emitowane przez transport samochodowy. Analizy te wykonano w zakresie porównania prognozowanej emisji w przypadku realizacji Programu oraz rezygnacji z niej. Wszystkie analizy zostały wykonane dla roku 2020, gdyŝ w tym czasie wszystkie zadania ujęte w Programie będą juŝ zrealizowane. Emisję zanieczyszczeń z sieci drogowej prognozowano za pomocą programu COPERT III, zaś analizy emisyjne wykonywane były przy pomocy programu OpaCal3m. 2. METODY OBLICZENIOWE 2.1. Opis metody obliczeniowej programu COPERT III Model i program komputerowy COPERT III (zwane dalej jako COPERT III) powstał pod patronatem Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska, na podstawie badań wykonanych w krajach Unii Europejskiej. COPERT III został stworzony do oszacowania (prognozowania) emisji zanieczyszczeń powietrza pochodzących od transportu drogowego. Pomimo dostępności kolejnej wersji tego programu (COPERT IV) zdecydowano się pozostać przy jego poprzedniej wersji, gdyŝ posiada ona dane meteorologiczne charakterystyczne dla poszczególnych regionów Polski, czego zabrakło w najnowszej wersji programu. W metodyce zastosowanej w programie COPERT III pojazdy samochodowe podzielono wstępnie na kategorie zgodnie z klasyfikacją Europejskiej Komisji Gospodarczej (UNECE). W modelu uwzględniono wiek pojazdów oraz pojemność i technologię wykonania silników (dzięki temu uwzględniono równieŝ rodzaj paliwa). Przyjęty podział w COPERT III powoduje, Ŝe do obliczeń emisji zanieczyszczeń niezbędne są bardzo szczegółowe dane ruchowe dotyczące nie tylko natęŝenia ruchu poszczególnych rodzajów pojazdów, ale równieŝ wiedza na temat udziałów pojazdów o określonej technologii wykonania silników i wieku, poruszających się na danej drodze w analizowanym czasie (dotyczy głównie problemów prognozy w czasie). Od szczegółowości i wiarygodności danych ruchowych zaleŝy dokładność wyników obliczeń emisji zanieczyszczeń. Program dzieli emisje zanieczyszczeń powietrza pochodzących od ruchu drogowego na trzy grupy: emisje gorące (hot emissions) powstające w trakcie jazdy. emisje spalin tzw. zimnego startu (cold-start emissions) pojawiające się przy rozruchu silnika, 2

4 emisje z parowania opary pojawiające w trakcie eksploatacji pojazdów mechanicznych. Emisje wszystkich powyŝszych grup zaleŝą od klasy pojazdów, pojemności silników, rodzaju paliwa, itp. Analizowane w programie zanieczyszczenia zostały podzielone na 4 grupy, zaleŝne od dokładności prognoz. Na potrzeby niniejszego opracowania analizowano zanieczyszczenia z następujących grup: Grupa 1 zanieczyszczenia, dla których istnieje dokładna metoda obliczeniowa oparta na specyficznych parametrach emisji i dla róŝnych sytuacjach na drodze, przy róŝnym stanie silnika. Zanieczyszczenia naleŝące do tej grupy to: tlenki azotu (NOx) w przeliczeniu na dwutlenek azotu (NO 2 ), tlenek węgla (CO) oraz metan (CH 4 ). Grupa 2 zanieczyszczenia zaleŝne od zuŝycia paliwa. Wielkość emisji jest proporcjonalna do wielkości zuŝycia paliwa. Zanieczyszczenia naleŝące do tej grupy to: dwutlenek węgla (CO 2 ). Grupa 3 zanieczyszczenia, dla których została stworzona uproszczona metoda, głównie dlatego, Ŝe brak jest szczegółowych danych. Zanieczyszczenia naleŝące do tej grupy to: amoniak (NH 3 ). Program podaje wyniki obliczeń emisji zanieczyszczeń powietrza w tonach na rok Dane wejściowe do obliczeń W poniŝszych tabelach przedstawiono prognozę ruchu przyjętą w analizach. Ze względu na stopień ogólności ocenianego dokumentu, pojazdy zostały podzielone tylko na dwie grupy pojazdy lekkie (osobowe i dostawcze) oraz cięŝkie (cięŝarowe zarówno z przyczepą, jak i bez oraz autobusy). 3

5 Tab. 2.1 Prognoza ruchu dla zadań ujętych w projekcie Programu [pojazdy/rok] Odcinek drogi Samochody osobowe i dostawcze Autostrady Samochody cięŝarowe i autobusy A1 Toruń-Stryków A1 Stryków-Tuszyn A1 Tuszyn-Pyrzowice A1 Pyrzowice Maciejów Sośnica A1 Sośnica-Gorzyczki A2 Konin-Stryków A2 Stryków-Konotopa A2 obwodnica Mińska Maz. - Siedlce A2 Warszawa-Kukuryki A4 Kraków-Tarnów A4 Tarnów-Rzeszów A4 Rzeszów-Korczowa A6 Kijewo-Rzęśnica A8 obwodnica Wrocławia A18 Olszyna-Golnice Drogi ekspresowe S1 Pyrzowice-Podwarpie S1 Kosztowy-Bielsko Biała S1 obwodnica Bielska-Białej S2 Konotopa-Puławska S2 Puławska-Lubelska S3 obwodnica Miękowa S3 Troszyn, Parłówek i Ostromice S3 obwodnica Brzozowa S3 Brzozowo-Rurka-Rzęśnica ,1 S3 Szczecin-Gorzów Wielkopolski S3 Gorzów Wielkopolski-Nowa Sól S3 Nowa Sól-Legnica S3 Legnica-Lubawka S3 obwodnica Jawora S5 Nowe Marzy-Bydgoszcz S5 Bydgoszcz-śnin S5 śnin-mielno S5 Mielno-Gniezno S5 Gniezno-Poznań(Kleszczewo) S5 Głuchowo-Kaczkowo S5 Korzeńsko-Wrocław S6 Goleniów-Słupsk ,2 S6 obwodnica Nowogardu S6 obwodnica Koszalina i Sianowa ,2 S6 Redzikowo-Lębork ,2 S6 Lębork-obwodnica Trójmiasta ,6 4

6 S7 obwodnica Gdańska S7 Gdańsk-Elbląg S7 Elbląg-Kalsk S7 Kalsk-Miłomłyn S7 Miłomłyn-Olsztynek S7 Olsztynek-Płońsk S7 Płońsk-Czosnów S7 Czosnów-Warszawa S7 Warszawa-obwodnica Grójca S7 Jedlińsk-Jędrzejów S7 Jędrzejów-granica woj. świętokrzyskiego S7 granica woj. świętokrzyskiego-kraków S7 Kraków BieŜanów-Kraków Igołomska S7 Lubień-Rabka S8 Wrocław-Syców S8 Syców Kępno Wieruszów Walichnowy S8 Walichnowy-Łódź S8 Piotrków Trybunalski-Warszawa S8 Opacz-Paszków w. Magdalenka S8 Konotopa-Warszawa Powązkowska S8 Powązkowska-Marki S8 obwodnica Marek S8 Marki-Drewnica S8 Wyszków- granica woj. mazowieckiego S8 granica woj. mazowieckiego-białystok S10 Szczecin Piła Bydgoszcz Toruń Płońsk ,3 S10 obwodnica Kobylanki, Morzyczyna i Zieleniowa S10 obwodnica Wałcza ,9 S11 Kołobrzeg-Tarnowskie Góry-A S11 obwodnica Jarocina S11 obwodnica Kępna S11 obwodnica Ostrowa Wielkopolskiego S11 obw. Poznania (Złotkowo-Głuchowo) S11 Kępno-Lubliniec bez odc. obwodnicowych S12 Sulejów Radom Puławy Kurów S12 obwodnica Puław S12 Piaski-Dorohusk ,9 S14 obwodnica Łodzi i Pabianic S17 Drewnica-Zakręt S17 Zakręt-Lubelska S17 Lubelska-Garwolin S17 Garwolin-Kurów S17 Kurów Lublin Piaski S17 Piaski Hrebenne ,8 S17 obwodnica Tomaszowa Lubelskiego

7 S19 Kuźnica-Białystok ,2 S19 Białystok-Międzyrzecz Podlaski ,2 S19 Międzyrzecz Podlaski-Lubartów ,7 S19 Lubartów-Kraśnik bez obwodnicy Lublina S19 Dąbrowica-Konopnica S19 Kraśnik-Sokołów Małopolski ,5 S19 Sokołów Małopolski-Stobierna S19 Stobierna-Rzeszów S19 Rzeszów LutoryŜ S19 LutoryŜ Barwinek S51 Olsztyn-Olsztynek ,3 S61 Ostrów Mazowiecka ŁomŜa Budzisko S61 obwodnica Stawisk S61 obwodnica Szczuczyna S61 obwodnica Augustowa S69 Bielsko Biała-śywiec S69 Przybędza-Milówka S74 Piotrków Trybunalski Kielce Opatów S74 Kielce-Cedzyna S74 Opatów-Nisko ,9 Pozostałe drogi krajowe DK1 Toruń-Włocławek , DK1 Łęczyca (przejście) DK1 Sierpów-Emilia DK2 Kościelec Koło Kłodawa ,7 DK2 Sochaczew-OŜarów ,6 DK2 Zakręt-Siedlce ,3 DK3 obwodnica Świnoujścia z przeprawą mostową ,9 DK3 obwodnica Bolkowa DK4 Machowa-Łańcut ,8 DK4 Łańcut-Radymno DK4 obwodnica Jarosławia ,5 DK4 obwodnica Przeworska ,1 DK8 Sokolniki-Wieluń DK8 obwodnica Wielunia DK8 obwodnica Bełchatowa DK8 Białystok-Katrynka DK8 Katrynka-Przewalanka DK8 Przewalanka-Korycin DK8 Korycin-Augustów DK8 obwodnica Augustowa DK9 obwodnica Ostrowca Świętokrzyskiego DK9 obwodnica IłŜy DK10 Dobrzejewice-Blinno DK10 granica woj. kuj. - pom. Sierpc

8 DK11 obwodnica Kołobrzegu ,9 DK11 obwodnica Bąkowa DK12 obwodnica Łęknicy ,1 DK12 Łęknica-Trzebiel DK12 Słomków-Sieradz DK12 obwodnica Opoczna ,3 DK14 Łowicz Głowno ,3 DK14 Głowno-Łódź DK15 obwodnica Brodnicy DK15 obwodnica Koźmina Wielkopolskiego ,5 DK15 Gniezno-Września DK15 obwodnica Wrześni DK15 obwodnice Nowego Miasta i Lubawy ,7 DK16 Olsztyn Augustów ,9 DK16 obwodnica Ełku DK16 Samborowo-Ornowo DK19 obwodnica Wasilkowa ,2 DK20 obwodnica Węgorzyna DK20 obwodnica Kościerzyny DK22 obwodnica Malborka DK25 obwodnica Inowrocławia DK26 obwodnica Myśliborza DK27 obwodnica Nowogrodu Bobrzańskiego DK28 obwodnica Zatora ,5 DK28 Przemyśl-Medyka ,2 DK31 obwodnica Gryfina ,6 DK32 obwodnica Kargowej DK33 obwodnica Kłodzka DK35 obwodnica Wałbrzycha DK35 obwodnica Tyńca i Małuszowa DK39 Rogalice DK40 obwodnica Kędzierzyna Koźla ,4 DK41 obwodnica Nysy DK42 obwodnica Wąchocka DK42 Starachowice (przejście) DK44 obwodnica Skawiny ,4 DK46 obwodnica Niemodlina ,3 DK46 obwodnica Myśliny DK50 obwodnica Góry Kalwarii DK50 obwodnica śyrardowa DK59 obwodnica Mrągowa ,4 DK60 Płońsk-Wyszogród DK60 obwodnica RaciąŜa ,3 DK61 wiadukt w Legionowie DK61 obwodnica Serocka

9 DK61 obwodnica Bargłowa Kościelnego DK62 Wyszków (przejście) DK65 obwodnica Gołdapi ,8 DK65 obwodnica Olecka DK73 Kielce-Wola Morawicka DK73 Szczucin-Dąbrowa Tarnowska DK73 Dąbrowa Tarnowska-Tarnów DK73 węzeł KrzyŜ-węzeł Lwowska DK74 obwodnica Frampola ,5 DK74 obwodnica Gorajca DK74 obwodnica Hrubieszowa ,7 DK74 obwodnica Kraśnika ,1 DK77 drugi most na Wiśle w Sandomierzu DK77 obwodnica Stalowej Woli i Niska ,6 DK77 obwodnica LeŜajska DK78 północna obwodnica Jędrzejowa DK78 obwodnica Siewierza ,3 DK79 obwodnica Zabierzowa DK87 most na Popradzie w Piwnicznej DK90 most na Wiśle koło Kwidzyna DK91 Tuszyn-Piotrków Tryb.-granica woj. śląskiego ,4 DK94 Krzywa-Chojnów DK94 Chojnów-Legnica DK94 Legnica-Prochowice DK94 Mazurowice-Wrocław DK94 węzeł Radzikowskiego-węzeł Modlnica

10 Tab. 2.2 Prognoza ruchu dla ciągów drogowych, które zostaną odciąŝone na skutek realizacji zadań ujętych w projekcie Programu [pojazdy/rok] Odcinek drogi Samochody osobowe i dostawcze Samochody cięŝarowe i autobusy DK1 Toruń-Łódź ,5 DK1 Łódź-Tuszyn DK1 Tuszyn Piotrków Częstochowa DK1 Częstochowa Siewierz Podwarpie DK1 Tychy-Bielsko Biała DK2 Konin Krośniewice Łowicz DK2 Łowicz-Sochaczew ,4 DK2 Mińsk Maz. Siedlce DK2 Siedlce Biała Podlaska Terespol , ,48 DK3 Miękowo (przejście) DK3 Troszyn, Parłówek i Ostromice DK3 Brzozowo (przejście) DK3 Szczecin Pyrzyce Gorzów Wlkp DK3 Gorzów Wielkopolski-Sulechów DK3 Nowa Sól-Legnica ,1 DK3 Legnica Bolków Lubawka , ,85 DK3 Bolków (przejście) ,1 DK3 Jawor (przejście) ,5 DK4 Kraków-Tarnów DK4 Tarnów-Rzeszów ,3 DK4 Rzeszów-Korczowa ,2 DK4 Jarosław (przejście) DK4 Przeworsk (przejście) DK5 Bydgoszcz-śnin , ,7 DK5 śnin-gniezno ,2 DK5 Gniezno-Poznań DK5 Poznań-Leszno , ,1 DK5 Rawicz Trzebnica Wrocław ,7 DK6 Goleniów Koszalin Słupsk , ,64 DK6 Nowogard (przejście) DK6 Słupsk-Lębork , ,8 DK6 Lębork-Gdynia ,78 DK7 Gdańsk-Elbląg , ,8 DK7 Elbląg-Kalsk DK7 Kalsk-Miłomłyn ,8 DK7 Miłomłyn-Olsztynek ,2 DK7 Olsztynek-Płońsk ,8 DK7 Jedlińsk Radom Jędrzejów ,3 DK7 Jędrzejów Miechów Kraków DK7 Lubień-Skomielna Biała-Rabka DK8 Wrocław-Długołęka DK8 Wrocław-Syców ,8 9

11 DK8 Syców Kępno Wieruszów Walichnowy , ,5 DK8 Walichnowy Wieluń Piotrków Tryb DK8 Wieluń (przejście) ,5 DK8 Bełchatów (przejście) ,9 DK8 Rawa Mazowiecka-Janki DK8 Marki (przejście) DK8 Augustów (przejście) DK9 Ostrowiec Świętokrzyski (przejście) , ,6 DK9 IłŜa (przejście) ,2 DK9 Rzeszów Babica Domaradz ,37 DK9 Domaradz-Miejsce Piastowe-Barwinek ,6 1705,52 DK10 Szczecin Piła Bydgoszcz Toruń Płońsk , ,72 DK10 Wałcz (przejście) ,2 DK11 Kołobrzeg (przejście) ,7 DK11 Jarocin (przejście) ,9 DK11 Kępno (przejście) ,69 DK11 Bąków (przejście) ,267 DK11 Kołobrzeg Piła Poznań - Tarnowskie Góry Bytom , ,01 DK11 Ostrów Wielkopolski (przejście) ,5 DK12 Łęknica (przejście) DK12 Sulejów Opoczno Radom Puławy Kurów ,6 DK12 Opoczno (przejście) DK12 Puławy (przejście) ,32 DK12 Piaski Chełm Dorohusk , ,6 DK14 Walichnowy Sieradz Pabianice DK14 Pabianice Łódź ,7 DK14 Łódź-Łowicz ,3 DK15 Brodnica (przejście) ,5 DK15 Koźmin Wielkopolski (przejście) DK15 Nowe Miasto i Lubawa (przejście) DK15 Września (przejście) DK16 Olsztyn Augustów DK16 Ełk (przejście) ,61 DK17 Zakręt-Lubelska DK17 Zakręt-Garwolin , DK17 Garwolin-Kurów , ,36 DK17 Kurów Lublin Piaski ,8 DK17 Piaski Zamość Hrebenne ,62 DK17 Tomaszów Lubelski (przejście) ,1 DK19 Kuźnica Sokółka Wasilków DK19 Wasilków-Białystok DK19 Białystok Siemiatycze Międzyrzec Podl , ,4 DK19 Międzyrzec Podl. Lubartów ,18 DK19 Lubartów Lublin Kraśnik , ,38 DK19 Lublin-Konopnica

12 DK19 Kraśnik Janów Lub. Nisko Sokołów Młp DK19 Stobierna-Rzeszów ,4 DK20 Węgorzyno (przejście) ,76 DK20 Kościerzyna (przejście) ,4 DK22 Malbork (przejście) ,4 DK25 Inowrocław (przejście) ,3 DK26 Myślibórz (przejście) DK27 Nowogród Bobrzański (przejście) DK28 Zator (przejście) ,54 DK31 Szczecin Gryfino Chojna DK DK31 Gryfino (przejście) ,19 DK32 Kargowa (przejście) ,9 DK33 Kłodzko (przejście) ,69 DK35 Wałbrzych (przejście) DK35 Tyniec i Małuszów (przejście) ,93 DK40 Kędzierzyn Koźle (przejście) DK42 Wąchock (przejście) DK44 Skawina (przejście) DK46 Niemodlin (przejście) , ,71 DK46 Nysa (przejście) ,3 DK46 Myślina (przejście) DK50 Góra Kalwaria (przejście) ,2 DK50 śyrardów (przejście) DK59 Mrągowo (przejście) DK60 Kutno - Łęczyca ,7 DK60 Gostynin (przejście) DK61 Serock (przejście) DK61 ŁomŜa Grajewo Augustów Budzisko , ,9 DK61 Stawiski (przejście) , DK61 Szczuczyn (przejście) DK61 Bargłów Kościelny (przejście) , ,32 DK62 Wyszków-Sokołów Podlaski DK65 Gołdap (przejście) DK65 Olecko (przejście) ,5 DK69 Bielsko Biała-śywiec DK69 Węgierska Górka-Milówka (przejście) ,1 DK71 Aleksandrów Łódzki-Pabianice ,5 DK72 Konin Poddębice Łódź DK72 Łódź-Rawa Mazowiecka ,1 DK73 Lisia Góra-Tarnów ,4 DK74 Piotrków Trybunalski Kielce Opatów , ,2 DK74 Kielce-Cedzyna DK74 Kraśnik (przejście) DK74 Frampol (przejście) , ,68 DK74 Gorajec (przejście)

13 DK74 Hrubieszów (przejście) ,33 DK75 Kraków Niepołomice Targowisko ,2 DK76 Garwolin-Łuków DK77 Opatów Sandomierz Stalowa Wola Nisko , ,42 DK77 istniejący most na Wiśle w Sandomierzu DK77 Stalowa Wola-Nisko (przejście) ,3 DK77 LeŜajsk (przejście) ,1 DK78 Chałupki-Wodzisław Śl.-Gliwice DK78 Gliwice-Tarnowskie Góry-Siewierz DK78 Jędrzejów (przejście) ,4 DK78 Siewierz (przejście) DK79 Zabierzów (przejście) ,7 DK81 Katowice Mikołów śory DK81 śory-skoczów DK86 Podwarpie-Będzin DK87 Piwniczna-Mniszek nad Popradem ,784 DK94 Wrocław Opole Zabrze ,1 DK94 Czeladź-Będzin DK94 Modlnica-Kraków

14 Tab. 2.3 Prognoza ruchu dla istniejących ciągów drogowych, w sytuacji rezygnacji z realizacji Programu [pojazdy/rok] Odcinek drogi Samochody osobowe i dostawcze Samochody cięŝarowe i autobusy DK1 Toruń-Łódź DK1 Łódź-Tuszyn DK1 Łęczyca (przejście) DK1 Sierpów-Emilia DK1 Tuszyn Piotrków Częstochowa DK1 Częstochowa Siewierz Podwarpie DK1 Tychy-Bielsko Biała DK2 Kościelec Koło Kłodawa ,7 DK2 Łowicz-Sochaczew DK2 Zakręt Siedlce Biała Podlaska Terespol DK3 Brzozowo (przejście) DK3 Brzozowo Rurka Rzęśnica ,1 DK3 Gorzów Wielkopolski-Sulechów DK3 Nowa Sól-Legnica DK3 Legnica Bolków Lubawka ,9 DK3 Bolków (przejście) DK3 Jawor (przejście) DK4 Tarnów-Rzeszów DK4 Łańcut-Radymno DK4 Radymno-Korczowa DK4 Przeworsk (przejście) ,7 DK5 Nowe Marzy-Bydgoszcz DK5 Bydgoszcz-śnin DK5 śnin-mielno DK5 Mielno-Gniezno DK5 Poznań-Leszno DK5 Rawicz Trzebnica Wrocław DK6 Goleniów Koszalin Słupsk ,9 DK6 Słupsk-Lębork DK6 Lębork-Gdynia ,4 DK7 Gdańsk-Elbląg DK7 Kalsk-Miłomłyn DK7 Miłomłyn-Olsztynek DK7 Olsztynek-Płońsk DK7 Płońsk-Czosnów DK7 Czosnów-Warszawa DK7 Warszawa-obwodnica Grójca DK7 Jedlińsk Jędrzejów DK7 Jędrzejów granica woj. świętokrzyskiego DK7 granica woj. świętokrzyskiego Kraków DK7 Lubień-Skomielna Biała-Rabka DK8 Wrocław-Syców

15 DK8 Syców Kępno Wieruszów Walichnowy DK8 Walichnowy Wieluń Piotrków Tryb DK8 Sokolniki-Wieluń DK8 Wieluń (przejście) DK8 Bełchatów (przejście) DK8 Rawa Mazowiecka-Janki DK8 Marki (przejście) DK8 Wyszków-granica woj. podlaskiego DK8 granica woj. mazowieckiego-białystok DK8 Katrynka-Przewalanka DK8 Przewalanka-Korycin DK8 Korycin-Augustów DK8 Augustów (przejście) DK9 Ostrowiec Świętokrzyski (przejście) DK9 IłŜa (przejście) DK9 Rzeszów Babica Domaradz DK9 Domaradz-Miejsce Piastowe-Barwinek DK10 obwodnica Kobylanki, Morzyczyna i Zieleniowa DK10 Szczecin Piła Bydgoszcz Toruń Płońsk DK10 Wałcz (przejście) DK11 Kołobrzeg (przejście) ,6 DK11 Kołobrzeg Piła Poznań Kępno DK11 Ostrów Wielkopolski (przejście) DK11 Jarocin (przejście) DK11 Kępno Lubliniec bez przejść przez miasta DK11 Kępno (przejście) DK11 Bąków (przejście) DK12 Łęknica-Trzebiel DK12 Słomków-Sieradz DK12 Sulejów Opoczno Radom Puławy Kurów DK12 Puławy (przejście) DK12 Piaski Chełm Dorohusk ,4 DK14 Walichnowy Sieradz Pabianice DK14 Pabianice Łódź DK14 Łódź-Łowicz DK15 Brodnica (przejście) DK15 Gniezno-Września DK15 Września (przejście) DK15 Nowe Miasto i Lubawa (przejście) DK16 Olsztyn Augustów ,9 DK16 Dolna Grupa-Grudziądz DK16 Ełk (przejście) DK16 Samborowo-Ornowo DK17 Zakręt-Lubelska DK17 Zakręt-Garwolin

16 DK17Garwolin-Kurów DK17 Kurów-Lublin DK17 Piaski Zamość Hrebenne ,5 DK17 Tomaszów Lubelski (przejście) DK19 Kuźnica Sokółka Białystok ,7 DK19 Białystok Siemiatycze - Międzyrzec Podl ,6 DK19 Międzyrzec Podl. Lubartów ,9 DK19 Lubartów Lublin Kraśnik DK19 Lublin-Konopnica DK19 Kraśnik - Janów Lub. Nisko Sokołów Młp ,3 DK19 Sokołów Małopolski-Stobierna DK19 Stobierna-Rzeszów DK20 Kościerzyna (przejście) DK20 Węgorzyno (przejście) DK22 Malbork (przejście) DK25 Inowrocław (przejście) DK27 Nowogród Bobrzański (przejście) DK28 Przemyśl-Medyka ,2 DK28 Zator (przejście) ,1 DK31 Gryfino (przejście) ,8 DK32 Kargowa (obwodnica) DK33 Kłodzko (przejście) DK35 Wałbrzych (przejście) DK35 Tyniec i Małuszów (przejście) DK39 Rogalice DK42 Starachowice (przejście) DK42 Wąchock (przejście) DK46 Niemodlin (przejście) DK46 Nysa (przejście) DK50 Góra Kalwaria (przejście) DK51 Olsztyn-Olsztynek ,3 DK60 Kutno - Łęczyca DK60 Płońsk-Wyszogród DK61 ŁomŜa Grajewo Augustów Budzisko DK61 Stawiski (przejście) DK61 Szczuczyn (przejście) DK61 Bargłów Kościelny (przejście) DK62 Wyszków (przejście) DK65 Olecko (przejście) DK69 Węgierska Górka-Milówka (przejście) DK71 Aleksandrów Łódzki-Pabianice DK72 Łódź-Rawa Mazowiecka DK73 Kielce-Wola Morawicka DK73 Szczucin-Dąbrowa Tarnowska DK73 Dąbrowa Tarnowska-Tarnów

17 DK73 Lisia Góra-Tarnów DK74 Piotrków Tryb. Kielce Opatów DK74 Frampol (przejście) ,2 DK74 Gorajec (przejście) DK74 Hrubieszów (przejście) DK75 Kraków Niepołomice Targowisko DK77 Opatów Sandomierz Stalowa Wola Nisko DK77 Stalowa Wola-Nisko (przejście) DK77 LeŜajsk (przejście) DK78 Jędrzejów (przejście) DK79 Zabierzów (przejście) ,7 DK87 Piwniczna-Mniszek nad Popradem DK91 Tuszyn-Piotrków Tryb.-granica woj. śląskiego ,4 DK94 Krzywa-Chojnów DK94 Chojnów-Legnica DK94 Legnica-Prochowice DK94 Mazurowice-Wrocław DK94 Wrocław Opole Zabrze S8 Piotrków Trybunalski-Warszawa Uznano, Ŝe pojazdy poruszają się po drogach z prędkością równą prędkości dopuszczalnej. Jako średnią długość podróŝy przyjęto 50 km dla dróg ekspresowych i autostrad, zaś dla pozostałych dróg krajowych 20 km, ze względu na znaczny udział na nich ruchu lokalnego Dane wprowadzane do programu COPERT III Wybór kraju Polska Wśród danych dotyczących zawartości związków chemicznych w paliwach, wpływających na stęŝenia emitowanych zanieczyszczeń powietrza program COPERT III podaje domyślne wartości. W przypadku pozostałych danych tj.: temperatura miesięczna, ciśnienie w zbiorniku paliwa, dane związane ze sprawnością silnika przyjęto wartości domyślne programu. Dane związane z pojazdami Emisja analizowanej substancji zanieczyszczenia powietrza zaleŝy bezpośrednio od natęŝenia ruchu oraz liczby kilometrów (przebiegu), jakie dany rodzaj pojazdu pokonuje w ciągu roku. Do programu wprowadzono średnie roczne natęŝenie ruchu. Obliczone natęŝenia ruchu kaŝdego rodzaju pojazdu podzielono na poszczególne kategorie na podstawie danych statystycznych GUS. Wzięto pod uwagę: pojazdy osobowe spełniające normy Euro IV i młodsze, pojazdy cięŝarowe spełniające normy Euro IV i młodsze Prognoza rozkładu przestrzennego zanieczyszczeń powietrza Do prognozy wielkości imisji zanieczyszczeń oraz ich przestrzennego rozkładu zastosowano program OpaCal3m. W poniŝszym opisie dotyczącym tego programu wykorzystano instrukcję uŝytkową opisaną przez Zakład Usług Obliczeniowych EKO SOFT z Łodzi. 16

18 Program OpaCal3m wykorzystuje model CALINE 3, opracowany przez P.E. Bensona na zlecenie Departamentu Transportu Stanu Kalifornia w USA. Model ten jest zalecany przez Ministerstwo Środowiska i Główny Inspektorat Ochrony Środowiska i jako zalecany do stosowania wymieniony został we Wskazówkach metodycznych dotyczących modelowania matematycznego w systemie zarządzania jakością powietrza. Model CALINE 3 umoŝliwia wyznaczanie stęŝenia zanieczyszczenia 60 min., jako odpowiadającego rzeczywistym procesom dyspersji zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł komunikacyjnych. W pozostałych aspektach algorytm OpaCal3m oparty jest na metodzie modelowania poziomów substancji w powietrzu, określonej w rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu. CALINE 3 jest modelem mikroskalowym, opartym na gaussowskim równaniu dyfuzji i stosującym koncepcję strefy mieszania. Model ten uwzględnia turbulencję mechaniczną i turbulencję termiczną, powodowaną przez pojazdy. W modelu droga składa się z prostoliniowych odcinków jednorodnych pod względem wysokości, szerokości, wielkości emisji, etc. OpaCal3m dzieli kaŝdy z tych odcinków na szereg elementarnych źródeł liniowych, usytuowanych prostopadle do kierunku wiatru. Długość i orientacja elementu jest funkcją kąta między kierunkiem wiatru i danym odcinkiem drogi. StęŜenie w receptorze jest sumą stęŝeń od poszczególnych elementów, obliczonych według wzoru na stęŝenie zanieczyszczenia emitowanego przez źródło liniowe o skończonej długości, prostopadłe do kierunku wiatru. CALINE 3 traktuje obszar znajdujący się bezpośrednio nad drogą jako strefę o jednolitej emisji i turbulencji. Obszar ten stanowi tzw. strefę mieszania i jest definiowany jako obszar nad jezdnią (pasy ruchu bez poboczy) zwiększony o trzy metry z kaŝdej strony. W obrębie strefy mieszania w warstwie przyziemnej występuje turbulencja mechaniczna, wywołana ruchem pojazdów oraz turbulencją termiczna, spowodowana przez wyrzut gorących spalin. CALINE 3 wprowadza wstępną dyspersję w kierunku pionowym (SGZ1) jako funkcję turbulencji w strefie mieszania. Analiza bazy danych zgromadzonych przez Stanford Research Institute oraz General Motors wykazała niezaleŝność SGZ1 od zmian natęŝenia ruchu i prędkości pojazdów, co moŝe być spowodowane kompensacyjnym charakterem prędkości ruchu ulicznego i jego natęŝenia. Czas rezydencji zanieczyszczenia w strefie mieszania Tr: Tr = W2/u gdzie: W2 połowa szerokości jezdni, u prędkość wiatru. Na podstawie analizy bazy danych General Motors ustalono następującą zaleŝność: SGZ1 = * Tr Dyspersja pionowa modelowana jest przez SGZ1 oraz przez współczynnik dyfuzji pionowej Pasquille a. Dyspersja pozioma modelowana jest przez współczynnik dyfuzji poziomej Turnera. StęŜenie 30 min. obliczane jest kolejno dla wszystkich kierunków wiatru, co dwa stopnie i dla wszystkich sytuacji meteorologicznych. Na potrzeby oceny oddziaływania sieci drogowej na stan wód powierzchniowych i gleb w zakresie ich zakwaszania oraz eutrofizacji, dokonano oszacowania zasięgów rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń takich, jak: tlenki azotu (NOx), amoniak (NH 3 ) oraz tlenek węgla (CO). 17

19 W niniejszym załączniku przedstawiono metodykę analiz, na podstawie których określono potencjalny zasięg oddziaływania zanieczyszczeń emitowanych z sieci drogowej na wody powierzchniowe i gleby. Przyjęto, Ŝe zasięg potencjalnego oddziaływania na wody i gleby jest równy zasięgowi występowania w powietrzu atmosferycznym zanieczyszczeń pochodzących z pojazdów poruszających się drogami. Strefę potencjalnego oddziaływania podzielono na trzy podstrefy: 1. strefę oddziaływań silnych, gdzie w powietrzu występują przekroczenia wartości dopuszczalnych dla poszczególnych zanieczyszczeń, 2. strefę oddziaływań istotnych, gdzie w powietrzu występują stęŝenia zanieczyszczeń przekraczające 10% wartości dopuszczalnej, ale nie przekraczające wartości dopuszczalnych, 3. strefę oddziaływać słabych gdzie w powietrzu występują stęŝenia zanieczyszczeń nie przekraczające 10% wartości dopuszczalnej. Jako substancje mające bezpośredni wpływ na zakwaszanie środowisko oraz jego eutrofizację, a generowane w procesie spalania paliw płynnych przez pojazdy, przyjęto tlenki azotu (NOx) oraz amoniak (NH 3 ), a w znacznie mniejszym stopniu tlenki węgla. Wyznaczania stref opisanych powyŝej dokonano opierając się na zasięgu najbardziej rozprzestrzeniającego się zanieczyszczenia NOx. Analizy dokonano w kilku etapach: oszacowano ładunek zanieczyszczeń z reprezentatywnych odcinków dróg, prognozowano propagację zanieczyszczeń z reprezentatywnych odcinków dróg, wyznaczono zasięgi stref zagroŝonych, oszacowano powierzchnię naraŝoną na oddziaływania w skali kraju. Dodatkowo wyniki niniejszych analiz posłuŝyły do oceny oddziaływania pośredniego na związane z wodą gromady zwierząt, w szczególności ryby, mięczaki i płazy. 3. SPOSÓB OSZACOWANIA ŁADUNKU ZANIECZYSZCZEŃ Analizy wykonano dla róŝnych klas dróg (z którymi wiąŝą się ich parametry geometryczne, a co za tym idzie sposób jazdy), w zaleŝności od natęŝenia ruchu. I tak analizowano: Autostrady 1 : o natęŝenie ruchu ŚDR pojazdów na dobę, o natęŝenie ruchu ŚDR pojazdów na dobę, o natęŝenie ruchu ŚDR pojazdów na dobę, o natęŝenie ruchu ŚDR pojazdów na dobę, o natęŝenie ruchu ŚDR pojazdów na dobę, o natęŝenie ruchu ŚDR pojazdów na dobę. Obwodnice 2 : o natęŝenie ruchu ŚDR pojazdów na dobę, o natęŝenie ruchu ŚDR pojazdów na dobę, o natęŝenie ruchu ŚDR pojazdów na dobę, o natęŝenie ruchu ŚDR pojazdów na dobę. Prognozowanie emisji zanieczyszczeń wykonano programem COPERT III, opisanym w części głównej niniejszej Prognozy. 1 Pod pojęciem autostrad rozumiano tu równieŝ drogi ekspresowe, gdyŝ ich parametry są do siebie zbliŝone i dlatego sposób poruszania się po nich pojazdów (prędkość, swoboda ruchu) jest taka sama. 2 Choć pod tym pojęciem rozumiano równieŝ wszystkie inne drogi o klasie niŝszej niŝ A lub S. 18

20 4. SPOSÓB PROGNOZOWANIA PROPAGACJI ZANIECZYSZCZEŃ Prognozę propagacji zanieczyszczeń wykonano dla teoretycznego odcinka drogi o zmiennej niwelecie, w celu określenia zasięgu oddziaływania w zaleŝności od sposobu poprowadzenia drogi względem powierzchni terenu analizy wykonano dla warunków zmiennych, poczynając od wykopu o głębokości 6 m, a kończąc na nasypie o wysokości 6 m. Prognozowanie wykonano osobno dla poszczególnych natęŝeń ruchu, opisanych w poprzednim rozdziale. 5. SPOSÓB WYZNACZENIA STREF ODDZIAŁYWANIA PoniŜej przedstawiono schematyczne mapy przedstawiające zasięg zanieczyszczeń dla poszczególnych warunków ruchowych. Rys. 5.1 Rozkład przestrzenny zanieczyszczeń w przypadku autostrady obciąŝonej ruchem w wysokości 20 tys pojazdów/dobę 19

21 Rys. 5.2 Rozkład przestrzenny zanieczyszczeń w przypadku autostrady obciąŝonej ruchem w wysokości 30 tys pojazdów/dobę 20

22 Rys. 5.3 Rozkład przestrzenny zanieczyszczeń w przypadku autostrady obciąŝonej ruchem w wysokości 40 tys pojazdów/dobę 21

23 Rys. 5.4 Rozkład przestrzenny zanieczyszczeń w przypadku autostrady obciąŝonej ruchem w wysokości 50 tys pojazdów/dobę 22

24 Rys. 5.5 Rozkład przestrzenny zanieczyszczeń w przypadku autostrady obciąŝonej ruchem w wysokości 75 tys pojazdów/dobę 23

25 Rys. 5.6 Rozkład przestrzenny zanieczyszczeń w przypadku autostrady obciąŝonej ruchem w wysokości 100 tys pojazdów/dobę 24

26 Rys. 5.7 Rozkład przestrzenny zanieczyszczeń w przypadku drogi krajowej klasy GP obciąŝonej ruchem w wysokości 5 tys pojazdów/dobę 25

27 Rys. 5.8 Rozkład przestrzenny zanieczyszczeń w przypadku drogi krajowej klasy GP obciąŝonej ruchem w wysokości 15 tys pojazdów/dobę 26

28 Rys. 5.9 Rozkład przestrzenny zanieczyszczeń w przypadku drogi krajowej klasy GP obciąŝonej ruchem w wysokości 20 tys pojazdów/dobę 27

29 Rys Rozkład przestrzenny zanieczyszczeń w przypadku drogi krajowej klasy GP obciąŝonej ruchem w wysokości 30 tys pojazdów/dobę W poniŝszej tabeli zestawiono zasięgi poszczególnych stref zagroŝenia oraz wskazano, czy strefa ta wykracza poza pas drogowy. 28

30 Tab. 5.1 Zasięgi poszczególnych stref zagroŝenia zakwaszaniem i eutrofizacją Rodzaj drogi Autostrada Obwodnica NatęŜenie ruchu [pojazdy/dobę] Strefa oddziaływań silnych Strefa oddziaływań istotnych Strefa oddziaływań słabych Wskazanie, czy Zasięg od Zasięg od osi zasięg Wskazanie, czy zasięg Zasięg od osi Wskazanie, czy zasięg wykracza osi drogi drogi [m] wykracza poza wykracza poza pas drogowy drogi [m] poza pas drogowy [m] pas drogowy nie 250 tak 600 tak nie 400 tak 900 tak tak 600 tak 1200 tak tak 700 tak 1400 tak tak 1100 tak 2100 tak tak 1500 tak 2900 tak tak 90 tak tak 220 tak tak 300 tak tak 480 tak 29

31 6. SPOSÓB OSZACOWANIA POWIERZCHNI NARAśONEJ NA ODDZIAŁYWANIE Oszacowania powierzchni naraŝonej na oddziaływanie dokonano na podstawie analiz GIS, przyjmując odpowiednie zasięgi stref oddziaływania dla poszczególnych odcinków dróg w sieci. Tab. 6.1 Powierzchnia obszarów naraŝonych na zakwaszanie i eutrofizację gleb w skali kraju Rodzaj strefy Powierzchnia naraŝona w przypadku realizacji Programu [ha] Powierzchnia naraŝona w przypadku rezygnacji z realizacji Programu [ha] Strefa oddziaływań silnych , ,0 Strefa oddziaływań istotnych , ,6 Strefa oddziaływań słabych , ,6 Tab. 6.2 Powierzchnia obszarów naraŝonych na zakwaszanie i eutrofizację gleb wzdłuŝ istniejących ciągów drogowych, które zostaną odciąŝone na skutek realizacji Programu Rodzaj strefy Powierzchnia naraŝona w przypadku realizacji Programu [ha] Powierzchnia naraŝona w przypadku rezygnacji z realizacji Programu [ha] Strefa oddziaływań silnych ,0 Strefa oddziaływań istotnych , ,6 Strefa oddziaływań słabych ,6 7. CHARAKTERYSTYKA ODDZIAŁYWAŃ ANALIZOWANYCH W OCENIE STARTEGICZNEJ 7.1. Efekt cieplarniany Przyczyna wzrostu stęŝenia dwutlenku węgla w atmosferze jest związana z działalnością człowieka. Rozwój przemysłu wymuszany przez wymagania cywilizacyjne nieuchronnie wiąŝe się ze spalaniem ogromnej ilości paliw. Paliwa te (węgiel kamienny, ropa naftowa, gaz ziemny) jako główny produkt spalania dają CO 2. Ale nie tylko spalanie paliw dostarcza nadmiernych ilości tego gazu. Rabunkowa i nieprzemyślana gospodarka człowieka prowadzi do systematycznego wylesiania duŝych obszarów. Mniejsza powierzchnia lasów to mniej dwutlenku węgla pochłoniętego w procesie fotosyntezy. Dochodzi do tego wreszcie efekt zwiększonej intensywności gnicia odpadów w rozszerzających się agrocenozach. Nowsze badania wykazały, Ŝe w atmosferze ziemskiej pojawiły się gazy, które jeszcze silniej niŝ dwutlenek węgla pochłaniają promieniowanie podczerwone, odprowadzające w przestrzeń kosmiczną nadmiar ciepła ziemskiego. Do tych gazów cieplarnianych naleŝą: metan, tlenki azotu, ozon i freony. Metan "zasila" powietrze głównie w wyniku mikrobiologicznego rozkładu materii organicznej na wysypiskach śmieci, w kolektorach ścieków komunalnych, na zalanych wodą polach ryŝowych, a takŝe powstaje podczas spalania drewna i w jelitach hodowanego w coraz większych ilościach bydła domowego. Tlenki azotu pochodzą głównie ze spalin samochodowych oraz z nawozów sztucznych. Wzrost zawartości tlenków azotu jest sprzęŝony ze wzrostem ozonu, który tworzy się w procesach fotochemicznych katalizowanych przez połączenia azotu z tlenem. Ozon stratosferyczny chroni powierzchnię naszej planety przed zgubnymi skutkami ultrafioletowego promieniowania słonecznego, jednak ozon troposferyczny przyczynia się w duŝym stopniu do efektu cieplarnianego. Głównym dostarczycielem freonów do atmosfery był przez lata przemyśl chłodziarski i kosmetyczny. Zgodnie z porozumieniami międzynarodowymi obecne aerozole nie zawierają juŝ freonów. Pomimo duŝej emisji wymienionych gazów cieplarnianych ich ilości w powietrzu mierzone w procentach lub ppm są śladowe. Jednak gazy te pochłaniają promieniowanie 30

32 podczerwone znacznie silniej niŝ dwutlenek węgla. Do tego freony pochłaniają pasma promieniowania cieplnego o długościach fali nieabsorbowanych przez pozostałe gazy cieplarniane. Z tego powodu mimo bardzo małych ilości bezwzględnych łączny skutek gazów cieplarnianych juŝ prawie dorównuje, a niedługo pewnie przewyŝszy efekt dwutlenku węgla. Zgodnie z danymi Krajowego Administratora Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji (KASHUE), udział emisji z transportu samochodowego w całościowej emisji gazów cieplarnianych stanowi do ok. 14% w odniesieniu do dwutlenku węgla oraz do 0,7% w odniesieniu do metanu. W poniŝszych tabelach przedstawiono udział emisji z transportu samochodowego w całkowitej emisji CO 2, CH 4 i N 2 O w Polsce. Tab. 7.1 Udział emisji dwutlenku węgla (CO 2 ) z transportu samochodowego w emisji całkowitej [18] Rok Emisja ogółem [Mt] Emisja z transportu samochodowego [Mt] Udział emisji z transportu samochodowego [%] , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,47 31

33 Rys. 7.1 Udział transportu drogowego w emisji dwutlenku węgla (CO 2 ) w roku 1988 [18] Rys. 7.2 Udział transportu drogowego w emisji dwutlenku węgla (CO 2 ) w roku 1998 [18] Rys. 7.3 Udział transportu drogowego w emisji dwutlenku węgla (CO 2 ) w roku 2008 [18] 32

34 Tab. 7.2 Udział emisji metanu (CH 4 ) z transportu samochodowego w emisji całkowitej [18] Rok Emisja ogółem [Mt] Emisja z transportu samochodowego [Mt] Udział emisji z transportu samochodowego [%] ,89 4,41 0, ,23 4,80 0, ,58 4,77 0, ,94 5,21 0, ,30 5,40 0, ,24 5,45 0, ,07 6,06 0, ,80 6,50 0, ,07 7,06 0, ,23 6,71 0, ,97 6,17 0, ,99 6,01 0, ,69 4,82 0, ,75 4,54 0, ,87 4,51 0, ,82 4,56 0, ,62 4,85 0, ,79 4,74 0, ,38 4,96 0, ,06 4,85 0, ,43 5,05 0,69 Rys. 7.4 Udział transportu drogowego w emisji metanu (CH 4 ) w roku 1988 [18] 33

35 Rys. 7.5 Udział transportu drogowego w emisji metanu (CH 4 ) w roku 1998 [18] Rys. 7.6 Udział transportu drogowego w emisji metanu (CH 4 ) w roku 2008 [18] 34

36 Tab. 7.3 Udział emisji podtlenku azotu (N 2 O) z transportu samochodowego w emisji całkowitej [18] Rok Emisja ogółem [Mt] Emisja z transportu samochodowego [Mt] Udział emisji z transportu samochodowego [%] ,61 0,49 6, ,27 0,50 6, ,20 0,72 11, ,21 0,67 10, ,13 0,70 11, ,72 0,73 10, ,57 0,81 12, ,78 0,88 12, ,14 1,02 14, ,12 1,08 15, ,60 1,15 17, ,39 1,18 18, ,17 1,13 18, ,11 1,10 18, ,93 1,08 18, ,05 1,09 18, ,10 1,15 18, ,17 1,20 19, ,28 1,29 20, ,24 1,37 21, ,38 1,57 24,61 Rys. 7.7 Udział transportu drogowego w emisji podtlenku azotu (N 2 O) w roku 1988 [18] 35

37 Rys. 7.8 Udział transportu drogowego w emisji podtlenku azotu (N 2 O) w roku 1998 [18] Rys. 7.9 Udział transportu drogowego w emisji podtlenku azotu (N 2 O) w roku 2008 [18] Stwierdzono, Ŝe udział transportu w całkowitej emisji gazów cieplarnianych wzrasta stale w ostatnich latach w odniesieniu do dwutlenku węgla (CO 2 ) (Rys Rys. 7.3) i podtlenku azotu (N 2 O) (Rys Rys. 7.9), natomiast w odniesieniu do metanu (CH 4 ) osiągnął maksimum w roku 1996 i obecnie nieznacznie spada (Rys Rys. 7.6). NajwaŜniejszym gazem cieplarnianym jest dwutlenek węgla (CO 2 ) jego emisja w Polsce stanowi 82,3% całkowitej emisji gazów cieplarnianych. 36

38 Rys Procentowe udziały poszczególnych gazów w emisji krajowej gazów cieplarnianych w roku 2008 [19] Głównym źródłem emisji dwutlenku węgla (91,7%) jest spalanie paliw, przy czym największy udział mają tu: przemysł energetyczny 53,3% przemysł wytwórczy i budownictwo 10,2% transport 13,0%. Pochłanianie dwutlenku węgla oszacowano w roku 2008 na ok.41,1 mln ton, co oznacza, Ŝe ok. 10,5% całkowitej emisji tego gazu jest pochłaniane przez lasy. Rys Udział poszczególnych sektorów w emisji dwutlenku węgla w roku 2008 [19] Zgodnie z raportem KASHUE [19] emisję CH 4 w roku 2008 oszacowano na ok. 1697,48 tys ton. Głównym źródłem emisji tego zanieczyszczenia są: emisja lotna z paliw 35,1% rolnictwo 35,5% 37

39 odpady 20,2%. Na emisję z pierwszej kategorii składa się emisja z kopalń podziemnych (ok. 22,8% całkowitej emisji metanu) oraz emisja z systemu ropy naftowej i gazowniczego (łącznie ok. 12,3% emisji). Udział sektora transportu jest tu nieznaczny. Rys Udział poszczególnych sektorów w emisji metanu w roku 2008 [19] Zgodnie z raportem KASHUE [19] emisję N 2 O w roku 2008 oszacowano na ok. 97,28 tys ton. Głównym źródłem emisji tego zanieczyszczenia są: gleby rolne 54,5% odchody zwierzęce 18,9% przemysł chemiczny 15,8% spalanie paliw 6,6%. Udział sektora transportu jest tu nieznaczny. Rys Udział poszczególnych sektorów w emisji podtlenku azotu w roku 2008 [19] 38

40 W poniŝszej tabeli przedstawiono udział transportu w emisji dwutlenku węgla (CO 2 ), metanu (CH 4 ) i podtlenku azotu (N 2 O) w emisji całego sektora Energia [19]. Tab. 7.4 Udział transportu w emisji dwutlenku węgla (CO 2 ), metanu (CH 4 ) i podtlenku azotu (N 2 O) w emisji całego sektora Energia [19]. Emisja [tys ton] CO 2 CH 4 N 2O ENERGIA ,62 732,43 6,38 Spalanie paliw ,94 136,56 6,38 Przemysły energetyczne ,29 3,22 2,61 Przemysł wytwórczy i budownictwo ,29 3,35 0,65 Transport ,66 5,72 1,73 Inne sektory ,97 124,27 1,39 Emisja lotna z paliw 209,68 595,87 0,00 Paliwa stałe 1,44 386,28 NE Ropa naftowa i gaz ziemny 208,24 209,59 0,00 Udział transportu w emisji sektora ENERGIA 14,15% 0,78% 27,12% Prognozowaną emisję roczną dwutlenku węgla (CO 2 ), tlenku węgla (CO), metanu (CH 4 ), podtlenku azotu (N 2 O) oraz tlenków azotu (NOx) przedstawiono w poniŝszych tabelach, osobno dla wariantu zakładającego realizację zadań ujętych w Programie i osobno dla wariantu zerowego (niepodejmowania realizacji Programu). 39

41 Tab. 7.5 Prognozowana emisja roczna dwutlenku węgla (CO 2 ), tlenku węgla (CO), metanu (CH 4 ), podtlenku azotu (N 2 O) i tlenków azotu (NOx) dla wariantu zakładającego realizację zadań ujętych w Programie Nazwa odcinka Emisja CO 2 z odcinka [t] Emisja CO z odcinka [t] Emisja CH 4 z odcinka [t] Emisja N 2O z odcinka [t] Emisja NOx z odcinka [t] Autostrady A1 Toruń-Stryków , ,2 48,3 16,4 1702,4 A1 Stryków-Tuszyn ,7 5171,8 21,0 3,8 806,1 A1 Tuszyn-Pyrzowice , ,8 93,3 16,2 3682,9 A1 Pyrzowice Maciejów Sośnica ,6 7737,5 32,3 18,4 1198,3 A1 Sośnica-Gorzyczki ,8 3126,9 17,5 7,6 449,1 A2 Stryków-Konotopa , ,0 55,9 11,3 2007,5 A2 obwodnica Mińska Maz. Siedlce 44349,1 1396,7 6,9 3,0 207,4 A2 Warszawa-Kukuryki ,3 8905,7 42,7 20,9 1336,8 A4 Kraków-Tarnów ,4 5585,3 27,2 8,0 832,0 A4 Tarnów-Rzeszów ,3 5763,9 27,5 11,5 867,6 A4 Rzeszów-Korczowa ,7 3904,6 23,0 14,0 556,3 A6 Kijewo-Rzęśnica 8125,4 240,2 1,4 1,1 33,8 A8 obwodnica Wrocławia ,3 3197,3 21,2 6,7 431,9 A18 Olszyna-Golnice ,3 4748,5 15,6 6,4 772,5 Drogi ekspresowa S1 Pyrzowice-Podwarpie 37954,9 1251,2 5,4 3,2 192,0 S1 Podwarpie-Brzęczkowice 28321,4 931,6 5,0 1,7 142,8 S1 Kosztowy-Bielsko Biała ,7 3435,6 18,1 10,2 502,3 S1 obwodnica Bielska-Białej 17021,4 481,9 3,2 1,8 65,3 S2 Konotopa-Puławska 87114,1 2531,9 15,8 8,9 351,5 S2 Puławska-Lubelska 76075,0 2210,9 13,7 7,8 306,9 S3 obwodnica Miękowa 3395,6 94,4 0,6 0,4 12,6 S3 obwodnica Brzozowa 2949,7 81,8 0,6 0,3 10,9 S3 Brzozowo Rurka Rzęśnica 26711,8 736,0 5,0 2,9 96,9 S3 Troszyn, Parłówek i Ostromice 4290,0 119,1 0,9 0,5 15,9 S3 Szczecin-Gorzów Wielkopolski ,2 5514,8 27,8 16,3 808,8 S3 Gorzów Wielkopolski-Nowa Sól , ,1 55,1 31,9 1840,2 40

42 S3 Nowa Sól-Legnica ,4 5462,7 25,2 14,1 830,0 S3 Legnica-Lubawka 47444,1 1337,8 8,4 4,8 180,3 S3 obwodnica Jawora 9763,6 290,7 1,7 1,0 41,3 S5 Nowe Marzy-Bydgoszcz ,1 4463,8 24,1 13,6 647,6 S5 Bydgoszcz-śnin 52905,9 1617,0 8,7 5,2 234,3 S5 śnin-mielno 37098,0 1180,3 5,5 3,0 176,3 S5 Mielno-Gniezno 29696,2 947,3 4,6 2,7 141,7 S5 Gniezno-Poznań(Kleszczewo) 67983,2 1998,2 11,8 7,0 279,8 S5 Głuchowo-Kaczkowo ,4 5389,7 28,6 15,9 787,6 S5 Korzeńsko-Wrocław 98367,9 3011,1 16,1 9,5 437,1 S6 Goleniów-Słupsk ,9 4442,0 28,1 15,6 597,1 S6 obwodnica Nowogardu 9130,4 261,2 1,6 1,0 35,6 S6 obwodnica Koszalina i Sianowa 29795,2 804,7 6,0 3,2 104,0 S6 Redzikowo-Lębork 41274,9 1175,4 7,2 4,0 160,0 S6 Lębork-obwodnica Trójmiasta 86546,5 2465,3 15,4 9,0 335,9 S7 obwodnica Gdańska 33580,4 1017,1 5,7 3,2 146,3 S7 Gdańsk-Elbląg 79329,4 2402,0 13,4 7,9 345,8 S7 Elbląg-Kalsk 25154,6 805,7 4,3 2,6 117,3 S7 Kalsk-Miłomłyn 68347,0 2101,5 11,2 6,7 305,9 S7 Miłomłyn-Olsztynek 60660,8 1855,0 9,9 5,3 268,9 S7 Olsztynek-Płońsk ,9 6746,0 33,2 19,0 996,2 S7 Płońsk-Czosnów ,8 4466,6 28,5 16,7 610,0 S7 Czosnów-Warszawa 52774,0 1506,0 9,6 5,6 205,7 S7 Warszawa-obwodnica Grójca ,2 3119,1 21,9 12,9 409,7 S7 Jedlińsk-Jędrzejów ,7 6636,7 33,8 19,9 973,1 S7 Jędrzejów-granica woj. małopolskiego 31692,5 889,6 6,0 3,6 119,4 S7 granica woj. świętokrzyskiego Kraków 96289,6 2769,6 17,0 10,2 380,8 S7 Kraków BieŜanów-Kraków Igołomska 7074,3 190,2 1,4 0,8 24,5 S7 Lubień-Rabka 29380,9 858,4 5,2 3,0 119,7 S8 Wrocław-Syców ,8 4151,7 21,3 11,7 613,9 S8 Syców Kępno Wieruszów Walichnowy ,5 4017,6 17,6 10,2 616,3 S8 Walichnowy-Łódź ,4 6072,6 35,6 20,9 858,5 S8 Piotrków Trybunalski-Warszawa , ,7 93,3 51,3 2749,4 S8 Opacz-Paszków (w. Magdalenka) ,2 3301,7 22,9 13,2 438,0 41

43 S8 Konotopa- Powązkowska 45270,4 1350,5 7,7 4,4 191,8 S8 Powązkowska-Marki 80287,9 2170,7 15,8 9,2 281,1 S8 obwodnica Marek 65922,7 1912,1 12,0 6,7 264,9 S8 Marki Drewnica 11478,4 332,9 2,1 1,2 46,1 S8 Wyszków - gr. woj. podlaskiego 95677,2 3231,5 12,9 7,6 504,6 S8 granica woj. mazowieckiego-białystok ,4 5876,3 23,5 13,8 917,6 S10 Szczecin Piła Bydgoszcz Toruń Płońsk ,7 4482,3 23,7 13,2 644,8 S10 obwodnica Kobylanki, Morzyczyna i Zieleniowa 29938,9 858,9 5,3 3,1 117,9 S10 obwodnica Wałcza 16141,2 500,7 2,7 1,3 73,5 S11 Kołobrzeg-Tarnowskie Góry-A , ,9 78,5 42,8 2434,7 S11 Kępno-Lubliniec bez odcinków obwodnicowych 52941,5 1697,7 7,6 4,2 255,2 S11 obwodnica Jarocina 23726,8 788,2 3,3 1,8 121,6 S11 obwodnica Kępna 21607,7 742,9 2,7 1,5 117,3 S11 obwodnica Ostrowa Wielkopolskiego 32809,6 1056,8 4,8 2,8 159,6 S11 obwodnica Poznania (Złotkowo-Głuchowo) 70866,0 2104,0 12,5 7,0 297,6 S12 Sulejów Radom Puławy Kurów ,5 8949,5 45,5 28,0 1309,0 S12 obwodnica Puław 15785,3 464,9 2,7 1,7 65,3 S12 Piaski-Dorohusk 64762,2 1917,1 11,5 5,7 270,0 S14 obwodnica Łodzi i Pabianic 34642,5 1003,2 6,0 3,8 138,8 S17 Drewnica-Zakręt 64822,8 1867,4 11,6 6,7 257,5 S17 Zakręt-Lubelska 2513,3 71,6 0,5 0,3 9,8 S17 Lubelska-Garwolin ,8 4277,8 27,9 15,9 582,7 S17 Garwolin-Kurów 70079,0 2126,8 12,0 6,3 306,2 S17 Kurów Lublin Piaski ,6 5436,5 36,7 21,0 727,1 S17 Piaski-Hrebenne ,7 3098,0 22,6 13,5 408,7 S17 obwodnica Tomaszowa Lubelskiego 7169,8 196,7 1,4 0,9 25,8 S19 Kuźnica-Białystok 52831,1 1452,3 10,1 5,6 191,2 S19 Białystok-Międzyrzecz Podlaski ,4 3224,0 16,1 10,7 474,4 S19 Międzyrzecz Podlaski-Lubartów 93506,0 2865,9 15,4 8,6 416,0 S19 Lubartów-Kraśnik bez obwodnicy Lublina 98892,8 2718,7 19,5 11,3 358,4 S19 Dąbrowica-Konopnica 16602,7 470,3 3,2 1,8 63,8 S19 Kraśnik-Sokołów Małopolski 87830,6 2500,6 16,6 9,2 340,4 S19 Sokołów Małopolski-Stobierna 18209,3 508,3 3,4 2,1 67,9 S19 Stobierna-Rzeszów 15042,0 403,0 3,0 1,8 51,7 42

44 S19 Rzeszów-LutoryŜ 19116,0 562,3 3,3 1,8 78,8 S19 LutoryŜ-Barwinek 92956,0 3084,1 13,3 6,7 475,4 S51 Olsztyn-Olsztynek 22889,4 649,0 4,2 2,3 88,2 S61 Ostrów Mazowiecka ŁomŜa Budzisko , ,4 57,8 31,1 2150,9 S61 obwodnica Stawisk 9490,2 329,8 1,2 0,6 52,5 S61 obwodnica Szczuczyna 12446,9 437,1 1,5 0,8 70,0 S61 obwodnica Augustowa 70389,7 2404,7 9,0 5,5 378,1 S69 Bielsko Biała-śywiec 37733,3 976,5 8,0 4,5 120,8 S69 Przybędza-Milówka 7411,4 177,7 1,7 1,0 20,0 S74 Piotrków Tryb. Kielce Opatów ,3 8231,9 38,8 22,6 1244,3 S74 Kielce-Cedzyna 14224,5 405,9 2,7 1,5 55,3 S74 Opatów-Nisko 74791,5 2264,6 13,1 7,1 326,1 Pozostałe drogi krajowe DK1 Toruń-Łódź 84751,0 2693,8 14,6 8,0 402,6 DK1 Łęczyca (przejście) 2542,8 79,1 0,4 0,2 11,7 DK1 Sierpów-Emilia 11976,5 387,8 2,5 0,7 58,6 DK1 Łódź-Tuszyn 27844,0 835,4 5,6 0,7 121,3 DK1 Tuszyn Piotrków Częstochowa , ,3 73,3 3,1 2398,5 DK1 Częstochowa Siewierz Podwarpie ,1 6210,5 32,6 1,5 954,8 DK1 Tychy-Bielsko Biała ,5 3425,1 22,2 1,4 502,7 DK2 Konin Krośniewice Łowicz 79806,8 2404,0 18,0 6,0 348,6 DK2 Łowicz-Sochaczew 11747,9 406,5 2,1 1,0 63,7 DK2 Sochaczew-OŜarów 27018,1 858,9 5,1 1,5 129,2 DK2 Zakręt-Siedlce 25436,1 757,2 5,7 1,4 109,2 DK2 Siedlce-Biała Podlaska-Terespol 22939,2 553,0 8,6 0,0 69,1 DK3 Troszyn, Parłówek i Ostromice 200,7 5,5 0,0 0,0 0,6 DK3 obwodnica Świnoujścia z przeprawą mostową 2891,1 80,7 0,7 0,2 11,0 DK3 Miękowo (przejście) 27,0 0,7 0,0 0,0 0,1 DK3 Brzozowo (przejście) 15,9 0,3 0,0 0,0 0,0 DK3 Szczecin Pyrzyce Gorzów Wlkp ,5 930,5 4,5 0,0 139,3 DK3 Gorzów Wielkopolski-Sulechów 15872,6 364,1 4,0 0,0 44,5 DK3 Nowa Sól-Legnica 20785,3 656,0 4,2 0,0 96,7 DK3 Legnica Bolków Lubawka 8136,0 185,2 3,4 0,0 20,6 43

45 DK3 Jawor (przejście) 497,6 15,1 0,1 0,1 2,2 DK3 obwodnica Bolkowa 4384,8 119,8 0,9 0,3 16,2 DK3 Bolków (przejście) 330,8 9,6 0,1 0,0 1,4 DK4 Kraków-Tarnów 62232,0 1903,2 12,0 4,0 279,3 DK4 Tarnów-Machowa 7504,2 233,8 1,7 0,6 34,7 DK4 Machowa-Łańcut 31545,2 921,8 6,7 2,2 131,2 DK4 Łańcut-Radymno 14222,9 397,8 3,1 1,5 55,1 DK4 Radymno-Korczowa 9017,1 252,2 1,9 1,0 34,9 DK4 Jarosław (przejście) 1406,5 38,3 0,3 0,0 5,2 DK4 obwodnica Jarosławia 5084,1 142,6 1,1 0,5 19,9 DK4 obwodnica Przeworska 3452,5 99,8 0,7 0,3 14,1 DK4 Przeworsk (przejście) 662,6 17,2 0,1 0,0 2,2 DK5 Bydgoszcz-śnin 3683,7 101,4 0,0 0,0 14,5 DK5 śnin-gniezno 6357,7 207,1 1,7 0,0 31,7 DK5 Gniezno-Poznań 21695,7 637,7 3,9 2,0 91,7 DK5 Poznań-Leszno 18289,3 529,7 3,5 0,0 76,7 DK5 Rawicz Trzebnica Wrocław 11305,5 301,8 2,7 0,0 40,4 DK6 Goleniów Koszalin Słupsk 31225,2 850,1 9,4 0,0 113,3 DK6 Nowogard (przejście) 671,6 16,8 0,2 0,0 2,1 DK6 Słupsk-Lębork 7207,5 204,5 2,4 0,0 28,2 DK6 Lębork-Gdynia 13356,9 299,1 2,5 0,0 33,0 DK7 Gdańsk-Elbląg 8422,5 204,0 3,0 0,0 24,4 DK7 Elbląg-Kalsk 3793,1 116,7 1,0 0,0 17,3 DK7 Kalsk-Miłomłyn 7380,6 227,1 2,0 0,0 33,6 DK7 Miłomłyn-Olsztynek 8735,9 267,8 2,1 0,0 40,4 DK7 Olsztynek-Płońsk 26435,9 827,1 6,0 0,0 125,0 DK7 Jedlińsk Radom Jędrzejów 20887,3 648,4 6,2 0,0 93,5 DK7 Jędrzejów Miechów Kraków 24287,4 683,9 4,1 0,0 94,2 DK7 Lubień-Skomielna Biała-Rabka 622,2 13,2 0,0 0,0 1,3 DK10 Dobrzejewice-Blinno 71849,5 2193,8 13,9 5,2 321,9 DK8 Wrocław-Długołęka 8633,7 264,6 1,5 0,6 39,0 DK8 Wrocław-Syców 11572,2 359,1 2,7 0,0 53,6 DK8 Syców Kępno Wieruszów Walichnowy 9057,7 214,0 2,5 0,0 24,6 DK8 Walichnowy Wieluń Piotrków Tryb ,6 2444,0 10,4 5,2 374,4 44

46 DK8 Sokolniki-Wieluń 10317,2 340,3 1,6 0,8 52,5 DK8 obwodnica Wielunia 6361,0 219,1 1,3 0,7 34,2 DK8 Wieluń (przejście) 1956,7 62,4 0,2 0,0 9,4 DK8 obwodnica Bełchatowa 6620,4 218,9 1,1 0,6 33,6 DK8 Bełchatów (przejście) 1644,7 54,3 0,2 0,0 8,4 DK8 Rawa Mazowiecka-Janki ,6 9480,8 56,8 18,9 1407,1 DK8 Marki (przejście) 3610,6 104,5 0,8 0,4 15,0 DK8 Białystok-Katrynka 9368,4 323,1 1,5 0,5 50,8 DK8 Katrynka-Przewalanka 19673,9 678,3 3,2 1,1 106,6 DK8 Przewalanka-Korycin 23559,6 860,7 3,3 0,8 139,4 DK8 Korycin-Augustów 65143,6 2379,9 9,2 2,3 385,6 DK8 obwodnica Augustowa 2906,8 101,3 0,5 0,2 16,0 DK8 Augustów (przejście) 1577,5 40,8 0,4 0,2 5,3 DK9 obwodnica IłŜy 5517,4 156,2 1,1 0,4 22,0 DK9 IłŜa (przejście) 972,0 31,9 0,2 0,1 4,9 DK9 obwodnica Ostrowca Świętokrzyskiego 27395,7 839,8 5,2 1,3 123,8 DK9 Ostrowiec Świętokrzyski (przejście) 1905,7 54,5 0,4 0,0 7,8 DK9 Rzeszów Babica Domaradz 8017,6 169,7 2,1 0,0 18,9 DK9 Domaradz-Miejsce Piastowe-Barwinek 4097,0 79,4 0,0 0,0 7,4 DK10 Szczecin Piła Bydgoszcz Toruń Płońsk 75162,9 2018,7 22,4 0,0 269,2 DK10 Wałcz (przejście) 3382,5 95,2 0,6 0,0 13,2 DK10 granica woj. kuj. - pom. Sierpc 18019,9 563,3 3,3 1,6 83,9 DK11 obwodnica Kołobrzegu 5184,9 127,8 1,4 0,5 16,2 DK11 Kołobrzeg (przejście) 3384,4 80,4 0,9 0,3 9,7 DK11 Kołobrzeg Piła Poznań Tarnowskie G. Bytom 95651,7 2377,4 29,4 0,0 293,5 DK11 Jarocin (przejście) 2527,4 68,9 0,4 0,2 9,5 DK11 Kępno (przejście) 1431,7 34,3 0,3 0,0 4,1 DK11 Ostrów Wielkopolski (przejście) 4446,2 133,0 1,0 0,5 19,2 DK11 obwodnica Bąkowa 3964,0 124,5 0,8 0,3 18,6 DK11 Bąków (przejście) 44,2 0,9 0,0 0,0 0,1 DK12 obwodnica Łęknicy 1662,7 48,3 0,3 0,1 6,9 DK12 Łęknica (przejście) 723,8 22,1 0,0 0,0 3,4 DK12 Łęknica-Trzebiel 5500,6 159,5 1,1 0,6 22,6 DK12 Słomków-Sieradz 15624,0 482,0 3,2 1,1 71,4 45

47 DK12 Łask - Wadlew 10758,4 658,7 2,2 0,9 44,4 DK12 Sulejów Opoczno Radom Puławy Kurów 33773,2 954,7 9,2 0,0 128,5 DK12 obwodnica Opoczna 7835,5 236,5 1,6 0,5 34,4 DK12 Opoczno (przejście) 414,7 31,9 0,3 0,0 3,9 DK12 Puławy (przejście) 6693,3 143,8 1,4 0,7 15,5 DK12 Piaski Chełm Dorohusk 17106,2 532,8 3,5 0,0 79,6 DK14 Walichnowy Sieradz Pabianice 84579,0 2473,2 19,4 4,8 353,3 DK14 Pabianice Łódź 8876,2 231,7 1,9 0,6 30,4 DK14 Łódź-Łowicz 35103,6 1046,4 6,1 2,0 151,5 DK15 obwodnica Brodnicy 1252,0 38,9 0,2 0,1 5,8 DK15 Brodnica (przejście) 1320,3 42,5 0,3 0,0 6,5 DK15 obwodnica Wrześni 4513,5 147,9 0,8 0,3 22,7 DK15 Września (przejście) 5090,6 175,7 0,9 0,2 27,7 DK15 Gniezno-Września 36838,3 1197,0 6,7 2,7 182,2 DK15 obwodnica Koźmina Wielkopolskiego 3694,3 108,5 0,8 0,2 15,6 DK15 Koźmin Wielkopolski (przejście) 205,6 5,0 0,0 0,0 0,7 DK15 obwodnice Nowego Miasta i Lubawy 29806,1 946,0 4,7 2,4 141,9 DK15 Nowe Miasto i Lubawa (przejście) 5352,5 128,2 0,9 0,0 16,0 DK16 Dolna Grupa-Grudziądz 7491,6 217,0 1,5 0,5 30,9 DK16 Samborowo-Ornowo 12460,2 372,9 2,5 1,0 53,9 DK16 Olsztyn Augustów ,5 8507,4 55,1 22,0 1212,2 DK16 obwodnica Ełku 3860,8 106,5 0,9 0,2 14,6 DK16 Ełk (przejście) 2152,9 48,0 0,5 0,3 5,6 DK17 Zakręt-Lubelska 3345,9 94,8 0,7 0,4 13,1 DK17 Lubelska-Garwolin 10349,4 294,1 2,2 0,0 41,7 DK17 Garwolin-Kurów 7663,6 162,4 3,5 0,0 17,7 DK17 Kurów Lublin Piaski 19175,6 527,0 4,8 0,0 72,5 DK17 Piaski Zamość Tomaszów Lub. Hrebenne 24282,8 568,2 6,0 0,0 66,5 DK17 Tomaszów Lubelski (przejście) 766,1 19,0 0,2 0,0 2,4 DK19 Kuźnica Sokółka Wasilków 5330,1 124,6 2,6 0,0 15,6 DK19 obwodnica Wasilkowa 4851,9 137,6 1,0 0,3 19,2 DK19 Wasilków-Białystok 1005,4 27,3 0,2 0,0 3,7 DK19 Białystok Siemiatycze Międzyrzecz Podlaski 24262,6 739,5 7,5 0,0 112,1 DK19 Międzyrzecz Podlaski-Lubartów 9130,4 191,1 3,3 0,0 19,8 46

48 DK19 Lubartów Lublin Kraśnik 9870,0 203,3 3,6 0,0 21,8 DK19 Lublin-Konopnica 10501,9 309,7 2,0 0,8 44,5 DK19 Kraśnik-Janów Lub. Nisko Sokołów Młp ,6 258,1 4,8 0,0 28,7 DK19 Stobierna-Rzeszów 2201,1 58,0 0,5 0,0 7,8 DK20 obwodnica Węgorzyna 226,0 6,4 0,1 0,0 0,9 DK20 Węgorzyno (przejście) 62,7 1,5 0,0 0,0 0,2 DK20 obwodnica Kościerzyny 8345,0 214,2 1,6 0,5 27,8 DK20 Kościerzyna (przejście) 1328,4 34,2 0,3 0,1 4,5 DK22 obwodnica Malborka 14673,9 457,6 3,0 1,2 67,8 DK22 Malbork (przejście) 2947,5 67,6 0,7 0,2 7,8 DK25 obwodnica Inowrocławia 19626,9 537,1 4,6 1,2 72,8 DK25 Inowrocław (przejście) 1137,8 36,7 0,3 0,1 5,6 DK26 obwodnica Myśliborza 2207,4 57,6 0,5 0,1 7,6 DK26 Myślibórz (przejście) 795,7 20,0 0,2 0,0 2,5 DK27 obwodnica Nowogrodu Bobrzańskiego 4112,6 122,1 0,8 0,3 17,6 DK27 Nowogród Bobrzański (przejście) 618,7 16,7 0,1 0,0 2,3 DK28 obwodnica Zatora 1701,8 48,2 0,3 0,1 6,8 DK28 Zator (przejście) 284,2 6,5 0,1 0,0 0,8 DK28 Przemyśl-Medyka 3132,2 74,2 0,7 0,4 9,1 DK31 Szczecin-Gryfino-Chojna-DK ,2 530,0 4,7 2,3 67,7 DK31 obwodnica Gryfina 8149,2 214,8 1,8 0,6 28,2 DK31 Gryfino (przejście) 1100,9 24,2 0,3 0,0 2,7 DK32 obwodnica Kargowej 6293,9 201,8 1,1 0,4 30,4 DK32 Kargowa (przejście) 2069,2 66,1 0,3 0,1 10,0 DK33 obwodnica Kłodzka 6177,1 175,5 1,2 0,6 24,8 DK33 Kłodzko (przejście) 1137,9 24,1 0,4 0,2 2,6 DK35 obwodnica Tyńca i Małuszowa 12772,8 342,7 2,7 0,8 46,2 DK35 Tyniec i Małuszów (przejście) 162,2 3,8 0,0 0,0 0,5 DK35 obwodnica Wałbrzycha 6530,4 180,8 1,5 0,6 24,8 DK35 Wałbrzych (przejście) 9224,8 239,5 2,2 0,8 31,3 DK39 Rogalice 192,9 5,8 0,0 0,0 0,8 DK40 obwodnica Kędzierzyna Koźla 22704,4 534,7 5,5 1,8 64,1 DK40 Kędzierzyn Koźle (przejście) 9395,4 254,1 2,1 0,7 34,3 DK41 obwodnica Nysy 18262,2 566,0 3,3 0,8 84,2 47

49 DK42 obwodnica Wąchocka 13065,6 421,9 2,4 0,6 63,7 DK42 Wąchock (przejście) 292,3 9,4 0,1 0,0 1,4 DK42 Starachowice (przejście) 32409,2 888,2 6,9 2,3 120,9 DK44 obwodnica Skawiny 5415,4 149,9 1,2 0,4 20,6 DK44 Skawina (przejście) 1270,0 43,3 0,6 0,0 4,5 DK46 obwodnica Myśliny 4080,9 136,4 0,7 0,2 21,1 DK46 Myślina (przejście) 106,4 2,5 0,0 0,0 0,3 DK46 obwodnica Niemodlina 7840,7 230,0 1,7 0,6 32,8 DK46 Niemodlin (przejście) 279,4 7,4 0,0 0,0 1,0 DK46 Nysa (przejście) 1464,8 37,2 0,4 0,2 4,8 DK50 Góra Kalwaria (przejście) 1254,3 36,8 0,3 0,1 5,3 DK50 obwodnica Góry Kalwarii 68884,6 2533,0 9,9 3,7 410,0 DK50 obwodnica śyrardowa 34402,6 1184,7 5,7 1,8 186,0 DK50 śyrardów (przejście) 1522,9 49,0 0,2 0,0 7,4 DK59 obwodnica Mrągowa 5559,8 162,1 1,1 0,4 23,2 DK59 Mrągowo (przejście) 1438,6 41,9 0,3 0,0 6,0 DK60 Kutno - Łęczyca 5665,7 160,6 1,0 0,0 22,7 DK60 Płońsk-Wyszogród 23102,8 774,2 4,2 1,4 120,4 DK61 obwodnica Serocka 12143,9 362,0 2,4 0,8 52,4 DK61 Serock (przejście) 363,0 8,1 0,1 0,0 1,0 DK61 wiadukt w Legionowie 7854,4 209,2 1,7 0,6 27,9 DK61 ŁomŜa Grajewo Augustów Budzisko 34745,9 1182,8 10,4 0,0 186,8 DK61 Stawiski (przejście) 218,5 6,2 0,1 0,0 0,8 DK61 Szczuczyn (przejście) 361,0 10,9 0,1 0,0 1,6 DK61 obwodnica Bargłowa Kościelnego 16354,8 560,4 2,4 0,6 87,6 DK61 Bargłów Kościelny (przejście) 33,0 0,8 0,0 0,0 0,1 DK62 Wyszków (przejście) 1686,3 51,8 0,3 0,1 7,7 DK62 Wyszków-Sokołów Podlaski 21526,6 615,6 3,2 0,0 87,5 DK65 obwodnica Gołdapi 2417,7 57,9 0,6 0,2 7,1 DK65 Gołdap (przejście) 81,6 2,6 0,0 0,0 0,4 DK65 obwodnica Olecka 4029,5 96,5 1,1 0,4 11,8 DK65 Olecko (przejście) 531,9 14,7 0,1 0,1 2,0 DK69 Bielsko Biała-śywiec 9987,8 264,6 2,2 1,1 35,6 DK69 Węgierska Górka-Milówka (przejście) 3157,7 95,2 0,6 0,3 14,0 48

50 DK71 Aleksandrów Łódzki-Pabianice 9470,6 272,9 2,1 1,1 38,5 DK72 Konin Poddębice Łódź 51350,0 1534,0 10,4 5,2 223,6 DK72 Łódź-Rawa Mazowiecka 50154,2 1385,5 12,2 3,0 191,8 DK73 Szczucin-Dąbrowa Tarnowska 19711,4 620,5 3,2 0,8 93,2 DK73 Dąbrowa Tarnowska-Tarnów 22084,1 666,4 4,1 1,2 96,9 DK73 Lisia Góra-Tarnów 9258,8 264,2 1,8 0,5 36,9 DK73 KrzyŜ-węzeł Lwowska 9736,9 301,0 1,8 0,7 44,4 DK73 Kielce-Wola Morawicka 21359,8 627,7 4,1 1,2 89,8 DK74 Piotrków Tryb. Kielce Opatów 23000,5 730,1 7,9 0,0 109,9 DK74 Kielce-Cedzyna 2733,1 85,1 0,4 0,0 12,7 DK74 obwodnica Kraśnika 4397,0 122,4 0,9 0,3 16,9 DK74 Kraśnik (przejście) 610,7 14,1 0,2 0,0 1,7 DK74 obwodnica Frampola 1552,5 39,8 0,4 0,2 5,3 DK74 Frampol (przejście) 182,3 4,9 0,1 0,0 0,7 DK74 Gorajec (przejście) 216,2 6,3 0,1 0,0 0,9 DK74 obwodnica Hrubieszowa 4294,0 97,4 1,0 0,5 11,4 DK74 Hrubieszów (przejście) 1058,2 24,1 0,2 0,0 2,8 DK74 obwodnica Gorajca 1549,7 36,6 0,3 0,0 4,3 DK75 Kraków Niepołomice Targowisko 4917,0 145,8 1,1 0,6 20,9 DK76 Garwolin-Łuków 25442,0 688,5 5,8 2,9 93,0 DK77 Opatów Sandomierz Stalowa Wola Nisko 12270,2 291,9 3,5 0,0 34,8 DK77 drugi most na Wiśle w Sandomierzu 1487,9 40,4 0,3 0,5 5,5 DK77 obwodnica Stalowej Woli i Niska 12888,6 367,7 3,0 0,8 51,3 DK77 Stalowa Wola-Nisko (przejście) 6772,5 175,5 1,5 0,8 23,3 DK77 obwodnica LeŜajska 4887,1 137,3 0,8 0,4 18,9 DK77 LeŜajsk (przejście) 504,6 13,5 0,1 0,1 1,8 DK78 Jędrzejów (przejście) 2337,5 87,0 0,4 0,2 14,2 DK78 północna obwodnica Jędrzejowa 5966,0 174,8 1,2 0,4 25,0 DK78 obwodnica Siewierza 7548,5 214,5 1,6 0,6 30,1 DK78 Siewierz (przejście) 384,2 15,3 0,1 0,0 2,6 DK78 Chałupki-Wodzisław Śl.-Gliwice 93456,0 2354,1 23,6 5,9 300,9 DK78 Gliwice-Tarnowskie Góry-Siewierz 16031,3 469,0 2,5 0,0 65,9 DK79 obwodnica Zabierzowa 10570,8 298,4 2,0 0,5 41,8 DK79 Zabierzów (przejście) 343,1 8,1 0,1 0,0 1,0 49

51 DK81 Katowice Mikołów śory 86187,5 2454,6 18,3 5,5 344,9 DK81 śory-skoczów 42257,3 1209,5 8,9 3,0 169,6 DK86 Podwarpie-Będzin 26668,7 793,5 5,0 1,7 114,5 DK87 most na Popradzie w Piwnicznej 508,9 13,3 0,2 0,0 1,7 DK87 Piwniczna-Mniszek nad Popradem 96,4 2,0 0,0 0,0 0,2 DK90 most na Wiśle koło Kwidzyna 3198,0 85,2 0,6 0,0 11,4 DK91 Tuszyn-Piotrków Tryb.-granica woj. śląskiego 78867,1 2291,4 15,9 4,0 326,8 DK94 Krzywa-Chojnów 5468,4 155,2 1,0 0,5 21,8 DK94 Chojnów-Legnica 10096,3 261,6 2,1 0,7 34,5 DK94 Legnica-Prochowice 9618,4 276,7 2,1 0,5 39,2 DK94 Mazurowice-Wrocław 58547,2 1663,5 12,8 3,7 232,4 DK94 Czeladź-Będzin 5334,3 150,7 1,0 0,4 21,1 DK94 Modlnica-Kraków 20083,9 667,3 3,4 1,3 103,2 DK94 węzeł Radzikowskiego-węzeł Modlnica 3276,0 90,2 0,7 0,2 12,4 SUMA , ,6 2717,2 1129, ,3 50

52 Tab. 7.6 Prognozowana emisja roczna dwutlenku węgla (CO 2 ), tlenku węgla (CO), metanu (CH 4 ), podtlenku azotu (N 2 O) i tlenków azotu (NOx) dla wariantu zakładającego rezygnację z realizacji Programu Nazwa odcinka Emisja CO2 z odcinka [t] Emisja CO z odcinka [t] Emisja CH4 z odcinka [t] Emisja N2O z odcinka [t] Emisja NOx z odcinka [t] A1 Pyrzowice Maciejów Sośnica ,6 7737,5 32,3 18, ,3 A1 Sośnica-Gorzyczki ,8 3126,9 17,5 7,55 449,1 A2 obwodnica Mińska Maz. Siedlce 44349,1 1396,7 6,9 3,01 207,4 A4 Kraków-Tarnów ,4 5585,3 27,2 8,03 832,0 A8 obwodnica Wrocławia ,3 3197,3 21,2 6,66 431,9 DK1 Toruń-Łódź , ,0 65,88 585, ,4 DK1 Łęczyca (przejście) 2642,86 82,6 0,62 4,10 10,5 DK1 Sierpów-Emilia 12472,35 408,4 2,48 16,50 52,8 DK1 Łódź-Tuszyn 72217, ,5 14,81 126,90 270,7 DK1 Tuszyn Piotrków Tryb. Częstochowa , ,1 78,16 683, ,5 DK1 Częstochowa Siewierz Podwarpie , ,6 67,27 564, ,14 DK1 Tychy-Bielsko Biała ,6 6250,1 41,04 376,20 788,3 DK2 Konin Krośniewice Łowicz 79806,8 2404,0 18,03 6,01 348,6 DK2 Łowicz-Sochaczew 73670,4 2603,1 12,54 104,50 342,8 DK2 Sochaczew-OŜarów 27018,1 858,9 5,08 1,45 129,2 DK2 Zakręt Siedlce Biała Podlaska-Terespol , ,0 60,48 518, ,76 DK3 Troszyn, Parłówek i Ostromice 200,7 5,5 0,00 0,00 0,6 DK3 Miękowo (przejście) 27,0 0,7 0,00 0,00 0,1 DK3 Brzozowo (przejście) 503,37 13,4 0,11 1,40 1,6 DK3 Brzozowo Rurka Rzęśnica 16325,8 435,8 3,41 45,40 52,2 DK3 Szczecin Pyrzyce Gorzów Wlkp ,5 930,5 4,50 0,00 139,3 DK3 Gorzów Wielkopolski-Sulechów ,5 6217,2 36,41 323,60 792,8 DK3 Nowa Sól-Legnica ,4 5718,8 33,64 336,40 731,7 DK3 Legnica Bolków Lubawka 60813,9 1625,8 13,72 137,20 195,5 DK3 Jawor (przejście) 1508,5 45,1 0,30 3,00 5,7 DK3 Bolków (przejście) 1904,2 51,6 0,40 4,00 6,2 DK4 Kraków-Tarnów 62232,0 1903,2 11,97 3,99 279,3 DK4 Tarnów-Machowa 5112,8 233,8 1,1 0,6 19,8 DK4 Machowa-Łańcut 31545,2 921,8 6,67 2,22 131,2 DK4 Łańcut-Korczowa ,4 3018,9 23,91 204,90 368,8 51

53 DK4 obwodnica Jarosławia 5084,1 142,6 1,13 0,45 19,9 DK4 Jarosław (przejście) 1406,5 38,3 0,29 0,00 5,2 DK4 Przeworsk (przejście) 1803,27 49,2 0,42 4,20 6,0 DK5 Nowe Marzy-Bydgoszcz ,1 3723,8 22,26 190,80 470,6 DK5 Bydgoszcz-śnin 61289,5 1875,7 12,88 96,60 236,7 DK5 śnin-gniezno 55203,5 1823,6 10,02 100,20 235,5 DK5 Gniezno-Poznań 21695,7 637,7 3,90 1,95 91,7 DK5 Poznań-Leszno ,1 5238,0 34,85 278,80 662,2 DK5 Rawicz Trzebnica Wrocław ,6 3694,8 24,26 215,60 466,2 DK6 Goleniów Koszalin Słupsk ,7 5940,9 47,23 377,80 717,8 DK6 Nowogard (przejście) 671,6 16,8 0,15 0,00 2,1 DK6 Słupsk-Lębork 54278,0 1518,1 11,75 94,00 185,7 DK6 Lębork-Gdynia 80106,0 2142,1 17,75 152,10 258,6 DK7 Gdańsk-Elbląg , ,0 27,41 243,60 484,2 DK7 Elbląg-Kalsk 3793,1 116,7 1,0 0,00 17,3 DK7 Kalsk-Miłomłyn 76657,7 2354,2 15,80 118,50 298,2 DK7 Miłomłyn-Olsztynek 71387,3 2205,8 14,88 127,50 278,4 DK7 Olsztynek-Płońsk ,1 7217,4 41,65 357,00 916,3 DK7 Płońsk-Czosnów ,0 4776,9 36,96 350,10 585,4 DK7 Czosnów-Warszawa , ,3 27,93 264,60 442,47 DK7 Warszawa-obwodnica Grójca ,6 4923,4 40,38 380,00 589,0 DK7 Jedlińsk Radom Jędrzejów ,8 8423,5 56,12 498, ,2 DK7 Jędrzejów Miechów Kraków ,9 4541,4 32,76 327,60 556,9 DK7 Lubień-Skomielna Biała-Rabka 15453,9 441,6 3,40 34,00 54,4 DK8 Wrocław-Długołęka 8633,7 264,6 1,5 0,60 39,0 DK8 Wrocław-Syców , ,8 26,80 214,40 530,64 DK8 Syców Kępno Wieruszów Walichnowy ,3 4575,6 24,60 196,80 592,86 DK8 Walichnowy Wieluń Piotrków Tryb ,6 6468,8 36,40 312,00 842,40 DK8 Sokolniki-Wieluń 10754,3 360,0 1,64 16,40 46,74 DK8 Wieluń (przejście) 4417,2 149,3 0,72 4,80 19,44 DK8 Bełchatów (przejście) 4078,23 136,7 0,78 7,80 17,75 DK8 Rawa Mazowiecka-Janki , ,8 66,26 567, ,95 DK8 Marki (przejście) 41093, ,8 8,51 81,00 145,40 DK8 Wyszków Białystok , ,5 62,10 552, ,90 52

54 DK8 Białystok-Katrynka 9368,4 323,1 1,5 0,50 50,8 DK8 Katrynka-Przewalanka 20562,15 724,5 3,68 31,50 95,03 DK8 Przewalanka-Korycin 24703,29 929,6 4,15 33,20 124,50 DK8 Korycin-Augustów 68303, ,4 11,48 91,80 344,25 DK8 obwodnica Augustowa 2906,8 101,3 0,5 0,15 16,0 DK8 Augustów (przejście) 8716, ,5 1,58 14,00 38,15 DK9 Ostrowiec Świętokrzyski (przejście) 11016,7 333,7 2,05 16,40 41,82 DK9 IłŜa (przejście) 2598,4 78,0 0,50 4,00 9,80 DK9 Rzeszów Babica Domaradz 59862, ,7 12,57 125,70 203,22 DK9 Domaradz-Miejsce Piastowe-Barwinek 58867, ,8 9,92 99,20 252,96 DK10 obwodnica Kobylanki, Morzyczyna i Zieleniowa 8855, ,2 2,01 20,10 30,8 DK10 Szczecin Piła Bydgoszcz Toruń Płońsk , ,2 112,15 897, ,85 DK10 Wałcz (przejście) 13924,9 425,2 2,75 22,00 53,35 DK10 Dobrzejewice-Blinno 71849,5 2193,8 13,9 5,18 321,9 DK10 granica woj. kuj.-pom. Sierpc 18019,9 563,3 3,3 1,64 83,9 DK11 Kołobrzeg (przejście) 6852,54 157,3 1,71 17,10 17,67 DK11 Kołobrzeg Piła Poznań Tarnowskie Góry Bytom , ,7 176, , ,45 DK11 Jarocin (przejście) 10679,68 347,4 1,98 17,60 44,66 DK11 Kępno (przejście) 13344,32 460,4 2,38 20,40 60,18 DK11 Ostrów Wielkopolski (przejście) 20130,24 650,4 3,84 28,80 83,52 DK11 Kępno-Lubliniec bez przejść przez miasta ,4 3716,8 23,00 184,00 478,40 DK11 Bąków (przejście) 2364,03 74,2 0,45 3,60 9,45 DK12 obwodnica Łęknicy 1662,7 48,3 0,3 0,14 6,9 DK12 Łęknica (przejście) 723,8 22,1 0,0 0,00 3,4 DK12 Łęknica-Trzebiel 5696,35 163,4 1,10 11,00 20,35 DK12 Słomków-Sieradz 16231, ,4 3,15 31,50 63,53 DK12 Łask - Wadlew 10758,4 658,7 2,2 0,9 44,4 DK12 Sulejów Opoczno Radom Puławy Kurów , ,8 64,26 550, ,56 DK12 obwodnica Opoczna 7835,5 236,5 1,6 0,47 34,4 DK12 Opoczno (przejście) 414,7 31,9 0,3 0,00 3,9 DK12 Puławy (przejście) 27496,41 741,0 6,35 56,40 89,54 DK12 Piaski Chełm Dorohusk 78607, ,8 17,30 138,40 294,10 DK14 Walichnowy Sieradz Pabianice , ,4 32,45 278,10 579,38 DK14 Łódź-Pabianice 14120,64 356,8 3,20 32,00 41,92 53

55 DK14 Łódź-Łowicz ,1 4848,0 24,24 202,00 634,28 DK15 Brodnica (przejście) ,8 1,00 10,00 22,00 DK15 Gniezno-Września 38377, ,2 6,65 53,20 162,26 DK15 Września (przejście) 6492, ,5 1,13 9,00 213,53 DK15 obwodnica Koźmina Wielkopolskiego 3694,3 108,5 0,8 0,22 15,6 DK15 Koźmin Wielkopolski (przejście) 205,6 5,0 0,0 0,00 0,7 DK15 Nowe Miasto i Lubawa (przejście) 17167,21 498,4 3,56 35,60 61,41 DK16 Dolna Grupa-Grudziądz 8254, ,2 1,79 15,30 29,33 DK16 Samborowo-Ornowo 12926,2 385,6 2,45 19,60 48,02 DK16 Olsztyn Augustów 55640,0 8760,9 66, , ,98 DK16 Ełk (przejście) 6703, ,0 1,59 15,90 19,61 DK17 Zakręt-Lubelska 20776, ,5 4,62 42,60 71,00 DK17 Lubelska-Garwolin , ,9 30,73 263,40 476,32 DK17 Garwolin-Kurów , ,0 28,24 282,40 543,62 DK17 Kurów-Lublin 93344, ,3 20,74 191,40 301,46 DK17 Piaski Zamość Tomaszów Lub. Hrebenne , ,2 30,23 362,70 435,24 DK17 Tomaszów Lubelski (przejście) 3395,84 88,0 0,80 6,40 10,40 DK18 Olszyna-Golnice , ,3 21,30 142,00 674,50 DK19 Kuźnica Sokółka Wasików 52862, ,5 12,98 103,80 163,49 DK19 obwodnica Wasilkowa 4851,9 137,6 1,0 0,29 19,2 DK19 Wasilków-Białystok 1005,4 27,3 0,2 0,00 3,7 DK19 Białystok Siemiatycze Międzyrzecz Podl , ,5 29,88 298,80 552,78 DK19 Międzyrzecz Podlaski-Lubartów 79811, ,2 16,48 131,80 293,26 DK19 Lubartów Lublin Kraśnik , ,4 32,67 290,40 450,12 DK19 Lublin-Konopnica 23570,43 671,2 5,07 46,80 82,68 DK19 Kraśnik-Janów Lub. Nisko Sokołów Młp , ,6 23,90 191,20 329,82 DK19 Sokołów Małopolski-Stobierna 14529,78 395,3 3,24 32,40 48,06 DK19 Stobierna-Rzeszów 18918,42 484,8 4,14 36,80 57,5 DK20 Węgorzyno (przejście) 391,685 10,5 0,07 0,70 1,26 DK20 Kościerzyna (przejście) 3182,51 78,9 0,69 6,90 9,20 DK22 Malbork (przejście) 8918,48 249,6 1,84 18,40 30,59 DK25 Inowrocław (przejście) 3466,32 99,7 0,78 7,80 12,35 DK26 obwodnica Myśliborza 2207,4 57,6 0,5 0,13 7,6 DK26 Myślibórz (przejście) 795,7 20,0 0,2 0,00 2,5 54

56 DK27 Nowogród Bobrzański (przejście) 2466,6 70,9 0,48 4,80 8,76 DK28 Przemyśl-Medyka 3215,8 71,8 0,70 7,00 8,05 DK28 Zator (przejście) 1210,02 31,9 0,30 2,40 3,78 DK31 Szczecin-Gryfino-Chojna-DK ,2 530,0 4,67 2,34 67,7 DK31 Gryfino (przejście) 5258,1 128,6 1,18 11,80 14,8 DK32 Kargowa (obwodnica) 2153,58 69,4 0,44 4,40 8,9 DK33 Kłodzko (przejście) 3118,545 77,1 0,74 7,40 9,1 DK35 Wałbrzych (przejście) 15685,65 406,9 3,51 32,40 48,33 DK35 Tyniec i Małuszów (przejście) 8382,48 218,6 1,92 19,20 25,92 DK39 Rogalice 200,165 6,1 0,04 0,70 0,77 DK40 obwodnica Kędzierzyna Koźla 22704,4 534,7 5,49 1,83 64,1 DK40 Kędzierzyn Koźle (przejście) 9395,4 254,1 2,10 0,70 34,3 DK42 Wąchock (przejście) 1687,98 55,1 0,30 2,40 7,1 DK42 Starachowice (przejście) 33483, ,9 7,65 76,50 107,9 DK44 obwodnica Skawiny 5415,4 149,9 1,2 0,42 20,6 DK44 Skawina (przejście) 1270,0 43,3 0,6 0,00 4,5 DK46 Myślina (przejście) 106,4 2,5 0,0 0,00 0,3 DK46 obwodnica Myśliny 4080,9 136,4 0,73 0,20 21,1 DK46 Nysa (przejście) 6339,27 187,3 1,26 12,60 23,31 DK46 Niemodlin (przejście) 2266,18 65,1 0,42 5,60 7,98 DK50 Góra Kalwaria (przejście) 8613,0 315,0 1,38 12,50 41,9 DK50 obwodnica śyrardowa 34402,6 1184,7 5,74 1,81 186,0 DK50 śyrardów (przejście) 1522,9 49,0 0,21 0,00 7,4 DK51 Olsztyn-Olsztynek 30910,5 860,5 6,65 53,20 105,1 DK59 obwodnica Mrągowa 5559,8 162,1 1,07 0,40 23,2 DK59 Mrągowo (przejście) 1438,6 41,9 0,26 0,00 6,0 DK60 Kutno - Łęczyca 7667,2 215,7 1,97 19,70 26,60 DK60 Płońsk-Wyszogród ,8 4,20 28,00 107,80 DK61 wiadukt w Legionowie 7854,4 209,2 1,7 0,56 27,9 DK61 obwodnica Serocka 12143,9 362,0 2,4 0,84 52,4 DK61 Serock (przejście) 363,0 8,1 0,1 0,00 1,0 DK61 ŁomŜa Grajewo Augustów Budzisko ,3 72,63 622, ,00 DK61 Stawiski (przejście) 2207,205 78,5 0,39 2,60 10,34 DK61 Szczuczyn (przejście) 3098,79 111,8 0,54 3,60 14,76 55

57 DK61 Bargłów Kościelny (przejście) 1172,92 40,6 0,20 1,60 5,32 DK62 Wyszków (przejście) 1751,19 53,9 0,32 2,10 6,83 DK62 Wyszków-Sokołów Podlaski 21526,6 615,6 3,2 0,00 87,5 DK65 obwodnica Gołdapi 2417,7 57,9 0,6 0,23 7,1 DK65 Gołdap (przejście) 81,6 2,6 0,0 0,00 0,4 DK65 Olecko (przejście) 1202,94 29,7 0,30 2,40 3,48 DK69 Bielsko Biała-śywiec 9987,8 264,6 2,2 1,08 35,6 DK69 Węgierska Górka-Milówka (przejście) 8305,21 207,4 1,86 18,60 24,18 DK71 Aleksandrów Łódzki-Pabianice 16347,5 466,5 3,21 21,40 57,8 DK72 Konin Poddębice Łódź 51350,0 1534,0 10,4 5,20 223,6 DK72 Łódź-Rawa Mazowiecka 69109, ,7 15,23 121,80 225,33 DK73 Kielce-Wola Morawicka 22137,13 646,6 4,51 41,00 80,36 DK73 Szczucin-Dąbrowa Tarnowska 20501,1 649,6 4,05 32,40 82,62 DK73 Dąbrowa Tarnowska-Tarnów 22915,22 690,8 4,64 46,40 86,42 DK73 Lisia Góra-Tarnów 22407,3 667,8 4,50 45,00 83,70 DK74 Piotrków Tryb. Kielce Opatów ,4 8862,7 47,10 471, ,10 DK74 Kielce-Cedzyna 2733,1 85,1 0,4 0,00 12,7 DK74 obwodnica Kraśnika 4397,0 122,4 0,9 0,33 16,9 DK74 Kraśnik (przejście) 610,7 14,1 0,2 0,00 1,7 DK74 Frampol (przejście) 588,06 14,9 0,11 1,10 1,76 DK74 Gorajec (przejście) 464,9 11,8 0,10 1,00 1,40 DK74 Hrubieszów (przejście) 3077,08 65,1 0,86 8,60 7,10 DK75 Kraków Niepołomice Targowisko 25489,75 753,0 4,95 44,00 94,05 DK76 Garwolin-Łuków 25442,0 688,5 5,8 2,91 93,0 DK77 Opatów Sandomierz Stalowa Wola-Nisko ,3 20,85 208,50 357,93 DK77 drugi most na Wiśle w Sandomierzu 1487,9 40,4 0,3 0,46 5,5 DK77 Stalowa Wola-Nisko (przejście) 20230,5 548,3 4,50 45,00 66,00 DK77 LeŜajsk (przejście) 1303,315 35,3 0,26 2,60 4,29 DK78 Jędrzejów (przejście) 5584, ,4 0,98 7,80 23,99 DK78 obwodnica Siewierza 7548,5 214,5 1,6 0,57 30,1 DK78 Siewierz (przejście) 384,2 15,3 0,1 0,00 2,6 DK78 Chałupki-Wodzisław Śl.-Gliwice 93456,0 2354,1 23,6 5,90 300,9 DK78 Gliwice-Tarnowskie Góry-Siewierz 16031,3 469,0 2,5 0,00 65,9 DK79 Zabierzów (przejście) 1102,465 28,7 0,25 2,10 3,43 56

58 DK81 Katowice Mikołów śory 86187,5 2454,6 18,3 5,48 344,9 DK81 śory-skoczów 42257,3 1209,5 8,9 2,95 169,6 DK86 Podwarpie-Będzin 26668,7 793,5 5,0 1,66 114,5 DK87 Piwniczna-Mniszek nad Popradem 724,46 17,8 0,19 0,00 2,04 DK91 Tuszyn-Piotrków Tryb.-granica woj. śląskiego 81704, ,2 15,94 159,40 290,91 DK94 Krzywa-Chojnów 5658,98 158,6 0,97 9,70 19,40 DK94 Chojnów-Legnica 10402,98 260,9 2,12 28,20 30,32 DK94 Legnica-Prochowice 9959,76 283,6 2,12 21,20 34,98 DK94 Mazurowice-Wrocław 60580, ,2 12,81 109,80 208,62 DK94 Czeladź-Będzin 5334,3 150,7 1,0 0,41 21,1 DK94 Modlnica-Kraków 20083,9 667,3 3,4 1,34 103,2 DK94 węzeł Radzikowskiego-węzeł Modlnica 3276,0 90,2 0,7 0,24 12,4 S1 Pyrzowice-Podwarpie 37954,9 1251,2 5,4 3,17 192,0 S1 Podwarpie-Brzęczkowice 28321,4 931,6 5,0 1,68 142,8 S1 obwodnica Bielska-Białej 17021,4 481,9 3,2 1,75 65,3 S3 obwodnica Miękowa 3395,6 94,4 0,6 0,37 12,6 S3 Troszyn, Parłówek i Ostromice 4290,0 119,1 0,9 0,49 15,9 S3 Szczecin-Gorzów Wielkopolski ,2 5514,8 27,8 16,34 808,8 S5 Gniezno-Poznań(Kleszczewo) 67983,2 1998,2 11,8 6,96 279,8 S6 obwodnica Nowogardu 9130,4 261,2 1,6 0,99 35,6 S7 Elbląg-Kalsk 25154,6 805,7 4,3 2,57 117,3 S8 Konotopa- Powązkowska 45270,4 1350,5 7,7 4,37 191,8 S8 Powązkowska-Marki 80287,9 2170,7 15,8 9,20 281,1 S11 obwodnica Poznania (Złotkowo-Głuchowo) 70866,0 2104,0 12,5 7,05 297,6 S69 Bielsko Biała-śywiec 37733,3 976,5 8,0 4,52 120,8 S69 śywiec-zwardoń (bez Przybędza-Milówka) 17668,3 464,6 3,6 2,14 58,4 S74 Kielce-Cedzyna 14224,5 405,9 2,7 1,47 55,3 SUMA , ,3 2707, , ,9 57

59 Biorąc pod uwagę sposób powstawania poszczególnych zanieczyszczeń porównano pomiędzy sobą warianty: zakładający realizację Programu oraz polegający na zaniechaniu jego realizacji. Emisja CO2 [t] Emisja CO [t] Emisja CH4 [t] Emisja N2O [t] Wariant realizacyjny , ,6 2717,2 1129,7 Wariant zerowy , ,3 2707, ,7 EMISJA z wariantu realizacyjnego w porównaniu do wariantu zerowego 113,2 113,3 100,3 5,5 Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzić moŝna, Ŝe realizacja Programu nie wpłynie w istotny sposób na emisję związków węgla dwutlenku węgla oraz tlenku węgla. Wynika to z faktu ścisłego uzaleŝnienia emisji tych związków od ilości spalanego paliwa; biorąc zaś pod uwagę, Ŝe realizacja nowych ciągów drogowych nie spowoduje wzrostu ilości pojazdów poruszających się po drogach, a jedynie zmieni warunki i swobodę ruchu, zuŝycie paliwa uzaleŝnione będzie wyłącznie od prędkości jazdy. Oczywistym jest, Ŝe na drogach nowobudowanych, w szczególności autostradach i drogach ekspresowych prędkość podróŝna będzie znacznie większa i będzie przekraczaj wartość odpowiadającą optimum spalania paliwa w silnikach obrazuje to tab. 7.7 w odniesieniu do samochodów osobowych oraz tab. 7.8 w odniesieniu do samochodów cięŝarowych. Tak więc w odniesieniu do tlenku i dwutlenku węgla, naleŝy się spodziewać wzrostu emisji o ok. 13%. W odniesieniu do metanu wzrost ten będzie się mieścił w granicach błędu 0,3%. W przypadku tlenków azotu moŝe nastąpić wzrost emisji po realizacji Programu zmiana ta będzie wynosić ok. 28%. Zgodnie z [20] wraz ze wzrostem prędkości pojazdów osobowych rośnie emisja jednostkowa tlenków azotu (NOx). Tab. 7.7 Wskaźniki emisji dla samochodów osobowych [g/pojazd/km] [20] Grupa poj. SB SD Składnik Prędkość [km/h] CO 8,756 6,105 6,032 6,414 7,143 8,160 10,926 HC 1,392 0,984 0,896 0,843 0,813 0,801 0,812 NO x 1,369 1,443 1,542 1,672 1,831 2,015 2,460 SO 2 0,026 0,020 0,019 0,019 0,019 0,020 0,023 razem 3,510 2,958 2,923 2,975 3,091 3,261 3,734 CO 0,881 0,585 0,523 0,487 0,469 0,464 0,483 HC 0,224 0,122 0,098 0,083 0,073 0,067 0,062 NO x 0,715 0,595 0,582 0,586 0,601 0,626 0,700 SO 2 0,182 0,145 0,141 0,141 0,144 0,150 0,168 cząstki 0,137 0,105 0,105 0,110 0,119 0,132 0,167 razem 1,294 0,970 0,917 0,899 0,907 0,934 1,034 SB samochody osobowe z silnikiem benzynowym SD samochody osobowe z silnikiem Diesla Kolorem szarym zaznaczono najmniejsze wartości emisji 58

60 Tab. 7.8 Wskaźniki emisji dla samochodów cięŝarowych [g/pojazd/km] [20] Grupa poj. CN CS CZ Składnik Prędkość [km/h] CO 3,124 2,262 2,116 2,062 2,074 2,136 2,379 HC 2,188 1,384 1,183 1,039 0,931 0,848 0,726 NO x 6,701 5,207 5,101 5,222 5,512 5,942 7,150 SO 2 (m) 0,585 0,492 0,502 0,533 0,581 0,643 0,805 SO 2 (p) 0,559 0,466 0,476 0,507 0,555 0,617 0,779 cząstki 0,588 0,414 0,383 0,369 0,368 0,377 0,415 razem (m) 10,831 7,960 7,548 7,478 7,655 8,025 9,230 razem (p) 10,804 7,934 7,527 7,452 7,629 7,999 9,204 CO 3,472 2,700 2,542 2,454 2,415 2,410 2,479 HC 2,000 1,292 1,114 0,988 0,893 0,819 0,711 NO x (m) 12,494 10,086 9,604 9,348 9,246 9,258 9,538 NO x (p) 11,793 9,386 8,904 8,648 8,546 8,558 8,837 SO 2 (m) 0,982 0,866 0,859 0,870 0,896 0,933 1,036 SO 2 (p) 0,859 0,742 0,736 0,747 0,773 0,810 0,912 cząstki 0,770 0,601 0,564 0,542 0,530 0,525 0,529 razem (m) 16,826 13,155 12,384 11,940 11,716 11,652 11,875 razem (p) 15,992 12,331 11,560 11,116 10,892 10,828 11,051 CO 3,085 2,361 2,232 2,177 2,176 2,214 2,382 HC 1,777 1,193 1,053 0,957 0,889 0,840 0,782 NO x (m) 14,736 12,003 11,514 11,308 11,300 11,441 12,072 NO x (p) 13,911 11,178 10,690 10,484 10,475 10,616 11,247 SO 2 (m) 1,035 0,933 0,934 0,954 0,989 1,035 1,161 SO 2 (p) 0,894 0,792 0,793 0,813 0,848 0,894 1,020 cząstki 0,857, 0,635 0,583 0,548 0,524 0,507 0,490 razem (m) 18,814 15,006 14,285 13,939 13,853 13,962 14,624 razem (p) 17,848 14,040 13,319 12,973 12,887 12,996 13,658 CN samochody cięŝarowe 2,8 t 3,5 t CS samochody cięŝarowe >3,5 t, pojazdy specjalne i pojazdy rolnicze CZ samochody cięŝarowe z naczepami/przyczepami Kolorem szarym zaznaczono najmniejsze wartości emisji 7.2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego Naturalnym źródłem tlenków azotu są procesy biologiczne, a zwłaszcza procesy przemiany materii niektórych bakterii, w wyniku których powstaje NO. W ten sposób przybywa do atmosfery ok. 50*10 7 ton tlenków azotu rocznie. Na skutek działalności człowieka wprowadza się do atmosfery tylko 5*10 7 ton rocznie [16]. Emisja NOx [t] Wariant realizacyjny 71707,3 Wariant zerowy 55967,9 EMISJA z wariantu realizacyjnego w porównaniu do wariantu zerowego 128, Eutrofizacja O niepoŝądanym zjawisku eutrofizacji mówi się przede wszystkim w odniesieniu do wód stojących jezior. Jeziora są znacznie bardziej podatne na zanieczyszczenie niŝ wody bieŝące ze względu na to, Ŝe stanowią pułapki dla dopływających do nich biogenów. Eutrofizacja jezior jest procesem naturalnym, gdyŝ stale dopływają do nich substancje z zewnątrz ze zlewni i atmosfery; normalnie jest to jednak proces bardzo powolny, został on przyśpieszony w wyniku gospodarki ludzkiej [2]. Status troficzny jezior jest czynnikiem decydującym dla stanu jakościowego i ilościowego zespołów planktonowych. Do pewnego momentu wzrost Ŝyzności wody powoduje wzrost obfitości wszystkich (lub większości) zespołów organizmów w jeziorze, ogólne zwiększenie bogactwa i intensywności Ŝycia. Jednak od pewnego momentu, po 59

61 osiągnięciu nadmiernego poziomu Ŝyzności, wyprodukowana lub przyniesiona spoza jeziora substancja organiczna powoduje zakłócenia w normalnym funkcjonowaniu ekosystemu [1]. Następują wówczas deficyty tlenowe oraz gromadzenie się siarkowodoru w całym hipolimnionie jeziora, a takŝe okresowo nawet w epilimnionie jeziora. Z postępującą eutrofizacją wiąŝe się wiele niekorzystnych zmian w ekosystemach, takich jak [2]: Nadmierny rozwój glonów fitoplanktonowych ( zakwity wody ) zmniejszających przezroczystość wody, pogarszających jej właściwości organoleptyczne. Zwykle wzrasta teŝ udział sinic grupy, której wiele gatunków utrzymuje się blisko powierzchni, tworząc koŝuchy. Często sinice przyŝyciowo, a takŝe w efekcie rozkładu wydzielają substancje toksyczne. W strefie litoralu pogorszenie warunków świetlnych w efekcie nadmiernego rozwoju fitoplanktonu powoduje ustępowanie roślinności zanurzonej. Masowo rozwijają się w litoralu glony nitkowate, tworząc maty koŝuchy na dnie i na roślinności zanurzonej, a takŝe na młodych pędach roślinności wynurzonej, przyspieszając zanik tej pierwszej, a częściowo takŝe i drugiej. Zanik tlenu w strefach głębinowych powoduje wyginięcie większości gatunków zwierząt; przy dalszym wzroście trofii w hipolimnionie w coraz większym stęŝeniu występuje siarkowodór. W sytuacjach skrajnych zupełne wyczerpanie tlenu i występowanie siarkowodoru zachodzi takŝe w warstwach powierzchniowych (zwłaszcza w okresach bezwietrznych i przy wysokiej temperaturze). Zimą, zwłaszcza przy pokryciu lodu śniegiem (i w konsekwencji przy braku fotosyntezy i produkcji tlenu), występują przyduchy zimowe śmiertelność organizmów, zwłaszcza ryb, w wyniku braku tlenu. Deficyty tlenowe powodują znaczne pogorszenie warunków tarła i rozrodu ryb, a w konsekwencji zasadnicze zmiany składu i stosunków dominacji w zespołach ryb. Deficyty tlenowe w strefach głębinowych oraz zanik roślinności litoralnej potęguje eutrofizację. W skrajnych przypadkach dochodzi do tak silnego zanieczyszczenia zbiornika substancją organiczną (saprotrofizacji), Ŝe nie moŝe się ona efektywnie rozkładać; woda ulega zatruciu produktami niepełnego rozkładu tej substancji. Głównym zanieczyszczeniem przyczyniającym się do eutrofizacji wód stojących są związki fosforu, ale pewien udział mają równieŝ związki węgla i azotu. Transport drogowy nie generuje zanieczyszczeń zawierających fosfor, a zatem wpływ tego sektora jest niewielki, niemniej jednak nie zerowy. W poniŝszej tabeli przedstawiono przykładowe (dla róŝnych natęŝeń ruchu) wyniki prognoz emisji tlenków węgla oraz tlenków azotu w skali rocznej na 1 km 2 powierzchni gleby w otoczeniu drogi. W obliczeniach przyjęto, Ŝe połowa emitowanych substancji opada powrotem na teren pasa drogowego (udział taki wynika z analizy rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń Rys Rys. 5.10). 60

62 Rodzaj drogi NatęŜenie ruchu Opad na km 2 [t/rok] [poj/dobę] CO CO 2 NOx Autostrada A1 Pyrzowice Maciejów Sośnica , ,85 Autostrada A1 Tuszyn - Pyrzowice , ,26 Autostrada A4 Kraków - Tarnów , ,08 Autostrada A2 obwodnica Mińska Maz , ,00 Obwodnica śyrardowa w ciągu drogi krajowej Nr , ,26 Droga krajowa Nr 73 KrzyŜ - Lwowska , ,10 Obwodnica Węgorzyna w ciągu drogi krajowej Nr , , Zakwaszenie gleb Odczyn ph uwaŝany jest za jeden z podstawowych czynników decydujących o Ŝyzności i stanie fizykochemicznym gleb [3]. Gleba jest uwaŝana za kwaśną, gdy jej ph jest niŝsze od 6,5. Naturalne procesy zakwaszające są w stanie obniŝyć odczyn gleby jedynie do ph ok. 5,5. Spadek ph poniŝej tej wartości wiąŝe się z oddziaływaniami antropogenicznymi nawoŝeniem nawozami azotowymi oraz kwaśnymi deszczami [6]. Z naturalnych przyczyn do zakwaszania gleb i innych elementów środowiska (np. wód) przyczyniają się głównie [5]: pobór substancji pokarmowych przez rośliny; emisja dwutlenku węgla do gleb przez korzenie roślin i mikroorganizmy glebowe; utlenianie związków siarki i azotu; humifikacja materii organicznej. Szczególną rolę odgrywa zawartość i dynamika CO 2 oraz przemiana związków organicznych. Wody gruntowe zawierają kwas węglowy znajdujący się w równowadze z glebowym CO 2. Ilość CO 2 w powietrzu glebowym na ogół waha się w granicach 0,2 4,0% objętości, a w niektórych przypadkach dochodzi do 10% obj. Stanowi to pięciokrotną, a czasem nawet stukrotną wartość stęŝenia w atmosferze i jest wynikiem oddychania korzeni oraz mineralizacji materii organicznej gleby. Wzrost ilości kwasów w glebie zwiększa rozpuszczalność CaCO 3 i tempo wietrzenie minerałów. Gleba posiada zdolność wymiany kationów związanych zarówno ze składnikami mineralnymi, jak i organicznymi. Kationy uwolnione w czasie wietrzenia konkurują o aktywne miejsca wymiany. Trójwartościowe i dwuwartościowe jony silnie konkurują z jonami wodorowymi H +. Podczas ruchu wody poprzez profil glebowy, w dół, następuje wypłukiwanie kationów zasadowych. Resztki roślinne i odpady organiczne mogą ulegać przemianom beztlenowym, dając w efekcie kwasy organiczne. Procesy te ze szczególną intensywnością zachodzą w ekosystemach leśnych. Rozkład obumarłych części roślin powoduje tworzenie się kwasów organicznych o niewielkiej masie cząsteczkowej, które silnie zakwaszają środowisko. Nawet w czasie humifikacji część kwasów próchnicznych występuje w postaci ruchliwych kwasów fulwowych łatwo migrujących w profilu. Kwasy organiczne mają duŝą zdolność kompleksowania jonów metali i przyczyniają się do usuwania ich z gleby. Zakwaszenie gleby moŝe równieŝ wynikać ze szczególnych warunków glebowych panujących na danym terenie. Utlenianie zawierających siarkę związków nieorganicznych (siarczki Ŝelaza) i organicznych (proteiny zawierające grupy SH) moŝe przyczyniać się do wzrostu kwasowości gleby. Piryt (FeS 2 ) utleniając się do kwasu siarkowego H 2 SO 4 i Fe(OH) 3 powoduje zmniejszenie wartości ph, w niektórych glebach nawet do poziomu poniŝej 2,0. Kolejną przyczyną wzrostu kwasowości gleb są opady kwasów mineralnych (głównie H 2 SO 4 i HNO 3 ), związane z działalnością człowieka. Emitowane do atmosfery dwutlenek siarki (SO 2 ) i tlenki azotu (NOx) są prekursorami ww. kwasów mineralnych. Tlenki te 61

63 mogą być deponowane na powierzchni ziemi w postaci tzw. kwaśnych deszczy, czyli depozycji mokrej lub depozycji suchej. Wielkość kwaśnych opadów w istotny sposób zaleŝy od obecności utleniaczy w atmosferze (O 3, H 2 O 2, rodniki np. OH*), przy czym latem utlenianie NOx do bezwodników kwasu azotowego (V) zachodzi praktycznie w ciągu 1 dnia dlatego teŝ depozycja NOx latem występuje znacznie bliŝej źródła emisji niŝ zimą. Stopień utlenienia SO 2 do SO 3 jest uzaleŝniony od dostępności utleniaczy, co oznacza, iŝ opady SO 2 nie są wprost proporcjonalne do wielkości emisji SO 2. Wydaje się, Ŝe H 2 O 2 i O 3 są głównymi czynnikami odpowiedzialnymi za tworzenie się H 2 SO 4 w atmosferze. Szacuje się, Ŝe latem 70-80% SO 2 jest utleniane przed nadtlenek wodoru. Zimą rola H 2 O 2 jest nieznaczna. Szacuje się, Ŝe udział tlenków siarki pochodzenia antropogenicznego w ogólnej emisji sięga 95%. Z powodu zwiększonej emisji SO 2 i NOx kwasowość deszcze w regionach przemysłowych prawie stukrotnie przekracza poziom naturalny. Kwaśne deszcze są zazwyczaj skomplikowaną mieszaniną kwasów i soli. Oprócz kwasów azotowych i siarkowych mogą być obecne kwasy mineralne, takie jak kwas chlorowodorowy lub teŝ kwasy organiczne: mrówkowy (HCOOH) lub octowy (CH 3 COOH). W silnie zakwaszonych wodach opadowych dominującym kationem jest zwykle jon wodorowy, ale w mniejszych ilościach mogą występować równieŝ inne kationy, takie jak: Ca 2+, Mg 2+, Na +, K +, NH 4 +. Zdolność zakwaszająca kwaśnych opadów jest w duŝym stopniu zaleŝna od mobilności i ilości zawartych anionów, głównie anionów mocnych kwasów SO 4 2-, NO 3 -, Cl -. Składniki kwaśnych deszczy wnikając do gleb, uruchamiają w niej bardzo wiele reakcji. Przede wszystkim wzrasta stęŝenie siarczanów w roztworach glebowych, chociaŝ adsorpcja geochemiczna na minerałach ilastych zmniejsza w duŝym stopniu stęŝenie jonów SO 4 2- w roztworach glebowych. Niektóre gleby posiadają duŝą zdolność adsorpcji jonów siarczanowych i hamują wzrost kwasowości, działając jako układy buforowe, uwalniając kationy zasadowe, takie jak Ca 2+ i Mg 2+ ). Wypłukane kationy są często wymieniane przez kompleks sorpcyjny gleby na jony wodorowe i glinowe, co powoduje wzrost kwasowości gleby. W glebie o niewielkiej ilości kationów zasadowych, tempo zakwaszania gleby jest bardziej gwałtowne niŝ w glebach z ich duŝą ilością, głównie dlatego, Ŝe jony H + i Al 3+ mogą stanowić istotną frakcję jonów dodatnich w wodach glebowych. Mobilizacja glinu z gleby wydaje się być uwarunkowana obecnością w roztworach glebowych ruchomych anionów, takich jak siarczany, azotany i chlorki. Główną rolę w wypłukiwaniu kationów zasadowych z gleby i mobilizacji glinu odgrywa HNO 3 ; główną przyczyną zakwaszania gleby i uwalniania glinu jest zatem nadmierna nitryfikacja. Kwas siarkowy uwalnia dwukrotnie mniej glinu z gleby bielicowej niŝ kwas azotowy przy tym samym ph co spowodowane jest faktem, Ŝe jony azotanowe są jonami bardzo mobilnymi, w przeciwieństwie do jonów siarczanowych. W Europie Zachodniej udział zanieczyszczeń przyczyniających się do zakwaszania gleb pochodzenia antropogenicznego dziesięciokrotnie przewyŝsza udział źródeł naturalnych [7]. Całkowitą kwasowość glebową dzieli się na dwie części: kwasowość czynną (aktywną) i kwasowość potencjalną. Kwasowość czynna odpowiada aktywności jonów wodorowych w roztworze glebowym. Na kwasowość potencjalną składa się kwasowość wymienna oraz kwasowość zaleŝna od ph (hydrolityczna) [6]. W warunkach kwaśnego odczynu gleb wzrasta rozpuszczalność większości pierwiastków toksycznych dla roślin (metale cięŝkie, glin), a maleje głównych składników pokarmowych. Zwiększona mobilność pierwiastków toksycznych w środowisku wpływa na wzrost ich akumulacji w roślinach, co stanowi powaŝne zagroŝenie dla organizmów Ŝywych [8]. Substancja mineralna i organiczna w glebie przyczynia się w znaczącym stopniu do zmian w ilości poszczególnych form (specjacji) pierwiastków w glebie, gdyŝ ulegają one róŝnorodnym procesom na ich powierzchniach. Procesy te są ściśle związane z ph gleby i zaleŝą w znacznym stopniu od właściwości chemicznych i samych pierwiastków [8]. 62

64 Wartości ph są równieŝ głównym czynnikiem decydującym o sile wiązania metali cięŝkich przez substancję organiczną i mineralną [8]. Wiązanie poszczególnych metali przez substancję organiczną jest róŝne i zaleŝy od ph gleby oraz rodzaju metalu. W przypadku kadmu lub cynku spadek ph poniŝej 6 zmniejsza do minimum siłę wiązania tego jonu przez kwas huminowy, gdy tymczasem dla ołowiu w warunkach ph 4 siła wiązania tego jonu przez kwas huminowy jest znacząca. Ilość substancji organicznej w glebie oraz odczyn mają równieŝ zasadniczy wpływ na wiązanie wymiennych form, glinu w glebie; przy tej samej zawartości substancji organicznej w glebie, większe ilości glinu wymiennego wiązane są przy niŝszych wartościach ph. Zakwaszenie gleb powoduje zmiany w składzie zarówno stałej fazy gleby, jak i jej roztworów [9]. Wraz ze spadkiem ph oraz zawartości wody w glebie, zauwaŝa się znaczący wzrost stęŝenia glinu i manganu w roztworach glebowych. Bardzo istotnym zagadnieniem związanym ze zmianami odczynu jest wymywanie rozpuszczonej materii organicznej (DOC). Podstawowym parametrem kontrolującym ten proces jest właśnie ph gleby, przy czym wpływ zakwaszenia moŝe być zarówno dodatni, jak i ujemny [5]. Najbardziej widoczne efekty związane z wymywaniem materii organicznej obserwowane są w glebach lekkich, których górne poziomy, ubogie w minerały ilaste, mają niewielką zdolność jej zatrzymywania. Uruchamianie i migracja materii organicznej wpływa na przebieg wielu procesów w glebie: wietrzenia minerałów, przemieszczania składników pokarmowych, metali cięŝkich, zanieczyszczeń organicznych, zmian aktywności mikrobiologicznej oraz równowag kwasowo-zasadowych. W zdecydowanej większości procesów glebowych bierze udział rozwinięta powierzchnia fazy stałej gleby. Powierzchnia ta jest niejednorodna zarówno pod względem energetycznym, geometrycznej, jak i ładunku powierzchniowego. W warunkach zakwaszania obserwuje się wyraźne zmiany składu chemicznego, granulometrycznego oraz mineralogicznego gleb i minerałów. Obserwuje się równieŝ zmiany ilości frakcji ilastej, zawartości krystalicznych tlenków Ŝelaza, wielkości ładunku ujemnego oraz destrukcję sieci krystalicznej minerałów. Procesy zakwaszania powodują z reguły spadek powierzchni właściwej gleb, z wyjątkiem tych, zawierających znaczne ilości frakcji ilastej. Dla gleb o mniejszej zawartości frakcji ilastej spadek wielkości powierzchni właściwej moŝe być spowodowany usuwaniem amorficznych składników gleby. W glebach kwaśnych brakuje węglanu wapnia, a próchnica charakteryzuje się przewagą kwasów fulwowych. Stosunki wodne i powietrzne tych gleb są z reguły wadliwe na skutek niestabilności struktury gruzełkowatej (brak lepiszcza oraz destrukcyjne działanie kwaśnej próchnicy). Spadek odczynu gleby powoduje zmniejszenie się jej pojemności jonowymiennej, stopnia wysycenia glebowego kompleksu sorpcyjnego jonami zasadowymi oraz wzrost pojemności wymiennej anionów [6]. Pod pewnymi względami, gleby mogą przeciwstawiać się procesom degradacji w wyniku zakwaszenia. Na przykład wzrost zmiennego ładunku powierzchni po silnym zakwaszeniu moŝe częściowo kompensować spadek pojemności wymiennej w wyniku destrukcji sieci krystalicznej minerałów. Zakwaszenie jest najpowaŝniejszym czynnikiem chemicznej degradacji gleb w Polsce. Jest ono przyczyną wzrostu rozpuszczalności wielu składników gleby m.in. związków glinu i metali cięŝkich, takich jak: cynk, miedź i ołów. Procesy zakwaszania środowiska oraz mobilizacja glinu i metali cięŝkich są ze sobą ściśle powiązane [5], [11]. Glin stanowi waŝny składnik minerałów pierwotnych i wtórnych oraz większości skał. Najczęściej w środowisku glebowym występuje w formie glinokrzemianów. Pomimo powszechności występowania i duŝej roli, jaką odgrywa w glebie, wiedza na temat glinu i jego przemian w środowisku jest niepełna. Przez długie dziesięciolecia glin był uwaŝany za pierwiastek całkowicie obojętny w środowisku. Problem glinu był niedoceniany pomimo Ŝe pierwsze doniesienia o jego toksyczności pochodzą z przełomu XIX i XX wieku. 63

65 W pierwszej kolejności zauwaŝono toksyczne oddziaływanie glinu na rośliny. Wśród badaczy problemu istnieje jednak wiele sporów i wątpliwości co do względnej toksyczności róŝnych form glinu, mechanizmów ich działania oraz wraŝliwości róŝnych gatunków roślin na poszczególne formy glinu. Glin w glebach jest podstawowym składnikiem większości minerałów, a jego zawartość związana jest ze skałą macierzystą oraz rodzajem i typem gleby i najczęściej mieści się w przedziale 1,0 3,5%. PrzewaŜająca ilość glinu jest związana w minerałach, ale tworzy ona takŝe bezpostaciowe wodorotlenki, które odznaczają się szczególnie duŝą podatnością do sorbowania metali śladowych. Jedynie nieznaczna część glinu występuje w formie mobilnych prostych lub kompleksowych jonów oraz związków chelatowych. Biorą one najbardziej aktywny udział w fizyczno-chemicznych i biochemicznych procesach glebowych i mogą być pobierane przez rośliny [4]. ZłoŜone chemiczne właściwości glinu, regulujące jego ruchliwość i przechodzenie z fazy stałej do fazy wodnej, wyznaczają jego waŝną rolę w środowisku przyrodniczym. Glin moŝe tworzyć liczne kompleksy mineralne i organiczne o róŝnym stopniu hydratacji. Wspólną właściwością tych związków jest łatwość przechodzenia w inne formy (metastabilność) oraz duŝa rozpuszczalność w środowiskach kwaśnych. Szczególnie nieorganiczne ligandy, jak np. siarczanowe, fluorkowe oraz związki organiczne wykazują duŝe powinowactwo do tworzenia mobilnych połączeń z glinem. Nasilenie procesów zwiększających rozpuszczalność glinu i jego związków jest proporcjonalne do stopnia zakwaszenia gleb, ale najaktywniejsze procesy zachodzą przy ph 4,0 4,5. Fizjologiczna funkcja glinu nie jest znana i przypuszcza się, Ŝe w roślinach o rozwiniętej tolerancji na ten metal, małe ilości wpływają korzystnie, aktywując działanie niektórych enzymów oraz regulując fizyczny stan koloidów plazmy. Nadmiar glinu działa natomiast bardzo szkodliwie na rośliny. Biochemiczny mechanizm toksyczności glinu nie jest jeszcze całkowicie wyjaśniony, ale polega on na zaburzeniach w pobieraniu i transporcie składników pokarmowych oraz na zachwianiu właściwej proporcji kationów do anionów. Poza tym glin wpływa szkodliwie na błony komórkowe, podział komórek i na syntezę DNA. Skutkami toksyczności glinu są przede wszystkim znaczne zahamowania rozwoju korzeni oraz spadek przyrostu masy roślinnej. Mechanizm toksyczności glinu wiąŝe się równieŝ z utrudnianiem pobierania głównych składników pokarmowych, a mianowicie fosforu (P), wapnia (Ca), magnezu (Mg), potasu (K) i azotu (N). Jednocześnie nadmiar glinu moŝe niekiedy zwiększyć pobieranie innych kationów, głównie Ŝelaza (Fe) i manganu (Mn), jakkolwiek czasami zaburzenia metabolizmu spowodowane toksycznością glinu objawiają się wtórnym niedoborem Ŝelaza. Zarówno wapń, jak i fosfor (a takŝe krzem) oraz substancja organiczna ograniczają pobieranie glinu przez rośliny, a ponadto zmniejszają ilość jego ruchowych form w glebach. W glebach kwaśnych i bardzo kwaśnych zmniejsza się zarówno stęŝenie składników pokarmowych, przede wszystkim wapnia, magnezu i potasu, jak i ich pobieranie przez rośliny. Jony glinu konkurują z innymi jonami o miejsca wymiany jonowej. Dlatego teŝ podwyŝszone stęŝenie glinu powoduje ograniczenie przyswajalności i niedobór tych jonów w roślinach. Maksimum wypierania wapnia, magnezu i potasu przez glin ma miejsce przy ph = 4,4 [6]. Obecność glinu wpływa równieŝ na dostępność anionów, głównie fosforanów. Tworzenie trudno rozpuszczalnych związków fosforu z glinem (na powierzchni korzeniu oraz w ich wnętrzu) prowadzi do niedoboru fosforu w roślinie. Hamuje to procesy metabolizmu i aktywność enzymatyczną. Cynk jest jednym z bardziej ruchliwych metali w glebie, na co wpływają zarówno jego formy wymienne, jak i związki z substancją organiczną. Proporcjonalny udział jego form w glebie zmienia się znacznie pod wpływem róŝnych czynników. Jednak substancja organiczna gleb tworzy dość trwałe wiązania z cynkiem i dlatego następuje jego akumulacja w powierzchniowych poziomach gleb mineralnych i w glebach organicznych. Cynk jest takŝe silnie wiązany przez tlenki Ŝelaza i manganu, i stąd jego stęŝenie 64

66 w Ŝelazistych konkrecjach glebowych dochodzi nawet do ok ppm, a w manganowych do ppm [4]. Cynk występujący w glebach w formach łatwo rozpuszczalnych jest zarazem łatwo dostępny dla roślin. Mobilność cynku w glebach wzrasta, gdy ph gleby obniŝa się poniŝej 6 [10]. Zanieczyszczenie cynkiem w niektórych regionach, a przede wszystkim przemysłowych, jest bardzo duŝe i przekracza nawet wartość kilkunastu tysięcy ppm. Bilans cynku w glebach uŝytkowanych rolniczo wskazuje na stopniowy przyrost zawartości, w tempie ok. 1,5 ppm w okresie 10 lat. Toksyczne działanie cynku na rośliny zaleŝy zarówno od czynników glebowych, jak i roślinnych. Około 100 ppm cynku w glebach moŝe ograniczyć procesy nitryfikacji, a około ppm działa szkodliwie na większość procesów mikrobiologicznych. Rośliny wyŝsze pobierają cynk na ogół proporcjonalnie do jego stęŝenia w glebie i dlatego zanieczyszczenie gleb tym metalem stanowi zagroŝenie zwiększenia jego ilości w łańcuchu Ŝywieniowym. Objawami nadmiernych stęŝeń cynku w roślinach są zmiany chloro tyczne i nekrotyczne na liściach oraz ograniczenie wzrostu i kiełkowania nasion. Najczęściej występuje zagroŝenie toksycznością cynku na piaszczystych glebach kwaśnych, na których nawet zawartość 100 ppm cynku moŝe ograniczać rozwój roślin zboŝowych [4]. Miedź w glebach związana jest silnie przez substancję organiczną oraz minerały ilaste, a takŝe wytrąca się w postaci siarczanów, siarczków, węglanów itd., dając w efekcie mało mobilne formy. Zatem mała część miedzi w glebach występuje w formach ruchliwych, tzn. w formach łatwo rozpuszczalnej i wymiennej [4]. W większości gleb znaczna ilość miedzi związana jest z substancją organiczną. Główne mechanizmy biorące udział w procesach wiązania miedzi w glebach moŝna w uogólnieniu przedstawić jako procesy adsorpcji, okluzji i wytrącania, chelatowania i powstawania związków kompleksowych oraz wiązania przez mikroflorę. Wszystkie minerały wykazują duŝą zdolność do wiązania miedzi, która jest ściśle uzaleŝniona od odczynu środowiska. W glebach o niskich wartościach ph występuje duŝa ruchliwość kationowych form miedzi, a w miarę wzrostu ph przewaŝają ruchliwe formy anionowe. Główną rolę w wiązaniu miedzi w glebach odgrywa substancja organiczna. RóŜne formy substancji organicznej dają związki i połączenia z miedzią o istotnie zróŝnicowanych właściwościach, od bardzo stabilnych do ruchliwych. W kaŝdym jednak przypadku pojemność sorpcyjna substancji organicznej w stosunku do miedzi jest bardzo duŝa i w większości gleb decyduje o zachowaniu się tego metalu, tzn. o jego ruchliwości i przyswajalności dla roślin. Istotną rolę w wiązaniu miedzi w niektórych glebach mogą takŝe spełniać drobnoustroje. Bioprzyswajalność miedzi związanej z substancja organiczną zaleŝy od jej cięŝaru drobinowego. Związki organiczne o niskim cięŝarze, które uwalniane są podczas rozkładu substancji organicznej zwiększają mobilność miedzi, natomiast torfowa substancja organiczna, jak równieŝ kwasy huminowe unieruchamiają miedź bardziej lub mniej trwale. Do czynników, które wpływają na zachowanie się miedzi w glebach, a przede wszystkim na rozpuszczalność, migrację i przyswajalność, naleŝą: odczyn gleby, substancja organiczna, wodorotlenki (zwłaszcza bezpostaciowe) Ŝelaza, manganu i glinu, minerały ilaste (rodzaj i ilość) oraz interakcje z innymi pierwiastkami (głównymi, podrzędnymi i śladowymi). Zawartość miedzi w naturalnych roztworach glebowych jest bardzo zróŝnicowana i mieści się w granicach µg/l. StęŜenie jej w roztworach jest stosunkowo prostą funkcją dwóch właściwości gleb, składu mechanicznego i odczynu, np. roztwór otrzymany z lekkiej gleby piaszczystej o ph 2,5 zawierał 783 µg/l, a z gleby pyłowej o ph 5,5 tylko 20 µg/l [4]. Miedź jest niezbędnym składnikiem roślin do ich normalnego rozwoju i wzrostu. Rośliny pobierają miedź zarówno w sposób aktywny, związany z procesami metabolicznymi, jak i biernie, łącznie z transpiracyjnym przepływem wody. Ilość pobieranej miedzi przez rośliny wyŝsze jest proporcjonalna do jej stęŝenia w podłoŝu; intensywność pobierania miedzi zaleŝy w duŝym stopniu od form, w jakich występuje ona 65

67 w glebach. Miedź pochodząca ze źródeł antropogenicznych jest łatwiej pobierana od występującej naturalnie. Nadmiar miedzi w tkankach roślinnych ogranicza pobieranie Ŝelaza i cynku, a w przypadku Ŝelaza powoduje wtórną chlorozę. W roślinach korzystających z azotu azotanowego miedź powoduje objawy niedoboru molibdenu. ChociaŜ rośliny są stosunkowo odporne na zatrucie miedzią, nadmierne jej ilości powodują róŝne zaburzenia w metabolizmie, a w efekcie ograniczenie wzrostu i rozwoju. Ołów charakteryzuje się bardzo słabą migracją w glebach. Z tego teŝ powodu jego rozmieszczenie w profilu glebowym odzwierciedla zawartość w skałach macierzystych. Jednak występowanie ołowiu w powierzchniowych poziomach gleb związane jest w duŝym stopniu z wpływem czynników antropogenicznych i jest z reguły zawyŝone w stosunku do naturalnej jego zawartości. Na ogół ołów jest mało ruchliwy w warunkach glebowych, a jego stęŝenie w roztworze glebowym waha się od 0,1 do 20 µg/l. Ołów rzadko występuje w roztworze w postaci kationu Pb 2+, tworzy natomiast jony kompleksowe, jak np. PbOH + i Pb(OH) 2-4, które w znacznym stopniu regulują procesy sorpcji i desorpcji. Jest on silnie wiązany przez większość komponentów glebowych, a szczególnie przez konkrecje Fe i Mn. Sorbowany jest takŝe przez minerały ilaste, wodorotlenki Ŝelaza i glinu oraz przez substancję organiczną. Wytrącanie ołowiu w postaci węglanów i fosforanów jest istotnym procesem decydującym o jego unieruchamianiu w glebach przy ph>6,5. Szczególnie jest on koncentrowany w fosforanowych minerałach glebowych, w których moŝe nagromadzać się do ok. 30% PbO. W glebach kwaśnych natomiast dominują formy ołowiu w związkach organicznych, które mogą zarówno zwiększać, jak i zmniejszać migrację. Potwierdzony wpływ odczynu i składu mechanicznego gleby na formy ołowiu wskazuje na znacznie większą rozpuszczalność w lekkiej glebie kwaśnej niŝ w glebie gliniastej o mniejszej kwasowości. Ruchliwe formy ołowiu w glebach kwaśnych występują głównie jako kationy Pb 2+ i PbHCO + 3 oraz kompleksy organiczne. W glebach alkalicznych natomiast dominują PbOH + i Pb(CO 3 ) 2-2 [4]. Przy zmianie warunków glebowych, a zwłaszcza spadku jej pojemności sorpcyjnej oraz wskutek powstawania rozpuszczalnych kompleksów ze związkami organicznymi moŝe zachodzić migracja ołowiu do wód gruntowych. Wzrost zawartości ołowiu w powierzchniowych poziomach gleb wpływa nie korzystnie na mikroflorę i mikrofaunę. Wskutek ograniczenia enzymatycznej aktywności drobnoustrojów glebowych ulega zahamowaniu proces rozkładu materii organicznej, a szczególnie celulozy odpornej na procesy rozkładu, co w efekcie doprowadza do degradacji gleby. Ekologiczne zagroŝenie związane z koncentracją ołowiu w górnych poziomach gleb wiąŝe się równieŝ z przyswajaniem tego metalu przez mikroorganizmy oraz mezofaunę (np. dŝdŝownice). Mezoorganizmy stanowią waŝne ogniwo przechodzenia ołowiu w łańcuchu troficznym i są takŝe dodatkowym czynnikiem wzbogacania gleb w ten metal. Nie wykazano dotychczas, czy ołów jest konieczny do normalnego rozwoju roślin; przyjmuje się, Ŝe stęŝenie na poziomie 2-5 ppb pokrywa zapotrzebowanie. Szkodliwy wpływ ołowiu wywołuje natomiast głównie zaburzenia fotosyntezy, podziału komórek oraz gospodarki wodnej. Pobieranie ołowiu przez korzenie jest procesem biernym i proporcjonalnym do występowania rozpuszczalnych form w podłoŝu. Do czynników wyraźnie ograniczających pobieranie ołowiu przez rośliny naleŝą przede wszystkim wzrost odczynu gleby i spadek temperatury otoczenia. W roztworach glebowych stęŝenia cynku, miedzi i ołowiu mogą, w wyniku zakwaszenia, osiągać poziom toksyczny dla roślin i zwierząt. Wzrost stęŝeń Zn, Cu i Pb prowadzi do wzrostu ich przyswajalności przez rośliny i do łatwego włączania się ich do łańcucha pokarmowego zwierząt i człowieka [5]. Problem kwaśnych i bardzo kwaśnych gleb dotyczy w Polsce ok. 50% gleb uŝytkowanych rolniczo i pod lasami. Szacuje się, Ŝe problem nadmiernej dostępności glinu dotyczy co najmniej 40% gruntów wykorzystywanych rolniczo. Ekosystemy leśne są 66

68 tym bardziej podatne na zakwaszanie, a szczególnie dotyczy to borów na glebach bielicowych, o ubogim kompleksie sorpcyjnym. Gleby bielicowe stanowią ok. 40% powierzchni pod lasami, a ok. 50% gleb pod lasami zostało wytworzonych z materiałów o składzie granulometrycznym piasku luźnego. Największą toksyczność spośród metali cięŝkich wykazuje kadm. Wprowadzony do gleby bardzo łatwo przechodzi w formy łatwo pobierane przez rośliny. Spośród czynników wpływających na pobieranie kadmu, największe znaczenie mają właściwości gleby odczyn, skład granulometryczny oraz zawartość substancji organicznej [12]. Kadm jest bardzo mobilny w glebach o ph 4,5 5,5, a przy wyŝszych wartościach ulega unieruchomieniu, tworząc przede wszystkim węglany. W większości gleb jednak kompleksowe kationy kadmu (np. CdOH + ) utrzymują nadal jego aktywność [4]. Naturalna zawartość kadmu w glebach zaleŝy w istotnym stopniu od występowania w skałach macierzystych, ale duŝy wpływ antropogeniczny spowodował, Ŝe jest to obecnie metal najbardziej wzbogacony w glebach. Pomimo Ŝe kadm nie jest potrzebny do rozwoju roślin, jest pobierany łatwo, zarówno przez system korzeniowy, jak i liście, na ogół proporcjonalnie do stęŝenia w środowisku. Korzenie roślin łatwo pobierają kadm, podobnie jak cynk, tzn. w postaci kationu Cd 2+, jonów uwodnionych oraz chylatów metalo-organicznych. Kadm jest przyswajany przez rośliny bez względu na właściwości gleb. Niemniej jednak kwaśny odczyn gleb stanowi najwaŝniejszy czynnik wpływający na zwiększoną jego fitoprzyswajalność, gdyŝ z jednej strony stymuluje pobranie poprzez zwiększenie rozpuszczalności i przyswajalności metali, z drugiej zaś wpływa ujemnie na plonowanie roślin, ograniczając tym samym pobranie [12], [13]. Gleby wzdłuŝ ciągów drogowych istniejących od lat są silniej zanieczyszczone metalami cięŝkimi niŝ gleby dotąd nie naraŝone na emisje tych związków z transportu. Dlatego zakwaszanie gleb będzie miało duŝo większy wpływ na gleby przy drogach istniejących niŝ nowobudowanych. W poniŝszej tabeli przedstawiono wyniki pomiarów zawartości ołowiu i kadmu w glebach połoŝonych wzdłuŝ istniejących ciągów komunikacyjnych. 67

69 Tab. 7.9 Zawartość metali cięŝkich: ołowiu (Pb) i kadmu (Cd) w warstwie przypowierzchniowej gleb uprawnych przyległych do tras komunikacyjnych [14] Droga Miejsce poboru próbek Zagospodarowanie terenu Odległość od krawędzi drogi [m] Zawartość ołowiu [mg/kg gleby] Zawartość kadmu [mg/kg gleby] 10 23,6 1,41 Droga wojewódzka Nr 903 Katowice Strzelce Opolskie k/grabowa k/pyskowic rolniczoprzemysłowe rolniczoprzemysłowe 30 23,4 1, ,6 0, ,6 0, ,7 0, ,2 1, ,7 1, ,0 1, ,5 4, ,5 3,75 Droga lokalna w Lgocie Lgota rolnicze ,0 3, ,0 3, ,4 2, ,5 2, ,6 0,89 k/rzeniszowa rolnicze 10 10,2 0, ,5 1, ,2 1, ,2 0, ,5 0,83 Droga krajowa Nr 1 Katowice - Warszawa k/mykanowa rolnicze 30 21,1 1, ,2 0, ,3 1, ,1 1, ,2 1, ,6 0,92 Kruszyna rolnicze 50 14,2 1, ,3 1, ,5 0, ,2 1,04 Droga krajowa Nr 93 Katowice Wisła śory rolniczoprzemysłowe 10 24,9 0, ,7 0, ,2 0, ,2 0, ,7 0,74 k/warszowic rolniczoprzemysłowe 10 26,9 0, ,0 0,78 68

70 10 90,5 1,05 Droga krajowa Nr 93 Katowice Wisła k/pawłowic rolniczoprzemysłowe 30 90,8 1, ,0 1, ,3 1, ,3 1,05 RóŜne rodzaje i typy gleb charakteryzują się róŝną odpornością na zakwaszanie. Generalnie moŝna uznać, Ŝe odporność gleb rośnie wraz ze wzrostem ph. Odczynem zbliŝonym do alkalicznego charakteryzują się czarne ziemie właściwe i gleby brunatne właściwe, jak równieŝ czarnoziemy są to gleby najbardziej odporne. Nieco mniej odporne są gleby o odczynie obojętnym (ph = 6,6 7,2), takie jak czarne ziemie zdegradowane, gleby brunatne wyługowane oraz gleby lekko kwaśnie (ph = 5,6 6,5), np. gleby płowe. Słabą odporność wykazują gleby kwaśne (ph = 4,6-5,5), takie jak gleby rdzawe i bielicowe; natomiast bardzo słabo odporne gleby silnie kwaśne (ph < 4,5), np. bielice. Rys Odporność poszczególnych typów gleb na zanieczyszczenia [15] Dla potrzeb rolnictwa opracowano podział gleb na kompleksy przydatności rolniczej grupują one gleby o podobnej Ŝyzności, z którą wiąŝe się moŝliwość podobnego uŝytkowania. Przy zaliczaniu gleb do poszczególnych kompleksów przydatności rolniczej brane są pod uwagę: charakter i właściwości samej gleby (typ, podtyp, właściwości fizycznochemiczne, stopień kultury), warunki klimatyczne gleby, sytuacja geomorfologiczna (połoŝenie w rzeźbie terenu), układ stosunków wilgotnościowych, przydatność lub nieprzydatność gleb pod uŝytki rolnicze. Wynika stąd, Ŝe dany typ gleby moŝe być zaliczony do róŝnych kompleksów przydatności rolniczej, zaleŝnie od warunków zewnętrznych. Z punktu widzenia odporności gleb najwaŝniejszy jest jeden z czynników branych pod uwagę przy wyróŝnianiu kompleksów, mianowicie układ stosunków wilgotnościowych. Z tej perspektywy do najbardziej odpornych zaliczono kompleksy: pszenny bardzo dobry (1), pszenny dobry (2), Ŝytni bardzo dobry (4) oraz kompleksy uŝytków zielonych bardzo dobrych i dobrych (1z) oraz średnich (2z). Mniej odporne są kompleksy Ŝyznych gleb, ale o gorszych warunkach wilgotnościowych kompleksy: 69