ilość + lub - ocena 4 + bardzo dobry 4 - niedostateczny + -

Transkrypt

1 PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA ZBIOLOGII Uczyńcie mierzalnym to, co ważne, nie zaś ważnym to, co mierzalne. I. PSO z biologii uwzględnia podstawę programową kształcenia ogólnego (Dz. Ustaw 51 z r.) i program nauczania biologii w liceum ogólnokształcącym i liceum profilowanym DKOS /02 (OPERON) II. PSO z biologii jest integralną częścią Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania. III. Przedmiotem kontroli i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia są: 1. Wiadomości (zapamiętanie, zrozumienie) 2. Umiejętności (zastosowanie wiadomości w sytuacjach typowych i problemowych) 3. Postawy i przekonania (aktywność, zaangażowanie w proces uczenia się). IV. Kryteria wymagań na daną ocenę. 1. Kryteria oceny wiadomościiumiejętności z podziałem na wymagania podstawowe i ponadpodstawowe zawiera dołączona tabela zakładanych osiągnięć ucznia na poszczególne oceny szkolne. a) z kryteriami zostali zapoznani uczniowie i według nich są oceniani 2. Kryteria ocen wypowiedzi ustnych: Celujący odpowiedź wskazuje na szczególne zainteresowanie przedmiotem, spełniając kryteria oceny bardzo dobrej, wykracza poza obowiązujący program nauczania, zawiera treści poza programowe, własne przemyślenia i oceny. Bardzo dobry odpowiedź wyczerpująca, zgodna z programem, swobodne operowanie faktami i dostrzeganie związków między nimi. Dobry odpowiedź zasadniczo samodzielna, zawiera większość wymaganych treści, poprawna pod względem języka, nieliczne błędy, nie wyczerpuje zagadnienia. Dostateczny uczeń zna najważniejsze fakty, umie je zinterpretować, odpowiedź odbywa się przy niewielkiej pomocy nauczyciela, występują nieliczne błędy rzeczowe.

2 Dopuszczający wymagane jest przynajmniej 41% wiedzy i umiejętności przewidzianych dla pracy pisemnej, tzn. niezbędna wiedza konieczna z punktu widzenia realizacji celów przedmiotu, podczas odpowiedzi możliwe są liczne błędy, zarówno w zakresie wiedzy merytorycznej jak i w sposobie jej prezentowania, uczeń zna podstawowe fakty i przy pomocy nauczyciela udziela odpowiedzi. Niedostateczny odpowiedź nie spełnia wymagań podanych powyżej kryteriów ocen pozytywnych (brak elementarnych wiadomości, rezygnacja z odpowiedzi). 3. Kryteria oceny wypowiedzi pisemnych (zadania domowe, prace kontrolne, kartkówki, sprawdziany, prace klasowe) OCENA niedostateczny dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący % UZYSKANYCH PUNKTÓW powyżej 100 V. Narzędzia i czas pomiaru osiągnięć uczniów. 1. Klasowy system semestralnego oceniania z biologii (2 godziny tygodniowo) FORMA OCENIANIA CZĘSTOTLIWOŚĆ UWAGI praca klasowa 1 Zapowiedziana z tygodniowym wyprzedzaniem i poprzedzona lekcja przygotowującą sprawdziany 1 2 Z 3 5 ostatnich tematów, przy 3 nie jest konieczne zapowiadanie kartkówki 1-3 Z jednego tematu bez zapowiedzi referaty 1 testy 1 odpowiedź ustna 1-3 zadanie domowe* 1-2 praca w grupach* 1 aktywność na lekcji* 1-3 * - oznacza jedną formę do wyboru.

3 2. Minimalna liczba ocen w semestrze 5 (uzyskane na podstawie 3 różnych form oceniania, w tym odpowiedź ustna i praca klasowa) 3. Oceny cząstkowe mogą być z + i - 4. Oceny klasyfikacyjne muszą być pełne. 5. Aktywność możebyć oceniana także poprzez stosowanie + i - a) kryteria stosowania + i - ilość + lub - ocena 4 + bardzo dobry 4 - niedostateczny b) uczeń może otrzymać + i - za: aktywnewłączanie się w tok lekcji - brak zeszytu i podręcznika - propagowanie wiadomości - brak efektywnej pracy w grupie lub z przyrodniczych podręcznikiem - dbałość o wystrój i estetykę gabinetu biologicznego - brak znajomości podstawowych pojęć i terminów biologicznych (np. komórka, - przygotowywanie pomocy dydaktycznych (plansze, schematy, gazetki) tkanka, homeostaza, mejoza, itp.) - brak aktywnego włączania się w tok - efektywną pracę w grupach lub z lekcji prowadzonej metodą dyskusji lub podręcznikiem powtórzenia przerobionego materiału. - dbałość o hodowlę patyczaków - poszukiwanie i prezentowanie materiałów związanych z bieżącymi tematami zajęć VI. Kontrakt zawarty między uczniami a nauczycielem na sposób oceniania. 1. Informacje o terminie, formie i zakresie planowanych sprawdzianów podawane są z tygodniowym wyprzedzeniem.

4 2. Termin oddawania poprawionych i ocenionych prac pisemnych wynosi 14 dni roboczych (termin późniejszy - może być ze względu na święta, choroby lub po ustaleniu przez klasę) 3. Prace ocenione i oddane po terminie (patrz punkt wyżej) bez wcześniejszego uzgodnienia z klasą zostają anulowane. 4. Raz w semestrze uczeń ma prawo zgłosić nieprzygotowanie do lekcji bez podania przyczyny (nie dotyczy zapowiedzianych sprawdzianów). O zaistniałym fakcie uczeń powinien poinformować nauczyciela przed lekcją. 5. Nie dopuszcza się możliwości zaliczenia przedmiotu pod koniec semestru. 6. Ocenę semestralną ikońcową ustala się na podstawie ocen cząstkowych i nie jest ona średnią arytmetyczna tychże ocen. 7. Istotnymi ocenami cząstkowymi przy wystawieniu oceny semestralnej i końcoworocznej są oceny z pracy klasowej, odpowiedzi ustnej i zapowiedzianego sprawdzianu. 8. Jeżeli uczeń opuścił pracę klasową lub zapowiedziany sprawdzian z przyczyn losowych to ma obowiązek napisać je w ciągu tygodnia od dnia powrotu do szkoły (dokładny termin ustala nauczyciel). 9. W przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności ucznia na pracy klasowej lub zapowiedzianym sprawdzianie możliwe jest ich przeprowadzenie na pierwszej lekcji, na której jest obecny uczeń (formy i termin ustala nauczyciel). 10. Uczeń może poprawić ocenę niedostateczną z pracy klasowej w ciągu 2 tygodni od dnia oddania sprawdzonych prac. Formę i termin poprawy ustala nauczyciel. 11. Ocena uzyskana z poprawy pracy klasowej jest oceną ostateczną i zostaje wpisana do dziennika ocen obok oceny pierwotnej. 12. Oceny z kartkówek, sprawdzianów, odpowiedzi ustnej, zadania domowego, pracy kontrolnej, referatów, pracy w grupach nie podlegają poprawie. 13. Nie ocenia się do trzech dni po dłuższej, usprawiedliwionej nieobecności w szkole lub znajdującego się w trudnej sytuacji losowej. 14. Prowadzenie zeszytu przedmiotowego (notatek) jest obowiązkowe, natomiast sposób prowadzenia jest indywidualną sprawą ucznia. 15. opracowanie referatu polega na jego przygotowaniu i prezentacji (wygłoszeniu a nie odczytaniu). 16. Opieka nad hodowlami botanicznymi i zoologicznymi obejmuje cały rok szkolny i możebyć prowadzona przez zespół uczniów.

5 17. Oceniana aktywność pozaszkolna uczniów to udział w olimpiadach i konkursach przedmiotowych. 18. Oceniana aktywność szkolna ucznia obejmuje działania w zakresie organizowania i twórczego udziału w organizacjach szkolnych lub międzyszkolnych seminariów, konkursów, hapeningów, wycieczek terenowych itp. z zakresu nauk przyrodniczych oraz działalność w ramach Szkolnego Koła LOP, PCK. 19. Uczeń, który opuścił więcej niż 50% godzin lekcyjnych z biologii w danym semestrze może być nie klasyfikowany (warunki egzaminu klasyfikacyjnego określa WSO 15 pkt 2).

6 ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE (liceum ogólnokształcące i profilowane zakres podstawowy) DZIAŁ PROGRAMOWY I. BIOLOGIA I MEDYCYNA A CZŁOWIEK Moduł programowy 1. Biologia opowieść ofenomenieżycia. Poziom wymagań minimalnych,, czyli koniecznych na stopień dopuszczający A definiuje termin życie wymienia cechy istot żywych wymienia czynności życiowe organizmów żywych określa przedmiot badań NORMY WYMAGAŃ DO POSZCZEGÓLNYCH POZIOMÓW I STOPNI SZKOLNYCH (uczeń, wie, zna, rozumie, potrafi) PODSTAWOWE Poziom wymagań podstawowych na stopień dostateczny B stosuje w uczeniu się różne źródła wiedzy biologicznej i wykorzystuje informacje popularnonaukowe w uczeniu się biologii charakteryzuje i porównuje myślenie indukcyjne i dedukcyjne WYMAGANIA Poziom wymagań rozszerzonych na stopień dobry C porównuje budowę i zasady działania mikroskopów: optycznego i elektronowego wymienia główne kierunki rozwoju nauk przyrodniczych i biologii PONAD PODSTAWOWE Poziom wymagań pełnych na stopień bardzo dobry D planuje i przeprowadza obserwację makro- i mikroskopowa, doświadczenie oraz dokumentuje ich wyniki stosuje zdobytą wiedzę do opisywania struktury i funkcji organizmów umiejscawia w czasie Poziom wymagań wzbogaconych, czyli pozaprogramowych, na stopień celujący E* wymienia algorytm prowadzenia badań naukowych wymienia typy mikroskopów elektronowych i omawia ich budowę

7 biologii wylicza kolejne poziomy organizacji materii żywej porównuje cechy materii ożywionej i nieożywionej podaje różne źródła danych naukowych z dziedziny biologii wskazuje, że biologa miała i ma znaczący wpływ na rozwój medycyny omawia budowę, wymienia części optyczne i mechaniczne mikroskopu oblicza powiększenie mikroskopu optycznego wymienia rodzaje preparatów mikroskopowych proponuje sposób prezentacji wyników analizy tekstu, tabel, diagramów i wykresów ocenia przydatność nauk biologicznych w medycynie wymienia cechy prawidłowo prowadzonej obserwacji i doświadczenia uzasadnia potrzebę stosowania najnowszej aparatury w badaniach biologicznych i medycynie potrafi przygotować świeży preparat mikroskopowy dokumentuje wyniki obserwacji mikroskopowych wymienia specjalistyczne dyscypliny wyodrębnione w ramach biologii rozróżnia dziedziny biologii ze względu na przedmiot badań uzasadnia celowość rozwoju nauk biologicznych wyjaśnia dlaczego znajomość matematyki, fizyki, chemii i geografii jest niezbędna biologom najważniejsze odkrycia biologiczne porównuje znaczenie terminów: problem badawczy i hipoteza, teoria naukowa i prawo naukowe przewiduje kierunki rozwoju biologii w najbliższej przyszłości korzysta z mikroskopu i zestawów do mikroskopowania

8 Moduł programowy 2. Komórka jako podstawowa jednostka budulcowa organizmu. wymienia założenia teorii komórkowej budowy organizmu wymienia elementy strukturalne komórki eukariotycznej rysuje schemat komórki eukariotycznej nazywa elementy budowy mitochondrium wymienia etapy oddychania wewnątrzkomórkowego wyjaśnia istotę anabolizmu i katabolizmu nazywa elementy strukturalne jądra komórkowego i rybosomu przeprowadza obserwację mikroskopową komórek zwierzęcych (człowieka) i dokumentuje wyniki obserwacji w formie rysunku rysuje schemat budowy mitochondrium identyfikuje mitochondrium wśród innych organelli porównuje zysk energetyczny fazy beztlenowej i tlenowej oddychania wymienia funkcje jądra komórkowego i tworzących je struktur oraz rybosomów wyjaśnia sposób udowadnia analizując model komórki, że człowiek należydo organizmów eukariotycznych wyjaśnia rolę ATP w metabolizmie komórki rysuje model budowy jądra komórkowego wyjaśnia różnice miedzy pojęciami: chromatyna, chromosom, chromatyda analizuje związek budowy jądra z funkcją, która pełni identyfikuje na schematach fazy podziałów komórkowych porównuje przebieg wyjaśnia, dlaczego komórkę uważamy za otwarty układ termodynamiczny udowadnia współzależność komórkowych procesów metabolicznych analizuje strukturę chemiczną ATP udowadnia, dobierając odpowiednie argumenty, że mitochondria zaliczane są do organelli autonomicznych wyjaśnia na czym polega transkrypcja oraz translacja analizuje proces biosyntezy białka identyfikuje (np. na elektrogramie) jądro komórkowe i rybosomy wymienia i omawia stadia profazy pierwszego podziału mejotycznego

9 oblicza liczbę chromosomów w komórkach haploidalnych i diploidalnych wymienia etapy podziałów komórkowych rozmieszczenia DNA w jądrze komórkowym oraz budowę chromosomu wylicza fazy w cyklu życiowym komórki wyjaśnia na czym polega replikacja wymienia i rozróżnia rodzaje kariokinez rozróżnianarycinach podział mitotyczny i mejotyczny mitozy i mejozy ilustruje schematem podziały komórkowe analizuje podziały chromatyny w cyklu życiowym oraz zmiany ilości DNA i liczby chromosomów w kolejnych fazach cyklu komórkowego projektuje tabele umożliwiające porównanie mitozy i mejozy ocenia biologiczne znaczenie mitozy i mejozy Moduł programowy 3. Tkanki, narządy i układy narządów człowieka. definiuje termin tkanka wylicza typy tkanek w organizmie człowieka omawia charakterystyczne cechy rozróżnia tkanki nabłonkowe wśród innych typów tkanek rysuje graf ilustrujący klasyfikację tkanek zwierzęcych identyfikuje (na rysunkach, mikrofotografiach) tkanki zwierzęce wymienia kryteria klasyfikacji tkanki wyjaśnia związek budowy nabłonków pełnionymi przez nie funkcjami przeprowadza (wg instrukcji) obserwację projektuje schemat przedstawiający proces regeneracji kości po złamaniu wymienia mediatory chemiczne

10 budowy oraz funkcje tkanek wymienia swoiste cechy tkanki łącznej wymienia elementy budowy krwi omawia funkcje krwi wymienia typy tkanek mięśniowych omawia charakterystyczne cechy budowy oraz funkcje tkanek mięśniowych definiuje pojęcia: neuron, synapsa, homeostaza wymienia charakterystyczne cechy neuronu wymienia układy tworzące organizm człowieka dobiera rodzaj tkanki łącznej do narządu w którym występuje wyjaśnia na wybranych przykładach związek budowy tkanki łącznej z funkcją wymienia cechy krwi i limfy świadczące o przynależności do grupy tkanek łącznych omawia funkcje limfy rozpoznaje (na rycinach i mikrofotografiach) podstawowe rodzaje krwinek charakteryzuje przystosowania w budowie krwinek do pełnionych przez nie funkcji rozpoznaje (na rysunkach i mikrofotografiach) rodzaje tkanki mięśniowej dobiera rodzaj tkanki nabłonkowej wymienia kryteria klasyfikacji tkanek łącznych porównuje budowę i funkcje tkanek łącznych właściwych i oporowych klasyfikuje komórki krwi według charakterystycznych cech budowy wylicza rodzaje synaps wymienia kryteria podziału tkanek mięśniowych porównuje budowę, funkcje i występowanie tkanek mięśniowych klasyfikuje neurony wyjaśnia na czym polega homeostaza mikroskopową nabłonków i rysuje obserwowany obraz identyfikuje tkanki łączne (na rysunkach, fotografiach) wyjaśnia mechanizm regeneracji tkanki łącznej i kostnej przeprowadza obserwację mikroskopową (wg instrukcji) tkanki kostnej lub chrzęstnej oraz rysuje i opisuje dostrzeżone szczegóły budowy wyjaśnia mechanizm tworzenia limfy przedstawia mechanizm przekazywania informacji w obrębie synapsy wyjaśnia mechanizm skurczu mięśni analizuje ryciny i schematy związane z budową tkanki nerwowej konstruuje model przestrzenny sarkomeru wyjaśnia mechanizm przewodzenia impulsów nerwowych

11 mięśniowej do narządu, wktórymwystępuje szereguje we właściwej kolejności elementy kurczliwe we włóknie mięśnia szkieletowego wyjaśnia dlaczego organizm człowieka jest otwartym układem fizycznym omawia budowę i funkcje tkanki glejowej rysuje i opisuje schemat neuronu określa kierunek przepływu impulsów nerwowych charakteryzuje hierarchiczną organizację organizmu człowieka DZIAŁ PROGRAMOWY II. ORGANIZM CZŁOWIEKA JAKO ZINTEGROWANA CAŁOŚĆ Moduł programowy 4. Układ pokarmowy przetwarzanie surowców energetycznych i budulcowych. wymienia podstawowe strategie odżywiania w świecie istot żywych omawia czynniki warunkujące zachowania wartości przez produkty charakteryzuje budowę chemiczną białek, tłuszczy i dostrzega związek pomiędzy budową,a funkcją poszczególnych przeprowadza doświadczenia wykrywające związki

12 wylicza główne składniki pokarmowe wymienia rodzaje i źródła witamin, makro-, mikro- i ultraelementów wyjaśnia istotę procesu odżywiania definiuje terminy: dietetyka, dieta, anoreksja, bulimia, osteoporoza wymienia podstawowe rodzajedietoraznaczym polega dieta zrównoważona wymienia czynniki negatywne wpływające na jakość żywności wymienia odcinki układu pokarmowego oraz gruczoły trawienne, wskazując na schemacie ich położenie podaje funkcje poszczególnych narządów układu żywnościowe analizuje informacje żywieniowe zawarte w tabelach lub na wykresach ocenia konsekwencje zdrowotne niedoboru witamin [E.Z.] wylicza podstawowe błędy w żywieniu omawia rolę prawidłowej diety w profilaktyce osteoporozy ocenia wartość odżywcza produktów oraz własnych posiłków uzasadnia konieczność zachowania higieny i estetyki przygotowania i spożywania posiłków przewiduje i zna konsekwencje niewłaściwego odżywiania się określa związek pomiędzy budową a węglowodanów wyjaśniacotosą aminokwasy egzo- i endogenne analizuje etapy trawienia i wchłaniania białek, tłuszczy i cukrów charakteryzuje rolę krążenia wrotnego zna rolę wątroby uzasadnia potrzebę indywidualnego doboru składników diety elementów układu pokarmowego podaje anatomiczne i fizjologiczne przystosowania odcinków układu pokarmowego do pobierania, trawienia i wchłaniania pokarmu ocenia skutki stosowania konserwantów żywności dowodzi, żewątroba to centrum metaboliczne organizmu analizuje mechanizm kontroli zjawiska głodu i sytości przewiduje negatywne skutki braku lub nadmiaru składników odżywczych organiczne w pokarmie wyszukuje i prezentuje materiały dotyczące hipotez mówiących o powstaniu i funkcji wyrostka robaczkowego przewiduje skutki złego funkcjonowania wątroby przygotowuje i przeprowadza seminarium na temat: Nieprawidłowe nawyki żywieniowe oraz ich konsekwencje zdrowotne. omawia możliwości leczenia chorób układu pokarmowego ocenia na podstawie etykiet produktów spożywczych, stopień modyfikacji żywności

13 pokarmowego omawia rolę enzymów trawiennych funkcją poszczególnych elementów układu pokarmowego omawia rolę poszczególnych składników pokarmowych rozróżnia enzymy biorące udział w trawieniu zna skutki awitaminozy i hiperwitaminozy Moduł programowy 5. Układ oddechowy wentylacja warunkująca oddychanie tlenowe. wymienia elementy budowy układu oddechowego rozpoznaje na modelach, w atlasach anatomicznych narządy układy oddechowego wymienia główne etapy oddychania charakteryzuje budowę układy oddechowego w powiązaniu z funkcją wyjaśnia istotę oddychania zewnętrznego i wewnętrznego wyjaśnia związek pomiędzy oddychaniem wymienia cechy narządów układu oddechowego umożliwiające efektywną wymianę gazową wyjaśnia związek pomiędzy oddychaniem i jego tempem a zapotrzebowaniem wyjaśnia w jaki sposób dochodzi do długu tlenowego i gromadzenia się znaczących ilości kwasu mlekowego w mięśniach oraz dostrzega związki przyczynowoskutkowe w tym procesie rozróżnia przyczyny chorób układu planuje oraz przeprowadza doświadczenie obrazujące mechanizm ruchów oddechowych i wymiany gazowej przewiduje wyniki prowadzonych doświadczeń i dokumentuje je

14 komórkowego wymienia źródła i czynniki zanieczyszczające powietrze wylicza choroby spowodowane przez zanieczyszczenia powietrza wyjaśnia na czym polega szkodliwy wpływ dymu tytoniowego na zdrowie człowieka aodżywianiem nazywa najczęściej występujące choroby układu oddechowego oraz ich przyczyny [E.Z.] wyjaśnia na czym polega profilaktyka chorób układu oddechowego [E.Z.] podaje rolę erytrocytów w transporcie tlenu omawia wymianę gazową wpęcherzykach płucnych energetycznym organizmu określa przyczyny alergii i podaje przykłady chorób będących ich następstwem określa ogólne zasady profilaktyki chorób układu oddechowego udowadnia związek między paleniem tytoniu awystępowaniem chorób układu oddechowego oddechowego i dobiera odpowiednie przykłady [E.Z.] wyjaśnia zależności między ciśnieniem krwi, tętnem a intensywnością i objętością oddechów uzasadnia potrzebę indywidualnego doboru ćwiczeń oddechowych potrafi zainteresować klasę przygotowanymi informacjami na temat przyczyn innych chorób układu oddechowego, takich jak azbestoza, choroba papuzia charakteryzuje funkcję przepony w oddychaniu wyjaśnia pojęcie dług tlenowy omawia przyczyny powstawania alergii

15 Moduł programowy 6. Układ krążenia daleki transport i odporność ustrojowa. wymienia funkcje układu krążenia wymienia elementy układu krwionośnego definiuje pojęcia: żyły, tętnice wyjaśnia na czym polega transport wewnętrzny potrafi zmierzyć tętno i ciśnienie spoczynkowe wylicza cztery podstawowe grupy krwi człowieka definiuje termin: transfuzja podaje czynniki chorobotwórcze układu krążenia omawia rolę ćwiczeń fizycznych w usprawnianiu pracy serca oraz w profilaktyce opisuje kierunek przepływu krwi w dużymimałym krwiobiegu rozpoznaje na modelach, w atlasach anatomicznych narządy układu krwionośnego analizuje wyniki badania krwi porównuje budowę i funkcje tętnic, żył i naczyń włosowatych konstruuje schemat graficzny małego i dużegokrwiobieguoraz krążenia wrotnego wyjaśnia na czym polega automatyzm pracy serca analizuje pracę serca wyjaśnia mechanizm transportu tlenu i dwutlenku węgla we wylicza cechy narządów układu krwionośnego umożliwiające efektywny transport wewnątrzustrojowy wyjaśnia wpływ wysiłku fizycznego na częstotliwość tętna rozróżnia oraz porównuje rodzaje naczyń krwionośnych wyjaśnia przebieg krzepnięciakrwiiistotę konfliktu serologicznego wymienia najważniejsze osiągnięcia w diagnozowaniu oraz leczeniu chorób układu krążenia proponuje ćwiczenia usprawniające pracę układu krążenia [E.Z.] wyjaśnia mechanizm odrzucania przeszczepu analizuje współdziałanie układu krwionośnego i limfatycznego ocenia role krążenia wieńcowego planuje i przeprowadza pomiary tętna i ciśnienia tętniczego, dokumentuje wyniki pomiarów i interpretuje je analizuje mechanizm automatyzmu pracy serca analizuje mechanizm rozwoju choroby nadciśnieniowej, miażdżycy naczyń krwionośnych i zawału serca [E.Z.] omawia ogólna budowę przeciwciała wyjaśnia sposoby proponuje odpowiednia argumentację dotyczącą konieczności stosowania profilaktyki chorób układu krążenia interpretuje nieprawidłowość pracy serca, zwaną trzepotaniem przedsionków proponuje działania indywidualne i społeczne, które mogłyby przyczynić się do zwolnienia tempa rozprzestrzeniania się AIDS przewiduje skutki niezgodności pomiędzy układem grupowym krwi dawcy i biorcy

16 chorób układu krwionośnego wyjaśnia na czym polega profilaktyka chorób układu krążenia [E.Z.] ocenia wpływ nieprawidłowej diety oraz niezdrowego trybu życia na rozwój chorób serca i układu krążenia [E.Z.] krwi dobiera dawców lub biorców krwi (znającich grupy krwi) określa czynniki, które maja wpływ na przebieg krzepnięcia krwi omawia główne strategie obronne organizmu uzasadnia wpływ wirusa HIV na funkcjonowanie układu odpornościowego podaje różnice w działaniu szczepionek i surowic porównuje grupę Rh+ i Rhuzyskiwania przez organizm odporności sztucznej czynniej i biernej uzasadnia rolę serologii i transplantologii w życiu człowieka opisuje mechanizm działania wirusa HIV na organizm człowieka uzasadnia szkodliwy wpływ palenia papierosów definiuje terminy: odporność, antygen, przeciwciało, alergen, szczepionka wymienia najważniejsze szczepienia ochronne dzieci i młodzieży[e.z.] wyjaśnia mechanizm odporności swoistej i nieswoistej analizuje mechanizm reakcji antygenprzeciwciało określa prawdopodobieństwo występowania konfliktu serologicznego na podanym przykładzie Moduł programowy 7. Układ wydalniczy utrzymywanie równowagi wodno mineralnej i wydalanie. definiuje terminy: wydalanie, osmoza wymienia źródła i rodzaje azotowych omawia budowę nefronu wyjaśnia, co to jest dializa, określa warunki zapisuje reakcje syntezy mocznika

17 wymienia i wskazuje na schemacie elementy układu wydalniczego omawia funkcje układu wydalniczego wymienia szkodliwe produkty przemiany materii i drogi ich usuwania wyjaśnia podstawowe zasady profilaktyki chorób nerek i układu wydalniczego [E.Z.] produktów przemiany materii omawia budowę nerki wyjaśnia istotę tworzenia moczu pierwotnego i ostatecznego porównuje skład chemiczny moczu pierwotnego i ostatecznego analizuje etapy powstawania moczu ostatecznego wymienia i omawia czynniki sprzyjające występowaniu chorób nerek i układu wydalniczego [E.Z.] wyjaśnia związek pomiędzy metabolizmem a wydalaniem analizuje mechanizmy regulacji wodnomineralnej płynów ustrojowych charakteryzuje etapy powstawania moczu jej przeprowadzenia oraz znaczenie dla zdrowia wnioskuje o stanie zdrowia na podstawie wyników analizy moczu ocenia wpływ nieprawidłowej diety oraz niezdrowego trybu życia na rozwój chorób nerek wyjaśnia rolę układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy organizmu wyjaśnia związek pomiędzy środowiskiem życia organizmu, dostępnością wody a rodzajem wydalanego azotowego produktu przemiany materii ocenia aspekt moralnoetyczny dotyczący transplantacji nerek potrafi prezentować problem dotyczący torbielowatości nerek, nerki wstrząsowej, mocznicy, wykorzystując różne materiały źródłowe analizuje laboratoryjne wyniki badania moczu

18 Moduł programowy 8. Układ rozrodczy i jego funkcje. definiuje terminy: gonady, gamety wymienia narządy i omawia rolę układu rozrodczego męskiego i żeńskiego omawia wpływ czynników zewnętrznych (stres, choroba, zmiana klimatu) na przebieg cyklu menstruacyjnego definiuje terminy: zaplemnienie, zapłodnienie, embrion, płód wylicza etapy rozwoju pre- i postanatalnego człowieka nazywa metody antykoncepcyjne uzasadnia konieczność zachowania higieny układu rozrodczego i ciąży identyfikuje w atlasie anatomicznym narządy układu rozrodczego analizuje przystosowania w budowie narządów układu rozrodczego do pełnionych funkcji analizuje i interpretuje wykres zmian temperatury w kolejnych fazach cyklu menstruacyjnego [E.Z.] wymienia fazy porodu i omawia jego przebieg charakteryzuje rolę łożyska analizuje przebieg rozwoju zarodkowego i płodowego człowieka wymienia czynniki powodujące niepłodność nazywa instytucje, w których młody człowiek wymienia I, II i IIIrzędowe cechy płciowe porównuje rozmnażanie płciowe i bezpłciowe określa ogólne zasady profilaktyki chorób układu rozrodczego wyjaśnia istotę spermatogenezy i oogenezy uzasadnia znaczenie przystosowawcze zróżnicowanej budowy plemników i komórek jajowych wyjaśnia na czym polega bruzdkowanie, gastrulacja i organogeneza analizuje mechanizm regulacji wzrostu oraz metabolizmu w różnych okresach rozwojowych człowieka interpretuje w różnych aspektach sposoby i metody antykoncepcji

19 możezasięgnąć rady lekarza lub psychologa [E.Z.] wyjaśnia na czym polega profilaktyka chorób przenoszonych drogą płciową [E.Z.] Moduł programowy 9. Układ ruchu- przemieszczanie się. wylicza elementu układu ruchu wymienia elementy i funkcje układu kostnego określa funkcje układu mięśniowego omawia budowę mięśnia szkieletowego wylicza przyczyny zmęczenia mięśni omawia antagonizm mięśni szkieletowych charakteryzuje przejawy i znaczenie ruchu człowieka rozpoznaje rodzaje połączeń kości w szkielecie człowieka opisuje budowę i wymienia funkcje stawu wyjaśnia związek budowy kości z jej funkcjami analizuje przystosowania układu kostnego do pełnionych funkcji wymienia cechy narządów układu kostnego umożliwiające realizację funkcji ruchowej wymienia główne grupy mięśni człowieka wyjaśnia zasady udzielania pierwszej pomocy przy urazach układu ruchu [E.Z.] rysuje schemat budowy stawu i opisuje go rozpoznaje na modelach, w atlasach anatomicznych podstawowe mięśnie głowy, szyi, tułowia i kończyn wyjaśnia istotę skurczu mięśnia klasyfikuje mięśnie według różnych kryteriów podziału charakteryzuje etapy rozwoju aktywności ruchowej człowieka uzasadnia współdziałanie układów kostnego, mięśniowego i nerwowego w koordynacji ruchowej organizmu demonstruje przykładowe ćwiczenia wpływające na rozwój różnych grup mięśni

20 wymienia rodzaje mięśni szkieletowych definiuje terminy: odpoczynek bierny i czynny wymienia najczęstsze przyczyny chorób układu kostnego wyjaśnia na czym polega profilaktyka chorób układu ruchu wymienia czynniki wpływające na powstawanie skrzywień kręgosłupa oraz sposoby zapobiegania im Moduł programowy 10. Układy kontrolne reagowanie oraz koordynowanie funkcji życiowych. definiuje terminy: bodziec, receptor wymienia narządy zmysłów wymienia wady wzroku i słuchu zna pojęcia: neuron, synapsa, pobudliwość omawia budowę neuronu zna budowę łuku odruchowego charakteryzuje wady wzroku i słuchu oraz choroby oczu i uszu [E.Z.] omawia budowę i funkcje narządów zmysłu wymienia elementy strukturalne układu nerwowego i ich funkcje wyjaśnia istotę przewodnictwa impulsu nerwowego wymienia struktury mózgu odpowiedzialne za poszczególne rodzaje pamięci wyjaśnia mechanizm powstawania odruchu warunkowego omawia chemiczna budowę hormonów wyjaśnia nadrzędną rolę podwzgórza i przysadki mózgowej wyjaśnia na czym polega proces zapamiętywania i kojarzenia analizuje mechanizm powstawania pamięci krótko- i długotrwałej uzasadnia stwierdzenie, że poszczególne piętra mózgu odpowiadają za czynności zautomatyzowane i świadome o różnym stopniu integracji ocenia wpływ doświadczeń Pawłowa na rozwój neurofizjologii wyjaśnia związek między stopniem rozwoju układu nerwowego, a rozwojem intelektualnym i emocjonalnym ocenia wpływ hormonów na homeostazę organizmu

21 rysuje schemat łuku odruchowego wymienia najczęstsze choroby będące konsekwencją długotrwałego stresu zna zasady higieny i profilaktyki układu nerwowego omawia budowę układu dokrewnego wymienia hormony i klasyfikuje je porównuje funkcje poszczególnych części mózgu wymienia i omawia odruchy warunkowe i bezwarunkowe charakteryzuje przebieg doświadczeń Pawłowa charakteryzuje choroby układy nerwowego wyjaśnia mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego przewiduje konsekwencje nadczynności i niedoczynności gruczołów dokrewnych omawia znaczenie snu wylicza fazy snu wyjaśnia przyczyny wybranych chorób związanych z nadczynnością lub niedoczynnością gruczołów układu hormonalnego analizuje powiązania anatomiczne i funkcjonalne miedzy układem nerwowym, a hormonalnym charakteryzuje najczęstsze choroby układu dokrewnego Moduł programowy 11. Powłoka wspólna ciała człowieka. definiuje pojęcia: stałocieplność, zmiennocieplność, termoregulacja wymienia przykłady wymienia elementy strukturalne skóry i wytwory naskórka omawia funkcje skóry wyjaśnia na czym polega ochrona czuciowa, wydalnicza i termoregulacyjna funkcja skóry ocenia udział skóry w termoregulacji organizmu analizuje współdziałanie układów odpowiedzialnych za stałocieplność analizuje różne sposoby

22 zwierząt zmienno- i stałocieplnych zna podstawowe zasady higieny skóry [E.Z.] analizuje budowę skóry pod katem przystosowań do pełnionych funkcji pokrycia ciała DZIAŁ PROGRAMOWY III. NIEKTÓRE CZYNNIKI WYWOŁUJĄCE CHOROBY CZŁOWIEKA Moduł programowy 12. Od stanu zdrowia do stanu choroby. definiuje terminy: zdrowie, choroba, profilaktyka, alergen, alergia wylicza zasady udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej [E.Z.] charakteryzuje główne czynniki wpływające na jakość życia i zachowanie zdrowia człowieka wymienia podstawowe przyczyny chorób cywilizacyjnych, społecznych, zakaźnych, pasożytniczych, zawodowych i alergii analizuje związek między stylem życia i stanem środowiska przyrodniczego, a stopniem zdrowotności jednostek i społeczeństw proponuje sposoby ograniczania negatywnego wpływu wybranych patogenów na organizm [E.Z.] ocenia skuteczność wybranych działań profilaktycznych wymienia najczęstsze przyczyny zgonów w Polsce i w wybranych krajach Europy i świata porównuje i uzasadnia przyczyny zróżnicowania chorób będących przyczyną zgonów w krajach ubogich i cywilizacyjnie rozwiniętych analizuje wpływ wybranych czynników fizykochemicznych i biologicznych na zaburzenia homeostazy organizmu człowieka interpretuje w różnych aspektach znaczenie homeostazy dla prawidłowego funkcjonowania organizmu analizuje materiały drukowane i multimedialne, selekcjonuje je, dokonuje interpretacji oraz uogólnień faktów

23 Moduł programowy 13. Niektóre choroby człowieka. wymienia czynniki kancerogenne zna symptomy mogące świadczyć o chorobie nowotworowej wymienia zasady profilaktyki chorób nowotworowych analizuje materiały informacyjne pod katem zachowania zdrowia, w tym higieny i profilaktyki nowotworowej wymienia choroby pasożytnicze i sposoby zarażenia się pospolitymi pasożytami rozpoznaje sytuacje, w których człowiek narażony jest na działanie czynników kancerogennych wyjaśnia związek stylu życia z prawdopodobieństwem zachorowania na nowotwór klasyfikuje choroby nowotworowe i charakteryzuje je charakteryzuje najczęstsze choroby nowotworowe będące konsekwencją nieodpowiedniego stylu życia analizuje dane statystyczne, dotyczące dynamiki zachorowań na choroby nowotworowe w Polsce i na świecie omawia cykl rozwojowy wymienia przykłady chorób nowotworowych [E.Z.] udowadnia, że choroby nowotworowe należą do grupy chorób cywilizacyjnych zna objawy zakażenia robakami wyjaśnia mechanizm transformacji nowotworowej wyjaśnia konieczność szczepienia się przed wyjazdem do krajów tropikalnych ocenia sposoby ochrony przed chorobami inwazyjnymi (robaczyce, malaria) przewiduje możliwość zarażenia się pasożytami podczas wycieczek (do lasu, na łąkę,wgóry,nad morze), wyjazdów do ciepłych krajów

24 wybranego pasożyta porównuje cykl rozwojowy i przebieg rozwoju wybranych pasożytów analizuje patogenne oddziaływanie pierwotniaków, robaków i stawonogów na organizm człowieka Moduł programowy 14. Niektóre trucizny oraz środki psychoaktywne i ich wpływ na człowieka. definiuje terminy: trucizna, toksyna, toksykologia, dioksyna klasyfikuje trucizny wymienia podstawowe objawy zatrucia zna zasady przechowywania trucizn wymienia najczęstsze przyczyny uzależnienia wymienia i omawia zasady udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej w przypadkach zatrucia analizuje wpływ substancji toksycznych na funkcjonowanie organizmu przewiduje konsekwencje kontaktu z truciznami rozróżnia gatunki trujących grzybów i roślin charakteryzuje typowe trucizny wytwarzane przez organizmy i występujące w środowisku analizuje skutki działania i przedawkowania alkoholu, narkotyków, dowodzi szkodliwości oddziaływania różnych środków psychoaktywnych na funkcjonowanie układu nerwowego i innych układów oraz na zachowanie człowieka przewiduje konsekwencje używania środków psychoaktywnych proponuje sposoby spędzania wolnego czasu, zabawy oraz sposoby rozwiązywania problemów bez pomocy alkoholu i narkotyków

25 od alkoholu i narkotyków klasyfikuje środki uzależniające wymienia sposoby profilaktyki i leczenia uzależnień wymienia biologiczne i społeczne skutki uzależnień wyjaśnia mechanizm powstawania uzależnienia i nałogu leków psychotropowych [E.Z.] Wyjaśnienie oznaczeń stosowanych w tabeli: *-zakres wiedzy na szkolną ocenę celującą zdobytej na podstawie dodatkowych źródeł (leksykony, encyklopedie, internet). Ponadto uczeń potrafi przygotować i przeprowadzić w sposób twórczy i oryginalny zajęcia edukacyjne, np. seminarium, referat, wykład, wywiad, debatę, argumentacje za i przeciw. [E.Z.] zagadnienia związane z realizacją podstawy programowej z zakresu edukacji prozdrowotnej. UWAGA! Wymagania na kolejne stopnie szkolne tworzą układ hierarchiczny, co oznacza, że wymagania na stopień wyższy zawierają w sobie wymagania na stopień niższy. nauczyciel biologii w ZSP im. Zbigniewa Herberta w Trzebiatowie Jadwiga Jaworska