Mariusz Samołyk. 1. Wprowadzenie

Transkrypt

1 SZLAK TURYSTYCZNY MIĘDZYZDROJE-GOSAŃ (WOLIŃSKI PARK NARODOWY) OCHRONA PRZED NADMIERNĄ ANTROPOPRESJĄ, POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA, MONITORING ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Mariusz Samołyk Samołyk M., 2016: Szlak turystyczny Międzyzdroje-Gosań (Woliński Park Narodowy) ochrona przed nadmierną antropopresją, poprawa bezpieczeństwa, monitoring środowiska przyrodniczego (Międzyzdroje-Gosań tourist trail (Wolin National Park) protection against excessive anthropopressure, tourists safety, monitoring of the natural environment), Monitoring Środowiska Przyrodniczego, Vol. 18(2), s Zarys treści: Z emocjonalnego punktu widzenia ochrona przyrody jest ważna dla ludzkości. Chronione obszary (np. parki narodowe) są bardzo atrakcyjne turystycznie. Uniknięcie negatywnych skutków dostosowania obszarów parków narodowych dla potrzeb turystyki jest niemożliwe. Również w Wolińskim Parku Narodowym nadmierny rozwój turystyki i związanej z nią infrastruktury zagraża środowisku przyrodniczemu. Nie można jednak odmówić dostępu do obszarów chronionych, ponieważ turystyka jest integralną funkcją parków narodowych. Skuteczna polityka ochrony środowiska realizowana przez park narodowy zależy m.in. od monitoringu środowiska przyrodniczego i presji człowieka. Słowa kluczowe: antropopresja, bezpieczeństwo pieszych i rowerzystów, park narodowy. Key words: anthropopressure, pedestrians and cyclers safety, National Park. Mariusz Samołyk, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Stacja Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w Białej Górze, Biała Góra 8, Międzyzdroje, mars@amu.edu.pl 1. Wprowadzenie Turystyka jest zależna od środowiska przyrodniczego, równocześnie powoduje jego przekształcenie. Penetracja turystyczna i nadmierny ruch turystyczny są dużym zagrożeniem dla przyrody parków narodowych, szczególnie w połączeniu z faktem, że ruch turystyczny w polskich parkach narodowych zyskuje na znaczeniu (Bąk i in. 2014a). Wraz ze wzrostem liczby turystów rosną również wymagania, jakie powinny spełniać szlaki i ich infrastruktura. Konflikty między lokalizacją nowych inwestycji a obostrzeniami związanymi z ochroną dziedzictwa kulturowego, zabytków czy środowiska przyrodniczego zawsze budziły wiele emocji (Stasiak 1997; Solon 2005; Gawroński, Hernik 2012; Hibszer 2012; 2013). Należy pamiętać, że obszary chronione każdorazowo tworzone były w konsekwencji specyficznych, lokalnych potrzeb. Zasada ta dotyczy również parków narodowych. Ich głównymi zadaniami jest ochrona przyrody, walorów kulturowych, zachowanie bio- i georóżnorodności oraz pełnienie funkcji naukowych, dydaktycznych i edukacyjnych. Funkcje dydaktyczne i edukacyjne bezsprzecznie można wiązać z poznawaniem parków narodowych poprzez zwiedzanie, a więc i poprzez turystykę. Zagadnienia związane z ochroną środowiska przyrodniczego na obszarach parków narodowych reguluje ustawa o ochronie przyrody (Ustawa 2004). Dokument ten określa cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieożywionej oraz krajobrazu (art. 1 ustawy). Brzmienie wielu zapisów ustawy definiuje prawidłowe formy zachowania, zrównoważonego użytkowania, odnawiania zasobów, tworów i składników przyrody. Podnoszo- 69

2 ne są też m.in. kwestie dotyczące utrzymania procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów, bio- i georóżnorodności, ciągłości istnienia gatunków, ochrony walorów krajobrazowych, kształtowania właściwych postaw człowieka wobec przyrody. Zapisy ustawy (art. 5, 8, 12, 17, 20, 103) precyzują możliwość udostępniania walorów środowiska przyrodniczego, definiując jednocześnie obowiązujące zasady i obostrzenia. Z drugiej strony pojawiają się jednak zapisy innych dokumentów, np. ustawa prawo o ruchu drogowym (Ustawa 1997) oraz ustawa o planowaniu i zagospodarowania przestrzennym (Ustawa 2003). Pierwszy z aktów prawnych w jasny sposób definiuje istotność bezpieczeństwa pieszych i rowerzystów. Artykuły 1 i 2 odnoszą się do miejsc zagrażających bezpieczeństwu osób. W ustawie o planowaniu i zagospodarowania przestrzennym przez pojęcie dóbr kultury współczesnej rozumiane są niebędące zabytkami dobra kultury, takie jak pomniki, miejsca pamięci, budynki, ich wnętrza i detale, zespoły budynków, założenia urbanistyczne i krajobrazowe, będące uznanym dorobkiem współcześnie żyjących pokoleń, jeżeli cechuje je wysoka wartość artystyczna lub historyczna. Każda ze stron (turysta, zarząd parku narodowego) ma zatem możliwość przedstawiania swej racji w ramach obowiązującego prawa. Niezmiennie jednak efektem turystycznego wykorzystania parków narodowych jest nadmierna frekwencja zwiedzających i przekraczanie dopuszczalnej przepustowości szlaków. W latach (dane GUS oraz Ministerstwa Środowiska) liczba osób odwiedzających rocznie Woliński Park Narodowy wzrosła z 560 tys. do 1500 tys. W tym samym czasie długość szlaków turystycznych wzrosła jedynie o około 6 km (z 44,0 km do 50,1 km), co oznacza, że liczba turystów na 1 km szlaku wzrosła z ponad 12 tys. do niemal 30 tys. osób. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie koncepcji nowego szlaku turystycznego na obszarze Wolińskiego Parku Narodowego. Jest to odpowiedź na narastający problem, jakim jest rosnąca presja turystyczna oraz zagrożenie bezpieczeństwa turystów poruszających się pieszo i rowerami do jednego z najważniejszych obiektów turystycznych na wyspie Wolin Wzgórza Gosań. 2. Obszar badań Woliński Park Narodowy położony jest w województwie zachodniopomorskim, w granicach gmin Międzyzdroje, Wolin i Świnoujście (ryc. 1). Przebiega przez niego 50,1 km (GUS 2016) szlaków pieszych i rowerowych. Do najliczniej odwiedzanych należą: międzynarodowy szlak rowerowy R-10 (Nadmorski Szlak Hanzeatycki), szlak zielony Międzyzdroje Warnowo, szlak niebieski Międzyzdroje Wapnica Karnocice i szlak czerwony Ryc. 1. Obszar badań: 1 Woliński Park Narodowy, 2 szlaki turystyczne Fig. 1. Study area: 1 Wolinski National Park, 2 tourist trails 70

3 Międzyzdroje Wisełka (w przeważającej części przebiegający plażą). Listę uzupełniają ścieżki edukacyjne oraz szlaki dojściowe do punktów widokowych i obiektów turystycznych. Badania prowadzone przez Duszę i in. (2012) potwierdzają, że najważniejszymi atrakcjami Parku są Muzeum Przyrodnicze w Międzyzdrojach (od 30 do 50 tys. odwiedzających rocznie), Zagroda Pokazowa Żubrów (od 120 do 150 tys. odwiedzających rocznie), Jezioro Turkusowe (od 16 do 25 tys. sprzedanych biletów parkingowych rocznie), Wzgórze Zielonka, Wzgórze Gosań (od 21 do 34 tys. sprzedanych biletów parkingowych rocznie, ponad 800 odwiedzających dziennie w 2011 r.) oraz nadmorska plaża (ponad 1700 wejść na plażę dziennie w Wisełce). Według danych GUS (2016) WPN odwiedza rocznie 1,5 mln turystów. Park jest ważnym obiektem nie tylko z przyrodniczego punktu widzenia, ale również dlatego, że sam w sobie stanowi cel wypoczynku dla turystów (Bąk, Zbaraszewski 2014; Wójcik 2014). Należy zaznaczyć, że pomimo walorów poznawczych i krajobrazowych trudniej dostępne ścieżki przyrodnicze Parku nie cieszą się dużą popularnością (Kowalczyk 2010; Dusza i in. 2012). 3. Funkcja ochronna parku narodowego a turystyka Wiele emocji wywołują obostrzenia, jakie spotyka się na terenie parków narodowych. Podstawowym problemem jest postrzeganie ich przez lokalne społeczeństwo. Dla znacznej grupy mieszkańców obowiązujące zakazy są nieuzasadnione, dotyczy to m.in. możliwości korzystania z zasobów lasów czy wód powierzchniowych. Duża rola spoczywa tu na dialogu między władzami parku a mieszkańcami. Funkcja ochronna parków narodowych staje również w konflikcie z szeroko rozumianą funkcją turystyczną, której formy oddziaływania na środowisko przyrodnicze są różnorodne (Kurek 2007; Gałązka 2009; Partyka 2010). Próby penetracji przez turystów obszarów nieudostępnianych rodzą wiele niepożądanych sytuacji, począwszy od niszczenia roślin i zaśmiecania, a skończywszy np. na niszczeniu siedlisk. Jednak w większości przypadków konflikty na styku społeczeństwa i przyrody są w rzeczywistości konfliktami człowiek człowiek (Matczak 2000; Solon 2005; Ciszewska 2009). Również dla Wolińskiego Parku Narodowego najbardziej istotnym zagrożeniem związanym z działalnością człowieka jest ruch turystyczny (Janeczko i in. 2013). Wymieniane są tu m.in.: płoszenie zwierząt, śmiecenie, niszczenie roślinności, wzniecanie ognia, dzikie zejścia na plażę. Niestety konflikt pogłębia się również w wyniku niewystarczających działań Parku: brak toalet, brak spójnego systemu komunikacji informacyjnej, brak konserwacji urządzeń rekreacyjnych i brak drożności niektórych szlaków (Beszterda, Bukowska 2011; Janeczko i in. 2013). Ruch turystyczny w Wolińskim Parku Narodowym i w jego sąsiedztwie nadal będzie się rozwijał, co potwierdzają prace Kowalczyk (2010), Duszy i in. (2012), Janeczko i in. (2013). Według Liszewskiego (2009) należy on do parków o dużej intensywności użytkowania turystycznego. Wynika to ze znacznej gęstości turystów na km2 powierzchni parku (obecnie ponad 20 tys. osób na km2 lądowej części parku), małej gęstości szlaków (obecnie poniżej 1 kmb szlaku na 1 km 2 parku) oraz bardzo dużej liczby turystów na kmb szlaku (obecnie ponad 30 tys. osób). Kistowski i Śleszyński (2010) podkreślają, że atrakcyjne krajobrazowo mezoregiony fizycznogeograficzne, w jakim położony jest m.in. Woliński Park Narodowy, cieszą się największym zagospodarowaniem i ruchem turystycznym. Duża atrakcyjność wizualna krajobrazu wzmaga ruch turystyczny, co niejako wymusza tworzenie i rozbudowę niezbędnej infrastruktury. Istnieje jednak wiele możliwości dekoncentracji nadmiernego ruchu turystycznego, m.in.: birdwatching i obserwacja krajobrazu (Janeczko i in. 2013), prowadzenie nowych szlaków (WPN 2013), sterowanie potokami ruchu turystycznego (Pisarski 1993) oraz monitoring środowiska przyrodniczego (Zątek 1994). Brak szlaku turystycznego umożliwiającego bezpieczne dojście do Wzgórza Gosań z Międzyzdrojów stwarza zagrożenie dla pieszych i rowerzystów poruszających się wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 102. Według danych GDDKiA (2010; 2015) średni dobowy ruch kołowy na tej drodze wzrósł w ciągu ostatnich 5 lat o ponad 25% (z 2458 pojazdów w 2010 r. do 3313 pojazdów w 2015 r.). Biorąc pod uwagę, że dane odnoszą się do całego roku, należy się spodziewać, że w okresie wakacyjnym natężenie ruchu jest znacznie wyższe. Z badań Bąk i in. (2014a, b) oraz Bąk i Zbaraszewskiego (2014) wynika, że Woliński Park Narodowy odwiedzają głównie turyści wypoczywający w okolicznych miejscowościach. Wyodrębniono trzy charakterystyczne grupy turystów odwiedzających WPN. Do pierwszej zaliczono turystów z Niemiec liczących 60 lub więcej lat, preferujących noclegi w hotelach oraz deklarujących najwyższe wydatki na wypoczynek na osobę (ponad 600 euro). Drugą grupę stanowią polscy turyści odpoczywający z małymi dziećmi, podróżujący samochodem osobowym lub środkami transportu zbiorowego, wydający na wypoczynek od 100 do 600 euro. W grupie trzeciej znalazły się osoby z Polski i zagranicy w wieku do 25 lat, deklarujące najniższe wydatki na wypoczynek (do 100 euro), zwiedzające pieszo lub rowerowo i nocujące 71

4 u znajomych lub na polach namiotowych. Zdaniem Bąk i in. (2014a, b) możliwe jest dostosowanie i rozbudowa istniejącej infrastruktury turystycznej Wolińskiego Parku Narodowego pod kątem potrzeb wyodrębnionych charakterystycznych grup turystów. Warte przeanalizowania jest stworzenie odpowiedniego i jednolitego produktu turystycznego, oznakowania tras, budowa bazy zaspokajającej specyficzne potrzeby turystów. Badania Gałązki (2009) wskazują, że w opinii osób odwiedzających parki narodowe turystyka jest czynnikiem wpływającym na funkcjonowanie i rozwój parków narodowych i ich sąsiedztwa. Turyści są równocześnie świadomi, że stanowią zagrożenie dla wartości przyrodniczych parku. Mieszkańcy gmin położonych w obrębie i w sąsiedztwie parków narodowych wiedzą, że ta bliskość to szansa dla promocji regionu (Hibszer 2012). Niestety jednocześnie postrzegane są jako bariera dla rozwoju regionu, utrudnienie w życiu dla miejscowej ludności ze względu na liczne zakazy oraz źródło konfliktów społecznych. 4. Szlak turystyczny Międzyzdroje Wzgórze Gosań Turystyka w Wolińskim Parku Narodowym związana jest z przyrodą oraz z dziedzictwem kulturowym (Samołyk 2013; Graja-Zwolińska, Spychała 2016). Dominującym rodzajem walorów kulturowych są obiekty i artefakty militarne. Elementy dziedzictwa antropogenicznego korzystnie wpływają na wizerunek turystyczny chronionych obszarów, co dodatkowo podnosi ich atrakcyjność. W nawiązaniu do występujących licznie artefaktów militarnych (np. schrony, budynki, transzeje) oraz Ryc. 2. Szlak turystyczny Międzyzdroje Wzgórze Gosań (projekt): 1 szlak projektowany, 2 szlaki istniejące Fig. 2. Międzyzdroje Wzgórze Gosań tourist trail (project): 1 projected trail, 2 existing trails 72

5 Ryc. 3. Profil hipsometryczny szlaku turystycznego Międzyzdroje Wzgórze Gosań Fig. 3. Hypsometric profile of Międzyzdroje Wzgórze Gosań tourist trail w trosce o środowisko przyrodnicze (ochrona przed nadmierną antropopresją), bezpieczeństwo turystów, wykorzystując jednocześnie istniejącą infrastrukturę, podjęto próbę wyznaczenia optymalnego przebiegu szlaku turystycznego Międzyzdroje-Wzgórze Gosań. Planując przebieg szlaku zwrócono uwagę, aby zminimalizować prace ziemne, zapobiec możliwości zabłądzenia turystów oraz monitorować ruch turystyczny i jego skutki. Na całej długości biegnie już istniejącymi drogami. Na atrakcyjność szlaku wpływa zróżnicowany charakter, walory widokowe, obecność obiektów militarnych oraz nieznaczna odległość, jaką należy pokonać, aby dotrzeć na Wzgórze Gosań. Z Międzyzdrojów przez Kawczą Górę do Bazy Edu- kacyjnej Biała Góra prowadzi czarny szlak turystyczny łączący się ze ścieżką edukacyjną Bateria Artylerii Stałej, która powstała w 2013 r. Od tego miejsca rozpoczyna się projektowany odcinek szlaku (ryc. 2, 3). Na odcinku 500 m szlak biegnie przez Bazę Edukacyjną Biała Góra, przewyższenie wynosi 20 m (fot. 1). Kompleks budynków z lat 30. XX w. powstał na potrzeby Szkoły Artylerii Pokładowej Kriegsmarine. Po wojnie kompleks został przebudowany dla zlokalizowanej tu 17 Baterii Artylerii Stałej, obecnie znajduje się tu zaplecze edukacyjne WPN. W kontekście dziedzictwa kulturowego i jego walorów militarnych jest to najbardziej interesujący odcinek szlaku (fot. 1). Po przejściu przez Białą Górę szlak na odcinku 350 metrów biegnie wewnętrzną Fot. 1. Baza Edukacyjna Biała Góra (fot. M. Samołyk 2016) Photo. 1. Biała Góra education base (Photo M. Samołyk 2016) 73

6 drogą Parku, przewyższenie szlaku jest niewielkie do 5 m. Ostatni odcinek, o długości 1,35 km, wykorzystuje stare drogi leśne, położony jest w otoczeniu lasów bukowych, przewyższenie wynosi około 30 m (ryc. 3). 5. Podsumowanie Koncepcja szlaku turystycznego łączącego Międzyzdroje ze Wzgórzem Gosań od wielu lat jest ważnym tematem dla Gminy Międzyzdroje. Matuszewska (1995), Dusza i in. (2013) oraz Janeczko i in. (2013) stawiają Wzgórze Gosań wśród najbardziej rozpoznawanych atrakcji Wolińskiego Parku Narodowego. Ponad 100 tys. osób rokrocznie odwiedza tę atrakcję turystyczną WPN, niestety wszyscy poruszają się drogą wojewódzką 102. Wzrost o 25% w ciągu ostatnich 5 lat (GDDKiA 2010, 2015) natężenia ruchu samochodowego oraz o 300% w ciągu ostatnich 20 lat (dane GUS oraz Ministerstwa Środowiska) liczby osób odwiedzających Woliński Park Narodowy wpływa zarówno na bezpieczeństwo pieszych, jak i wzmaga antropopresję. Celem ograniczenia nieuniknionych zmian należy podjąć działania zmierzające do zminimalizowania niekorzystnych sytuacji. Kontrolę wpływu turystyki na dotychczas nieudostępniane obszary parku może zapewnić jedynie kompleksowy monitoring. Przed udostępnianiem proponowanego szlaku należy przeprowadzić badania środowiska przyrodniczego, natomiast po jego uruchomieniu niezbędne są badania wpływu ruchu turystycznego na środowisko przyrodnicze. Opierając się na wieloletnich doświadczeniach programu Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego, zasadne wydaje się wdrożenie w obrębie szlaku m.in. następujących programów pomiarowych: flora i roślinność zlewni reprezentatywnej, struktura i dynamika szaty roślinnej, monitoring gatunków inwazyjnych obcego pochodzenia. 6. Literatura Bąk I., Zbaraszewski W., 2014: Woliński Park Narodowy według opinii mieszkańców Szczecina. Analiza statystyczna. Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin.. Oeconomica. 308 (74)1: Bąk I., Oesterreich M., Zbaraszewski W., 2014a: Turystyka transgraniczna na obszarach chronionych w świetle badań w Wolińskim Parku Narodowym. W: W. Zbaraszewski, D. Pieńkowski, W. Steingrube (red.). Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania turystyki transgranicznej na obszarach przyrodniczo cennych. Greifswald Szczecin: Bąk I., Zbaraszewski W., Pieńkowski D., 2014b: Wykorzystanie analizy korespondencji w badaniach transgranicznego ruchu turystycznego w Wolińskim Parku Narodowym. Ekonomia i Środowisko. 2(49): Beszterda I., Bukowska A., 2011: Ocena zagospodarowania turystycznego szlaków Wolińskiego Parku Narodowego metodą bonitacji punktowej. XXXV Ogólnopolski Zjazd Studenckich Kół Naukowych Geografów. Ciszewska A., 2009: Strategia rozwoju turystyki na terenach cennych przyrodniczo. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej (23): Dusza E., Kupiec M., Felisiak S., 2012: Zmienność natężenia ruchu turystycznego na obszarze Wolińskiego Parku Narodowego. Problemy Ekologii Krajobrazu. Rekreacja w krajobrazach o wysokim potencjale. XXXIV: Gałązka M., 2009: Turystyka zrównoważona w parkach narodowych w opinii turystów. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej (23): Gawroński K., Hernik J., 2012: Planistyczno-przestrzenne i inwestycyjne problemy związane z występowaniem obiektów zabytkowych i stanowisk archeologicznych. Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich. 3/II: GDDKiA 2010: Generalny Pomiar Ruchu w roku Średni dobowy ruch roczny w punktach pomiarowych w 2010 roku (drogi wojewódzkie). GDDKiA 2015: Generalny Pomiar Ruchu w roku 2015, Średni dobowy ruch roczny w punktach pomiarowych w 2015 roku (drogi wojewódzkie). Graja-Zwolińska S., Spychała A., 2016: Dziedzictwo kulturowe a turystyka w polskich parkach narodowych. Turystyka Kulturowa, 1: GUS 2016: Ochrona środowiska Warszawa. Hibszer A., 2012: Parki narodowe w opinii mieszkańców gmin parkowych. Acta Geographica Silesiana. nr specjalny 2. WNoZ UŚ, Sosnowiec: Hibszer A., 2013: Parki narodowe w świadomości i działaniach społeczności lokalnych. Katowice. Uniwersytet Śląski. Janeczko E., Woźnicka M., Grzesiak M., 2013: Zagospodarowanie turystyczne i rekreacyjne Wolińskiego Parku Narodowego - stan obecny i perspektywy rozwoju. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej (37): Kistowski M., Śleszynski P., 2010: Presja turystyczna na tle walorów krajobrazowych Polski. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego. 14: Kowalczyk D., 2010: Rozwój funkcji turystycznych 74

7 w Wolińskim Parku Narodowym. Klify. 5: Kurek W., 2007: Turystyka. PWN. Warszawa. Liszewski S., 2009: Przestrzeń turystyczna parków narodowych w Polsce. W: B. Domański, W. Kurek (red.). Gospodarka i Przestrzeń. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków: Matczak P., 2000: Problemy ekologiczne jako problemy społeczne. Wydawnictwo Naukowe UAM. Poznań. Matuszewska D., 1995: Woliński Park Narodowy w świadomości turystów. Klify. 2: Partyka J., 2010: Udostępnianie turystyczne parków narodowych w Polsce a krajobraz. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego. 14: Pisarski Z., 1993: Wybrane problemy zarządzania parkami narodowymi w różnych krajach europejskich. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych. 06: Samołyk M., 2013: Geocaching - nowa forma turystyki kulturowej. Turystyka kulturowa. 11: Solon J., 2005: Czy obecna ustawa o ochronie przyrody jest dobrym narzędziem do rozwiązywania konfliktów człowiek-przyroda w polskich parkach narodowych. W: A. Hibszer, J. Partyka (red.). Między ochroną przyrody a gospodarką bliżej ochrony. Konflikty człowiek przyroda na obszarach prawnie chronionych w Polsce. Sosnowiec-Ojców: Stasiak A., 1997: Turystyka w parkach narodowych. Obszary konfliktów. Turyzm. 7 (2): Ustawa 1997: Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym. Dz.U nr 98 poz Ustawa 2003: Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Dz.U nr 80 poz Ustawa 2004: Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz.U nr 92 poz WPN 2013: Ochrona zasobów przyrodniczych Wolińskiego Parku Narodowego przed nadmierną i niekontrolowaną presją turystów. Woliński Park Narodowy. Wójcik J., 2014: Turystyka w parkach narodowych w Polsce w świetle statystyk GUS za lata Turystyka i Rekreacja. 11(2): Zątek W., 1994: Przyroda Polska. 5 (3/4): MIĘDZYZDROJE GOSAŃ TOURIST TRAIL (WOLIN NATIONAL PARK) PROTECTION AGAINST EXCESSIVE ANTHROPOPRESSURE, TOURISTS SAFETY, MONITORING OF THE NATURAL ENVIRONMENT Summary Nature conservation is one of important emotional needs of mankind. There is no doubt that conservation areas (eg. national parks) are very attractive touristically. But it is impossible to avoid the negative effects of adapting the areas of national parks for tourism. Excessive development of tourism and related infrastructure in Woliński National Park endangers environment of this region. However it is impossible to deny access to the protected area because the tourist function is an integral function a national park. Effective environmental policy pursued by national park depends on systematic monitoring of its condition and the degree of human pressure. 75