PRAWO KRAJOWE I MIĘDZYNARODOWE WOBEC OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI

Transkrypt

1 PRAWO KRAJOWE I MIĘDZYNARODOWE WOBEC OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI dr Monika Zima-Parjaszewska Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną (dawne PSOUU) Akademia Pedagogiki Specjalnej

2 O czym będziemy rozmawiać? 1. Godność, wolność i równość a ableizm w Polsce 2. Prawodawstwo na rzecz osób z niepełnosprawnościami, hierarchia aktów prawnych, kluczowe akty prawne 3. Niepełnosprawny/osoba niepełnosprawna/osoba z niepełnosprawnością niepełnosprawność jako cecha prawnie chroniona 4. Molestowanie ze względu na niepełnosprawność, czyli o rodzajach dyskryminacji 5. Ochrona osób z niepełnosprawnościami przed dyskryminacją w praktyce - kazusy

3 Status jednostki Art godność Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

4 Status jednostki Art. 31 wolność 1. Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. 2. Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. 3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

5 5 Status jednostki Art. 32 Konstytucji Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

6 Art. 69 Konstytucji Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej

7 Art. 33 Konstytucji Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

8 Ableizm w Polsce? Ableizm (ableism, disableism, handicapism), czyli przekonania, że niepełnosprawność jest czymś negatywnym, co w miarę możliwości powinno być leczone, naprawiane lub eliminowane. Wszystkie te przekonania zmierzają do nierównego traktowania osób z niepełnosprawnościami.

9 Źródła praw i wolności osób z niepełnosprawnościami Prawo międzynarodowe Akty Organizacji Narodów Zjednoczonych Akty Rady Europy Akty Unii Europejskiej Prawo narodowe Konstytucja Ustawy

10 Hierarchia aktów prawnych Konstytucja Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie Ustawy, pozostałe ratyfikowane umowy międzynarodowe Rozporządzenia Akty prawa miejscowego Akty prawa wewnętrznego danych organów i instytucji nie stanowią prawa dla ogółu obywateli, nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, są wiążące w hierarchii danej instytucji Zarządzenia Uchwały Postanowienia Wytyczne

11 Ratyfikowane umowy międzynarodowe Umowa międzynarodowa najpierw jest podpisywana (przez organ wskazany w umowie), co nie znaczy, że obowiązuje w porządku krajowym Ratyfikuje ją Prezydent RP i ogłasza w Dz. U., wtedy dopiero wchodzi w życie i jest bezpośrednio stosowana Ratyfikacja umowy międzynarodowej wymaga zgody wyrażonej w ustawie, jeśli dotyczy ona: Pokoju, sojuszy, układów politycznych i wojskowych Wolności, praw i obowiązków obywatelskich wynikających z Konstytucji Członkostwa RP w organizacji międzynarodowej Znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym Spraw uregulowanych w ustawie lub do których Konstytucja wymaga ustawy Zgodnie z art. 91 Konstytucji ust. 1 i 2: 1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. 2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się

12 Prawo Unii Europejskiej Traktaty (prawo pierwotne) Rozporządzenia (prawo wtórne bezwzględnie obowiązujące) Dyrektywy (prawo wtórne z obowiązkiem dostosowania prawa krajowego do dyrektywy) Decyzje (prawo wtórne bezwzglednie obowiązujące konkretnych adresatów) Rezolucje, Stanowiska, Opinie, Zalecenia, Rekomendacje, Komentarze Strategie, Wytyczne, Decyzje Ramowe, itp (prawo wtórne niewiążące)

13 Akty ONZ Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948 Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych 1966 Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 1966 Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej 1966 Deklaracja Praw Osób Niepełnosprawnych 1975 Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet 1979 Konwencja w Sprawie Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego, Okrutnego, Nieludzkiego lub Poniżającego Traktowania albo Karania 1984 Konwencja Praw Dziecka 1989 Deklaracja Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych 1993 Konwencja Praw Osób z Niepełnosprawnościami z 13 grudnia 2006 r.

14 Akty Rady Europy Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności 1950 Europejska Karta Socjalna 1961 Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu lub Karaniu 1987 Zalecenie w sprawie spójnej polityki wobec osób z niepełnosprawnościami 1992 Rekomendacja w sprawie zasad dotyczących prawnej ochrony niekompetentnych osób dorosłych 1999 Zalecenie Plan działań Rady Europy dla promocji praw i pełnego uczestnictwo osób niepełnosprawnych w społeczeństwie 2006 Konwencja o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej z dnia 7 kwietnia 2011

15 Akty Unii Europejskiej Wspólnotowa Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników 1989 r. Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie równych szans osób niepełnosprawnych Nowa strategia Wspólnoty Europejskiej w odniesieniu do osób niepełnosprawnych 1996 r. Rezolucja Rady w sprawie równości szans osób z niepełnosprawnościami 1996 r. Traktat amsterdamski 1999 r., art. 13 Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej 2000 r. Dyrektywa Rady ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy 2000 r. Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady 2001 r. ustanawiająca program działań Wspólnoty wspierający współpracę między Państwami Członkowskimi w celu zwalczania wyłączenia społecznego

16 Akty Unii Europejskiej Decyzja Rady 2001 r. w sprawie Europejskiego Roku Osób Niepełnosprawnych 2003 Rezolucja Rady 2003 r. o włączaniu społecznym przez dialog społeczny i partnerstwo Rezolucja Rady 2003 r. o promowaniu zatrudnienia i społecznej integracji osób niepełnosprawnych Komunikat Komisji Europejskiej 2003 r. Równe Szanse dla osób z niepełnosprawnościami: Europejski Plan Działania Rezolucja Parlamentu Europejskiego 2006 r. w sprawie ochrony socjalnej i integracji społecznej Decyzja Komisji Europejskiej 2007 r. w sprawie wsparcia dla zakładów aktywności zawodowej

17 REWOLUCYJNA KONWENCJA

18 Konwencja ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami Konwencja jest umową międzynarodową dotyczącą praw wszystkich osób z niepełnosprawnościami

19 Dlaczego Konwencja jest ważna? Konwencja wprowadza rewolucję w myśleniu o osobach z niepełnosprawnościami i traktowaniu tych osób przez władze publiczne. Konwencja zapewnia każdej osobie z niepełnosprawnością wszystkie prawa człowieka i nakłada obowiązek na władze publiczne, by zapewniły każdej osobie korzystanie z tych praw Niepełnosprawność to kwestia praw człowieka, a nie tylko spraw socjalnych. To pierwsza Konwencja ONZ w XXI wieku!

20 Cel Konwencji Celem Konwencji jest: 1. popieranie, ochrona i zapewnienie pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby z niepełnosprawnościami oraz 2. popieranie poszanowania ich przyrodzonej godności

21 Wszystkie prawa człowieka To znaczy jakie? To nie tylko: prawo do edukacji, ochrony zdrowia, pomocy społecznej i rehabilitacji.

22 Wszystkie praw człowieka To także: PRAWO DOSTĘPU Prawo do decydowania o sobie Prawo do samodzielności i niezależności Prawo do miłości, szczęścia Prawo do życia osobistego Prawo do życia seksualnego Prawo do założenia rodziny Prawo do posiadania i wychowywania dzieci

23 Co to jest godność? GWARANCJA WOLNOŚĆ DOSTĘP SZACUNEK WARTOŚĆ RÓWNOŚĆ NIEZALEŻNOŚĆ

24 Konwencja Uchwalona przez ONZ 13 grudnia 2006 r. Podpisana przez Polskę 30 marca 2007 r. Ratyfikowana przez Unię Europejską 10 grudnia 2010 r. Ratyfikowana przez Polskę 6 września 2012 r. Konwencja wchodzi w życie 25 października 2012 r. Termin I Sprawozdania Polski z wykonania Konwencji minął w październiku 2014

25 Dla kogo Konwencja? Do osób z niepełnosprawnościami zalicza się te osoby, które mają długotrwale fizyczne, umysłowe, intelektualne lub dotyczące zmysłów uszkodzenia mogące w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać im pełne i skuteczne uczestnictwo w życiu społecznym, na zasadach równości z innymi osobami.

26 Komunikacja i język według Konwencji Komunikacja obejmuje języki, wyświetlanie tekstu, alfabet Braille'a, komunikację przez dotyk, dużą czcionkę, dostępne multimedia, jak i sposoby, środki i formy komunikowania się na piśmie, przy pomocy słuchu, języka uproszczonego, lektora oraz formy wspomagające (augmentatywne) i alternatywne, w tym dostępną technologię informacyjno-komunikacyjną. Język obejmuje język mówiony i język migowy oraz inne formy przekazu niewerbalnego.

27 Racjonalne dostosowanie Racjonalne dostosowanie oznacza: 1. konieczne i odpowiednie zmiany i dostosowania, 2. nie nakładające nieproporcjonalnego lub nadmiernego obciążenia, 3. jeśli jest to potrzebne w konkretnym przypadku, 4. w celu zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami możliwości korzystania z wszelkich praw człowieka i podstawowych wolności oraz ich wykonywania na zasadzie równości z innymi osobami.

28 Dyskryminacja we względu na niepełnosprawność Dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność oznacza jakiekolwiek różnicowanie, wykluczanie lub ograniczanie ze względu na niepełnosprawność, którego celem lub skutkiem jest naruszenie lub zniweczenie uznania, korzystania z lub wykonywania wszelkich praw człowieka i podstawowych wolności w dziedzinie polityki, gospodarki, społecznej, kulturalnej, obywatelskiej lub w jakiejkolwiek innej, na zasadzie równości z innymi osobami. Obejmuje to wszelkie przejawy dyskryminacji, w tym odmowę racjonalnego dostosowania.

29 Uniwersalne projektowanie Uniwersalne projektowanie oznacza projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, by były użyteczne dla wszystkich, w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania. Uniwersalne projektowanie nie wyklucza pomocy technicznych dla szczególnych grup osób z niepełnosprawnościami, jeżeli jest to potrzebne.

30 Niezależne życie Państwa Strony niniejszej konwencji uznają równe prawo wszystkich osób z niepełnosprawnościami do życia w społeczeństwie, wraz z prawem dokonywania wyborów, na równi z innymi osobami, oraz podejmą skuteczne i odpowiednie środki w celu ułatwienia pełnego korzystania przez osoby z niepełnosprawnościami z tego prawa oraz ich pełnego włączenia i udziału w społeczeństwie, w tym poprzez zapewnienie, że: osoby z niepełnosprawnościami będą miały możliwość wyboru miejsca zamieszkania i podjęcia decyzji co do tego, gdzie i z kim będą mieszkać, na zasadzie równości z innymi osobami, a także, że nie będą zobowiązywane do mieszkania w szczególnych warunkach,

31 Niezależne życie osoby z niepełnosprawnościami będą miały dostęp do szerokiego zakresu usług wspierających świadczonych w domu lub w placówkach zapewniających zakwaterowanie oraz do innych usług wspierających, świadczonych w społeczności lokalnej, w tym do pomocy osobistej niezbędnej do życia i włączenia w społeczność oraz zapobiegającej izolacji i segregacji społecznej świadczone w społeczności lokalnej usługi i urządzenia dla ogółu ludności będą dostępne dla osób z niepełnosprawnościami, na zasadzie równości z innymi osobami oraz będą odpowiadać ich potrzebom.

32 Prawo do życia rodzinnego Państwa Strony podejmą efektywne i odpowiednie środki w celu likwidacji dyskryminacji osób z niepełnosprawnościami we wszystkich sprawach dotyczących małżeństwa, rodziny, rodzicielstwa i związków, na zasadzie równości z innymi osobami, w taki sposób, aby zapewnić: uznanie prawa wszystkich osób z niepełnosprawnościami, które są w odpowiednim do zawarcia małżeństwa wieku, do zawarcia małżeństwa i do założenia rodziny, na podstawie swobodnie wyrażonej i pełnej zgody przyszłych małżonków, uznanie prawa osób z niepełnosprawnościami do podejmowania swobodnych i odpowiedzialnych decyzji o liczbie i czasie urodzenia dzieci oraz do dostępu do dostosowanych do wieku edukacji i informacji dotyczących prokreacji i planowania rodziny, a także do środków niezbędnych do korzystania z tych praw, zachowanie zdolności rozrodczych przez osoby z niepełnosprawnościami, w tym przez dzieci, na zasadzie równości z innymi osobami.

33 Art. 12 Konwencji - koniec ubezwłasnowolnienia? Zgodnie z art. 12 Konwencji, państwa potwierdzają, że osoby z niepełnosprawnościami mają prawo do uznania w każdym miejscu za podmioty osobowe wobec prawa oraz mają taką samą zdolność do czynności prawnych we wszystkich aspektach życia, jak inni obywatele. Państwa mają podejmować właściwe kroki, aby zapewnić dostęp osobom z niepełnosprawnościami do wsparcia, jakiego mogą wymagać w korzystaniu ze swojej zdolności do czynności prawnych oraz zagwarantować, iż wszystkie środki i działania odnoszące się do korzystania ze zdolności do czynności prawnych zapewnią właściwe i efektywne instrumenty stanowiące ochronę przed nadużyciami, zgodnie z międzynarodowym ustawodawstwem dotyczącym praw człowieka.

34 Art. 12 Konwencji - koniec ubezwłasnowolnienia? Państwa mają zagwarantować równe prawa osób z niepełnosprawnościami do posiadania i dziedziczenia własności, kontroli własnych spraw finansowych oraz do jednakowego dostępu do pożyczek bankowych, hipotecznych i innych form kredytów oraz, że osoby z niepełnosprawnościami nie będą samowolnie pozbawiane własności.

35 Art. 12 Konwencji Środki wsparcia w korzystaniu ze zdolności do czynności prawnych powinny: 1. respektować prawa, wolę i preferencje osoby z niepełnosprawnością, 2. być wolne od konfliktu interesów i bezprawnych nacisków, 3. być proporcjonalne i dostosowane do sytuacji danej osoby, 4. być stosowane przez możliwie najkrótszy czas, 5. podlegać stałemu przeglądowi przez właściwe, niezależne i bezstronne władze lub organ sądowy. Zabezpieczenia powinny być proporcjonalne do stopnia, w jakim środki wpływają na prawa i interesy danej osoby.

36 Oświadczenie interpretacyjne Polski Rzeczpospolita Polska interpretuje art. 12 Konwencji w sposób zezwalający na stosowanie ubezwłasnowolnienia, w okolicznościach i w sposób określony w prawie wewnętrznym, jako środka, o którym mowa w art. 12 ust. 4, w sytuacji, gdy wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych osoba nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem.

37 Co to jest dyskryminacja? Jakie są przyczyny i skutki dyskryminacji?

38 DYSKRYMINACJA Dyskryminacja (łac. discriminatio - rozróżnianie) oznacza różnicowanie bądź odmienne, gorsze traktowanie dwóch osób lub sytuacji w przypadku, kiedy nie ma obiektywnych podstaw do ich różnego traktowania. Ponadto dyskryminację stanowi traktowanie w sposób identyczny osób lub sytuacji, które są w rzeczywistości różne.

39 Dyskryminacja Katalog cech prawnie chronionych w danym państwie jest uzależniony od okresu, w którym był tworzony, od warunków społecznych, politycznych. Katalog tych cech powiększa się stopniowo o nowe: rasa, wiek, płeć, niepełnosprawność, religia, wyznanie, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuacja majątkowa, urodzenie, orientacja seksualna, tożsamość płciowa, stan cywilny, wygląd i in.

40 Niepełnosprawny, osoba niepełnosprawna, osoba z niepełnosprawnością????

41 Osoba z niepełnosprawnością!!! Osoby z niepełnosprawnościami Światowy trend w terminologii: Osoba z niepełnosprawnością Oddzielamy osobę od cechy To osobowe, podmiotowe podejście Podkreślamy wartość i integralność osoby

42 oprawo antydyskryminacyjne Prawooantydyskryminacyjne to ogół norm prawnych dotyczących przeciwdziałania oraz zwalczania zjawiska dyskryminacji. Równe traktowanie oraz niedyskryminacja należą do podstawowych zasad praw człowieka. Zasada równego traktowania ustanawia obowiązki pozytywne - nakazuje traktować w podobny sposób ludzi będących w podobnej sytuacji. Zasada niedyskryminacji ujmuje tą samą wartość od strony negatywnej - zakazuje wszelkiej dyskryminacji, czyli odmiennego traktowania osób znajdujących się w porównywalnej sytuacji, o ile nie istnieją obiektywne powody dla takiego odmiennego traktowania.

43 System Narodów Zjednoczonych Karta Narodów Zjednoczonych z 1945 r. deklarowała poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r. Artykuł 2 Każdy człowiek jest uprawniony do korzystania z wszystkich praw i wolności wyłożonych w niniejszej Deklaracji, bez względu na różnice rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, poglądów politycznych lub innych przekonań, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiekolwiek inne różnice.

44 System Narodów Zjednoczonych Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r. Artykuł 7 Wszyscy są równi wobec prawa i są uprawnieni, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, do jednakowej ochrony prawnej. Wszyscy są uprawnieni do jednakowej ochrony przed jakąkolwiek dyskryminacją, będącą pogwałceniem niniejszej Deklaracji, i przed jakimkolwiek podżeganiem do takiej dyskryminacji.

45 Międzynarodowa Organizacja Pracy Konwencja Nr 111 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu z 1958 r. Za dyskryminację uznaje się: wszelkie rozróżnienie, wyłączenie lub uprzywilejowanie oparte na rasie, kolorze skóry, płci, religii, poglądach politycznych, pochodzeniu narodowym lub społecznym, które powoduje zniweczenie albo naruszenie równości szans lub traktowania w zakresie zatrudnienia lub wykonywania zawodu; wszelkie inne rozróżnienie, wyłączenie lub uprzywilejowanie powodujące zniweczenie albo naruszenie równości szans lub traktowania w zakresie zatrudnienia lub wykonywania zawodu ( ).

46 System Narodów Zjednoczonych Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. Artykuł 26 Wszyscy są równi wobec prawa i są uprawnieni bez żadnej dyskryminacji do jednakowej ochrony prawnej. Jakakolwiek dyskryminacja w tym zakresie powinna być ustawowo zakazana oraz powinna być zagwarantowana przez ustawę równa dla wszystkich i skuteczna ochrona przed dyskryminacją z takich względów, jak: rasa, kolor skóry, płeć, język, religia, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuacja majątkowa, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczności.

47 System Narodów Zjednoczonych Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966 r. zagwarantowanie wykonywania praw wymienionych w niniejszym Pakcie bez żadnej dyskryminacji ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuację majątkową, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczności.

48 SYSTEM RADY EUROPY Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r. Art. 14 Zakaz dyskryminacji Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.

49 Prawo Unii Europejskiej Art. 13 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej Mastricht z 1992r.- po zmianach wprowadzonych przez Traktat Amsterdamski (1997 r.) Rada może nie naruszając innych zapisów tego Traktatu i funkcjonując w ramach pełnomocnictw nadanych jej przez Wspólnotę, działając jednogłośnie na podstawie propozycji Komisji i po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego podjąć odpowiednie działania w celu zwalczania dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, religię bądź wyznanie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.

50 Prawo Unii Europejskiej Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej przyjęta w Traktacie Lizbońskim zakazuje jakiekolwiek dyskryminacji z takich powodów jak: płeć rasa, kolor skóry, pochodzenie etniczne i społeczne, cechy genetyczne, język, religia lub przekonania, opinie polityczne lub wszelkie inne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność wiek lub orientacja seksualna.

51 W Polsce obowiązuje wprawdzie prawo antydyskryminacyjne przepisy definiujące dyskryminację, jej rodzaje, środki ochrony przed nią, ALE niestety, oprócz sfery zatrudnienia, ochrona przed dyskryminacją jest bardzo słaba.

52 52 Krajowe prawo antydyskryminacyjne podstawowe przepisy Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej (art.13,25,27,31,32,33,35,53,54,57,58,60,63,67,68,69,70,75,76) Kodeks pracy tzw. ustawa równościowa ustawa o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Ustawa o systemie oświaty Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych Ustawa o ochronie danych osobowych Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym

53 53 Równe traktowanie w Kodeksie Pracy - zakres nawiązywanie stosunku pracy rozwiązywanie stosunku pracy warunki zatrudnienia awansowanie dostęp do szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe

54 54 Objęte ochroną podstawy dyskryminacji - Kodeks Pracy w szczególności płeć, wiek, niepełnosprawność, rasa, religia, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkowa, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientacja seksualna, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy...

55 55 Nawiązywanie stosunku pracy art kodeksu pracy Pracodawca ma prawo żądać od osoby ubiegającej się o zatrudnienie podania danych osobowych obejmujących: 1) imię i nazwisko, 2) imiona rodziców, 3) datę urodzenia, 4) miejsce zamieszkania, 5) wykształcenie, 6) przebieg dotychczasowego zatrudnienia. PRACODAWCA NIE MOŻE ŻĄDAĆ ZDJĘCIA OD KANDYDATA NA PRACOWNIKA

56 Zaświadczenie o niekaralności Pracodawca może żądać od kandydata na pracownika zaświadczenia o niekaralności tylko wtedy, gdy wynika to z przepisów szczególnych, np.: 1. Nauczyciele zatrudnieni na podstawie Karty Nauczyciela 2. Pracownicy ochrony ustawa o ochronie mienia i osób 3. Pracownicy służby cywilnej 4. Policja 5. Pracownicy usług turystycznych W tych przypadkach pracodawca może sam wystąpić z wnioskiem do Krajowego Rejestru Karnego o te dane

57 57 Kodeks pracy - Dyskryminacja bezpośrednia gdy pracownik z jednej lub z kilku przyczyn( ) był, jest lub mógłby być traktowany w porównywalnej sytuacji mniej korzystnie niż inni pracownicy.

58 Test na dyskryminację bezpośrednią A gdyby nie...

59 59 Dyskryminacja pośrednia gdy na skutek pozornie neutralnego postanowienia, zastosowanego kryterium lub podjętego działania występują lub mogłyby wystąpić niekorzystne dysproporcje albo szczególnie niekorzystna sytuacja w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych wobec wszystkich lub znacznej liczby pracowników należących do grupy wyróżnionej ze względu na jedną lub kilka przyczyn ( ),

60 60 Dyskryminacja pośrednia chyba że postanowienie, kryterium lub działanie jest obiektywnie uzasadnione ze względu na zgodny z prawem cel, który ma być osiągnięty, a środki służące osiągnięciu tego celu są właściwe i konieczne.

61 Test na dyskryminację pośrednią 1. Jaki był cel działania pracodawcy i czy był on zgodny z prawem? 2. Czy działanie pracodawcy było jedynym możliwym środkiem do osiągnięcia celu? Czy możliwe były inne działania? 3. Czy została zachowana proporcja między celem pracodawcy a stopniem pokrzywdzenia konkretnej grupy osób?

62 62 Molestowanie Przejawem dyskryminacji jest również niepożądane zachowanie którego celem lub skutkiem jest: naruszenie godności osoby i stworzenie zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery

63 63 Molestowanie niepożądane zachowanie musi być związane z jedną z cech prawnie chronionych (objętymi ochroną podstawami dyskryminacji)

64 Molestowanie seksualne Przejawem dyskryminacji jest także każde: niepożądane zachowanie o charakterze seksualnym lub odnoszące się do płci pracownika, którego celem lub skutkiem jest: naruszenie godności pracownika, w szczególności stworzenie wobec niego zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery; na zachowanie to mogą się składać fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy.

65 Zachęcanie/zmuszanie do dyskryminacji Dyskryminację jest także działanie polegające na: 1. zachęcaniu innej osoby do naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu lub 2. nakazaniu jej naruszenia tej zasady,

66 Formy dyskryminacji nie uwzględnione w kodeksie pracy Dyskryminacja przez asocjację Dyskryminacja wielokrotna/krzyżowa (multidyskryminacja)

67 Wyjątki od dyskrymianacji

68 68 Rzeczywiste i determinujące wymagania zawodowe Zasady równego traktowania w zatrudnieniu nie naruszają działania, proporcjonalne do osiągnięcia zgodnego z prawem celu różnicowania sytuacji pracownika, polegające na niezatrudnianiu pracownika z jednej lub kilku przyczyn ( ) pod warunkiem, że rodzaj pracy lub warunki jej wykonywania powodują, że przyczyna lub przyczyny wymienione w tym przepisie są rzeczywistym i decydującym wymaganiem zawodowym stawianym pracownikowi

69 69 Działania wyrównawcze Nie stanowią naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu działania podejmowane przez określony czas, zmierzające do wyrównywania szans wszystkich lub znacznej liczby pracowników wyróżnionych z jednej lub kilku przyczyn ( ), przez zmniejszenie na korzyść takich pracowników faktycznych nierówności, w zakresie określonym w tym przepisie.

70 Odmienne traktowanie ze względu na religię, wyznanie lub światopogląd 70 Nie stanowi naruszenia zasady równego traktowania ograniczanie przez kościoły i inne związki wyznaniowe, a także organizacje, których etyka opiera się na religii, wyznaniu lub światopoglądzie, dostępu do zatrudnienia, ze względu na religię, wyznanie lub światopogląd jeżeli rodzaj lub charakter wykonywania działalności przez kościoły i inne związki wyznaniowe, a także organizacje powoduje, że religia, wyznanie lub światopogląd są rzeczywistym i decydującym wymaganiem zawodowym stawianym pracownikowi, proporcjonalnym do osiągnięcia zgodnego z prawem celu zróżnicowania sytuacji tej osoby; dotyczy to również wymagania od zatrudnionych działania w dobrej wierze i lojalności wobec etyki kościoła, innego związku wyznaniowego oraz organizacji, których

71 71 OCHRONA Zakaz działań odwetowych Podporządkowanie się przez pracownika molestowaniu lub molestowaniu seksualnemu, a także podjęcie przez niego działań przeciwstawiających się molestowaniu lub molestowaniu seksualnemu nie może powodować jakichkolwiek negatywnych konsekwencji wobec pracownika.

72 Zakaz działań odwetowych Skorzystanie przez pracownika z uprawnień przysługujących z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu nie może być podstawą niekorzystnego traktowania pracownika, a także nie może powodować jakichkolwiek negatywnych konsekwencji wobec pracownika, zwłaszcza nie może stanowić przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie przez pracodawcę stosunku pracy lub jego rozwiązanie bez wypowiedzenia.

73 73 Zakaz działań odwetowych Przepis powyższe stosuje się odpowiednio do pracownika, który udzielił w jakiejkolwiek formie wsparcia pracownikowi korzystającemu z uprawnień przysługujących z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu.

74 Odpowiedzialność za dyskryminację Pracodawca (tylko i zawsze) odpowiada za dyskryminację w miejscu pracy!!!!! Pracodawca ma obowiązek przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy,

75 75 Ciężar dowodu Za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu uważa się różnicowanie przez pracodawcę sytuacji pracownika chyba że pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami.

76 76 Prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę

77 MOBBING (tylko w polskim kodeksie pracy) art. 94 (3) kp Działania lub zachowania dotyczące pracownika skierowane przeciwko pracownikowi polegające na uporczywym i długotrwałym zastraszaniu wywołujące zaniżoną ocenę przydatności zawodowej powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie izolację lub eliminację z zespołu.

78 Ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania

79 Ustawę stosuje się do: 1) osób fizycznych 2) osób prawnych 3) jednostek organizacyjnych niebe da cych osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawna

80 Ustawa antydyskryminacyjna - zamknięty katalog cech chronionych 1. Płeć 2. Rasa 3. Pochodzenie etniczne 4. Narodowość 5. Religia 6. Wyznanie 7. Światopogląd 8. Niepełnosprawność 9. Wiek 10. Orientacja seksualna

81 Zakaz nierównego traktowania ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne lub narodowość w zakresie: dostępu i warunków korzystania z zabezpieczenia społecznego, usług, w tym usług mieszkaniowych, rzeczy oraz nabywania praw lub energii, jeżeli są one oferowane publicznie.

82 Zakaz nierównego traktowania ze względu na rasę, pochodzenie etniczne lub narodowość w zakresie: opieki zdrowotnej oraz oświaty i szkolnictwa wyższego.

83 Zakaz nierównego traktowania ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną w zakresie: podejmowania kształcenia zawodowego, w tym dokształcania, doskonalenia, przekwalifikowania zawodowego oraz praktyk zawodowych; warunków podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej lub zawodowej, w tym w szczególności w ramach stosunku pracy albo pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej;

84 Zakaz nierównego traktowania ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną c.d. przystępowania i działania w związkach zawodowych, organizacjach pracodawców oraz samorządach zawodowych, a także korzystania z uprawnień przysługujących członkom tych organizacji; dostępu i warunków korzystania z instrumentów rynku pracy i usług rynku pracy określonych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy

85 Ustawy nie stosuje się do: 1) sfery zẏcia prywatnego i rodzinnego oraz czynności prawnych pozostaja cych w zwia zku z tymi sferami; 2) treści zawartych w środkach masowego przekazu oraz ogłoszeniach w zakresie doste pu i dostarczania towarów i usług, w zakresie dotycza cym odmiennego traktowania ze wzgle du na płeć; 3) swobody wyboru strony umowy, o ile tylko nie jest oparty na płci, rasie, pochodzeniu etnicznym lub narodowości;

86 Ustawy nie stosuje się do: 4) usług edukacyjnych w zakresie dotycza cym odmiennego traktowania ze wzgle du na płeć; 5) odmiennego traktowania ze wzgle du na płeć w doste pie i warunkach korzystania z usług, rzeczy oraz nabywania praw lub energii, jezėli ich zapewnienie wyła cznie lub głównie dla przedstawicieli jednej płci jest obiektywnie i racjonalnie uzasadnione celem zgodnym z prawem, a środki słuzȧ ce realizacji tego celu sa właściwe i konieczne;

87 Ustawy nie stosuje się do: 6) odmiennego traktowania co do moz liwości i warunków podejmowania i wykonywania działalności zawodowej oraz podejmowania, odbywania i ukończenia nauki w zakresie kształcenia zawodowego, w tym w zakresie studiów wyzṡzych, jezėli rodzaj lub warunki wykonywania danej działalności zawodowej powoduja, zė przyczyna odmiennego traktowania jest rzeczywistym i decyduja cym wymaganiem zawodowym stawianym danej osobie fizycznej, proporcjonalnym do osia gnie cia zgodnego z prawem celu rózṅicowania sytuacji tej osoby;

88 Ustawy nie stosuje się do: 7) ograniczania przez kościoły i inne zwia zki wyznaniowe, a takzė organizacje, których etyka opiera sie na religii, wyznaniu lub światopogla dzie, doste pu do działalności zawodowej oraz jej wykonywania ze wzgle du na religie, wyznanie lub światopogla d, jezėli rodzaj lub warunki wykonywania takiej działalności powoduja, zė religia, wyznanie lub światopogla d sa rzeczywistym i decyduja cym wymaganiem zawodowym stawianym danej osobie fizycznej, proporcjonalnym do osia gnie cia zgodnego z prawem celu rózṅicowania sytuacji tej osoby;

89 Ustawy nie stosuje się do (pkt 7 c.d.): dotyczy to równiez wymagania od zatrudnionych osób fizycznych działania w dobrej wierze i lojalności wobec etyki kościoła, innego zwia zku wyznaniowego oraz organizacji, których etyka opiera sie na religii, wyznaniu lub światopogla dzie;

90 Ustawy nie stosuje się do: 8) odmiennego traktowania osób fizycznych ze wzgle du na wiek: a) gdy jest to obiektywnie i racjonalnie uzasadnione celem zgodnym z prawem, w szczególności celami kształcenia zawodowego, pod warunkiem zė środki słuzȧ ce realizacji tego celu sa właściwe i konieczne, b) polegaja cego na ustalaniu dla celów zabezpieczenia społecznego rózṅych zasad przyznawania lub nabycia prawa do świadczeń, w tym rózṅych kryteriów wieku do obliczania wysokości świadczeń; w przypadku pracowniczych programów emerytalnych takie odmienne traktowanie jest dopuszczalne, pod warunkiem zė nie stanowi dyskryminacji ze wzgle du na płeć;

91 Ustawy nie stosuje się do: 9) odmiennego traktowania ze wzgle du na kryterium obywatelstwa, w szczególności w zakresie warunków wjazdu i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zwia zanego ze statusem prawnym, osób fizycznych be da cych obywatelami państw innych niz państwa członkowskie Unii Europejskiej, państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej.

92 Nowelizacja Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Pracodawca jest obowia zany zapewnić niezbe dne racjonalne usprawnienia dla osoby niepełnosprawnej pozostaja cej z nim w stosunku pracy, uczestnicza cej w procesie rekrutacji lub odbywaja cej szkolenie, staz, przygotowanie zawodowe albo praktyki zawodowe lub absolwenckie.

93 Racjonalne usprawnienia Niezbe dne racjonalne usprawnienia polegaja na przeprowadzeniu koniecznych w konkretnej sytuacji zmian lub dostosowań do szczególnych, zgłoszonych pracodawcy potrzeb wynikaja cych z niepełnosprawności danej osoby, o ile przeprowadzenie takich zmian lub dostosowań nie skutkowałoby nałozėniem na pracodawce nieproporcjonalnie wysokich obcia zėn.

94 Racjonalne usprawnienia Obcia zėnia te nie sa nieproporcjonalne, jezėli sa w wystarczaja cym stopniu rekompensowane ze środków publicznych. Niedokonanie niezbe dnych racjonalnych usprawnień uwazȧ sie za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu w rozumieniu przepisów art. 18 3a 2 5 Kodeksu pracy.

95 Odszkodowanie Każdy, wobec kogo zasada równego traktowania została naruszona, ma prawo do odszkodowania. W sprawach naruszenia zasady równego traktowania stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego Do postępowań o naruszenie zasady równego traktowania stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego

96 Przeniesiony ciężar dowodu Kto zarzuca naruszenie zasady równego traktowania, uprawdopodobnia fakt jej naruszenia. W przypadku uprawdopodobnienia naruszenia zasady równego traktowania ten, któremu zarzucono naruszenie tej zasady, jest obowiązany wykazać, że nie dopuścił się jej naruszenia.

97 Organy właściwe w sprawach przeciwdziałania naruszeniom zasady równego traktowania Pełnomocnik Rządu do Spraw Równego Traktowania Rzecznik Praw Obywatelskich

98 Kontakt: Facebook: Strona: