PROGRAM OCHRONY RODOWISKA

Transkrypt

1 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 1 PROGRAM OCHRONY RODOWISKA GMINY STRONIE LSKIE Zleceniodawca: Urzd Miejski w Stroniu lskim Opracowanie: mgr Robert Boryczka dr Roman Michalik Współpraca: mgr Izabela Boczar mgr Agnieszka Małanka REGIOPLAN sp. z o.o. ul. Wolbromska Wrocław tel. / fax wroc@regioplan.com

2 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 2 SPIS TRECI Cz I : Charakterystyka stanu aktualnego 1 WSTP CEL OPRACOWANIA 7 2 WARUNKI NATURALNE Połoenie geograficzne i administracyjne Klimat Geologia Morfologia Gleby Hydrologia Rolinno Zwierzta 28 3 OBSZARY I OBIEKTY PODLEGAJCE OCHRONIE nienicki Park Krajobrazowy Rezerwaty przyrody Elementy systemu ECONET PL Pomniki przyrody Roliny chronione Zwierzta chronione Strefy ochronne Ochrona kulturowa 41 4 UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO EKONOMICZNE Ludno Rynek pracy i zatrudnienie Gospodarka 57 5 ZAGOSPODAROWANIE TERENU Rozwój osadnictwa Struktura zagospodarowania terenu Tereny aktywnoci gospodarczych Infrastruktura techniczna 70

3 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 3 6 STAN RODOWISKA I RÓDŁA ZANIECZYSZCZE Lokalne warunki klimatyczne Procesy geodynamiczne Przekształcenia morfologii terenu Stan gleb Stan wód Stan czystoci powietrza atmosferycznego Hałas Promieniowanie jonizujce Pozostałe obszary i obiekty cenne przyrodniczo 95 7 DOKUMENTACJA PLANISTYCZNO STRATEGICZNA Studium Uwarunkowa i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Stronie lskie Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnolskiego Strategia Rozwoju Gminy Stronie lskie Strategia Rozwoju Powiatu Kłodzkiego Strategia Rozwoju Województwa Dolnolskiego Strategia Rozwoju Pogranicza Polsko Czeskiego Programy ochrony rodowiska 105

4 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 4 SPIS TRECI Cz II : Program działa 1 KIERUNKI ROZWOJU GMINY STRONIE LSKIE Strategia Rozwoju Gminy Stronie lskie Studium Uwarunkowa i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Stronie lskie Prognoza zmian zachodzcych w rodowisku RACJONALNE UYTKOWANIE ZASOBÓW NATURALNYCH Racjonalizacja uytkowania wody Zmniejszenie materiałochłonnoci i odpadowoci produkcji Zmniejszenie energochłonnoci gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze ródeł odnawialnych Ochrona gleb Wzbogacenie i racjonalna eksploatacja zasobów lenych Ochrona zasobów kopalin DZIAŁANIA W ZAKRESIE POPRAWY JAKOCI RODOWISKA Gospodarka wodna Ochrona powietrza Ochrona przed hałasem i promieniowaniem Ochrona gleb i lasów Ochrona przyrody i biorónorodnoci EDUKACJA EKOLOGICZNA Podstawowe cele edukacji ekologicznej Program nauczania w szkolnictwie powszechnym Program działa w gminie Stronie lskie RÓDŁA FINANSOWANIA Mechanizmy finansowania ochrony rodowiska Potencjalne ródła finansowania Rozmiary i uwarunkowania ródeł finansowych 163

5 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 5 6 WSPÓŁPRACA MIDZYNARODOWA REALIZACJA ZAŁOE PROGRAMU OCHRONY RODOWISKA Reorganizacja pracy Urzdu Miejskiego Monitoring HARMONOGRAM DZIAŁA Gospodarka wodna Ochrona powietrza Ochrona przed hałasem i promieniowaniem Ochrona gleb i lasów Ochrona przyrody i biorónorodnoci 178 LITERATURA 179

6 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 6 PROGRAM OCHRONY RODOWISKA GMINY STRONIE LSKIE CZ I CHARAKTERYSTYKA STANU AKTUALNEGO

7 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 7 1. Wstp cel opracowania. We wstpie do II polityki ekologicznej pastwa czytamy midzy innymi, e przyjta w 1997 roku Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej stwierdza, e Rzeczpospolita Polska zapewnia ochron rodowiska, kierujc si zasad zrównowaonego rozwoju (art. 5), ustala take, e ochrona rodowiska jest obowizkiem midzy innymi władz publicznych, które poprzez sw polityk powinny zapewni bezpieczestwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom (art. 74). Zgodnie z artykułem 17 i 18 ustawy Prawo ochrony rodowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. Nr 62 poz. 627 z dnia ) ustalono, e zarzd województwa, powiatu i gminy w celu realizacji polityki ekologicznej pastwa, sporzdza odpowiednio: wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony rodowiska, które nastpnie s uchwalane przez sejmik województwa, rad powiatu lub rad gminy. Programy te sporzdzane bd, podobnie jak polityka ekologiczna pastwa co 4 lata i zgodnie z art. 14 niniejszej ustawy powinny okrela w szczególnoci: cele ekologiczne; priorytety ekologiczne; rodzaj i harmonogram działa proekologicznych; rodki niezbdne do osignicia celów, w tym mechanizmy prawno ekonomiczne i rodki finansowe. Z wykonania programów zarzd województwa, powiatu i gminy ma sporzdza co 2 lata raporty, które bd przedstawiane odpowiednio: sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy. Wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony rodowiska powinny by zgodne z przyjt przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 23 sierpnia 2001 roku II Polityk Ekologiczn Pastwa oraz z opracowanymi w Ministerstwie rodowiska dokumentami: Programem Wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Pastwa na lata i Polityk Ekologiczn Pastwa na lata z uwzgldnieniem perspektywy na lata Zgodnie z wytycznymi sporzdzania programów ochrony rodowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, opracowanymi przez Ministerstwo rodowiska w grudniu 2002 roku, programy gminne powinny składa si z dwóch czci: zada własnych (pod zadaniami własnymi naley rozumie te przedsiwzicia, które bd finansowane w całoci lub czciowo ze rodków bdcych w dyspozycji gminy); zada koordynowanych (pod zadaniami koordynowanymi naley rozumie pozostałe zadania, zwizane z ochron rodowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które s finansowane ze rodków przedsibiorstw oraz ze rodków zewntrznych, bdcych w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego).

8 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 8 Zadania własne powinny by ujte w programie z pełnym zakresem informacji niezbdnej do kontroli ich realizacji to jest: opis przedsiwzicia; terminy realizacji; instytucja odpowiedzialna; koszty; ródła finansowania. Natomiast zadania koordynowane powinny by w programie ujte z takim stopniem szczegółowoci, jaki jest dostpny na terenie gminy. Ponadto gminny program ochrony rodowiska powinien by skoordynowany midzy innymi z: wojewódzkim i powiatowym programem ochrony rodowiska oraz lokalnym miejscowym planem (planami) zagospodarowania przestrzennego czy lokalnymi planami rozwoju np.: Strategi Rozwoju. Niniejszy Program Ochrony rodowiska Gminy Stronie lskie składa si z 2 czci: I Charakterystyka stanu aktualnego oraz II Program działa. Cz I składa si z gruntownego opisu aktualnego stanu funkcjonowania rodowiska przyrodniczego na terenie gminy Stronie lskie i jest sformułowana w formie analizy bogatej literatury obejmujcej obszar gminy. Cz II za koncentruje si na wła- ciwym dla programu ochrony rodowiska wyborze zada, które maj wypełni działania gminy w zakresie jej polityki ekologicznej. Cz II powstała na tak zwanej zasadzie partycypacyjnej i została wspólnie opracowana przez: zespół projektowy firmy REGIOPLAN, pracowników Urzdu Miejskiego w Stroniu lskim, regionalne instytucje zwizane z ochron rodowiska oraz grup lokalnych autorytetów w dziedzinie ochrony rodowiska.

9 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 9 2. Warunki naturalne Połoenie geograficzne i administracyjne Połoenie geograficzne. Gmina miejsko wiejska Stronie lskie połoona jest w południowo wschodniej czci województwa dolnolskiego, na wysokoci od 461 do 1425 m npm. Najwy- ej połoonym punktem w gminie jest zlokalizowany w jej południowo zachodniej czci szczyt nienik Kłodzki, za najniej usytuowany jest obszar połoony wzdłu koryta rzeki Białej Ldeckiej na północy gminy. Współrzdne geograficzne wynosz 50º szerokoci geograficznej północnej oraz 17º długoci geograficznej wschodniej. Powierzchnia rozpatrywanego obszaru wynosi ha (w tym miasta Stronia lskiego 249 ha), to jest 146 km², co stanowi 8,85 % powierzchni powiatu Kłodzkiego oraz 0,73 % powierzchni województwa dolnolskiego. Według fizyczno geograficznej regionalizacji Polski J. Kondrackiego gmina Stronie lskie umiejscowiona jest w nastpujcych jednostkach: megaregion Europa rodkowa (3); prowincja Masyw Czeski (33); podprowincja Sudety z Przedgórzem Sudeckim (332); makroregion Sudety Wschodnie (332.6); mezoregion Góry Złote (332.61) oraz Masyw nienika (332.62). Mezoregion Gór Złotych oraz Masywu nienika graniczy bezporednio z: Przedgórzem Paczkowskim od północnego wschodu; Górami Opawskimi od południowego wschodu; Hrubym Jesenikiem od południa; Hanuszovick Vrchovin od południa; Kotlin Kłodzk od zachodu; Górami Bardzkimi od północnego zachodu. Naley nadmieni, e mezoregion Gór Złotych (cz czeska: Rychlebske hory) obejmuje wschodni cz gminy, natomiast mezoregion Masywu nienika (cz czeska: Kralicky Sneznik) obejmuje cz zachodni. Granica pomidzy mezoregionami przebiega wzdłu rzeki Morawki, a nastpnie Białej Ldeckiej, której to Morawka jest dopływem. Odległo ze Stronia lskiego do stolicy województwa Wrocławia wynosi 118 km. Ponadto do: Poznania 288 km; Krakowa 388 km; Warszawy 463 km; winoujcia 588 km. Odległo ze Stronia lskiego do najbliszych, wikszych drogowych przej granicznych wynosi: Czechy (Boboszów) 42 km;

10 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 10 Niemcy (Jdrzychowice) 176 km; Słowacja (Chyne) 391 km; Ukraina (Medyka) 586 km; Białoru (Terespol) 663 km; Rosja (Bezledy) 683 km; Litwa (Ogrodniki) 858 km. Naley nadmieni, e na terenie gminy Stronie lskie funkcjonuj 2 turystyczne przejcia graniczne pomidzy Rzeczpospolit Polsk a Republik Czesk: nienik Kłodzki / Kralicky Sneznik, zlokalizowane na szczycie nienika oraz Nowa Morawa / Stare Mesto, zlokalizowane na Przełczy Płoszczyna (Kladske Sedlo) Połoenie administracyjne. Po wdroeniu reformy administracyjnej, od 1 stycznia 1999 roku gmina miejsko wiejska Stronie lskie wchodzi w skład województwa dolnolskiego oraz powiatu kłodzkiego. Graniczy z gminami: Ldek Zdrój od północy; Bystrzyca Kłodzka od zachodu. Wschodni oraz południow granic gminy jest jednoczenie granica pomidzy Rzeczpospolit Polsk a Republik Czesk. Siedzib urzdu jest połoone w północno zachodniej czci gminy miasto Stronie lskie. W skład gminy wchodzi 16 miejscowoci (9 sołectw). Nale do nich: Stronie lskie, Strachocin, Goszów, Stary Gierałtów, Nowy Gierałtów, Bielice, Młynowiec, Bolesławów, Nowa Morawa, Stara Morawa, Kamienica, Kletno, Sienna, Stronie lskie Wie, Rogóka i Janowa Góra. Gsto sieci osadniczej mierzona liczb miejscowoci na 100 km² powierzchni wynosi 10,96. Jest to warto mniejsza od wskanika charakteryzujcego powiat Kłodzki, wynoszcego 14,42 i województwa dolnolskiego, który wynosi 15,00. Połoenie gminy w regionie jest korzystne. Wpływ na to maj szczególnie walory naturalne, zwłaszcza nienicki Park Krajobrazowy oraz usytuowanie w bezpo- rednim ssiedztwie granicy z Czechami Klimat. Klimat rozpatrywanego terenu podobnie jak całej Polski jest przejciowy, kontynentalno morski, kształtowany na przemian przez masy powietrza napływajce znad Oceanu Atlantyckiego lub wschodniej Europy i Azji. Według podziału rolniczo klimatycznego Polski według R. Gumiskiego obszar gminy Stronie lskie naley do tak zwanej sudeckiej dzielnicy klimatycznej. Przez Wosia (Wo 1999) zaliczany jest do klimatów obszarów górskich z bardzo du zmiennoci poszczególnych typów pogody. Gmina Stronie lskie znajduje si w zasigu klimatu typu górskiego, o cechach właciwych dla umiarkowanej strefy klimatycznej odmiany rodkowo europejskiej.

11 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 11 Cechuje si on znacznym udziałem napływu wilgotnych mas powietrza z kierunku zachodniego. Do najwaniejszych, specyficznych cech klimatu nale: pitrowy układ stref termicznych i opadowych oraz znaczne zrónicowanie atmosferycznych uwarunkowa lokalnych. rednia roczna temperatura powietrza w gminie Stronie lskie waha si od 2 3 ºC w wyszych partiach gór do 6 7 ºC na terenach najniej połoonych. Obnia si wraz ze wzrostem wysokoci nad poziomem morza: od 7 ºC (460 m npm.) do 2,8 ºC (1425 m npm.), a wic przecitnie 0,51 ºC/100 m. Na obszarze gminy wystpuj dwa pitra klimatyczne: umiarkowanie ciepłe (lece niej), ze redni temperatur roczn 5 8 ºC; umiarkowanie chłodne (lece wyej), rednia temperatura roczna 2 5 ºC. TABELA 1: Gmina Stronie lskie rozkład rednich temperatur. Temperatura Warto (ºC) rednia roczna 6 rednia stycznia - 4 rednia lipca 14 Izoamplituda roczna 18 Dni gorcych z temperatur maksymaln powyej 25 ºC w wyszych partiach gór si nie rejestruje, a w najniej połoonych terenach jest ich do 20 w roku. Dni z przymrozkiem (T min < 0 ºC) wystpuje od 140 do około 210, mronych (T max < 0 ºC) od około 40 do ponad 100, a bardzo mronych (T max najwyej 10 ºC) od 1 2 do około 10, w zalenoci od połoenia npm. Ostatnie przymrozki wystpuj zazwyczaj do około 10 maja, a w górach nawet po 20 maja. Pod wzgldem temperatury klimat terenów lecych powyej 1000 m npm. zbliony jest do subpolarnych. Charakteryzuje si nisk redni roczn temperatur, dług zim i krótkim chłodnym latem. Zazwyczaj w szczytowych partiach Masywu nienika temperatura jest o 3 5 ºC nisza ni w Stroniu lskim. Jedynie zim bywa czasem odwrotnie. Przy bezwietrznej pogodzie, gdy zimne, cisze powietrze spłynie w doliny, zachodzi niekiedy zjawisko inwersji. Wtedy temperatura w Stroniu lskim jest nisza od panujcej na nieniku (1425 m npm.). rednia roczna suma opadów atmosferycznych wynosi mm. Rozkład opadów atmosferycznych cechuje si przyrostem sum rocznych i sezonowych, powizanych z wysokoci npm. Obszary połoone około 500 m npm. otrzymuj rocznie mm opadów, natomiast kulminacje Masywu nienika, Gór Bialskich i Gór Złotych ponad 1000 mm. Przecitny gradient wysokociowy sumy opadów wynosi 47 mm/100 m. Maksymalna suma miesiczna opadów przypada na lipiec i wynosi zwykle mm. Letnie deszcze charakteryzuje gwałtowno, bdca przyczyn wielkich powodzi. Minimalna ilo opadów przypada zazwyczaj na stycze. W półroczu ciepłym suma opadów wynosi przecitnie

12 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona mm, a w półroczu chłodnym mm. rednie roczne parowanie terenowe wynosi do 500 mm. TABELA 2: Gmina Stronie lskie sumy opadów. Wyszczególnienie Suma roczna Suma półrocza chłodnego Suma półrocza ciepłego Grubo pokrywy nienej Ilo dni z pokryw nien Warto mm 300 mm 500 mm do 40 cm dni Pokrywa niena wystpuje na niej lecych obszarach przez dni, natomiast w strefie powyej 1000 m npm. trwa nieprzerwanie przez dni. Zanika przecitnie w terminie od kwietnia do maja, lub nawet póniej w wyszych partiach gór. Odpowiednio gradient wysokociowy dni z pokryw nien stanowi 11 dni/100 m. rednia maksymalna grubo pokrywy nienej wynosi od cm do ponad 50 cm, a najwysza z maksymalnych od cm do cm. Maksymalne gruboci warstwy nienej w miecie Stronie lskie rzadko przekraczaj 50 cm. Obszary górskie znane s z silnych wiatrów. rednia roczna prdko wiatru wynosi od 3,0 3,5 m/s do ponad 10 m/s. Jesieni oraz zim zdarzaj si okresy, kiedy przecitna szybko wiatrów przekracza 25 m/s i utrzymuje si nieraz przez kilkanacie dni. Ogółem przez dni w roku wiej wiatry z prdkoci przekraczajc 20 m/s. Frekwencja cisz atmosferycznych wynosi rednio na terenach połoonych niej od 15 20% do 5% w górach. W regionie przewaaj wiatry z kierunków południowo zachodnich, stanowic około 22 % róy kierunków. Zim powoduj one nagłe topnienie niegu (zjawiska fenowe). Przewaga wiatrów nioscych wilgotne, oceaniczne masy powietrza powoduje due zamglenia i zachmurzenia a zim czste zjawisko szadzi. Rocznie na Stronie lskie przypada około 120 dni pochmurnych, natomiast w wyszych partiach gór jest ich ponad 160. Okres wegetacyjny w gminie Stronie lskie zaley od wysokoci npm. Trwa on od około dni w wyszych partiach gór do około 200 dni w terenach najniej połoonych.

13 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona Geologia Budowa geologiczna. Budowa geologiczna obszaru ma istotne znaczenie dla warunków przyrodniczych panujcych na tym terenie i moliwoci jego zagospodarowania. Od charakterystyki litologicznej i geologicznej oraz aktywnoci ruchów tektonicznych zaleny jest rozwój rzeby powierzchni terenu, regionalnej specyfiki klimatu, a co za tym idzie równie charakter przyrody ywej oraz sposób zasiedlenia i zagospodarowania terenu przez człowieka. Gmina Stronie lskie połoona jest w całoci w obrbie jednostki geologicznej zwanej metamorfikiem ldekco nienickim, stanowicym północno wschodni brzeg Masywu Czeskiego. Jest to region o skomplikowanej budowie geologicznej i długotrwałym rozwoju tektonicznym, co dzi odzwierciedla si w rónorodnej rzebie terenu. Na całym obszarze gminy na powierzchni wystpuj stare skały krystaliczne podłoa oraz kilka wychodni skał karboskich. Młodsze osady, plejstoceskie i holoceskie, znajduj si jedynie w dolinach cieków wodnych i zajmuj stosunkowo bardzo niewielk powierzchni. Na nielicznych wychodniach wapieni krystalicznych rozwinły si formy krasu podziemnego i powierzchniowego, unikatowe w skali całych Sudetów. Ju w erze archaicznej (3,5 2,7 mld lat) powstały silnie zmetamorfizowane (przeobraone) gnejsy nienickie, jedne z najstarszych skał w Polsce. Z zalewu morskiego w erze proterozoicznej (2,7 mld 570 mln lat) pozostały wapienie sławniowickie, łupki i gnejsy bloku bystrzycko orlickiego, nienickiego i rejonu Paczkowa. Sfałdowanie Masywu nienika w sylurze ( mln lat) dało pocztek pra Sudetom. Od wschodu zostały przemieszczone do Masywu nienika potne masy skalne wzdłu nasunicia ramzowskiego (geologiczna granica Sudetów Wschodnich). W permie ( mln lat) wyspowe pra Sudety zostały zniszczone i zrównane. W erze kenozoicznej rozpoczła kształtowa si sie rzeczna, a take pojawiły si lokalne wybicia bazaltów. Orogeneza alpejska podniosła nieregularne Sudety do obecnych wysokoci, nadajc im charakter gór zrbowych i oddzielajc je uskokiem brzenym od Przedgórza. W neogenie (26 1,5 min lat) powstały rowy i zapadliska kotlinowe oraz najstarsze jaskinie. W plejstocenie (1,5 mln 10,1 tys. lat) lodowiec skandynawski dwukrotnie wtargnł na Ziemi Kłodzk, pozostawiajc pokłady gliny morenowej, kemy na przełczach oraz mutony (wygłady) w Górach Złotych. Podstawowe formacje skalne nalece do metamorfiku ldecko nienickiego to seria stroska i seria gierałtowsko nienicka. S to jednoczenie najstarsze skały wystpujce na tym obszarze, cho dokładne oznaczenie ich wieku jest wci przedmiotem dyskusji. Formacj strosk oznaczano na prekambr (Oberc 1966, 1972, 1978; Kasza, 1964, 1968; Gierwielaniec 1971;

14 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 14 Teisseyre 1957, 1964, 1968), kambr (Fischer 1936, Don 1964, 1982) lub dolny dewon (Dumicz 1976, 1979), natomiast młodsz seri gierałtowsko nienick na dolny dewon dla gnejsów gierałtowskich (Bakun Czubarow 1968) i dolny ordowik dla gnejsów nienickich (van Breemenetal 1982). Formacj strosk stanowi: najczciej wystpujce łupki łyszczykowe i gnejsy plagioklazowe; kwarcyty oraz łupki kwarcytowe i łupki kwarcowo skaleniowe (laminowane bd smugowane); kwarcyty grafitowe oraz łupki kwarcytowo grafitowe i łupki grafitowe; amfibolity i łupki amfibolowe; łupki plagioklazowo mikroklinowe; wapienie krystaliczne. Łupki łyszczykowe i gnejsy plagioklazowe wystpuj czsto w postaci skałek. Na powierzchni wiksze odsłonicia tych skał s widoczne w okolicach Bielic, Stroni lskiego i Młynowca, oraz w szerokim pasie w otoczeniu doliny Klenicy. Kwarcyty i łupki kwarcytowe, wystpuj w okolicach Starej Morawy, Goszowa, Siennej i Janowej Góry oraz w zboczach doliny Klenicy. Łupki kwarcowo skaleniowe wystpuj w postaci wydłuonych soczew i wkładek głównie na zboczach Poredniej, Łupkowej, Kowadła, na Białej Kopie na południe od Bielic oraz w rejonie Stroni lskiego. Kwarcyty grafitowe, łupki kwarcytowo grafitowe oraz łupki grafitowe pojawiaj si w postaci niewielkich wkładek w okolicach Bielic, Starej Morawy i Stroni lskiego. W rejonie tym wystpuj take amfibolity i łupki amfibolowe, które spotykane te w zboczach górnego odcinka doliny Klenicy i doliny górnej Białej Ldeckiej. Z okolic Bielic i Nowego Gierałtowa, Janowej Góry, Kletna, Krzynika i Rogóki znane s wystpienia rzadkich skał wapienno krzemianowych, erlanów, tworzcych tu nieliczne soczewy i ławice. W okolicy Rogóki wystpuj równie łupki plagioklazowo mikroklinowe. Wapienie krystaliczne znajduj si w dolinie Klenicy oraz w okolicy Kletna. W postaci mniejszych soczew i ławic pojawiaj si take w rejonie Bielic, Nowego Gierałtowa, Stroni lskiego, przełczy pod Chłopkiem, Krzynika i Rogóki. W skałach tych rozwinły si zjawiska krasu podziemnego i powierzchniowego, najpełniej reprezentowane w jaskiniach: Niedwiedziej i Na cianie. Formacja gierałtowsko nienicka obejmuje dwa podstawowe typy gnejsów: gnejsy gierałtowskie; gnejsy nienickie. Cech charakterystyczn gnejsów nienickich jest wystpowanie oczek oraz słoi kwarcu i skaleni, otoczonych łyszczykami, natomiast w gnejsach gierałtowskich wystpuj naprzemianległe laminy: ciemne, bogate w łyszczyki i jasne, z przewag kwarcu i skaleni. Oba typy gnejsów wystpuj w kilku odmianach. Z gnejsów nienickich zbudowane s wschodnie zbocza Młyska oraz północno zachodnie zbocza Suszycy w okolicach Młynowca. Mniejsze wystpie-

15 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 15 nia spotyka si w rejonie Stroni lskiego i Nowego Gierałtowa. Gnejsy gierałtowskie charakteryzuj si du zmiennoci strukturalno teksturaln, a ich dominujc formacj skaln na terenie całej gminy jest odmiana cienkowarstwowa (laminowana). Zarówno łupki formacji stroskiej, jak i gnejsy nienicko gierałtowskie pocite s yłami kwarcowymi, licznie wystpujcymi na tym obszarze. Kwarc tworzy te czsto formy nieregularnych skupie i gniazd. Do innych skał paleozoicznych, wystpujcych na terenie gminy, nale gnejsy granulitowe, granulity oraz eklogity. Ich wychodnie znajduj si w okolicach Starego Gierałtowa, a eklogitów jeszcze dodatkowo w okolicy Strachocina. Charakteryzuj si znaczn zawartoci granatów. Skały karbonu reprezentowane s na obszarze gminy przez: granitoidy, które tworz wystpienia w rejonie Bielic i w zboczach górnego odcinka Białej Ldeckiej; ultramafity (perydotyty i serpentynity), wystpujce na zachodnim stoku Kowadła, gdzie tworz skałk w postaci komina wród amfibolitów i gnejsów. Osady czwartorzdowe na obszarze gminy odgrywaj rol drugorzdn. Maksymalne ich miszoci dochodz do kilku metrów. Zwizane z tym okresem s wiry i piaski teras rzecznych w dolinie Białej Ldeckiej i Morawki, tworzce 3 plejstoceskie poziomy terasowe na wysokoci m, 8 12 m i 4 5 m n. p. rzeki. W warunkach klimatu peryglacjalnego powstały równie pokrywy glin deluwialnych z rumoszem skalnym, wystpujce u podnóy stoków i w nieckowatych obnieniach w górnych odcinkach dolin potoków. Najwiksze pokrywy, o miszoci kilku metrów, znajduj si w okolicy Starego Gierałtowa, Goszowa i Stroni lskiego. Do najmłodszych osadów na obszarze gminy nale holoceskie piaski i wiry rzeczne, tworzce teras nadzalewow 2 2,5 m n.p. rzeki, najnisz teras zalewow 0,5 1 m n. p. rzeki oraz wypełnienia najmłodszych dolin potoków i stoki napływowe u wylotu mniejszych dolin Surowce mineralne. Z kompleksem skał metamorfiku ldecko nienickiego zwizane jest wystpowanie wielu kopalin. Ju od XVI wieku w okolicy Bolesławowa i Kletna znane i eksploatowane były rudy elaza (magnetyty), wystpujce w strefie mineralizacji magnetytowo polimetaliczno fluorytowej, na kontakcie gnejsów nienickich i wapieni krystalicznych. Strefa ta, długoci 4 km i szerokoci około 600 m, biegnie od Kletna przez Janow Gór do Marcinkowa. Rudzie elaza towarzyszy fluoryt, kwarc, siarczki metali: miedzi, ołowiu, srebra, bizmutu oraz minerały uranowe.

16 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 16 W okresie powojennym najwaniejsz kopalin tego regionu stały si wapienie krystaliczne (marmury) tworzce soczewy wród łupków łyszczykowych serii stroskiej. Wystpuj one w postaci pasma soczew cigncego si od Rogóki przez Stronie lskie na Krzynik oraz w strefie tektonicznej Kletna. Charakteryzuj si zrónicowanymi właciwociami zalenymi od składu chemicznego i mineralogicznego. Na terenie gminy cztery wystpienia marmurów zostały udokumentowane: Rogóka", Biała i Zielona Marianna", Kletno IV" i Stronie lskie Wie". Złoe Stronie lskie Wie" nie figuruje w bilansie zasobów, natomiast trzy pierwsze złoa figuruj w grupie kamieni drogowych i budowlanych. Złoe Rogóka" zbudowane jest z marmurów kalcytowych i dolomitycznych, od drobno do gruboziarnistych, o zabarwieniu białym z przejciami do szarego, niekiedy laminowanych drobnym łupkiem, o miszoci od 2 do 93 m. W Stroniu lskim, na zboczach Krzynika, wystpuj bloczne, wyjtkowo dekoracyjne marmury kalcytowe, które eksploatowane s ze złoa Biała i Zielona Marianna". Złoe obejmuje dwie równoległe soczewy, o długoci 800 m i szerokoci m o miszoci około 40 m. Pierwsza zbudowana z szarozielonkawych marmurów, a druga z białych. Złoe Kletno IV" w dolinie Klenicy tworzy wydłuona soczewa o redniej miszoci 35,8 m. Złoe charakteryzuje si silnym zaangaowaniem tektonicznym, zmienn jakoci kopaliny i wsk stref wystpowania. Złoe Stronie lskie Wie" obejmuje soczewk marmurów kalcytowych szarych, miejscami białych i róowych, grubokrystalicznych. Miszo złoa wynosi rednio 35,8 m. Połoone jest na południowym stoku góry Chłopek. Masyw nienika i Góry Bialskie obfituj w kamienie półszlachetne. W obszarze całych Sudetów wystpuj minerały: kwarcu, chalcedonu, opalu, skał krystalicznych oraz skał osadowych ozdobnych Morfologia Rzeba terenu. Sudety Wschodnie, na terenie których ley obszar gminy Stronie lskie, tworz kopulaste kulminacje, wyrastajce ponad szerokimi, płaskimi wierzchowinami grzbietów, pocite głbokimi dolinami dopływów Nysy Kłodzkiej. Bogat konfiguracj terenu tworzy dua ilo szczytów górskich z najwyszym nienikiem (1425 m npm.). Krajobraz całego obszaru gminy ma charakter typowo górski, z duymi wysokociami wzgldnymi, osigajcych wartoci prawie 1000 m (rónica midzy szczytem nienika 1425 m npm., a poziomem doliny Białej Ldeckiej w Stroniu lskim 450 m npm.). Strome zbocza nachylone s około % w kierunku północnym, wschodnim oraz zachodnim. Urozmaicenie rzeby wynika przede wszystkim z rozcicia rozległego masywu Gór Bialskich gst sieci potoków, których doliny maj charakter głboko wcitych wciosów. Główn rzek gminy jest Biała Ldecka, płynca wzdłu wschodnich i północ-

17 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 17 nych obrzey gminy, tworzca poniej Nowego Gierałtowa szerok dolin płaskodenn. Charakterystycznym rysem rzeby s powierzchnie zrówna morfologicznych, tworzcych wierzchowiny lub łagodnie nachylone spłaszczenia stokowe w kilku poziomach. Jest to najstarszy element rzeby na terenie gminy. Zrównania morfologiczne s pozostałociami trzeciorzdowej powierzchni erozyjnodenudacyjnej, zrónicowanej nastpnie wysokociowo wskutek nierównomiernych ruchów tektonicznych. Wystpuj one w czterech głównych poziomach hipsometrycznych. Poziom m npm. wystpuje na południowy - wschód od Suszycy i od niszego poziomu m npm. oddzielony jest niewyranym załamaniem stoku. Poziom m npm. dominuje w centralnej czci Gór Bialskich. Jest to powierzchnia czciowo silnie zniszczona w czasie eksploracji. Jaskinia Na cianie, znajdujca si w dawnym kamieniołomie marmuru w Rogóce, posiada 230 m korytarzy dotychczas odkrytych, w tym dwie rozległe komory. Na obszarze gminy znajduj si równie liczne formy rzeby o najmłodszej, antropogenicznej genezie. Przekształcenia antropogeniczne koncentruj si głównie w dolinach rzecznych, w miejscach osadnictwa oraz działalnoci wydobywczej surowców mineralnych, to jest w dolinie Białej Ldeckiej oraz dolinie Morawki wraz z dopływami. Naley tu wymieni przede wszystkim kamieniołomy, tworzce najwiksze zgrupowanie w dolinie Klenicy i na zboczach Krzynika. Do form antropogenicznych naley równie sztuczny zbiornik wodny, utworzony na rzece Morawce w celach ochrony przeciwpowodziowej Główne jednostki morfologiczne. W obrbie makroregionu wyróni mona mniejsze jednostki fizycznogeograficzne, wchodzce w skład gminy. Południowo zachodnia cz gminy obejmuje północno wschodni kraniec Masywu nienika, najwikszej obszarowo jednostki Sudetów Wschodnich. Od wschodu Masyw nienika graniczy dolin Morawki z Górami Bialskimi, zajmujcymi zasadnicz cz powierzchni gminy. Od północy obszar gminy zamyka pasmo górskie, stanowice południowo wschodni cz Gór Złotych oraz Dolina Górnej Białej Ldeckiej, bdca granic midzy Górami Bialskimi a Górami Złotymi. Obszar wokół Stronia lskiego naley do jednostki fizycznogeograflcznej okrelanej mianem Obnienia Ldka i Stroni lskiego (Staffa 1993). Masyw nienika: Masyw nienika zbudowany jest z gnejsu. Główn kulminacj tworzy wzniesiona ponad górn granic lasu kopuła nienika (1425 m npm.), bdca jednocze-

18 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 18 nie najwyszym wzniesieniem na terenie całej gminy. Tworzy ona rozróg czyli zwornik, od którego promienicie rozchodzi si 5 grzbietów górskich, porozdzielanych głbokimi dolinami potoków. Na obszarze gminy le 3 z nich: najdłusze jest północno zachodnie odgałzienie pomidzy bezporednim dorzeczem Nysy Kłodzkiej i jej dopływem Białej Ldeckiej z kulminacjami redniaka (1210 m. npm.) oraz Czarnej Góry (1205 m npm.), które za Przełcz Puchaczówka (864 m npm.) przechodzi w płaskie, rozczłonkowane pasmo Krowiarek (Sucho 964 m. n.p.m.). Dolina Klenicy oddziela to rami od krótkiego grzbietu ze szczytami Stromej (1166 m npm.) oraz Młyska (991 m npm.). Odgałzienie wschodnie tworzy grzbiet łczcy grup nienika z Górami Złotymi, przy czym granic stanowi Przełcz Płoszczyna (817 m npm.). Na północno wschodnich zboczach nienika wystpuj formy uznawane za inicjalne nisze zlodowacenia górskiego cztery nisze niwalne (Lej Wielki, Lej Mały, Lej redni, Głboka Jama). Obecnie ich niwalne pochodzenie jest jednak kwestionowane (Staffa 1993). Z klimatem peryglacjalnym i intensywnym wietrzeniem mrozowym zwizane s gołoborza w podszczytowych partiach nienika, z których najrozleglejsze znajduje si na zboczach północno zachodnich i zwieczone jest Jaskółczymi Skałami. Mniejsze, gnejsowe gołoborza wystpuj take powyej wszystkich Lejów. W dolinie Klenicy, w okolicach Kletna powstała w wapieniach jaskinia Niedwiedzia, bdca rezerwatem o powierzchni 89 ha (Kondracki 2000). Góry Bialskie: Góry Bialskie ograniczone s od zachodu Przełcz Płoszczyna i dolin Morawki, która oddziela je od Masywu nienika. Od północy i wschodu granic stanowi rzeka Biała Ldecka wraz z dopływem Morawki, oddzielajca je od Gór Złotych. Góry te cechuje dua zwarto. Ich wierzchowina wyrównana jest w poziomie około 1000 m npm. i urozmaicona jedynie niewysokimi, przysadzistymi kopami szczytów, z których najwyszy to Postawna (1114 m npm.). Dziel si one na kilka członów: grzbiet północny (Czernica 1083 m npm.), zachodni (Suszyca 1047 m npm.) oraz wschodni na granicy pastwa, oddzielony Przełcz Such od poprzedniego. Góry Bialskie s jedn z najbardziej dzikich czci Sudetów (Kondracki 2000). Góry Złote: Góry Złote cign si łukiem od Przełczy Kłodzkiej po obnienie pomidzy Pasieczn, a Smrekiem. Do obszaru gminy nale jedynie południowe stoki wskiego grzbietu Gór Złotych z najwyszym w tej czci szczytem Kowadło (989 m npm.). W czci, która przypada na obszar gminy góry s najwysze i zbudowane s z gnejsów oraz łupków krystalicznych. Grzbietem gór przebiega

19 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 19 granica polsko czeska do szczytu Smrek, gdzie skrca na południowy zachód wzdłu europejskiego działu wodnego Gleby. Wytworzenie si okrelonych profilów glebowych oraz ich przydatno rolnicza pozostaje w cisłym zwizku z budow geologiczn i morfologi danego obszaru. Natomiast skład mineralny i właciwoci gleb s uzalenione przede wszystkim od rodzaju skały macierzystej, panujcego klimatu i wystpujcej szaty rolinnej. Wymienione czynniki s szczególnie wane dla procesu kształtowania si gleb na terenach górskich. Na obszarze gminy Stronie lskie wystpuj gleby typowe dla obszarów górskich i s zaliczane do nastpujcych działów: litogeniczne, wytworzone na terenach skalistych i stokach górskich, gdzie skała macierzysta jest w bezporednim kontakcie z powierzchni, nale tu gleby inicjalne skaliste (litosole) i lune (regosole); autogeniczne, utworzone pod wpływem czynników glebotwórczych skały macierzystej, rolinnoci i rzeby terenu, reprezentowane przez gleby brunatne kwane i właciwe, gleby bielicowe i bielice; semihydrogeniczne, w których wpływ wód gruntowych lub silne oglejenie opadowe zaznacza si na dolnych oraz czciowo rodkowych czciach profilu glebowego. Uwilgocenie górnych poziomów uwarunkowane jest głównie wodami opadowymi, s to gleby zabagnione i zaglejone; hydrogeniczne gleby bagienne i pobagienne, do których nale torfowe i murszowate; napływowe reprezentowane przez gleby aluwialne i mady. Gleby napływowe i semihydrogeniczne s najsłabiej reprezentowane. W rejonie górskim wystpuj gleby skaliste oraz szkieletowe, wytworzone ze skał pochodzenia metamorficznego. Gleby skaliste, typologicznie niewykształcone, s przewanie pokryte lasami i zajmuj tereny o spadkach wikszych ni 20º. Na pozostałych ziemiach górskich znajduj si lasy oraz łki. Czciowo s one wykorzystane pod uprawy rolne. Warto uytkowa gleb górskich nie jest wysoka ze wzgldu na niekorzystne warunki klimatyczne i du erozj wodn. Na wysokoci 500 m npm. pola uprawne przechodz w łki oraz pastwiska, a powyej 600 m npm. całkowicie zanikaj. W dolinach rzek przewaaj gleby bielicowe terenów górzystych. Wystpuj one łcznie z glebami brunatnymi podtypu górskiego, czsto jako gleby bielicowo brunatne. W dolinach rzecznych, wzdłu koryt rzek, wystpuj wskie pasy gleb o charakterze aluwiów piaszczysto wirowych, a rzadziej take mad rzecznych z duym udziałem wirów i głazów, naniesionych przez wody dopływajcych potoków.

20 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 20 Na dzie dzisiejszy grunty orne stanowi jedynie około 5 % powierzchni gminy. Dominuj kompleksy lene oraz łki górskie. Uytki rolne III klasy bonitacyjnej stanowi mniej ni 1 %, IV klasy około 40 %, V klasy około 44 % i VI klasy około 15%. Wikszo stanowi gleby zwietrzelinowe górskie o niskiej przydatnoci rolniczej. Bardzo mały odsetek gruntów ornych jest wynikiem silnych wyludnie wsi sudeckiej w latach powojennych oraz nieopłacalnoci produkcji rolnej na kiepskich glebach górskich, w trudnych warunkach terenowych i klimatycznych. Skutkiem tych procesów jest systematyczne przemieszczanie si granicy rolnolenej ku terenom niej połoonym. Silne procesy erozyjno denudacyjne dodatkowo zuboyły walory glebowe. Pod wzgldem przydatnoci rolniczej gleby gminy Stronie lskie nale do trwałych uytków zielonych od bardzo dobrych do rednich, a na mniejszych obszarach do kompleksów gleb ornych: zboowego górskiego i owsiano ziemniaczanego górskiego. W podgórskich czciach gminy erozja gleb jest na ogół słaba, w wyej połoonych rednia do silnej. Warto bonitacyjna gleb to na ogół klasy: IV b, V i nisze. Gleby gminy cechuje odczyn bardzo kwany i kwany. Na terenie gminy ponad 80 % gleb wymaga wapniowania. TABELA 3: Gmina Stronie lskie powierzchnia gruntów ornych według klas bonitacyjnych. Klasa bonitacyjna Powierzchnia w ha Struktura w (%) I - - II - - III a - - III b ,16 IV a ,57 IV b ,42 V ,16 VI ,59 VI z ,10

21 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 21 TABELA 4: Gmina Stronie lskie powierzchnia łk według klas bonitacyjnych. Klasa bonitacyjna Powierzchnia w ha Struktura w (%) I - - II - - III ,65 IV ,16 V ,02 VI ,17 TABELA 5: Gmina Stronie lskie powierzchnia pastwisk według klas bonitacyjnych. Klasa bonitacyjna Powierzchnia w ha Struktura w (%) I - - II - - III ,81 IV ,11 V ,58 VI ,50 RYCINA 1: Gmina Stronie lskie struktura powierzchni gruntów ornych, łk i pastwisk według klas bonitacyjnych. STRUKTURA W % 60,00 55,00 50,00 45,00 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 III IV V VI KLASA BONITACYJNA grunty orne łki pastwiska

22 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona Hydrologia Wody podziemne. Do wód podziemnych zalicza si wody wystpujce pod powierzchni ziemi w wolnych przestrzeniach skał skorupy ziemskiej. Gromadzc si w poszczególnych utworach wodononych tworz poszczególne poziomy wód. W zalenoci od takich czynników jak: mineralizacja, zasig i udział poziomów wodononych w zasobach eksploatacyjnych, warunki hydrodynamiczne, a take budowa geologiczna oraz geomorfologia i hydrografia, cały teren gminy naley do hydrogeologicznego regionu sudeckiego (XXVI). Zbiornikami wód podziemnych na obszarze gminy s: aluwia rzeczne czwartorzdu; pokrywy zwietrzelinowe skał podłoa oraz szczeliny i prónie krasowe skał krystalicznych paleozoiku, jak równie prekambru. Rozprzestrzenienie czwartorzdowych utworów wodononych ograniczone jest do doliny Białej Ldeckiej oraz odcinków ujciowych jej wikszych dopływów. Zwierciadło wody w piaszczysto wirowych warstwach wystpuje bardzo płytko, bo od 0 do 3 m i uzalenione jest od poziomu wody w ciekach. To pitro, zasilane z bezporedniej infiltracji opadów atmosferycznych, eksploatowane jest studniami kopanymi we wsiach: Stary i Nowy Gierałtów, Kletno, Bielice, Bolesławów i Kamienica. Wodonone pokrywy zwietrzelinowe stanowi na tym terenie główne i do wydajne ródło zaopatrzenia w wod. wiadcz o tym licznie ujte ródła oraz indywidualne i grupowe ujcia typu drenaowego, z których woda do odbiorców rozprowadzana jest grawitacyjnie. Z takich uj korzystaj midzy innymi mieszkacy: Stronia lskiego, Bolesławowa, Starej i Nowej Morawy, Młynowca i Siennej. W skałach krystalicznych wody gromadz si w strefach zaburzonych tektonicznie w szczelinach i pkniciach oraz pustkach krasowych. Stwierdzono tu dwie strefy szczelin wietrzeniowych: wystpujce do głbokoci m.; zwizane z głbokimi dyslokacjami uskokowymi. Łcz si z nimi dwa systemy krenia wód: płytki oraz głboki. Ten ostatni towarzyszy głównym dyslokacj przecinajcym górotwór. Zasilanie tego zbiornika odbywa si na wychodniach serii skalnych bezporednio z opadów atmosferycznych i wodami pochodzcymi z pokryw zwietrzelinowych.

23 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 23 Z opisywanych powyej zbiorników wód podziemnych, ze wzgldu na wartoci uytkowe, na uwag zasługuj wodonone pokrywy zwietrzelinowe oraz bdce najczciej z nimi w kontakcie hydraulicznym wody skał krystalicznych tzw. płytkiego krenia". Na terenie gminy brak jest uj głbinowych. Pod wzgldem jakoci, wody te zaliczy naley do bardzo dobrych. Gorsze jakociowo i mało wydajne s wody pitra czwartorzdowego. Wody wystpujce w skałach krystalicznych s pod wzgldem słabo rozpoznane. Na obszarze gminy Stronie lskie wystpuje główny zbiornik wód podziemnych nr 339 Zbiornik Góry Bialskie nienik". Jest to zbiornik w utworach starszych od dewonu w orodkach szczelinowo porowych, o powierzchni 143,0 km 2. Jego zasoby okrela si na m 3 /d Wody powierzchniowe. Wody powierzchniowe dzieli si na: płynce w rzekach, potokach górskich, kanałach oraz w innych ciekach stałych lub okresowych, jak równie w ródłach, z których cieki bior pocztek; stojce znajdujce si w jeziorach i innych zbiornikach. Gmina Stronie lskie, poprzez dorzecze Nysy Kłodzkiej, lewobrzenego dopływu Odry, naley do zlewiska Morza Bałtyckiego. Grzbietem górskim Masywu nienika oraz Gór Bialskich przebiega główny wododział Europy: zlewiska Morza Bałtyckiego (Biała Ldecka) i Morza Czarnego (Morava). Główn rzek gminy Stronie lskie jest Biała Ldecka przepływajca przez:. Bielice, Nowy Gierałtów, Stary Gierałtów, Goszów, Stronie lskie i Strachocin. Jest ona najwikszym prawobrzenym dopływem sudeckim, o całkowitej długo- ci 52,7 km. Cały obszar gminy naley do dorzecza Białej Ldeckiej (301 km²). Jej ródła znajduj si na zboczach Postawnej w Górach Bialskich. Biała Ldecka na terenie gminy przyjmuje głównie lewobrzene dopływy. S to kolejno: Długi Spław, Krótki Spław, Działowy Spław, Jedlnik, Czarny Potok, Morawski Potok, Bielawka, Kresowy (Kopcowy) Potok, Lipodolski Spław, Kobylica, Młynówka, Sienna Woda. Z lewych dopływów najwiksza jest Morawka, przyjmujca dopływy cieków niszego rzdu, w tym dwa najdłusze: Kamienic i Klenic. Prawobrzene dopływy Białej Ldeckiej stanowi krótkie potoki, odwadniajce południowe stoki Gór Złotych, w tym wiksze potoki Wdró i Jesionowy Spław. Jako wody w rzece Białej Ldeckiej kontrolowana jest pod wzgldem fizycznochemicznym. Przeprowadzone, na odcinku od Goszowa powyej Stroni lskiego do granic gminy, badania wykazały, e od roku 1992 uległa poprawie czysto wód Białej Ldeckiej i mona j zakwalifikowa do I klasy czystoci. Masyw nienika, Góry Złote i Bialskie gst sie potoków zawdziczaj nieprzepuszczalnym łupkom i gnejsom, z których s zbudowane ich górne warstwy.

24 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 24 Przebieg koryt wikszoci rzek jest uwarunkowany tektonik, to jest licznymi uskokami. Wszystkie cieki maj charakter potoków górskich o wskich korytach, z licznymi szypotami i progami, o nie wyrównanym biegu. U podnóy wzniesie potoki nabieraj cech rzek podgórskich o szerszych dolinach, sypicych stoki napływowe u wylotów dolin. Doliny cieków układaj si w znacznej mierze promienicie, rozchodzc si od obszaru centralnego masywu Gór Bialskich (masyw Czernicy Suszycy). Na terenie gminy wystpuj liczne strefy ródliskowe. Wiksze ródła to Rajskie ródło na zboczach Iwinki w rezerwacie "Puszcza nienej Białki" i Kresowe ródło na północno wschodnich zboczach Płoski. Liczne s take inne wycieki i wysiki wód, koncentrujce si głównie w górnych partiach dolin w strefach kontaktów wychodni skał metamorficznych z pokryw utworów deluwialnych, a take na kontaktach utworów o rónej litologii i w strefach nasuni i uskoków tektonicznych (rejon Młynowca, uskok Ldek Bielice). ródła w rejonie Bolesławowa i Stroni lskiego zostały ujte do zasilania wodocigów grawitacyjnych. Do wód stojcych na terenie gminy nale stawy hodowlane PZW oraz wybudowany w celach przeciwpowodziowych na rzece Morawce koło Stronia lskiego zbiornik Stronie lskie o pojemnoci 1,3 mln m 3. Wody powierzchniowe wykorzystywane s do celów pitnych oraz gospodarczych (hodowle owiec i pstrgów, podlewanie ogródków), a take przemysłowych np.: HSK Violetta (Huta Szkła Kryształowego Violetta"). Pomimo dobrze rozwinitej sieci rzecznej oraz wyszej od wielkoci redniej na obszarze kraju przecitnej rocznej sumy opadów atmosferycznych, zasoby dyspozycyjne wód rzecznych s niewielkie. Jest to spowodowane niekorzystn lokalizacj gminy w układzie hydrograficznych, która obejmuje głównie górne, ródłowe partie dorzeczy rzek z duymi prdkociami przepływu wody w rzekach i potokach, bdcymi wynikiem ich znacznych spadków podłunych, brakiem dostatecznej iloci zbiorników wodnych, co przyczynia si do odpływu wód Rolinno. Zgodnie z geobotanicznym podziałem lska omawiany obszar naley do prowincji Górskiej, podprowincja Hercysko Sudecka, dział Sudecki, okrg Sudety Wschodnie, podokrg Masyw nienika oraz Góry Złote. Szata rolinna pozostaje w cisłym zwizku z warunkami geologicznymi i klimatycznymi. Gmina Stronie lskie obejmuje w wikszoci obszar północnych stoków masywu górskiego oraz stosunkowo głbokie doliny równie eksponowane ku północy. To sprawia, e na przewaajcej czci gminy panuj warunki klimatyczne, które skutecznie wykluczaj wystpowanie zbiorowisk, a nawet pojedynczych gatunków rolin o charakterze kserotermicznym. Oprócz odpowiednich warunków klimatycznych wystpowanie rolinnoci ciepłolubnej jest

25 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 25 na ogół zwizane z obecnoci siedlisk wglanowych. Takich siedlisk na omawianym terenie praktycznie nie ma. Wychodnie skał wglanowych usytuowane w górnym odcinku doliny Klenicy s, co prawda, miejscem wystpowania rolin wapieniolubnych, lecz s to wyłcznie gatunki górski. W gminie Stronie lskie dominuj lasy i grunty lene. Zajmuj one łcznie ha, to jest 76,69 % powierzchni gminy. Zwarte kompleksy lene porastaj zbocza Masywu nienika, Gór Bialskich oraz Gór Złotych. Omawiane obszary lene poło- one s według rejonizacji przyrodniczo lenej, uwzgldniajcej warunki siedliskowe w aspekcie geograficzno klimatycznym, w VII Krainie Sudeckiej. Jednym z najwaniejszych czynników, który wywiera duy wpływ na szat rolinn, szczególnie w Sudetach, jest surowy, górski klimat z du iloci opadów (od 700 mm do 1400 mm rocznie) i ze redni temperatur roczn + 6 C (na wysokoci około 700 m npm.). Dominujcym gatunkiem drzew na omawianym terenie jest wierk. Tworzy on rozległe monokultury, które zostały wprowadzone na ten teren przez człowieka na przełomie XIX i XX stulecia, na miejsce pierwotnych lasów mieszanych. wierkom towarzysz, znacznie słabiej reprezentowane, inne gatunki drzew przede wszystkim: buk, modrzew, brzoza, jawor, jesion i olsza. TABELA 6: Gmina Stronie lskie typy siedliskowe lasów na terenie Nadlenictwa Ldek Zdrój. Stan na 2004 rok. Siedliskowy typ lasu Symbol Powierzchnia w ha Struktura w (%) Bór górski BG 1361,58 13,0 Bór wysokogórski BWG 180,66 1,7 Bór mieszany górski BMG 3152,05 30,0 Las górski LG 128,63 1,2 Las mieszany górski LGM 5693,46 54,1 Tereny lene znajdujce si w zarzdzie Nadlenictw: Ldek Zdrój i czciowo Midzylesie, pozostajce w całoci w strefie zagroe przemysłowych (I i II strefa). Wikszo z nich stanowi monokultury wierka wprowadzone na siedliska lasów bukowych lub rzadziej bukowo jodłowych. Jedynie niewielkie fragmenty powierzchni lenych maj charakter naturalny, lub przynajmniej zbliony do naturalnego. Zbiorowiska lene o charakterze pierwotnym w ogóle trudno wymieni. By moe fragmenty górnoreglowego boru wierkowego Plagiothecio Piceetum hercynicum, jakie zachowały si na wschodnich i północno wschodnich zboczach nienika Kłodzkiego, mona zaliczy do lasów o charakterze pierwotnym. Z zachowanych lasów mieszanych naley wymieni szczególnie ciekawy rezerwat Puszcz nienej Białki w Górach Bialskich.

26 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 26 TABELA 7: Gmina Stronie lskie gatunki drzew wystpujce na terenie Nadlenictwa Ldek Zdrój. Stan na 2004 rok. Gatunek drzewa Symbol Powierzchnia w ha Struktura w (%) wierk w 9399,42 89,85 Buk Bk 696,06 6,65 Brzoza Brz 129,47 1,24 Modrzew Md 127,51 1,22 Jawor Jw 41,70 0,40 Olsza Ol 39,05 0,37 Sosna So 8,95 0,09 Jesion Js 5,18 0,05 Daglezja Dg 3,19 0,03 Jodła Jd 2,46 0,02 Sosna Kosodrzewina So.K 2,22 0,02 Sosna Limba So.L 1,87 0,01 Lipa Lp 1,29 0,01 Db Db 0,64 0,01 Znaczny jest równie udział powierzchni nielenych o uytkowym przeznaczeniu. Ze wzgldu na warunki glebowe i wspomniane warunki klimatyczne na obszarach bezlenych dominuj uytki zielone w postaci ubogich łk i pastwisk (15 %). W ostatnich latach cz łk została wyłczana spod uprawy. To spowodowało zanikanie wystpujcych wczeniej na łkach rolin, w tym kilku gatunków storczyków takich jak: podkolan zielony, gółka długoostrogowa, storczyk mski i listera jajowata. Zaprzestanie lub zmiana sposobu uytkowania w szybkim tempie prowadzi do zmniejszenia rónorodnoci gatunkowej łk, a tym samym do obnienia ich warto florystycznej i przyrodniczej w ogóle. Działalno człowieka doprowadziła na przestrzeni ubiegłych wieków do ogromnych przeobrae szaty rolinnej na tym obszarze. W pierwotnym stanie wystpowały tu charakterystyczne pitra z odpowiednimi drzewostanami, dzi zachowane z reguły szcztkowo: obszar do 400 m npm. (pitro pogórza) to pitro pół uprawnych, łk i pastwisk. Gatunki charakterystyczne dla tego pitra to: firletka poszarpana, godzik kartuzek, bniec czerwony, jasieniec piaskowy, zerwa kłosowa, dziewisił, zimowit, rdest wownik, oraz symbol Ziemi Kłodzkiej pełnik europejski w odmianie siedmiogrodzkiej, który tu przez sw wielk liczebno zyskał nazw róy kłodzkiej"; obszar od 400 do 1000 m npm. zajmuje pitro regla dolnego. Właciwy dla niego drzewostan to las mieszany, składajcy si przewanie z buka, jawora i grabu, z licznymi okazami jodły i sosny. W bogatym runie buczyn z liczn leszczyn rosn gsto zespoły ziół i traw. Przykładem mog by zbocza lwinki i Postawnej;

27 Gmina Stronie lskie PROGRAM OCHRONY RODOWISKA Strona 27 obszar od 1000 do 1250 m npm. to pitro regla górnego. wierk jest niemal jedynym drzewem. W miar, zbliania si do górnej granicy lasu karłowacieje, a jego konary układaj si w charakterystyczne chorgiewki. Górn granic lasu mona zaobserwowa na zboczach nienika. Las zaczyna si przerzedza; obszar powyej 1250 m. npm. to pitro subalpejskie, pozbawione drzew. Tworz je wyłcznie trawy, zioła oraz mech irlandzki. Ronie tu te kilka okazów kosodrzewiny (sosny górskiej) sztucznie sprowadzonej z Karkonoszy. Atrakcj dla turystów jest jedyna w regionie hala nad górn granic lasu na nieniku. Na obszarze gminy Stronie lskie stwierdzono wystpowanie 26 gatunków objtych całkowit ochron gatunkow oraz 3 gatunków podlegajcych ochronie czciowej. Wystpuj tu take 4 gatunki uwzgldnione w Licie rolin gincych i zagroonych" (Zarzycki & Szelg 1992) Polskiej Czerwonej Ksidze Ro- lin" (Kamierczakowa & Zarzycki 2001), które nie s objte ochron gatunkow. Analizujc skład gatunków prawnie chronionych wystpujcych na terenie gminy naley stwierdzi, e prawie wszystkie z nich to roliny czste i bardzo czste w skali Polski. Jedynie listera sercowata Listera cordata, wystpujca w gminie na jednym stanowisku, jest gatunkiem mocno zagroonym lub wrcz gincym w skali kraju. Na terenie gminy wystpuje take 7 gatunków, które nale do najcenniejszych elementów flory omawianego obszaru. W pierwszej kolejnoci naley tu wymieni: dzwonka brodatego Campanuta barbata, który na nieniku Kłodzkim ma jedyne stanowiska w Polsce; sesleri tatrzask Sesleria tatrae, której stanowisko w dolinie Klenicy jest jedynym w całych Sudetach; przytuli nierównolistn Galium anisophyllon i drakiew lnic Scabiosa lucida, obie rosnce razem z sesleri, maj tu jedyne stanowiska w polskiej czci Sudetów. Na szczycie nienika Kłodzkiego rosn dwa endemiczne gatunki Sudetów Wschodnich tzn. nie wystpujcy nigdzie wicej poza tym obszarem. S to wysokogórski Jastrzbce hieracium chrysostyloides i hieracium nivimontis, które poza nienikiem rosn na najwyszych szczytach ssiednich Jeseników. Morfologicznie przypominaj Jastrzbca alpejskiego hieracium alpinum znanego z najwyszych gór Europy. Na obszarze gminy stwierdzono wystpowanie 12 siedlisk przyrodniczych (biotopów) podlegajcych ochronie. Biotopy s miejscami wystpowania zdecydowanej wikszoci gatunków rzadkich i zagroonych oraz gatunków objtych ochron prawn. W przekształconym rodowisku biotopy s czsto jedynym miejscem schronienia dla wielu gatunków rolin i zwierzt. Ponadto na terenie nienickiego Parku Krajobrazowego oraz jego otuliny wystpuj nastpujce zbiorowiska ekosystemów nielenych: