MODUŁ ZESTAWIENIA INSTRUKCJA OBSŁUGI

Transkrypt

1 MODUŁ ZESTAWIENIA INSTRUKCJA OBSŁUGI SOFTECH SP. Z O.O. COPYRIGHT 2007

2 2 Wstęp

3 Wstęp SPIS TREŚCI I. Wstęp...5 II. Struktura programu...6 III. Zasady działania...8 IV. Instalacja i konfiguracja...9 IV.1. Wymagania programowe i sprzętowe...9 IV.2. Instalacja aplikacji...9 IV.3. Instalacja webserwisu...10 IV.4. Instalacja licencji i licencjonowanie...14 IV.5. Konfiguracja połączenia z bazą...15 V. Formularz wywołania zestawienia...17 V.1. Opis okna wywołania zestawienia...17 V.2. Opis menu i paska narzędzi...18 V.3. Drzewo pakietu...22 V.4. Panel wprowadzania danych...23 VI. Okno zapytań SQL...30 VI.1. Opis okna formularza...30 VI.2. Opis menu...31 VI.3. Tabele wynikowe...32 VI.4. Działanie na tabelach i funkcjach...33 VI.5. Zapytanie SQL...34 VI.6. Parametry zapytania SQL...38 VI.7. Test poprawności...41 VII. Wykonanie arkusza zestawienia...43 VII.1. Wykonanie arkusza...43 VII.2. Możliwe problemy...44 VIII. Formularz prezentacji...48 VIII.1. Opis okna prezentacji zestawienia...48 VIII.2. Opis menu...49 VIII.3. Drzewo obiektów prezentacji...50 IX. Dokumenty/raporty GenRap...51 IX.1. Szybki podgląd raportu

4 Wstęp IX.2. Opis funkcji menu i paska narzędzi...52 IX.3. Ocean GenRap Designer...56 IX.4. Parametry raportu...58 IX.5. Nowy dokument/raport...58 X. Widoki OLAP...67 X.1. Opis tabeli przestawnej...67 X.2. Działanie na tabeli przestawnej...74 X.3. Opis funkcji menu i paska narzędzi...90 X.4. Ustawienia widoku OLAP...96 X.5. Dodawanie nowych faktów X.6. Nowy widok OLAP XI. Wykresy XI.1. Opis wykresu XI.2. Działanie na wykresie XI.3. Opis funkcji menu i paska narzędzi XI.4. Ustawienia wykresu XI.5. Nowy wykres XII. Tabele danych XII.1. Opis tabel danych XII.2. Opis funkcji menu i paska narzędzi XIII. Struktura plików XIV. Najczęściej zadawane pytania XIV.1. Problemy z instalacją webserwisu XIV.2. Problemy z załadowaniem pakietu XV. Indeks

5 Wstęp I. Wstęp Moduł Zestawienia autorstwa firmy Softech jest autonomicznym programem umożliwiającym wykonywanie raportów, zestawień OLAP i wykresów z bazy SQL. Program daje użytkownikowi możliwość działania bezpośrednio na bazie danych programów, lub zdalnie, poprzez sieć internetową wykorzystując do tego zainstalowany na serwerze webserwis. Moduł Zestawienia umożliwiają wykonywanie zapytań do bazy danych i prezentację przygotowanych danych w postaci tradycyjnych raportów/dokumentów, tabel przestawnych OLAP i graficznych reprezentacji danych wykresów. Wykresy oraz widoki OLAP mogą być przy tym zmieniane w taki sposób, aby dopasować ich treść do specyficznych potrzeb użytkownika. Zmianom mogą podlegać również raporty, jednak do tego celu konieczne jest posiadanie produktu OCEAN GenRap Designer firmy COMARCH. Wszelkie istniejące elementy prezentacji danych można duplikować, zmieniać, zapisywać i usuwać. Dzięki temu użytkownik ma możliwość zbudowania własnego pakietu obiektów prezentujących dane, który będzie odpowiadał jego indywidualnym potrzebom. Program umożliwia także wykonywanie różnorodnych eksportów, zarówno surowych tabel w formatach: CSV, XML, XLS, jak i gotowych zestawień danych w formatach: XLS, HTML, PDF, RTF, BMP. Moduł Zestawienia wyposażony został również w komponenty pozwalające na utworzenie własnych zapytań do bazy SQL, oraz odpowiednie ich sparametryzowanie. Daje to użytkownikowi możliwość przygotowania własnego zestawu danych i zbudowanie na ich podstawie specyficznych prezentacji. Wszystkie nazwy i znaki handlowe użyte w tekście są znakami zastrzeżonymi dla ich właścicieli i zostały użyte wyłącznie w celu identyfikacji. 5

6 Struktura programu II. Struktura programu Aplikacja Moduł Zestawienia posiada drzewiastą strukturę obiektów. Korzeń tego drzewa to plik zawierający opis przeznaczenia pakietu (rodzaju bazy danych, z którą współpracuje), oraz informację o nazwach arkuszy należących do pakietu. Każdy pakiet może zawierać wiele arkuszy. Arkusz to plik zawierający całą informację o danych i ich prezentacjach. Zawiera: zapytania SQL, które mają zostać wykonane na bazie, opis parametrów zapytań SQL, opis komponentów, które służą do wprowadzenia wartości parametrów, opis tabel wynikowych zapytania, opis obiektów prezentujących dane. Każdy arkusz może zawierać wiele obiektów prezentacji danych. Obiektami tymi są dokumenty/raporty GenRap, widoki OLAP i wykresy. Rysunek 1 Schemat przykładowego pakietu 6

7 Struktura programu Program składa się z dwóch niezależnie działających formularzy: formularza wywołania zestawienia i formularza prezentacji danych, oraz kilku pomocniczych okien dialogowych. Formularz wywołania zestawienia służy do załadowania pliku pakietu zestawień, wyboru odpowiedniego arkusza zestawienia, wyboru parametrów zapytania i wykonania arkusza zestawienia. Z poziomu tego formularza wykonuje się również wywołanie okna edycji zapytań SQL oraz edycję panelu wprowadzania danych. Formularz prezentacji służy do wizualizacji danych. Gdy na formularzu wywołania użytkownik wykona arkusz, to uruchamiany jest formularz prezentacji danych. Działa on niezależnie od formularza wywołania. Dzięki temu pojawia się możliwość powołania wielu instancji formularza prezentacji jednocześnie. Natychmiast po wywołaniu formularza prezentacji wykonywane są zapytania związane z arkuszem. Zapytania SQL wykonywane są w sposób asynchroniczny. Oznacza to, że pomimo tego, że wywołany arkusz do momentu załadowania wszystkich danych nie umożliwia przeglądania obiektów, operator nie musi oczekiwać bezczynnie na wykonanie zapytań i przybycie danych. W czasie wykonywania zapytania i transmisji może uruchomić kolejne arkusze lub przeglądać już otwarty. O przybyciu danych użytkownik zostanie poinformowany odpowiednim komunikatem. Zaraz po zaakceptowaniu komunikatu będą dostępne wszystkie obiekty prezentacji danych wykonanego arkusza, tj. dokumenty w postaci raportów, zestawienia danych w postaci widoków tabel przestawnych OLAP, graficzne prezentacje danych wykresy oraz tabele będące wynikami zdefiniowanych zapytań SQL. Dokumenty, widoki OLAP oraz wykresy można zmieniać, duplikować, dodawać nowe lub usuwać. Z poziomu obiektów można wykonywać wydruki i eksporty, czyli finalne efekty pracy aplikacji. 7

8 Zasady działania III. Zasady działania Aplikacja jest napisana w sposób kontekstowy. Oznacza to, że większość funkcji, które można użyć na danym obiekcie w danej chwili, dostępne jest w menu kontekstowym, które pojawi się po naciśnięciu prawego klawisza myszy. Przykładowo: chcąc dodać sumowanie rozmiaru w widoku OLAP, należy kliknąć prawym przyciskiem myszy na nagłówek wymiaru i wybrać z menu funkcję włącz sumy ; chcąc zmienić kolor wyświetlanej krzywej w wykresie, należy kliknąć ją prawym przyciskiem i wybrać kolor z palety dostępnych barw. Menu kontekstowe pomaga początkującemu użytkownikowi w odnalezieniu odpowiednich akcji, jakie może w danej chwili zastosować. Natomiast zaawansowany użytkownik, dzięki menu kontekstowemu, znacznie szybciej wykona wymagane operacje. Podstawowe formularze aplikacji, czyli formularz wywołania i formularz prezentacji, wyposażone są dodatkowo w paski narzędzi zawierające najczęściej używane funkcje. Paski narzędzi można włączać i wyłączać posługując się funkcjami menu. Aplikacja, w procedurach wymagających zwiększonego zapotrzebowania na przetwarzanie danych lub w czasie oczekiwania na obliczenia serwera, wykonuje procedury w trybie asynchronicznym. Oznacza to, że główny wątek aplikacji nie jest wstrzymywany podczas pracy wątku zajmującego się obsługą danych przychodzących z serwera. Operator może w tym czasie uruchomić kolejny arkusz zestawienia lub przeglądać wyniki wcześniej otwartego. Gdy tylko aplikacja zakończy przetwarzanie asynchroniczne, operator zostanie o tym poinformowany. Aplikacja może łączyć się z serwerem bazy SQL na jeden z dwóch sposobów: z serwerem lokalnym przez sieć lokalną LAN lub z serwerem zdalnym poprzez sieć Internet i webserwis zainstalowany na komputerze dostępnym w sieci. Ten drugi rodzaj połączenia, choć znacznie wolniejszy, umożliwia wykonanie zestawień z dowolnego miejsca sieci Internet. 8

9 Instalacja i konfiguracja IV. Instalacja i konfiguracja Rozdział opisuje sposób, w jaki należy prawidłowo zainstalować aplikację Moduł Zestawienia i webserwis umożliwiający wykonanie zestawień przez zdalny dostęp. Określa też zasady licencjonowania programu. IV.1.Wymagania programowe i sprzętowe Ze względu na wykorzystanie w module Zestawienia platformy MS Framework 2.0, a także innych komponentów, do zainstalowania oprogramowania Moduł Zestawienia konieczne jest posiadanie jednego z następujących systemów operacyjnych: Windows 98 Second Edition; Windows 2000 Service Pack 3; Windows XP Service Pack 2; Windows Server 2003; Windows Vista Business; Windows Vista Enterprise; Windows Vista Home Basic; Windows Vista Home Premium; Windows Vista Starter; Windows Vista Ultimata. Ponadto wymagane jest, aby na komputerze zainstalowane było następujące oprogramowanie: Instalator Windows 3.0; Program Microsoft Internet Explorer Wymagania sprzętowe są podyktowane wymaganiami powyższych systemów operacyjnych i aplikacji. Ponadto dla sprawnego działania Modułu Zestawienia wymagany jest monitor działający w rozdzielczości co najmniej 800x600, w trybie co najmniej 16-bitowych kolorów (Hi-color). IV.2.Instalacja aplikacji Aby prawidłowo zainstalować aplikację należy uruchomić program setup.exe i przejść przez kolejne etapy instalacji. Jedynym istotnym dla użytkownika elementem instalacji jest wybór katalogu instalacyjnego. Domyśl- 9

10 Instalacja i konfiguracja nie program proponuje instalację w folderze Program Files. W folderze tym zakłada katalog Softech/Zestawienia. Może również założyć w nim podkatalog roboczy z danymi. W tym podkatalogu program będzie zakładał pliki tymczasowe oraz składował wyniki. Jeżeli użytkownik komputera ma ograniczone prawa dostępu do plików, to istnienie katalogu danych Modułu Zestawienia jako podkatalogu folderu Program Files może powodować błędy w uruchamianiu zestawień i uniemożliwienie dostępu do danych. Można oczywiście użytkownikowi przydzielić pełny dostęp do katalogu, albo zmienić katalog instalacyjny. Zaleca się wyprowadzenie katalogu danych Modułu Zestawienia do zewnętrznego katalogu, w którym użytkownik ma pełne prawa działania. Po zainstalowaniu aplikacji należy zainstalować pakiet zestawień, rozpakowując plik archiwum, zawierający pakiet, do katalogu, w którym użytkownik ma pełne prawa działania (zakładanie, modyfikowanie, usuwanie plików). IV.3.Instalacja webserwisu Działanie Modułu Zestawienia przez webserwis jest działaniem opcjonalnym. Program może korzystać z bezpośredniego połączenia z serwerem SQL. Webserwis jest więc potrzebny jedynie do korzystania z serwera SQL w sposób zdalny, poprzez sieć Internet. Transfer danych przez webserwis, będzie wolniejszy niż bezpośrednie połączenie z serwerem. Jeśli użytkownik nie jest zainteresowany połączeniem zdalnym przez webserwis, to może pominąć lekturę tego rozdziału i przejść do rozdziału IV.4 Instalacja licencji i licencjonowanie, a jeżeli posiada już zainstalowaną licencję, do rozdziału IV.5 Konfiguracja połączenia z bazą. Do instalacji webserwisu wymagany jest komputer, na którym uruchomiona jest usługa Internetowe usługi informacyjne (IIS) w wersji 5. Instrukcja ta nie traktuje o sposobie instalacji serwera IIS, odsyłając użytkownika do instrukcji obsługi serwera IIS lub literatury z tym związanej. Aby na komputerze, wyposażanym w działającą usługę IIS i zainstalowany MS Framework 2.0, zainstalować webserwis obsługujący bazę SQL, należy rozpakować na dysku lokalnym C:\ w katalogu WSZestawienia pliki z archiwum WSZestawienia.zip. Następnie należy uruchomić program WSKon- 10

11 Instalacja i konfiguracja fig.exe znajdujący się w katalogu C:\WSZestawienia\bin\. Służy on do skonfigurowania połączenia pomiędzy webserwisem a serwerem SQL. Rysunek 2 Konfiguracja połączenia z bazą webserwisu - program WSKonfig.exe W pole Nazwa serwera SQL należy wpisać nazwę serwera SQL wraz z nazwą jego instancji. W większości przypadków jest to nazwa komputera (lub jego adres IP), na którym zainstalowana została aplikacja serwera SQL, ewentualnie przełamana (znak backslash) nazwą instancji. W pole Użytkownik wpisuje się nazwę użytkownika serwera SQL, który posiada uprawnienie do działania na bazie; natomiast w pole Hasło hasło tego użytkownika. Następnie należy wcisnąć przycisk Test. Spowoduje on przetestowanie połączenia i załaduje do pola Nazwa bazy listę baz dostępnych dla wskazanego użytkownika. Po naciśnięciu przycisku Test może nastąpić krótkotrwały brak aktywności aplikacji, który zakończy się komunikatem o stanie zdefiniowanego serwera. Z pola Nazwa bazy należy wybrać nazwę bazy danych, do której ma być podłączony webserwis. Następnie należy zapisać konfigurację, naciskając przycisk Zapisz na dysk. Konfiguracja jest zapisywana w katalogu głównym dysku C:\ do pliku KonfiguracjaWS.XML. Następnym krokiem w instalacji webserwisu jest podłączenie go do serwera IIS. Należy w tym celu uruchomić program Internetowe usługi informa- 11

12 Instalacja i konfiguracja cyjne zlokalizowany w narzędziach administracyjnych panelu sterowania. W drzewie obiektów znajdującym się z lewej strony okna programu, trzeba przejść na gałąź Internetowe usługi informacyjne Nazwa komputera Witryny sieci Web Domyślna witryna sieci Web. Kliknąć ją prawym przyciskiem myszy i z menu kontekstowego wybrać funkcję Nowy Katalog wirtualny. Rysunek 3 Zakładanie nowej witryny w IIS Uruchomione zostanie okno powitalne kreatora tworzenia katalogów wirtualnych. Należy nacisnąć na przycisk dalej, a w następnym oknie - Alias katalogu wirtualnego, w polu alias wpisać: WSZestawienia i przejść dalej. W oknie Katalog zawartości witryny sieci Web należy wskazać katalog, w którym zostało rozpakowane archiwum WSZestawienia, czyli wpisać C:\WSZestawienia. W kolejnym oknie - Uprawnienia dostępu, należy zaznaczyć uprawnienia do odczytu i uruchamiania skryptów. W ostatnim oknie kreatora należy wcisnąć przycisk zakończ. 12

13 Instalacja i konfiguracja Rysunek 4 Uprawnienia dostępu dla webserwisu Aby przetestować prawidłowość instalacji webserwisu należy uruchomić przeglądarkę internetową i w pole adresu wpisać: Efektem prawidłowego działania powinna być strona przedstawiona na rysunku Rysunek 5 Rysunek 5 Test działania webserwisu Jeśli zamiast prawidłowej strony pojawia się błąd, należy przejść do rozdziału XIV.1. Problemy z instalacją webserwisu. 13

14 Instalacja i konfiguracja IV.4.Instalacja licencji i licencjonowanie Jeżeli wraz z programem nie została zainstalowana licencja, to przy pierwszym uruchomieniu program zgłasza się oknem dialogowym służącym do wskazania pliku licencji: Rysunek 6 Formularz do wskazania pliku licencji W oknie tym należy wskazać plik licencji otrzymany od sprzedawcy. Nazwa tego pliku składa się z samych cyfr, zaczyna się od cyfry pięć i posiada rozszerzenie LIC. Istnieją trzy rodzaje licencji: Licencja ograniczona, służy do działania na zbiorze danych powstałych z istniejących zapytań SQL konkretnej bazy danych (należącej do ustalonej aplikacji). Ograniczona licencja nie pozwala na dodawanie nowych arkuszy i pakietów. Ogranicza również operowanie na komponentach służących do wprowadzania parametrów zapytania. Licencja rozszerzona, umożliwia modyfikowanie zapytań arkuszy, dodawanie nowych arkuszy i zakładanie nowych pakietów, ale ogranicza działanie do konkretnej bazy danych. Licencja pełna, pozwala na swobodne zakładanie pakietów, arkuszy oraz zapytań na dowolnej bazie danych. Licencje 1 i 2 umożliwiają działanie na bazie znanej aplikacji. W obecnej wersji programu do znanych baz należą: baza programu Gastro i baza programu Chart. Licencja pełna pozwala skomunikować aplikację z dowolną bazą. W przypadku próby połączenia aplikacji bez licencji pełnej z nie- 14

15 Instalacja i konfiguracja znaną bazą, podczas ładowania pakietu pojawi się komunikat Nieznana baza danych. Dowolność wyboru bazy danych jest jedynym elementem aplikacji, który związany jest z posiadaniem licencji pełnej. W dalszej części instrukcji, wszystkie funkcje, które nie są dostępne dla licencji ograniczonej, zostaną wyraźnie oznaczone. W programie wykorzystany został komponent OCEAN GenRap firmy Comarch, który umożliwia edytowanie istniejących i tworzenie zupełnie nowych dokumentów/raportów. Możliwość takiego działania jest jednak ograniczona posiadaniem odpowiedniej licencji na użytkowanie edytora raportów OCEAN GenRap Designer i nie jest równoznaczne z posiadaniem licencji na użytkowanie Modułu Zestawienia w jakimkolwiek rodzaju licencji. Wczytaną licencję można zmienić wykorzystując do tego funkcję menu dostępną w ekranie wywołania zestawień: pomoc licencja. Opis ekranu licencji znajduje się w rozdziale V.2. IV.5.Konfiguracja połączenia z bazą Przy pierwszym uruchomieniu, po zainstalowaniu licencji, program zgłasza się ekranem konfiguracji połączenia: Rysunek 7 Konfiguracja połączenia z bazą 15

16 Instalacja i konfiguracja W ekranie tym możliwy jest wybór pomiędzy jednym z dwóch rodzajów połączenia: 1. SQL Serwer serwer SQL w technologii Microsoftu (2000 lub 2005), pracujący na lokalnym komputerze lub w lokalnej sieci LAN. Aby połączyć się z tym serwerem należy, w polu opisanym Nazwa serwera zdalnego, wybrać (jeśli jest dostępna) lub wpisać nazwę serwera. Nazwą serwera najczęściej jest nazwa komputera lub jego adres IP, ewentualnie przełamana znakiem backslash, po którym następuje nazwa instancji serwera. Następnie, w polu nazwa użytkownika, wpisać nazwę istniejącego użytkownika serwera SQL, który ma uprawnienia do działania na interesującej nas bazie. W polu hasło należy wprowadzić hasło tego użytkownika. Po wpisaniu użytkownika i hasła program usiłuje sprawdzić czy uda się nawiązać połączenie z serwerem. Mogą wówczas następować krótkotrwałe okresy nieaktywności aplikacji. Gdy uda się nawiązać połączenie z serwerem i zostanie zweryfikowane hasło, program odczyta listę dostępnych dla wskazanego użytkownika baz danych. Listę nazw baz umieści w polu Nazwa bazy danych. Z pola tego można wybrać właściwą nazwę bazy danych, do której program zostanie podłączony. 2. Web Service serwer zdalny, znajdujący się na odległym komputerze, w sieci Internet, który połączony jest z bazą danych. Do połączenia z tego rodzaju serwerem wystarczy podać adres strony internetowej, która taki serwis rozpowszechnia (patrz rozdział IV.3 Instalacja webserwisu ). Adres musi być podany wraz z nazwą protokołu i stroną startową, przykładowo: Wszelkie parametry dotyczące wyboru serwera SQL, użytkownika i bazy dokonywane są po stronie webserwisu. Po zakończeniu konfigurowania należy zapisać konfigurację używając przycisku Zapisz konfigurację u dołu ekranu. Konfiguracja zapisywana jest w katalogu aplikacji w pliku ZestawieniaKonfiguracja.xml. 16

17 Formularz wywołania zestawienia V. Formularz wywołania zestawienia Rozdział ten opisuje formularz wywołania zestawienia i prawie wszystkie okna dialogowe wywoływane z niego (za wyjątkiem okna zapytań SQL, które jest opisane w rozdziale I). W rozdziale zawarty jest także opis menu i funkcji dostępnych na formularzu. V.1.Opis okna wywołania zestawienia Okno wywołania zestawienia składa się z następujących części: menu górne, pasek narzędzi, drzewo obiektów pakietu zestawień (z lewej strony), panel wprowadzania danych (z prawej strony), pasek statusu (u dołu ekranu). Rysunek 8 Przykładowy widok okna wywołania W menu górnym i na pasku narzędzi znajdują się funkcje, które można uruchomić w oknie formularzy. Niektóre z tych funkcji mogą być dostępne 17

18 Formularz wywołania zestawienia tylko wtedy, gdy aplikacja znajduje się we właściwym stanie lub spełnione są określone wymagania. Przykładowo, funkcja paska narzędzi Wykonaj arkusz będzie dostępna tylko wtedy, gdy arkusz jest wybrany; funkcja Nowy pakiet nie będzie dostępna, jeśli program działa na licencji ograniczonej. Szczegółowy opis menu i paska narzędzi znajduje się w rozdziale V.2. Poza menu górnym istnieją menu kontekstowe pakietu i arkuszy (opisane w rozdziale V.3) oraz menu panelu wprowadzania danych i jego komponentów (opisane w rozdziale V.4). V.2.Opis menu i paska narzędzi Menu formularza wywołania zestawienia składa się z następujących, wymienionych niżej, funkcji: Menu Plik o Nowy pakiet. Uruchamia funkcję zakładania nowego pakietu. Program prosi o podanie miejsca zapisu plików pakietu i otwiera nowy pakiet. Funkcja utworzenia nowego pakietu nie jest dostępna dla licencji ograniczonej. o o o Otwórz pakiet. Uruchamia funkcję otwierania istniejącego pakietu. Program otwiera okno dialogowe umożliwiające wskazanie pakietu do załadowania. Następnie sprawdza bazę danych, do której pakiet jest ładowany i w razie niezgodności wyświetla komunikat o błędzie. Jeżeli pakiet zawiera dokładnie jeden arkusz, to ten arkusz jest automatycznie wybierany. Komunikaty o błędach ładowania pakietu i metodach ich rozwiązania znajdują się w rozdziale XIV.2. Zapisz pakiet. Funkcja pozwala na zapisanie zmian w pakiecie. Zapisanie pakietu nie jest jednak jednoznaczne z zapisaniem zmian w arkuszach pakietu. Zmiany wykonane w arkuszach pakietu należy zapisywać osobno. Dodaj nowy arkusz. Zakłada nowy arkusz w pakiecie. Aby dodanie było trwałe należy zapisać pakiet. Funkcja dodania nowego arkusza do istniejącego pakietu nie jest dostępna dla licencji ograniczonej. 18

19 Formularz wywołania zestawienia o o o Menu Dane o Dodaj istniejący arkusz. Pozwala na dodanie do pakietu istniejącego arkusza. Po uruchomieniu należy wskazać plik arkusza, który ma być dodany do pakietu. Plik arkusza i wszystkie jego pliki pomocnicze są następnie kopiowane do katalogu roboczego pakietu zestawień. Źródłowy plik arkusza i jego pliki pomocnicze zostają w źródłowej lokalizacji. Zapisz arkusz. Zapisuje zmiany wykonane w arkuszu i ponownie przeładowuje arkusz. Wyjdź. Wychodzi z programu. Przed wyjściem program sprawdza, czy w pakiecie i załadowanym arkuszu wystąpiły zmiany. Jeżeli zmiany wystąpiły to program pyta o zapisanie tych zmian. Konfiguracja połączenia. Otwiera ekran konfiguracji połączenia z bazą danych. Obsługa tego ekranu została opisana w rozdziale IV.5. Zaleca się, aby po zmianie wykonanej w ekranie konfiguracji połączenia, ponownie uruchomić aplikację. W przeciwnym wypadku mogą wystąpić niezgodności pomiędzy danymi załadowanymi na ekranie wywołania i danymi w ekranie prezentacji. o Wykonaj arkusz. Uruchamia załadowany arkusz zestawień, otwiera okno prezentacji danych dla tego arkusza i wykonuje zapisane w arkuszu zapytania do bazy SQL. Więcej informacji na temat wykonania zapytania znajduje się w rozdziale VII. Menu Panel wprowadzania danych o o Przejdź do trybu edycji. Ustawia panel wprowadzania danych w tryb edycji, umożliwiający działanie na kontrolkach do wprowadzania danych. W trybie tym dostępne są specjalne funkcje panelu wprowadzania danych, przykładowo: ukrywanie kontrolek, przesuwanie, zmiana rozmiaru. Szczegółowe informacje o panelu kontrolek i jego obsłudze znajdują się w rozdziale V.4. Dodaj nową kontrolkę. Umożliwia dodanie nowej kontrolki służącej do przekazania parametrów. Więcej informacji na temat kontrolek i panelu wprowadzania danych w rozdziale V.4. 19

20 Formularz wywołania zestawienia Funkcja dodania nowej kontrolki panelu wprowadzania danych nie jest dostępna dla licencji ograniczonej. o Menu Widok o o Menu Pomoc o Wyjdź z trybu edycji. Wychodzi z trybu edycji kontrolek, przechodząc do trybu wprowadzania danych. Funkcja dostępna tylko wtedy, gdy formularz znajduje się w trybie edycji panelu wprowadzania danych. Samo wyjście z panelu nie jest jednoznaczne z zapisaniem zmian w arkuszu. Należy zapisać arkusz, aby zmiany w panelu wprowadzania danych zostały zapamiętane. Pokaż pasek narzędzi. Funkcja służy do wyświetlenia lub ukrycia paska narzędzi. Informacja o stanie ukrycia paska narzędzi zapisywana jest przy wyjściu z ekranu. Pokaż drzewo pakietów. Funkcja służy do wyświetlenia lub ukrycia drzewa obiektów pakietu. Informacja o stanie ukrycia drzewa zapisywana jest przy wyjściu z programu. Licencja. Po wybraniu funkcji pojawia się okno informacji o licencji. Formularz ten zawiera informacje o numerze licencji, posiadaczu licencji (proszę sprawdzić zgodność danych), rodzaju licencji (patrz rozdział IV.4), dacie darmowego uaktualnienia. W przypadku posiadania licencji czasowej, pokazana jest również data ważności licencji. Ekran zawiera również przycisk Zmień umożliwiający zmianę posiadanej licencji na inną. Rysunek 9 Formularz licencji 20

21 Formularz wywołania zestawienia o O programie. Po wybraniu funkcji pojawia się okno informacji o programie. Zawiera ono m.in. informację o numerze wersji programu. Rysunek 10 Formularz "O programie" o Zmiany w programie. Po wybraniu tej funkcji pojawia się okno prezentujące opis zmian wykonanych w programie w poszczególnych wersjach. Pasek narzędzi formularza wywołania zestawienia zawiera funkcje menu górnego, które dla ułatwienia użycia, zostały wyprowadzone na pasek narzędzi. Opis tych funkcji i ich dostępność jest więc taka sama, jak dla funkcji z menu górnego. Pasek narzędzi składa się z następujących funkcji: Nowy pakiet. Uruchamia funkcję Plik Nowy pakiet. Otwórz pakiet. Uruchamia funkcję Plik Otwórz pakiet. Nowy arkusz. Uruchamia funkcję Plik Nowy arkusz. Zapisz pakiet. Uruchamia funkcję Plik Zapisz pakiet. Zapisz arkusz. Uruchamia funkcję Plik Zapisz arkusz. Wykonaj arkusz. Uruchamia funkcję Dane Wykonaj arkusz. Rysunek 11 Pasek narzędzi ekranu wywołania Pasek narzędzi można ukryć używając funkcji menu Widok Pokaż pasek narzędzi. Stan ukrycia paska narzędzi jest zapamiętywany i po po- 21

22 Formularz wywołania zestawienia nownym uruchomieniu aplikacji pasek narzędzi będzie w stanie pozostawionym przy zamykaniu aplikacji. V.3.Drzewo pakietu Drzewo pakietu zawiera nazwy wszystkich arkuszy danego pakietu. Zaznaczenie arkusza na drzewie powoduje jego załadowanie. Załadowany zostaje również cały panel wprowadzenia danych. Proces ładowania arkusza może powodować przejściowe przerwy w pracy aplikacji. Związane jest to z koniecznością załadowania danych z serwera SQL do komponentów panelu wprowadzania, służących potem do wyboru odpowiednich parametrów wykonania arkusza. W zależności od rodzaju połączenia, jakości łącza, ilości i rodzaju komponentów, wyboru danych oraz ilości danych w bazie, brak aktywności aplikacji może trwać od kilku sekund do kilku minut, a w skrajnych przypadkach nawet kilkunastu minut. Zaleca się więc, aby podczas budowania arkusza mieć na uwadze prędkość przesyłania danych między serwerem a aplikacją, a także ich docelową ilość. Istotny jest również odpowiedni wybór komponentów. Więcej na temat komponentów wprowadzania danych i ich działania można dowiedzieć się z rozdziału V.4. Arkusze na drzewie pakietów mogą występować w kilku stanach, które oznaczone są ikoną znajdującą się z lewej strony nazwy arkusza. Arkusz może przyjmować stany: normalny, dodany (nowy), edytowany (zmieniony), uszkodzony (nie może zostać załadowany lub brak pliku), ukryty (nie jest widoczny w pakiecie). Drzewo arkuszy posiada kontekstowe menu funkcji, które można wykonać na arkuszu: Zmień nazwę umożliwia zmianę nazwy istniejącego arkusza. Funkcja zmiany nazwy arkusza nie jest dostępna dla licencji ograniczonej Odczytaj arkusz z pliku przeładowuje arkusz przywracając pierwotne ustawienia. Zapisz arkusz zapisuje arkusz wraz z jego nowymi ustawieniami. Zapisz arkusz jako zapisuje arkusz w nowym pliku, umożliwiając tworzenie kopii arkusza. 22

23 Formularz wywołania zestawienia Usuń arkusz z pakietu odłącza arkusz od pakietu, ale nie usuwa go z dysku. Wykasuj arkusz z dysku odłącza arkusz od pakietu oraz usuwa plik arkusza z dysku. Funkcje usuwania i kasowania arkuszy nie są dostępne dla licencji ograniczonej Zapytanie SQL przechodzi do okna obsługi zapytań SQL. Szczegółowy opis tego okna można znaleźć w rozdziale VI. Funkcje obsługi zapytania SQL nie są dostępne dla licencji ograniczonej Edytuj panel wprowadzania danych przechodzi do trybu edycji panelu wprowadzania danych, umożliwiając dostosowanie go do potrzeb użytkownika. Szczegółowe informacje dotyczące panelu wprowadzania danych znajdują się w rozdziale V.4. Zapisz panel wprowadzania danych zapamiętuje zmiany wykonane w panelu wprowadzania danych i wychodzi z trybu edycji. Aby zmiany zostały zapamiętane w arkuszu, wymagane jest zapisanie arkusza. Wykonaj arkusz Uruchamia arkusz zapytania, czyli przechodzi do okna prezentacji wyników wykonania arkusza i uruchamia zdefiniowane zapytania SQL. Więcej informacji na temat procesu wykonywania arkusza można znaleźć w rozdziale VII; informacje o oknie prezentacji wyników zawarte są w rozdziale VIII. V.4.Panel wprowadzania danych Panel wprowadzania danych to specjalny obszar służący do wprowadzania danych potrzebnych do uruchomienia zestawienia. Na panelu wprowadzania danych ułożone są specjalne kontrolki. Przy ich pomocy operator wprowadza dane wejściowe do arkusza. Każda kontrolka może być jednego z poniższych rodzajów: Pole logiczne (checkbox) znacznik logiczny przyjmujący wartości zaznaczony lub niezaznaczony. Pole tekstowe kontrolka umożliwiająca wprowadzenie tekstu. Pole numeryczne kontrolka pozwalająca na wprowadzenie wartości numerycznej z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku. 23

24 Formularz wywołania zestawienia Pole daty kontrolka umożliwiająca wprowadzenie daty poprzez podanie kolejno liczb roku, miesiąca i dnia lub przez wybór daty z kontrolki kalendarza. Pole daty i czasu kontrolka umożliwiająca wprowadzenie daty i czasu. Lista wyboru (combobox) kontrolka pozwalająca na wybór jednej wartości z listy. Kontrolka ta przeznaczona jest do list wartości o niewielkiej długości (ok. 10 elementów). Filtrowana lista wyboru kontrolka pozwalająca na wprowadzenie wartości lub na wybór jednej wartości z listy. Ze względu na możliwość filtrowania listy oraz ładowanie listy w momencie uruchomienia należy ją stosować do list wieloelementowych, np. lista towarów. Filtrowanie następuje wskutek wpisywania kolejnych znaków wybieranego elementu. W trakcie wprowadzania kolejnych znaków program dynamicznie usuwa z listy elementy, które nie zawierają w sobie podanego ciągu znaków. Przykładowo, lista wyrazów: bylina, lektura, list, magazyn, polisa, realista, szloch, po wprowadzeniu litery l zostanie odfiltrowana do wyrazów zawierających tę literę, czyli: bylina, lektura, list, polisa, realista, szloch. Wprowadzenie kolejnej litery, np. i, odfiltruje listę do wyrazów zawierających w sobie ciąg liter - li, czyli: bylina, list, polisa, realista. Lista wielokrotnego wyboru kontrolka umożliwiająca wybranie, poprzez zaznaczenie pola logicznego, wielu elementów z listy. Kontrolka posiada również funkcję zaznaczania lub odznaczania wielu elementów jednocześnie. Wykonuje się to przez wprowadzenie w pole tekstowe, umieszczone pod listą, fragmentu tekstu zawartego w wartościach listy i przyciśnięcie przycisku oznaczenia [V] lub odznaczenia [X]. Przykładowo, lista elementów: bylina, lektura, list, magazyn, polisa, realista, szloch, po wprowadzeniu tekstu li i wciśnięciu przycisku oznaczenia [V], wybierze elementy bylina, list, polisa, realista. Ponowne wprowadzenie tekstu, np. is i wciśnięcie klawisza odznaczenia [X], spowoduje odznaczenie (usunięcie z listy wybranych) tych elementów wybranych w poprzednim punkcie, które zawierają w sobie ciąg liter is. Na liście oznaczone więc pozostaną tylko te elementy, które zawierają w sobie ciąg liter li i jednocześnie nie zawierają ciągu liter is, czyli, w tym przykładzie, będzie to: bylina. Zaznaczenie wszystkich elementów wykonuje się przez wciśnięcie przycisku oznacze- 24

25 Formularz wywołania zestawienia nia [V] przy pustym tekście w polu filtra wyboru. Analogicznie, odznacza się wszystkie elementy przyciskiem [X] przy wprowadzonym pustym tekście w polu filtra wyboru. Panel wprowadzania danych posiada dwa tryby pracy: tryb wprowadzania danych i tryb edycji panelu wprowadzania danych. Kontrolki panelu wprowadzania danych posiadają własne menu kontekstowe, w których dostępność funkcji zależna jest od trybu pracy panelu wprowadzania danych. W trybie wprowadzania danych dostępne są następujące funkcje: Pokaż wynik po wykonaniu tej funkcji pojawia się okno dialogowe przedstawiające wartość, która zostanie przekazana do procedury wykonującej zapytanie SQL (patrz rozdział VI.6) lub do obiektu dokument/raport (patrz rozdział IX.4). Przy pomocy tej funkcji można, np. skontrolować listę numerów wybranych magazynów. Zapamiętaj ustawienia funkcja ta umożliwia zapamiętanie wprowadzonych danych w arkuszu. Można przy jej pomocy oznaczyć i zapamiętać stale wybierane elementy lub zapamiętać brzegową datę dla zestawienia. Ustawienia te zostaną przywrócone po ponownym załadowaniu arkusza. Usuń ustawienia funkcja ta umożliwia usunięcie zapamiętanych wartości ustawienia kontrolki. W menu kontekstowym kontrolek w trybie edycji danych, oprócz powyżej opisanych funkcji, dostępne są także następujące funkcje: Usuń usuwa kontrolkę z panelu wprowadzania danych. Funkcja usuwania nie jest dostępna dla licencji ograniczonej Właściwości przechodzi do okna ustawienia parametrów danych wyświetlanych w kontrolce. Widok okna właściwości kontrolki jest zależny od typu kontrolki, której właściwości prezentuje. Poszczególne elementy mogą być niedostępne dla niektórych typów kontrolek. W oknie właściwości kontrolki ustawia się Opis kontrolki, który pojawia się na ekranie. Własność ta jest dostępna dla wszystkich typów kontrolek. Pole tekstowe Źródło zapytania SQL służy do wprowadzenia nazwy tabeli SQL lub funkcji SQL, która będzie źródłem danych dla listy kontrolki. W pole to można również wprowadzić ograniczenie wyświetlanych danych (po klauzuli WHERE) oraz ustalić porządek wyświetlania (po klauzuli 25

26 Formularz wywołania zestawienia ORDER BY). Pełna składnia ustalenia źródła danych wygląda następująco <NAZWA> WHERE <WARUNEK> ORDER BY <PORZĄDEK>, gdzie: <NAZWA> nazwa tabeli lub funkcji wraz z parametrami, <WARUNEK> warunek logiczny filtrujący wynik, <PORZĄDEK> nazwa pola, które uporządkuje wynik. Przykładowy wpis w polu określającym źródło danych może mieć postać: Grupy WHERE NadGrupyID = 1 ORDER BY Nazwa Rysunek 12 Właściwości kontrolki panelu wprowadzania danych Pole Źródło zapytania SQL dostępne jest wyłącznie dla kontrolek - list. Wprowadzony w to pole tekst posłuży do zbudowania zapytania, które zostanie wysłane do serwera SQL. Wynikiem tego zapytania będzie tabela danych kontrolki. W polu Kolumna prezentowana należy wpisać nazwę kolumny tabeli danych kontrolki, która będzie prezentowana na liście kontrolki. W polu Kolumna wynikowa należy wpisać nazwę kolumny tabeli danych kontrolki, która będzie zawierała wynik wyboru. Przykładowo kolumną pre- 26

27 Formularz wywołania zestawienia zentacji może być NazwaGrupy zaś kolumną wynikową może być IDGrupy. Z prawej strony okna właściwości kontrolki pojawia się Źródło danych, czyli lista wszystkich kolumn wybranej tabeli lub funkcji wpisanej w pole Źródło zapytania SQL. Lista ta ma na celu pomóc w wypełnianiu pól. Pola Kolumna prezentowana, Kolumna wynikowa i Źródło danych, podobnie jak pole Źródło zapytania SQL dostępne są wyłącznie dla kontrolek typu lista. Pole Znak separacji dostępne jest tylko dla listy wielokrotnego wyboru i stanowi znak oddzielający wybrane elementy od siebie. Podobnie pole Stała szerokość elementów jest dostępne tylko dla listy wielokrotnego wyboru i służy do zbudowania listy wybranych elementów o stałej szerokości. Pole Docelowy typ elementu dostępne jest dla kontrolek: filtrowana lista wyboru, lista wyboru, pole logiczne, pole tekstowe i pole numeryczne. Umożliwia ono ustalenie ostatecznego typu wyniku przekazywanego przez kontrolkę. Funkcja dostępu do okna właściwości kontrolki nie jest dostępna dla licencji ograniczonej Zwiąż z parametrem funkcja ta jest kluczowa dla całego panelu wprowadzania danych. Przy jej pomocy określa się, którym parametrom zapytań SQL i dokumentów/raportów kontrolka będzie ustawiała wartość. Więcej informacji o parametrach zapytań SQL można znaleźć w rozdziale VI.6. O parametrach dokumentów/raportów można przeczytać w rozdziale IX.4. Związania parametrów z kontrolką dokonuje się w oknie dialogowym. Wiązanie polega na odpowiednim przeniesieniu nazw parametrów z okienka wolnych parametrów do okienka parametrów związanych. Przeniesienie dokonuje się przez zaznaczenie w drzewie obiektów parametru i przy użyciu przycisków [<<<] i [>>>] wskazania kierunku przeniesienia. Po takiej operacji nazwa parametru znika z jednego drzewa obiektów i pojawia się w drugim drzewie obiektów. Jedna kontrolka może przekazywać wartości wielu parametrom, np. kontrolka daty wykonywanego zestawienia może być powiązana z przekazywanym parametrem daty w zapytaniu SQL oraz z parametrem daty we wszystkich dokumentach/raportach korzystających z tego zapytania. 27

28 Formularz wywołania zestawienia Rysunek 13 Ekran powiązania kontrolki z parametrami Ukryj funkcja umożliwia ukrycie kontrolki przed użytkownikiem pracującym w trybie wprowadzania danych. Przy pomocy tej funkcji można ukryć kontrolki, którym wcześniej nadało się odpowiednie wartości i wartości te zapamiętało. Można tym sposobem, np. w zestawieniu stanów magazynowych ograniczyć możliwość wyboru stanów do poszczególnych grup towarowych lub magazynów. Anuluj ukrywanie pozwala na pokazanie w trybie wprowadzania danych kontrolki wcześniej ukrytej. W trybie edycji panelu wprowadzania danych możliwe jest ponadto: Dodawanie nowych kontrolek. Nowe kontrolki dodaje się korzystając z menu górnego Panel wprowadzania danych z podmenu Dodaj nową kontrolkę. Z podmenu tego należy wybrać typ kontrolki, która ma zostać dodana. Po dokonaniu wyboru nowa kontrolka pojawia się na panelu wprowadzania danych w jego górnym lewym rogu. Inną metodą dodania kontrolki jest skorzystanie w analogiczny sposób z menu kontekstowego panelu wprowadzania danych, klikając prawym przyciskiem myszy na wolny obszar na tym panelu. W tym jednak przypadku wybrana kontrolka zostanie 28

29 Formularz wywołania zestawienia położona w miejscu wskazanym przez kursor prawym przyciskiem myszy. Funkcja dodawania nowych kontrolek nie jest dostępna dla licencji ograniczonej Przemieszczanie istniejących kontrolek. Przemieszczenia kontrolek dokonuje się przez umieszczenie kursora w górnej części kontrolki. W chwili, gdy kursor myszy będzie znajdował się w prawidłowym położeniu dla przemieszczania, symbol kursora przyjmie postać krzyżyka z grotami strzałek. Przy takiej postaci kursora należy wcisnąć lewy przycisk myszy i trzymając go, przesunąć na wybrane miejsce. Zwolnienie przycisku zakończy przenoszenie. Zmiana rozmiaru kontrolek. Zmiana rozmiaru to funkcja działająca podobnie do przenoszenia. Należy zbliżyć kursor do krawędzi lub narożnika kontrolki tak, by kursor przybrał postać strzałki z grotami z obu końców, wskazującymi kierunek zmiany rozmiaru. Następnie, należy wcisnąć lewy przycisk myszy i trzymając go, przesunąć kursor w miejsce docelowego rozmiaru, na koniec zwolnić przycisk. Górna krawędź kontrolki nie jest aktywna na zmianę rozmiaru. Po wykonaniu wszystkich czynności w trybie edycji panelu wprowadzania danych, należy wyjść z niego wykonując funkcję Wyjdź z trybu edycji. Funkcja ta dostępna jest w menu kontekstowym panelu wprowadzania danych, w menu górnym i w menu kontekstowym edytowanego arkusza. Po tej czynności panel wprowadzania danych wraca do trybu wprowadzania danych. Aby wykonane ustawienia były zapamiętane, należy zapisać arkusz korzystając z funkcji Zapisz arkusz, która dostępna jest w menu górnym Plik, w menu kontekstowym arkusza i na pasku zadań. 29

30 Okno zapytań SQL VI. Okno zapytań SQL Rozdział ten opisuje formularz zapytania SQL wywoływanego przez funkcję Zapytanie SQL dostępną w menu kontekstowym arkusza. W rozdziale zawarty jest opis pojęć stosowanych w tym ekranie, opis menu i funkcji dostępnych na formularzu. Rozdział opisze też podstawowe zasady tworzenia zapytań SQL. Możliwość korzystania z okna zapytań SQL dotyczy wyłącznie operatorów działających na programie z zainstalowanym rozszerzonym lub pełnym rodzajem licencji. VI.1.Opis okna formularza Rysunek 14 Ekran zapytania SQL 30

31 Okno zapytań SQL Okno formularza zapytań SQL jest oknem dialogowym. Blokuje ono możliwość pracy w pozostałych oknach aplikacji, aż do czasu jego zamknięcia. Okno formularza składa się z menu górnego operacje, w którym dostępne są wszystkie funkcje związane z tym ekranem. Poniżej znajduje się pole służącego do ustawienia nazwy zapytania. Nazwa pozwala na zidentyfikowanie konkretnego zapytania podczas wykonywania operacji powiązywania kontrolek z parametrami zapytania lub podczas wyboru źródła danych dla widoku OLAP lub wykresu. Z prawej strony pola nazwy znajduje się pole służące do definiowania tabel wynikowych. Opis działania tej kontrolki znajduje się w rozdziale VI.3. Poniżej pola nazwy zapytania znajduje się pole zawierające zbiór dostępnych w podłączonym serwerze tabel i funkcji. Opis działania tego pola przedstawiony został w rozdziale VI.4. Główną część ekranu zajmuje pole do wprowadzenia zapytania SQL. Opis zapytań i działania tego pola został zawarty w rozdziale VI.5. U dołu ekranu znajduje się pasek stanu prezentujący istotne informacje. Po uruchomieniu okna zapytania SQL ustawia się ono na ostatnim zapytaniu arkusza. Aby wybrać inne zapytanie należy skorzystać z opcji Wybierz zapytanie w menu Operacje. VI.2.Opis menu W menu okna zapytania SQL umieszczone są następujące funkcje: Nowe zapytanie SQL Umożliwia założenie nowego zapytania, które zostanie dodane do istniejących zapytań. Konieczne jest wprowadzenie nazwy tego zapytania i tabeli wynikowej. Zapytanie powinno zawierać również odpowiednie klauzule języka SQL. Więcej informacji na temat zapytania SQL, jego budowy i składni znajduje się w rozdziale VI.5. Uruchomienie tej funkcji powoduje przejście formularza w tryb edycji. Wybierz zapytanie Funkcja ta jest właściwie podmenu składającym się z nazw zdefiniowanych zapytań. Wybranie elementu podmenu powoduje załadowanie do okna zapytania o wskazanej nazwie. Oznacza to, że w polu Zapytanie SQL pojawi się treść zapytania, zaś w liście tabel wszystkie nazwy tabel, które wybrane zapytanie wypełnia. Edytuj zapytanie Uruchomienie powoduje przejście formularza do trybu edycji. W trybie tym można edytować nazwę zapytania, nazwy tabel oraz całą treść zapytania. Należy jednak mieć na uwadze, że obiekty arkusza mogą odwoływać się do istniejących w za- 31

32 Okno zapytań SQL pytaniu pól lub nazw tabel, a ich zmiana może spowodować, że obiekty nie będą działały poprawnie lub w ogóle nie dadzą się uruchomić. Zapisz zmiany Funkcja służy do zapisania wykonanych zmian w zapytaniu. Anuluj zmiany Funkcja służy do anulowania zmian wykonywanych w edytowanym lub dodawanym zapytaniu. Usuń zapytanie Umożliwia usunięcie zapytania wraz z tabelami z nim powiązanymi. Trzeba mieć jednak na uwadze, że wraz z usunięciem zapytania przestaną działać wszystkie obiekty prezentacji danych, które były związane źródłem danych z tabelami wypełnianymi przez usuwane zapytanie. Testuj zapytanie Funkcja umożliwia przetestowanie składni polecenia. Funkcja nie sprawdza czy polecenie jest napisane poprawnie i czy zwraca niepusty wynik, ma na celu jedynie określenie prawidłowości składni. Jeżeli zapytanie SQL nie jest poprawne, to funkcja przekaże błąd w postaci komunikatu SQL. Komunikat ten może być nieczytelny dla użytkowników, którzy nie są zaawansowani w posługiwaniu się językiem SQL. Zmiany w zapytaniach należy więc wykonywać ostrożnie, testując zapytanie przed zapisaniem. Wyjście Funkcja umożliwia opuszczenie ekranu zapytania SQL. Zapisanie zapytania SQL nie jest jednoznaczne z jego zapamiętaniem. Aby zmiany zostały w pełni zapamiętane należy zapisać arkusz. Ponieważ zmiany w zapytaniach SQL mogą mieć istotny wpływ na działanie obiektów prezentacji danych, zaleca się, po wykonaniu tych zmian, zbadać ich wpływ na obiekty prezentacji, a dopiero po stwierdzeniu ich poprawnego działania, zapisać arkusz. VI.3.Tabele wynikowe W górnej części formularza Zapytania SQL, z prawej strony, znajduje się pole służące do definiowania tabel wynikowych. Najczęściej zapytanie wprowadzone w pole Zapytanie SQL wypełnia jedną tabelę. Procedury SQL potrafią jednak zwracać więcej tabel, toteż aplikacja umożliwia zdefiniowanie wielu tabel do jednego zapytania. Przyciski [+] i [ ], dostępne z prawej strony pola Nazwy tabel wynikowych, pozwalają odpowiednio na 32

33 Okno zapytań SQL dodanie [+] lub usunięcie [ ] tabel. Tabele muszą być wpisywane w kolejności ich wypełniania. Bardzo istotne jest, aby w liście tabel było dokładnie tyle tabel ile procedura zwraca. Zatem nie można stosować procedur, które zależnie od parametrów uruchomienia zwracają zmienną ilość tabel lub które zwracają tabele różnych typów (raz jedną raz drugą). Okno zapytań SQL umożliwia również zmianę nazw tabel, jednak trzeba mieć na uwadze, że zmiana nazw tabel może pociągnąć za sobą problemy z uruchomieniem obiektów prezentacyjnych korzystających z tych tabel. Zmiany nazw tabel oraz usuwanie i dodawanie tabel należy wykonywać ze szczególną ostrożnością. Po zmianach zaleca się sprawdzić czy wszystkie obiekty prezentacji danych działają prawidłowo i dopiero wtedy zapisać zmiany w arkuszu. VI.4.Działanie na tabelach i funkcjach Z lewej strony centralnej części okna zapytań SQL znajduje się pole Obiekty. Pole to zawiera listę tabel i funkcji dostępnych w przyłączonej bazie danych. Pole Obiekty spełnia rolę pomocniczą i ma na celu pomóc operatorowi w budowaniu zapytania SQL. Obiekty prezentowane są w postaci drzewa, którego dwie główne gałęzie stanowią tabele i funkcje. Kliknięcie na którąkolwiek z tych gałęzi spowoduje rozwinięcie pełnej listy tabel lub funkcji. Natomiast kliknięcie na gałąź prezentującą tabele lub funkcje spowoduje rozwinięcie gałęzi do listy kolumn tabeli lub funkcji, wraz z informacją o typie kolumny. Znajdujące się na liście tabele i funkcje posiadają własne menu kontekstowe. W menu tym znajduje się funkcja Wpisz wszystkie pola. Funkcja ta w miejscu ustawienia kursora tekstowego wpisuje wszystkie kolumny wybranej tabeli lub funkcji. Dzięki temu operator nie musi przepisywać nazw kolumn. Operator może również chwycić i przeciągnąć nazwę kolumny z listy do pola zapytania SQL. Druga funkcja menu kontekstowego Wpisz w zaznaczone miejsce wpisuje w miejsce postoju kursora tekstowego nazwę tabeli lub wywołanie funkcji wraz z parametrami. Parametry zapisane są w taki sposób, aby można je było powiązać z kontrolkami. Przykładowe zastosowanie tej funkcji na obiekcie funkcja RaportKelnerzy, spowoduje wpisanie do pola Zapytanie SQL następującego tekstu: dbo.[raportkelnerzy] ({@DataOd[char]},{@DataDo[char]},{@NrKelnera[int]}) gdzie: dbo.[raportkelnerzy] jest nazwą funkcji, po której w nawiasach wypisane są kolejne nazwy parametrów. Nazwy parametrów ujęte są w 33

34 Okno zapytań SQL klamrowe nawiasy. Więcej informacji na temat parametrów zapytania SQL znajduje się w rozdziale VI.6. VI.5.Zapytanie SQL Niniejszy rozdział opisuje zagadnienie tworzenia zapytań w języku SQL i wykorzystania tych zapytań do wypełniania tabel danymi. Język SQL (Structured Query Language) stworzony został w 1970 roku w laboratoriach firmy IBM. Celem jego stworzenia było ułatwienie zadawania zapytań do bazy danych. Zapytanie SQL jest rozkazem żądającym zwrócenia przez bazę określonych danych spełniających postawione w zapytaniu kryteria. Zapytanie takie rozpoczyna się od instrukcji SELECT. Przykładowe zapytanie w swej najprostszej formie, które zwraca zawartość całej tabeli wygląda następująco: SELECT * FROM SPRZEDAZ gdzie symbol gwiazdka określa, że z tabeli zostaną wybrane wszystkie pola (kolumny). Klauzula FROM służy do wskazania źródła (tabeli lub funkcji), z której zostaną wybrane dane. Aby ograniczyć ilość wyświetlanych danych w miejsce gwiazdki można wprowadzić listę pól oddzielonych od siebie przecinkami. Przykładowo: SELECT TOWAR, CENA, ILOSC FROM SPRZEDAZ Instrukcja SELECT pozwala również wprowadzić pola, które nie istnieją w tabeli źródłowej, przykładowo: SELECT TOWAR, CENA, ILOSC, CENA*ILOSC AS WARTOSC FROM SPRZEDAZ Pole określające wartość sprzedaży jest wynikiem iloczynu ilości i ceny. Klauzula AS pozwala nazwać pole. W tabeli wynikowej, którą zwróci zapytanie, mogą istnieć wyłącznie pola nazwane. Nie można więc stworzyć pola wynikowego i nie nazwać go. Jest to konieczne dla prawidłowego działania aplikacji. W zapytaniu, oprócz podstawowych operatorów działań, można posługiwać się wieloma funkcjami oferowanymi przez język SQL. Informacje o funkcjach języka SQL można odnaleźć w instrukcji SQL Serwera, podręcznikach traktujących o zapytaniach SQL lub w Internecie. Jedną z największych zalet języka SQL jest możliwość wykorzystania wyrażeń logicznych do wyszukiwania danych. W zestawie danych, będących odpowiedzią serwera na zapytanie, znajdą się tylko takie dane, które spełniają określony warunek. Warunek taki zawiera się w klauzuli WHERE zapytania. Klauzulę tę umieszcza się po klauzuli FROM, np.: 34

35 Okno zapytań SQL SELECT TOWAR, CENA, ILOSC FROM SPRZEDAZ WHERE ILOSC > 100 Zapytanie to ogranicza otrzymane w odpowiedzi dane do tych, które spełniają warunek ilość jest większa od 100. Można również budować złożone wyrażenia logiczne posiłkując się operatorami AND i OR. Operator AND określa konieczność spełnienia obu warunków poprzedzającego i następującego po operatorze, operator OR określa spełnienie jednego z warunków poprzedzającego lub następującego po operatorze. Przykładowe zapytanie: SELECT TOWAR, CENA, ILOSC FROM SPRZEDAZ WHERE ILOSC > 100 OR (CENA > 1000 AND ILOSC >= 10) wybierze z tabeli SPRZEDAZ te towary, których sprzedaż odbyła się w ilości większej niż 100 oraz te, których sprzedano co najmniej 10 i których cena jest większa od Zapytania SQL umożliwiają grupowanie danych zawartych w rekordach tabeli. Grupowane dane można, przy pomocy funkcji agregujących, sumować (funkcja SUMfunkcja), wybierać z nich wartość najmniejszą i największą (funkcje MINfunkcja i MAXfunkcja), zliczać (funkcja COUNT funkcja) lub wyliczać ich średnią (funkcja AVG funkcja). Aby tego dokonać należy po klauzuli GROUP BY podać kryterium grupowania, czyli wymienić pola, których różne wartości będą określały, do której linijki wynikowej zakwalifikować rekord danych. Przykładowe zapytanie sumujące ilość sprzedanych towarów wygląda następująco: SELECT TOWAR, SUM(ILOSC) AS SUMA FROM SPRZEDAZ GROUP BY TOWAR Dla danych przedstawionych w poniższej tabeli: Towar Cena Ilosc 2 5, , , , , , , , ,10 2 Zapytanie zwróci następujący wynik: Towar SUMA

36 Okno zapytań SQL Zapytanie: SELECT TOWAR, CENA, SUM(ILOSC) AS SUMA FROM SPRZEDAZ GROUP BY TOWAR, CENA Dla każdej różnej wartości pól TOWAR i CENA zsumuje ich ilość. Pokaże zatem ilość sprzedanych towarów w poszczególnych cenach. Wynik będzie wyglądał następująco: Towar Cena SUMA 2 5, , , , , , ,10 2 Aby uporządkować wyświetlane dane można użyć klauzuli ORDER BY. Klauzula ta określa, w jakim porządku będą posortowane linijki stanowiące odpowiedź na zapytanie. Po klauzuli ORDER BY należy podać pole lub listę pól określających kolejność rekordów. Jeżeli powyższa tabela ma zostać uporządkowana najpierw po kolumnie TOWAR, potem po kolumnie CENA, to należy podać następujące zapytanie: SELECT TOWAR, CENA, SUM(ILOSC) AS SUMA FROM SPRZEDAZ GROUP BY TOWAR, CENA ORDER BY TOWAR, CENA W tym przykładzie wynik zapytania będzie wyglądał następująco: Towar Cena SUMA 2 5, , , , , , ,

37 Okno zapytań SQL Wyniki powyższych zapytań prezentują towar jako jego numer (indeks, klucz). Użytkownik zapewne wolałby zamiast numeru towaru zobaczyć jego nazwę. Język SQL umożliwia pracę z wieloma tabelami. Przy pomocy języka SQL można powiązać ze sobą tabele. Takie powiązanie nazywane jest relacją. Między tabelami mogą istnieć trzy rodzaje relacji: relacja jeden do jednego (1:1), relacja jeden do wielu (1:N) i relacja wiele do wielu (N:N). Najczęściej spotykanym i wykorzystywanym typem relacji jest relacja 1:N. W przypadku tej relacji jednej informacji (np. nazwie towaru) przypisany zostaje zbiór informacji (np. sprzedaż tego towaru). Złączenie tabel umożliwia utworzenie zestawu rekordów, który budują dane pochodzące z wielu tabel. Złączenie odbywa się w oparciu o pole, które zapewnia ustalenie odpowiedniej relacji. Przykładowa tabela towarów może mieć następującą postać: NumerTowaru Nazwa CenaNominalna VAT Grupa 1 Schabowy 10, Sok 5, Herbata 3, Kawa 7, Ziemniaki 1, Kaczka 20, Piwo 6, Jabłko 2, Aby dokonać złączenia tabeli SPRZEDAŻ z tabelą TOWARY należy posłużyć się klauzulą JOIN, po której należy zapisać relację między polami tabeli. Zapytanie do bazy będzie wyglądało następująco: SELECT TOWAR, NAZWA, CENA, ILOSC FROM SPRZEDAZ JOIN TOWARY ON TOWARY.NUMERTOWARU = SPRZEDAZ.TOWAR Wynik zapytania będzie wyglądał następująco: Towar Nazwa Cena Ilość 2 Sok 5, Herbata 3, Kawa 7, Jabłko 2, Kawa 7, Piwo 3, Piwo 5, Herbata 3,

38 Okno zapytań SQL 4 Kawa 8,10 2 Na koniec rozdziału przedstawione zostanie zapytanie generujące dane wyliczeniowe ze zgrupowanych rekordów złączonych tabel. Zapytanie to przedstawia sumę sprzedaży netto towarów, pochodzących z grupy 3, przy czym towary zostaną uporządkowane alfabetycznie: SELECT S.TOWAR, T.NAZWA, SUM(S.ILOSC*S.CENA)/(100+T.VAT)*100 AS NETTO FROM SPRZEDAZ S JOIN TOWARY T ON T.NUMERTOWARU = S.TOWAR WHERE T.GRUPA = 3 GROUP BY S.TOWAR, T.NAZWA, T.GRUPA ORDER BY T.NAZWA Wynikiem tego zapytanie będzie tabela: Towar Nazwa NETTO 3 Herbata 111,89 4 Kawa 243,44 7 Piwo 68,03 2 Sok 51,40 Łączenie tabel daje więc możliwość wygodnego i efektywnego przechowywania danych. Język zapytań SQL umożliwia z kolei sprawne operowanie na danych. Oczywiście wiedza przedstawiona w tym rozdziale nie opisuje wszelkich możliwości jakie daje język SQL, a jedynie fragment niewielkiego wycinka jakim jest możliwość zadawania prostych zapytań. Dociekliwym zaleca się pogłębienie wiedzy przy pomocy literatury traktującej o języku SQL, instrukcji obsługi serwera SQL (tzw. SQL Serwer Books Online) oraz publikacji internetowych. VI.6.Parametry zapytania SQL W rozdziale V.4 opisane zostało okno powiązywania parametrów z kontrolkami panelu wprowadzania danych. Powiązanie takie umożliwia zapisanie, do parametru o ustalonej nazwie, wartości, którą zwraca kontrolka. Wartość tę można podejrzeć używając funkcji Pokaż wynik zawartej w menu kontekstowym kontrolki. Parametr, poprzez odpowiednie powiązanie, aplikacja przekazuje albo do obiektu prezentacji danych dokument/raport, albo do zapytania SQL. Niniejszy rozdział traktować będzie o sposobie definiowania i używania parametrów w zapytaniu SQL. Aby zdefiniować parametr w zapytaniu SQL należy go po prostu wprowadzić w treść zapytania. Parametr taki dla wyróżnienia z treści zapytania 38

39 Okno zapytań SQL musi zostać umieszczony w nawiasach klamrowych: { i }. Procedura wykonująca zapytania, w momencie trafienia na parametr, odszuka jego powiązanie z kontrolką i odczyta wartość zwracaną przez kontrolkę. Następnie wymieni nazwę parametru, wraz z klamrowymi nawiasami, na wartość zwróconą przez kontrolkę i tak przygotowane zapytanie wyśle do serwera SQL. Z metody działania procedury wykonywania zapytania SQL wynika, że parametr może być umieszczony w dowolnym miejscu zapytania. Może określać warunki filtrowania, grupowania, sortowania. Może też określać nazwę pola lub stanowić czynnik pola wyliczeniowego. Może w końcu stanowić parametr funkcji wywoływanej w zapytaniu. Istotne jest jedynie, aby zapewnić prawidłowe działanie zapytania oraz zapewnić prawidłowy typ wartości parametru. O typie parametru decyduje faktycznie kontrolka, do której parametr jest przywiązany. Typ ten ustala się we właściwościach kontrolki w polu Docelowy typ elementu patrz rozdział V.4. Przykładowe zastosowanie parametru przedstawia poniższe zapytanie: SELECT * FROM TOWARY WHERE GRUPA = {ParametrGrupa} {ParametrGrupa} jest typu numerycznego i podłączony jest do kontrolki typu lista wartości. Kontrolka ta musi mieć ustawiony docelowy typ wartości numeric. Przekazywanie parametrów z kontrolek prostych typu lista, pole tekstowe, wartość numeryczna lub logiczna, jest stosunkowo proste. Zdecydowanie większy problem sprawia wykorzystanie parametru lista. Kontrolka listy wielokrotnego wyboru zwraca listę wartości o stałej szerokości, które to wartości oddzielone są od siebie znakiem separującym. Wynik takiej kontrolki jest zawsze typu string (napis) i może, przykładowo, wyglądać w następujący sposób: 5; 11; 23;110 W przykładzie tym w kontrolce listy wielokrotnego wyboru wybrano cztery wartości, zaś w ustawieniach właściwości kontrolki listy wielokrotnego wyboru wybrano stałą szerokość pola równą cztery oraz średnik jako znak separujący. Aby wykorzystać wartość zwracaną przez kontrolkę wielokrotnego wyboru należy po klauzuli WHERE zastosować następujące wyrażenie logiczne: CHARINDEX(RIGHT(' '+LTRIM(RTRIM(CONVERT(CHAR(3),pole))),3)+';',{lista})>0 Funkcja CONVERT(CHAR(3), pole)) zamienia typ wartości umieszczonej w polu pole na ciąg trzech znaków. Funkcje LTRIM i RTRIM wycinają spacje z podanego ciągu znaków odpowiednio z lewej i prawej strony. 39

40 Okno zapytań SQL Funkcja RIGHT(ciągznaków,3) pobiera z ciągu znaków trzy znaki z prawej strony. CHARINDEX(ciąg1, ciąg2), to funkcja wyliczająca miejsce występowania podanego w pierwszym parametrze funkcji ciągu znaków w podanym w drugim parametrze funkcji ciągu znaków. Parametr pierwszy stanowi wyrażenie: RIGHT(' '+LTRIM(RTRIM(CONVERT(CHAR(3),pole))),3)+';' Parametrem drugim funkcji CHARINDEX jest ciąg zwracany z listy wielokrotnego wyboru, czyli parametr związany z tą kontrolką umieszczony w nawiasach klamrowych: {lista}. Wartość funkcji CHARINDEX przyrównywana jest do zera. Będzie ona większa od zera, jeżeli w podanym ciągu wartości wystąpi wartość z pola pole. Zastosowanie zapytania: SELECT NUMERTOWARU, NAZWA FROM TOWARY T WHERE CHARINDEX(RIGHT(' '+LTRIM(RTRIM( CONVERT(CHAR(3),T.NUMERTOWARU))),3)+';', 2; 4; 6; 8; )>0 wykonane na tabeli TOWARY: NumerTowaru Nazwa CenaNominalna VAT Grupa 1 Schabowy 10, Sok 5, Herbata 3, Kawa 7, Ziemniaki 1, Kaczka 20, Piwo 6, Jabłko 2, zwróci następujący wynik: NumerTowaru Nazwa 2 Sok 4 Kawa 6 Kaczka 8 Jabłko Wartość zwracana przez kontrolkę lista wielokrotnego wyboru bardzo często jest przekazywana jako parametr do funkcji wymagającej podania listy wartości. Jak już zostało opisane w rozdziale VI.4, funkcja Wpisz w zaznaczone miejsce menu kontekstowego drzewa tabeli i funkcji ekranu zapytań SQL umożliwia wprowadzenie wywołania funkcji wraz z przygotowanymi parametrami. Parametry te będą zapisane jako kolejne argumenty funkcji i 40

41 Okno zapytań SQL będą ujęte w nawiasy klamrowe. Pierwszą część ich nazwy stanowi nazwa parametru funkcji, druga część to typ wartości umieszczony w nawiasach kwadratowych. Taka metoda zapisu ułatwia operatorowi zorientowanie się w charakterze parametru i zastosowanie odpowiedniej kontrolki. Zaleca się zachować podobną semantykę dla ręcznie zakładanych parametrów. VI.7.Test poprawności Po zakończeniu edycji zapytania SQL operator ma możliwość szybkiego jego przetestowania. Do tego celu ekran edycji zapytań SQL został wyposażony w funkcję menu Testuj zapytanie. Funkcja ta wykonuje prosty test zapytania, wysyłając zapytanie do podłączonego serwera SQL w taki sposób, aby w odpowiedzi otrzymać pustą tabelę. Funkcja nie sprawdza zatem czy polecenie jest napisane poprawnie i czy zwraca niepusty wynik. Ma na celu tylko określenie czy składnia zapytania jest prawidłowa i czy wymienione pola, tabele i funkcje istnieją w bazie. Jeżeli zapytanie SQL nie jest poprawne, to funkcja przekaże błąd w postaci komunikatu, jaki wysyła serwer SQL. Komunikat ten może być nieczytelny dla użytkowników, którzy nie są zaawansowani w posługiwaniu się językiem SQL. Ponieważ zapytanie może zawierać parametry, to dla określenia poprawności zapytania konieczna jest znajomość typów i wartości tych parametrów. W tym celu po uruchomieniu funkcji program pokazuje okno dialogowe, w którym użytkownik zaprezentowanym parametrom wpisuje odpowiednie wartości. Rysunek 15 Okno dialogowe wartości parametrów dla testu zapytania SQL 41

42 Okno zapytań SQL Program, na podstawie połączenia parametrów z kontrolkami, usiłuje odgadnąć właściwy typ i wartość parametru. Decyzję o jego wartości pozostawia jednak użytkownikowi. Po zatwierdzeniu wartości następuje wysyłka do serwera SQL i zwrotny komunikat w postaci informacji o błędzie lub komunikat treści: Zapytanie zwraca poprawny wynik. Zaleca się, aby budowanie nowych zapytań wykonywać stopniowo, od prostych zapytań, do coraz bardziej złożonych, testując każdy etap zmian przed zapisaniem. 42

43 Wykonanie arkusza zestawienia VII. Wykonanie arkusza zestawienia Rozdział ten opisuje procedurę wykonania arkusza zestawień, omawia zasadę działania procedury, efekt wykonania, możliwe problemy, ich diagnozę i metody rozwiązywania. VII.1.Wykonanie arkusza Wykonanie arkusza jest procedurą łączącą oba główne ekrany aplikacji, tj. formularz wywołania zestawienia z formularzem prezentacji danych. Procedurę wykonania arkusza zestawień uruchamia się na ekranie wywołania zestawienia. Można tego dokonać funkcją Wykonaj arkusz, która znajduje się w górnym menu Dane, w menu kontekstowym panelu wprowadzania danych lub w menu kontekstowym arkusza, a także używając przycisku paska narzędzi. Aby można było uruchomić funkcję wykonania arkusza, arkusz musi zostać załadowany (wybrany z drzewa pakietu) i nie może być w trybie edycji panelu wprowadzania danych. Należy również wprowadzić dane wejściowe w panelu wprowadzania danych. Po wywołaniu procedury uruchomiony zostaje ekran prezentacji danych w trybie niemodalnym. Oznacza to, że operator może nadal działać w oknie wywołania zestawienia, zmieniając dane wejściowe i powołując kolejne ekrany prezentacji danych. Trzeba jednak mieć na uwadze, że kolejne zapytania obciążają serwer SQL, przez co procedury wykonują się wolniej. Natychmiast po uruchomieniu ekranu prezentacji danych następuje wykonanie zapytań SQL. Zapytania te wykonywane są kolejno w trybie asynchronicznym. Asynchroniczny tryb wykonania procedur SQL nie powoduje blokowania pracy aplikacji w czasie wykonywania procedur w serwerze i transmisji danych z serwera do aplikacji, umożliwiając operatorowi działanie w ekranie prezentacji i wykonania zapytania. Oczywiście obiekty prezentacji danych, do czasu załadowania danych, nie będą aktywne. Jakakolwiek próba ich obejrzenia będzie kończyła się komunikatem o braku danych. Kiedy dane zostaną załadowane pojawi się komunikat: Zakończono wykonywanie zapytań SQL. Jeżeli wcześniej nie pojawił się komunikat o błędnym wykonaniu, to od tej chwili dostępne są wszystkie obiekty prezentacji danych i ich funkcje. Po zakończeniu transmisji danych automatycznie rusza asynchroniczny wątek odświeżający dokumenty/raporty, a dokładniej ich podgląd w postaci dokumentu html. Wątek ten odświeża dokumenty kolej- 43

44 Wykonanie arkusza zestawienia no, wybierając jako pierwsze te, które nie mają jeszcze przygotowanego żadnego podglądu. Następnie wybiera te, których podgląd jest najstarszy. Po odświeżeniu wszystkich podglądów, wątek kończy pracę. Istnieje oczywiście możliwość odświeżenia wybranego dokumentu wcześniej. Dokonuje się tego wybierając dokument i naciskając na przycisk [odśwież], który znajduje się na panelu prezentacji dokumentów. Po odświeżeniu dokumentu, przycisk nie jest aktywny. Więcej na ten temat w rozdziale IX. VII.2.Możliwe problemy Zapytania wprowadzone do arkusza wykonywane są kolejno i każde z nich może stworzyć problem wykonania. Jeżeli wskutek wykonania zapytania powstanie problem uniemożliwiający odczytanie wyniku zapytania, na ekranie pojawi się okno dialogowe z komunikatem, a wykonywanie dalszych zapytań zostaje przerwane. Rysunek 16 przedstawia okno komunikatu o błędzie. Rysunek 16 Okno komunikatu informującego o problemie z zapytaniem Log, o którym wspomina okno komunikatu jest umiejscowiony w podglądzie zdarzeń systemu operacyjnego lub w katalogu SoftechLOG znajdującym się na dysku C:\. Zależy to od możliwości zapisywania danych na dysku. W przypadku połączenia przez WebSerwis informacja o błędzie zostanie zapisana na komputerze serwującym WebSerwis. Plik logu zakładany jest dla każdego miesiąca pracy osobno, a jego nazwa złożona jest ze słowa LOG, liczby roku i liczby miesiąca, przykładowo LOG TXT. Każdy zapis w logu opatrzony jest datą i godziną zapisu, a zdarzenia w logu zapisywane są w porządku chronologicznym od najstarszego. Aby dowiedzieć się o przyczynie powstania problemu należy otworzyć plik logu i znaleźć ostatni zapis. Zapis ten powinien odpowiadać datą i godziną chwili 44

45 Wykonanie arkusza zestawienia wystąpienia problemu. Zapis treści błędu jest komunikatem przekazanym przez metodę wykonującą komendę SQL. Pierwsza część składa się najczęściej z określenia typu wyjątku: System.Data.SqlClient.SqlException. Po nim następuje najważniejsza część zapisu, czyli komunikat zwrócony przez serwer SQL, np.: Invalid column name 'Wartosc1Zwrotow' ( Błędna nazwa kolumny 'Wartosc1Zwrotow' ). Rysunek 17 Przykładowy zapis w logu W tym przypadku w zapytaniu SQL odwołano się do nieistniejącej kolumny. Mogło to nastąpić wskutek nieprawidłowego wprowadzenia zapytania SQL (nie wykonano testu przed zapisem) lub wskutek podłączenia aplikacji do bazy w złym formacie (baza w innej wersji niż oczekuje zapytanie SQL zapisane w arkuszu). Po komunikacie serwera SQL w logu zapisany jest jeszcze stos wywołania metody, która wykonała się z błędem. Przykładowy fragment logu w postaci plikowej pokazuje Rysunek 17, analogiczny komunikat w systemowym logu zdarzeń aplikacji prezentuje Rysunek 18. Metodą rozwiązania tego typu problemu jest powrót do ekranu wywołania zapytania, wejście w funkcje menu kontekstowego arkusza Zapytania SQL, zmiana zapytania tak, aby nie korzystało z błędnej kolumny, jego przetestowanie i zapis. Zmiany zapytań można dokonywać wyłącznie w programie działającym na rozszerzonym lub pełnym rodzaju licencji. Jeżeli zdiagnozowano problem niezgodności wersji bazy, to należy tak dostosować zapytanie, aby zwróciło ono wszystkie pierwotne kolumny. Nie można wprost usunąć z zapytania SELECT błędnej kolumny, gdyż ta kolumna może być wykorzystana w obiektach prezentacji danych. Lepiej w miejsce kolumny wprowadzić stałą i nazwać ją tak jak nazywa się błędna kolumna. Przykładowo zapytanie: 45

46 Wykonanie arkusza zestawienia SELECT Wartosc1Zrotow, Kontrahent, Obrot FROM Dokumenty zwraca błąd Invalid column name 'Wartosc1Zwrotow', ponieważ w tabeli dokumenty nie ma takiej kolumny. Aby wynik wykonania zapytania nadal zwracał prawidłową strukturę danych, a zapytanie nie odwoływało się do nieistniejącej kolumny, należy zapisać zapytanie w następującej postaci: SELECT 0 AS Wartosc1Zrotow, Kontrahent, Obrot FROM Dokumenty Dzięki temu wszystkie obiekty prezentacji danych korzystające z kolumny Wartosc1Zwrotow nadal będą działały. Rysunek 18 Komunikat o błędzie zapytania SQL zapisany w podglądzie zdarzeń Podobnie mogą występować problemy z brakiem tabel, pól w tabeli, brakiem zgodności typów danych. Wszystkie takie problemy należy rozwiązywać na drodze analizy zapytania i porównywania go ze strukturą tabel bazy. Pomocny zawsze jest log zdarzeń i testowanie zapytania. Warto również w takim przypadku zrobić kopię pakietu. Wszystkie tego typu błędy można uznać za problemy składniowe zapytania. 46

47 Wykonanie arkusza zestawienia Innym typem problemów z zapytaniem są problemy serwera. Może się zdarzyć, że nie uda się nawiązać połączenia z serwerem lub nie uda się wydobyć z niego danych, ze względu na jego obciążenie. Komunikaty o takich błędach również zostaną zapisane w logu. Metoda rozwiązywania tego typu problemów polega najczęściej na przywróceniu stabilności łącza lub na ustabilizowaniu pracy serwera. Ostatnim typem problemów może być problem natury danych zawartych w tabelach. Objawia się on niemożliwością obejrzenia jakiegokolwiek typu obiektu prezentacji danych. Problem taki wynika z braku danych w tabelach. Jego przyczyną może być nieprawidłowe zapytanie, które eliminuje możliwość wyboru jakichkolwiek danych lub takie dobranie warunków filtrujących zapytanie, że żaden zestaw danych nie spełnia ich kryteriów (np. wybranie z tabeli lokali jednego lokalu, a z tabeli magazynów jednego magazynu, który nie należy do wybranego lokalu). 47

48 Formularz prezentacji VIII. Formularz prezentacji Rozdział ten opisuje formularz prezentacji zestawienia. W rozdziale zawarty jest opis wyglądu ekranu, opis zawartości menu, opis dostępnych pasków zadań oraz opis funkcji dostępnych na formularzu. VIII.1.Opis okna prezentacji zestawienia Okno prezentacji zestawienia składa się z następujących części: menu górne, pasek narzędzi, drzewo obiektów prezentacji danych (z lewej strony), panel prezentacji danych (z prawej strony), pasek statusu (u dołu ekranu). Rysunek 19 Wygląd okna prezentacji danych 48

49 Formularz prezentacji W menu górnym i na pasku narzędzi znajdują się funkcje, które można uruchomić w oknie formularza prezentacji danych. Dostępność tych funkcji zależna jest od trybu w jakim znajduje się ekran (tryb ładowania danych lub tryb prezentacji danych) oraz od typu wybranego obiektu prezentacji danych. W trybie ładowania danych dostępne są wyłącznie funkcje służące do zarządzania widokiem ekranu. Poza menu górnym istnieją menu kontekstowe typów obiektów prezentacji danych, obiektów prezentacji danych oraz menu kontekstowe paneli prezentacji danych. Wszystkie funkcje tych menu zostały opisane w rozdziałach, które są im poświęcone. W drzewie obiektów pojawiają się nazwy obiektów prezentacji danych pogrupowane w typy. Oznaczenie nazwy obiektu prezentacji danych w drzewie spowoduje załadowanie obiektu prezentacji danych do panelu prezentacji danych. W pasku statusu, u dołu ekranu, pojawiają się informacje o wykonywanych przez aplikację operacjach. VIII.2.Opis menu Menu górne formularza prezentacji danych składa się z pięciu grup. Pierwsze cztery z nich odpowiadają kolejnym typom obiektów prezentacji danych. Występuje tu więc menu: dokumenty/raporty, widoki OLAP, wykresy, tabele danych. Menu dokumentów, widoków OLAP i wykresów zawierają funkcję nowy umożliwiającą stworzenie nowego obiektu prezentacji danych. Menu tabele nie zawiera tej funkcji, gdyż nową tabelę danych można dodać wyłącznie poprzez dodanie nowego zapytania SQL (funkcja dostępna w rozszerzonym lub pełnym rodzaju licencji). W menu dokumentów istnieje ponadto funkcja dodaj istniejący, umożliwiająca dodanie dokumentu stworzonego w innym programie. Po jej uruchomieniu program poprosi o wskazanie pliku GRS, a następnie pliku UFN. Oczywiście, aby wskazane pliki raportów działały, muszą być utworzone w tej samej strukturze danych. Chociaż teoretycznie jest możliwe (przykładowo) dodanie jakiegoś raportu sprzedaży do arkusza prezentującego stany magazynowe, to taki raport nie będzie wyświetlał danych, gdyż czerpie dane do raportu z tabel sprzedaży, zaś arkusz prezentacji stanów magazynowych nie dysponuje tabelą sprzedaży. Analogiczne funkcje istnieją w menu kontekstowym typów obiektów, dostępnym w drzewie obiektów prezentacji danych. Menu górne widok zawiera funkcje umożliwiające sterowanie widokiem ekranu. Dają one możliwość ukrycia pasków narzędzi i drzewa obiektów. Stan widoku okna jest zapamiętywany po wyjściu z ekranu prezentacji. 49

50 Formularz prezentacji VIII.3.Drzewo obiektów prezentacji Drzewo obiektów składa się z czterech grup. Grupy te to rodzaje obiektów prezentujących dane: Dokumenty/raporty to obiekt prezentacji w postaci dokumentu w formacie papieru A4 przygotowanego do wydruku. Na ekranie formularza prezentacji można obejrzeć szybki podgląd tego dokumentu w trybie eksportu do html. Ze względu na ubogie możliwości opisu strony w języku html, szybki podgląd może nieznacznie odbiegać wyglądem od końcowego wydruku. Podobnie wyniki eksportu danych do innych formatów dokumentów mogą odbiegać wyglądem od wydruku dokumentu. Widoki OLAP to obiekt prezentacji danych będący tabelą przestawną. Na ekranie pojawia się tabela, którą można zmieniać przez przeciąganie kolumn i wierszy tabeli, sortowanie ich i dodawanie nowych rodzajów wartości do tabeli. Tabele takie można również eksportować do różnorodnych formatów lub drukować. Eksporty, ze względu na różnice w opisie formatów, mogą znacząco odbiegać od wyglądu obiektu na ekranie prezentacji. Wykresy to obiekt graficznej prezentacji danych w postaci wykresów słupkowych, kołowych lub liniowych. Obiekt umożliwia ingerencję użytkownika w jego wygląd przez zmianę typu wykresu, kolorów, opisów. Gotowy wykres może być wydrukowany lub wyeksportowany do pliku graficznego. Tabele danych to obiekt będący zbiorem surowych danych pochodzących z zapytań SQL. Dane takie można wyeksportować do znanych formatów plików. Do grup obiektów podpięte są obiekty prezentacji danych. Aby obejrzeć obiekt prezentacji danych operator musi wskazać na drzewie obiektów nazwę tego obiektu. Wtedy, na panelu prezentacji danych, pojawi się obiekt prezentacji danych odpowiedniego rodzaju. W następnych rozdziałach zostaną opisane kolejne obiekty prezentacji danych, możliwości operowania na nich i ich zmiany oraz funkcje menu kontekstowych tych obiektów. 50

51 Dokumenty/raporty GenRap IX. Dokumenty/raporty GenRap Obiekt prezentacji danych typu dokument/raport został stworzony w oparciu o zintegrowany komponent OCEAN GenRap firmy Comarch. OCEAN GenRap jest rozwiązaniem służącym do raportowania i analizy danych. Jest połączeniem zaawansowanego narzędzia do generowania wydruków z innowacyjnym edytorem raportów, przygotowanym dla zwykłych użytkowników. Edytor pozwala udostępniać możliwość modyfikowania i tworzenia raportów operatorom, którzy nie posiadają wiedzy programistycznej. Edytor raportów ma możliwość modyfikowania wyglądu raportu, poprzez zmianę czcionki, koloru, rozstawienia elementów w dokumencie i wyboru elementów do raportu. W edytorze możliwa jest również zmiana struktury logicznej raportu, przez szybkie grupowanie, sortowanie i filtrowanie danych w zestawieniu oraz dodawanie pól (przeciągnij i upuść) do raportu ze schematu danych. Edytor raportów nie jest składnikiem "Modułu Zestawienia" w żadnym rodzaju licencji. Aby operator miał możliwość edycji raportu musi posiadać licencje na używanie edytora raportów. Licencje na program OCEAN Gen- Rap Designer można nabyć u partnerów handlowych firmy Comarch lub u sprzedawcy. Ta instrukcja nie traktuje o tym jak posługiwać się edytorem OCEAN Gen- Rap Designer. W sprawach związanych z obsługą edytora odsyłamy użytkownika do obszernej instrukcji obsługi edytora oraz do pomocy technicznej firmy Comarch. IX.1.Szybki podgląd raportu Gdy użytkownik na formularzu prezentacji danych wybierze z drzewa obiektów prezentacji danych obiekt typu dokument/raport, to do panelu prezentacji zostanie załadowany szybki podgląd raportu. Na panelu prezentacji pojawia się dokument w postaci wyeksportowanej do formatu html. Format ten ze względu na uboższe możliwości opisu strony, może nieznacznie różnić się od wydruku raportu: krzywe tabele, nieprawidłowe szerokości kolumn, brak justowania. Ponadto trzeba pamiętać, że szybki podgląd, to w rzeczywistości ostatnio przygotowana wersja tego dokumentu. W szczególnym przypadku, gdy nie nastąpiło jeszcze odświeżenie rapor- 51

52 Dokumenty/raporty GenRap tu, w oknie podglądu pojawi się raport wyprodukowany z innych danych niż obecnie załadowane i w rzeczywistości nie będzie odzwierciedlać właściwych wartości. Taka koncepcja została przyjęta, aby operator miał szanse szybko zobaczyć, jakiego rodzaju dane raport prezentuje, bez konieczności oczekiwania na jego wygenerowanie. W górnej części panelu prezentacji znajduje się informacja o dacie przygotowania raportu. Z lewej strony tej informacji znajduje się przycisk [odśwież] umożliwiający operatorowi wysłanie żądania natychmiastowego odświeżenia raportu. Przycisk ten jest nieaktywny, gdy raport został utworzony na podstawie bieżących danych. W tej sytuacji obok daty utworzenia pojawia się napis Nie wymaga odświeżenia. Po zakończeniu transmisji danych program uruchamia asynchroniczny wątek odświeżający szybki podgląd raportów. Wątek ten odświeża dokumenty kolejno, od najstarszego do najmłodszego. Wątek kończy pracę, gdy zakończy odświeżenie podglądów wszystkich dokumentów. IX.2.Opis funkcji menu i paska narzędzi W niniejszym rozdziale zostaną przedstawione funkcje dostępne w menu kontekstowym dokumentu/raportu oraz na pasku narzędzi. Menu kontekstowe dokumentu/raportu pojawia się po kliknięciu prawym przyciskiem myszy na nazwie konkretnego obiektu dokumenty/raporty w drzewie obiektów prezentacji danych lub po kliknięciu prawym przyciskiem myszy na szybki podgląd dokumentu/raportu. Funkcje dostępne na pasku narzędzi są jedynie powieleniem funkcji dostępnych w menu kontekstowym. Ich opis zostanie ograniczony do oznaczenia przy opisie danej funkcji, że ta znajduje się również na pasku narzędzi. Pokaż funkcja ta umożliwia przejście do okna, w którym zaprezentowany zostanie podgląd raportu. Wygląd raportu jaki jest tam prezentowany, jest dokładnie taki sam jak wygląd wydrukowanego raportu. W oknie prezentującym podgląd dokumentu można ustalić wielkość oglądanej strony i jej numer oraz wysłać żądanie wydrukowania (przycisk z obrazkiem przedstawiającym drukarkę). Po uruchomieniu żądania drukowania włącza się ekran dialogowy drukowania, na którym można wybrać drukarkę i zakres drukowanych stron. 52

53 Dokumenty/raporty GenRap Rysunek 20 Efekt uruchomienia funkcji pokaż - Podgląd dokumentu/raportu Drukuj funkcja umożliwia wysłanie żądania drukowania raportu wprost do drukarki (bez podglądu). Po uruchomieniu pojawia się standardowe okno dialogowe wyboru drukarki. Po ustawieniu drukarki, parametrów wydruku i zaakceptowaniu, dokument wysyłany jest do drukarki. Funkcja dostępna również na pasku narzędzi. Rysunek 21 Okno dialogowe drukowania 53

54 Dokumenty/raporty GenRap Eksport do PDF funkcja umożliwia wyeksportowanie dokumentu do zewnętrznego pliku w formacie obsługiwanym przez program Adobe Acrobat. Po uruchomieniu funkcji pojawia się okno dialogowe umożliwiające wskazanie nazwy i miejsca złożenia pliku, do którego zostanie wykonany eksport. Domyślnie nazwa pliku docelowego to nazwa raportu, w której znaki zastrzeżone dla systemu plików wymieniono na znak podkreślnik oraz wymieniono wszystkie polskie znaki na ich odpowiedniki z alfabetu łacińskiego. Domyślny katalog, to katalog, z którego pakiet zestawień został otworzony. Rysunek 22 Okno dialogowe eksportu dokumentu/raportu Eksport do XLS funkcja eksportuje strukturę raportu do arkusza kalkulacyjnego Excel. Funkcja działa analogicznie jak w przypadku opisanej powyżej funkcji eksportu do PDF. Należy jednak zauważyć, że format zapisu arkusza kalkulacyjnego daleko odbiega od formatu zapisu dokumentu, dlatego nie należy spodziewać się zapisu zgodnego wizualnie z szybkim podglądem lub z wydrukiem. Eksport do RTF funkcja umożliwia eksport wybranego dokumentu/raportu do dokumentu w formacie RTF. Funkcja działa analogicznie jak opisana wyżej funkcja eksportu do formatu PDF. Ze względu na rozbieżności w metodzie zapisu, należy się spodziewać niewielkich różnic w wyglądzie raportu wydrukowanego bezpośrednio z aplikacji i wyglądu raportu zapisanego w formacie RTF. 54

55 Dokumenty/raporty GenRap Eksport do HTML funkcja działająca analogicznie jak inne funkcje eksportujące opisane powyżej. Eksportuje dokument do pliku html obsługiwanego przez przeglądarki internetowe. Ze względu na fakt, że format html ma uboższe możliwości opisu wyglądu strony, należy się spodziewać niewielkich rozbieżności pomiędzy wyglądem wydrukowanego raportu, a raportu wyeksportowanego. Nie powinny natomiast pojawiać się rozbieżności w wyglądzie między wyeksportowanym dokumentem a tzw. szybkim podglądem (o ile jest odświeżony), gdyż formalnie szybki podgląd jest podglądem dokumentu/raportu wyeksportowanego do formatu html. Zmień nazwę funkcja umożliwia zmianę nazwy dokumentu/raportu. Po jej uruchomieniu element drzewa odpowiadający nazwie raportu, na którym uruchomiono funkcję, przechodzi w tryb edycji umożliwiając wprowadzenie nowej nazwy. Nową nazwę należy zaakceptować potwierdzając klawiszem Enter. Zmień pliki funkcja umożliwia zmianę plików dokumentu/raportu powiązanych z danym obiektem prezentacji danych. Dzięki tej funkcji możliwe jest przygotowanie raportu w edytorze zewnętrznym a następnie podpięcie tak przygotowanego raportu do arkusza zestawień. Istotne jest, aby zewnętrznie przygotowany raport był oparty na schemacie danych wyprodukowanych przez arkusz. W przypadku budowania raportu w zewnętrznym edytorze, należy do edytora podłączyć jako źródło danych pliki xml i xsd wyprodukowane przez arkusz po wykonaniu zapytań. Pliki te są składowane w katalogu, z którego otworzono pakiet. Po uruchomieniu funkcji pojawia się okno dialogowe, w którym należy wskazać przygotowany plik raportu GRS, który ma zostać podłączony do raportu, a po zaakceptowaniu pojawia się drugie okno dialogowe, w którym należy wskazać przygotowany plik przyjaznego schematu UFN. Po zaakceptowaniu następuje przekopiowanie odpowiednich plików. Po tej czynności program zapyta użytkownika o chęć odświeżenia szybkiego podglądu wydruku. Więcej na temat rodzajów plików i ich struktury można dowiedzieć się z rozdziału XIII. Edytuj dokument funkcja ta umożliwia przejście do edytora raportów, o ile jest on dostępny. W przypadku uruchomienia funk- 55

56 Dokumenty/raporty GenRap cji edycji raportów bez możliwości korzystania z edytora, zostanie wyświetlony odpowiedni komunikat. Więcej informacji na temat edycji raportów w rozdziale IX.3. Funkcja ta występuje również na pasku narzędzi. Duplikuj funkcja wykonuje kopię wybranego raportu (jego plików i struktury danych zapisanej w arkuszu) i dodaje tę kopię do zestawu obiektów prezentacji danych pod domyślną nazwą DokumentX, gdzie X jest kolejnym numerem raportu. Wraz z raportem duplikowane są powiązania parametrów raportu z kontrolkami panelu wprowadzania danych (o ile takie istnieją). Funkcja ta umożliwia, w prosty sposób, stworzenie nowego raportu na bazie istniejącego. Funkcja Duplikuj występuje również na pasku narzędzi. Zaleca się, aby nie modyfikować istniejących raportów pakietu, ale najpierw wykonać ich kopię i modyfikować tę właśnie kopię. Dzięki temu w przypadku uszkodzenia raportu nie utraci się oryginału i będzie można dokonać ponownej próby modyfikacji. Usuń dokument z arkusza funkcja usuwa z arkusza obiekt prezentacji danych i jego powiązania z kontrolkami panelu wprowadzania danych. Nie usuwa jednak plików raportu z katalogu zestawień. Pliki te pozostają w katalogu pakietu zestawienia. Usuń dokument z dysku funkcja usuwa dokument/raport z arkusza oraz usuwa plik raportu z dysku. Usunięcie plików jest nieodwracalne i natychmiastowe. Nie jest konieczne zapisywanie arkusza, aby pliki zostały usunięte. IX.3.Ocean GenRap Designer Aplikacja Ocean GenRap Designer to niezależna aplikacja umożliwiająca tworzenie nowych lub edytowanie istniejących obiektów prezentacji danych arkusza dokumentów/raportów. 56

57 Dokumenty/raporty GenRap Edycja dokumentu/raportu możliwa jest tylko w przypadku posiadania licencji na program Ocean GenRap Designer. Licencja taka jest niezależna od licencji na "Moduł Zestawienia". Oznacza to, że żaden rodzaj licencji na "Moduł Zestawienia" nie zawiera w sobie edytora Ocean GenRap Designer. Licencję na program Ocean GenRap Designer, umożliwiającą edycję dokumentów/raportów zawartych w gotowych pakietach zestawień, można nabyć u partnerów handlowych firmy Comarch lub u sprzedawcy. Instalacja "Modułu Zestawienia" powoduje zainstalowanie odpowiedniego edytora raportów. Aby uaktywnić jego działanie wystarczy nabyć i zainstalować licencję. Aby zainstalować licencję należy uruchomić program Gen- RapDesigner.exe znajdujący się w katalogu, w którym został zainstalowany "Moduł Zestawienia". Po uruchomieniu należy przejść do menu pomoc i wybrać z niego funkcję Rejestracja programu. Uruchomione zostanie okno rejestracji programu. Otrzymany kod rejestracyjny należy wprowadzić w pole Kod rejestracyjny tego okna, zaakceptować i zamknąć edytor. Od tego momentu będzie możliwa edycja i tworzenie nowych obiektów prezentacji danych typu dokument/raport. W przypadku uruchomienia funkcji edycji raportów bez posiadania licencji na program Ocean GenRap Designer zostanie wyświetlony komunikat: Brak zainstalowanego edytora raportów lub brak licencji na edytor raportów". Edycja raportu nie powiedzie się również w przypadku, gdy inny raport jest edytowany. Wtedy pojawi się komunikat: Można modyfikować tylko jeden raport jednocześnie. Komunikat: Procesor raportów jest zajęty oznacza z kolei, że silnik Gen- Rap jest zajęty i należy poczekać, aż zakończy on przetwarzać dane. Jeżeli nie nastąpią okoliczności przeszkadzające w edycji raportu, po kilkunastu sekundach od uruchomienia funkcji, otworzony zostanie edytor raportu, czyli aplikacja Ocean GenRap Designer. Aplikacja Ocean GenRap Designer uruchomiana jest w specjalnym trybie edycji gotowego raportu. W trybie tym operator może zmieniać dokument zarówno w kwestii wizualnej: zmieniać krój i wielkość czcionki, kolorystykę, dodawać elementy graficzne, własny tekst itp., jak i w kwestii logicznej: usuwać i dodawać kolumny oraz tabele, grupować, filtrować, sortować, dodawać podsumowania, dodawać parametry wywołania. Operator może jednak korzystać wyłącznie z przygotowanego zestawu danych, którego nie może zmienić. Niedostępna jest również funkcja zmiany źródła danych, ograniczenia ilości danych czy zapisania raportu pod inną nazwą. Operator ma jedynie możliwość edycji istniejącego raportu z wykorzystaniem ściśle określonego zestawu danych. Edycja może zakończyć się wydrukiem lub eksportem gotowego raportu. 57

58 Dokumenty/raporty GenRap Operator może również zapisać wykonane zmiany lub zrezygnować z ich zapisania i przywrócić tym samym wcześniejszą wersję raportu. Po zakończeniu edycji i wyjściu z edytora, program "Moduł Zestawienia" zapyta operatora o odświeżenie szybkiego podglądu raportu. Jeżeli operator nie wyrazi zgody na odświeżenie szybkiego podglądu, to nie będzie miał możliwości odświeżenia go, aż do zakończenia pracy z oknem prezentacji. Ta instrukcja nie traktuje o tym jak posługiwać się edytorem OCEAN Gen- Rap. W sprawach związanych z obsługą edytora odsyłamy użytkownika do obszernej instrukcji obsługi edytora oraz do pomocy technicznej firmy Comarch. IX.4.Parametry raportu Jednym z elementów obiektu prezentacji danych typu dokument/raport jest parametr raportu. Parametr służy do przekazania do dokumentu dodatkowych danych, które nie zostały zapisane w tabelach wynikowych produkowanych przez zapytania SQL. Parametr taki może przykładowo przekazywać informację o sposobie prezentacji danych, o rodzaju nakładanego filtra lub o wartościach wybranych parametrów wykonania (np. zakresie dat). Parametry tworzy się w edytorze raportów za pomocą funkcji Dodaj nowy parametr, która dostępna jest w menu kontekstowym zakładek widocznych z lewej strony edytora. Po zapisaniu dokumentu należy związać parametry z kontrolkami panelu wprowadzania danych (formularz wywołania zestawienia). Dokonuje się tego za pomocą funkcji menu kontekstowego kontrolek wprowadzania danych Zwiąż z parametrem. Funkcja ta jest dostępna w trybie edycji panelu wprowadzania danych. Więcej na temat powiązania parametrów z kontrolkami można dowiedzieć się z rozdziału V.4. IX.5.Nowy dokument/raport Niniejszy rozdział zaprezentuje krótki kurs utworzenia nowego obiektu prezentacji danych typu dokument/raport. Tworzenie nowego obiektu należy rozpocząć w formularzu prezentacji, po załadowaniu danych pochodzących z zapytań SQL. W tym celu należy w menu górnym Dokument/raport wybrać funkcję Dodaj nowy. Te samą funkcję można uruchomić z menu kontekstowego grupy obiektów prezentacji danych lub przy pomocy przycisku, który znajduje się na pasku narzędzi. 58

59 Dokumenty/raporty GenRap Rysunek 23 Uruchomienie funkcji Dodaj nowy Funkcja dodania nowego raportu działa tylko wtedy, gdy operator posiada licencję na program Ocean GenRap Designer. W przeciwnym wypadku po uruchomieniu funkcji pojawi się komunikat: Brak zainstalowanego edytora raportów lub brak licencji na edytor raportów. Skontaktuj się ze sprzedawcą". Po uruchomieniu funkcji w drzewie obiektów prezentacji danych pojawia się nowy dokument/raport o domyślnej nazwie. Rysunek 24 Nowy obiekt typu dokument/raport w drzewie obiektów prezentacji danych 59

60 Dokumenty/raporty GenRap Jeżeli operator posiada licencję na produkt Ocean GenRap Designer, to po kilkunastu sekundach uruchamia się również edytor raportu z przygotowanymi strukturami danych. Rysunek 25 Okna edytora Ocean GenRap po uruchomieniu funkcji nowy dokument/raport Centralną część zajmuje obszar widoku raportu. Z lewej strony znajduje się struktura danych, czyli tabele będące wynikiem wykonanych zapytań. W tym także miejscu można dodać parametr raportu. U góry znajduje się menu aplikacji, pasek narzędzi i pasek edycji formuły. W żółtej linii poniżej jest informacja o rodzaju posiadanej licencji. Na dole zaś pasek statusu. Rysunek 26 Edycja tekstu tytułu w produkcie Ocean GenRap Designer firmy Comarch W aplikacji Ocean GenRap Designer można pisać dokładnie tak samo jak w każdym edytorze tekstu. Można więc ustawić kursor na górze raportu i 60

61 Dokumenty/raporty GenRap wprowadzić z klawiatury tytuł raportu. Następnie można, przeciągając myszą, zaznaczyć tekst, wybrać krój i wielkość czcionki oraz przesunąć na środek przyciskiem Wyrównaj do środka. W podtytule można dodać informację dla jakiej daty zestawienie jest wykonane. Jeżeli zestawienie będzie tworzone dla różnych dat, datę zestawienia należy przekazać do raportu jako parametr. W tym celu należy skorzystać z funkcji Dodaj parametr raportu znajdującej się w menu kontekstowym Zakładek, które znajdują się z lewej strony ekranu aplikacji. Rysunek 27 Funkcja dodaj parametr raportu... Wskutek uruchomienia funkcji pojawia się kreator dodawania parametrów. W pierwszym oknie należy wybrać typ parametru. Dla potrzeb podtytułu będzie to data. Rysunek 28 Kreator dodawania parametrów - wybór typu 61

62 Dokumenty/raporty GenRap Po wciśnięciu przycisku Dalej pojawia się okno, w którym należy ustawić nazwę dla parametru. Rysunek 29 Kreator dodawania parametrów - nazwa parametru Po zaakceptowaniu, parametr pojawia się na liście dostępnych parametrów. Można teraz napisać linię podtytułu, a następnie złapać i przeciągnąć na koniec tej linii parametr z listy parametrów. Rysunek 30 Użycie parametru w tekście Parametr wyświetla zarówno datę jak i czas. Aby ograniczyć wyświetlanie tylko do daty, należy na widoku raportu kliknąć tekst daty prawym przyciskiem myszy, wybrać z menu kontekstowego funkcję Format wyrażenia i z listy formatów wybrać Data i czas, zaś z listy formatów daty i czasu wybrać Data. Zaakceptować wybór przyciskiem [OK]. 62

63 Dokumenty/raporty GenRap Aby w raporcie umieścić tabelę, należy rozwinąć gałąź Moje dane z panelu zakładek, wybrać tabelę, złapać i przeciągnąć ją na wolny obszar widoku raportu. Wskutek tej operacji pojawi się okienko z listą kolumn, z którego można będzie wybrać kolumny tabeli do umieszczenia w widoku raportu. Rysunek 31 Wstawianie tabeli do raportu Po wybraniu kolumn i zaakceptowaniu na widoku raportu pojawi się tabela, którą można również dowolnie sformatować. Po zakończeniu formatowania należy skorzystać z funkcji Zapisz znajdującej się w menu Plik, a po zapisaniu zamknąć edytor krzyżykiem znajdującym się w prawym górnym roku okna aplikacji. Rysunek 32 Zapisywanie gotowego raportu Po wyjściu z aplikacji Ocean GenRap Designer "Moduł Zestawienia" wyprodukuje szybki podgląd raportu. Po wskazaniu raportu na drzewie obiek- 63

64 Dokumenty/raporty GenRap tów prezentacji danych, w panelu prezentacji, pojawi się podgląd nowego raportu. Rysunek 33 Szybki podgląd nowego raportu w ekranie prezentacji Kolejną czynnością, jaką należy zrobić, jest powiązanie dodanego parametru z kontrolką panelu wprowadzania danych. W tym celu należy przejść do formularza wprowadzania danych i przełączyć panel w tryb edycji (menu górne Panel wprowadzania danych, funkcja Przejdź do trybu edycji ). Rysunek 34 Przejście do trybu edycji panelu wprowadzania danych Następnie w trybie edycji panelu wprowadzania danych należy kliknąć kontrolkę typu data prawym przyciskiem myszy i z jej menu kontekstowego wybrać funkcję zwiąż z parametrem. 64

65 Dokumenty/raporty GenRap Rysunek 35 Menu kontekstowe kontrolki funkcja zwiąż z parametrem Na ekranie Powiązanie parametrów należy wybrać z lewego drzewa ( Parametry niepowiązane z kontrolką ) z gałęzi Dokumenty parametr należący do nowo założonego dokumentu/raportu, a następnie używając przycisku [>>>] przesunąć ten wybrany parametr do prawego drzewa ( Parametry powiązane z kontrolką ). W ten sposób powstanie trwałe powiązanie wartości wybranej w kontrolce z wartością wyświetlaną w podtytule raportu. Rysunek 36 Powiązanie parametru raportu z kontrolką 65

66 Dokumenty/raporty GenRap Po wykonaniu powiązania należy zaakceptować wykonaną zmianę przyciskiem [V]. Okno Powiązanie parametrów zostanie zamknięte. Potem, będąc na formularzu wprowadzania danych, należy wyjść z trybu edycji panelu wprowadzania danych. Należy do tego użyć funkcji Wyjdź z trybu edycji, która znajduje się w menu Panel wprowadzania danych. Na koniec należy zapisać arkusz, używając funkcji Zapisz arkusz z menu Plik. Wskutek jej użycia zapisany zostanie arkusz, a wraz z nim nowy obiekt prezentacji danych typu dokument/raport oraz jego powiązania z kontrolkami wprowadzania danych. 66

67 Widoki OLAP X. Widoki OLAP Obiekt prezentacji danych typu widok OLAP został stworzony w oparciu o zintegrowany komponent firmy Contour Components Limited. Kontrolka ta to interaktywna tabela przestawna typu OLAP. Wbudowana technologia OLAP pozwala oglądać dane pod różnymi kątami, umożliwia wgłębianie się w dane, sumowanie, grupowanie, stosowanie filtrów. Obiekt Widok OLAP umożliwia w prosty i intuicyjny sposób dotarcie do interesujących operatora wartości i zestawień, wspomagając w ten sposób proces podejmowania decyzji. X.1.Opis tabeli przestawnej Po wybraniu na drzewie obiektów prezentacji danych obiektu typu Widok OLAP, na panelu prezentacji danych pojawia się tabela przestawna OLAP. U góry tej tabeli znajduje się tytuł zestawienia. Rysunek 37 Tabela przestawna widoku OLAP 67

68 Widoki OLAP Poniżej z lewej strony znajduje się zielony prostokąt opisany 09 Fakty. Jest to przycisk listy dostępnych w widoku faktów. Faktem jest każdy rodzaj wartości prezentowanej w tabeli OLAP. Klikając lewym przyciskiem myszy na trójkąt skierowany wierzchołkiem w dół, który znajduje się z prawej strony przycisku, operator otrzyma rozwiniętą listę faktów (patrz Rysunek 38). Na liście tej występują zarówno fakty widoczne w tabeli, jak i te niewidoczne. Znak X, w kwadracie znajdującym się z lewej strony nazwy faktu, określa, który fakt jest widoczny w tabeli. Operator klikając na kwadrat obok nazwy może pokazać (kwadrat ze znakiem X) lub ukryć (pusty kwadrat) dany fakt. Poniżej listy faktów znajduje się pasek narzędzi listy faktów. Rysunek 38 Lista faktów Kolejne symbole tego paska oznaczają: Plus (+) pokaż wszystkie fakty; Minus ( ) ukryj wszystkie fakty; Gwiazdka (*) odwróć zaznaczenie fakty widoczne stają się ukrytymi, ukryte stają się widoczne; 68

69 Widoki OLAP Strzałka w górę przesuwa wybrany fakt na liście w górę. Fakty w tabeli wyświetlają się w tej samej kolejności, w jakiej prezentują się na liście faktów; Strzałka w dół przesuwa wybrany fakt na liście w dół; Zaakceptuj (V) akceptuje wykonane zmiany, wychodzi z listy i wdraża zmiany w tabeli widoku OLAP; Anuluj (X) anuluje wykonane zmiany i wychodzi z listy. Rysunek 39 Lista wartości wymiaru Listę faktów można również opuścić klikając poza jej obszarem. Taką akcję uznaje się jako zaakceptowanie zmian i wyjście z listy. Zapis słowa Fakty na przycisku, wykonany kursywą, oznacza, że nie wszystkie fakty z listy zostały wybrane (nie są prezentowane w tabeli). Z prawej strony przycisku dostępu do listy faktów znajduje się lista dostępnych i niewykorzystanych wymiarów. Wymiarem nazywane jest pole tabeli, dla którego wyliczane są wartości faktów. Przykładowo tabela składająca się z pól kasa, towar, ilość, wartość może prezentować fakty suma ilości i suma wartości dla wymiaru kasa i wymiaru towar. Lista wymiarów to przyciski w kolorze jasno-koralowym z umieszczonymi na 69

70 Widoki OLAP nich nazwami wymiarów. Obok nazw znajduje się symbol strzałki, która określa porządek danych wymiaru skierowana w dół porządkuje dane od A do Z, skierowana w górę porządkuje dane od Z do A. Porządkowanie ma szczególne znaczenie, gdy niewykorzystany wymiar zostanie przeniesiony do tabeli patrz wymiary wykorzystane pionowe i poziome. Obok strzałki znajduje się symbol trójkąta (identyczny jak ten w przycisku dostępu do listy faktów). Jego przyciśnięcie powoduje rozwinięcie listy wartości danego wymiaru (patrz Rysunek 39) Obok każdej wartości znajduje się kwadrat. Kwadrat wypełniony jest znakiem X, dla tych wartości, które mają być dostępne w tabeli, natomiast jest pusty, dla tych wartości, które mają nie być prezentowane w tabeli. W ten sposób można odfiltrować dane pozostawiając tylko te, które są istotne dla operatora. Dla ułatwienia wyszukiwania odpowiednich wartości, nad listą wartości znajduje się pole wyszukiwania. Wpisanie w pole wyszukiwania dowolnego ciągu znaków spowoduje odfiltrowanie danych do tego właśnie ciągu. W polu wyszukiwania dopuszczalne jest używanie znaku gwiazdki (*). Gwiazdka zastępuje dowolny ciąg znaków; przykładowo, użycie w polu wyszukiwania ciągu "suma*" spowoduje odfiltrowanie danych do słów zaczynających się od słowa "suma". Kliknięcie symbolu akceptacji (V) po prawej stronie wpisanego filtra spowoduje jego aktywowanie. Z listy wartości znikną wszystkie wartości, które nie spełniają kryteriów filtra. U dołu listy wartości wymiaru, podobnie jak w liście dostępnych faktów, znajduje się pasek narzędzi. Kolejne symbole tego paska mają następujące znaczenie: Plus (+) zaznacz wszystkie wartości wymiaru jako widoczne; Minus ( ) ukryj wszystkie wartości wymiaru; Gwiazdka (*) odwróć zaznaczenie wartości zaznaczone stają się odznaczone, zaś odznaczone stają się zaznaczone; Symbol lejka skierowanego wąskim wylotem w dół służy do włączenia (symbol wciśnięty) i wyłączenia (symbol wyciśnięty) filtra wartości (patrz wyżej). Użycie i zaakceptowanie filtra jest jednoznaczne z wciśnięciem symbolu tego narzędzia; Symbol lejka skierowanego wąskim wylotem w górę oznacza odwrócenie filtra, tzn. na liście pojawią się tylko te wartości, które nie spełniają kryterium filtra; Zaakceptuj (V) akceptuje wykonane zmiany, wychodzi z listy i wdraża zmiany w tabeli widoku OLAP; Anuluj (X) anuluje wykonane zmiany i wychodzi z listy. 70

71 Widoki OLAP Listę wartości można również opuścić klikając poza jej obszar. Taką akcję uznaje się jako zaakceptowanie zmian i wyjście z listy. Zapis nazwy wymiaru wykonany kursywą oznacza, że nie wszystkie wartości z listy wartości danego wymiaru zostały wybrane (nie są prezentowane w tabeli). Jeżeli lista niewykorzystanych wymiarów przekracza wielkość okna to na końcu listy wymiarów pojawiają się strzałki umożliwiające jej przewijanie. Bezpośrednio pod listą niewykorzystanych wymiarów, a ponad kolumnami z opisem wartości, znajduje się lista wymiarów wykorzystanych, umieszczonych w osi poziomej. Analogiczna lista dla wykorzystanych wymiarów pionowych znajduje się z lewej strony nad wierszami opisującymi wartości (porównaj Rysunek 37). Wymiary wykorzystane, podobnie jak te niewykorzystane, mają obok nazwy symbol strzałki zmieniający kierunek wyświetlania listy wartości. Jednak w przypadku wymiarów wykorzystywanych zmiana kierunku wyświetlania wpływa również na porządek ułożenia danych w całej tabeli. Użycie symbolu trójkąta skierowanego wierzchołkiem w dół wyświetla listę wartości, która działa w identyczny sposób jak dla wymiarów niewykorzystanych. Wymiary wykorzystane pionowe i poziome można zamieniać ze sobą miejscami, porządkować w kolejności, wyciągać z tabeli do listy niewykorzystanych, a te z listy niewykorzystanych wymiarów można przenosić na osie pionowe i poziome wymiarów wykorzystanych. Wszystkich tych operacji dokonuje się w technologii przeciągnij i upuść (drag & drop), łapiąc i przeciągając symbole wymiarów z jednego miejsca i upuszczając w drugim (patrz rozdział X.2). Rysunek 40 Wymiary tabeli Rysunek 40 przedstawia nagłówek widoku OLAP. Wymiary niewykorzystane to: NazwaLokalu, NazwaNadgrupy, Data_Rok, Data_Tydzień. Wymiary wykorzystane umieszczone w poziomie to: NrKa- 71

72 Widoki OLAP sy, Data_Dzień. Wymiary wykorzystane umieszczone w pionie to: NazwaGrupy, NazwaTowaru. W tabeli zostały użyte fakty: Ilość, Suma brutto, Suma netto, Zyski. Nie wszystkie fakty zostały użyte. Świadczy o tym napis na przycisku [Fakty], który został wykonany kursywą. Podobnie kursywą zapisane są wymiary: NazwaNadgrupy, NrKasy, NazwaTowaru. Oznacza to, że na te wymiary nałożono jakieś filtry. Wymiar NazwaTowaru ma ponadto odwróconą kolejność wyświetlania wartości. Nazwy towarów w tabeli są wyświetlane w odwrotnym porządku alfabetycznym od Z do A. Świadczy o tym symbol strzałki, obok nazwy wymiaru, skierowanej grotem ku górze. Każdy fakt w tabeli opisany jest przez jego nazwę znajdującą się w nagłówku. Nazwa ta zapisana jest białymi literami na ciemno-niebieskim tle. Kolumny faktów powielone są dla każdej różnej wartości wybranych wymiarów poziomych. Na życzenie użytkownika mogą się również pojawiać sumy i podsumy faktów. Ich włączenia/wyłączenia dokonuje się za pomocą funkcji włącz/wyłącz sumy, która dostępna jest w menu kontekstowym wymiaru. Rysunek 41 Prezentacja faktów: ilość i suma netto w tabeli OLAP Powyżej nagłówków faktów, zaś poniżej nazw wymiarów poziomych, znajdują się wartości wymiarów poziomych. Analogiczne wartości dla wymiarów pionowych znajdują się w lewej górnej części tabeli OLAP (porównaj Rysunek 37). Jeżeli ilość wymiarów poziomych lub pionowych jest większa od jednego, to z lewej strony nazwy wszystkich wymiarów, poza ostatnim, znajduje się symbol plus (+) lub minus ( ). Kliknięcie na ten symbol powoduje odpowiednio rozwinięcie lub zwinięcie wymiaru. Rysunek 42 przedstawia tabelę OLAP, w której na osi pionowej umieszczono wymiary NazwaGrupy i NazwaTowaru. Wymiar NazwaGrupy, jako że nie jest ostatnim w kolejności wymiarem, może zostać zwinięty lub rozwinięty. Jak 72

73 Widoki OLAP widać, na omawianym rysunku, wartość GIN, RED WINES, ROSE WINES, VERMOUTH i WHITE WINES wymiaru NazwaGrupy zostały zwinięte (symbol plus z lewej strony nazwy wartości wymiaru). Z prawej strony ich nazw w tabeli pokazuje się suma ilości i suma wartości netto wszystkich towarów należących do tej grupy. Wartości POLISH VODKA i RUM wymiaru NazwaGrupy zostały rozwinięte (symbol minus z lewej strony nazwy wartości wymiaru). Obok pojawiły się wartości wymiaru NazwaTowaru, a dalej, obok nazw towarów, ilość i suma netto sprzedaży tych towarów. Podsuma wartości faktów wszystkich towarów z grupy POLISH VODKA znajduje się w ostatniej linii (po ostatnim towarze). Linia ta jest opisana przez słowo Sumy. Istnienie dodatkowych pól podsumowujących jest opcjonalne i może zostać wyłączone przy pomocy funkcji Włącz/wyłącz sumy, która znajduje się w menu kontekstowym wymiaru. Rysunek 42 Wymiary - zwijanie i rozwijanie Analogiczne operacje zwijania i rozwijania faktów można wykonywać dla faktów umieszczonych na osi poziomej. Wartości faktów umieszczane są na różnych tłach. Wartości podstawowe, czyli takie, które nie zostały posumowane, umieszczone są na tle białym. Wartości będące sumą wymiarów, zarówno poziomych jak i pionowych, umieszczone są na tle jasno szarym. Suma wartości faktów całego wiersza 73

74 Widoki OLAP (kolumny z prawej strony) umieszczona jest w kolumnie o zielonym tle, zaś suma wartości faktów z całej tabeli (w prawym dolnym rogu) umieszczona jest w polu o tle żółtym. Jeżeli tabela nie mieści się na ekranie to paski przewijania, umieszczone z prawej strony i na dole, umożliwiają dotarcie do danych niewidocznych. Dla wygodnego przeglądania danych można również zmniejszyć szerokość kolumn (zarówno faktów jak i wymiarów pionowych), a także ukryć drzewo obiektów prezentacji danych funkcją Pokaż drzewo obiektów, umieszczoną w menu górnym Widok. X.2.Działanie na tabeli przestawnej Niniejszy rozdział w uporządkowany sposób opisze działania, jakie można wykonać na obiekcie tabeli przestawnej OLAP. Rozwijanie i zwijanie informacji o Zwijanie i rozwijanie jednej wartości wymiaru. Rysunek 43 Zwinięte wymiary Rysunek 43 przedstawia zwinięte wymiary oraz wartości sprzedaży zsumowane dla wszystkich artykułów należących do grup. Aby zobaczyć wartości sprzedaży poszczególnych zup, należy kliknąć lewym przyciskiem myszy na symbol plus (+) znajdujący się obok nazwy ZUPY. Wskutek takiego działania otrzyma się wynik, który prezentuje Rysunek 44. Analogicznie klikając na symbol ( ), znajdujący się z lewej strony nazwy ZUPY (patrz Rysunek 44) przywróci się pierwotny widok (patrz Rysunek 43). 74

75 Widoki OLAP Rysunek 44 Rozwinięta wartość zupy wymiaru NazwaGrupy o Zwijanie i rozwijanie całego wymiaru. Aby jednocześnie zwinąć lub rozwinąć wszystkie wartości danego wymiaru należy przed kliknięciem na symbol (+) lub ( ) wcisnąć i przytrzymać klawisz [Ctrl]. Rysunek 45 Menu kontekstowe wymiaru - funkcje zwijania i rozwijania całego wymiaru 75

76 Widoki OLAP o Taki sam efekt można również uzyskać przy pomocy funkcji Rozwijanie wymiaru lub odpowiednio Zwijanie wymiaru. Funkcje te znajdują się w menu kontekstowym wymiaru (patrz Rysunek 45). Zwijanie i rozwijanie wszystkich wymiarów. W menu kontekstowym widoku OLAP znajdują się funkcje Rozwiń całość i Zwiń całość. Umożliwiają one odpowiednio rozwinięcie i zwinięcie wszystkich wymiarów widocznych w widoku OLAP. Menu kontekstowe widoku OLAP pojawia się po kliknięciu prawym przyciskiem myszy na nazwę obiektu na drzewie obiektów lub w obszarach wartości wymiarów i w wolnych miejscach tabeli widoku OLAP. Rysunek 46 przedstawia menu kontekstowe widoku OLAP, w którym znajdują się funkcje rozwiń całość i zwiń całość. W kolorze różowym zakreskowano obszary, na których można wywołać menu kontekstowe widoku OLAP. Rysunek 46 Menu kontekstowe widoku OLAP - funkcje zwijania i rozwijania 76

77 Widoki OLAP Zmiana wymiarów o Dokładanie wymiarów Aby dodać wymiar do osi wymiarów należy wybrać go na liście wymiarów niewykorzystywanych, a następnie przeciągnąć go i upuścić na którąś z osi. Rysunek 47 Dodawanie wymiaru - wybór i ciągnięcie Na ilustracjach: Rysunek 47, Rysunek 48 i Rysunek 49 przedstawiono proces przenoszenia wymiaru z listy wymiarów niewykorzystywanych, na oś poziomą wymiarów. Rysunek 48 Dodawanie wymiaru - przed upuszczeniem Rysunek 49 Dodawanie wymiaru - po upuszczeniu Podobnie można przesunąć wymiar na oś pionową 77

78 Widoki OLAP Rysunek 50 Przeniesienie wymiaru na oś pionową - przed upuszczeniem Punkt upuszczenia wymiaru na listę wymiarów pionowych lub poziomych wyznacza jego kolejność w liście wymiarów. Jeżeli operator chce, aby dodawany wymiar, przykładowo NrKasy, pojawił się przed istniejącym wymiarem, przykładowo NrGrupy, to wymiar NrKasy musi upuścić w lewej części prostokąta NrGrupy. Jeżeli chce by NrKasy pojawił się po wymiarze Nr- Grupy, to Nrkasy musi upuścić w prawej części wymiaru NrGrupy. Rysunek 51 Miejsce upuszczenia wymiaru, a porządek wymiarów Wymiary można również dodawać, stosując funkcje: Przesuń na oś pionową i Przesuń na oś poziomom (tłumacz kontrolki popełnił błąd), które dostępne są w menu kontekstowym wymiarów niewykorzystanych. Tak 78

79 Widoki OLAP przesunięty wymiar pojawia się zawsze jako ostatni na liście wymiarów osi, na którą został przesunięty. Rysunek 52 Menu kontekstowe wymiarów - funkcje przesunięcia na oś o Usuwanie wymiarów Aby usunąć niepotrzebny wymiar z osi wymiarów pionowych lub poziomych należy go chwycić, przeciągnąć i upuścić na listę wymiarów niewykorzystanych. Rysunek 53 Przeciągnięcie wymiaru na listę niewykorzystanych. Usunięcia wymiaru można również dokonać stosując funkcję Przesuń na zewnątrz, która dostępna jest w menu kontekstowym wykorzystanych wymiarów poziomych i pionowych. 79

80 Widoki OLAP Rysunek 54 Funkcja Przesuń na zewnątrz menu kontekstowego wymiarów o Zmiana osi wymiaru Rysunek 55 Przesuwanie wymiarów między osiami o Aby zmienić oś wymiaru z pionowej na poziomą należy złapać wybrany wymiar na liście osi pionowej, przeciągnąć go do listy osi poziomej i upuścić. Można również wykorzystać do tego celu funkcje przesunięcia na oś dostępną w menu kontekstowych wymiarów osi poziomej i pionowej. Zamiana osi dla wszystkich wymiarów Aby zamienić między sobą osie wszystkich wymiarów (transponować tabelę) należy skorzystać z funkcji Zamień X < > Y, która dostępna jest w menu kontekstowym widoku OLAP. 80

81 Widoki OLAP Rysunek 56 Funkcja Zamień X < > Y w menu kontekstowym widoku OLAP Rysunek 57 Wygląd tabeli po użyciu funkcji Zamień X < >Y Porządkowanie danych o Zmiana kolejności wymiarów Zmianę kolejności wymiarów na osi wykonuje się przeciągając wymiar na tej samej osi i upuszczając go w nowym miejscu. Jeżeli operator chce, aby dany wymiar pojawił się na końcu, musi go złapać, przeciągnąć i upuścić na prawej połowie ostatniego wymiaru na liście. Jeżeli operator chce, aby dany wymiar pojawił się jako pierwszy na liście, musi upuścić go na lewej połowie pierwszego wymiaru z listy. Analogicznie można umieszczać wymia- 81

82 Widoki OLAP o ry w środku listy, upuszczając przeciągany wymiar na lewą połowę wymiaru, jeżeli ma się znaleźć na liście przed nim lub prawą połowę wymiaru, jeżeli ma się znaleźć na liście po nim. Porównaj Rysunek 51. Porządkowanie wartości wymiarów Porządkowania wartości wymiaru wykonuje się przy pomocy symbolu strzałki, który znajduje się za nazwą wymiaru. Kliknięcie na ten symbol spowoduje zmianę kierunku sortowania wartości wymiaru. Rysunek 58 Porządkowanie wartości wymiaru - oba kierunki o Sortowanie wartości komórek W tabeli OLAP istnieje również możliwość sortowania wartości komórek tabeli. Funkcje zarządzające takim sortowaniem znajdują się w menu kontekstowym komórki tabeli. Po kliknięciu prawym przyciskiem myszy na komórce tabeli, w wyświetlonym menu kontekstowym znajdują się funkcje: Sortuj kolumnę, Anuluj sortowanie kolumny, Sortuj wiersz, Anuluj sortowanie wiersza, Zmień kierunek sortowania. Funkcje te operują na wartościach wybranej kolumny/wiersza. Umożliwiają one sortowanie tylko jednej kolumny i jednego wiersza. Posortowanie nowej kolumny spowoduje anulowanie sorto- 82

83 Widoki OLAP wania poprzedniej. Analogiczna zasada występuje dla wierszy. Rysunek 59 Menu kontekstowe komórki tabeli W przypadku tabel wielowymiarowych możliwe jest sortowanie tylko jednego wymiaru. Przesortowanie wartości w innym wymiarze spowoduje anulowanie poprzedniego sortowania. Rysunek 60 Efekt użycia funkcji Sortuj wiersz i Sortuj kolumnę. 83

84 Widoki OLAP Przesortowanie wiersza lub kolumny zmienia zasadę działania symboli strzałek, które znajdują się obok nazw wymiarów. Przy włączonym sortowaniu kolumny/wiersza zmieniają one kierunek sortowania wartości w komórkach, a nie wartości wymiaru. Filtrowanie wartości Istnieje możliwość filtrowania danych, mająca na celu pozostawienia tylko tych, które są interesujące w konkretnej analizie. W tym celu należy kliknąć w symbol trójkąta skierowanego wierzchołkiem do dołu, który umieszczony jest obok opisu wymiaru. Wyświetli się wtedy lista danych do filtrowania. Rysunek 61 Filtrowanie wartości wymiaru Obok każdej wartości wymiaru znajduje się znacznik, który określa, które wartości mają być dostępne w wymiarze (znak X). Dla ułatwienia wyszukiwania odpowiednich wartości, nad listą wartości znajduje się pole wyszukiwania. Wpisanie w pole wyszukiwania dowolnego ciągu znaków, spowoduje odfiltrowanie danych do tego właśnie ciągu. W polu wyszukiwania dopuszczalne jest używanie znaku gwiazdki (*). Gwiazdka zastępuje dowolny ciąg znaków. Przykładowo, użycie w polu wyszukiwania ciągu "WINES*" 84

85 Widoki OLAP spowoduje odfiltrowanie danych do słów zaczynających się od słowa "WINES". Kliknięcie symbolu akceptacji (V), po prawej stronie wpisanego filtra, spowoduje jego aktywowanie. Na liście wartości pozostaną tylko te wartości, które spełniają kryterium filtra. U dołu listy wartości wymiaru znajduje się pasek narzędzi. Kolejne symbole tego paska mają następujące znaczenie: o o o o Plus (+) zaznacza wszystkie wartości wymiaru jako widoczne; Minus ( ) ukrywa wszystkie wartości wymiaru; Gwiazdka (*) odwraca zaznaczenie wartości zaznaczone stają się odznaczone, zaś odznaczone stają się zaznaczone; Symbol lejka skierowanego wąskim wylotem w dół służy do włączenia (symbol wciśnięty) i wyłączenia (symbol wyciśnięty) filtra wartości (patrz wyżej). Użycie i zaakceptowanie filtra jest jednoznaczne z wciśnięciem symbolu tego narzędzia; o Symbol lejka skierowanego wąskim wylotem w górę oznacza odwrócenie filtra, tzn. na liście pojawią się tylko te wartości, które nie spełniają kryterium filtra; o o Zaakceptuj (V) akceptuje wykonane zmiany, wychodzi z listy i wdraża zmiany w tabeli; Anuluj (X) anuluje wykonane zmiany i wychodzi z listy. Listę filtrowania wartości można również opuścić klikając poza jej obszarem. Taką akcję uznaje się jako zaakceptowanie zmian i wyjście z listy. Zapis nazwy wymiaru wykonany kursywą oznacza, że nie wszystkie wartości z listy wartości danego wymiaru zostały wybrane (nie wszystkie są prezentowane w tabeli). Filtrowanie może odbywać się zarówno na wymiarach wykorzystanych umieszczonych na osi poziomej i pionowej, a także na wymiarach niewykorzystanych, umieszczonych poza osiami, w górnym rzędzie o jasno-koralowym kolorze. Sumowanie faktów Gdy w tabeli OLAP nastąpi zwinięcie jakiegoś wymiaru, to w komórce tabeli pokazuje się suma wartości zwiniętych. Istnieje jednakże możliwość wyświetlania takich sum na rozwiniętej tabeli. 85

86 Widoki OLAP Aby wykonać podsumowanie wymiaru, należy skorzystać z funkcji Włącz/wyłącz Sumy, która znajduje się w menu kontekstowym wymiaru. Rysunek 62 Funkcja włączająca i wyłączająca podsumowania wymiaru Włączenie podsumowań dla danego wymiaru spowoduje, że każda grupa wymiaru (grupowana po wartości wymiaru poprzedzającego) otrzyma dodatkową linię opatrzoną etykietą Sumy. Rysunek 63 Podsumowanie wymiaru NrGrupy Wyszukiwanie Tabela OLAP wyposażona została również w proste narzędzie do wyszukiwania informacji. Narzędzie pozwala na znajdowanie 86

87 Widoki OLAP wiersza wymiaru, który zawiera określoną wartość. Aby użyć narzędzia należy z menu kontekstowego wykorzystywanego wymiaru wybrać funkcję Wyszukaj. Rysunek 64 Dostęp do funkcji wyszukiwania wartości wymiaru Po uruchomieniu tej funkcji pojawia się okno przedstawione narysunku Rysunek 65 Rysunek 65 Okno wyszukiwania wartości wymiaru W polu Wymiar wpisana jest nazwa wymiaru, w którym następuje wyszukiwanie. W polu Tekst operator wpisuje fragment tekstu, którego poszukuje wśród wartości przeszukiwanego wymiaru. Uznaje się, że wartość wymiaru spełnia kryterium wyszukiwania, jeżeli wyszukiwany ciąg zawiera się w wartości. Jeżeli przykładowo w wyszukiwaniu wymiaru NazwaTowaru, operator wpisze ciąg znaków kaw, to jako spełniający warunek wyszukania zakwalifikowany zostanie zarówno wyraz kawa jak i mus 87

88 Widoki OLAP truskawkowy. Oznaczenie pola Match case spowoduje, że istotna stanie się wielkość wpisywanych liter. Pole Use wildcard umożliwia wprowadzenie do ciągu wyszukiwania znaku gwiazdki, oznaczającego dowolny ciąg znaków. Zaznaczenie tego pola i wpisanie w pole wyszukiwania kaw* spowoduje, że zaklasyfikowane zostaną tylko te wartości, które zaczynają się od kaw, przykładowo kawa się klasyfikuje, ale mus truskawkowy już nie. Po wciśnięciu przycisku Search program wyszukuje pierwszą pasującą wartość. Kolejne wciśnięcie Search wyszukuje następną pasującą wartość. Znaczniki przy Dalej i Wstecz pozwalają wyznaczyć kierunek wyszukiwania. Zmiana wyświetlanych faktów W tabeli OLAP przedstawiane mogą być różne rodzaje wartości: wartość sprzedaży brutto, suma ilości, suma kosztu, wielkość udzielonych rabatów, itp. Wartości te nazywane są faktami. W jednej tabeli może istnieć wiele rodzajów faktów. Operator ma możliwość zmiany faktów widocznych w tabeli. Operacji zmiany faktu operator dokonuje klikając na trójkąt skierowany wierzchołkiem w dół, umieszczony na zielonym przycisku 09 Fakty, który znajduje się w lewym górnym rogu panelu prezentacji widoku OLAP. Po kliknięciu operator otrzyma rozwiniętą listę faktów (patrz Rysunek 66). Rysunek 66 Lista faktów Na liście faktów występują zarówno fakty widoczne w tabeli, jak i niewidoczne. Znak X w kwadracie znajdującym się z lewej strony 88

89 Widoki OLAP nazwy faktu określa, który fakt jest widoczny w tabeli. Operator klikając na te kwadraty może zmieniać widoczne w tabeli fakty. Poniżej listy faktów znajduje się pasek narzędzi listy faktów. Kolejne symbole tego paska oznaczają: o o o o o o o Plus (+) zaznacza wszystkie fakty jako widoczne w tabeli; Minus ( ) ukrywa wszystkie fakty; Gwiazdka (*) odwraca zaznaczenie fakty widoczne stają się ukrytymi, ukryte stają się widoczne; Strzałka w górę przesuwa wybrany fakt na liście w górę. Fakty w tabeli wyświetlają się w tej samej kolejności, w jakiej prezentują się na liście faktów; Strzałka w dół przesuwa wybrany fakt na liście w dół; Zaakceptuj (V) akceptuje wykonane zmiany, wychodzi z listy i wdraża zmiany w tabeli widoku OLAP; Anuluj (X) anuluje wykonane zmiany i wychodzi z listy. Listę faktów można również opuścić klikając poza jej obszar. Taką akcję uznaje się jako zaakceptowanie zmian i wyjście z listy. Zapis słowa Fakty na przycisku wykonany kursywą oznacza, że nie wszystkie fakty z listy zostały wybrane (nie są prezentowane w tabeli). Skalowanie wartości Tabela widoku OLAP została wyposażona w narzędzie umożliwiające zaprezentowanie w tabeli wartości podzielonych przez 1000 (zaprezentowanie wartości zaokrąglonych do tysięcy). Aby wartości danego faktu zostały zaprezentowane w tysiącach należy z menu kontekstowego komórki tabeli wybrać funkcję Skaluj 1:1000. Funkcję skalowania wartości wyłącza się również w menu kontekstowym komórki tabeli wybierając funkcję Skaluj 1:1. 89

90 Widoki OLAP Rysunek 67 menu kontekstowe komórki - funkcja skalowania wartości X.3.Opis funkcji menu i paska narzędzi W niniejszym rozdziale zostaną przedstawione funkcje dostępne w menu kontekstowym widoku OLAP oraz na pasku narzędzi. Menu kontekstowe widoku OLAP pojawia się po kliknięciu prawym przyciskiem myszy na nazwie konkretnego obiektu widoku OLAP w drzewie obiektów prezentacji danych lub po kliknięciu prawym przyciskiem myszy na wolnym obszarze panelu prezentacji widoku OLAP. Przez obszar wolny rozumie się obszar, który nie jest wypełniony przez komórki tabeli OLAP i nie jest obszarem zajętym przez listy wartości. Obszar, na którym działa menu kontekstowego widoku OLAP prezentuje Rysunek 46. Funkcje, dostępne na pasku narzędzi są jedynie powieleniem funkcji dostępnych w menu kontekstowym. Ich opis zostanie ograniczony do oznaczenia przy opisie danej funkcji, że ta znajduje się również na pasku narzędzi. Zmień nazwę... Funkcja umożliwia zmianę nazwy widoku OLAP. Po jej uruchomieniu element drzewa odpowiadający nazwie widoku OLAP, na którym uruchomiono funkcję, przechodzi w tryb edycji umożliwiając wprowadzenie nowej nazwy. Nową nazwę należy zaakceptować potwierdzając klawiszem Enter. 90

91 Widoki OLAP Zmień ustawienia... Funkcja umożliwia przejście do ekranu dialogowego, w którym można określić podstawowe ustawienia widoku OLAP, ustalić ilość, rodzaj i nazwy prezentowanych faktów i ich funkcje agregujące, ustalić ilość, rodzaj, nazwy, kolejność i miejsce położenia wymiarów itp. Dokładny opis ekranu ustawień widoku OLAP znajduje się w rozdziale X.4. Funkcja ta dostępna jest na pasku narzędzi. Zamień X <-> Y Funkcja transponuje tabelę widoku OLAP, tj. zamienia wymiary położone na osi poziomej tabeli OLAP z wymiarami położonymi na osi pionowej tabeli OLAP. Patrz też rozdział X.2. Funkcja ta dostępna jest na pasku narzędzi. Dodaj fakt... Funkcja umożliwia dodanie nowego faktu do tabeli. Fakt taki może być zbudowany na podstawie innych istniejących faktów. Po uruchomieniu pojawia się okno dialogowe, w którym można zdefiniować fakt. Dokładny opis funkcji dodawania faktów i ekranu dialogowego edycji faktu znajduje się w rozdziale X.5. Funkcja ta dostępna jest również na pasku narzędzi. Rozwiń całość Funkcja powoduje rozwinięcie wszystkich wymiarów w tabeli OLAP, pokazując możliwie najbardziej szczegółowe dane. Dokładny opis metod rozwijania tabeli OLAP znajduje się w rozdziale X.2. Zwiń całość Funkcja działająca odwrotnie do funkcji Rozwiń całość, powoduje zwinięcie tabeli do możliwie najbardziej zagregowanych wartości. Eksportuj do CSV... Funkcja umożliwia wyeksportowanie danych z bieżącego widoku tabeli OLAP do zewnętrznego pliku w formacie CSV. Eksportowane są widoczne dane, wartości wymiarów, nazwy kolumn (faktów), nazwa widoku OLAP. Po uruchomieniu funkcji pojawia się okno dialogowe umożliwiające wskazanie nazwy i miejsca złożenia pliku, do którego zostanie wykonany eksport. Domyślny katalog to katalog użyty do ostatniego eksportu, a jeśli taki nie występował, to katalog, z którego pakiet zestawień został otworzony. Eksportuj do TXT... Funkcja umożliwia eksport widoku OLAP do pliku tekstowego. Działa analogicznie jak opisana wyżej funkcja eksportu do CSV. Eksportowane dane są ułożone w pliku tekstowym w taki sposób, żeby możliwie wiernie odwzorować widok tabeli. 91

92 Widoki OLAP Rysunek 68 Okno wyboru pliku do wyeksportowania widoku OLAP Eksportuj do HTML... Funkcja eksportuje widok OLAP do pliku html (czytany przez przeglądarki internetowe). Działa analogicznie jak opisana wyżej funkcja eksportu do CSV. Eksportowany jest bieżący widok tabeli. Widok dokumentu próbuje możliwie wiernie odzwierciedlić tabelę. Przenoszone są wartości komórek, nazwy i wartości wykorzystanych wymiarów, ustawienia kolorów, formatowania. Eksportuj do XLS... Funkcja eksportuje bieżący widok tabeli OLAP do pliku arkusza kalkulacyjnego Excel. Działa analogicznie jak opisana wyżej funkcja eksportu do CSV. Oczywiście przenoszone są dane, a nie formuły. Nie są również przenoszone niewidoczne (zwinięte) wartości. Eksport próbuje możliwie najwierniej odwzorować formatowanie widoku. Drukuj... Funkcja umożliwia wysłanie bieżącego widoku tabeli OLAP do wydruku. Wydruk zachowuje format tabeli, ale pomija kolorowanie tabel. Po uruchomieniu funkcji pojawia się okno dialogowe, w którym operator może wybrać drukarkę i zmienić podstawowe parametry wydruku. Funkcja dostępna jest na pasku narzędzi. Podgląd wydruku... Uruchomienie tej funkcji spowoduje pojawienie się ekranu podglądu wydruku OLAP. Wygląd tego ekranu 92

93 Widoki OLAP prezentuje Rysunek 70. Na ekranie przedstawiony jest wygląd strony wydruku. Okno posiada własne menu i własny pasek narzędzi, powielający funkcje menu. Kolejne opcje menu mają następujące działanie: o Plik Save As Funkcja pozwala zapisać widok tabeli OLAP w jednym z dostępnych formatów: Po uruchomieniu pojawia się okno dialogowe umożliwiające wskazanie katalogu, nazwy pliku i formatu pliku, do którego wykonany zostanie eksport. Wygląd wyeksportowanych plików i formaty zapisu są takie same jak w przypadku zastosowania funkcji eksportu z menu kontekstowego widoku OLAP. o Plik Drukuj Funkcja wysyła przygotowany podgląd wydruku do drukarki. Po uruchomieniu pojawia się ekran wyboru drukarki i ustawień podstawowych parametrów. o Plik Print Setup Funkcja umożliwia ustawienie wielkości papieru i kierunku drukowania. Po uruchomieniu pojawia się ekran ustawień wydruku, w którym można wskazać drukarkę i ustawić dla niej rozmiar papieru i jego orientację oraz wybrać zasobnik drukarki, z którego zostanie pobrany papier. o Plik Page Setup Funkcja uruchamia standardowe okno dialogowe, w którym można ustawić rozmiar papieru, jego orientację oraz wielkość marginesów. o o Plik Zamknij Zamyka podgląd wydruku. Szukaj Znajdź Funkcja umożliwiająca wyszukiwanie ciągu znaków w podglądzie wydruku. Po jej uruchomieniu pojawia się okno dialogowe, w którym operator podaje poszukiwany ciąg znaków. Operator może wskazać, że wyszukiwanie ma uwzględniać wielkość liter. Należy w tym celu zaznaczyć opcję Case sensitive. Wyszukiwanie znajduje zawsze pierwsze wystąpienie ciągu znaków. Użytkownik ma jednak możliwość wskazania czy wyszukiwanie ma się rozpocząć od początku dokumentu należy zaznaczyć opcję From begin, czy od miejsca ustawienia kursora należy zaznaczyć opcję From current. 93

94 Widoki OLAP Rysunek 69 Okno wyszukiwania wartości w podglądzie wydruku o o o Szukaj Go to Grupa funkcji umożliwiająca nawigację pomiędzy stronami dokumentu: First Page wraca do pierwszej strony; Previous Page wraca do poprzedniej strony; Next Page idzie do następnej strony; Last Page wybiera do wyświetlenia ostatnią stronę. Widok Zoom Zoom In Funkcja powoduje powiększenie widoku podglądu wydruku. Widok Zoom Zoom Out Funkcja powoduje pomniejszenie podglądu wydruku. Rysunek 70 Podgląd wydruku tabeli OLAP o Widok Zoom Fit in Window Funkcja ustawia taką wielkość strony podglądu wydruku, aby cała strona mieściła się na ekranie. 94

95 Widoki OLAP o o o o Widok Zoom Actual Size Funkcja przywraca wielkość wydruku do pierwotnego stanu naturalna wielkość kartki. Widok Zoom Fit Width Funkcja ustawia taką wielkość podglądu wydruku, aby szerokość kartki w całości mieściła się na ekranie i możliwie dokładnie go wypełniała. Widok Font Size Zespół funkcji umożliwiających zmianę wielkości czcionki na wydruku. Trzeba mieć przy tym na uwadze, że powiększenie czcionki powiększa również cały wydruk. Symbole wielkości czcionek zapisane w języku angielskim od największej do najmniejszej Largest największa, Larger większa, Normal standardowa (wyjściowa), Smaller mniejsza, Smallest najmniejsza. Widok Shrink to fit Funkcja powoduje skurczenie tabeli do takiego stopnia, aby tabela w całości mieściła się na jednej stronie. Używając tej funkcji, trzeba mieć na uwadze, że w przypadku dużych tabel (mieszczących się normalnie na kilku stronach), wydruk może stać się zupełnie nieczytelny. Poniżej menu znajduje się pasek narzędzi powielający funkcje menu. U dołu ekranu z lewej strony znajduje się informacja o numerze strony, którą prezentuje podgląd oraz informacja o łącznej ilości stron. Z prawej strony i u dołu znajdują się paski przewijania, które w razie potrzeby stają się aktywne. Zapisz wykonane zmiany Funkcja zapisuje zmiany wykonane w widoku OLAP. Operator ma możliwość zapamiętania zmian, które wykonał w widoku OLAP. Do zmian, które zostają zapamiętane po wykonaniu zapisu należą: o zmiana wybranych wymiarów na osiach, o zmiana kolejności wymiarów na osiach, o zmiana rodzajów wyświetlania faktów, o dodanie nowych faktów, o zmiana porządku faktów, o ustawienia sumowania wymiarów Zapisowi nie podlegają: 95

96 Widoki OLAP o o o o o o stan rozwinięcia/zwinięcia wymiarów, ustawiona szerokość kolumn, ustawienia filtrowania wymiarów, ustawienia porządku wartości wymiarów, ustawienia porządku wartości komórek, skalowanie komórek. Jeśli operator wykonał jakieś zmiany w widoku OLAP i nie zapisał ich, to przy zmianie obiektu prezentacji danych program zapyta operatora o chęć zapisania zmian. Funkcja dostępna jest również na pasku narzędzi widoku OLAP. Duplikuj Funkcja wykonuje kopię wybranego widoku OLAP i dodaje tę kopię do zestawu obiektów prezentacji danych pod domyślną nazwą WidokOLAPX, gdzie X jest kolejnym numerem widoku OLAP. Funkcja ta umożliwia w prosty sposób stworzenie nowego widoku OLAP na bazie już istniejącego. Zaleca się, aby nie modyfikować istniejących widoków OLAP, ale najpierw wykonać ich kopię i modyfikować tę właśnie kopię. Dzięki temu w przypadku uszkodzenia widoku nie utraci się oryginału i będzie można dokonać ponownej próby modyfikacji. Funkcja Duplikuj występuje również na pasku narzędzi. Usuń widok z arkusza Funkcja usuwa z arkusza obiekt prezentacji danych. Całkowite usunięcie nastąpi po zapisaniu arkusza. X.4.Ustawienia widoku OLAP Ekran ustawienia parametrów dla widoku OLAP jest podstawą w budowaniu nowego widoku. W ekranie tym ustalane są wymiary tabeli OLAP i ułożenie tych wymiarów na osiach. Ustalane są prezentowane fakty i funkcje je agregujące oraz sposób prezentacji tych danych. W ustawieniach ustala się również wyświetlane nazwy kolumn i faktów. Aby przejść do ekranu ustawień widoku OLAP należy z menu kontekstowego widoku OLAP wybrać funkcję Zmień ustawienia. Ekran ustawień widoku OLAP wywołuje się również automatycznie po dodaniu nowego widoku OLAP patrz rozdział X.6. 96

97 Widoki OLAP Rysunek 71 Ekran ustawień widoku OLAP Ekran ustawień składa się z trzech tabel oraz przycisków umożliwiających przenoszenie danych między tymi tabelami. Z lewej strony znajduje się tabelka zawierająca wszystkie pola tabeli źródłowej, z której powstanie widok OLAP. Tabela źródłowa to tabela, która powstała wskutek wykonania zdefiniowanego zapytania SQL. Tabelka z lewej strony zawiera opis kolumn istniejących w tabeli źródłowej. Z prawej strony okna, u góry, znajduje się tabela wymiarów. Tabelka wymiarów zawiera informacje o wymiarach zdefiniowanych w wynikowej tabeli OLAP. Umieszczone w tabelce dane określają, jakie wymiary zawiera docelowa tabela OLAP umieszczona na panelu prezentacji danych. Z prawej strony, u dołu okna, położona jest tabelka faktów. Zawiera ona spis wszystkich faktów (rodzajów wartości), które istnieją w docelowej tabeli OLAP. Pomiędzy tabelami istnieją grupy przycisków służące do przenoszenia danych między tabelami. Przy czym przeniesienie kolumny z tabeli źródłowej do tabeli wymiarów powoduje jej zniknięcie z tabeli źródłowej, a przeniesienie kolumny z tabeli źródłowej do tabeli faktów powoduje brak możliwości przeniesienia takiej kolumny do tabeli wymiarów. Tylko kolumny o typie numerycznym (decimal, int) mogą być przenoszone do tabeli faktów. Istnieje możliwość zbudowania wielu różnych faktów na bazie jednego pola, czyli daną kolumnę można przenieść 97

98 Widoki OLAP do tabeli faktów wielokrotnie, o ile przypisze się takim faktom różne nazwy i różne funkcje agregujące. Kolejne kolumny tabeli źródłowej oznaczają: Kolumna nazwa pola w tabeli; Typ typ danych pola w tabeli; Ostatnie pole to wskaźnik, w którym wystąpienie litery F oznacza, że dane pole zostało już użyte w tabeli faktów. Tabela źródłowa w całości nie podlega edycji użytkownika. Kolejne kolumny w tabeli wymiarów oznaczają: Nazwa nazwa kolumny, jaka będzie wyświetlana w tabeli OLAP. Pole jest edytowalne. W polu tym można nadać przyjazną nazwę dla kolumny. Typ typ danych. Pole nie podlega edycji. Kolumna nazwa kolumny tabeli źródłowej, z której powstał wymiar. Pole nie jest edytowalne. X zaznaczenie spowoduje, że wymiar zostanie położony na osi poziomej tabeli OLAP; Y zaznaczenie spowoduje, że wymiar zostanie położony na osi pionowej tabeli OLAP; S zaznaczenie spowoduje, że dany wymiar będzie miał włączone sumy częściowe. Kolejne kolumny w tabeli faktów mają następujące znaczenie: Nazwa przyjazna nazwa faktu w tabeli OLAP. W polu tym użytkownik może nadać przyjazną nazwę faktowi. Nazwa ta będzie pojawiała się w tabeli OLAP. Typ typ danych (pole nieedytowalne). Kolumna nazwa kolumny tabeli źródłowej na podstawie, której fakt został zbudowany (pole nieedytowalne). V pole określające, czy fakt jest widoczny w tabeli. Formuła funkcja określająca rodzaj wykonanej agregacji lub opisująca funkcję. Zaleca się nie edytować tego pola bezpośrednio w tabeli. Do tego celu przeznaczona jest funkcja edycji faktu. % określa, że wartość faktu ma być prezentowana jako procentowy udział wartości faktu w sumie wartości. Pomiędzy tabelą źródłową, a tabelą wymiarów istnieją przyciski narzędziowe, które umożliwiają zarządzanie danymi w tabelach. 98

99 Widoki OLAP Przycisk [X >>>] oraz przycisk [Y >>>] służą do przeniesienia kolumny z tabeli źródłowej do tabeli wymiarów z jednoczesnym położeniem jej na osi X poziomej lub Y pionowej. Istnieje oczywiście możliwość późniejszej zmiany osi przez kliknięcie na pole X lub Y w tabeli wymiarów. Przycisk [>>>] przenosi kolumnę z tabeli źródłowej do tabeli wymiarów umieszczając go w liście wymiarów niewykorzystanych. Przycisk [<<<] usuwa zdefiniowany wymiar z tabeli wymiarów i dodaje go do tabeli źródłowej. Przyciski strzałek w górę i dół umożliwiają ustalenie porządku wymiarów. Aby zmienić kolejność wymiarów w tabeli należy zaznaczyć wymiar w tabeli, a następnie posługując się klawiszami strzałek w górę i dół przesunąć go na właściwe miejsce. Przeniesienie z tabeli źródłowej do tabeli wymiarów pola o typie DateTime spowoduje pojawienie się okienka dialogowego, w którym operator może oznaczyć preferencje podziału daty na okresy. Do wyboru są: lata, kwartały, miesiące, tygodnie, dni tygodnia, dni i godziny. Wybrane okresy będą pojawiały się jako odrębne wymiary w tabeli OLAP. Okresy będą zawsze pojawiały się razem na wybranej osi. Oznacza to, że jeżeli operator przeciągnie wymiar daty (dowolnego okresu), do osi poziomego wymiaru (X), to po zapisie i otworzeniu widoku OLAP, w osi poziomej pojawią się wszystkie wymiary związane z wybranym polem o typie DateTime. Aby zmienić ustawienia podziału okresów pola typu DateTime, należy w tabeli wymiarów takie pole kliknąć prawym przyciskiem myszy i wybrać funkcję Zmień podział czasu. Pomiędzy tabelą źródłową, a tabelą faktów istnieją przyciski narzędziowe służące do budowania, usuwania i porządkowania faktów. Fakty mogą być budowane wyłącznie z kolumn tabeli źródłowej, które są typu numerycznego. Jeżeli użytkownik wskaże w tabeli źródłowej pole nienumeryczne to przyciski budowania faktów będą nieaktywne. Kolejne przyciski spełniają następujące funkcje: Przycisk [Suma>>>] buduje, na podstawie pola zaznaczonego w tabeli źródłowej, fakt, którego funkcją agregującą będzie funkcja sumująca. Oznacza to, że po zwinięciu wymiaru, w komórce tabeli OLAP, pojawi się suma wartości zwiniętych komórek. W komórce znacznika faktu w tabeli źródłowej pojawia się litera F. Z takiego pola tabeli źródłowej nie będzie można utworzyć wymiaru, ale będzie można budować kolejne fakty. 99

100 Widoki OLAP Przycisk [Maks.>>>] działa analogicznie jak przycisk [Suma >>>], z tą różnicą, że funkcją agregującą dane w tabeli OLAP staje się funkcja wyliczająca maksymalną wartość. Oznacza to, że po zwinięciu wymiaru, w komórce tabeli OLAP, pojawi się największa z wartości zwiniętych komórek. Przycisk [Minim.>>>] działa analogicznie jak przycisk [Suma >>>], z tą różnicą, że funkcją agregującą dane w tabeli OLAP staje się funkcja wyliczająca minimalną wartość. Oznacza to, że po zwinięciu wymiaru, w komórce tabeli OLAP, pojawi się najmniejsza z wartości zwiniętych komórek. Przycisk [Ilość >>>] działa analogicznie jak przycisk [Suma >>>], z tą różnicą, że funkcją agregującą dane w tabeli OLAP będzie funkcja wyliczająca ilość wystąpień. Oznacza to, że po zwinięciu wymiaru, w komórce tabeli OLAP, pojawi się suma z wartości zwiniętych komórek, czyli suma wystąpień. Wartość najgłębsza (ostatniego wymiaru) będzie zawierała ilość wystąpień wartości wymiaru w całej tabeli. Przycisk [Średnia>>>] działa analogicznie jak przycisk [Suma >>>]. Funkcją agregującą jest funkcja licząca średnią wartość. Po zwinięciu wymiarów w komórce pojawi się średnia wartość z wartości zwiniętego wymiaru. Przycisk [<<<] usuwa fakt z tabeli faktów. Jeżeli w tabeli faktów nie istnieje żaden inny fakt zbudowany w oparciu o daną kolumnę tabeli źródłowej, to po usunięciu, w tabeli źródłowej, z komórki znacznika faktu znika litera F. Dana kolumna tabeli źródłowej staje się jednocześnie dostępna dla tabeli wymiarów. Przyciski strzałek w górę i dół umożliwiają ustalenie porządku faktów w tabeli OLAP. Aby zmienić kolejność faktu w tabeli należy zaznaczyć fakt w tabeli, a następnie posługując się klawiszami strzałek w górę i dół przesunąć go na właściwe miejsce. Aby widok OLAP działał prawidłowo wymagane jest, aby operator zbudował co najmniej jeden fakt oraz umieścił na osi poziomej (X) lub pionowej (Y) co najmniej jeden wymiar. Po przygotowaniu ustawień widoku OLAP należy zaakceptować zmiany przyciskiem [Akceptuj], który znajduje się w prawym dolnym rogu okna ustawień. Aby opuścić okno i porzucić wykonane zmiany należy wcisnąć przycisk [Anuluj]. W obu przypadkach widok OLAP zostanie załadowany z bieżących ustawień, w przypadku użycia [Akceptuj] ustawienia te oczywiście zostaną wcześniej odpowiednio zmodyfikowane, w przypadku [Anuluj] załadowane zostaną pierwotne ustawie- 100

101 Widoki OLAP nia. Dla operatora oznacza to, że wszelkie zmiany, jakich dokonał, a których nie zapisał w ustawieniach faktów i wymiarów, zostaną porzucone. X.5.Dodawanie nowych faktów W ustawieniach widoku OLAP można dodawać fakty agregujące związane z pięcioma podstawowymi funkcjami agregującymi, tj.: suma (SUM), maksimum (MAX), minimum (MIN), ilość (COUNT), średnia (AVG). Rysunek 72 Okno edycji/budowania faktu Oprócz tych bazowych faktów istnieje możliwość budowania faktów opartych o formuły. Daje to operatorowi możliwość zbudowania nietypowych funkcji w oparciu o istniejące w tabeli źródłowej pola o typach numerycznych. Aby dodać nowy fakt do tabeli OLAP należy z menu kontekstowego widoku OLAP wybrać funkcję Dodaj fakt... lub użyć przycisku tej funkcji z paska narzędzi. Aby edytować istniejący fakt należy wybrać komórkę tego faktu i z jej menu kontekstowego wybrać funkcję Edytuj fakt

102 Widoki OLAP Edytować można wyłącznie fakty, które są zbudowane za pomocą funkcji dodawania faktu, czyli fakty-formuły. Jeżeli operator spróbuje wykonać edycję faktu, który nie jest formułą, to próba taka zakończy się komunikatem: Nie można edytować faktu nie będącego formułą. Po uruchomieniu dodawania lub edycji faktu-formuły pojawi się ekran dialogowy, który przedstawia Rysunek 72. Na górze tego ekranu znajduje się nazwa prezentowana użytkownikowi. W trybie dodawania nowego faktu istnieje możliwość jej wprowadzania. W trybie edycji faktu pole nazwy jest niedostępne do edycji. Z lewej strony ekranu znajduje się lista zmiennych, których można użyć do budowania formuły. Listę tę stanowią inne istniejące fakty: bazowe, agregujące i fakty-formuły. Z prawej strony okna znajduje się pole, w które operator wprowadza formułę. W oknie formuły operator może wprowadzać nazwy zmiennych z okna z lewej strony (może również przeciągać ich nazwy do pola formuły). Istotne jest zachowanie właściwej wielkości znaków w nazwach zmiennych. W formule mogą zostać użyte następujące operatory arytmetyczne: suma ( + ), np.: = 7 różnica ( ), np.: 7 4 = 3 iloraz ( * ), np.: 3 * 4 = 12 iloczyn ( / ), np.: 12 / 3 = 4 potęgowanie ( ^ ), np.: 3 ^ 4 = 81 wyciągania procentu z liczby (*%), np.: 20 *%45 = 9 obliczania liczby na podstawie procentu (/%), np.: 9/%45 = 20 powiększenie liczy o procent (+%), np.: 30 +% 50 = 45 pomniejszenie liczby o procent ( %), np.: 30 % 50 = 15 dzielenie całkowite (div), np.: 5 div 2 = 2 znajdowanie reszty z dzielenia (mod), 5 mod 2 = 1 Do budowy formuł można użyć również następujących operatorów logicznych: koniunkcja (AND), alternatywa (OR), negacja (NOT) oraz operatorów porównania: <, >, <=, >=, == (równy),!= (różny). Operator podczas budowania formuły może również używać nawiasów. W formule można użyć wielu predefiniowanych funkcji, które przedstawia poniższa tabela. 102

103 Widoki OLAP Składnia Opis Przykład abs(x) ceil(x) floor(x) round(x[,n]) sign(x) Wyciąga wartość bezwzględną z liczby Znajduje najbliższą wartość całkowitą nie mniejszą od x. Znajduje najbliższą wartość całkowitą nie wiekszą od x. Zaokrągla wartość x do n miejsc po przecinku. Podanie wartości n jest opcjonalne. Zwraca znak argumentu x, czyli jeśli x >0, to zwraca 1; jeśli x <0, to zwraca -1; jeśli x ==0, to zwraca 0 abs(2)=2 abs(-2)=2 ceil(1.9)=2 ceil(-1.9)=-1 floor(1.9)=1 floor(-1.9)=-2 round(1.1)=1 round(1.8)=2 round(1.5)=2 round(1.535,2)=1.54 sign(120)=1 sign(0)=0 sign(-120)=-1 sqrt(x) Zwraca pierwiastek kwadratowy z x sqrt(9)=3 max(x, y,...) min(x, y,...) Date (rok,miesiąc,dzień) Wybiera największą wartość z listy Wybiera najmniejszą wartość z listy Zwraca wartość wprowadzonej daty max(-3,-6.8)=-3 max(3,2,4,1)=4 min(-3,-6.8)=-6.8 min(3,2,4,1)=1 Date(2007,10,19) DateTime (rok,miesiąc,dzień, godzina,minuta) Zwraca wartość wprowadzonej daty i czasu DateTime( 2007,10,5,20,45) 103

104 Widoki OLAP Hour(czas) Zwraca numer godziny z przekazanej wartości czasu Hour(DateTime( 2007,10,5,20,45)=20 Minute(czas) Zwraca numer minuty z przekazanej wartości czasu Minute(DateTime( 2007,10,5,20,45)=45 Year(data) Zwraca numer roku z przekazanej wartości daty Year(Date( 2005,12,15))=2005 Month(data) Zwraca numer miesiąca z przekazanej wartości daty Month(Date( 2007,12,15))=12 Quarter(data) Zwraca numer kwartału z przekazanej wartości daty Quarter(Date( 2007,12,15))=4 Day(data) Zwraca numer dnia miesiąca z przekazanej wartości daty Day(Date( 2007,12,15))=15 DayOfYear(data) Weekday(data,typ) WeeknumISO(data) WeeknumAbs(data) Days(data1, data2) Zwraca numer dnia roku z przekazanej wartości daty Zwraca numer dnia tygodnia z przekazanej daty. Typ specyfikuje regułę numerowania dni. Typ może przyjmować wartość: #WeekdayISO poniedziałek=1 #WeekdayNdx poniedziałek=0 Numer tygodnia roku wg standardu ISO Bezwzględny numer tygodnia roku Zwraca liczbę dni między wskazanymi datami DayOfYear(Date( 2007,12,15)=349 Weekday( Date(2007,12,31), #WeekdayISO)=1 Weekday( Date(2007,12,31), #WeekdayNdx)= to poniedziałek WeeknumISO( Date(2010,1, 1))= to piątek WeeknumAbs( Date(2010,1,1))= to piątek Days( Date(2005,12,15), Date(2005,12,11))=4 104

105 Widoki OLAP DaysInYear(data) DaysInMonth(data) Liczba dni w roku wskazanym przez datę. Liczba dni w miesiącu wskazanym przez datę Średnia ważona faktu x faktem y. DaysInYear( Date(2007, 12, 15)) =365 DaysInMonth( Date(2007, 12, 15)) =31 Wartość faktu wyrażona w procentach do sumy bieżącego poziomu. Wartość faktu wyrażona w procentach do sumy grupy. WeightedAverage(x,y) PercentsToTotal(fact) PercentsToSubtotal(fact) PercentsToGrandtotal(fact) Wartość faktu wyrażona w procentach do sumy całej tabeli. Total(fact) Suma wartości faktu w bieżącym poziomie. (suma faktów w wierszu) Subtotal(fact) Suma faktu dla całej grupy. (wszystkich wierszy w grupie) Grandtotal(fact) Suma faktu całej tabeli. Po wprowadzeniu formuły zaleca się ją sprawdzić przyciskiem [Sprawdź]. W przypadku poprawnej formuły pojawi się komunikat: Formuła jest poprawna, w przypadku błędu pojawi się komunikat: Formuła nie jest poprawna oraz podany zostanie szczegółowy komunikat (w języku angielskim), zwracany przez procedurę testującą komponentu OLAP. Ze względu na słabą czytelność komunikatów o błędach zaleca się testowanie formuły po wykonaniu każdego istotnego kroku. 105

106 Widoki OLAP Po sprawdzeniu formuły można ją zaakceptować przyciskiem [Zatwierdź], który spowoduje zapis formuły i wyjście z ekranu edycji formuły. Przycisk [Anuluj] służy do opuszczenia ekranu bez zapisywania zmian. X.6.Nowy widok OLAP Niniejszy rozdział zaprezentuje krótki kurs utworzenia nowego obiektu prezentacji danych typu widok OLAP. Tworzenie nowego obiektu należy rozpocząć w formularzu prezentacji, po załadowaniu danych pochodzących z zapytań SQL. Aby utworzyć nowy widok OLAP należy w menu górnym Widok OLAP wybrać funkcję Dodaj nowy. Te samą funkcję można uruchomić z menu kontekstowego grupy obiektów prezentacji danych lub przy pomocy przycisku w pasku narzędzi. Rysunek 73 Funkcja dodawania nowego widoku OLAP Jeżeli arkusz produkuje więcej niż jedną tabelę wynikową, to po uruchomieniu funkcji pojawi się okno dialogowe wyboru tabeli. W oknie tym operator musi dokonać wyboru tabeli źródłowej, z której zbuduje widok OLAP. Wybór jest jednorazowy i niezmienny. Widok OLAP raz powiązany z tabelą nie może zostać powiązany z inną. W przypadku błędnego wyboru można jedynie usunąć widok OLAP i założyć go ponownie. Jeżeli arkusz zwraca tylko jedną tabelę, to program domyślnie wybiera ją jako źródłową, pomijając operatora w tym działaniu. Tabele w oknie wyboru tabel źródłowych ułożone są w drzewie obiektów, w którym nazwa każdej tabeli jest podpięta do nazwy zapytania SQL, które ją wypełnia. Widok okna wyboru tabeli prezentuje Rysunek

107 Widoki OLAP Rysunek 74 Wybór tabeli dla widoku OLAP Po wybraniu odpowiedniej tabeli wynikowej i zaakceptowaniu wyboru przyciskiem [Wybierz] pojawia się ekran ustawień widoku OLAP. Rysunek 75 Ekran ustawień nowego widoku OLAP Aby na bazie tabeli zaprezentowanej na rysunku Rysunek 75, zbudować widok OLAP, który będzie prezentował obrót lokali i kas w poszczególnych formach płatności, należy na osi poziomej umieścić formy płatności, zaś na osi pionowej lokale i kasy. Wykonuje się to przy pomocy przycisków na- 107

108 Widoki OLAP rzędziowych umieszczonych między tabelą źródłową (lewa strona) i tabelą wymiarów (prawa strona u góry). Aby ustawić pole określające nazwę formy płatności na osi poziomej, operator musi w tabeli źródłowej zaznaczyć pole NazwaFP, a następnie nacisnąć przycisk [X >>>]. Pole NazwaFP zostanie usunięte z tabeli źródłowej, a pojawi się w tabeli wymiarów. Pole X będzie przy tym zaznaczone. Analogicznie, aby na osi pionowej umieścić lokale i kasy należy zaznaczyć w tabeli źródłowej pole NazwaLokalu, następnie użyć przycisku [Y >>>], potem oznaczyć pole NazwaKasy i ponownie użyć przycisku [Y >>>]. Ponadto należy zbudować fakt oparty o funkcję agregującą sumy, a zbudowany z pola Obrot. W tym celu operator musi zaznaczyć w tabeli źródłowej pole Obrot, a następnie korzystając z przycisku [Suma >>>] przenieść go do tabeli faktów (z prawej strony u dołu). Efekt wykonanych czynności prezentuje Rysunek 76. Rysunek 76 Ustawienia nowego widoku OLAP Po zaakceptowaniu przyciskiem [Akceptuj] okno ustawień zamyka się. Widok jest zapisywany w pamięci arkusza. Aby został trwale zapamiętany konieczne jest zapisanie arkusza (jak patrz rozdział V.2). 108

109 Widoki OLAP Rysunek 77 Nowy widok OLAP w drzewie obiektów prezentacji danych W drzewie obiektów prezentacji, w gałęzi widoków OLAP pojawia się nowy obiekt o domyślnej nazwie WidokOLAPX, gdzie X jest kolejnym numerem widoku. Po zaznaczeniu tego nowopowstałego widoku do panelu prezentacji danych ładowany jest efekt pracy operatora widok OLAP. Prezentuje go Rysunek 78. Rysunek 78 Nowy widok OLAP na panelu prezentacji 109

110 Wykresy XI. Wykresy Obiekt prezentacji danych typu wykres został stworzony w oparciu o zintegrowany komponent ChartFX firmy SoftwareFX. Kontrolka ta to interaktywny dynamiczny komponent pozwalający na wizualną prezentację danych na wykresach liniowych, kołowych, słupkowych i innych. Wykres może przy tym być dynamicznie zmieniany przez operatora. Dozwolona jest zarówno zmiana całego charakteru wykresu poprzez wybór z galerii jednego z licznych wzorów, jak i poprawienie takich detali jak kolor, opisy wartości, rodzaj opisu osi czy obecność legendy. Operator wykonując zaledwie kilka operacji, może zaprezentować dane w czytelny sposób, a wynik swojej pracy wydrukować lub wyeksportować do pliku graficznego. XI.1.Opis wykresu Po wybraniu na drzewie obiektów prezentacji danych obiektu typu wykres na panelu prezentacji danych pojawi się graficzna prezentacja danych. Rysunek 79 Ekran prezentacji po załadowaniu obiektu wykres Wraz z załadowaniem wykresu uaktywnia się również pasek narzędzi wykresu zawierający najczęściej wykorzystywane funkcje. Ich opis znajduje się w rozdziale XI.3. Aktywne również staje się menu kontekstowe wykresu 110

111 Wykresy działające na drzewie obiektów prezentacji danych oraz menu kontekstowe elementów wykresu. Rysunek 80 Wykres kołowy na panelu prezentacji W zależności od rodzaju wybranego obiektu, na panelu może pojawić się wykres liniowy, kołowy, słupkowy lub inny. Może zawierać jedną lub wiele serii danych. Może być wykresem dwu lub trzywymiarowym. Wszystkie te elementy zależą od autora wykresu, a w dużej mierze również od operatora. Rysunek 81 Wykres liniowy na panelu prezentacji 111

112 Wykresy Niniejszy rozdział będzie opisywał obiekt prezentacji danych na typowych przykładach: trójwymiarowego wykresu słupkowego z wieloma seriami danych, trójwymiarowego wykresu kołowego z jedną serią danych oraz dwuwymiarowego wykresu liniowego z wieloma seriami danych. Każdy z tych rodzajów wykresów zawiera pewne elementy wspólne, którymi są tytuł, legenda (serii danych i punktów), etykiety wartości. Elementy te nie muszą występować w każdym wykresie. Ich obecność jest opcjonalna i zależy od operatora. Zarówno legendy jak i etykiety danych można wyłączyć przyciskiem na pasku narzędzi. Tytuł można wykasować (powróci po przeładowaniu). Rysunek 82 Wykres słupkowy na panelu prezentacji Elementem obecnym i koniecznym w każdym wykresie jest seria danych. Serią danych jest funkcja, której argumentem jest zbiór punktów. Przykładowym zbiorem punktów może być data sprzedaży, zaś funkcją działającą na tych punktach może być wartość sprzedaży w danym dniu lub zysk ze sprzedaży danego dnia (patrz Rysunek 81). Zbiorem punktów może być również zbiór obiektów typu kasa lub nadgrupa (porównaj Rysunek 80 i Rysunek 82). Zbiory punktów mogą być również wielowymiarowe. Przykładowo można zaprezentować sprzedaż różnych nadgrup na różnych kasach. Wtedy funkcja wyliczająca sumę sprzedaży będzie działała na argumentach, którymi będą wszystkie istniejące w tabeli pary nadgrupa-kasa (patrz Rysunek 83). 112

113 Wykresy Rysunek 83 Wykres z argumentem stanowiącym parę wartości Istnieje również możliwość zdefiniowania dodatkowego wymiaru serii danych (osi Z). Wtedy wykres wyprodukuje odrębne serie danych dla każdej różnej wartości z osi Z i dla każdej z nich wyliczy wartości dla argumentów porównaj Rysunek 83 i Rysunek 84. Rysunek 84 Wykres z osią serii (Z) Większość elementów wykresu (poza seriami danych) może być swobodnie przekształcana przez operatora. Służą do tego menu kontekstowe obiektów wykresu. Działanie funkcji zawartych w tych menu zostało opisane w rozdziale XI.2. Obiekt wykres posiada również funkcję zapisu wyglądu wykre- 113

114 Wykresy su. Większość ustawień, jakich dokona operator, może zostać zapamiętana i przywrócona przy kolejnym ładowaniu wykresu. XI.2.Działanie na wykresie Działanie na wykresie sprowadza się głównie do korzystania z funkcji menu kontekstowych obiektów wykresu. Każdy obiekt wykresu posiada własne menu kontekstowe. W wykresie istnieją więc menu kontekstowe osi punktów i osi wartości, serii danych, legend, tytułu oraz menu główne wykresu. Część operacji, których można dokonać na wykresie dostępna jest w kilku menu. W dalszej części tego rozdziału zostaną szczegółowo opisane menu kontekstowe wymienionych obiektów. Menu kontekstowe osi punktów i osi wartości. Pojawiają się one po kliknięciu prawym przyciskiem myszy na którąkolwiek etykietę jednej z osi (napis). Menu nie występuje na wykresach kołowych. Rysunek 85 Menu kontekstowe osi W menu tym znajdują się funkcje: o Kolor tekstu pozwala na wybranie koloru, z palety 49 predefiniowanych barw, którym mają zostać opisane etykiety osi. Wszystkie etykiety zostaną napisane wybranym kolorem. Dla każdej osi można wybrać inny kolor. o Font... po wybraniu tej funkcji pojawia się standardowy ekran dialogowy ustawienia czcionki. W ekranie tym można wybrać krój, wielkość i styl czcionki. Podob- 114

115 Wykresy nie jak dla ustawień koloru etykiet osi, można ustawić tylko jeden krój czcionki dla wszystkich etykiet danej osi. Oczywiście druga oś może mieć ustawiony inny krój czcionki etykiet. Rysunek 86 Okno dialogowe wyboru czcionki o Naprzemiennie opcja ta po załączeniu spowoduje rozpisanie etykiet osi w dwóch rzędach, naprzemiennie. W naprzemiennie zapisanych etykietach mieści się większa ilość etykiet osi. Rysunek 87 Etykiety osi zapisane standardowo i naprzemiennie Dlatego opcja ta ma szczególne zastosowanie w gęsto upakowanych zestawieniach, w których istotne jest podpisanie wszystkich wartości. Ponowne wybranie funkcji spowoduje wyłączenie naprzemienności etykiet. 115

116 Wykresy o Pionowe etykiety opcja ta po załączeniu obraca etykiety osi o 90 stopni. Etykiety zapisane zostają wzdłuż krawędzi bocznej. Ponowne użycie funkcji spowoduje zapis etykiet wzdłuż krawędzi poziomej. Opcja ma szczególne zastosowanie w gęsto upakowanych zestawieniach, w których istotne jest podpisanie wszystkich wartości. Rysunek 88 Etykiety poziome (u góry) i pionowe (na dole) o o Siatka opcja włącza lub wyłącza siatkę wartości, czyli pionowe lub poziome linie pomagające ustalić wartość krzywej lub słupka. Przeplatany opcja podobna do siatki z tym, że zamiast linii występują naprzemiennie pasy dwóch różnych kolorach (patrz Rysunek 89). Rysunek 89 Od lewej wykres: bez opcji, z siatką, przeplatany, przeplatany z siatką o Właściwości... uruchamia okno dialogowe właściwości wykresu i otwiera zakładkę osi X lub Y, zależnie od osi, z której menu kontekstowego została uruchomiona funkcja. Poza zakładką osi w oknie dialogowym właściwości wykresu pojawia się również zakładka Główny 116

117 Wykresy (omówiona w punkcie dotyczącym menu kontekstowego głównego wykresu) oraz zakładka Serie (omówiona w punkcie dotyczącym menu kontekstowego serii danych). Rysunek 90 Zakładka osi okna dialogowego właściwości wykresu Zakładka osi zawiera trzy grupy opcji. Grupa Skalowanie to grupa opcji odpowiadająca za dane zapisane na osi. Opcje Minimum i Maksimum określają zakres danych prezentowanych na osi. Opcja Krok określa co jaką wartość ma się pojawić kolejny znacznik etykiety przy osi. W polu Dokładność można określić dokładność liczby, czyli ilość miejsc po przecinku. Format zawiera kilka metod formatowania wartości: jako wartość numeryczna, jako wartość walutowa (z symbolem waluty), w postaci zapisu naukowego (z wykładnikiem) lub procentowo. Znacznik Logarytmicznie umożliwia przedstawienie osi w sposób logarytmiczny (nieliniowy). Oznacza to, że odległość na osi między kolejnymi wartościami, będzie malała wraz ze wzrostem wartości. W przypadku pre- 117

118 Wykresy zentacji wartości liniowej odległość między wartościami jest stała. Rysunek 91 Skala liniowa i logarytmiczna Grupa Etykiety odpowiada za metodę zapisu etykiety przy osi jej kierunek (pionowo, poziomo lub pod kątem 45 stopni). Opcja ta działa podobnie do opcji Pionowe etykiety menu kontekstowego osi. Znacznik Zachwiane działa identycznie jak opcja Naprzemienny z menu kontekstowego (patrz Rysunek 87). Grupa Siatka/Znaczniki odpowiada za tło wykresu, czyli za linie siatki oraz ich barwę. W menu kontekstowym osi funkcja Siatka jest równoznaczna ze znacznikiem Pokaż siatkę z tej grupy. Również opcje Przeplatany z okna właściwości i menu kontekstowego działają tak samo. Różne metody rysowania tła wykresu prezentuje Rysunek 89. Pod znacznikiem Przeplatany znajduje się opcja Kolor umożliwiająca zmianę koloru pasa przeplatającego tło wykresu. Istnieje również możliwość ustalenia koloru linii siatki (opcja Kolor pod opcją Pokaż siatkę ), jej stylu (linia ciągła, kropkowana, kreski, itp.) i jej wagi grubości. Opcja Znaczniki określa, 118

119 Wykresy w jaki sposób ma być narysowany znacznik na osi przy etykiecie patrz Rysunek 92. Rysunek 92 Znaczniki osi: żaden, zewnętrzny, wewnętrzny, poprzeczny Kontekstowe menu serii danych pojawia się po kliknięciu prawym przyciskiem myszy na obiekt reprezentujący serię danych (linię, słupek, wycinek koła). Rysunek 93 Menu kontekstowe serii danych o Opcja Galeria tego menu pozwala zmienić sposób prezentacji danych, czyli zmienić typ wykresu (np. z liniowego na kołowy) lub zmienić metodę prezentowania tylko tej serii danych, która została wybrana przy uruchamianiu menu kontekstowego. Po wybraniu opcji pojawia się podmenu zawierające 20 piktogramów reprezentujących różne style wykresów. Wy- 119

120 Wykresy bór jednego z piktogramów spowoduje natychmiastowe przerysowanie wykresu na nowy styl. Rysunek 94 prezentuje wykres, w którym serie danych mają różne style zmienione przy pomocy funkcji Galeria menu kontekstowego. Rysunek ten prezentuje również podmenu z piktogramami stylów wykresu. Wybór piktogramu z galerii może spowodować zarówno zmianę stylu serii danych, jak i zmianę stylu całego wykresu. Zależy to od rodzaju wykresu, który zmieniamy i od wybranego stylu. Przykładowo, w wykresie słupkowym nie można zmienić jednej serii danych na wykres kołowy. Taka zmiana pociągnie za sobą zmianę całego wykresu (wszystkich serii danych). Z drugiej strony nic nie stoi na przeszkodzie, aby na wykresie liniowym jedna seria danych została zaprezentowana w postaci słupków. Aby wymusić zmianę stylu całego wykresu, a nie tylko wybranej serii danych, należy skorzystać z podmenu galerie w menu kontekstowym głównym wykresu. Rysunek 94 Różne style serii i podmenu galerii Zmiana stylu wykresu lub tylko jego serii danych może wywoływać nieoczekiwane skutki. Ponieważ w programie nie ma możliwości cofnięcia ostatnio wykonanego kroku, więc początkującym operatorom zaleca się używać funkcji zmiany rodzaju na kopii (duplikacie) wykresu, zapisując wykres po każdym udanym kroku. 120

121 Wykresy o o Opcja Kolor kontekstowego menu serii danych umożliwia zmianę koloru serii danych poprzez wybór z palety predefiniowanych barw. Uruchomienie z menu kontekstowego serii danych funkcji Właściwości, spowoduje wyświetlenie okna dialogowego właściwości wykresu i ustawienie go na zakładce Serie. Poza zakładką Serie w oknie dialogowym właściwości wykresu pojawia się również zakładka Główny (omówiona w punkcie dotyczącym menu kontekstowego głównego wykresu) oraz zakładka osi (omówiona w punkcie dotyczącym menu kontekstowego osi). Rysunek 95 przedstawia przykładowy wygląd zakładki Serie. Rysunek 95 Zakładka Serie okna dialogowego właściwości wykresu W górnej prawej części tej zakładki znajduje się nazwa serii danych. Pod nazwą znajduje się lista galerii stylów wykresów. W okienku widoczny jest piktogram i nazwa aktualnie wybranego stylu serii danych. Operator może w tym miejscu zmienić styl serii danych. Z zależności od wybranego stylu z prawej strony pojawia się grupa: Marker (dla stylów: linia, rozsypany, krzywa, mieszany, schodki, radar ), Słupek (dla stylów: słu- 121

122 Wykresy pek, wysoki niski zamknięty, kostka, piramida, otwarty wysoki niski zamknięty, świecznik, słupek poziomo ). Style obszar, tort, powierzchnia, torus, bańka, kontur, powierzchnie krzywe nie zawierają dodatkowej grupy opcji. W grupie opcji Marker operator może ustawić znacznik danych jego kształt i rozmiar. Znaczniki pojawiają się na wykresach liniowych i oznaczają punkty, w których wartość odczytana z tabeli została umieszczona na wykresie. Linia stanowi połączenie tych punktów w sposób mniej lub bardziej gładki, zależnie od wybranego stylu. Rysunek 96 Wykres liniowy bez markerów, z markerami, z etykietami W grupie opcji Słupek operator może ustawić odległość między poszczególnymi słupkami opcja Szerokość, a także ustalić figurę reprezentującą słupek do wyboru jest prostopadłościan, cylinder i stożek. Pod opcją wyboru stylu serii danych istnieje opcja Punkty etykiet, jej oznaczenie spowoduje, że nad każdym punktem danych pojawi się wartość tego punktu (patrz Rysunek 96). Grupa opcji Wypełnienie istnieje dla wszystkich rodzajów serii danych. Ta grupa opcji odpowiedzialna jest za zdefiniowanie stylu i koloru wypełnienia serii danych. Opcja schemat pozwala na wybranie sposobu wypełnienia. Do wyboru są cztery możliwości: 122

123 Wykresy Wypełniony stały kolor serii danych. W tym przypadku operatorowi pozostaje tylko wybranie z palety barw koloru wypełnienia opcja Kolor. Monochromatyczny tym razem operator nie wybiera koloru, a jedynie wzór wypełnienia z palety dostępnych wzorów opcja Wzór. Wzory operator wybiera zarówno wzór wypełnienia, jak i dwa kolory dla wzoru (opcja Kolor ) oraz dla tła wzoru (opcja Alternatywny ). Gradienty operator wybiera z palety barw dwa kolory (opcje Kolor i Alternatywny ), między którymi nastąpi gładkie przejście. Rysunek 97 Schematy wypełnienia: Gradient, Monochromatyczny, Wzory, Wypełniony Grupa opcji Ramka umożliwia operatorowi określenie czy seria danych ma posiadać ramkę (znacznik Ramka ), jaki ma być styl linii (ciągła, kropki, kreski) dla wyrysowania ramki (opcja Styl ), jaka ma być grubość linii ramki (opcja Waga ), oraz jaki ma być kolor ramki. Na kolor ramki wpływa opcja Efekt lub Kolor. Zakładkę serii danych można również używać przy wywołaniu kontekstowego menu głównego wykresu, wtedy 123

124 Wykresy opcje ustawione w tej zakładce zadziałają dla wszystkich serii danych, którym nie ustawiono danej opcji indywidualnie. Oznacza to, że ustawienie opcji w serii danych ma priorytet nad ustawieniem tej samej opcji dla wszystkich serii danych. Jeśli w danym wykresie słupkowym operator w zakładce Serie w oknie Właściwości, wywołanym z menu kontekstowego serii danych, wskaże kształt słupka Stożek, a następnie w zakładce Serie w oknie Właściwości, wywołanym z menu kontekstowego głównego wykresu, wskaże kształt słupka Cylinder, to wszystkie słupki - oprócz tego, który stał się stożkiem wskutek bezpośredniego ustawienia właściwości serii danych - staną się cylindrami. Menu kontekstowe legendy, które pojawia się po kliknięciu prawym przyciskiem myszy na legendę wartości lub serii, zawiera opcje umożliwiające wskazanie obszaru, w którym ma znajdować się legenda: lewy, prawy, górny i dolny. Po wybraniu opcji legenda zmienia swoje położenie zgodnie z preferencją użytkownika. W menu kontekstowym zawarta jest również funkcja Font, która umożliwia ustawienie wielkości i stylu czcionki dla legendy. Funkcja Font wywołuje standardowe okno dialogowe służące do ustawienia właściwości czcionki patrz Rysunek 86. Rysunek 98 Menu kontekstowe legendy Menu kontekstowe tytułu umożliwia działanie na obiekcie wykresu, którym jest tytuł. W polu tytuł wykresu, podczas ładowania, 124

125 Wykresy wpisywana jest taka nazwa obiektu prezentacji danych, jaka pojawia się na drzewie obiektów prezentacji danych. o Funkcja Edytuj tytuł spowoduje przejście do trybu edycji tytułu wykresu. Po jej uruchomieniu operator będzie mógł w miejsce standardowego tytułu, wprowadzić dowolny tekst. Zmiana ta ma jednak charakter tymczasowy. Po ponownym załadowaniu wykresu, pomimo zapisania, w polu tytułu pojawi się nazwa obiektu prezentacji danych. Operator może oczywiście wydrukować lub wyeksportować wykres opatrzony jego własnym tytułem. o Opcja Kolor tekstu umożliwia ustawienie koloru tytułu przez wybór z palety dostępnych barw. o Funkcja Font umożliwia ustawienie stylu i wielkości czcionki tytułu. Dokonuje się tego w standardowym oknie dialogowym wyboru czcionki patrz Rysunek 86) o Funkcja Właściwości powiela wywołanie z menu głównego wykresu i jest opisana przy opisie tego właśnie menu. Rysunek 99 Menu kontekstowe tytułu Menu kontekstowe wykresu główne. To menu pojawia się po kliknięciu prawym przyciskiem myszy na całym, pozostałym obszarze panelu prezentacji, na którym nie działają inne menu kontekstowe: osi, serii danych i legendy. 125

126 Wykresy o Opcja Legenda umożliwia włączenie i wyłączenie legendy serii danych. Opcja ta nie steruje legendą punktów. Aby wyłączyć legendę punktów należy skorzystać z przycisku na pasku narzędzi (patrz rozdział XI.3). o Opcja Galeria pozwala zmienić sposób prezentacji danych, czyli zmienić typ wykresu (np. z liniowego na kołowy). Po wybraniu opcji pojawia się podmenu zawierające 20 piktogramów reprezentujących różne style wykresów. Wybór jednego z piktogramów spowoduje natychmiastowe przerysowanie wykresu na nowy styl. Opcja Galeria, uruchamiana z menu kontekstowego głównego wykresu, powoduje zmianę całego wykresu. Jeżeli operator wcześniej wykonał zmianę stylu dla jednej serii danych (np. z liniowy na słupkowy), to zmiana ta zostanie porzucona. Rysunek 100 Kontekstowe menu wykresu (główne) o Opcja Kolor umożliwia ustawienie tła wykresu lub tła siatki (zależnie od miejsca wywołania menu). Wyboru dokonuje się z palety dostępnych predefiniowanych barw. o Funkcja Edytuj tytuł umożliwia edycję tytułu zestawienia. Zmiana ta ma charakter tymczasowy. Pomimo za- 126

127 Wykresy pisania wykresu, po ponownym załadowaniu, w polu tytułu pojawi się nazwa obiektu prezentacji danych. o Opcja Punkty etykiet włącza lub wyłącza wartości punktów danych. Włączenie tej funkcji spowoduje, że każdy punkt danych zostanie opisany swoją wartością. Rysunek 101 Wykres liniowy bez etykiet i z etykietami o Funkcja Font umożliwia ustawienie stylu i wielkości czcionki dla wszystkich elementów wykresu, dla których czcionka nie została ustawiona indywidualnie. Oznacza to, że ustawienie najpierw czcionki dla tytułu, a następnie ustawienie czcionki z menu głównego, spowoduje ustawienie czcionki dla wszystkich obiektów za wyjątkiem tytułu. Po uruchomieniu funkcji pojawia się standardowe okno dialogowe wyboru ustawień czcionki (patrz Rysunek 86). 127

128 Wykresy Rysunek 102 Okno właściwości - zakładka Główny o Po uruchomieniu funkcji Właściwości pojawi się okno dialogowe właściwości i uaktywniona zostanie zakładka Główny. Poza zakładką Główny w oknie dialogowym właściwości wykresu pojawia się również zakładka Serie (omówiona w punkcie dotyczącym menu kontekstowego serii danych) oraz zakładka osi (omówiona w punkcie dotyczącym menu kontekstowego osi). Rysunek 102 przedstawia wygląd zakładki Główny. Zakładka zawiera trzy grupy opcji. Grupa Kolory zawiera trzy opcje. Pierwsza z nich Paleta, umożliwia wybranie jednego z predefiniowanych styli kolorowania wykresu. Wybór ten ma również wpływ na paletę predefiniowanych barw, która pojawia się przy wyborze koloru w menu kontekstowych i w oknie właściwości. Opcja Tło umożliwia ustalenie koloru panelu, na którym znajduje się wykres, zaś opcja Wykres umożliwia pokolorowanie tła siatki wykresu. Opcja Wykres działa tylko dla wykresów posiadających siatkę (np. liniowy, słupkowy, ale nie kołowy). 128

129 Wykresy Rysunek 103 Różne warianty ustawienia opcji Stacked Grupa Efekty zawiera trzy opcje. Opcja Stacked przeznaczona jest głównie do wykresów słupkowych i określa wzajemne ustawienie serii danych. Istnieją trzy możliwości: ustawienie jeden obok drugiego, ustawienie jeden na drugim oraz ustawienie jeden na drugim wypełniające całą przestrzeń. Rysunek 103 przedstawia kolejno te opcje. W ustawieniu jeden obok drugiego słupki serii stoją obok siebie. W ustawieniu jeden na drugim serie są ułożone w jednym słupku, a suma wartości serii stanowi o wysokości słupka. W ustawieniu jeden na drugim z wypełnieniem całej przestrzeni wysokość słupka jest stała (jest wysokością obszaru wykresu), zaś wartości serii określają procentowy podział wielkości słupka między serie danych. Druga z opcji Osie, umożliwia zdefiniowanie wyglądu detali wyglądu osi siatki wykresu. Opcja Anty Aliasing umożliwia wygładzenie krawędzi wyrysowanych figur. Grupa 3D to grupa opcji związanych z trójwymiarową prezentacją wykresów. Zaznaczenie opcji 3D spowoduje pojawienie się trzeciego wymiaru w widoku wykresów. Zaznaczenie opcji Obracany widok uaktywni narzędzie 129

130 Wykresy umieszczone w tej grupie niżej (rysunek kuli z zieloną kropką), a wraz z nim możliwość zdefiniowania punktu ustawienia kamery w stosunku do oglądanego wykresu 3D. Ustawienia punktu zawieszenia kamery można dokonać przesuwając zieloną kropkę umieszczoną na tle kuli lub wprowadzając współrzędne osi w pola widoczne pod kulą (porównaj Rysunek 102). Opcja Klaster (Oś Z), dostępna w tej grupie opcji, pozwala zmienić ustawienie słupków serii danych lub linii serii danych w taki sposób, aby serie danych leżały obok siebie względem osi Z układu. Rysunek 104 przedstawia wykres przed i po zastosowaniu omawianej opcji. Rysunek 104 Zastosowanie opcji Klaster (Oś Z) XI.3.Opis funkcji menu i paska narzędzi W niniejszym rozdziale zostaną przedstawione funkcje dostępne w menu kontekstowym wykresu oraz na pasku jego narzędzi. Menu kontekstowe wykresu pojawia się po kliknięciu prawym przyciskiem myszy na nazwie konkretnego obiektu typu wykres w drzewie obiektów prezentacji danych. Funkcje, dostępne na pasku narzędzi są jedynie powieleniem funkcji do- 130

131 Wykresy stępnych w menu kontekstowym. W opisie menu zostanie oznaczone, które z funkcji menu znajdują się również na pasku narzędzi. Zmień nazwę Funkcja umożliwia zmianę nazwy wykresu, a jednocześnie zmianę domyślnego tytułu wykresu. Po jej uruchomieniu element drzewa odpowiadający nazwie wykresu, na którym uruchomiono funkcję, przechodzi w tryb edycji, umożliwiając wprowadzenie nowej nazwy. Nową nazwę należy zaakceptować potwierdzając klawiszem Enter. Zmień ustawienia... Funkcja umożliwia przejście do ekranu dialogowego, w którym można określić podstawowe ustawienia wykresu. W ekranie tym można ustalić ilość, rodzaj i nazwy prezentowanych wartości, a także ustalić, które kolumny będą stanowiły oś punktów i które będą ewentualnie stanowiły oś serii danych (Z). Dokładny opis ekranu ustawień wykresu znajduje się w rozdziale XI.4. Funkcja ta dostępna jest na pasku narzędzi. Podgląd wydruku... Uruchomienie tej funkcji spowoduje pojawienie się ekranu podglądu wydruku wykresu. Rysunek 105 prezentuje wygląd tego ekranu. Na podglądzie przedstawiony jest wygląd strony wydruku. Okno posiada własny pasek narzędzi umożliwiający wykonanie podstawowych działań na wydruku. 131

132 Wykresy Rysunek 105 Ekran podglądu wydruku wykresu Kolejne funkcje paska narzędzi oznaczają: o Wysłanie wszystkich stron wydruku do drukarki (nie pojawia się żadne okno dialogowe, wydruk wysyłany jest do domyślnej drukarki w systemie. Aby wydrukować na innej drukarce należy skorzystać z funkcji Drukuj... opisanej niżej). o Zmiana wielkości podglądu wydruku. Do wyboru zakres od 500 do 10 % naturalnej wielkości oraz opcja Automatyczny dobierająca wielkość do rozmiaru okna. o Pięć kolejnych przycisków określających ile stron wydruku (dla wykresów posiadających kilka stron) na zostać zaprezentowanych na podglądzie. Do wyboru opcje 1, 2, 3, 4 i 6 stron na ekranie. o Zamknij zamyka okno podglądu o Strona pozwala na wybranie strony podglądu (dla wykresów posiadających kilka stron) 132

133 Wykresy Drukuj... Funkcja umożliwia wysłanie wykresu do wydruku. Po uruchomieniu funkcji pojawia się okno dialogowe, w którym operator może wybrać drukarkę i zmienić podstawowe parametry wydruku. Funkcja dostępna jest na pasku narzędzi. Eksportuj do pliku BMP Funkcja umożliwia wyeksportowanie wyglądu wykresu do zewnętrznego pliku w formacie bitmapy (BMP). Po uruchomieniu funkcji, pojawia się okno dialogowe, umożliwiające wskazanie nazwy i miejsca złożenia pliku, do którego zostanie wykonany eksport. Domyślnym katalogiem jest katalog użyty do ostatniego eksportu, a jeśli taki nie występował, to katalog, z którego pakiet zestawień został otworzony. Zapisz wykonane zmiany Funkcja zapisuje zmiany wykonane w wykresie, tj. zmiany stylu wykresu, kolorów, ustawień czcionki, siatki itp. Nie jest zapisywana zmiana tytułu wykresu. Jeśli operator wykonał jakieś zmiany w wykresie i nie zapisał ich, to przy zmianie obiektu prezentacji danych program zapyta operatora o chęć zapisania zmian. Funkcja dostępna jest również w pasku narzędzi wykresu. Duplikuj Funkcja wykonuje kopię wybranego wykresu i dodaje tę kopię do zestawu obiektów prezentacji danych pod domyślną nazwą WykresX, gdzie X jest kolejnym numerem wykresu. Funkcja ta umożliwia w prosty sposób stworzenie nowego wykresu na bazie już istniejącego. Funkcja Duplikuj występuje również na pasku narzędzi. Zaleca się, aby nie modyfikować istniejących wykresów, ale najpierw wykonać ich kopię i modyfikować tę właśnie kopię. Dzięki temu w przypadku uszkodzenia wykresu nie utraci się oryginału i będzie można dokonać ponownej próby modyfikacji. Usuń wykres z arkusza Funkcja usuwa z arkusza wybrany obiekt prezentacji danych. Całkowite usunięcie nastąpi oczywiście po zapisaniu arkusza. W pasku narzędzi, oprócz funkcji z menu kontekstowego obiektu wykres, istnieją funkcje odnoszące się do funkcji z menu kontekstowych wykresu. Kolejne narzędzia na pasku narzędzi mają następujące działanie: Nowy uruchamia funkcję dodawania nowego wykresu patrz rozdział XI

134 Wykresy Edytuj przechodzi do funkcji zmiany ustawień wykresu patrz rozdział XI.4. Drukuj wywołuje okno drukowania wykresu. Użycie jest jednoznaczne z użyciem funkcji Drukuj z menu kontekstowego wykresu. Duplikuj tworzy kopię wybranego wykresu. Użycie jest jednoznaczne z użyciem funkcji o tej nazwie z menu kontekstowego wykresu. Zapisz zapisuje zmiany wyglądu wykresu. Działa tak samo jak funkcja o tej samej nazwie z menu kontekstowego wykresu. Legenda przełącza cyklicznie między ustawieniami legend serii danych i punktów wykresu. Oznacza to, że jeśli wykres pozbawiony jest jakiejkolwiek legendy, to pierwsze wciśnięcie spowoduje wyświetlenie legendy punktów, drugie pokaże legendę serii danych, ale ukryje legendę punktów. Trzecie użycie przycisku spowoduje pojawienie się na wykresie zarówno legendy serii danych jak i legendy punktów. Czwarte wciśnięcie spowoduje ukrycie obu legend. Cykl zostanie zamknięty, co oznacza, że kolejne wciśnięcie przywróci legendę punktów itd. Wartości narzędzie włącza lub wyłącza wartości zapisane nad punktami danych. Jest równoznaczne z zastosowaniem funkcji Punkty etykiet z głównego menu kontekstowego wykresu. Ustawienia słupków (stacked) ta funkcja przełącza cyklicznie między ustawieniami opcji Stacked. Opcja ta jest dostępna na zakładce Główny okna właściwości wykresu, które można wywołać z głównego menu kontekstowego wykresu. Działanie funkcji ilustruje Rysunek 103. Klastry ta funkcja przełącza użycie opcji Klaster (oś Z), która dostępna jest w na zakładce Główny okna właściwości wykresu, które można wywołać z głównego menu kontekstowego wykresu. Działanie funkcji ilustruje Rysunek D <> 3D przełącza między widokiem wykresu dwuwymiarowym i trójwymiarowym. 3DFX funkcja włącza możliwość ustawienia kamery dla wykresu trójwymiarowego. Użycie funkcji jest jednoznaczne z zaznaczeniem opcji Obracany widok w oknie właściwości wykresu (zakładka Główny ). Funkcja aktywuje kolejne dwa przyciski na 134

135 Wykresy pasku narzędzi: Obrót pionowy i Obrót poziomy, które służą do obracania wykresem w pionie i poziomie. Galeria użycie funkcji powoduje rozwinięcie listy wyboru nazw podstawowych stylów wykresów. Wybranie elementu z listy powoduje przerysowanie wykresu na styl zgodny z wyborem. XI.4.Ustawienia wykresu Ekran ustawień wykresu jest podstawą budowy wykresu. W ekranie tym ustalane są wszystkie elementy wykresu. Każdy wykres musi mieć ustawione przynajmniej dwa podstawowe elementy punkt i wartość. Przez punkt rozumiane jest pole tabeli lub zbiór pól tabeli, których różne wartości będą wyznaczały zbiór argumentów. Dla każdego punktu ze zbioru argumentów będzie wyliczana wartość. Wartością jest pole tabeli. Dla każdego punktu można wyliczyć wiele wartości, które będą stanowiły odrębne serie danych. Dodatkowo punkty i ich wartości można podzielić na serie. Serie to pole tabeli lub zbiór pól tabeli, które określają metodę rozpisania wartości punktu. W ustawieniach ustala się również wyświetlane nazwy punktów, wartości i serii danych. Aby przejść do ekranu ustawień wykresu należy z menu kontekstowego wykresu wybrać funkcję Zmień ustawienia. Ekran ustawień wykresu wywołuje się także automatycznie po dodaniu nowego wykresu patrz rozdział XI.5. Ekran ustawień składa się z czterech tabelek oraz przycisków umożliwiających przenoszenie danych między tymi tabelkami. Z lewej strony znajduje się tabelka zawierająca wszystkie pola tabeli źródłowej, z której powstanie wykres. Tabela źródłowa to tabela, która powstała wskutek wykonania zdefiniowanego zapytania SQL. Tabelka z lewej strony zawiera opis kolumn istniejących w tabeli źródłowej oraz ich typ danych. Z prawej strony na samej górze znajduje się tabelka punktów (osi X). Tabelka punktów zawiera informacje o polach, które budują zbiór argumentów. Z prawej strony pośrodku położona jest tabelka wartości (osi Y). Zawiera ona spis wszystkich wartości, które będą występować na wykresie. Z prawej strony u dołu znajduje się tabela serii (osi Z), w której operator może określić dodatkowy podział zbioru argumentów, dla których będzie wyliczona wartość. 135

136 Wykresy Rysunek 106 Ekran ustawień wykresu Pomiędzy tabelką źródłową a tabelkami osi istnieją grupy przycisków służące do przenoszenia danych między tabelkami. Przy czym przeniesienie kolumny z tabelki źródłowej do tabelek punktów, wartości i serii powoduje jej zniknięcie z tabelki źródłowej. Tylko kolumny o typie numerycznym (decimal, int) mogą być przenoszone do tabelki wartości. Kolejne kolumny tabelki źródłowej oznaczają: Nazwa nazwa pola w tabeli źródłowej; Typ typ danych pola w tabeli źródłowej. Tabelka źródłowa w całości nie podlega edycji użytkownika. Kolejne kolumny w tabelkach punktów, wartości i serii oznaczają: Nazwa kolumny nazwa pola tabeli źródłowej; Nazwa prezentowana nazwa, jaka będzie opisywać punkt, wartość lub serię danych. Pole jest edytowalne. W polu tym można nadać przyjazną nazwę dla kolumny; Typ typ danych. Pole nie podlega edycji. Przyciski ze strzałkami w lewo i prawo służą do przenoszenia pól między tabelami. Przyciski strzałek w górę i dół umożliwiają ustalenie porządku 136

137 Wykresy pól. Aby zmienić kolejność w tabeli należy zaznaczyć pole w tabeli, a następnie posługując się klawiszami strzałek w górę i dół przesunąć je na właściwe miejsce. Aby wykres mógł zostać wyrysowany wymagane jest, aby operator umieścił co najmniej jedno pole w tabeli punktów i co najmniej jedno pole w tabeli wartości. Po przygotowaniu ustawień wykresu należy zaakceptować zmiany przyciskiem [Akceptuj], który znajduje się w prawym dolnym rogu okna. Aby opuścić okno i porzucić wykonane zmiany należy wcisnąć przycisk [Anuluj]. Po zaakceptowaniu program na podstawie ustawień i ilości danych zaproponuje domyślny wygląd wykresu. Wykres ten może być oczywiście zmieniony przez operatora, a zmiany w ustawieniach mogą zostać zapisane. Jeżeli operator nie zapisze wyglądu danego wykresu, to przy każdym załadowaniu tego wykresu program będzie próbował dostosować jego styl do ilości danych istniejących w wykresie. Dla lepszego zrozumienia, czym jest punkt, wartość i seria proszę przestudiować następujący przykład. Dana jest tabela: Kasa Towar Brutto VAT Grupa Restauracja Schabowy 10,00 7 Dania Bar Sok 5,00 7 Napoje Bar Herbata 3,50 22 Napoje Bar Kawa 7,50 22 Napoje Restauracja Ziemniaki 1,50 7 Dodatki Restauracja Kaczka 20,00 7 Dania Ogródek Piwo 6,00 22 Napoje Bar Piwo 6,50 22 Napoje Aby na bazie przykładowej tabeli utworzyć wykres sprzedaży w grupach towarowych, należy pole Grupa przenieść do tabeli punktów, a pole Brutto przenieść do tabeli wartości. Rysunek 107 przedstawia sformatowany wykres z takich ustawień. Jak widać w słupku Napoje zsumowane zostały wszystkie wartości sprzedaży towarów z grupy napoje niezależnie od wartości pola Kasa. Legenda wykresu przedstawia jedyną istniejącą na wykresie serię danych Brutto. 137

138 Wykresy Rysunek 107 Wykres sprzedaży w grupach Jeśli operator chciałby przedstawić sprzedaż grup towarowych w poszczególnych kasach, to powinien w ustawieniach przykładowego wykresu przenieść kolumnę Kasa z tabeli źródłowej do tabeli serii (na oś Z). Efekt takiego działania przedstawia Rysunek 108. Jak widać na tym rysunku słupek grupy Napoje został podzielony kolorami na sprzedaż napoi na kasie Bar (wartość 23) i sprzedaż napoi na kasie Ogródek (wartość 6). Zmieniła się również legenda wykresu, gdyż tym razem seriami danych są pary wartość pola, które zostało przeniesione do tabeli serii ustawień wykresu ( Kasa ) oraz pole, z tabeli wartości ustawień wykresu ( Brutto ). Rysunek 108 Wykres sprzedaży grup w kasach 138

139 Wykresy XI.5.Nowy wykres Niniejszy rozdział zaprezentuje krótki kurs utworzenia nowego obiektu prezentacji danych typu wykres. Tworzenie nowego obiektu należy rozpocząć w formularzu prezentacji, po załadowaniu danych pochodzących z zapytań SQL. Aby utworzyć nowy wykres należy w menu górnym Wykresy wybrać funkcję Dodaj nowy. Tę samą funkcję można uruchomić z menu kontekstowego grupy obiektów prezentacji danych lub przy pomocy przycisku w pasku narzędzi. Rysunek 109 Dostęp do funkcji dodawania nowego wykresu Jeżeli arkusz produkuje więcej niż jedną tabelę wynikową, to po uruchomieniu funkcji pojawi się okno dialogowe wyboru tabeli. W oknie tym operator musi dokonać wyboru tabeli źródłowej, z której zbuduje wykres. Wybór jest jednorazowy i niezmienny. Wykres już raz powiązany z tabelą nie może zostać powiązany z inną. W przypadku błędnego wyboru można jedynie usunąć wykres i założyć go ponownie. Jeżeli arkusz zwraca tylko jedną tabelę, to program domyślnie wybiera ją jako źródłową, pomijając operatora w tym działaniu. Tabele w oknie wyboru tabel źródłowych ułożone są w drzewie obiektów, w którym nazwa każdej tabeli jest podpięta do nazwy zapytania SQL, które ją wypełnia. Widok okna wyboru tabeli prezentuje Rysunek

140 Wykresy Rysunek 110 Wybór tabeli dla nowego wykresu Po wybraniu odpowiedniej tabeli wynikowej i zaakceptowaniu wyboru przyciskiem [Wybierz] pojawia się ekran ustawień wykresu znany z rozdziału XI.4. Rysunek 111 Ekran ustawień nowego wykresu Rysunek 111 przedstawia tabelę, z której zostanie zbudowany wykres sprzedaży w kasach z podziałem na stawki VAT. Aby zbudować taki wykres należy pole Kasa przenieść do tabeli Punkty (oś X), pole Brutto przenieść do tabeli Wartości (oś Y), zaś pole VAT przenieść do tabeli Serie (oś Z). Rysunek 112 prezentuje efekt wykonanych czynności. 140

141 Wykresy Rysunek 112 Ustawienia nowego wykresu Po zaakceptowaniu przyciskiem [Akceptuj] okno ustawień wykresu zamyka się, a w drzewie obiektów prezentacji w gałęzi wykresów pojawia się nowy obiekt o domyślnej nazwie WykresX, gdzie X jest kolejnym numerem wykresu. Po wybraniu w drzewie obiektów tego nowo powstałego wykresu, do panelu prezentacji danych ładowany jest domyślny widok wykresu. Rysunek 113 Prezentacja nowego wykresu Widok ten może oczywiście być dowolnie sformatowany przez operatora, a wybrane formatowanie może zostać zapisane. 141

142 Tabele danych XII. Tabele danych Obiekt prezentacji danych typu tabela danych nie jest de facto obiektem prezentacji danych, a obiektem umożliwiającym operatorowi bezpośredni wgląd w tabele źródłowe. Tabela źródłowa to zbiór rekordów będący wynikiem wykonania zdefiniowanego zapytania SQL. Tabele mają surowy wygląd. Operator ma jedynie możliwość posortowania rekordów w tabeli przez kliknięcie w nagłówek kolumny tabeli. Jedynymi funkcjami obiektu typu tabela są funkcje wykonujące eksport danych z tabeli do pliku zewnętrznego. Operator nie może zmieniać danych w tabeli ani nie może dodać nowej tabeli, w taki sposób, jak to miało miejsce w przypadku innych obiektów prezentacji danych. Jedyną możliwością dodania nowej tabeli danych jest zdefiniowanie zapytania SQL, które będzie wypełniać tabelę (patrz rozdział VI.3). XII.1.Opis tabel danych Po wybraniu obiektu typu tabela danych, z drzewa obiektów prezentacji danych, na panelu prezentacji danych pojawi się tabela. Wraz z załadowaniem tabeli uaktywniają się pasek narzędzi i menu kontekstowe obiektu. Zawierają one funkcje eksportu danych z tabeli do zewnętrznych plików danych. Opis działania tych funkcji znajduje się w rozdziale XII.2. W pasku statusu pojawia się informacja o ilości rekordów (wierszy) zawartych w wybranej tabeli. Widok tabeli jest prosty i surowy. Operator ma możliwość jedynie przeglądania danych, bez możliwości ich dodawania lub zmiany. Nawigację po tabeli wykonuje się przy pomocy klawiatury i myszy. Klawisze strzałek w lewo i prawo umożliwiają przemieszczanie kursora wzdłuż rekordu (wiersza tabeli). Naciśnięcie klawisza [Home] spowoduje ustawienie kursora w pierwszej komórce rekordu danych, klawisz [End] przeniesie kursor do ostatniej komórki rekordu. Do nawigacji przez kolejne rekordy służą klawisze strzałek w górę i dół oraz klawisze [PgUp] i [PgDn], które przenoszą kursor na odpowiednio poprzednią i następną stronę tabeli. Jednoczesne wciśnięcie klawisza [Ctrl] i [Home] spowoduje przeniesienie kursora do pierwszego rekordu, zaś [Ctrl] i [End] do ostatniego. Do przewijania danych operator może również wykorzystać kółko myszy lub przesu- 142

143 Tabele danych wać tabelę za pomocą pasków przewijania, które pojawiają się na ekranie tabeli, gdy ta nie mieści się na jednym ekranie. Rysunek 114 Ekran prezentacji danych - obiekt tabela danych Na uwagę zasługuje możliwość porządkowania (sortowania) widoku tabeli. Aby posortować tabelę po wybranym polu (kolumnie), operator musi kliknąć na nagłówek kolumny, według której życzy sobie posortować dane. W takim przypadku, obok nazwy wybranej kolumny tabeli, pojawi się znacznik sortowania, czyli trójkąt skierowany wierzchołkiem w górę lub w dół zależnie od wybranego kierunku sortowania. Operator ma również możliwość zmiany szerokości wyświetlanej kolumny. Wykonuje to przez chwycenie i przesunięcie pionowej linii oddzielającej kolejne nazwy kolumn w nagłówku. XII.2.Opis funkcji menu i paska narzędzi Zarówno pasek narzędzi jak i menu kontekstowe składa się zaledwie z trzech funkcji eksportujących dane do plików zewnętrznych w trzech różnych formatach. Dostępne są trzy formaty danych: XML, XLS i CSV. Format XML (Extensible Markup Language) to format nietypowanego pliku XML. Przeznaczony jest do obsługi w programach ze- 143

144 Tabele danych wnętrznych, które potrafią wykonywać import danych z nietypowanych plików XML. Format XLS to format przeznaczony do eksportu danych do arkusza kalkulacyjnego. Nie jest to formalnie plik zapisany w strukturze pliku Excela, a jedynie taki format pliku XML, który jest zrozumiały dla programu Excel. Istotnym problemem w eksporcie danych do Excela jest fakt, że Excel może przyjąć co najwyżej rekordów. W przypadku eksportu tabeli o większej ilości rekordów eksport zostanie podzielony na pliki zawierające najwyżej rekordów w każdym pliku. Może więc powstać kilka plików, których nazwy będą rozpoczynały się od nazwy podanej przez operatora, po której będzie następowała czterocyfrowa liczba określająca kolejny plik. Format CSV (Comma Separated Values), to popularny format pliku danych, w którym kolejne wartości rekordu danych oddzielone są przecinkami, zaś rekordy znakami CRLF (nowy wiersz). Po uruchomieniu opcji eksportu pojawia się okno dialogowe umożliwiające wskazanie nazwy i miejsca złożenia pliku, do którego zostanie wykonany eksport. Domyślny katalog, to katalog użyty do ostatniego eksportu, a jeśli taki nie występował, to katalog, z którego pakiet zestawień został otworzony. Rysunek 115 przedstawia okno dialogowe wyboru docelowego pliku do umieszczenia eksportowanych danych. Rysunek 115 Eksport danych z tabeli - okno dialogowe 144

145 Struktura plików XIII. Struktura plików Niniejszy rozdział opisuje strukturę plików wykorzystywanych przez Moduł Zestawienia. Katalog zestawienia w nieużywanej postaci zawiera w sobie kilka rodzajów plików. Pierwszym i podstawowym z nich jest plik pakietu SPZ. W pakiecie występuje zawsze jeden plik SPZ. Plik ten zawiera opis arkuszy, które należą do tego pakietu. Arkusze zapisywane są w plikach SAZ. Pliki arkuszy zawierają opis panelu wprowadzania danych. Zawierają również zapytania SQL, które zostały zdefiniowane w arkuszu oraz definicje tabel wynikowych, które te arkusze wypełniają. W pliku arkuszy zapisane są również informacje o obiektach prezentacji danych. W katalogu pakietu można również odnaleźć pliki o rozszerzeniu GRS. Są to pliki zdefiniowanych raportów/dokumentów, czyli pliki rozpoznawane przez edytor OCEAN GenRap Designer. W katalogu znajdują się również pliki CFX, w których zapisane są ustawienia wyglądu wykresów. Po uruchomieniu i załadowaniu danych w katalogu pakietu zestawień pojawiają się dwa pliki zawierające opis danych przeznaczonych dla silnika programu GenRap. Są to pliki XSD i XML zawierające odpowiednio strukturę i rekordy tabel źródłowych w formacie zrozumiałym dla silnika GenRap. Jeżeli w pakiecie istnieją obiekty prezentacji danych typu dokument/raport, to po załadowaniu danych program rozpoczyna generowanie szybkich podglądów tych obiektów. Wskutek tego w katalogu roboczym pakietu pojawiają się pliki o tej samej nazwie co plik GRS, ale z rozszerzeniem UFN i HTML. Plik UFN to tzw. przyjazny opis struktury danych. Jest on konieczny do prawidłowego wyświetlenia raportu. Plik HTML to wynik wykonania raportu wyeksportowany do pliku zewnętrznego, który następnie wyświetlany jest na panelu prezentacji danych. Ponadto, w katalogu można zauważyć pliki, których nazwa rozpoczyna się od znaku tyldy ( ~ ). Są to pliki tymczasowe zawierające zmienione obiekty i oczekujące na zapisanie arkusza. 145

146 Najczęściej zadawane pytania XIV. Najczęściej zadawane pytania XIV.1.Problemy z instalacją webserwisu Problem 1 Opis problemu: W teście webserwisu, w oknie przeglądarki pojawia się strona przedstawiona na rysunku: Rysunek 116 Problem z instalacją webserwisu Rozwiązanie: Przyczyną pojawienia się tego typu problemu może być brak uruchomionego ASP.NET dla katalogu wirtualnego WSZestawienia. Należy uruchomić aplikację Internetowe usługi informacyjne, przejść do wirtualnego katalogu WSZestawienia, wyświetlić jego właściwości i na zakładce ASP.NET w polu ASP.NET version wybrać 2.0. Rysunek 117 Ustawienie wersji ASP dla katalogu wirtualnego IIS 146

147 Najczęściej zadawane pytania Problem 2. Opis problemu: Po instalacji webserwisu, podczas wykonywania testu webserwisu pojawia się komunikat Failed to Access IIS metabase Rozwiązanie: Problem dotyczy braku prawa dostępu konta, na którym jest uruchomiony proces ASP.NET, do metabazy IIS a. Rozwiązanie polega na nadaniu praw dostępu dla takiego konta. Wykonuje się to przy pomocy programu o nazwie: aspnet_regiis.exe. Program ten znajduje się w katalogu instalacyjnym środowiska Framework 2.0. Przykładowo, nazwa tego katalogu może być następująca: C:\Windows\Microsoft.NET\Framework\v \ Składnia polecenia uruchamianego z linii poleceń powinna wyglądać: C:\Windows\(...)\aspnet_regiis.exe ga <NAZWAKONTA>, gdzie w <NAZWAKONTA> należy wprowadzić prawidłową nazwę konta. Z reguły wystarczy nadać uprawnienie do konta opisanego w systemie jako Wbudowane konto dla internetowych usług informacyjnych do uruchamiania aplikacji pozaprocesowych. Jego nazwa składa się z przedrostka IWAM, znaku podkreślenia i nazwy komputera. Przykładowe wywołanie będzie miało więc postać: aspnet_regiis.exe ga IWAM_MOJKOMPUTER Rysunek 118 Problem dostępu webserwisu do metabazy IIS'a 147

148 Najczęściej zadawane pytania Problem 3. Opis problemu: Po wykonaniu testu webserwisu przez przeglądarkę pojawia się komunikat Object reference not set to an instance of object Rysunek 119 Problem z instalacją webserwisu Rozwiązanie: Problem z inicjacją obiektów w metabazie IIS a. Występuje najczęściej natychmiast po problemie z brakiem uprawnień do działania procesu na bazie. Aby pozbyć się problemu należy nadpisać mapowania skryptu w bazie IIS a. Wykonuje się to przez wykonanie programu aspnet_regiis z opcją i : C:\Windows\Microsoft.NET\Framework\v \aspnet_regiis.exe i XIV.2.Problemy z załadowaniem pakietu Problem 1. Opis problemu: Podczas próby otworzenia pakietu pojawia się komunikat: 148

149 Najczęściej zadawane pytania Rysunek 120 Komunikat testu bazy podczas ładowania pakietu zestawień Rozwiązanie: Nastąpił problem z połączeniem z SQL Serwerem. Prawdopodobnie serwer nie istnieje lub został źle skonfigurowany. Należy sprawdzić czy komputer serwera jest włączony i czy działa na nim aplikacja serwera SQL. Jeżeli serwer działa prawidłowo, to należy przejść do menu dane, wybrać opcję Konfiguracja połączenia i ponownie skonfigurować połączenie. Opis konfiguracji połączenia znajduje się w rozdziale IV.5. Problem 2. Opis problemu: Podczas ładowania pakietu pojawia się komunikat: Rysunek 121 Komunikat błędu podczas ładowania pakietu zestawień Rozwiązanie: Pakiet zestawień ładowany do aplikacji jest oznaczony jako współpracujący z bazą konkretnego programu (np. Gastro), natomiast wskazana w konfiguracji baza danych nie jest rozpoznawana jako baza tego programu. Pakiet nie będzie działał na tym rodzaju bazy. Należy wejść w konfigurację połączenia i wybrać prawidłową bazę danych. Problem 3. Opis problemu: Podczas ładowania pakietu pojawia się komunikat: 149

150 Najczęściej zadawane pytania Rysunek 122 Komunikat błędu pojawiający się podczas ładowania pakietu Rozwiązanie: Program posiada licencję ograniczoną. Oznacza to, że może pracować tylko ze znanymi bazami (Gastro, Chart). W konfiguracji połączenia z bazą wybrano natomiast bazę danych nieznanego programu aplikacji. Należy wejść do konfiguracji aplikacji (przejść do menu dane i wybrać opcję Konfiguracja połączenia ) i wybrać prawidłową bazę danych. 150