Analiza czynników wpływających na bezpieczeństwo pieszego na przejściu dla pieszych typu "zebra" niesterowanym sygnalizacją świetlną

Transkrypt

1 Piotr Tomczuk 1 Politechnika Warszawska, Wydział Transportu Anna Wytrykowska 2 Politechnika Warszawska, Koło Naukowe Elektrotechniki w Systemach Transportowych Analiza czynników wpływających na bezpieczeństwo pieszego na przejściu dla pieszych typu "zebra" niesterowanym sygnalizacją świetlną 1. WSTĘP Rozwój ruchu drogowego, obok wielu pozytywnych skutków, niesie za sobą szereg zagrożeń dla użytkowników dróg. Wśród konsekwencji szczególną uwagę należy zwrócić na wypadki drogowe. Na tle krajów Unii Europejskiej, Polska charakteryzuje się wysokim poziomem wypadków drogowych. Analiza statystyczna wypadków prowadzona przez Komendę Główną Policji [14] wykazuje dużą liczbę śmiertelnych ofiar wypadków. Najbardziej narażoną na niebezpieczeństwo grupę stanowią piesi. W 2014 roku zarejestrowano 8940 wypadków z udziałem pieszych (25,6% ogółu), w których zginęło 1104 osoby (34,5% ogółu zabitych), a 8339 osób zostało rannych (19,6% ogółu rannych) (rys.1). Rys. 1. Udział pieszych w ogólnej liczbie śmiertelnych ofiar wypadków drogowych Źródło: opracowanie na podstawie [14] W 2014 roku sprawcami 8,7% ogólnej liczby wypadków byli piesi. Swoim zachowaniem powodowali duże zagrożenie w ruchu drogowym. W tabeli 1 przedstawiono przyczyny oraz skutki wypadków spowodowanych przez pieszych. Tabela 1. Przyczyny i skutki wypadków spowodowanych przez ruch pieszych w 2014 roku Przyczyny wypadków Wypadki Zabici Ranni Stanie na jezdni, leżenie Chodzenie nieprawidłową stroną jezdni Wejście na jezdnię przy czerwonym świetle Nieostrożne wejście na jezdnię Przed jadącym pojazdem Zza pojazdu, przeszkody Zatrzymanie się, cofnięcie Przekroczenie jezdni w miejscu niedozwolonym Źródło: Opracowano na podstawie [14] 1 ptomczuk@wt.pw.edu.pl 2 wytrykowska.anna@gmail.com Logistyka 4/

2 Według danych udostępnionych przez KGP [14] odnotowano spadek liczby wypadków z udziałem pieszych w latach Zjawisko to w znacznej mierze spowodowane jest podejmowaniem działań edukacyjnych, prewencyjnych i infrastrukturalnych w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego Liczba wypadków z udziałem pieszych Rok Rys. 2. Liczba wypadków z udziałem pieszych w latach Źródło: opracowano na podstawie [14] Bezpieczeństwo ruchu drogowego jest funkcją wielu czynników, oddziałujących w sposób bezpośredni lub pośredni na użytkowników ruchu drogowego. Wyróżnia się szereg kryteriów wpływających na wypadkowość ruchu drogowego. Należy podkreślić czynniki wpływające na bezpieczeństwo pieszych w otoczeniu przejść dla pieszych. W ocenie bezpieczeństwa ruchu drogowego wykorzystuje się zależność pomiędzy elementami tworzącymi system IRD: człowiek pojazd droga [1,13]. 2. ANALIZA CZYNNIKÓW WPŁYWAJĄCYCH NA BEZPEICZEŃSTWO PIESZYCH Bezpieczeństwo pieszego jako uczestnika ruchu drogowego zależy zarówno od czynników psychofizycznych uczestników ruchu drogowego (pieszego, kierowcy, rowerzysty) jak i warunków drogowo ruchowych. Ocena bezpieczeństwa ruchu powiązana jest z zagrożeniami pieszych zaliczanych do niechronionych uczestników ruchu drogowego. Wyróżnia się następujące grupy czynników wpływające na zagrożenie pieszych [2]: zachowanie pieszego, zachowanie kierowcy, klasa techniczna drogi, widzialność pieszego, widzialność kierowcy, oświetlenie przejścia dla pieszych, czytelność przejścia dla pieszych, dostępność przejścia dla pieszych, lokalizacja przejścia dla pieszych, natężenie ruchu pieszego, natężenie ruchu kołowego, prędkość pojazdów, warunki atmosferyczne Logistyka 4/2015

3 2.1. Zachowanie uczestników ruchu drogowego Niebezpieczne zachowania zarówno kierowców jak i pieszych stwarzają zagrożenie w ruchu drogowym (rys. 3). Niepoprawnie podjęte decyzje przez kierowców czy niezamierzone wkroczenie piszego na jezdnię są przyczyną wielu wypadków. Rys. 3. Niebezpieczne zachowania uczestników ruchu drogowego Źródło: opracowano na podstawie [2] 2.2. Klasa techniczna drogi Klasa techniczna drogi powiązana jest zarówno z wytycznymi dotyczącymi projektowania przejścia dla pieszych jak i czynnikami ruchowo drogowymi wpływającymi na bezpieczeństwo uczestnika ruchu drogowego. Rodzaj drogi jest ważnym elementem w ocenie BRD, pozwalającym na wyodrębnienie następujących parametrów: stan i rodzaj nawierzchni, szerokość pasów ruchu, geometrię drogi, udział głównych uczestników ruchu drogowego, natężenie ruchu, funkcje drogi. Na szczególną uwagę zasługuje szerokość jezdni. Jest ona powiązana z odległością jaką musi pokonać pieszy. W przypadku ulic niesterowanych sygnalizacją świetlną szerokość przejścia dla pieszych nie powinna przekraczać szerokości dwóch pasów ruchu. Wraz ze zwiększeniem szerokości jezdni zwiększa się ryzyko wypadków z udziałem pieszego. Pieszy ma trudności z oceną odległości od nadjeżdżającego pojazdu. Zwiększa się również czas przebywania pieszego na jezdni. W celu zwiększenia bezpieczeństwa pieszego stosuje się wyspy dzielące, rozdzielnie jezdni pasem zieleni lub azyle Widzialność uczestników ruchu drogowego Pieszy i kierowca powinni mieć zapewnioną wzajemną widnoczność geometryczną przed i na przejściu dla pieszych. Podstawowym zmysłem umożliwiającym prawidłową ocenę warunków drogowych jest wzrok. Dostarcza on kierowcy ok 90% informacji z otoczenia drogi [10] Wyróżnia się trzy obszary widzenia drogi przez uczestnika ruchu: obszar peryferyjnego widzenia rozróżnienie światła i innych uczestników ruchu drogowego, obszar dobrego widzenia rozpoznanie kształtów znaków, sygnalizatorów i innych obiektów infrastruktury drogowej,obszar ostrego widzenia możliwosć oceny szybkości zbliżania i odległości pojazdu. Na rysunku 4 przedstawiono czynniki wpływające na ograniczenie obszaru dobrej widoczności: związane z infrastrukturą, zachowaniem innych użytkowników dróg oraz dynamiką poruszania się obserwatora. Logistyka 4/

4 Rys. 4. Czynniki wpływające na ograniczenie widoczności Źródło: opracowano na podstawie [2] 2.4. Oświetlenie przejść dla pieszych Oświetlenie przejść dla pieszych wpływa na poziom widzialności sylwetki pieszego przez kierowców. Zapewnienie właściwych warunków oświetleniowych pozwala na dostrzeżenie pieszego z odległości pozwalającej na podjęcie działań, które nie doprowadzą do sytuacji niebezpiecznej. Oświetlenie uliczne powinno spełniać odpowiednie funkcje oświetleniowe zarówno w odniesieniu do kierowcy jak i pieszego (tab. 2). Tabela 2. Funkcje oświetlenia przejść dla pieszych w odniesieniu do realizacji zadań wzrokowych przez kierowców i pieszych Kierowca: Zapewnienie odpowiedniego poziomu widoczności umożliwiającego obserwację sytuacji drogowych przed, na i za przejściem dla pieszych Zapewnienie odpowiedniego poziomu widoczności pieszego, znajdującego się w rejonie przejścia dla pieszych Źródło: Opracowano na podstawie [10,11,12] Pieszy: Zapewnienie właściwych warunków rozpoznania otoczenia przejścia Zapewnienie właściwych warunków obserwacji nadjeżdżających pojazdów Przy ocenie oświetlenia przejść dla pieszych należy uwzględnić następujące parametry: pionowe natężenie oświetlenia w osi przejścia, mierzone w kierunku ruchu pojazdu, równomierność pionowego natężenia oświetlenia wzdłuż osi przejścia dla pieszych, poziome natężenie oświetlenia na przejściu dla pieszych i w strefie oczekiwania, luminancja sylwetki pieszego i tła, mierzona z kierunku ruchu pojazdu, kontrast sylwetki pieszego z tłem (rys. 5), widzialność pieszego na przejściu, parametry olśnienia kierowcy na odcinku drogi przed przejściem, prowadzenie wzrokowe kierowcy na odcinku drogi przed i za przejściem, warunki oświetleniowe przed i za przejściem dla pieszych. Obecnie w Polsce coraz częściej stosuje się dodatkowe oświetlenie przejść dla pieszych zapewniające wytworzenie dobrych warunków oświetleniowych z jednoczesnym zapewnieniem kontrastu dodatniego. Tematyka była omawiana w pracach [7,8,9,10,11,12] w których opisano sposoby badania oświetlenia oraz aktualny stan prawny i wymagania związane z oświetleniem przejść dla pieszych. Wymagania oświetleniowe na przejściach dla pieszych zawarto w obowiązującej normie [5]. Jednak cześć przejść dla pieszych została zaprojektowana przed rokiem 2005 na podstawie wymagań ujętych w normie [4] Logistyka 4/2015

5 Rys. 5. Kontrast sylwetki pieszego z tłem (zdjęcie po lewej stronie: ujemny kontrast luminancji sylwetki pieszego z tłem, po prawej stronie: dodatni kontrast luminancji sylwetki pieszego z tłem). Źródło: Opracowano na podstawie [12] 2.5. Czytleność przejść dla pieszych Czytelność przejść dla pieszych związana jest z zastosowaniem oznakowania pionowego i poziomego. Oznakowanie pionowe i poziome na przejściach dla pieszych powinno spełniać wymagania techniczne zawarte w wymaganiach [6]. Czynnikiem wpływającym na wypadkowość w rejonie przejsć dla pieszych jest ich czytelność spowodowana: brakiem lub złym stanem oznakowania pionowego i poziomego, niewłaściwą lokalizacją znaku D-6 informującego o przejściu dla pieszych, brakiem lub złym stanem urządzeń dla pieszych Rys. 6. Przykłady oznakowania poziomego na przejściach dla pieszych (zdjęcie po lewej w dobrym stanie technicznym, zdjęcie po prawej w złym stanie technicznym) Źródło: Opracowanie własne 2.6. Lokalizacja i dostępność przejść dla pieszych Bezpieczeństwo pieszego w dużym stopniu zapewnia zaprojektowanie przejścia dla pieszych w sposób funkcjonalny z uwzględnieniem źródeł i celów ruchu pieszych, a także natężenia ruchu kołowego. Nieprawidłowa lokalizacja przejścia dla pieszych, np. w miejscu mało widocznym (na łuku lub wzniesieniu) może prowadzić do zagrożeń w ruchu drogowym. Dostępność przejścia dla pieszych wynika z jego lokalizacji. Przy projektowaniu przejść należy uwzględnić elementy takie jak: występowanie chodnika lub utwardzonego pobocza, usytuowanie i wypoziomowanie chodnika względem jezdni, strefę oczekiwania na przejście przez jezdnię, infrastrukturę porządkującą ruch pieszych (bariery, łańcuchy). Logistyka 4/

6 2.7. Natężenie ruchu pieszego i kołowego Piesi przechodzący przez jezdnię i pojazdy tworzą parę strumieni kolizyjnych. Duże natężenie ruchu tych grup wpływa na BRD. Wielkość natężenia ruchu pieszych związana jest z prawdopodobieństwem pojawienia się pieszego na jezdni. Wielokość natężenia ruchu pieszego związana jest z bezpieczeństwem pieszego podczas przekraczania drogi. Bezpieczne poruszanie się pieszego na przejściach dla pieszych niesterowanych sygnalizacją świetlną zależy od szerokości jezdni oraz wielkości strumienia pojazdów. Wraz ze wzrostem tych czynników zmniejsza się bezpieczeństwo pieszego [2] Prędkość pojazdów Prędkość pojazdów ma istotny wpływ na bezpieczeństwo pieszego. Wraz ze wzrostem prędkości zmniejsza się możliwość skutecznego wykonania manewru hamowania lub ominięcia pieszego. Zbyt wysoka prędkość pojazdów w odniesieniu do warunków środowiskowych ma znaczący wpływ na prawdopodobieństwo przeżycia pieszego w wypadku drogowym. Ze względu na bezpieczeństwo pieszych prędkości pojazdów można sklasyfikować w następujący sposób [2]: prędkość bezpieczna: 30, prędkość umiarkowanie bezpieczna: 30 50, prędkość niebezpieczna: 50 70, prędkość krytyczna: 70. Zagrożenia pieszych uczestników ruchu drogowego stanowią duży problem dla społeczeństwa, które ponosi wysokie koszty społeczne wypadków. W celu poprawy bezpieczeństwa pieszych przekraczających jezdnię należy przeprowadzać modernizację obecnej infrastruktury celem dostosowania jej do obowiązujących wymagań prawnych i norm. Analiza w/w czynników pozwala na ich hierarchizację, a co za tym idzie budowę modelu oceny przejść dla pieszych. Analiza taka może być prowadzona na różnych etapach: projektowym, inwestycyjnym i eksploatacyjnym. Przedstawiona propozycja metody oceny dotyczy istniejących, eksploatowanych przejść dla pieszych. 3. PROPOZYCJA PROCEDURY KONTROLI PRZEJŚCIA DLA PIESZYCH Opisana propozycja oceny bezpieczeństwa przejścia dla pieszych powstała z wykorzystaniem pracy badawczej [3] która zastosowana została do oceny przejść dla pieszych w jednym z Włoskich miast (Giugliano). Metoda ta opiera się na uwzględnieniu 6 głównych czynników, którym przypisano odpowiednie wagi punktowe zestawione w tabeli 3. Tabela 3. Czynniki wpływające na bezpieczeństwo przejść dla pieszych i ich wagi Lp. Czynnik Waga : Lokalizacja 1.1 Rodzaj drogi Zależność między szerokością drogi a przejściem rodzajem przejścia dla pieszych Położenie w pobliżu miejsc parkingowych (dojście do przejścia z kierunku 1) Położenie w pobliżu przystanków komunikacji miejskiej (dojście do przejścia z kierunku 1) Położenie w pobliżu miejsc parkingowych (dojście do przejścia z kierunku 2) Położenie w poblizu przystanków komunikacji miejskiej (dojście do przejścia kierunku 2) Źródła i cele ruchu pieszych Dojście do pieszych chodnikiem Odległość między przejściami dla pieszych Odległość przejścia dla pieszych od linii stop Odległość od skrzyżowania 1 Widoczność ( 2.1 Widoczność - osoba dorosła (dojście do przejścia z kierunku 1) Logistyka 4/2015

7 Lp. Czynnik Waga : 2.2 Widoczność - dziecko (dojście do przejścia z kierunku 1) Parkowanie ograniczające widoczność (dojście do przejścia z kierunku 1) Przeszkody boczne ograniczające widoczność (dojście do przejścia z kierunku1) Widoczność - osoba dorosła (dojście do przejścia z kierunku 2) Widoczność - dziecko (dojście do przejścia z kierunku 2) Parkowanie ograniczające widoczność (dojście do przejścia z kierunku 2) Przeszkody boczne ograniczające widoczność (dojście do przejścia z kierunku 2) Widoczność dzieci i niepełnosprawni na przejściu dla pieszych Widoczność osoba dorosła na przejściu dla pieszych 3 Dostępność przejścia dla pieszych ( 3.1 Występowanie krawężników (dojście do przejścia z kierunku 1) Kąt nachylenie krawężnika (dojście do przejścia z kierunku 1) Wysokość chodnika (dojście do przejścia z kierunku 1) Szerokość chodnika (dojście do przejścia z kierunku 1) Urządzenia dla niepełnosprawnych (dojście do przejścia z kierunku 1) Pojazdy parkujące ograniczające dojście do przejscia (dojście do przejścia z kierunku1) Przeszkody stałe ograniczające dostępność (dojście do przejścia z kierunku 1) Występowanie krawężników (dojście do przejścia z kierunku 2) Kąt nachylenie krawężnika (dojście do przejścia z kierunku 2) Wysokość chodnika (dojście do przejścia zkierunku 2) Szerokość chodnika (dojście do przejścia z kierunku 2) Urządzenia dla niepełnosprawnych (dojście do przejścia z kierunku 2) Pojazdy parkujące ograniczające dojście do przejscia (dojście do przejścia z kierunku 2) Przeszkody stałe ograniczające dostępność (dojście do przejścia z kierunku 2) Wyspa dzieląca 2 Oznakowanie poziome i pionowe ( 4.1 Widoczność oznakowania przejścia dla pieszych w dzień Widoczność oznakowania przejścia dla pieszych w nocy Kontrast między oznaczeniem poziomym przejścia dla pieszych a jezdnią Wymiary przejścia dla pieszych Linia ciągła dla ruchu kołowego przy dojeździe z kierunku Widoczność znaku D-6 (przejście dla pieszych) przy dojeździe z kierunku Linia ciągła dla ruchu kołowego przy dojeździe z kierunku Widoczność znaku D-6 (przejście dla pieszych) przy dojeździe z kierunku Widoczność linii STOP 1 Oświetlenie ( 5.1 Widoczność przejścia dla pieszych w porze nocnej Widoczność przejścia dla pieszych o wschodzie i zachodzie słońca 1 Ruch uliczny ( 6.1 Prędkość pojazdów Udział pojazdów ciężarowych w strukturze rodzajowej Udział motorów w strukturze rodzajowej 1 Źródło: Opracowano na podstawie [3] Współczynnik bezpieczeństwa opracowany został na podstawie wystąpienia dwóch elementów ryzyka: zagrożenia uczestnika ruchu drogowego oraz prawdopodobieństwa wystąpienia wypadku drogowego. Współczynnik bezpieczeństwa można przedstawić w nastęujący sposób [3]: gdzie: WB współczynnik bezpieczeństwa, (1) Logistyka 4/

8 N parametr opisujący narażenie użytkowników dróg, RI wskaźnik ryzyka. Parametr N opisany jest następującym równaniem [3]: gdzie:! " (2)! średni dobowy ruch kołowy, " średni dobowy ruch pieszy. Wskaźnik ryzyka związany jest z prawdopodobieństwem wystąpienia wypadku drogowego. Wskaźnik RI opisany jest następującą zależnością [3]: gdzie: + wskaźnik ryzyka dla czynnika k, + waga czynnika k. ( &)* $% & ' & ( &)*' & Dla czynników przedstawionych w tabeli 1, wskaźnik ryzyka można wyznaczyć według wzoru [3]: + /.)*,-.& '.& 0 1 /.)*'.& gdzie: wartość średnia współczynnika bezpieczeństwa dla czynnika k, jest to wartość średnia z wartości otrzymanych od osób oceniających, 4+ waga czynnika opisana w tabeli 1, m liczba parametrów i wpływających na bezpieczeństwo przejścia dla pieszych wg czynnika k, z wykluczeniem parametrów odrzuconych przy badanym przejściu. Przedstawiony wskaźnik ryzyka [3] zawiera się w granicach od 0 do 100. Wartość wskaźnika RI = 0 oznacza wysoki poziom bezpieczeństwa badanego przejścia dla pieszych. Wartość RI=100 oznacza, że badane przejście stanowi duże zagrożenie dla uczestników ruchu drogowego i wymaga modernizacji i usprawnień. Poziomy bezpieczeństwa na przejściu dla pieszych opisane zostały literami od A do F, gdzie A oznacza najlepsze warunki, F najgorsze (tabela 4). Tabela 4. Poziomy bezpieczeństwa na przejściach dla pieszych Źródło: Opracowano na podstawie [3] Wskaźnik ryzyka Poziom bezpieczeństwa 12 A B C D E 61 F (3) (4) 4. WNIOSKI Przedstawione w niniejszym artykule czynniki związane z bezpieczeństwem na przejściach dla pieszych pozwalają uwidocznić zależności wpływające na globalną ocenę przejść dla pieszych, jaka może być przeprowadzona w ramach audytu bezpieczeństwa ruchu drogowego. Działania takie, w świetle niekorzystnych statystyk wypadkowych mogą przynieść wymierny skutek w postaci identyfikacji czynników decydujących o przyczynach zdarzeń drogowych na przejściach dla pieszy. Podjęte działania 1084 Logistyka 4/2015

9 naprawcze mogą przyczynić się do zredukowania liczby ofiar śmiertelnych i zmniejszenia liczby wypadków na przejściach dla pieszych w Polsce. Propozycja oceny parametrycznej pozwoli efektywnie zarządzać ryzykiem wypadkowym oraz dokonać merytorycznej oceny bezpieczeństwa pieszych z uwzględnieniem szeregu czynników i na podstawie obiektywnych przesłanek. Wykorzystanie metodyki zaprezentowanej w niniejszym artykule pozwala dokonać weryfikacji stanu bezpieczeństwa przez klasyfikację czynników na dotychczas eksploatowanych przejściach dla pieszych, na których często dochodzi do wypadków z udziałem pieszych. Identyfikacja i klasyfikacja zagrożeń stwarza możliwości podjęcia działań naprawczych. Nie bez znaczenia są tu aspekty społeczne związane z poprawą życia mieszkańców w obszarach o dużym natężeniu ruchu pojazdów samochodowych. Nie można też pomijać czynnika ekonomicznego związanego z wysokimi kosztami społecznymi wypadków drogowych. Autorzy artykułu planują przeprowadzenie oceny na wybranych, szczególnie niebezpiecznych przejściach dla pieszych bez sygnalizacji świetlnej, zlokalizowanych na drogach jednojezdniowych dwukierunkowych. Streszczenie Tradycyjne podejście do zagadnień poprawy poziomu bezpieczeństwa ruchu drogowego polega na wskazaniu lokalizacji, w której występuje duża liczba wypadków drogowych. Następnie podejmuje się zabiegi naprawcze i monitoruje się uzyskane efekty. Działania takie są skuteczne i efektywne kosztowo jednak wymagają wskazania miejsca potencjalnie niebezpiecznego, co w przypadku przejść dla pieszych wiąże się z wystąpieniem szeregu zdarzeń (często śmiertelnych) z udziałem pieszych. Innym rodzajem działania, niebędącego alternatywą a uzupełnieniem podejścia klasycznego może być przeprowadzenie kontroli bezpieczeństwa. Ma ona na celu identyfikację potencjalnych zagrożeń pochodzących od cech drogi, jej stanu technicznego oraz infrastruktury drogowej i usunięcie potencjalnych zagrożeń przed wystąpieniem sytuacji wypadkowej. W niniejszym artykule przedstawiono szereg czynników wpływających na bezpieczeństwo pieszych oraz propozycję procedury do kontroli bezpieczeństwa na przejściu dla pieszych. Słowa kluczowe: przejście dla pieszych, ocena czynników, bezpieczeństwo. Analysis of factors affecting the safety of pedestrians on a pedestrian crossing a "zebra" uncontrolled traffic lights Abstract The traditional approach to improve the level of road safety lies in identifying the location where there is a large number of road accidents. Then take the corrective treatments and monitored the results achieved. Such activities are effective and cost-effective but require the indication of potentially dangerous places, as in the case of pedestrian crossings is associated with a series of events (often fatal) involving pedestrians. Another type of action, which is not an alternative and complement to the classical approach may be to carry out security checks. It aims to identify potential threats posed by the characteristics of the road, its technical condition and road infrastructure and remove potential threats prior to the occurrence of the accident. This article presents a number of factors affecting the safety of pedestrians and the proposed procedures for security checks at the pedestrian crossing. Key words: pedestrian crossing, assessment of factors, safety. LITERATURA [1] Gaca S., Suchorzewski W., Tracz M.: Inżynieria Ruchu Drogowego. Teoria i praktyka, WKŁ, Warszawa [2] Jamroz K. i inni: Ochrona pieszych. Podręcznik dla organizatorów ruchu pieszego, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Sekretariat Krajowej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, Gdańsk, Kraków, Warszawa [3] Montella A., Mauriello F.: Pedestrian crosswalks safety inspections: safety assessment procedure, 4th International Symposium on Highway Geometric Design, TRB, [4] Polska Norma PN-76/E-02032, Oświetlenie dróg publicznych. [5] Polska Norma PN-EN 13201:2007, Oświetlenie dróg. [6] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunki ich umieszczania na drogach wraz z załącznikami 1-4. Dz. U. Nr 220, poz z dnia 23 grudnia 2003r. [7] Tomczuk P.: Assessment model of luminance contrast of pedestrian figure against background on pedestrian crossing, Przegląd Elektrotechniczny, pp , R. 88 NR 3a/2012, SIGMA-NOT. Logistyka 4/

10 [8] Tomczuk P.: Assessment of the state of pedestrian crossing lighting on the basis of field measurements of luminance, Przegląd Elektrotechniczny, pp , R. 89 NR 8/2013, SIGMA-NOT. [9] Tomczuk P.: Bezpieczeństwo pieszych - pomiary luminancji na przejściu dla pieszych, Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej, Transport, Badania Środków i Systemów Transportowych, z. 80, str , Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa [10] Tomczuk P.: Modelowanie, badania eksperymentalne i ocena jakości oświetlenia sylwetki pieszego na przejściu dla pieszych, monografia, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Prace Naukowe, seria Transport, zeszyt 91, Warszawa [11] Tomczuk P.: Ocena stanu oświetlenia wybranych przejść dla pieszych na podstawie parametrów natężenia oświetlenia, Przegląd Elektrotechniczny, pp , R. 90 NR 1/2014, SIGMA-NOT. [12] Tomczuk P.: Oświetlenie przejść dla pieszych wymagania i zalecenia. Prace Naukowe, seria Transport, z.96, str , Warszawa [13] Witkowski J.: Pieszy w ruchu drogowym, WKŁ, Warszawa [14] Wypadki drogowe w Polsce w 2014 roku, Raport statystyczny, Komenda Główna Policji Logistyka 4/2015