PROGRAMU OCHRONY POWIETRZA ZE WZGLĘDU NA PRZEKROCZENIE POZIOMU DOCELOWEGO BENZO(A)PIRENU W STREFIE MIASTO ELBLĄG

Transkrypt

1 ZARZĄD WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU PROGRAMU OCHRONY POWIETRZA ZE WZGLĘDU NA PRZEKROCZENIE POZIOMU DOCELOWEGO BENZO(A)PIRENU W STREFIE MIASTO ELBLĄG Publikacja dofinansowana ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie Publikacja dofinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Gdańsk, kwiecień 2013

2 OPRACOWANIE WYKONANE PRZEZ: Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o Gdańsk, ul. Orfeusza 2 tel. (058) , fax (058) Zespół autorski Biura Studiów i Pomiarów Proekologicznych Ekometria Sp. z o.o. Główny Projektant: Mariola Fijołek Małgorzata Paciorek Wojciech Trapp Maciej Paciorek Małgorzata Studzińska Magdalena Balun Agnieszka Bemka Daniel Kałdonek Łukasz Knapik Prezes Zarządu: Wojciech Trapp BSIPP EKOMETRIA 2

3 SPIS SKRÓTÓW BAT Najlepsza dostępna technika/technologia, z ang. Best Available Technique B(a)P - benzo(a)piren - przedstawiciel wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) BOŚ Bank Ochrony Środowiska CALMET model meteorologiczny CALPUFF Model symulacji atmosferycznej dyspersji cząstek na danym obszarze CALPOST Program do odczytywania wyników z programu CALPUFF CO Tlenek węgla c.o. Centralne ogrzewanie CTDM Model do oceny jakości powietrza w złożonym terenie geograficznym, z ang. Complex Terrain Dispersion Model c.w.u. Ciepła woda użytkowa Dyrektywa CAFÉ - Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy Earth Tech Inc. Earth Tech Incorporated (nazwa własna firmy) EC - Elektrociepłownia EMEP Model meteorologiczny transportu zanieczyszczeń w powietrzu, z ang. European Monitoring and Evaluation Program EMISJA substancji do powietrza - wprowadzanie w sposób zorganizowany (poprzez emitory) lub niezorganizowany (z dróg, z hałd, składowisk, w wyniku pożarów lasów) substancji gazowych lub pyłowych do powietrza na skutek działalności człowieka lub ze źródeł naturalnych EMISJA WTÓRNA - zanieczyszczenia pyłowe powstające w wyniku reakcji i procesów zachodzących podczas transportu na duże odległości gazów (SO 2, NOx, NH3, oraz lotnych związków organicznych) oraz reemisja tj. unoszenie pyłu z podłoża (szczególnie na terenie miast) ESOCh Ekologiczny System Obszarów Chronionych GDDKiA Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Gg Giga gram GIS System Informacji Geograficznej, z ang. Geographic Information System GUS Główny Urząd Statystyczny HNO 3 Kwas azotowy (V) ICM Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego IMGW Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej ISC3 Model służący do oszacowywania stężeń zanieczyszczeń pochodzących głównie z przemysłu, z ang. Industrial Source Complex LPG Gaz naturalny, z ang. Liquified Petroleum Gas MESOPUFF Model symulacyjny zanieczyszczeń powietrza o skali regionalnej, z ang. Mesoscale Puff Model Mg Mega gram MM5 mezoskalowy model meteorologiczny MŚ Ministerstwo Środowiska MT Margines tolerancji MW Mega watt NFOŚiGW w Warszawie Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; od r. - państwowa osoba prawna w rozumieniu art. 9 pkt. 14 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240) NH 3 Amoniak NH 4 + Jon amonowy NH 4 NO 3 Azotan amonu NPOP Naprawczy Program Ochrony Powietrza NO 2 Dwutlenek azotu BSIPP EKOMETRIA 3

4 NO 3ˉ Jon azotowy (V) NO x Tlenki azotu NSR Operaty dla Nowych Źródeł z ang. New Source Review NSS Narodowa Strategia Spójności O 3 Ozon Pb Ołów PD Poziom dopuszczalny PJ Peta dżul PM Pył drobny, z ang. Particulate Matter POP Program Ochrony Powietrza Poś Prawo ochrony środowiska PONE Program Ograniczania Niskiej Emisji, polegający na wymianie starych kotłów, pieców węglowych na nowoczesne kotły węglowe, retortowe, gazowe, ogrzewanie elektryczne, zastosowanie alternatywnych źródeł energii lub podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej POZIOM CELÓW DŁUGOTERMINOWYCH - poziom substancji, poniżej którego, zgodnie ze stanem współczesnej wiedzy, bezpośredni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość jest mało prawdopodobny; poziom ten ma być osiągnięty w długim okresie czasu, z wyjątkiem sytuacji, gdy nie może być osiągnięty za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych POZIOM DOPUSZCZALNY poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym terminie i po tym terminie nie powinien być przekraczany. Poziom dopuszczalny jest standardem jakości powietrza. POZIOM DOCELOWY poziom substancji w powietrzu ustalony w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie i środowisko jako całość, który ma być osiągnięty tam, gdzie to możliwe w określonym czasie, za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych POZIOM SUBSTANCJI W POWIETRZU (imisja zanieczyszczeń) - ilość zanieczyszczeń pyłowych lub gazowych w środowisku; jest miarą stopnia jego zanieczyszczenia definiowaną jako stężenie zanieczyszczeń w powietrzu (wyrażane w jednostkach masy danego zanieczyszczenia, np. dwutlenku siarki, na jednostkę objętości powietrza lub w ppm, ppb) oraz jako opad (depozycja) zanieczyszczeń - ilość danego zanieczyszczenia osiadającego na powierzchni ziemi PSD Zapobieganie istotnemu pogorszeniu jakości powietrza, z ang. Prevention of Significant Deterioration RM Rada Ministrów RPO Regionalny Program Operacyjny SIP Stanowe Plany Wdrożeniowe, z ang. State Implementation Plan SO 2 Dwutlenek siarki SO 4 2- Jon siarczanowy (VI) TERMOMODERNIZACJA przedsięwzięcie mające na celu zmniejszenie zapotrzebowania i zużycia energii cieplnej w danym obiekcie budowlanym UMPL Model służący do prognozowania pogody ujednolicony dla rejonu Polski, z ang. Unified Model for Poland Area UTM Rodzaj odwzorowania kartograficznego z ang. Universal Transverse Mercator WFOŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WSSE Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna μg Mikrogram, milionowa część grama (NH 4 ) 2 SO 4 Siarczan amonu BSIPP EKOMETRIA 4

5 Spis treści 1. Wstęp Podstawy formalno prawne Cel i zakres Prognozy Zawartość Projektu Programu Ochrony Powietrza, jego cele oraz powiązania z innymi dokumentami strategicznymi Ogólna charakterystyka Programu Powiązania z innymi dokumentami Obszar objęty opracowaniem Stan wybranych elementów środowiska dla strefy objętej Programem Ochrony Powietrza miasta Elbląg Lokalne warunki zagospodarowania przestrzennego Jakość powietrza w strefie Emisja przemysłowa Systemy grzewcze w mieście Komunikacja samochodowa Niekonwencjonalne źródła energii Szata roślinna Obszary prawnie chronione na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Obszary chronione Natura Lokalne warunki klimatyczne Stan środowiska gruntowo-wodnego Podsumowanie uwarunkowań przyrodniczych Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji działań naprawczych określonych w projekcie Programu Analiza i ocena przewidywanego oddziaływania na środowisko oraz zabytki Informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko Przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko Przedstawienie rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na warunki życia i na zdrowie ludzi, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu Rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w Programie Ochrony Powietrza wraz z uzasadnieniem ich wyboru Metody zastosowane przy sporządzaniu prognozy Ocena rozwiązań Prezentacja rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko Informacje o przewidywanych metodach analizy realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania Streszczenie w języku niespecjalistycznym...62 SPIS ILUSTRACJI...71 BSIPP EKOMETRIA 5

6 1. Wstęp 1.1. Podstawy formalno prawne Przedmiotem prognozy oddziaływania na środowisko jest projekt dokumentu benzo(a)pirenu w strefie miasto Elbląg. Dokument został sporządzony w 2013 roku jako realizacja obowiązku zarządu województwa wynikającego z zapisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. nr 25, poz. 150, z późn. zm.). Obowiązek przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu Ochrony Powietrza, wynika z art. 47 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. nr 199, poz. 1227). Przepisy ww. ustawy dokonują w zakresie swojej regulacji wdrożenia dyrektyw Wspólnot Europejskich: Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (Dz. Urz. WE L 197 z 21 lipca 2001 r.); Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/35/WE z dnia 26 maja 2003 r. przewidującej udział społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska oraz zmieniającej w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do wymiaru sprawiedliwości dyrektywy Rady 85/337/EWG i 96/61/WE (Dz. Urz. We L 156 z 25 czerwca 2003 r.). Procedury związane z wykonywaniem prognoz skutków środowiskowych są uregulowane stosownymi dyrektywami unijnymi oraz przepisami ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. nr 199, poz. 1227). Podstawowym dokumentem UE regulującym ocenianie skutków oddziaływania na środowisko planów i programów jest Dyrektywa 2001/42/WE. Jej celem jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony środowiska i przyczynienie się do zintegrowania wymagań ochrony środowiska w opracowywaniu planów i programów dotyczących różnych sektorów gospodarki, a tym samym praktycznej realizacji zasad zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska z politykami sektorowymi zgodnie z 6 Programem Ochrony Środowiska UE. Zgodnie z tą Dyrektywą wymagana jest ocena oddziaływania na środowisko (ocena strategiczna, prognoza) wszystkich programów i planów z dziedzin gospodarczych, które wyznaczają ramy dla przyszłych indywidualnych pozwoleń dopuszczających realizację konkretnych przedsięwzięć wymienionych w załącznikach do Dyrektywy 85/337/EWG (Dyrektywa OOS). Ponadto takiej oceny wymagają wszystkie programy i plany, które zgodnie z Dyrektywą habitatową (siedliskową) 92/43/EWG wymagają wykonania oceny. BSIPP EKOMETRIA 6

7 Regulacje wyżej wymienionych Dyrektyw są zgodne z ratyfikowaną przez Polskę, a także UE Konwencją z Espoo z 1991 r. oraz z tzw. Protokołem SEA (Strategic Environmental Assessment). W zakresie udziału społeczeństwa w uzgadnianiu dokumentów strategicznych, oprócz stosownej tu Dyrektywy UE 2003/35/WE, obowiązują zapisy ratyfikowanej przez Polskę i UE Konwencji z Aarhus. Zapisy wymienionych wyżej uregulowań znalazły przeniesienie do prawa polskiego, w szczególności do ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. nr 199, poz. 1227). Przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji projektu dokumentu o charakterze strategicznym, tutaj Programu Ochrony Powietrza, odbywa się w kilku etapach: 1. Sporządzenie projektu Programu Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Elbląg. 2. Opiniowanie projektu Programu Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Elbląg wraz z Prognozą. 3. Wydanie opinii przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Olsztynie oraz Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Olsztynie (art. 54.1), 4. Zapewnienie udziału społeczeństwa w opracowywaniu Programu Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego podaje do publicznej wiadomości informację o przystąpieniu do opracowywania projektu dokumentu i o jego przedmiocie, zapewnia możliwości zapoznania się z projektem dokumentem oraz zapewnia możliwość składania uwag i wniosków (art. 39.1). 5. Zapewnienie udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko projektu Programu (art. 54.2). Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego podaje do publicznej wiadomości informacje o zamieszczeniu w publicznie dostępnym wykazie projektu Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Elbląg. wraz z Prognozą, stwarza również możliwość składania uwag i wniosków. 6. Sporządzenie końcowej wersji Programu oraz Prognozy uwzględniającej uwagi zgłoszone przez społeczeństwo w trakcie konsultacji społecznych oraz Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Olsztynie i Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Olsztynie. 7. Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego sporządza uchwałę dla Programu Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Elbląg, biorąc pod uwagę: ustalenia zawarte w Prognozie oddziaływania na środowisko realizacji projektu oraz opinie ww. organów (art. 57 i 58), a także rozpatrując uwagi i wnioski zgłoszone w zawiązku z udziałem społeczeństwa. 8. Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego podaje do publicznej wiadomości informacje o zgłoszonych uwagach, wnioskach oraz o stopniu ich uwzględnienia w ostatecznej wersji Programu (art. 55.3). BSIPP EKOMETRIA 7

8 1.2. Cel i zakres Prognozy Prognozy oddziaływania na środowisko projektów programów, planów, strategii i polityk sektorowych, określających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, sporządzane są jako jeden z wymaganych elementów procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko przeprowadzanej dla takich projektów. Prognoza wpływu na środowisko jest narzędziem prewencji podczas procesu decyzyjnego i w fazie przechodzenia do realizacji celów zrównoważonego rozwoju. Ocena środowiskowych skutków realizacji strategii, polityk, programów i planów winna być podstawowym narzędziem weryfikacji zamierzeń administracji rządowej i samorządowej pod kątem spełnienia zasad zrównoważonego rozwoju. Zgodnie z zapisami ustawowymi rolą Prognozy jest sprawdzenie, czy w przyjętych w projekcie Programu rozwiązaniach, zabezpieczony został we właściwy sposób interes środowiska przyrodniczego i kulturowego. Ma ona również wykazać, w jakim stopniu realizacja poszczególnych działań naprawczych zaproponowanych w Programie Ochrony Powietrza może wpływać na stan środowiska naturalnego, a także czy konieczne jest przyjęcie rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań zaproponowanych działań na środowisko oraz podanie ich zakresu. Generalnymi celami Prognozy są: 1. Określenie stopnia spójności działań naprawczych zaproponowanych w projekcie Programu Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Elbląg z założeniami i wytycznymi innych dokumentów o charakterze strategicznym. 2. Ocena potencjalnych zagrożeń dla środowiska wynikających z realizacji założonych w Programie działań o charakterze inwestycyjnym. 3. Wskazanie możliwości ograniczania potencjalnych znaczących oddziaływań na środowisko wynikających z realizacji działań naprawczych określonych w Programie. Zakres zagadnień, które należy uwzględnić w Prognozie określa ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. nr 199, poz. 1227) (art. 51.2). Niniejsza Prognoza powinna tym samym zawierać: 1. Informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami. 2. Analizę i ocenę istniejącego stanu środowiska oraz potencjalnych zmian tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu. 3. Analizę i ocenę istniejących problemów ochrony środowiska istotnych z punktu widzenie projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczących obszarów chronionych. 4. Analizę i ocenę przewidywanych znaczących oddziaływań na środowisko, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe; stałe i chwilowe na środowisko, a w szczególności na: ludzi, wodę, BSIPP EKOMETRIA 8

9 powietrze i powierzchnię ziemi z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na nie. 5. Rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu. 6. Informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy. 7. Propozycje dotyczące przewidywanych skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania. 8. Streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym. Prognoza powinna określać, analizować i oceniać: istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem, istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu, przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne na środowisko, a w szczególności na: różnorodność krajobraz, biologiczną, klimat, ludzi, zasoby naturalne, zwierzęta, zabytki, rośliny, dobra materialne, wodę, obszary Natura 2000 powietrze, powierzchnię ziemi, z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy. Prognoza powinna przedstawiać: rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy. BSIPP EKOMETRIA 9

10 Prognoza nie jest samodzielnym dokumentem i zawsze powinna być analizowana wraz z projektem Programu Ochrony Powietrza. Nie jest ona także uzupełnieniem merytorycznym, ani recenzją Programu. Ma przedstawiać warunki, na jakich działania zaproponowane w Programie mogą być realizowane ze względów środowiskowych. W szczególności w Prognozie nie muszą być rozważane wszystkie aspekty środowiskowe, jeśli zawiera je Program, lub jeśli działania zaproponowane w Programie nie wiążą się z poszczególnymi aspektami. W przypadku pozytywnego przyjęcia dokumentu strategicznego podstawowym celem operacyjnym Prognozy jest wskazanie ekologicznych skutków wdrożenia działań naprawczych zaproponowanych w Programie Ochrony Powietrza, wskazanie wariantu najkorzystniejszego ekologicznie, a przy tym realnego oraz wyliczenia zalecanych środków mitygacyjnych. BSIPP EKOMETRIA 10

11 2. Zawartość Projektu Programu Ochrony Powietrza, jego cele oraz powiązania z innymi dokumentami strategicznymi 2.1. Ogólna charakterystyka Programu Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Elbląg jest dokumentem przygotowanym w celu określenia działań, których realizacja ma doprowadzić do osiągnięcia wartości docelowej substancji w tym wypadku benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM 10 w powietrzu. Wskazanie właściwych działań wymagało zidentyfikowania przyczyn ponadnormatywnych stężeń B(a)P oraz rozważenia możliwych sposobów ich likwidacji. Projekt Programu jest opracowaniem wykonywanym w związku z przekroczeniem poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Elbląg w 2011 r. Wymóg wykonania Programu wynika z Rocznej Oceny Jakości Powietrza w Województwie Warmińsko-Mazurskim za rok 2011, wykonanej przez WIOŚ w Olsztynie, który zakwalifikował do klasy C strefę miasto Elbląg ze względu na przekroczenie średniego rocznego poziomu docelowego benzo(a)pirenu. Zakres Programu określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2012 r. w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r., poz. 1028). Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Elbląg składa się z trzech podstawowych części: 1. Części opisowej, która zawiera główne założenia Programu, przyczynę jego stworzenia wraz z podaniem, jakich substancji dotyczy oraz analizą wyników pomiarów dla obszaru objętego Programem. Uzasadnia się tu występowanie problemu (przekroczenia stężeń normatywnych) poprzez wyniki modelowania rozkładu stężeń zanieczyszczeń na terenie strefy, wyniki pomiarów ze stacji pomiarowych, na których zanotowano ponadnormatywne stężenia. Najważniejszym elementem tej części jest wykaz działań naprawczych, niezbędnych do poprawy jakości powietrza, 2. Części wyszczególniającej obowiązki i ograniczenia wynikające z realizacji programu ochrony powietrza, określa wykaz organów administracji publicznej oraz podmiotów odpowiedzialnych za realizację Programu wraz ze wskazaniem zakresu ich kompetencji i obowiązków. Ponadto w tej części zamieszczony jest metodologia monitorowania postępów realizacji prac i związanych z nimi ograniczeń, 3. Uzasadnienia zakresu określonych i ocenionych przez zarząd województwa zagadnień, zawiera uwarunkowania Programu wynikające z analizowanych dokumentów strategicznych, z charakterystyki instalacji i urządzeń występujących na analizowanym terenie, mających znaczący udział w poziomach substancji w powietrzu oraz innych dokumentów, materiałów i publikacji. Część ta zawiera załączniki graficzne do Programu. BSIPP EKOMETRIA 11

12 Termin realizacji Programu, w tym terminy realizacji poszczególnych zadań, ustala się, uwzględniając: wielkość przekroczenia, rozkład gęstości zaludnienia, możliwości finansowe, społeczne i gospodarcze, uwarunkowania wynikające z funkcjonowania form ochrony przyrody na podstawie odrębnych przepisów. Opracowanie koncentruje się na istotnych powodach występowania przekroczeń zanieczyszczeń powietrza benzo(a)pirenem oraz na znalezieniu skutecznych i możliwych do zrealizowania działań, których wdrożenie spowoduje obniżenie poziomu tego zanieczyszczenia co najmniej do poziomu docelowego. Według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r., poz. 1031) poziom średniej rocznej wartości benzo(a)pirenu do osiągnięcia i utrzymania w strefie miasto Elbląg wynosi 1 ng/m 3. Powyższy standard dla B(a)P jest wiążący dla władz samorządowych i powinien być osiągnięty i dotrzymany we wszystkich strefach do roku Analiza sytuacji emisyjnej w strefie opiera się na inwentaryzacji emisji dla roku 2011: napływowej (punktowa z emitorów o wysokości powyżej 30 m z terenu województwa oraz łączna emisja różnych typów z pasa 30 km wokół strefy), ze strefy: punktowa (emitory energetyczne i technologiczne), powierzchniowa (indywidualne ogrzewanie) i komunikacyjna, oraz na jej umiejscowieniu i wskazaniu największych emitentów. Głównym źródłem emisji benzo(a)pirenu w powietrzu jest niepełne spalanie paliw stałych, w tym przede wszystkim węgla i drewna. Największym źródłem emisji tych substancji są paleniska domowe, w tym piece kaflowe oraz otwarte kominki. Wskaźniki emisji ze spalania węgla kamiennego i spalania drewna (czyli bardzo powszechnego biopaliwa) są znacznie wyższe niż wskaźników przy spalaniu tych samych substancji w energetyce przemysłowej (pełne spalanie) lub przy ogrzewaniu indywidualnym wykorzystującym jako paliwo gaz. W ostatnich latach bardzo popularne w domach jednorodzinnych, ale również w kamienicach wielorodzinnych (stara zabudowa), stały się kominki opalane drewnem, uważanym za paliwo ekologiczne. Jednak w przypadku emisji B(a)P, wykorzystywanie drewna jako paliwa w ogrzewaniu indywidualnym wiąże się z dużo wyższą emisją tych zanieczyszczeń niż z węgla kamiennego. Tak więc przechodzenie z węgla na drewno, które w świadomości społeczeństwa jest paliwem ekologicznym, w rzeczywistości przy ogrzewaniu indywidualnym powoduje wzrost emisji benzo(a)pirenu. W energetyce zawodowej (ciepłownie, elektrociepłownie), poprzez prawie pełne spalanie węgla, jak również biomasy, w bardzo wysokich temperaturach oraz odpylanie spalin dochodzące do 99% (B(a)P jest niesione w pyle), emisja benzo(a)pirenu jest pomijalnie mała. Analiza sytuacji imisyjnej opiera się na danych z jednego punktu pomiarów manualnych B(a)P w Elblągu (stanowisko przy ul. Bażyńskiego) z 2011 r., obliczeniach modelowych wykonanych modelem CALMET/CALPUFF na podstawie BSIPP EKOMETRIA 12

13 danych emisyjnych i meteorologicznych za 2011 r. oraz danych o zagospodarowaniu przestrzennym i rzeźbie terenu. Obliczenia modelowe pozwalają na określenie jakości powietrza nie tylko w otoczeniu punktu pomiarowego, ale na całym badanym terenie tu w mieście Elbląg i wyznaczenie zasięgu ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń w strefie, czyli tzw. obszarów przekroczeń stężeń zanieczyszczeń. W mieście Elbląg wyznaczono 2 obszary przekroczeń stężenia docelowego B(a)P o okresie uśredniania wyników pomiarów rok, są to: 1. Obszar przekroczeń Wm11mElB(a)Pa01 zlokalizowany w południowej części miasta Elbląga. 2. Obszar przekroczeń Wm11mElB(a)Pa02 zlokalizowany w północnej dzielnicy Elbląga Bielany. W obszarach przekroczeń wykonano analizy wskazujące który rodzaj emisji przeważa w imisji, a tym samym, który przede wszystkim jest odpowiedzialny za powstawanie przekroczeń wartości normatywnej B(a)P. W omawianej strefie w obu obszarach przekroczeń, jako głównego emitenta wskazano indywidualne ogrzewanie paliwami typu węgiel kamienny oraz drewno. W celu ograniczenia stężeń B(a)P w Elblągu zaproponowano następujące działania naprawcze: 1. Ograniczenie emisji komunalno-bytowej: a) Realizacja działań związanych z ograniczeniem emisji z indywidualnych systemów grzewczych kod działania: WmmElZSO - redukcja 50% emisji powierzchniowej w strefie miasto Elbląg; efekt taki można osiągnąć przez wymianę sposobu ogrzewania w 350 tys. m 2 w lokalach opalanych paliwami stałymi (węglem oraz drewnem) na ogrzewanie bezemisyjne (podłączenie do sieci cieplnej lub elektryczne) albo niskoemisyjne, takie jak zastosowanie pieców gazowych. 2. Zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego dotyczące ograniczenia emisji komunalno-bytowej zapisy dotyczące układu zabudowy zapewniającego przewietrzanie miasta, wprowadzania zieleni izolacyjnej, zagospodarowania przestrzeni publicznej oraz ustaleniu sposobu zaopatrzenia w ciepło kod działania: WmmElPZP. 3. Edukacja ekologiczna prowadzenie kampanii edukacyjnych uświadamiających społeczeństwo o zagrożeniach dla zdrowia związanych z emisją B(a)P podczas spalania paliw stałych (w tym odpadów) w paleniskach domowych o niskiej sprawności kod działania WmmElEEk. 4. Wprowadzenie odpowiednie zapisy do Regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Miasta Elbląg, zakazujące spalania odpadów biodegradowalnych na terenie ogrodów działkowych oraz posesji kod działania WmmElUCP. Ze względu na to, że przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)pirenu obejmują przeważający obszar zabudowany miasta, zamieszkiwany przez około 88% ludności, oraz z uwagi na fakt, że niektóre z zaproponowanych działań naprawczych mają charakter ogólny, mogą być stosowane na obszarze całego niemal miasta. BSIPP EKOMETRIA 13

14 Trzeba podkreślić, że główne działania naprawcze, związane ze zmianą sposobu ogrzewania, odnoszą się przede wszystkim do tych części miasta, w których stężenia B(a)P są najwyższe. Propozycje tego typu działań mówią ogólnie w jakich obszarach należy zmienić sposób ogrzewania indywidualnego z wysokoemisyjnego na proekologiczne (podłączenie do miejskiej sieci cieplnej, opalanie gazem, prądem lub olejem opałowym) oraz na jakiej powierzchni mieszkań należy przeprowadzić tę zamianę, aby stężenia zanieczyszczeń obniżyć poniżej lub co najmniej do poziomu docelowego. Program Ochrony Powietrza nie jest opracowaniem studialnym. Określony Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 września 2012 r. w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r., poz. 1028), zakres nie obejmuje wykonywania tak szczegółowych analiz, które mogłyby wskazać jakie działania są najlepsze z punktu widzenia technicznego i ekonomicznego i środowiskowego dla danego budynku lub mieszkania. Znając obszary przekroczeń stężeń zanieczyszczeń oraz zasięg koniecznych działań naprawczych władze lokalne (w tym wypadku Prezydent Miasta) muszą przeprowadzić szczegółową analizę obejmującą: strukturę własności budynków, stan techniczny budynków, możliwości ekonomicznych lokatorów, możliwość podłączenia do sieci cieplnej (techniczną i ekonomiczną), jeżeli nie ma możliwości podłączenia do sieci cieplnej to możliwość zastosowania innych sposobów ogrzewania, inwentaryzację środowiskową budynków, szczególnie pod względem gniazdowania chronionych gatunków ptaków. Dopiero tak szczegółowa analiza oraz uruchomienie finansowania pozwala na przeprowadzenie koniecznych działań naprawczych. W związku z powyższym w ocenie oddziaływania na środowisko proponowanych działań naprawczych będzie można sformułować generalne wnioski, ale bez szczegółowych analiz. Działania zaproponowane w Programie Ochrony Powietrza bezpośrednio wpływają na jeden element środowiska jakość powietrza, jednak pośrednio będą wpływać również na świat roślinny, na zdrowie ludzi oraz mogą wpłynąć na stan zabudowy, a także sposób zagospodarowania przestrzennego w niektórych częściach strefy. Natomiast działania te w niewielkim stopniu będą wpływać na takie elementy środowiska jak: wody, gleby, gospodarka odpadami, klimat. Ważnym elementem Programu jest określenie podmiotów odpowiedzialnych za wdrożenie i realizację działań naprawczych. Rolę koordynatora i organizatora procesu realizacji Programu ma pełnić Zarząd Województwa, przy współpracy z samorządem miasta na prawie powiatu. Istotne znaczenie ma także określenie źródeł finansowania. W głównej mierze zapewnienie środków finansowych do realizacji działań naprawczych spoczywa na samorządach gmin miejskich oraz samorządach powiatów i województwa. Zgodnie z zasadą subsydiarności realizacja działań odbywać się będzie przy udziale środków własnych samorządu oraz źródeł finansowania zewnętrznego, w tym budżetu państwa i funduszy unijnych oraz funduszy ochrony środowiska. BSIPP EKOMETRIA 14

15 Czas wdrożenia działań naprawczych powinien być zdeterminowany zapisem w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r., poz. 1031), który określa rok 2013 jako graniczny dla osiągnięcia poziomu docelowego B(a)P. Ponieważ termin ten został wyznaczony na rok rozpoczęcia realizacji Programu Ochrony Powietrza, zaproponowane działania naprawcze należy wdrożyć jak najszybciej, jednak mając na uwadze możliwości techniczne i finansowe samorządów. Z tego względu wyznaczono termin zakończenia realizacji działań na rok. Realizacja działań określonych w Programie i związane z nimi zmiany jakości powietrza oraz zmiany uwarunkowań zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych sprawiają, że konieczne staje się monitorowanie tych działań Powiązania z innymi dokumentami Podstawowe znaczenie dla formułowania Programu Ochrony Powietrza mają normy prawa międzynarodowego, do przestrzegania których Polska jest zobowiązana oraz uregulowania o charakterze strategii, polityk, programów, planów o zasięgu wojewódzkim i gminnym. Główne zobowiązania międzynarodowe Polski w dziedzinie ochrony środowiska, w tym ochrony powietrza, wynikają z członkostwa w Unii Europejskiej. Spośród dokumentów programowych Unii istotną dla wprowadzania wartości normatywnej dla B(a)P jest DYREKTYWA 2004/107/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 15 grudnia 2004 r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu. Podstawowym dokumentem strategicznym dla wszystkich planów, programów i polityk mających odniesienie do kwestii środowiskowych oraz do zagadnienia zrównoważonego rozwoju, ma aktualnie obowiązujący program działania UE w zakresie ochrony środowiska. Jest to program szósty, w którym za szczególnie ważne uznaje się cztery problemy: zmiany klimatyczne, przyrodę i bioróżnorodność, środowisko a zdrowie oraz gospodarowanie zasobami naturalnymi i odpadami. Szczególnie problem środowisko, a zdrowie ma bezpośrednie odniesienie do Programu Ochrony Powietrza. Najważniejszym dokumentem funkcjonującym aktualnie na poziomie Wspólnoty jest Strategia Tematyczna dla zrównoważonego rozwoju miast przyjęta ostatecznie przez Komisję Europejską 11 stycznia 2006 roku (Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego dotyczący strategii tematycznej w sprawie środowiska miejskiego, Bruksela, dnia 11 stycznia 2006 r.). Głównym celem tej Strategii jest: Poprawa stanu środowiska i jakości terenów zurbanizowanych oraz zapewnienie zdrowego środowiska życia mieszkańcom europejskich miast, zwiększenie znaczenia kwestii środowiskowych w rozwoju zrównoważonym terenów miejskich przy uwzględnieniu związanych z tym kwestii gospodarczych i społecznych (Komisja Wspólnot Europejskich 2004, W stronę Strategii tematycznej środowiska miejskiego). Przygotowana Strategia ma za zadanie określać ramy oraz najważniejsze kierunki działań władz państwowych i lokalnych, promować dobre praktyki oraz inicjatywy integrujące BSIPP EKOMETRIA 15

16 wszelkie dziedziny życia w dążeniu do ożywienia miast europejskich. Mimo, że POP-y wykonuje się dla obszernych stref (aglomeracje, miasta powyżej 100 tys. oraz reszta województwa) to problemy związane z nadmiernymi stężeniami zanieczyszczeń w powietrzu dotyczą obszarów miejskich (tu miasta Elbląg), tak więc założenia Strategii są jak najbardziej zbieżne z celami Programu. Wśród innych istotnych inicjatyw mających na celu promowanie ekorozwoju na terenach miejskich wymienić można podpisaną przez przedstawicieli rządów krajów europejskich, władz lokalnych, organizacji pozarządowych i środowisk naukowych w 1994 roku w Aalborgu Kartę Miast Europejskich na rzecz Ekorozwoju. Jej sygnatariusze zobowiązali się do mniejszego zużywania paliw nieodnawialnych, a zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii, energooszczędności i powiększania areałów zieleni w miastach. II Polityka Ekologiczna Państwa (przyjęta przez RM dnia 13 czerwca 2000 r., a przez Sejm 23 sierpnia 2001r.) - nawiązuje do Strategii Polska 2025 i określa cel oraz zakres działań na rzecz ochrony środowiska w trzech horyzontach czasowych: 2002, 2010, Dokument ten wskazuje narzędzia ochrony środowiska: instytucjonalne, prawne, gospodarcze, naukowe, a także problemy związane ze współpracą międzynarodową ze szczególnym uwzględnieniem UE. Wyróżnione cele ochrony środowiska obejmują m.in.: zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju w warunkach zrównoważonego rozwoju, zapobieganie powstawaniu odpadów, odzyskiwanie surowców i ponowne wykorzystywanie odpadów oraz bezpieczne dla środowiska końcowe unieszkodliwianie odpadów, likwidację zanieczyszczeń u źródła, ograniczenie emisji pyłów, gazów oraz gazów cieplarnianych do wielkości wynikających z przepisów i zobowiązań międzynarodowych, wprowadzanie norm emisyjnych i produktowych w gospodarce, racjonalizację i modernizację gospodarki energetycznej, zmniejszenie uciążliwości transportu, w szczególności drogowego na terenach zamieszkania, racjonalizację wykorzystania i zagospodarowania zasobów wodnych, racjonalizację wykorzystania i użytkowania kopalin, ochronę i kształtowanie żywych zasobów przyrody. Cechami charakterystycznymi nowej polityki w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami są: zwiększenie liczby zanieczyszczeń objętych przeciwdziałaniem mającym zmniejszyć lub ograniczyć ich emisję i niekorzystne oddziaływanie na środowisko (do głównych należą substancje bezpośrednio zagrażające życiu i zdrowiu ludzi, takie jak metale ciężkie i trwałe zanieczyszczenia organiczne, substancje degradujące środowisko i pośrednio wpływające na zdrowie i warunki życia, takie jak dwutlenek siarki, tlenki azotu, amoniak, lotne związki organiczne i ozon przyziemny, substancje wpływające na zmiany klimatyczne, takie jak dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu, HFCs, SF 6, PFCs, a także substancje niszczące warstwę ozonową, kontrolowane przez Protokół Montrealski); BSIPP EKOMETRIA 16

17 konsekwentne przechodzenie na likwidację zanieczyszczeń u źródła, poprzez zmiany nośników energii (ze szczególnym uwzględnieniem źródeł energii odnawialnej), stosowanie czystszych surowców i technologii (zgodnie z zasadą korzystania z najlepszych dostępnych technik i dostępnych metod) oraz minimalizację zużycia energii i surowców; coraz szersze normowanie emisji w przemyśle, energetyce i transporcie; coraz szersze wprowadzanie norm produktowych, ograniczających emisję do powietrza zanieczyszczeń w rezultacie pełnego cyklu życia produktów i wyrobów od wydobycia surowców, poprzez ich przetwarzanie, wytwarzanie nowych produktów i wyrobów oraz ich użytkowanie, aż do przejścia w formę odpadów. Zaktualizowana Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju opracowana przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych (Warszawa, październik 2005 r.) jest aktualizacją Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju wykonanej przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych pod kierunkiem prof. Jerzego Kołodziejskiego, przyjętej w dniu 5 października1999 r. przez Radę Ministrów oraz w dniu 17 listopada 2000 r. przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. nr 26, poz. 432). Koncepcja jest podstawowym dokumentem określającym politykę przestrzennego zagospodarowania państwa, w perspektywie najbliższych 20 lat (w horyzoncie 2025 r.). Określa wymagania z zakresu ochrony środowiska i zabytków, z uwzględnieniem obszarów podlegających ochronie. Narodowa Strategia Spójności określa priorytety, obszary i system wdrażania funduszy unijnych Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności na lata Cel strategiczny NSS to zapewnienie warunków do wzrostu konkurencyjności gospodarki. Jego realizacja odbywa się poprzez Programy Operacyjne (zarządzane przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego) oraz 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (zarządzanych przez zarządy województw). Celem Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko jest wzrost atrakcyjności inwestycyjnej regionów Polski poprzez rozwój infrastruktury przy uwzględnianiu zasad ochrony środowiska, zdrowia społeczeństwa, zachowania tożsamości kulturowej i rozwoju spójności terytorialnej. W programie tym określono 14 osi priorytetowych: Gospodarka wodno-ściekowa; Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi; Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska; Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych; Transeuropejskie sieci transportowe; Transport przyjazny środowisku; Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe; Infrastruktura drogowa w Polsce wschodniej; Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku; BSIPP EKOMETRIA 17

18 Bezpieczeństwo energetyczne; Kultura i dziedzictwo kulturowe; Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia; Pomoc techniczna dla wsparcia procesu zarządzania programem upowszechniania wiedzy na temat wsparcia ze środków UE; Pomoc techniczna dla wsparcia zdolności instytucjonalnych w instytucjach uczestniczących we wdrażaniu priorytetów współfinansowania z funduszu spójności. Oprócz wymienionych dokumentów o charakterze ogólnym, wymienić należy kilka programów szczegółowych powstałych w oparciu o przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska z 2001 r.: Polityka Energetyczna Polski do roku 2030, która zastąpiła dotychczasową Politykę Energetyczną Polski do roku Jest to dokument, który zawiera pakiet działań, mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego, konkurencyjności gospodarki, jej efektywności energetycznej oraz ochrony środowiska. Za najistotniejsze zasady polityki energetycznej uważa się: zasadę harmonijnego gospodarowania energią w warunkach społecznej gospodarki rynkowej, pełną integrację polskiej energetyki z europejską i światową, wypełnianie zobowiązań traktatowych Polski, zasadę rynku konkurencyjnego z niezbędną administracyjną regulacją w obszarach, w których mechanizmy rynkowe nie działają oraz wspomaganie rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii (OZE). Głównym celem polityki energetycznej w obszarze wytwarzania i przesyłania energii elektrycznej oraz ciepła jest zapewnienie ciągłego pokrycia zapotrzebowania na energię przy uwzględnieniu maksymalnego możliwego wykorzystania krajowych zasobów oraz przyjaznych środowisku technologii. W zakresie ograniczenia oddziaływania energetyki na środowisko polityka energetyczna wyznacza następujące cele: ograniczenie emisji CO 2 do 2020 roku przy zachowaniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa energetycznego, ograniczenie emisji SO 2 i NO x oraz pyłów (w tym PM 10 i PM 2,5 ) do poziomów wynikających z obecnych i projektowanych regulacji unijnych, ograniczanie negatywnego oddziaływania energetyki na stan wód powierzchniowych i podziemnych, minimalizacja składowania odpadów poprzez jak najszersze wykorzystanie ich w gospodarce, zmiana struktury wytwarzania energii w kierunku technologii niskoemisyjnych. Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej (przyjęta przez RM dnia 5 września 2000 r., a przez Sejm 23 sierpnia 2001 r.) - dokument ten poświęcony jest dostosowaniu polityki energetycznej państwa, w zakresie udziału w niej energii ze źródeł odnawialnych, do celów strategicznych UE w tym zakresie. Zakłada wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo energetycznym kraju do 7,5% w 2010 r. i do 14% w 2020 r. w strukturze zużycia nośników pierwotnych. BSIPP EKOMETRIA 18

19 Z dokumentów strategicznych na poziomie województwa, m. in. Programu Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata oraz Strategii Rozwoju Społeczno Gospodarczego Województwa Warmińsko Mazurskiego do roku 2020 wynika, że utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego jest jednym z podstawowych zagadnień w kontekście idei trwałego rozwoju. W ramach poprawy jakości i ochrony powietrza wymienia się następujące cele: ograniczenie emisji zanieczyszczeń przemysłowych, zwiększanie efektywności energetycznej gospodarki i ograniczanie zapotrzebowania na energię, instalowanie i modernizacja urządzeń ochrony powietrza, ograniczenie uciążliwości emisji do powietrza ze źródeł rozproszonych, preferowanie ogrzewania przyjaznego środowisku, likwidację lokalnych kotłowni o dużej emisji i rozbudowę sieci ciepłowniczej, zamianę kotłowni węglowych na obiekty niskoemisyjne, instalowanie wysokosprawnych urządzeń ciepłowniczych i budowę nowoczesnych sieci ciepłowniczych, rozbudowę sieci gazowej (przesyłowej i rozdzielczej) województwa, zmniejszanie zapotrzebowania na energię: stosowanie energooszczędnych technologii w gospodarce, dokonywanie termomodernizacji budynków, wprowadzanie nowoczesnych systemów grzewczych w domach jednorodzinnych, zmniejszanie strat energii w systemach przesyłowych (elektroenergetycznych i cieplnych), nadzór nad sporządzaniem przez poszczególne gminy projektów założeń do planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii, w tym energii geotermalnej, preferowanie transportu przyjaznego środowisku, uwzględnianie aspektów ekologicznych w planowaniu przestrzennym poprzez uwzględnienie w studiach oraz planach zagospodarowania przestrzennego wymagań ochrony środowiska i wyników monitoringu środowiska, wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa, aktualizacja i realizacja wojewódzkiego programu ekoenergetycznego, ograniczenie emisji ze środków transportu poprzez: modernizację taboru samochodowego, rozwój systemów komunikacji zbiorowej przyjaznych środowisku i promocję korzystania z publicznych środków transportu, opracowanie i wdrożenie programów ochrony powietrza dla stref, dla których, nastąpiło przekroczenie standardów jakości powietrza. W ramach analizy uwarunkowań dla Programu Ochrony Powietrza wynikających z planów miejscowych wzięto pod uwagę następujące dokumenty: Strategia Rozwoju Elbląga , BSIPP EKOMETRIA 19

20 Program ochrony środowiska dla miasta Elbląga do roku 2006 z uwzględnieniem perspektyw na lata , Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Miasta Elbląg. Z powyższych dokumentów wynika, iż dla miasta Elbląga istotne jest zrównoważenie procesu rozwoju ekonomicznego ze społecznym, ekologicznym i przestrzennym. Podstawowe cele i zadania wskazane w powyższych opracowaniach, zbieżne z celami Programu to: Poprawa parametrów termomodernizacyjnych budynków, Ograniczenie niskiej emisji zanieczyszczeń do atmosfery, Likwidacja lokalnych kotłowni, Zwiększenie udziału energii z odnawialnych zasobów energetycznych, Zwiększenie udziału zasilania miasta z miejskiej sieci ciepłowniczej, Zmniejszenie strat energii w systemach przesyłowych (energetycznych, cieplnych), Miasto zielone, zadbane, o wysokich standardach środowiska naturalnego, Promowanie wśród mieszkańców miasta projektów oszczędzania energii, Wysoki standard infrastruktury technicznej, Sprawny system transportowy w mieście, Usprawnienie transportu publicznego poprzez poprawę układu komunikacyjnego, budowę ciągów pieszych i rowerowych, rozbudowę linii tramwajowych, modernizację dróg, Budowa wewnętrznych obwodnic miasta wyprowadzających ruch z centrum miasta, Poprawa stanu technicznego i nawierzchni dróg, Skomunikowanie nowych obszarów miasta przeznaczonych do urbanizacji, Kształtowanie nowoczesnego układu powiązań sieci podnoszącego komfort obsługi komunikacyjnej miasta. Cele i zadania określone w powyższych dokumentach muszą być brane pod uwagę przy konstruowaniu wszelkiego rodzaju programów strategicznych dotyczących rozwoju gospodarczego i społecznego Polski oraz jej poszczególnych regionów. Analiza porównawcza celów przedstawionych w omówionych dokumentach oraz celów i działań zawartych w Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Elbląg pozwala stwierdzić, że nie istnieją rozbieżności pomiędzy nimi. Działania zaproponowane w Programie są zbieżne z celami i zadaniami określonymi w powyższych dokumentach. BSIPP EKOMETRIA 20

21 2.3. Obszar objęty opracowaniem Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Elbląg opracowywany jest dla strefy miasto Elbląg o kodzie PL2802. Rysunek 1. Położenie strefy objętej opracowaniem na tle województwa warmińsko-mazurskiego Strefę miasto Elbląg tworzy miasto na prawach powiatu. Elbląg liczy mieszkańców(gus, czerwiec 2012). Powierzchnia miasta wynosi 79,52 km 2, jest drugim (po Olsztynie) co do wielkości miastem województwa. Elbląg położony jest w północno-zachodniej części województwa warmińskomazurskiego, na granicy Żuław Wiślanych i Wysoczyzny Elbląskiej, będących mezoregionami Pobrzeża Gdańskiego. Ukształtowanie terenu miasta jest bardzo zróżnicowane. Od obszarów wysoczyznowych, położonych na wysokości od 80 do 140 m n.p.m., charakteryzujących się licznymi głębokimi wcięciami erozyjnymi, do obszaru Żuław Wiślnych, położonych na poziomie 0 m n.p.m. i poniżej tego poziomu. Miasto leży nad rzeką o tej samej nazwie - Elbląg. Lasy stanowią ok. 24% terenu znajdującego się w granicach administracyjnych miasta. Lasy w Elblągu położone są w jego północno-wschodnich i wschodnich rejonach. Tereny te należą do otuliny Parku Krajobrazowego Wysoczyzna Elbląska oraz do samego Parku. Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej obejmuje swymi granicami północną część miasta (ulice Fromborska, Królewiecka, Kościuszki i Łęczycka). Jest to obszar chroniony obejmujący najciekawsze fragmenty Wysoczyzny Elbląskiej, BSIPP EKOMETRIA 21

22 porośnięty głównie lasami bukowymi. Inne formy ochrony przyrody w Elblągu, to 76 pomników przyrody. W pobliżu Elbląga położone są dwa rezerwaty przyrody: Jezioro Drużno oraz Zatoka Elbląska. Częściowo teren miasta Elbląga obejmują następujące obszary Natura 2000: 1. Siedliskowe Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana (PLH280007), Jezioro Drużno (PLH280028). 2. Ochrony ptaków Zalew Wiślany (PLB280010), Jezioro Drużno (PLB280013). Proponowane w Programie działania naprawcze nie dotyczą całego miasta. Ich zasięg jest ograniczony do obszarów przekroczeń wartości docelowej B(a)P. Analiza wyników obliczeń modelowych benzo(a)pirenu w powietrzu w Elblągu wykazała istnienie dwóch obszarów przekroczeń poziomu docelowego stężenia średniego rocznego. 1. Obszar przekroczeń Wm11mElB(a)Pa01 zlokalizowany w południowej części miasta Elbląga, obejmuje obszar zwartej zabudowy miasta; zajmuje powierzchnię 21,8 km 2, zamieszkiwany jest przez ok. 110 tys. osób; jest to obszar o charakterze miejskim; emitowany ładunek B(a)P ze wszystkich typów źródeł wynosi 61,6 kg; stężenia średnie roczne osiągają maksymalnie 2,90 ng/m 3 ; w stężeniach przeważa emisja powierzchniowa. 2. Obszar przekroczeń Wm11mElB(a)Pa02 zlokalizowany w północnej dzielnicy Elbląga Bielany; zajmuje powierzchnię 0,93 km 2, zamieszkiwany jest przez ok. 2,5 tys. osób; jest to obszar o charakterze miejskim; emitowany ładunek B(a)P ze wszystkich typów źródeł wynosi 2,9 kg; stężenia średnie roczne osiągają maksymalnie 2,05 ng/m 3 ; w stężeniach przeważa emisja powierzchniowa. Po wdrożeniu zaproponowanych działań naprawczych, ich pozytywne oddziaływanie na jakość powietrza (obniżenie stężeń B(a)P) będzie odczuwalne nie tylko w obszarach przekroczeń, ale także na obszarze całego miasta oraz obszarach do niego przyległych. BSIPP EKOMETRIA 22

23 3. Stan wybranych elementów środowiska dla strefy objętej Programem Ochrony Powietrza miasta Elbląg Działania naprawcze zaproponowane w POP mają ograniczony zasięg przestrzenny, tzn. realizowane będą w przestrzeni całkowicie zmienionej antropogenicznej, czyli w obszarze zurbanizowanym. Rodzaj działań oraz ich ograniczony zasięg terytorialny powodują, iż ich wpływ będzie ograniczony głównie do kilku komponentów środowiska, tzn. do: powietrza atmosferycznego, flory na terenach miejskich, człowieka oraz zabytków kultury i zagospodarowania przestrzeni miejskiej. Informacje zawarte w tym rozdziale pochodzą przede wszystkim z opracowań: Strategia Rozwoju Elbląga , Program ochrony środowiska dla miasta Elbląga do roku 2006 z uwzględnieniem perspektyw na lata , Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Miasta Elbląg, Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla miasta Elbląg, Aktualizacja, 2006 r., Plan Rozwoju Sieci Drogowej z Uwzględnieniem Transportu Zbiorowego dla Gminy Miasta Elbląg na lata , Lokalny Program Rewitalizacji Obszarów Miejskich, Wyniki monitoringu powietrza, wód, hałasu zamieszczone na stronie internetowej WIOŚ Olsztyn Lokalne warunki zagospodarowania przestrzennego Powierzchnia ogólna miasta w granicach administracyjnych wynosi 7952 ha w tym tereny zabudowane i zurbanizowane stanowią 39,6% tj ha. Dominującą formą użytkowania są obszary osiedleńcze obejmujące tereny mieszkaniowe (B), zurbanizowane tereny niezabudowane rezerwowane w planach miejscowych (Bp) oraz tereny usługowe (Bi). Stanowią one 54,7% ogółu terenów zagospodarowanych. Łączna powierzchnia terenów rekreacyjno-wypoczynkowych wynosi w Elblągu 454,5 ha co stanowi 21% terenów zurbanizowanych. Oś miasta w kształcie rozwartej litery L powstała w wyniku koncentracji rozwoju funkcji gospodarczych na północ od historycznego centrum wzdłuż rzeki Elbląg oraz na południowy wschód wzdłuż linii kolejowej. Barierą swobodnej rozbudowy miasta były z jednej strony tereny Żuław i rozlewisk jez. Drużno, a z drugiej pofalowane i pocięte jarami stoki Wysoczyzny Elbląskiej. Tereny te, dzięki swym walorom krajobrazowym i klimatycznym stały się miejscem lokalizacji osiedli domków jednorodzinnych. Miasto Elbląg w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy miasta Elbląg, podzielono na następujące strefy: BSIPP EKOMETRIA 23

24 1. Strefa centralna Osie strefy centralnej to ulice prostopadłe do osi głównej miasta (1-go Maja i Giermków) łączące zespół staromiejski z nowym centrum, położonym na południe od Placu Konstytucji (lokalizacja Urzędu Miejskiego i Sądu Rejonowego). Strefa centralna obejmuje 57,1 ha w tym Centrum Wschód oraz obszar intensywnie zabudowanej części północnej Starego Miasta Nowe Miasto. Stare Miasto posiada aktualnie zabudowę mieszkalno-usługową na ok. 60% powierzchni intensywnie zabudowanej w roku Układ ulic staromiejskich, a szczególnie Rynek oraz nadrzeczne bulwary stanowią jedne z najważniejszych publicznych przestrzeni o dominującym ruchu pieszym oraz podstawowym znaczeniu w kreowaniu tożsamości kulturowej miasta. 2. Strefa śródmiejska Strefa śródmiejska o powierzchni 168,5 ha otacza od północy, wschodu i południowego wschodu strefę centralną. Zaliczono do niej zespoły zabudowy mieszkaniowej o charakterze śródmiejskim i częściowo osiedlowym, w tym również ciągi mieszkalno-usługowe (ul. Grunwaldzka, Mickiewicza, Bema, 12 go Lutego, Słoneczna, Nowowiejska). Strefa obejmuje na południowo-wschodnim skraju zespół dworców z przestrzenią publiczną Placu Dworcowego i ul. Grunwaldzkiej, na północnym skraju zespół usług kulturalno-sportowo-rozrywkowych (Teatr Miejski, wielofunkcyjny ośrodek kultury, multikino, krytą pływalnię i kryte lodowisko). Od północy strefę śródmiejską zamyka przestrzeń publiczna Placu Kazimierza Jagiellończyka. Do strefy Śródmiejskiej włączono część historycznego układu miejskiego tzw. Wyspę Spichrzów oraz część Doliny Kumieli o charakterze centralnego zespołu zieleni parkowej. 3. Strefa historycznych przedmieść Strefa historycznych przedmieść o powierzchni 721,7 ha obejmuje zespoły starej przedmiejskiej zabudowy mieszkaniowej i mieszkaniowo-usługowej z XIX i XX wieku o zróżnicowanych formach. Kontrasty form zabudowy łagodzi dość znaczna ilość zieleni przydomowej starych osiedli. Strefa historycznych przedmieść obejmuje również intensywnie zabudowane obszary przemysłowe, w tym położone nad rzeką Elbląg oraz przy linii kolejowej, tereny dawnego Zamechu. 4. Strefa zabudowy osiedlowej Strefa zabudowy osiedlowej o powierzchni 328 ha obejmuje największe osiedla sypialniane, w tym osiedle Na Stoku, Kępa Północna, Zawada, Nad Jarem, Kamionka, Truso i inne oraz tereny intensywnej zabudowy jednorodzinnej na obszarze historycznego zainwestowania miejskiego. 5. Strefa zabudowy peryferyjnej Strefa zabudowy peryferyjnej obejmuje osiedla podmiejskie na terenach dawnych wsi Bielany, Dąbrowa, Krasny Las, Próchnik, Rubno, a także poza obszarem historycznego zainwestowania miejskiego (Łęczycka, Okólnik, Sadyba Wsch.). Dominuje tu forma zabudowy jednorodzinnej wolnostojącej na działkach o pow m 2. W tej strefie znalazła się także rozproszona zabudowa siedliskowa na terenie żuławskim tj. położonym na zachód od rzeki Elbląg i osiedla przy ul. Grochowskiej. Strefa charakteryzuje się rozciągniętym układem gniazdowym. Poszczególne osiedla otoczone są terenami rolnymi i leśnymi. Część osiedli położona jest w granicach Parku Krajobrazowego Wysoczyzna Elbląska (np. Dąbrowa, Próchnik), bądź sąsiaduje z obszarem Parku Krajobrazowego (Krasny Las, Bielany, Sadyba Wschodnia, Łęczycka). BSIPP EKOMETRIA 24

25 Około 49% terenów mieszkaniowych w mieście znajduje się w granicach wielorodzinnych zespołów mieszkaniowych. Około 53% ogólnej liczby ludności, to ludność zamieszkała osiedlowe zespoły mieszkaniowe, przy czym w zespoły te obejmują najmniejszą liczbę budynków, w porównaniu z innymi typami zespołów mieszkaniowych. Obszary przewidziane do objęcia programami rewitalizacji w mieście Elbląg to: 1. Zespół Starego Miasta zniszczony w 90% podczas II wojny światowej; obszar objęty strefą A ścisłej ochrony konserwatorskiej. 2. Strefa Śródmiejskich zespołów mieszkaniowo usługowych w skład strefy wchodzą obszary: Wyspy Spichrzów wraz z zabytkową fosą miejską oraz dwoma pojedynczymi budynkami zabytkowymi strefa B ochrony konserwatorskiej, starej dzielnicy mieszkaniowej Osiek na południe od centrum strefa B ochrony konserwatorskiej, Śródmieście Wschód (teren między ul. Związku Jaszczurczego, Bema, Feromskiego i Grunwaldzkiej) fragmenty objęte są strefą B ochrony konserwatorskiej, Śródmieście Północ (teren między ulicami Armii Krajowej, Stoczniowa, Teatralna, Nowowiejska i Traugutta); na terenie znajdują się pojedyncze zabytki, doliny rzeki Kumieli z Parku Traugutta (okolice cmentarza) oraz zespołem mleczarni do likwidacji. 3. Strefa historycznego kompleksu przemysłowego w skład strefy wchodzą: obszar dawnego Zamechu przy ul. Grunwaldzkiej; w dużej części nastąpiła tu zmiana funkcji przemysłowej na usługową, obszar dawnego Zamechu przy ul. Stoczniowej i Dolnej; przewiduje się procesy przekształceń funkcjonalnych, szczególnie w obiektach zabytkowych i sąsiadujących ze Starym Miastem, obszar dawnego EZNS nad rzeką Elbląg. 4. Strefa starych przedmieść: rejon ul. Grochowskiej (Zawodzie), rejon ul. Kilińskiego Fredry, rejon ul. Słowackiego Kolejowej, rejon ul. Browarnej Robotniczej, rejon ul. Krakusa Obrońców Pokoju, rejon ul. Fałata Królewieckiej Moniuszki, rejon ul. Częstochowskiej Metalowców, rejon ul. Fyrardowskiej Suwalskiej Szczyglej, rejon ul. Modlińskiej Szucha, rejon ul. Grottgera Rawskiej, rejon ul. Łódzkiej Skrzydlatej (Zatorze). 5. Strefa zabudowy osiedlowej osiedla z lat 60-tych, 70-tych i 80-tych, tzw. blokowiska : osiedle Na Stoku, osiedle Zawada, osiedle Nad Jarem. BSIPP EKOMETRIA 25

26 6. Strefa podmiejska: osiedle popegeerowskie Zajazd, zespół mieszkaniowy Rubno, zespół mieszkaniowy dawnego SKR Dąbrowa, zespół mieszkaniowy dawnej cegielni Dębica, zespół dworsko parkowy w Zajeździe, zespół dworsko pałacowy w Krasnym Lesie, zespół dworsko pałacowy przy ul. Chrobrego, kościół w Próchniku wraz z otoczeniem, Park Miejski Bażantarnia wraz z muszlą koncertową i bryłą restauracji Myśliwska ul. Marymoncka. Działania naprawcze zaproponowane w Programie prowadzone będą w prawie wszystkich mieszkalnych dzielnicach Elbląga, tj. w dzielnicy: Bielany, Zawada, Zakrzewo, Rakowo, Śródmieście, Witoszewo, Dębica, Warszawskie Przedmieście Jakość powietrza w strefie Wpływ na jakość powietrza w strefach ma wiele czynników, jednak głównym jest wielkość i rodzaj emisji zanieczyszczeń do powietrza. Program Ochrony Powietrza dotyczy zanieczyszczeń benzo(a)pirenem, jednak skrótowo scharakteryzowano stan aerosanitarny strefy i całego województwa w stosunku do większości normowanych zanieczyszczeń. W województwie warmińsko-mazurskim w 2011 r.: Średnie roczne stężenia dwutlenku azotu kształtowały się poniżej średniorocznego stężenia dopuszczalnego, które wynosi 40 µg/m 3. Najwyższe średnioroczne stężenie zanotowano na stacji w Ostródzie 16,4 µg/m 3. W 2011 roku maksymalne stężenia jednogodzinne zanotowane na stacjach w Ostródzie (167,7 µg/m 3 ) oraz w Elblągu (165,4 µg/m 3 ) były wyższe od zanotowanych w 2010 roku. Notowane stężenia dwutlenku siarki mają charakter sezonowy i ich wartość związana jest z energetyką grzewczą. Wyższe stężenia SO 2 notowane są w okresie od października do marca. Notuje się wtedy ekstremalne wartości jednogodzinnych i średniodobowych stężeń SO 2. Maksymalne stężenie średniodobowe i jednogodzinne zanotowano w Gołdapi, wynosiły one odpowiednio: 29,7 µg/m 3 i 43,2 µg/m 3. Najwyższe stężenia pyłu PM 10 notowane są w sezonie grzewczym, w czasie niskich temperatur. W stosunku do roku 2010 wartości zanotowane na stacji w Elblągu wskazują na poprawę jakości powietrza na terenie miasta pod kątem zanieczyszczenia pyłem PM 10. Zarówno średnia roczna, jak i liczba dni z przekroczeniem wartości dopuszczalnej były niższe niż w 2010 roku. W 2011 roku w Olsztynie zanotowano 34 dni z przekroczeniami dopuszczalnej wartości dobowej. Dopuszcza się wystąpienie 35 dni z przekroczeniem wartości dobowej. Zanieczyszczenie powietrza pyłem zawieszonym PM 10 w Nidzicy było podobne jak w 2010 roku, z nieznaczną tendencją do zwiększania się BSIPP EKOMETRIA 26

27 zarówno średniej rocznej, jak i liczby dni z przekroczeniami dopuszczalnej wartości dobowej. Stężenia średnioroczne ołowiu są bardzo niskie, kształtują się na poziomie do 5% wartości dopuszczalnej. 8-godzinne stężenia tlenku węgla w roku 2011 kształtowały się od 1780 µg/m 3 w Elblągu do 2245 µg/m 3 w Ostródzie. Wartości maksymalne nigdy nie przekroczyły połowy wartości dopuszczalnej. Na każdej ze stacji pomiarowych w 2011 roku zanotowano przynajmniej jeden dzień, w którym zarejestrowano ośmiogodzinną średnią powyżej wartości 120 µg/m 3. Najwięcej takich dni zanotowano w Elblągu 12, a najmniej w Mrągowie 6. Brak dni z przekroczeniem wartości 120 µg/m 3 oznacza spełnienie kryterium określonego dla celu długoterminowego. Najwyższe stężenie średnioroczne pyłu PM 2,5 zarejestrowano w Olsztynie 19,7 µg/m 3. Wszystkie stężenia zanotowane na stacjach w województwie warmińsko-mazurskim mieściły się poniżej wartości poziomu dopuszczalnego, który ma być osiągnięty do 2020 roku. Ocena za rok 2011 dla B(a)P została dokonana na podstawie pomiarów przeprowadzonych na stacjach w Olsztynie, Elblągu i Nidzicy. Poziomy benzo(a)pirenu zanotowane w 2011 roku są na bardzo zbliżonym poziomie do stężeń zanotowanych w 2010 roku, czyli: w Nidzicy na poziomie 3,8 ng/m 3, Olsztynie 1,7 ng/m 3, Elblągu 2,8 ng/m 3. Na każdej ze stacji zarejestrowano przekroczenie poziomu docelowego. W wyniku oceny jakości powietrza przeprowadzonej za rok 2011, biorąc pod uwagę kryterium ochrony zdrowia, strefę miasto Elbląg zakwalifikowano do klasy C pod względem zanieczyszczenia powietrza benzo(a)pirenem, gdyż stwierdzono przekroczenie poziomu docelowego B(a)P o okresie uśredniania wyników pomiarów rok kalendarzowy. Tabela 1. Pomiary stężeń B(a)P w strefie miasto Elbląg w 2011 roku Lp. Stanowisko Kod krajowy stacji 1. Elbląg ul. Bażyńskiego Typ pomiaru B(a)P rok [ng/m 3 ] WmElblagWIOS_Bazynsk Man. 2, % przekroczenia W 2011 roku na terenie strefy miasto Elbląg pomiary stężeń benzo(a)pirenu prowadzone były na jednej stacji manualnej. Na stanowisku pomiarowym w Elblągu poziom docelowy stężenia średniorocznego został przekroczony o ponad 180%. BSIPP EKOMETRIA 27

28 Emisja przemysłowa Najważniejsze zakłady przemysłowe, decydujące o emisji przemysłowej z procesów technologicznych, prowadzą od wielu lat działania ukierunkowane na redukcję emisji zanieczyszczeń do powietrza. Dzięki coraz sprawniejszym metodom odpylania dochodzącym do 99% redukcja pyłu, a wraz z nim wszystkich substancji w nim niesionych, w tym B(a)P ulega prawie 100% redukcji. Zgodnie z obliczeniami wykonanymi w ramach Programu Ochrony Powietrza dla miasta Elbląg z 2011 r. rozkład stężeń B(a)P wyznaczonych poprzez modelowanie wskazuje na bardzo lokalne i minimalne oddziaływanie emisji przemysłowej na terenie strefy. Elbląg to ośrodek przemysłu ciężkiego (Scana Zamech zajmująca się produkcją śrub napędowych do statków oraz Zakład Metalurgiczny ALSTOM Power) oraz przemysłu spożywczego (browar wchodzący w skład Grupy Żywiec). W mieście funkcjonuje Elbląska podstrefa Warmińsko Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, o powierzchni 46 ha, leżące nad rzeką Elbląg, przy ulicy Mazurskiej i Radomskiej oraz w Elbląskim Parku Technologicznym na Modrzewinie Południe. W 2011 roku w Elblągu funkcjonowało podmiotów gospodarczych. Struktura podmiotów gospodarczych w rozbiciu na poszczególne działy gospodarki prezentowała się w sposób następujący: rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo, rybactwo 0,9% wszystkich podmiotów, przemysł i budownictwo 18,4%, usługi 80,7%. Stężenia benzo(a)pirenu dla wartości średniorocznych pochodzące z zakładów przemysłowych dochodzą maksymalnie do 1,8% wartości docelowej, a na większości terenu strefy wynoszą zaledwie 0,2% tej wartości. W celu zmniejszenia negatywnego wpływu przemysłu na środowisko, wszędzie gdzie jest to możliwe, musi być stosowana metoda najlepszych dostępnych środków technicznych (BAT). Największą instalację na terenie strefy miasto Elbląg stanowi HOME CONCEPT Sp. z o. o. Olsztyn zakład w Elblągu, jednak, ze w względu na charakter emisji (emisja zorganizowana, wysokie emitory, zastosowanie technik odpylania), stężenia B(a)P w strefie pochodzące z tego źródła nie są wysokie. Do największych źródeł zanieczyszczeń przemysłowych w województwie warmińsko-mazurskim należą instalacje energetycznego spalania paliw o nominalnej mocy cieplnej przekraczającej 50 MW. Na terenie województwa znajduje się 7 takich instalacji, w tym ENERGA Kogeneracja Sp. z o.o., Elbląg, ul. Elektryczna 20a Systemy grzewcze w mieście Dla realizacji działań naprawczych Programu Ochrony Powietrza bardzo ważnymi zagadnieniami w miastach jest funkcjonowanie i rozwój centralnego zaopatrzenia w ciepło, czyli miejskiego systemu ciepłowniczego, sieci gazowej i możliwości zaopatrzenia mieszkańców w ciepło i gaz. Kotłownie lokalne i indywidualne systemy grzewcze są źródłem tzw. niskiej emisji. Emitują one szereg substancji wpływających negatywnie na zdrowie człowieka i środowisko przyrodnicze, m.in.: CO, SO x, NOx, pyły, zanieczyszczenia organiczne, w tym wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), dioksyny BSIPP EKOMETRIA 28

29 i furany oraz węglowodory alifatyczne. Spotęgowany, negatywny efekt tego typu ogrzewania wynika z eksploatowania niskosprawnych urządzeń grzewczych oraz spalania paliw złej jakości (zasiarczony, zapopielony i niskokaloryczny węgiel, a w szczególności odpady z gospodarstw domowych). Ponadto mała wysokość takich emitorów (kilka, -kilkanaście metrów) zmniejsza skuteczność rozpraszania się zanieczyszczeń, a występujące w okresie zimowym częste inwersje temperatury dodatkowo sprzyjają kumulacji zanieczyszczeń z niskich emitorów. Wprowadzanie do powietrza zanieczyszczeń z palenisk domowych przez osoby fizyczne nie podlega żadnym ograniczeniom prawnym, organizacyjnym czy ekonomicznym. Osoby ogrzewające mieszkania (w budynkach istniejących, inaczej jest przy budowie np. nowych domów jednorodzinnych, gdzie sposób ogrzewania może być narzucony) nie muszą uzyskiwać zgody na funkcjonowanie pieców domowych, nie podlegają kontroli w zakresie wielkości emisji i nie wnoszą opłat za korzystanie ze środowiska, nie podlegają praktycznie także kontroli w zakresie rodzaju i jakości spalanych paliw. Ponieważ w przeważającej części za przekroczenia wartości normatywnych B(a)P odpowiadają indywidualne paleniska węglowe, ich modernizacja lub likwidacja ma priorytetowe znaczenie. Obecnie jednym z głównych rozwiązań, uzasadnionych ekonomicznie i ekologicznie, jest stosowanie czystych technologii spalania węgla. Kotły nowej generacji, oparte na technice dolnego i górnego spalania w części złoża, można zaliczyć do grupy urządzeń grzewczych realizujących technologię czystego spalania węgla. Jednak najkorzystniejsze dla poprawy jakości powietrza w mieście jest podłączanie budownictwa wielorodzinnego i jednorodzinnego do miejskiego systemu grzewczego. Możliwości korzystania z energii odnawialnej natomiast, w indywidualnych systemach grzewczych, są raczej ograniczone ze względu na bariery finansowe i techniczne. Indywidualne gospodarstwa domowe mają wielkie możliwości ochrony powietrza atmosferycznego poprzez oszczędzanie energii. Jednym z podstawowych działań, mających na celu ograniczenie zużycia energii cieplnej przez mieszkańców, jest termomodernizacja budynków poprzez docieplanie ścian, wymianę lub doszczelnienie okien i drzwi zewnętrznych. Termomodernizacja ogranicza bezpośrednio stratę ciepła do otoczenia, co zmniejsza ilość spalanych paliw w kotłowniach i indywidualnych piecach, a więc zmniejsza emisję zanieczyszczeń powietrza, a w przypadku spalania paliw stałych także emisję odpadów paleniskowych. Biorąc pod uwagę, że za ponadnormatywne stężenia B(a)P w Elblągu odpowiedzialna jest przede wszystkim emisja z niskich emitorów energetycznych (jej udział miejscami w mieście przekracza poziom docelowy o 130%), narzędziami wspomagającymi proces redukcji niskiej emisji powinny być: polityka finansowa (miejska i wojewódzka) wspomagająca właścicieli lokali zdecydowanych do zamiany ogrzewania węglowego na ogrzewanie proekologiczne, z priorytetem na podłączenie do centralnego systemu zaopatrzenia w ciepło (m.s.c.), Program Ograniczenia Niskiej Emisji, który może być podstawą do wnioskowania o dotacje z funduszy europejskich oraz funduszy celowych. W pierwszej kolejności programem tym należałoby objąć dzielnice: Bielany, Zawada, Zakrzewo, Rakowo, Śródmieście, Witoszewo, Dębica, Warszawskie Przedmieście. BSIPP EKOMETRIA 29

30 Zaopatrzenie w ciepło Obecnie istniejące potrzeby cieplne miasta Elbląg są zaspokajane: z miejskiej sieci ciepłowniczej zasilanej przez: Elektrociepłownię Elbląg (EC) będąca własnością Koncernu Energetycznego ENERGA S.A. w Gdańsku, Ciepłownię Dojazdowa będąca własnością Elbląskiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Elblągu (EPEC), z kotłowni lokalnych oraz indywidualnych, za pomocą indywidualnych pieców opalanych węglem lub drewnem, gazowych, olejowych, elektrycznych, kominków norweskich itp. EC zlokalizowane jest po północno-zachodniej, a Dojazdowa po południowozachodniej stronie miasta Elbląg. Około 70% potrzeb cieplnych miasta pokrywanych jest z miejskiej sieci ciepłowniczej zasilanej z Elektrociepłowni, Ciepłowni Dojazdowa oraz kilku kotłowni lokalnych należących do EPEC. Pozostała część potrzeb cieplnych pokrywana jest z około 50 kotłowni lokalnych. Ciepłownia EPEC jest to ciepłownia o mocy cieplnej nominalnej 40 MW, wyposażona w dwa kotły WR-10 i jeden WR-5 M (wszystkie zmodernizowane). Prace modernizacyjne polegały na montażu ekonomizerów na wszystkich kotłach, wymiany układu odpylania na wszystkich kotłach, zautomatyzowaniu procesu odpylania poprzez montaż układu pneumatycznego zwrotu koksiku do kotła i przystosowaniu kotła nr 1 do współspalania biomasy. Ciepłownia Dojazdowa jest równorzędnym źródłem z EC i pracuje na wspólną sieć cieplną w okresie sezonu grzewczego. Elektrociepłownia Elbląg (ENERGA Kogeneracja Sp. z o.o.) jest głównym dostawcą ciepła dla miasta. Jej główne dane znamionowe to: moc dyspozycyjna elektryczna zainstalowana: 49 MW osiągalna: 42 MW osiągalna cieplna - ogółem: 242 MWt w tym: woda gorąca: 225 MWt woda gorąca w skojarzeniu: 175 MWt para technologiczna: 17 MWt. Podstawowe urządzenia zainstalowane: trzy kotły parowe węglowe OP-130, o łącznej mocy cieplnej 336 MWt, o wydajności osiągalnej po 130 t/h każdy i parametrach pary 3,8 MPa i 450 C; jeden kocioł wodny węglowy WP-120 o mocy cieplnej 140 MWt; trzy turbozespoły o łącznej mocy 49 MWe: turbozespół T2 AT-12 (przeciwprężny) o mocy 12 MWe oraz 55 MWt; turbozespół T5 CKD (upustowo-kondensacyjny) o mocy elektrycznej 25 MWe, który w sezonie grzewczym pracuje w układzie z pogorszoną próżnią z maksymalną mocą elektryczną 18 MWe i cieplną 65 MWt; BSIPP EKOMETRIA 30

31 turbozespół T6 AT-12 (upustowo-kondensacyjny) o mocy elektrycznej 12 MWe, który w sezonie grzewczym pracuje w układzie z pogorszoną próżnią z maksymalną mocą elektryczną 12 MWe i cieplną 55 MWt. ENERGA Kogeneracja Sp. z o.o. zamierza uruchomić na początku 2013 roku nowy blok energetyczny spalający biomasę pelety ze słomy. Blok energetyczny, będzie produkował w skojarzeniu zieloną energię elektryczną oraz ciepło na potrzeby mieszkańców Elbląga. Instalacja wyposażona będzie między innymi w turbogenerator o mocy elektrycznej 25 MWe oraz kocioł parowy z rusztem o wydajności 90 ton pary na godzinę. Planowana roczna produkcja energii elektrycznej to około 165 tysięcy MWh oraz ciepła około 796 tysięcy GJ. Planowane zużycie biomasy to około 135 tysięcy ton rocznie. Miejska sieć ciepłownicza posiada rezerwy przesyłowe, co stwarza możliwości podłączenia kolejnych obiektów. Zaopatrzenie w gaz Gaz jest doprowadzany do miasta z sieci krajowej, magistralą z kierunku Grudziądza do dwóch stacji redukcyjnych I-go stopnia w Raczkach Elbląskich i Rubnie Wielkim. Stąd siecią średniego ciśnienia rozprowadzany jest do 15 równomiernie rozłożonych na terenie miasta stacji redukcyjnych II-go stopnia a następnie siecią niskiego ciśnienia dostarczany jest do odbiorców. Niewielka część odbiorców zasilana jest bezpośrednio z sieci średniego ciśnienia. Sieć gazowa posiada łączną długość ponad 182 km, w tym niskiego ciśnienia ponad 141, a średniego ciśnienia ponad 40 km Komunikacja samochodowa Rosnące z roku na rok natężenie ruchu samochodowego powoduje znaczący wzrost jego uciążliwości dla środowiska, szczególnie dla jakości powietrza oraz dla klimatu akustycznego. Oddziaływanie ruchu samochodowego na środowisko ma tendencje rosnące: w ostatnich latach nastąpił dynamiczny wzrost liczby poruszających się samochodów na drogach, przy niezbyt znaczącej poprawie infrastruktury drogowej. Komunikacja samochodowa nie jest znaczącym źródłem emisji benzo(a)pirenu. Stężenia B(a)P w Elblągu pochodzące od źródeł liniowych dochodzą jedynie do 0,12 ng/m 3, czyli do 12% wartości docelowej. Układ komunikacyjny Elbląga Miasto Elbląg leży w tzw. Korytarzach transportowych: łączących porty aglomeracji Gdańska poprzez Elbląg z Kaliningradem i dalej krajami nadbałtyckimi, prowadzących południkowo z aglomeracji Gdańska w kierunku Warszawy i dalej na południe Polski, drogi krajowej 22: granica państwa z Niemcami do granicy z Rosją poprzez nowoprojektowane przejście graniczne z Obwodem Kaliningradzkim. BSIPP EKOMETRIA 31

32 Podstawowy układ komunikacyjny miasta tworzą: krajowe drogi publiczne: 7 przebiegająca po południowej granicy miasta, 22 przebiegająca w ciągu drogi krajowej nr 7 od ul. Warszawskiej do Gronowa, wojewódzkie drogi publiczne: 500 ulice: Warszawska, Tysiąclecia, Grunwaldzka, Pasłęcka, 503 ulice: Rycerska, Pocztowa, Robotnicza, Browarna, Mazurska, 504 ulice: Hetmańska, 12 lutego, Królewiecka, 509 ulice: Grottgera, Łęczycka, powiatowe drogi publiczne: płk. St. Dąbka, Fromborska, Warszawska, Nowodworska, Unii Europejskiej, Brzeska, Piłsudskiego, Ogólna, Odrodzenia. Miasto Elbląg ma dwa mosty drogowe przez rzekę Elbląg, w ciągu ulic Tysiąclecia i Unii Europejskiej oraz dwie kładki dla pieszych w granicach Starego Miasta. W obszarze Elbląga funkcjonuje jeszcze trzeci most drogowy zlokalizowany jest w ciągu drogi krajowej nr 7. Ponadto dużym utrudnieniem dla komunikacji ulicznej jest występowanie tzw. czarnej rzeki tory kolejowe, które oddzielają dzielnice: Zatorze oraz Nowe Pole od pozostałych części miasta. Powyższe dzielnice z zasadniczą częścią miasta skomunikowane są jedynie poprzez jednopoziomowe przejazdy kolejowe w ciągach ulic: Lotniczej i Malborskiej. Wybudowany w ostatnim czasie wiadukt kolejowy w ulicy Akacjowej obsługuje jedynie dzielnicę Dąbki. Polityka transportowa miasta Elbląg, w tym rozwój sieci drogowej, rowerowej, transportu publicznego, opiera się na Planie Rozwoju Sieci Drogowej z Uwzględnieniem Transportu Zbiorowego dla Gminy Miasta Elbląg na lata Niekonwencjonalne źródła energii Przez niekonwencjonalne źródła energii należy rozumieć, zgodnie z art. 3 ustawy Prawo energetyczne (Dz. U nr 0 poz. 1059), źródła, które nie wykorzystują w procesie przetwarzania spalania organicznych paliw kopalnych. Zgodnie z Polityką energetyczną Polski w 2020 r. udział energii odnawialnej w krajowym bilansie energetycznym powinien osiągnąć 15%: aż 45% energii odnawialnej ma pochodzić z instalacji wiatrowych, 29,3% z biomasy, 17,4% z biogazu, a 8,1% z energetyki wodnej. BSIPP EKOMETRIA 32

33 Wykorzystanie OZE w Elblągu Biogaz jest pozyskiwany z Oczyszczalni Ścieków gdzie jest spalany w 2 agregatach 180 kwe. Ponadto energetyczne wykorzystanie tego surowca jest stosowane na wysypisku odpadów komunalnych w Gronowie Górnym (wysypisko poddane rekultywacji). Kompleksowy projekt rekultywacji wysypiska został zrealizowany w latach Wykorzystywany jest tutaj biogaz do napędu agregatów o mocach 213 kwe (przewiduje się wykorzystanie energii cieplnej skojarzonej - ok.500 kjt). EPEC dostosował jeden kocioł w Ciepłowni Dojazdowa do spalania biomasy (zrębki wierzbowe) we współspalaniu z węglem i zamierza w przyszłości wprowadzić takie samo rozwiązanie na dwóch pozostałych kotłach, jeśli zaistnieją korzystne relacje cenowe tych paliw. W Elblągu poprzez instalacje z użyciem pomp ciepła ogrzewane są głównie budynki jednorodzinne. W zakresie wykorzystania energetyki wodnej na terenie działania ENERGA S.A. Odział Elbląg działają własne elektrownie wodne (3,3 MW) oraz małe elektrownie wodne (0,2 MW) Szata roślinna Do najczęściej spotykanych w środowisku zurbanizowanym form roślinności zaliczyć można: lasy komunalne, formy o dużej powierzchni: parki, tereny sportowe i rekreacyjne, cmentarze, tereny uprawne, ogródki działkowe, przyszpitalne, kościelne, dydaktyczne, formy o małej powierzchni takie jak zieleńce przydomowe i osiedlowe, tereny zabaw dla dzieci, skwery i rabaty reprezentacyjne, zieleń towarzysząca szlakom komunikacyjnym, promenadom, alejom, bulwarom oraz zieleń krajobrazu otwartego. Podstawowym zadaniem zieleni na terenie miasta jest łagodzenie niekorzystnych warunków życia wynikających z nadmiernej presji człowieka na środowisko naturalne. Do najważniejszych funkcji zieleni miejskiej zalicza się wobec tego funkcję ekologiczną, polegającą głównie na poprawie stanu środowiska przyrodniczego miasta, między innymi poprzez poprawę jakości powietrza, tłumienie hałasu, regulację stosunków wodnych, ochronę gleb itd. Tereny zielone, zwłaszcza duże tereny otwarte zlokalizowane na obrzeżach miasta, pełniące funkcje klinów napowietrzających, odgrywają ważną rolę w wymianie powietrza. Przestrzenie zielone w centralnych częściach miasta poprawiają warunki wilgotnościowe i sanitarne powietrza. Ważna jest funkcja społeczna polegająca na współuczestniczeniu w wytwarzaniu przestrzeni publicznej miasta. Zieleń posiada również funkcję estetyczną. Następuje to poprzez uczestniczenie w kształtowaniu krajobrazu miejskiego i ładu przestrzennego wywołującego w świadomości człowieka wrażenie porządku, harmonii i przejrzystości struktury miejskiej. Duży udział zieleni w obrębie danej części miasta wpływa bezpośrednio na jej lepszą ocenę w oczach mieszkańców i odgrywa ważną rolę w postrzeganiu dzielnicy jako przyjaznej dla mieszkańców. Roślinność posiada zdolność zatrzymywania zanieczyszczeń gazowych oraz cząstek stałych, w tym metali ciężkich unoszących się w powietrzu. Pasy zieleni o zwartej, wielowarstwowej strukturze zlokalizowane wzdłuż ciągów komunikacyjnych, BSIPP EKOMETRIA 33

34 pozwalają na znaczne ograniczenie zanieczyszczenia metalami ciężkimi ołowiem, kadmem i cynkiem oraz pyłami. Podobny pozytywny wpływ obserwowany jest w zakresie tłumienia hałasu. Fakt zatrzymywania zanieczyszczeń nie pozostaje jednak obojętny dla zdrowia i prawidłowego funkcjonowania roślin. Całkowita powierzchnia miasta Elbląg wynosi ha w tym: tereny zurbanizowane ha lasy i parki ha tereny uprawne ha woda 102 ha inne ha Parki i zieleńce zlokalizowane są głównie w sąsiedztwie terenów usługowomieszkalnych, w centralnej i północnej części miasta. Większe z parków to: 1. Park Modrzewie obiekt wpisany do rejestru zabytków, o powierzchni 15,24 ha, położony w północno-zachodniej części miasta w kwartale ulic: Mazurska, Odrodzenia, Wiejska i Obrońców Pokoju; 2. Park Kajki - obiekt wpisany do rejestru zabytków, o powierzchni 9,55 ha, położony w północnej części miasta w kwartale ulic: Kajki, Piłsudskiego, Fałata i Cicha; 3. Park Dolinka o powierzchni 9,7 ha, położony w centralnej części miasta w kwartale ulic: Moniuszki, Kościuszki, Agrikoli, Górnośląskiej i Traugutta; 4. Park Planty o powierzchni 3,2 ha, położony w centralnej części miasta, w kwartale ulic: 1-go Maja, Pocztowa, Armii Krajowej i 12-go Lutego; 5. Park Oliwski o powierzchni 3 ha, zlokalizowany w dolinie rzeki Kumieli między ulicą Kwiatową i Górnośląską. Znaczną część zieleni miejskiej tworzą ogrody działkowe zajmujące ponad 454 ha. Lasy stanowią ok. 24% terenu znajdującego się w granicach administracyjnych miasta. Lasy w Elblągu położone są w jego północno-wschodnich i wschodnich rejonach. Tereny te należą do otuliny Parku Krajobrazowego Wysoczyzna Elbląska oraz do samego Parku. BSIPP EKOMETRIA 34

35 3.4. Obszary prawnie chronione na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Rysunek 2. Obszary prawnie chronione w rejonie strefy miasto Elbląg1 Obszary Chronionego Krajobrazu Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej obejmuje swymi granicami północną część miasta (ulice Fromborska, Królewiecka, Kościuszki i Łęczycka). Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej to obszar chroniony obejmujący najciekawsze fragmenty Wysoczyzny Elbląskiej, porośnięty głównie lasami bukowymi. 1 Źródło: Program Ochrony Środowiska dla miasta Elbląg BSIPP EKOMETRIA 35

36 Park został utworzony 26 kwietnia 1985 r. uchwałą WRN w Elblągu (Uchwała Nr VI/51/85). Powierzchnia Parku: ha, powierzchnia otuliny: ha. Inne formy ochrony przyrody 76 pomników przyrody. W pobliżu Elbląga położone są dwa rezerwaty przyrody: Jezioro Drużno oraz Zatoka Elbląska Obszary chronione Natura 2000 Natura 2000 to spójna Europejska Siec Ekologiczna obejmująca: specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) wyznaczone na podstawie tzw. Dyrektywy "Siedliskowej" (Dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory), dla siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I oraz gatunków roślin i zwierząt wymienionych w załączniku II do Dyrektywy, a także obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) tworzone w ramach Dyrektywy Ptasiej (Dyrektywa Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków dla ochrony siedlisk ptaków), połączone w miarę możliwości fragmentami krajobrazu zagospodarowanymi w sposób umożliwiający migracje, rozprzestrzenianie i wymianę genetyczną gatunków. Częściowo teren miasta Elbląga obejmują następujące obszary Natura 2000: 1. Siedliskowe Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana (PLH280007) Ostoja obejmuje polską część płytkiego (2,3 m średnio) zalewu przymorskiego, o słonawej wodzie, wraz z Mierzeją Wiślaną oddzielającą go od Bałtyku oraz wąski pas depresyjnych najczęściej terenów lądowych, przylegających od strony południowej do Zalewu, będących w przeszłości częścią jego wód. Do Zalewu wpada wiele rzek: kilka ramion Wisły, Elbląg, Bauda, Pasłęka oraz duża liczba pomniejszych rzek i strumieni. Szybkie zmiany poziomu wody w zalewie dochodzą w ciągu dnia do 1,5 m. Przy brzegach zbiornika rozciągają się rozległe płaty szuwarów, osiągające szerokość kilkuset metrów. Występują w postaci 1-2 pasów, równoległych do brzegu. W zalewie występuje bogata roślinność zanurzona. W skład ostoi wchodzi również półwyspowy fragment Mierzei Wiślanej od miejscowości Kąty Rybackie do granicy państwa. W rzeźbie terenu Mierzei można wyróżnić strefę piaszczystej plaży nadmorskiej oraz równoległy do niej pas wydm białych i wydm brązowych. Wały wydmowe są wysokie, mają nieregularne kształty i stoki o stromych zboczach, co sprawia, że krajobraz Mierzei jest niezwykle dynamiczny. Odmienny charakter ma nizina przylegająca do Zalewu Wiślanego. Większość terenu mierzei (80%) pokrywa las. Lokalnie w zagłębieniach między wydmami wykształciły się torfowiska wysokie i przejściowe. W pasie przylegającym do Zalewu Wiślanego występują zbiorowiska roślinności nawydmowej. Jezioro Drużno (PLH280028) jest przykładem półnaturalnego ekosystemu, gdyż zarówno jego wielkość jak i kształt jest wypadkową działań procesów naturalnych zachodzących w dolnej delcie Wisły i prowadzonej tu od kilku wieków gospodarki człowieka (obwałowania, BSIPP EKOMETRIA 36

37 osuszanie, systemy kanałów i rowów, polderyzacja). Bujna i różnorodna szata roślinna, a także specyficzne warunki fizyczne - silnie rozbudowana linia brzegowa, obecność wysp i kęp pływających - sprzyja występowaniu wielu gatunków ptaków i innych gatunków związanych z wodno-lądowym środowiskiem. Łącznie występują tu 4 typy siedlisk przyrodniczych z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz 8 gatunków z Załącznika II. Występuje co najmniej 18 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). 2. Ochrony ptaków Zalew Wiślany (PLB280010), Jezioro Drużno (PLB280013) Lokalne warunki klimatyczne Na stan zanieczyszczenia powietrza na danym obszarze wpływają czynniki klimatyczne makroskalowe, modyfikowane przez regionalne i lokalne warunki fizycznogeograficzne, w tym mezoklimat i klimat lokalny. Istotne są, poza wielkością emisji, czynniki wpływające na przemieszczanie się zanieczyszczeń w przestrzeni, w tym na duże odległości, oraz umożliwiające kumulację zanieczyszczeń w warstwie przyziemnej (do wysokości około 100 metrów od powierzchni Ziemi), a także stany i warunki słabej wymiany poziomej i pionowej zanieczyszczonego powietrza oraz warunków mieszania. Wpływ warunków meteorologicznych na wielkość emisji ujawnia się przede wszystkim jako: Wpływ warunków termicznych, które oddziałują na długość, terminy rozpoczęcia i zakończenia oraz intensywność sezonu grzewczego, wpływają również na dobowe i sezonowe cykle natężenia ruchu samochodowego itd. Sterowanie dotyczy także kierunków przemieszczania się zanieczyszczonych mas powietrza, poprzez związek z ciśnieniem atmosferycznym. Ruch powietrza odbywa się od obszarów o wyższym ciśnieniu ku obszarom o niższym ciśnieniu. Jakość powietrza w obszarach (województwach, strefach itp.) wiąże się z wielkością ładunku i depozytu zanieczyszczeń z napływu transgranicznego (spoza kraju) oraz z łącznego napływu z uwzględnieniem wszystkich źródeł spoza strefy. Kształtowanie warunków rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w atmosferze. O zróżnicowaniu stężenia zanieczyszczeń wokół źródła emisji w bardzo dużej mierze decydują warunki meteorologiczne, przede wszystkim prędkość i kierunek wiatru. Odpowiadają one za tempo i drogę przemieszczania emitowanych zanieczyszczeń. Sytuacje synoptyczne, można ogólnie podzielić na korzystne lub niekorzystne dla rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. Dotyczy to warunków przemieszczania w poziomie, wynoszenia i mieszania pionowego powietrza ( Projekt Krajowego planu działań na rzecz wyeliminowania przekroczeń poziomów dopuszczalnych pyłu PM 10 (w tym PM 2.5 ) ze szczególnym uwzględnieniem niskiej emisji, Warszawa 2009). BSIPP EKOMETRIA 37

38 Szczególnie niekorzystne dla rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń są sytuacje ciszy (prędkość wiatru poniżej 0,5 m/s) lub bardzo słabych wiatrów, występowania niskich inwersji temperatury, występowania mgły. Z innych czynników fizycznogeograficznych ważne są ukształtowanie i pokrycie terenu. Gęsta zabudowa, położenie emitorów w obniżeniach terenu, bariery architektoniczne lub naturalne zasłaniające napływ powietrza sprzyjają kumulowaniu się zanieczyszczeń. Lokalne stosunki klimatyczne Elbląga, jak wszystkich większych miast, kształtowane są nie tylko w wyniku frontów atmosferycznych, ale również w wyniku wielu innych czynników, do których zalicza się między innymi: dopływ do atmosfery sztucznie wytwarzanego ciepła, dopływ zanieczyszczeń czy zmiany charakteru podłoża. W wyniku tego w mieście częściej niż na obszarach pozamiejskich obserwuje się wyższe sumy opadów, częstsze występowanie mgieł, zmniejszenie siły wiatrów oraz występowanie silnych turbulencji powietrza. Warunki pogodowe na danym obszarze bardzo silnie wpływają na kumulację bądź rozpraszanie zanieczyszczeń. Niskie temperatury, a zwłaszcza jej spadek poniżej 0 C, z czym wiąże się większa emisja na skutek wzmożonego zapotrzebowania na ciepło, okresy bezwietrzne lub o małych prędkościach wiatrów (brak przewietrzania miasta), dni z mgłą, wskazujące często na przyziemną inwersję temperatury, hamującą dyspersję zanieczyszczeń (występujące najczęściej w okresie jesienno-zimowym), okresy następujących po sobie kilku, a nawet kilkunastu dni bez opadów (brak wymywania zanieczyszczeń) są warunkami sprzyjającymi kumulowaniu się zanieczyszczeń. Natomiast warunki pogodowe, które sprzyjają rozpraszaniu zanieczyszczeń, to: duże prędkości wiatrów (lepsze przewietrzanie), opad, który zapewnia wymywanie zanieczyszczeń, dni ciepłe, słoneczne, sprzyjające powstawaniu pionowych prądów powietrza (konwekcja), zapewniając wynoszenie zanieczyszczeń. Elbląg leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego, w tzw. Mazurskiej dzielnicy klimatycznej, najchłodniejszej z nizinnych części Polski (szczególnie zimne wiosny i zimy). Klimat lokalny Elbląga charakteryzuje się dużą zmiennością stanów pogody. Tereny wysoczyznowe (krasny Las, Próchnik, Dąbrowa) charakteryzuje się większymi amplitudami temperatur, niższą roczną temperaturą, dłużej trwającymi przymrozkami, wyższymi opadami i dłuższym zaleganiem pokrywy śnieżnej w stosunku do obszaru Żuław. Klimat lokalny cechują średnie roczne opady, wynoszące ok. 600 mm. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi ok. +7,0 C z maksimum w lipcu ok. +17,5 C i minimum w styczniu ok. -2,5 C. Przeciętnie w ciągu roku opady występują przez ok. 160 dni, liczba dni z przymrozkami wynosi 140, natomiast pokrywa śnieżna zalega średnio przez 83 dni. Okres wegetacyjny jest bardzo krótki, dla rejonu Elbląga wynosi tylko około 200 dni. W ciągu całego roku dominują wiatry południowo-zachodnie i zachodnie. Jesienią i zimą wzrasta udział wiatrów południowych, zaś wiosną i latem północnozachodnich. W obszarach zabudowanych miasta występują charakterystyczne odstępstwa właściwe dla dużych zespołów miejsko-przemysłowych. Wiążą się one z powstaniem miejskiej wyspy ciepła, obejmującej zasadniczo centrum, ze wzrostem temperatur minimalnych o 1-2 C i temperatury średniej o około 0,5 C, ograniczoną wentylacją naturalną zabudowy w centrum lub też hiperwentylacją w obrzeżnych osiedlach wielorodzinnych. Zmniejszona jest też częstość występowania mgieł lub zamgleń. Z kolei w terenach najniżej położonych, o podłożu naturalnym, lecz wilgotnym, mogą pojawiać się ze zwiększoną częstością warunki wysokiej wilgotności powietrza, BSIPP EKOMETRIA 38

39 prowadzące do tworzenia się mgieł i radiacyjnych spływów powietrza chłodnego z wyżej położonych miejsc Stan środowiska gruntowo-wodnego Elbląg położony jest na granicy Żuław Wiślanych i Wysoczyzny Elbląskiej, będących mezoregionami Pobrzeża Gdańskiego. Ukształtowanie terenu miasta jest bardzo zróżnicowane. Od obszarów wysoczyznowych, położonych na wysokości od 80 do 140 m n.p.m., charakteryzujących się licznymi głębokimi wcięciami erozyjnymi, do obszaru Żuław Wiślnych, położonych na poziomie 0 m n.p.m. i poniżej tego poziomu. Jest to najniżej położone miasto w Polsce. Miasto położone jest nad rzeką o tej samej nazwie, u ujścia rzeki Elbląg do Zalewu Wiślanego. Sieć hydrograficzna miasta jest dobrze rozwinięta. Główną rzeką jest Elbląg, wypływająca z jez. Drużno (położonego ok. 3 km na południe od miasta) i wpadająca do Zalewu Wiślanego. Charakterystyczną cechą tej rzeki jest dwukierunkowość przepływu przy silnych wiatrach z północy następuje cofka i wlewanie zasolonych wód zalewowych do rzeki. Ważniejszymi dopływami rzeki Elbląg są rzeki spływające z wysoczyzny: Babica, Kumiela, Dunówka i Dąbrówka (dopływy prawostronne) oraz Fiszewka (dopływ lewostronny). Ponadto miasto poprzez kanał ma połączenie z Nogatem. Łączna powierzchnia wód stojących w granicach miasta wynosi 30 ha. Zbiorniki wodne najczęściej nie przekraczają 1,0 ha. Największe jeziora w Elblągu to: Stare, Martwe i Goplanica. Na obszarze miasta występują głównie gleby brunatne właściwe, wykształcone z ciężkich lub średnich glin zwałowych przemieszanych z piaskami gliniastymi i słabo gliniastymi oraz piaskami luźnymi. Charakterystyczną cechą tych gleb jest dobrze rozwinięty poziom próchniczy o zabarwieniu szarobrunatnym. Na terenie miasta są to jednak gleby zdegradowane przez postępującą urbanizację i antropopresję Podsumowanie uwarunkowań przyrodniczych W zakresie uwarunkowań przyrodniczych nie istnieją żadne przesłanki za tym, aby nie realizować działań naprawczych zaproponowanych w Programie Ochrony Powietrza. Działania związane ze zmianą sposobu ogrzewania oraz z pracami termo będą odbywały się w zabudowanej, zurbanizowanej części miasta. Żaden z elementów środowiska nie koliduje z tymi działaniami, a wręcz przeciwnie działania te są niezbędne dla poprawy jakości powietrza, a co za tym idzie jakości życia mieszkańców miasta Elbląga. Jakość powietrza jest także ważnym czynnikiem w turystyce, co dla miasta licznie odwiedzanego przez turystów jest niezwykle ważnym aspektem. BSIPP EKOMETRIA 39

40 4. Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji działań naprawczych określonych w projekcie Programu Programy Ochrony Powietrza są dokumentami, których głównym celem jest określenie dla danej strefy drogi do osiągnięcia celów w elemencie środowiska jakim jest powietrze atmosferyczne, ustalonych wcześniej na szczeblu regionalnym, krajowym i międzynarodowym. Należy przez to rozumieć, że odstąpienie od wdrażania zapisów przedmiotowego dokumentu oznaczać będzie odstąpienie od obowiązku realizacji strategicznych celów ochrony środowiska w kontekście szerszej perspektywy postrzegania tej problematyki, niezależnie od problemu z dotrzymaniem obowiązujących norm w zakresie jakości powietrza i sankcji za ich niedotrzymanie. W przypadku braku realizacji POP dla Elbląga, przeprowadzona analiza i ocena stanu istniejącego pozwala wykazać, że może nastąpić pogorszenie stanu środowiska. Brak realizacji Programu przyczyniać się będzie do utrwalania oraz występowania negatywnych tendencji w zakresie korzystania ze środowiska. Średnie roczne stężenia w obszarach przekroczeń, w przypadku nie podejmowania dodatkowych działań naprawczych oprócz tych wymaganych przez przepisy prawa, przedstawiać się będą następująco: Tabela 2. Prognozowane poziomy stężeń B(a)P o okresie uśredniania wyników pomiarów rok kalendarzowy w obszarach przekroczeń poziomu docelowego B(a)P w strefie miasto Elbląg w 2011 i 2023 roku Obszar Stężenia B(a)P o okresie uśredniania wyników rok kalendarzowy w 2011 roku [ng/m 3 ] Stężenia B(a)P o okresie uśredniania wyników rok kalendarzowy w 2023 roku w przypadku nie podejmowania dodatkowych działań naprawczych [ng/m 3 ] Wm11mElB(a)Pa01 2,90 2,56 Wm11mElB(a)Pa02 2,05 1,81 Zaniechanie działań naprawczych spowoduje utrzymanie złego stanu jakości powietrza w zakresie zanieczyszczeń benzo(a)pirenem lub jego dalszą degradację. To w konsekwencji będzie prowadziło do pogłębiania się negatywnego wpływu zanieczyszczonego powietrza na zdrowie ludzi, a także na kondycję zieleni miejskiej. Zanieczyszczenia powietrza powodują znaczne, negatywne skutki w zdrowiu człowieka, a także mają ujemny wpływ na aktywność środowiska przyrodniczego. Przyczyniają się również do strat w ekonomice. Jak wykazały badania prowadzone w ramach Programu CAFE (Czyste Powietrze dla Europy), jakość powietrza ma istotny wpływ na zdrowie mieszkańców. W sposób wymierny możliwe jest oszacowanie tego wpływu w postaci tak zwanych kosztów zewnętrznych, które obejmują m.in. koszty leczenia chorób powodowanych zanieczyszczeniem powietrza, czas niezdolności do pracy itp. Zarówno w przypadku gazów cieplarnianych, jak i innych zanieczyszczeń powietrza ich emisja pochodzi BSIPP EKOMETRIA 40

41 w przeważającym stopniu z gospodarki komunalnej (produkcja energii cieplnej), a także duży udział ma transport, w tym miejski. Skutki zanieczyszczeń powietrza, a co za tym idzie koszty złej jakości powietrza występują w następujących obszarach: 1. Zdrowia człowieka pojawienie się krótkotrwałych ostrych objawów (kaszel, katar, zaczerwienienie oczu), chorób przewlekłych spowodowanych zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi, wywołującymi mnogie schorzenia i choroby, stanowiące istotnie groźbę wobec zdrowia oraz życia człowieka (astma, obturacyjna choroba płuc). Chroniczne schorzenia wywoływane są najczęściej przez małe dawki zanieczyszczonego powietrza, za to na drodze systematycznej. Zdarzają się również przypadki ostrych dolegliwości związanych z poszczególnych zanieczyszczeniami powietrza atmosferycznego. B(a)P podobnie, jak inne WWA, jest kancerogenem chemicznym, wykazuje toksyczność układową, powodując uszkodzenie nadnerczy, układu chłonnego, krwiotwórczego i oddechowego. 2. Klimatu powstawanie kwaśnych deszczy, dziury ozonowej, wzmożonego efektu cieplarnianego, co z kolei negatywnie wpływa na człowieka, florę, faunę. 3. Rolnictwa zakwaszenie gleby, utrata plonów zmniejszenie plonów w rolnictwie jest powodowane zakwaszeniem gleby, ponadto zanieczyszczone powietrze atmosferyczne bezpośrednio działa niszczycielsko na rośliny uprawne. Negatywne oddziaływanie na istotne ekosystemy roślinne i wodne, powodowane globalnymi zmianami klimatycznymi. Związane jest to z najistotniejszym z procesów polegającym na wymianie gazów pomiędzy atmosferą a biosferą i hydrosferą, mianowicie z procesem asymilacji CO Lasów uszkodzenie drzew, zmniejszenie produktywności lasów. 5. Gospodarki drastyczny wzrost kosztów leczenia, koszty związane dbałością o jakość powietrza, odbudową zniszczonych budynków, koszty obejmują stratę surowców. Wyróżniamy cztery grupy strat będących udziałem zanieczyszczeń powietrza: wydatki ponoszone na rzecz ochrony powietrza atmosferycznego, straty odnoszone na skutek obniżenia stanu zdrowia obywateli, wydatki ponoszone z racji straty surowców, które jako część lotna wydzielone zostają do atmosfery, wydatki związane ze zjawiskami korozji narzędzi, materiałów i wyrobów gotowych oraz wydatki przeznaczone na renowację zniszczonych budynków, budowli i zabytków kultury. Dokładna ocena strat ekonomicznych jakie ponosi społeczeństwo i gospodarka nie jest możliwa, ze względu na trudność zarówno w identyfikacji szkód, jak i ich zasięgu. Jednak nie realizowanie działań zapisanych w Programie Ochrony Powietrza będzie skutkowało wzrostem wszystkich ww. kosztów zewnętrznych. Poniżej oceniono kierunek postępujących, przewidywanych zmian w środowisku omawianej strefy, jeśli realizacja działań naprawczych przebiegać będzie w stopniu niezadawalającym. Ograniczono się przy tym do wskaźników środowiskowych i zdrowotnych pomijając aspekty jakości życia w rozumieniu socjalnym i psychologicznym: BSIPP EKOMETRIA 41

42 Nie wdrożenie działań naprawczych wpłynie na utrzymywanie się złej jakości powietrza w mieście lub nawet na jej pogarszanie. Zasadniczym zagrożeniem związanym z nadmiernymi zanieczyszczeniami powietrza będzie dalsze pogorszenie stanu zdrowotnego mieszkańców Elbląga, jako skutek zbyt dużego zapylenia powietrza. Jakkolwiek skutki zanieczyszczenia powietrza są trudne do oszacowania, to dostępne prace naukowe z tego zakresu pokazują ich znaczący wpływ na koszty leczenia, niezdolności do pracy oraz śmiertelność. Benzo(a)piren jest głównym przedstawicielem wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), których źródłem są przede wszystkim wszelkie procesy rozkładu termicznego związków organicznych przebiegające przy niewystarczającej ilości tlenu. Nośnikiem benzo(a)pirenu w powietrzu jest pył, dlatego jego szkodliwe oddziaływanie jest ściśle związane z oddziaływaniem pyłu oraz jego specyficznymi właściwościami fizycznymi i chemicznymi. Benzo(a)piren oddziałuje szkodliwie nie tylko na zdrowie ludzkie ale także na roślinność, gleby i wodę. Wykazuje on dużą toksyczność przewlekłą, co związane jest z jego zdolnością kumulacji w organizmie. Podobnie, jak inne WWA, jest kancerogenem chemicznym. W wyniku przemian metabolicznych benzo(a)pirenu w organizmie człowieka dochodzi do powstania i gromadzenia hydroksypochodnych benzo(a)pirenu o bardzo silnym działaniu rakotwórczym. Tak więc problem nadmiernych stężeń tego zanieczyszczenia należy pilnie rozstrzygnąć. Wartość docelową B(a)P, należało osiągnąć do roku Przy czym należy podkreślić, że w przypadku zanieczyszczeń dla których określona jest wartość docelowa, a nie dopuszczalna, osiągnięcie wymaganej wartości normatywnej uzależnione zostało od możliwości finansowych i technicznych realizacji działań naprawczych. W mieście Elblągu przekroczenie średniorocznej wartości docelowej B(a)P na tle innych miast w Polsce nie jest znaczące. Może również pogarszać się stan zieleni miejskiej narażonej na presję zanieczyszczonego powietrza. Może ulegać dalszej stopniowej degradacji krajobraz kulturowy, zwłaszcza poza centrum miasta. Inne elementy środowiska pozostaną w niezmienionym stanie do obecnego (gleby, klimat, wody podziemne i powierzchniowe). W przypadku braku realizacji działań naprawczych zaproponowanych w Programie przeprowadzona analiza i ocena stanu istniejącego, pozwalają przypuszczać, że nastąpi kontynuacja istniejących trendów (zarówno pozytywnych jak i negatywnych), szczególnie dla jakości powietrza. Inną kwestią do rozważenia w przypadku nie realizowania działań naprawczych zapisanych w Programie jest groźba kar finansowych, jakie Unia Europejska może nałożyć na państwo członkowskie (w tym wypadku Polskę), jeśli określone i przyjęte, również w prawie polskim, standardy jakości powietrza nie zostaną osiągnięte i dotrzymane. W wyniku niewdrożenia przez Polskę przepisów wspólnotowych, tzn. między innymi nie doprowadzenia jakości powietrza we wszystkich strefach do wymaganych standardów, Komisja Europejska może wszcząć postępowanie przeciwko Polsce w sprawie o naruszenie przepisów BSIPP EKOMETRIA 42

43 wspólnotowych na postawie art. 226 TWE i w konsekwencji nałożyć na Polskę bardzo wysokie kary finansowe. Przykładowo 2 w przypadku Polski okresowa kara pieniężna może wynieść od do /każdy dzień, niewykonania zobowiązania po powtórnym wyroku Trybunału Sprawiedliwości. Ewentualne kary płacone przez Polskę jako kraj, który nie dotrzymuje standardów jakości powietrza będą obciążały całe polskie społeczeństwo, a w momencie ich nałożenia będą płacone tak długo jak długo problem nie zostanie rozwiązany. Koszty na działania naprawcze będą musiały tym samym wcześniej czy później zostać poniesione, a wykonanie działań, będzie skutkować zaoszczędzeniem olbrzymich kwot związanych z karami. Jednak sytuacja, gdy nie zostaną zrealizowane żadne działania naprawcze zapisane w projekcie Programu jest raczej niemożliwa, gdyż zadania te realizowane są również obecnie, w związku z ogólną tendencją podwyższania standardów życia, co wiąże się z likwidacją indywidualnego ogrzewania węglowego, a także z odnawianiem tkanki mieszkaniowej, co z kolei wiąże się z remontami i termo renowacjami budynków. 2 Opracowanie prognozy zanieczyszczenia powietrza pyłem drobnym w Polsce na lata 2010, 2015, 2020 wraz z analizą uwarunkowań i oceną kosztów osiągnięcia standardów dla pyłu określonych projektowaną dyrektywą w sprawie jakości powietrza atmosferycznego i czystszego powietrza dla Europy, praca wykonana na zlecenie GIOŚ w Warszawie, Warszawa, 2009 BSIPP EKOMETRIA 43

44 5. Analiza i ocena przewidywanego oddziaływania na środowisko oraz zabytki Realizowana w Polsce od początku lat 90-tych XX w. polityka ekologiczna oraz znaczące zmiany w gospodarce spowodowały proces zmian systemowych, który stał się podstawą znacznej poprawy stanu środowiska, w tym jakości powietrza. Pozytywne trendy dotyczą również strefy miasto Elbląg. Z procesów pozytywnych na uwagę zasługują między innymi: ograniczenie emisji tlenków siarki, azotu do atmosfery jest to tendencja stała, dotycząca zwłaszcza sektora energetycznego, poprawa jakości powietrza atmosferycznego, utrzymanie pozytywnych trendów w zakresie ochrony przyrody i różnorodności biologicznej, zwłaszcza w zakresie obszarów chronionych, wdrożenie systemu obszarów chronionych NATURA Do zjawisk negatywnych zaliczyć należy m.in.: pogarszający się stan jakości powietrza w Elblągu ze względu na zanieczyszczenie pyłem zawieszonym PM 10 i benzo(a)pirenem, szczególnie w centrum, spowodowany emisjami niskimi oraz emisją z komunikacji, pogarszający się stan zieleni miejskiej, wzrost hałasu, głównie komunikacyjnego, który wiąże się ze stałym wzrostem liczby pojazdów, w tym ciężkich, i nasileniem intensywności ruchu, także w pobliżu skupisk mieszkalnych. W myśl zasady zrównoważonego rozwoju każde działanie zmierzające do zmiany stanu środowiska, w szczególności poprzez zmianę zagospodarowania terenu, powinno być racjonalne i podejmowane ze szczególną rozwagą. W zależności od rodzaju planowanej inwestycji poszczególne elementy środowiska przyrodniczego odgrywają różną rolę i w odmiennym stopniu warunkują możliwość jej realizacji. W związku z tym, analizę uwarunkowań środowiskowych działań naprawczych należy wykonywać pod kątem konkretnego rodzaju zmian. Program Ochrony Powietrza obejmuje strefę województwa warmińsko-mazurskiego miasto Elbląg, czyli obszar zurbanizowany. Podstawowe zaproponowane działanie mające na celu obniżenie stężeń B(a)P w powietrzu to zmiana sposobu ogrzewania gospodarstw domowych z węglowego na niskoemisyjny lub bezemisyjny, czyli podłączenie do sieci ciepłowniczej podmiotów ogrzewanych indywidualnie lub wymiana nieekologicznych pieców na ogrzewane gazem lub na ogrzewanie elektryczne lub zasilanych ze źródeł odnawialnych. Zmiana sposobu ogrzewania istniejącej zabudowy nie niesie za sobą większych zmian w zagospodarowaniu przestrzennym danego obszaru miasta, nie powoduje także wpływu na środowisko naturalne (wody, gleby, zieleń), gdyż ogranicza się do przestrzeni znacznie zmienionej antropogenicznie. Działanie to będzie realizowane stopniowo, przez 10 lat, w miarę możliwości finansowych BSIPP EKOMETRIA 44

45 samorządu oraz osób fizycznych. Zmiana sposobu ogrzewania będzie dostosowana do możliwości technicznych (uzbrojenia terenu i uzbrojenia budynku) obszaru, w którym będzie realizowane, a więc nie będzie pociągać za sobą szeroko zakrojonych prac budowlanych. Wśród działań nie wynikających z Program, ale wpływających na zmniejszenie emisji B(a)P jest termomodernizacja budynków mieszkalnych i użytkowych, która prowadzi do zmniejszenia strat ciepła, a w konsekwencji do mniejszego zapotrzebowania na ciepło, a co za tym idzie mniejszej emisji zanieczyszczeń do powietrza. Termomodernizacje prowadzone będą zgodnie z Wieloletnim programem gospodarowania mieszkaniowym zasobem Miasta Elbląga na lata (Uchwała nr XXII/329/2012 Rady Miejskiej w Elblągu z dnia 14 lutego 2012 r.). Ich uciążliwość również będzie ograniczona czasowo i przestrzennie. Ze względu na możliwość gniazdowania przy budynkach gatunków ptaków chronionych, zaleca się przeprowadzić inwentaryzację budynków pod tym kątem oraz rozpoczynać prace remontowe przed rozpoczęciem gniazdowania lub po jej zakończeniu. Rozłożenie w czasie i przestrzeni działań związanych ze zmianą sposobu ogrzewania oraz termomodernizacjami budynków spowoduje, iż ewentualne uciążliwości związane ze wzrostem emisji zanieczyszczeń do powietrza i wzrostem emisji hałasu będą lokalne i krótkotrwałe. Zmiany w sposobie ogrzewania budynków zazwyczaj pociągają za sobą remonty i termorenowacje budynków oraz uporządkowanie przestrzeni wokół odnawianych mieszkań, co w konsekwencji ma pozytywny wpływ na jakość tkanki miejskiej oraz na krajobraz miejski. Zaniechanie tych działań prowadzi do degradacji technicznej i społecznej całych dzielnic. Podłączanie kolejnych budynków lub mieszkań do miejskiej sieci cieplnej lub gazowej wiąże się zazwyczaj z pewnym koniecznym zwiększeniem mocy kotłowni zasilających sieć miejską lub przepustowości sieci gazowej. W przypadku Elbląga ciepłownie miejskie mają znaczne rezerwy mocy, ponadto również sieć gazowa posiada odpowiednie rezerwy. Tak więc w przypadku realizacji działań naprawczych dla Elbląga nie zaistnieje potrzeba zwiększania mocy kotłowni, a więc nie zwiększy się emisja zanieczyszczeń z tych obiektów, określona w pozwoleniach na emisje gazów i pyłów. Ponadto zaproponowano kilka działań bezinwestycyjnych, tj: wprowadzanie do planów zagospodarowania przestrzennego odpowiednich zapisów umożliwiających ograniczenie emisji lub rozproszenie zanieczyszczeń: układu zabudowy zapewniający przewietrzanie miasta, wprowadzanie zieleni izolacyjnej, zagospodarowanie przestrzeni publicznej oraz ustalenie zakazu stosowania paliw stałych, w obrębie projektowanej zabudowy (w przypadku stosowania indywidualnych systemów grzewczych). Powyższe działania nie niosą ze sobą bezpośrednich skutków w środowisku miasta, mają jednak ogromne znaczenie dla obniżenia stężeń różnorodnych zanieczyszczeń, w bliższej i dalszej perspektywie czasowej. W strefie nie będzie negatywnych skutków zaproponowanych działań naprawczych. W trakcie realizacji tych działań nastąpi krótkotrwała uciążliwość dla środowiska, spowodowana pracami budowlano-remontowymi. Może nastąpić zwiększona emisja pyłów do powietrza oraz zwiększona emisja NO 2 ze wzmożonego ruchu pojazdów budowlanych. Jeżeli konieczne będzie układanie sieci cieplnej mogą nastąpić niewielkie kolizje z zielenią miejską, jednak po zakończeniu procesu BSIPP EKOMETRIA 45

46 inwestycyjnego zieleń powinna być odnowiona i powrócić do stanu co najmniej sprzed okresu prac. Wszystkie powyższe uciążliwości dla środowiska i ludzi będą miały jednak charakter krótkotrwały i sporadyczny i ograniczony do niewielkich przestrzeni. Zaproponowane działania będą miały bardzo pozytywny wpływ na jakość powietrza w strefie, gdyż przewiduje się, że ich wdrożenie spowoduje zmniejszenie średnich rocznych stężeń B(a)P z około 3 ng/m 3 (stężenie średnie roczne mierzone w 2011 r. na stacji pomiarowej w Elblągu wyniosło 2,84 ng/m 3 ) do 1 ng/m 3 lub poniżej, czyli co najmniej do wartości docelowej. Stężenia średnioroczne B(a)P w Elblągu niestety z roku na rok wzrastają. Każde z zaproponowanych działań spowoduje nie tylko obniżenie stężeń B(a)P, ale również obniżenie emisji innych niebezpiecznych związków, takich jak: pyłu zawieszonego PM 10 i PM 2,5 wraz z metalami ciężkimi, tlenków siarki, tlenków azotu, tlenków węgla. Zmniejszenie się ilości emitowanych do powietrza substancji wpłynie pozytywnie na zdrowie i samopoczucie ludności nie tylko omawianej strefy, ale również całego województwa. Szczególnie pozytywny wpływ poprawa jakości powietrza będzie miała na dzieci (rozwój ich organizmów nie będzie poddawany presji zanieczyszczonego powietrza) oraz ludzi starszych, a szczególnie ludzi mających problemy z układem oddechowym (astma, zapalenie płuc). Zmniejszenie się ilości emitowanych do powietrza substancji spowoduje obniżenie depozycji mokrej i suchej zanieczyszczeń, co z kolei będzie miało pozytywny wpływ na zmniejszenie zanieczyszczeń gruntów oraz wód powierzchniowych, a także na zieleń. Zmiana sposobu ogrzewania czy termomodernizacje budynków często wiążą się również z remontami i odnowieniem zasobów mieszkaniowych, tak więc podwyższy się standard życia mieszkańców Elbląga. Działania te będą odczuwalne już w krótkim terminie po realizacji, ale ich oddziaływanie będzie również długoterminowe, gdyż przewiduje wieloletnią trwałość wprowadzonych zmian. Wszystkie działania będą miały pozytywne oddziaływanie bezpośrednie poprzez czystsze powietrze (spadek stężeń różnorodnych zanieczyszczeń) na środowisko przyrodnicze w strefie, a także w całym województwie, w tym na obszary chronione. Zmniejszenie stężeń zanieczyszczeń w powietrzu wpłynie pozytywnie na rozwój flory, poprzez lepsze warunki jej rozwoju. Spadek emisji tlenków węgla (działania polegające na wyeliminowaniu węgla jako paliwa, powodują również zmniejszenie tego zanieczyszczenia) wpłynie nie tylko na zmniejszenie stężeń tych zanieczyszczeń w powietrzu, ale jako redukcja gazu cieplarnianego, w pewnym stopniu może przyczynić się do zmniejszenia efektu cieplarnianego. Ponadto spadek emisji tlenków węgla i tlenków azotu spowoduje zmniejszenie możliwości tworzenia się ozonu przyziemnego (tzw. złego ozonu, którego tlenki węgla i azotu są prekursorami), co z kolei zmniejszy smog fotochemiczny w strefach wpływając pozytywnie na ludzi oraz tak na florę jak i faunę obszarów chronionych oraz obszarów Natura Ze względu na rozłożenie w czasie (10 lat) oraz w przestrzeni (obszar całego miasta) proponowanych działań nie nastąpi skumulowanie ich negatywnego (spowodowanego pracami budowlanymi) oddziaływania. Natomiast skumulowane pozytywne oddziaływanie będzie można uzyskać po wdrożeniu wszystkich działań BSIPP EKOMETRIA 46

47 i będzie ono przede wszystkim polegać na obniżeniu stężeń B(a)P w strefie poniżej poziomu docelowego. Integralność obszarów Natura 2000 w strefie oraz w województwie warmińsko-mazurskim nie zostanie naruszona. Podsumowując powyższe należy stwierdzić, że realizacja działań zaproponowanych w Programie spowoduje ograniczenie uciążliwości związanych z zanieczyszczeniem powietrza w strefie, nie tylko na obszarach, na których będą wdrażane działania. Nastąpi obniżenie nie tylko stężeń benzo(a)pirenu, ale także wszystkich zanieczyszczeń emitowanych do powietrza z procesów spalania paliw stałych, czyli pyłu PM 10 oraz PM 2.5, metali ciężkich, tlenków siarki, tlenków węgla, tlenków azotu. Działania naprawcze nie będą realizowane na obszarach chronionych ani nie będą kolidować z terenami zielonymi w mieście. Pozytywny efekt realizacji działań naprawczych będzie się kumulował i będzie długotrwały. Przewidywane oddziaływania zaproponowanych działań, obejmujące: bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótko-, średnio- i długoterminowe, stałe i chwilowe oddziaływanie na środowisko, przedstawiono poniżej w formie syntetycznych zestawień spodziewanych oddziaływań dla działań związanych ze zmianą sposobu ogrzewania oraz termorenowacjami. BSIPP EKOMETRIA 47

48 Tabela 3. Syntetyczne zestawienie spodziewanych oddziaływań planowanych działań dotyczących ograniczenia emisji komunalnej Rodzaj oddziływania Bezpośrednie Element Pośrednie Skumulowane Wtórne środowiska Krótkoterminowe Długoterminowe Oddziaływanie na powietrze Likwidacja źródeł emisji do powietrza zmniejszenie emisji zmniejszenie stężeń różnorodnych X różnych zanieczyszczeń zanieczyszczeń w powietrzu oddziaływanie w okresie zmniejszenie emisji różnych prac budowlanych zanieczyszczeń Oddziaływanie na klimat Zmniejszenie emisji CO i CO 2 X zmniejszenie ilości gazów cieplarnianych i możliwości tworzenia X się ozonu X zmniejszenie ilości gazów cieplarnianych i możliwości tworzenia się ozonu Oddziaływanie na klimat oddziaływanie w okresie X X X X akustyczny prac budowlanych X Oddziaływanie na środowisko mniejsza depozycja sucha i mokra zanieczyszczeń, przyrodnicze, w tym X a poprzez to lepsze X X X lepsza jakość powietrza florę i faunę oraz warunki bytowania flory i obszary chronione fauny możliwe oddziaływanie Oddziaływanie na dobra poprawa stanu technicznego lepsza jakość powietrza, X X w okresie prac zmiana będzie trwała kultury budynków a więc mniejsza korozja budowlanych Oddziaływanie oddziaływanie w okresie poprawa wizerunku miasta X X X zmiana będzie trwała na krajobraz miejski prac budowlanych mniejsza depozycja sucha Oddziaływanie na środowisko gruntowowodne X i mokra zanieczyszczeń, a poprzez to zmniejszenie X X X zmiana będzie trwała ilości zanieczyszczeń w glebach i wodzie mniejsza depozycja sucha i mokra zanieczyszczeń, Oddziaływanie na grunty X a poprzez to zmniejszenie X rolne i leśne ilości zanieczyszczeń X X X w gruntach Możliwe transgraniczne oddziaływanie na środowisko X X X X X X Objaśnienie do znaczenia kolorów w tabeli: znacząco negatywne oddziaływanie wystąpienie znaczącego negatywnego oddziaływania ze względu na:. negatywne oddziaływanie możliwość wystąpienie negatywnego oddziaływania ze względu na:. nieznaczące oddziaływanie występowania nieznaczącego oddziaływania ze względu na:. oddziaływanie pozytywne występowanie pozytywnego oddziaływania lub brak występowania BSIPP EKOMETRIA 48

49 Ponadto w Programie Ochrony Powietrza określono cały szereg dodatkowych działań i kierunków działań, które, jeśli będą realizowane, również przyczynią się do poprawy jakości powietrza w mieście, a pośrednio do poprawy jakości życia jej mieszkańców. Zaproponowane kierunki działań są lub mogą być realizowane w Elblągu w ramach wdrażania innych dokumentów strategicznych np. transportowych. Są to również kroki praktycznie bezinwestycyjne związane ze zmianami w prawie lokalnym lub z edukacją ekologiczną. Proponowane w Programie działania kierunkowe są to wszelkie działania, których wdrażanie spowoduje obniżenie emisji benzo(a)pirenu, będące przykładem dobrej praktyki w zagospodarowaniu przestrzennym, działalności gospodarczej oraz życiu codziennym społeczeństwa, które, w miarę możliwości technicznych i ekonomicznych, powinny być wdrażane do codziennej praktyki. 1. W zakresie ograniczania emisji powierzchniowej (niskiej, rozproszonej emisji komunalno bytowej i technologicznej) pierwotnej i wtórnej w zakresie aerozoli: rozbudowa centralnych systemów zaopatrywania w energię cieplną, zmiana paliwa na inne o mniejszej zawartości popiołu lub zastosowanie energii elektrycznej, względnie indywidualnych źródeł energii odnawialnej, zmniejszanie zapotrzebowania na energię cieplną poprzez ograniczanie strat ciepła termomodernizacja budynków, ograniczanie emisji z niskich rozproszonych źródeł technologicznych, zmiana technologii i surowców stosowanych w rzemiośle, usługach i drobnej wytwórczości wpływająca na ograniczanie emisji benzo(a)pirenu. 2. W zakresie przetwórstwa mięsnego na skalę komercyjną (fast-foody, restauracje, itp.) stosowanie metod smażenia mięsa (np. z konwerterem katalitycznym), zapewniających obniżenie emisji benzo(a)pirenu, stosowanie zachęt finansowych dla restauracji, które są skłonne wymienić systemy wentylacyjne, promocja w lokalnych społecznościach obiektów przetwórstwa mięsa stosujących metody smażenia zapewniające obniżenie emisji benzo(a)pirenu. 3. W zakresie ograniczania emisji powstającej w czasie pożarów lasów i wypalania łąk, ściernisk, pól: zapobieganie pożarom w lasach (uświadamianie społeczeństwa, zakazy wchodzenia w trakcie suszy, sprzątanie lasów), użytkowanie terenów publicznych z wykorzystaniem bezpiecznych praktyk wykorzystujących użycie ognia, skuteczne egzekwowanie zakazu wypalania łąk, ściernisk i pól. 4. W zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi: wprowadzanie odpowiednich regulacji prawnych, uniemożliwiających spalanie śmieci na terenach prywatnych posesji, BSIPP EKOMETRIA 49

50 usprawnianie infrastruktury recyklingu, w celu ułatwienia zbiórki odpadów, zachęcenie do stosowania kompostowników, stworzenie specjalnego systemu programów zbiórki odpadów zielonych pochodzących z ogrodów, zbiórka makulatury, prowadzenie kampanii edukacyjnych, informujących społeczeństwo o zagrożeniach dla zdrowia płynących z otwartego spalania śmieci. 5. W zakresie ograniczania emisji liniowej (komunikacyjnej) pierwotnej i wtórnej: kontynuacja modernizacji taboru komunikacji miejskiej, wprowadzenie nowych niskoemisyjnych paliw i technologii, szczególnie w systemie transportu publicznego i służb miejskich, szkolenia kierowców i obsługi maszyn dotyczące zmniejszenia emisji poprzez odpowiednie użytkowanie pojazdów, stosowanie zachęt finansowych do wymiany pojazdów na bardziej przyjazne środowisku. 6. W zakresie ograniczania emisji z istotnych źródeł punktowych energetyczne spalanie paliw: ograniczenie wielkości emisji B(a)P poprzez optymalne sterowanie procesem spalania i podnoszenie sprawności procesu produkcji energii, stosowanie technik gwarantujących zmniejszenie emisji substancji do powietrza, stosowanie technik odpylania spalin o dużej efektywności (B(a)P jest niesione w pyle), stosowanie oprócz spalania paliw odnawialnych źródeł energii, zmniejszenie strat przesyłu energii. 7. W zakresie ograniczania emisji z istotnych źródeł punktowych źródła technologiczne: stosowanie efektywnych technik odpylania gazów odlotowych. 8. W zakresie edukacji ekologicznej i reklamy: kształtowanie właściwych zachowań społecznych poprzez propagowanie konieczności oszczędzania energii cieplnej i elektrycznej oraz uświadamianie o szkodliwości spalania paliw niskiej jakości, prowadzenie akcji edukacyjnych mających na celu uświadamianie społeczeństwa o szkodliwości spalania odpadów (śmieci) połączonych z ustanawianiem mandatów za spalanie odpadów (śmieci), nakładanych przez policję lub straż miejską na terenie miasta, uświadamianie społeczeństwa o korzyściach płynących z użytkowania scentralizowanej sieci cieplnej, termomodernizacji i innych działań związanych z ograniczeniem emisji niskiej, promocja nowoczesnych, niskoemisyjnych źródeł ciepła, wspieranie przedsięwzięć polegających na reklamie oraz innych rodzajach promocji towaru i usług propagujących model konsumpcji BSIPP EKOMETRIA 50

51 zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju, w tym w zakresie ochrony powietrza, działania promocyjne zachęcające do korzystania z transportu publicznego. 9. W zakresie planowania przestrzennego: uwzględnianie w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego sposobów zabudowy i zagospodarowania terenu umożliwiających ograniczenie emisji B(a)P poprzez działania polegające na: wprowadzaniu zieleni ochronnej i urządzonej oraz niekubaturowe zagospodarowanie przestrzeni publicznych miasta (place, skwery), wprowadzaniu obszarów zielonych i wolnych od zabudowy celem lepszego przewietrzania miasta, w przypadku stosowania w nowych budynkach indywidualnych systemów grzewczych zakaz stosowania paliw stałych. Powyższe kierunki działań, jeżeli będą realizowane, będą wpływały na zmniejszenie stężeń B(a)P w Elblągu, ale mogą być one wdrażane w miarę możliwości technicznych i ekonomicznych oraz w miarę potrzeb. Są to głównie działania bezinwestycyjne, czyli ich wpływ na środowisko, a szczególnie na jakość powietrza może być tylko pozytywny. Możliwe skutki środowiskowe wdrożenia działań naprawczych określonych w Programie zostały przedstawione powyżej. Należy przyjąć, że w przypadku ich zrealizowania będą one pozytywne, gdyż obniżą emisję różnorodnych zanieczyszczeń z ogrzewania indywidualnego, a także presję tych zanieczyszczeń na zdrowie ludzi, stan przyrody oraz dobra kultury. Zwiększy się rola lokalnej zieleni rosnącej w lepszych warunkach aerosanitarnych. Pojawi się szansa uporządkowania przestrzennego. Działania te wpłyną również na wzrost atrakcyjności turystycznej miasta. Ważna dla Elbląga i jego otoczenia kwestia zachowania wysokich standardów ochrony terenów przyrodniczo cennych będzie mogła być rozwiązana na długie lata Informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko Procedura uzgadniania oddziaływań transgranicznych jest wyszczególniona w przepisach ustawy Prawo ochrony środowiska i dotyczy wszelkich planów, programów i strategii, których realizacja mogłaby znacząco wpłynąć na środowisko i zdrowie mieszkańców innego kraju (zwanego stroną narażoną). W przypadku Elbląga oddalonego od najbliższej granicy (z Rosją), o ponad 50 km, trudno przypuszczać, iż planowane działania i inwestycje będą miały zasięg transgraniczny. Jednoznacznie należy stwierdzić, że zaproponowane w Programie działania naprawcze w żadnym stopniu nie mogą powodować uciążliwości poza granicami Polski. Zasięg negatywnych skutków środowiskowych w postaci krótkotrwałych BSIPP EKOMETRIA 51

52 i okresowych uciążliwości związanych z remontami, termomodernizacjami budynków lub budową sieci cieplnej w zasadzie może sięgać kilkudziesięciu lub kilkuset metrów od prowadzonej inwestycji. Dominujący przepływ mas powietrza z sektora zachodniego może spowodować, iż pozytywny wpływ działań związanych z ograniczeniem emisji do powietrza oraz redukcją stężeń zanieczyszczeń będzie w niewielkim stopniu oddziaływał transgranicznie, poprzez obniżenie tła zanieczyszczeń Przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko W strefie objętej Programem mieście Elbląg znajdują się dwa fragmenty obszarów należący do sieci Natura Jednak zasięg terytorialny realizacji działań naprawczych nie będzie obejmował obszaru Natura 2000 ani obszarów parków narodowych, rezerwatów i innych obszarów chronionych. Działania naprawcze będą realizowane jedynie na terenach całkowicie zurbanizowanych, czyli zmienionych antropogenicznie, nie będą realizowane na terenach chronionych. Krótkotrwałe i o małym zasięgu uciążliwości związane z pracami budowlanymi, czyli możliwość zwiększonej lokalnie emisji pyłu i emisji hałasu nie będą wpływały na florę i faunę w dolinie rzeki Elbląg. Poprawa jakości powietrza, która będzie skutkiem wdrożenia działań naprawczych zaproponowanych w POP, będzie miała natomiast pozytywny wpływ na stan zdrowotny flory i fauny w mieście Elbląg, gdyż ulegnie obniżeniu tło różnorodnych zanieczyszczeń w całej strefie. Bezpośrednie oddziaływanie realizowanych zadań będzie polegało na znacznej poprawie jakości powietrza w strefie, nie tylko w zakresie benzo(a)pirenu, ale wszystkich zanieczyszczeń pochodzących ze spalania paliw stałych, czyli tlenków azotu, tlenków siarki i węgla, pyłu zawieszonego PM 10 i PM 2,5 itd. Pośrednio wpłynie to na zmniejszenie depozycji mokrej i suchej zanieczyszczeń, a więc na poprawę kondycji zieleni miejskiej i zieleni w obszarach chronionych. Przewiduje się, iż pozytywne oddziaływanie wdrażanych projektów skumuluje się po zakończeniu Programu (czyli po pełnym wdrożeniu zaproponowanych działań), ale będzie długoterminowe, gdyż wprowadzone zmiany będą miały charakter trwały. Integralność obszarów Natura 2000 w województwie warmińskomazurskim nie zostanie naruszona. BSIPP EKOMETRIA 52

53 5.3. Przedstawienie rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na warunki życia i na zdrowie ludzi, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu Kompensację przyrodniczą należy stosować wówczas, gdy w wyniku realizacji jakiejś inwestycji może nastąpić szkoda w środowisku, w sposób szczególny dotyczy to ewentualnych szkód wyrządzonych na obszarach chronionych Natura W przypadku działań naprawczych zaproponowanych dla poprawy jakości powietrza w Elblągu, które będą prowadzone na terenach zurbanizowanych, całkowicie przekształconych antropogenicznie, gdzie nie występują obszary chronione, nie ma przesłanek do proponowania kompensacji przyrodniczych. Rezultatem realizacji działań naprawczych zaproponowanych w Programie mogą być ograniczone czasowo i przestrzennie uciążliwości związane z przeprowadzanymi remontami i termorenowacjami budynków lub inwestycjami polegającymi na układaniu sieci cieplnej lub gazowej. Tutaj działania mające na celu zapobieganie lub ograniczanie oddziaływań na warunki życia i zdrowie ludzi będą polegać na: Wcześniejszym informowaniu ludności o zamierzonych pracach, Zakładaniu siatek ochronnych, przeciwdziałających pyleniu i śmieceniu, na elewacje remontowanych budynków, Wykonywaniu prac uciążliwych ze względu na hałas tylko w godzinach dziennych, Odpowiednie oznaczanie reorganizacji ruchu, Rewitalizacji zieleni miejskiej po zakończeniu prac Rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w Programie Ochrony Powietrza wraz z uzasadnieniem ich wyboru Ze względu na: Szeroki zasięg występowania stężeń ponadnormatywnych benzo(a)pirenu, obejmujący ponad 28% obszaru strefy miasto Elbląg; Wysokości średniorocznego stężenia B(a)P przekraczającego o 190% docelową wartość; Wyraźną przewagę obszarową i wielkościową emisji komunalnej ogrzewania indywidualnego opalanego paliwem stałym, w łącznych stężeniach B(a)P, w obszarach zabudowanych strefy; Pogarszającą się z roku na rok jakość powietrza w strefie miasto Elbląg podstawowym działaniem musi być zmiana sposobu ogrzewania mieszkań i lokali użytkowych polegająca na likwidacji niskosprawnych źródeł ciepła, opalanych paliwami stałymi (węglem, drewnem lub odpadami). Ze względu na główne źródło (emisja komunalna) zanieczyszczeń emitowanych do powietrza nie ma alternatywy dla ww. działania. BSIPP EKOMETRIA 53

54 Natomiast istnieją alternatywne rozwiązania, umożliwiające jego realizację w sposób zapewniający jak największy efekt ekologiczny, przy jak najniższych kosztach i jak najlepszych rozwiązaniach technologicznych. W zależności od możliwości technicznych (istnienie sieci cieplnej) najlepszym rozwiązaniem jeżeli chodzi o efekt ekologiczny (zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza) jest podłączanie lokali mieszkalnych i użytkowych do miejskiej sieci cieplnej lub instalacja ogrzewania zasilanego prądem. Ciepłownie miejskie, elektrociepłownie i elektrownie jako duże źródła energii cieplnej lub elektrycznej poprzez pozwolenia (zintegrowane lub na emisję gazów i pyłów) oraz poprzez wymogi prawne (rozporządzenia, dyrektyw) mają nałożone rygorystyczne ograniczenia co do emisji zanieczyszczeń do powietrza oraz innych emisji (do wód, gruntów, hałasu, itp.). Jednocześnie ze względu na ciągle rosnące oszczędności w zużywaniu przez mieszkańców miast energii cieplnej i elektrycznej, instalacje te mają nadwyżki mocy, które można przeznaczyć na nowe podłączenia, bez zwiększania emisji zanieczyszczeń do powietrza. Równorzędne, biorą pod uwagę efekt ekologiczny, jest wykorzystanie do ogrzewania energii odnawialnej (za wyjątkiem biomasy, która spalana w małych kotłowniach emituje duże ilości benzo(a)pirenu). Jednak w warunkach Polskich wykorzystanie energii odnawialnej w budynkach mieszkalnych jest bardzo trudne technicznie. Kolejną alternatywą, jeżeli na danym obszarze istnieje sieć gazowa, jest podłączenie ogrzewania zasilanego gazem. Jest to alternatywa trochę mniej efektywna ekologicznie od sieci cieplnej, niemniej jeżeli chodzi o redukcję emisji pyłów i B(a)P bardzo skuteczna. Najmniej korzystnym pod względem efektu ekologicznego rozwiązaniem jest wymiana niskosprawnych pieców węglowych na nowoczesne, wysokosprawne piece węglowe. Niemniej jednak, jeżeli warunki techniczne i finansowe nie pozwalają na inne rozwiązanie, również taka zmiana jest w pewnym stopniu korzystna dla środowiska. Efekt ekologiczny w postaci redukcji emisji pyłów zawieszonych oraz B(a)P, możliwy do osiągnięcia po zastosowaniu wymiany pieca węglowego starego typu na piec nowszego typu na niskoemisyjne paliwo: Tabela 4. Efekt ekologiczny wymiany pieca i zmiany paliwa Efekt ekologiczny na 100 m 2 ogrzewanej powierzchni mieszkalnej Zastosowanie koksu Wymiana na piec olejowy Wymiana na piec gazowy - gaz ziemny Wymiana na piec gazowy - LPG Węgiel [kg PM 10 /rok] Drewno [kg PM 10 /rok] Węgiel [kg PM 2,5 /rok] Drewno [kg PM 2,5 /rok] Węgiel [kg B(a)P/rok] Drewno [kg B(a)P/rok] 105,47 55,87 59,34 55,14 20,22 33,43 112,98 63,38 66,79 61,35 20,22 33,43 114,58 64,98 68,71 62,95 20,22 33,43 114,56 64,96 68,68 62,92 20,22 33,43 BSIPP EKOMETRIA 54

55 Paliwo Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej (1) Docieplenie ścian (2) (1)+(2) Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej (1) Docieplenie ścian (2) (1)+(2) Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej (1) Docieplenie ścian (2) (1)+(2) Efekt ekologiczny na 100 m 2 ogrzewanej powierzchni mieszkalnej Wymiana na piec retortowy - ekogroszek Wymiana na piec retortowy - pelety Wymiana na ogrzewanie elektryczne Przyłączenie do Węgiel [kg PM 10 /rok] Drewno [kg PM 10 /rok] Węgiel [kg PM 2,5 /rok] Drewno [kg PM 2,5 /rok] Węgiel [kg B(a)P/rok] 110,86 61,26 67,61 59,42 17,9 31,11 114,24 64,64 68,31 62,62 20,22 33,43 114,60 65,00 68,73 62,97 20,22 33,43 114,60 65,00 68,73 62,97 20,22 33,43 Drewno [kg B(a)P/rok] ciepła sieciowego Źródło: Opracowanie własne na podstawie Wskazówek dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieżących i programów ochrony powietrza, Warszawa, 2003 Oszczędność energii cieplnej możliwe do uzyskania przez poszczególne elementy termorenowacji i modernizacji. Termomodernizacja budynków stanowi istotny element ograniczania zanieczyszczeń pochodzących z ogrzewania zarówno indywidualnego jak i zbiorowego. Wynika to ze zwiększenia izolacyjności budynku, dzięki czemu spada ilość ciepła koniecznego do ogrzania budynku. W przypadku budynków ogrzewanych indywidualnie termomodernizacja bezpośrednio wpływa na redukcję emisji proporcjonalnie do spadku zużycia ciepła. Efekt ekologiczny przy wymianie stolarki okiennej związany z redukcją zanieczyszczeń szacowany jest na poziomie 10-15%, natomiast w przypadku ocieplenia ścian na 15-20%. Poniżej w tabeli zebrano szacunkowy efekt ekologiczny wynikający z termomodernizacji budynków w zależności od stosowanego paliwa wyznaczony w oparciu o posiadane wskaźniki dla B(a)P oraz innych zanieczyszczeń. Należy wziąć pod uwagę, iż efekt ten zależny jest również od sprawności źródła oraz wartości opałowej stosowanego w źródle paliwa i w niektórych przypadkach może być zawyżony. Tabela 5. Efekt ekologiczny termomodernizacji PM 10 [kg/100 m 2 ] PM 2,5 [kg/100 m 2 ] B(a)P[g/100 m 2 ] Węgiel 11,460 17,190 32,088 5,728 8,591 16,037 2,02 3,03 5,66 Koks 0,913 1,370 2,558 0,783 1,175 2, Olej 0,162 0,243 0,454 0,162 0,243 0, Gaz 0,002 0,003 0,005 0,002 0,003 0, Drewno 6,500 9,750 18,200 6,297 9,445 17,631 3,34 5,01 9,36 LPG 0,004 0,007 0,012 0,004 0,007 0, BSIPP EKOMETRIA 55

56 Paliwo Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej (1) Docieplenie ścian (2) (1)+(2) Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej (1) Docieplenie ścian (2) (1)+(2) Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej (1) Docieplenie ścian (2) (1)+(2) PM 10 [kg/100 m 2 ] PM 2,5 [kg/100 m 2 ] B(a)P[g/100 m 2 ] Ekogroszek 0,374 0,561 1,047 0,355 0,533 0,995 0,23 0,35 0,65 Pelety 0,036 0,054 0,102 0,035 0,053 0, Ponadto bardzo ważnym działaniem, dla którego również nie ma alternatywy jest edukacja ekologiczna społeczeństwa. Edukacja prowadzona na wszystkich szczeblach nauczania (od przedszkola do szkół wyższych), a także poza systemem szkolnym jest niezwykle ważna w uświadamianiu społeczeństwa jaki ma wpływ na środowisko w którym żyje Metody zastosowane przy sporządzaniu prognozy Ocena oddziaływań na środowisko działań naprawczych zapisanych w Programie Ochrony Powietrza jest zadaniem złożonym i trudnym. Jest to spowodowane miedzy innymi tym, że Programy są dokumentami o ogólnym charakterze i nie zawierają projektów realizacyjnych, Program Ochrony Powietrza, jak wskazuje nazwa, koncentruje się przede wszystkim na poprawie jakości powietrza. Tak więc z zasady działania w nim proponowane muszą i mają pozytywny wpływ na jakość powietrza. W trakcie opracowywania Programu Ochrony Powietrza stosowne są metody prognozy, które określają wpływ działań na jakość powietrza. W Programie Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Elbląg zastosowano metodę modelowania matematycznego opartą o model nowej generacji CALMET/CALPUFF. Prognozowanie skuteczności zaproponowanych działań polega w tym wypadku na modelowaniu stężeń B(a)P biorąc jako dane wejściowe: dane meteorologiczne z 2011 r. (tego roku dotyczy przekroczenie wartości docelowej B(a)P w strefie miasto Elbląg i dla tego roku sporządzany jest Program); dane dotyczące rzeźby i użytkowania terenu; dane emisyjne dla sytuacji, gdy wdrożone zostaną działania naprawcze (odpowiednio zostaje zmniejszona emisja z obszarów, gdzie likwiduje się lub zamienia na proekologiczne ogrzewanie indywidualne węglowe oraz w odpowiednich proporcjach zwiększa się emisję z kotłowni miejskiej). Wyniki tego modelowania porównuje się z wynikami modelowania dla sytuacji zastałej w mieście (przed wdrożeniem działań naprawczych). Zasada konstruowania Programu jest taka, że należy zaproponować działania, których wpływ na jakość powietrza będzie pozytywny, ale też będzie na tyle znaczący, aby obniżyć stężenia prognozowanych zanieczyszczeń do lub poniżej wartości docelowej. Jednak dla benzo(a)pirenu, dla którego określona jest wartość docelowa (a nie dopuszczalna) działania naprawcze powinno się realizować jeżeli BSIPP EKOMETRIA 56

57 istnieją możliwości techniczne i finansowe. Dla strefy miasto Elbląg należałoby zlikwidować ok. 80% węglowego ogrzewania indywidualnego, co jest niemożliwe do zrealizowania bez ponoszenia nadmiernych kosztów finansowych oraz niemożliwe ze względu na bariery techniczne. Poniżej pokazano rozkład stężeń benzo(a)pirenu po realizacji działań zapisanych w Harmonogramie rzeczowo-finansowym działań naprawczych zmierzających do ograniczenia zanieczyszczenia powietrza benzo(a)pirenem (rozdział 3.5 w Programie Ochrony Powietrza dla strefy miasto Elbląg). Wyniki modelowania wskazują, iż zamierzony efekt ekologiczny (obniżenie stężeń B(a)P poniżej wartości docelowej) nie zostanie osiągnięty, nawet jeżeli wszystkie zaproponowane działania zostaną zrealizowane. Poziom docelowy benzo(a)pirenu w strefie będzie nadal przekraczany. Rysunek 3. Stężenia benzo(a)pirenu o okresie uśredniania wyników pomiarów rok kalendarzowy w Elblągu w wyniku realizacji działań zaproponowanych w harmonogramie Tak więc nie ma potrzeby powtarzania w niniejszym opracowaniu prognozy oddziaływania na jakość powietrza ocenianych działań, jeżeli została ona wykonana już na etapie Programu Ochrony Powietrza. BSIPP EKOMETRIA 57