Praca z dzieckiem zdolnym i z dzieckiem z trudnościami w uczeniu się

Transkrypt

1 Praca z dzieckiem zdolnym i z dzieckiem z trudnościami w uczeniu się Dzieci różnią się od siebie aktywnością, sposobem reagowania na bodźce, zainteresowaniami, potrzebami i zdolnościami. Dziecko zdolne to takie, które poza sprawnością umysłową, zwiększonymi możliwościami w zakresie tempa przyswajania informacji, wyróżnia się możliwościami osiągnięć twórczych. Obdarzone jest twórczą wyobraźnią, specjalnymi zdolnościami, łatwością uczenia się, zainteresowaniami, dociekliwością i pracowitością. Dziecko zdolne rozpoznawane jest m.in. na podstawie osiąganych wyników, zachowania, danych uzyskanych przez nauczyciela w czasie obserwacji oraz wywiadów z rodzicami. Większość dzieci ujawnia poziom swoich zdolności w różnych sytuacjach i dziedzinach. Jednak jest pewna grupa dzieci, która nie ujawnia swoich możliwości. Jest to najczęściej spowodowane nieśmiałością, niechęcią wyróżniania się na tle innych, a także brakiem zainteresowania się danymi zajęciami. 1 Zdolność to umiejętność przejawiająca się w wykonywaniu różnych czynności sprawniej i lepiej w porównaniu z innymi czynnościami. To właściwość, która nie stanowi gotowych umiejętności, nawyków i wiedzy, lecz stanowi podstawę do łatwiejszego i szybszego opanowania tych umiejętności w czasie uczenia się. Zdaniem A. Leontiewa zdolności dzielą się na: - naturalne, czyli wrodzone; - rzeczywiste, ujawniające się podczas efektywnego działania i zdobywania doświadczeń; - twórcze, czyli nowatorskie, posiadające cechy oryginalności. 2 Dziecko rodzi się z określonym typem zdolności. Do rozwoju niektórych z nich konieczne jest wsparcie materialne i emocjonalne. Zdolności rozwijają się przez pracę, ćwiczenia, co powinno być też przyjemnością. 3 Ważną rolę w rozpoznawaniu i ocenie dziecka zdolnego odgrywa nauczyciel. Bardzo pomocnicze są arkusze obserwacji, przeprowadzane testy wiadomości oraz testy inteligencji zarówno indywidualne, jak i grupowe. Testy indywidualne są bardzo rzetelne, ponieważ dziecko może się bardziej skupić na rozwiązywanych zadaniach. Przeprowadza je doświadczony psycholog. Testy grupowe również dostarczają nauczycielowi cennych 1 D. Czelachowska (1986) Inteligencja i zdolności twórcze w początkowym okresie edukacji, Tarnów, Oficyna Wydawnicza Impuls, s Tamże, s I. Adamiec (2008) O zdolnościach, Nowa szkoła nr 1, s

2 informacji. Często grupa rówieśnicza może trafnie ocenić, czy uczestnik danej grupy posiada zdolności i w jakiej dziedzinie. 4 Ogólnie uważa się, że dziecko zdolne to takie, które ma wysoki iloraz inteligencji. Jednak nie zawsze wysoki poziom zdolności wiąże się z wysoką inteligencją. Niektórzy badacze uważają, że dziecko uzdolnione ze względu na dużą dociekliwość, zainteresowanie, kłopotliwe pytania, specyficzne poczucie humoru, itp. może czuć się odizolowane od kolegów - rówieśników, ponieważ nie znajduje tam partnerów o podobnym poziomie intelektualnym i zbliżonych zainteresowaniach. Dlatego też szuka towarzystwa starszych kolegów i dorosłych. Większość takich dzieci jednak dość łatwo potrafi przystosować się do pracy w grupach rówieśniczych. Wówczas często pomagają słabszym kolegom i koleżankom, uczestniczą w kołach zainteresowań, itp. 5 Zdaniem T. Lewowickiego najczęstsze cechy zachowań dziecka zdolnego, a także przyczyny trudności to: - fantastyczne lub nierealne pomysły, które dziecko zdolne próbuje realizować bez względu na możliwości i warunki; - nie zawsze jest rozumiane przez rówieśników z powodu trudności w wyjaśnianiu słabo dostrzeganych, nowych elementów i ich powiązań; - jest tolerancyjne wobec wieloznaczności; - uczy się szybko; - chce imponować innym, dominować, a nawet rywalizować, co stwarza znaczne trudności w przystosowaniu się i akceptacji ze strony rówieśników; - w pracy preferuje samotność, która bywa czasem odbierana jako niechęć do integracji; - niektóre dzieci przejawiają chwiejność emocjonalną, zachowania lękowe, nieśmiałość lub nadpobudliwość psychoruchową. Szczególnym motywem nauki oraz rozwoju zainteresowań takiego dziecka są sprawności poznawcze i samorealizacja. Zadania te umożliwiają mu aktywność oraz porównanie swoich osiągnięć i możliwości z możliwościami oraz osiągnięciami innych. 6 Czynniki wpływające na efekty pracy dziecka zdolnego to: stopień różnic w uczeniu się, poziom cech psychicznych i fizycznych, cechy osobowości, takie jak: motywacja, 4 D. Czelachowska (1986) Inteligencja i zdolności twórcze w początkowym okresie edukacji, Tarnów, Oficyna Wydawnicza Impuls, s Tamże, s Tamże, s

3 wytrwałość w dążeniu do celu, aspiracje i potrzeby osiągnięć, samoocena i wiara we własne możliwości. 7 Każdemu dziecku, a więc i zdolnemu potrzebne są często pomoc i opieka. Wiele zdolnych dzieci, pozbawionych właściwej opieki, nie rozwija swoich możliwości proporcjonalnie do zdolności, a nawet zaniedbuje swoje obowiązki. Natomiast w odpowiednich warunkach dziecko zdolne pobudza rozwój dzieci słabszych. 8 Korzystną metodą pracy z dzieckiem uzdolnionym jest rozszerzanie programu nauczania podczas zajęć z całą grupą, zróżnicowanie środków i materiałów przewidzianych w zadaniach powierzonych dzieciom zdolnym i pozostałym. Dziecko zdolne może korzystać z trudniejszych książek i innych źródeł podczas opracowywania tych samych tematów. 9 W niektórych placówkach oświatowych dla dzieci uzdolnionych organizowane są dodatkowe zajęcia specjalistyczne, a nawet tworzy się odrębne grupy. W czasie wspólnej pracy w grupie nauczycielowi łatwo jest rozróżnić poziom trudności zadań w taki sposób, aby treści były odpowiednie również dla dziecka uzdolnionego. Tak więc na rozwój dziecka zdolnego korzystnie wpływają zadania nieznacznie przekraczające poziom jego możliwości intelektualnych. 10 Możliwości uczenia się dzieci zdolnych, przeciętnych i z problemami są bardzo różne. Zdaniem J. Konopnickiego dziecko z problemami to takie, które: - zachowaniem swoim sprawia wiele kłopotów; - nie działa w swoim interesie; - przeżywa wiele niepowodzeń; - nie mając możliwości osiągnięcia sukcesów czuje się nieszczęśliwie. Nauczyciel przedszkola spotyka się w swej pracy z dziećmi sprawiającymi trudności. Dziecko takie nie chce postępować według wskazówek nauczyciela, często nie jest posłuszne, osiąga słabe wyniki w uczeniu się. 11 Dziecko z trudnościami może mieć obniżoną sprawność intelektualną, tzn. niższy poziom pamięci słuchowej lub wzrokowej, zaniżoną samoocenę, czy zaburzenia logopedyczne Tamże, s Tamże, s Tamże, s Tamże, s E. Jagiełło (2004) O niektórych trudnościach wychowawczych, Życie szkoły nr 6, s G. Kwaśniewska, A. Wojnarska (2001) Formy pomocy uczniom z inteligencją niższą niż przeciętna. W: Wspomaganie rozwoju uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, D. Osik, A. Wojnarska (red.), Lublin, Wydawnictwo Uniwersytet Marii Curie - Skłodowskiej, s

4 Przyczyny niepowodzeń w uczeniu się dziecka mającego problemy to: brak należytej nad nim opieki, nieprawidłowy sposób wychowania przez rodziców, brak poczucia bezpieczeństwa, zły stan zdrowia, niekorzystne warunki materialne lub mieszkaniowe rodziców dziecka, itp. Podstawowe dydaktyczne środki zapobiegania i zwalczania niepowodzeń u dziecka z problemami to: profilaktyka pedagogiczna, diagnoza pedagogiczna, czyli szybkie wykrywanie powstałych luk w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach dziecka, terapia pedagogiczna tj. wyrównywanie wykrytych zaległości poprzez indywidualizację nauczania. Celem zabiegów terapeutycznych jest zapewnienie odpowiedniej opieki takiemu dziecku, które nie potrafi bez pomocy przezwyciężyć trudności i zlikwidowanie ujawnianych przez dziecko opóźnień w uczeniu się. 13 Tak więc dziecko z trudnościami nie jest w stanie opanować wiadomości i umiejętności bez odpowiedniego wsparcia. Niezbędnym warunkiem prawidłowego wspomagania dziecka z trudnościami jest odpowiednie przygotowanie zawodowe osób pracujących z nim, takich jak: nauczyciel, pedagog, psycholog, logopeda. W każdej grupie przedszkolnej nauczyciel prowadzi pracę indywidualną, podczas której zapewnienia dziecku pomoc w nabywaniu wiadomości i umiejętności programowych. Indywidualną pracę prowadzą także pedagodzy i psycholodzy. Jednym z istotnych elementów wspomagających dziecko mające trudności jest prowadzona przez psychologa indywidualna terapia zaburzeń emocjonalnych. W przedszkolu są również prowadzone badania i terapia logopedyczna. Zaburzenia tego typu mogą być także przyczyną kłopotów w zachowaniu. 14 Obowiązek pracy z dzieckiem z trudnościami w uczeniu się spoczywa na nauczycielu, który powinien posiadać umiejętności pracy z grupą oraz wspomagać każde dziecko w jego indywidualnym rozwoju, tzn. podejmować działania profilaktyczne oraz zaradcze. Ważne jest, aby nauczyciel dostosowywał swoje działania do indywidualnych możliwości dziecka, np. stopniował trudności, tworzył okazję do zdobywania indywidualnych doświadczeń, wydłużał dziecku czas pracy, czy proponował dodatkowe ćwiczenia. W pracy z dzieckiem wymagającym szczególnego wsparcia nauczyciel powinien posiadać wiele istotnych cech umożliwiających mu efektywną pracę, tj. cierpliwość, 13 L. Wiatrowska (2007) Wiem i muszę pomóc, Życie szkoły nr 3, s U. Sokal (2001) Wspomaganie uczniów szkoły podstawowej przejawiających trudności w nauce. W: Wspomaganie rozwoju uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, D. Osik, A. Wojnarska (red.), Lublin, Wydawnictwo Uniwersytet Marii Curie - Skłodowskiej, s

5 tolerancję, konsekwencję, opanowanie, życzliwość, umiejętność szybkiego nawiązywania kontaktu, komunikatywność, serdeczność. Nauczyciel jest osobą odpowiedzialną za wspomaganie rozwoju dziecka zdolnego i z trudnościami w uczeniu się. Jednak bardzo dużą odpowiedzialność ponoszą również rodzice, czy opiekunowie dziecka. To od właściwej współpracy tych dwóch środowisk wychowawczych zależy, czy dziecko otrzyma właściwą pomoc i czy będzie ona dostosowana do jego potrzeb. Możliwe jest to wtedy, gdy dziecko jest bezwarunkowo akceptowane, któremu udziela się odpowiedniej pomocy, stawia przed nim wymagania i egzekwuje ich spełnianie, stwarza sytuacje, w których jest miejsce na własną aktywność. Rodzice i nauczyciele powinni wzbudzić w dziecku wiarę w siebie, gotowość do bycia aktywnym; powinni być koordynatorami działań pomocniczych z udziałem odpowiednich specjalistów. 15 Dziecko z trudnościami w uczeniu się ma takie same prawa do edukacji jak dziecko przeciętne i zdolne. Jeśli osobom z wcześnie występującymi trudnościami w uczeniu się oraz niepowodzeniami uda się z pomocą rodziców, pedagogów, terapeutów zbudować stabilne poczucie własnej wartości, lepsze będzie ich przyszłe osobiste życie oraz kontakty społeczne i zawodowe. 16 Tak więc w każdej grupie przedszkolnej można spotkać dziecko zdolne, któremu należy pomóc rozwijać jego talent, a także dziecko z trudnościami w uczeniu się, które poprzez różne działania należy eliminować. Opracowanie: Anna Lisowska styczeń H. Krauze - Sikorska, K. Kuszak (2007) Jak pomóc dziecku, Życie szkoły nr 3, s G. Binder, R. Michaeli (2003) Trudności w nauce, tłum. J. Pobłocki, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, s