Obszary wychowania moralnego

Transkrypt

1 Obszary wychowania moralnego Wychowanie moralne czy do moralności? Księgarnia św. Jacka Katowice /3 (2011)

2 Studia i Materiały Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Nr 65 Redaktor serii: Ks. ARTUR MALINA

3 2011 by Księgarnia św. Jacka, Katowice Rada Naukowa: prof. dr hab. Aniela Dylus (UKSW), ks. prof. dr hab. Krzysztof Góźdź (KUL), ks. prof. dr hab. Maksimiljan Matjaž (Uniwersytet w Lubljanie), ks. prof. dr hab. Wincenty Myszor (UŚ), o. prof. dr Zbigniew Suchecki (PFT San Bonaventura, Rzym), ks. prof. dr hab. Jan Szczurek (UPJPII), ks. prof. dr hab. Jerzy Szymik (UŚ), prof. dr hab. Piotr Wilczek (UW), o. prof. dr Andrzej Wodka (Accademia Alfonsiana), prof. dr hab. Michał Wojciechowski (UWM) Komitet redakcyjny: redaktor naczelny: ks. dr hab. Artur Malina; sekretarz redakcji: ks. dr Maciej Basiuk; redaktor statystyczny: dr Jan Czempas (UE Katowice); redaktor językowy: mgr Anna Domagała Redakcja naukowa numeru: ks. dr Krzysztof Sosna Recenzenci numerów 1/1 1/4 (2011): ks. prof. dr hab. Andrzej Baczyński (UPJPII), dr hab. Urszula Dudziak (KUL), ks. dr hab. Konrad Glombik (UO), prof. dr hab. Wojciech Świątkiewicz (UŚ) Wersją pierwotną kwartalnika STiH jest jego wydanie drukowane Wydanie elektroniczne: Projekt okładki serii: Piotr Pindur ISSN ISBN Wydział Teologiczny Uniwersytetu Śląskiego ul. Jordana 18, Katowice tel faks internet: sekretariat@wtl.us.edu.pl Księgarnia św. Jacka Sp. z o.o. ul. Warszawska 58, Katowice tel.: faks: redakcja@ksj.pl księgarnia internetowa: Korekta, łamanie tekstu i przygotowanie do druku: Izabela Jańczak Druk i oprawa: Drukarnia G.S. Sp. z o.o. ul. Zabłocie 43 Kraków

4 WSTĘP W epoce szybko postępujących zmian gospodarczych, ekonomicznych, politycznych, następuje też proces przemian społecznych. Otwarcie granic, nowe możliwości komunikacyjne, jakie daje telefonia komórkowa, Internet, szeroko dostępne kanały telewizji satelitarnej przyczyniają się do następowania tych zmian. Obejmują one szeroki zakres różnych poziomów mentalności człowieka. Przemiany te przebiegają w różnych kierunkach, dotyczą różnych sfer życia społecznego. Niemałą rolę w tym procesie odgrywa kształtowanie się w polskim społeczeństwie świadomości demokratycznej, która zdobywa coraz szersze obszary życia społecznego. Coraz popularniejsze staje się decydowanie o wielu kwestiach przez wybory i referenda. O poziomie świadomości społecznej decydują badania opinii publicznej, a jakość pracy nauczycieli i wykładowców zostaje poddana ocenie uczniów i studentów. Procesy demokratyzujące mają wpływ również na sferę etyczno-moralną. O tym, co moralne, czy niemoralne, etyczne czy nieetyczne nie stanowią wartości, ale głosy w referendach, opiniach sondaży i w głosach parlamentarzystów, czego przejawem są dyskusje wokół takich kwestii, jak: aborcja, eutanazja, in vitro. Zachodzące zjawiska budzą niepokój o fundamentalne normy i zasady życia społecznego. Na jego kształt wpływa wiele czynników: rodzina, szkoła, instytucje religijne, media. Od ich siły i możliwości oddziaływania zależy, jaki model społeczno-etyczny będzie funkcjonował w społeczeństwie. Niepokój o kształt wychowania młodego pokolenia wyrażają zarówno duszpasterze, nauczyciele, psychologowie jak i pedagodzy, czego dowodem są liczne publikacje na ten temat. Jednym z aspektów tej problematyki jest wychowanie moralne i czynniki mające na nie wpływ. W języku potocznym zamiennie używa się pojęć: moralny, etyczny. Analiza wykazuje, że spór jest nierozstrzygnięty. Bo istnieją trzy szkoły: że pojęcia te znaczą co innego, że są tożsame lub że wzajemnie się uzupełniają. W praktyce pojęcia te są używane zamiennie i odnoszą się do oceny ludzkiego działania, czy jest ono zgodne z normami przyjętymi w danej społeczności. Już od czasów najdawniejszych istniała refleksja nad postępowaniem człowieka i normami, według których powinien żyć, jakimi powinien się kierować, czego przykładem jest nauka Arystotelesa. Swój wkład mają systemy religijne, filozoficzne. Dopiero niedawno zajęto się wychowaniem moralnym w sposób naukowy, jako przedmiotem analizy i refleksji empirycznej. Swój wkład w te badania mają Jean Piaget i Lawrence Kohlberg. Por. Por. W. Kubik, Zarys dydaktyki katechetycznej, Kraków 1990, s

5 WSTĘP Jednym z zadań katechezy jest wychowanie moralne. Niewątpliwie jest to zadanie trudne. Łatwiej jest obserwować pewne sytuacje, niż podać przyczyny zachodzących zjawisk. Tak też jest na płaszczyźnie wychowania moralnego. Przyczyny istniejących problemów są bardzo złożone, dlatego też trudno podać receptę na wychowanie moralne. To jednak nie zwalnia z podejmowania wysiłków i poszukiwania dróg kształtowania postaw moralnych. Troska o kształt wychowania moralnego nie jest człowiekowi obca, czego świadectwem są wybitne działa literatury starożytnej, a także dzieła ojców Kościoła, wybitnych teologów, filozofów aż do czasów nam współczesnych. Przejawem troski o wychowanie moralne była troska duszpasterska o młode pokolenie wyrażona w twórczości Jana Pawła II i Benedykta XVI. Zadanie wychowania moralnego stoi przed rodzicami, wychowawcami, duszpasterzami. Nie brak przeciwników wychowania moralnego, jako drogi ograniczającej młodych i zamykającej ich w ramach zasad, których młodzi nie chcą zaakceptować. Dlatego konieczny jest wysiłek na różnych płaszczyznach, który pozwoli budować młodym ludziom własne życie na wartościowych zasadach, które nie są ograniczaniem wolności, ale prowadzą do szczęścia. Nie jest to zadanie łatwe, dlatego niniejsza pozycja jest próbą wieloaspektowego spojrzenia na problematykę wychowania moralnego. Oczywiście szczególne miejsce w wychowaniu moralnym zajmuje rodzina, jako podstawowa wspólnota, w której dokonuje się kształtowanie postaw moralnych. Ważnym zadaniem katechezy jest wychowanie moralne, dlatego zajmuje w nim szczególne miejsce. Wychowanie moralne obejmuje szeroki zakres życia, różne jego aspekty. Ponieważ to zagadnienie jest ciągle w opracowaniu, dlatego wymaga jeszcze wielu poszukiwań i dalszych prac badawczych. Konieczne są badania w tym kierunku, wobec zmian społecznych, które mają miejsce i wpływów, jakim poddana jest młodzież. Często podawane badania i sondaże pokazują pewne zjawiska, nie podając ich przyczyny, źródła, a przecież nie są tu bez znaczenia media, treści w nich przekazywane, filmy, modele lansowane przez poszczególne grupy mediów. I wreszcie coraz bardziej staje się popularny pogląd wychowania bezreligijnego, lansujący tezę wyboru religii w przyszłym życiu dorosłym. Wobec dokonujących się przemian mentalności, należy się liczyć z konsekwencjami, które będą wynikiem tych przemian. Będzie to wymagało podejmowania najpierw badań na płaszczyźnie psychologiczno-pedagogicznej, jak również poszukiwań duszpasterskich, w procesie kształtowania moralnego dzieci i młodzieży. Niech to opracowanie stanowi przyczynek do już podjętych wysiłków i będzie pobudzeniem do dalszych poszukiwań w tym kierunku. Kongregacja ds. Duchowieństwa, Dyrektorium ogólne o katechizacji, Poznań 1998, nr 85.