STUDIA PRAWNICZE. Prawo karne. Andrzej Marek. 10. wydanie

Transkrypt

1 STUDIA PRAWNICZE Prawo karne Andrzej Marek 10. wydanie C.H.BECK

2 I STUDIA PRAWNICZE Prawo karne

3 II

4 III Prawo karne Andrzej Marek prof. zw. dr hab. nauk prawnych Uniwersytet Miko³aja Kopernika w Toruniu 10. wydanie zmienione i uaktualnione WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2011

5 IV Propozycja cytowania: A. Marek, Prawo karne, wyd. 10., Warszawa 2011, Nb. 88 Redakcja: Magdalena Cymerska Wydawnictwo C. H. Beck 2011 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Sk³ad i ³amanie: TiM-Print, Warszawa Druk i oprawa: Bia³ostockie Zak³ady Graficzne ISBN ISBN e-book

6 V Przedmowa Niniejsze dziesi¹te wydanie tego podrêcznika ró ni siê znacznie od poprzedniego. Od jesieni 2009 r. zosta³o bowiem uchwalone a 13 wiêkszych lub mniejszych zmian nowelizuj¹cych Kodeks karny, wprowadzaj¹cych lub zmieniaj¹cych kary, œrodki karne i poszczególne typy przestêpstw, które wymaga³y uwzglêdnienia mimo braku stosownej literatury i orzecznictwa. D¹ eniem moim bowiem jest, aby podrêcznik objaœnia³ w pe³ni aktualny stan prawny. Nale y dodaæ, e tak wielka, niespotykana dawniej dynamika zmian nowelizacyjnych (obowi¹zuj¹cy Kodeks w okresie od r. zosta³ ju znowelizowany 34 razy!), stawarza problemy nie tylko studiuj¹cym prawo, lecz tak e praktykom stosuj¹cym przepisy Kodeksu, wreszcie autorom podrêczników i komentarzy, które wymagaj¹ ci¹g³ej aktualizacji. Spotyka siê te z krytyczn¹ ocen¹ nauki (zob. Nb. 346). W niniejszym wydaniu uaktualniono oprócz stanu prawnego tak e literaturê przedmiotu oraz dotycz¹ce prawa karnego orzecznictwo Trybuna³u Konstytucyjnego i S¹du Najwy szego; uwzglêdniono równie ciekawsze orzeczenia s¹dów apelacyjnych. Podrêcznik ten jest adresowany do szerokiego krêgu odbiorców zarówno teoretyków, jak i praktyków prawa karnego. Przede wszystkim jednak, z uwagi na kompletnoœæ i systematyczny charakter opracowania, powinien zapewniæ studiuj¹cym prawo karne podstawê do gruntownego opanowania wiedzy z tej dziedziny. Pragnê podkreœliæ, i w wyk³adzie nie unika³em zagadnieñ spornych, dyskusyjnych; wrêcz przeciwnie moim zamierzeniem jest, aby przez wskazywanie ró nicy zdañ w istotnych kwestiach uœwiadamiaæ Czytelnikowi z³o onoœæ problemów tej jak e interesuj¹cej, ale i trudnej dziedziny, jak¹ jest prawo karne, a zarazem zachêcaæ do w³asnej, twórczej pracy. Pog³êbianiu poszczególnych zagadnieñ s³u yæ powinien obszerny zestaw literatury specjalistycznej, wskazanej przy ka dym z paragrafów podrêcznika. Mo e on byæ szczególnie przydatny pisz¹cym prace magisterskie lub podejmuj¹cym innego typu opracowania z zakresu szeroko pojêtego prawa karnego.

7 VI Przedmowa Niniejsze wydanie podrêcznika zosta³o z jednej strony poszerzone przez uwzglêdnienie najnowszych zmian regulacji prawnej, literatury i orzecznictwa, z drugiej zaœ uszczuplone przez skrócenie lub pominiêcie nawi¹zañ porównawczych do prawa karnego PRL, które w miarê up³ywu czasu trac¹ na znaczeniu, a tak e ró nych szczegó³owych kwestii, które w zrozumieniu prawa karnego nie s¹ niezbêdne. Powinno to u³atwiæ studiuj¹cym prawo percepcjê tego podrêcznika i utrzymanie jego objêtoœci w rozs¹dnych rozmiarach. Toruñ, marzec 2011 r. Andrzej Marek

8 VII Przegl¹d treœci Przedmowa... V Literatura ogólna... XXV Wykaz skrótów... XXIX Czêœæ ogólna Dzia³ I. Wiadomoœci wstêpne. Ustawa karna... 3 Rozdzia³ I. Prawo karne, jego podzia³ i dotychczasowe reformy 5 1 Rozdzia³ II. Nauka prawa karnego i nauki pokrewne Rozdzia³ III. Podstawowe informacje o przestêpczoœci Rozdzia³ IV. Ustawa karna, jej budowa i stosowanie Rozdzia³ V. Zasady obowi¹zywania ustawy karnej Dzia³ II. Nauka o przestêpstwie i zasadach odpowiedzialnoœci 85 Rozdzia³ I. Ogólne pojêcie przestêpstwa Rozdzia³ II. Przedmiot i strona przedmiotowa przestêpstwa Rozdzia³ III. Strona podmiotowa przestêpstwa (wina i jej formy) Rozdzia³ IV. Okolicznoœci uchylaj¹ce (umniejszaj¹ce) winê Rozdzia³ V. Okolicznoœci uchylaj¹ce karn¹ bezprawnoœæ czynu Rozdzia³ VI. Formy pope³nienia przestêpstwa Rozdzia³ VII. Zbieg przestêpstw i zbieg przepisów ustawy Dzia³ III. Kary, œrodki karne i ich stosowanie Rozdzia³ I. Pojêcie i systematyka kar oraz innych œrodków karnych Rozdzia³ II. Kary Rozdzia³ III. Œrodki karne Rozdzia³ IV. Œrodki probacyjne Rozdzia³ V. Œrodki zwalczania recydywy oraz przestêpczoœci zawodowej, zorganizowanej, terrorystycznej i chuligañskiej Rozdzia³ VI. S¹dowy wymiar kary i œrodków karnych Rozdzia³ VII. Œrodki zabezpieczaj¹ce

9 VIII Przegl¹d treœci Rozdzia³ VIII. Œrodki stosowane wobec nieletnich Rozdzia³ IX. Uchylenie karalnoœci i darowanie kary. Zatarcie skazania Czêœæ szczególna Rozdzia³ I. Wiadomoœci wstêpne Rozdzia³ II. Przestêpstwa przeciwko pokojowi, ludzkoœci i przestêpstwa wojenne Rozdzia³ III. Przestêpstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej i jej obronnoœci Rozdzia³ IV. Przestêpstwa przeciwko yciu i zdrowiu Rozdzia³ V. Przestêpstwa przeciwko bezpieczeñstwu powszechnemu i œrodowisku Rozdzia³ VI. Przestêpstwa przeciwko bezpieczeñstwu w komunikacji Rozdzia³ VII. Przestêpstwa przeciwko wolnoœci Rozdzia³ VIII. Przestêpstwa przeciwko wolnoœci i obyczajnoœci w dziedzinie stosunków seksualnych Rozdzia³ IX. Przestêpstwa przeciwko rodzinie i opiece Rozdzia³ X. Przestêpstwa przeciwko czci, nietykalnoœci i innym prawom jednostki Rozdzia³ XI. Przestêpstwa przeciwko mieniu Rozdzia³ XII. Przestêpstwa gospodarcze Rozdzia³ XIII. Przestêpstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwoœci Rozdzia³ XIV. Przestêpstwa przeciwko dzia³alnoœci instytucji pañstwowych i samorz¹dowych Rozdzia³ XV. Przestêpstwa przeciwko porz¹dkowi publicznemu Rozdzia³ XVI. Przestêpstwa przeciwko ochronie informacji i dokumentom Indeks rzeczowy

10 IX Spis treœci Przedmowa... V Literatura ogólna... XXV Wykaz skrótów... XXIX Czêœæ ogólna Dzia³ I. Wiadomoœci wstêpne. Ustawa karna... 3 Rozdzia³ I. Prawo karne, jego podzia³ i dotychczasowe reformy Pojêcie i rodzaje prawa karnego Ogólne pojêcie Prawo karne materialne, procesowe i wykonawcze Wyspecjalizowane dziedziny prawa karnego Pozakodeksowe prawo karne Szczególne cechy i funkcje prawa karnego Szczególne cechy Funkcje Polskie kodyfikacje karne XX w Dziedzictwo Kodeksu karnego z 1932 r Kodeks karny PRL z 1969 r., jego krytyka i zmiany w latach Kodeks karny z 1997 r. i jego nowelizacje Rozdzia³ II. Nauka prawa karnego i nauki pokrewne G³ówne kierunki (szko³y) w nowo ytnej nauce prawa karnego Kierunek postêpowo-humanitarny Oœwiecenia Szko³a klasyczna Szko³a pozytywna (antropologiczna) Szko³a socjologiczna

11 X Spis treœci 5. Kierunek dogmatyczno-normatywny Ruch obrony spo³ecznej i filozofia resocjalizacji Idea sprawiedliwego karania i inne nurty wspó³czesne Wspó³czesna nauka prawa karnego i nauki z ni¹ zwi¹zane Nauka prawa karnego a kryminologia Polityka kryminalna i inne nauki kryminologiczne Wiktymologia Kryminalistyka i nauki pomocnicze Rozdzia³ III. Podstawowe informacje o przestêpczoœci ród³a wiedzy o przestêpczoœci Miarodajnoœæ statystyk i problem ciemnej liczby Badania wiktymizacyjne Stan przestêpczoœci Podstawowe dane statystyczne Ocena Etiologia przestêpczoœci w kryminologii polskiej Przegl¹d teorii Zarys w³asnej koncepcji Rozdzia³ IV. Ustawa karna, jej budowa i stosowanie Ustawa jako Ÿród³o prawa karnego Zasada nullum crimen sine lege i zakaz analogii Rodzaje Ÿróde³ prawa karnego Struktura przepisów prawa karnego Budowa przepisów Rodzaje dyspozycji i sankcji Wyk³adnia przepisów Wyk³adnia autentyczna, s¹dowa i naukowa Metody wyk³adni Rozdzia³ V. Zasady obowi¹zywania ustawy karnej Zasada lex retro non agit Obowi¹zywanie ustawy karnej pod wzglêdem czasu Czas pope³nienia przestêpstwa Zagadnienia zmiany ustawodawstwa Obowi¹zywanie ustawy karnej co do miejsca i osób Zasada terytorialnoœci Odpowiedzialnoœæ za przestêpstwa pope³nione za granic¹ Zasada represji wszechœwiatowej

12 Spis treœci Str. Dzia³ II. Nauka o przestêpstwie i zasadach odpowiedzialnoœci 85 XI Nb. Rozdzia³ I. Ogólne pojêcie przestêpstwa Ustawowa forma i spo³eczna treœæ przestêpstwa Rozwój nauki o istocie przestêpstwa Zagadnienie spo³ecznej szkodliwoœci (niebezpieczeñstwa) czynu Definicja przestêpstwa i jej elementy Definicja Pojêcie czynu Bezprawnoœæ karna i wina Ustawowe znamiona Podmiot przestêpstwa Podmiot przestêpstwa wed³ug Kodeksu karnego a szczególna odpowiedzialnoœæ karna podmiotów zbiorowych Nieletni i m³odociani Przestêpstwa powszechne i indywidualne Ciê ar gatunkowy przestêpstwa. Pojêcia zbrodni, wystêpku i wykroczenia Rozdzia³ II. Przedmiot i strona przedmiotowa przestêpstwa Przedmiot ochrony (zamachu) Uwagi ogólne Przestêpstwa podobne Znamiona strony przedmiotowej Forma czynu. Warunki odpowiedzialnoœci za zaniechanie Przestêpstwa materialne, formalne i z nara enia na niebezpieczeñstwo Pozosta³e znamiona Kwalifikowane i uprzywilejowane typy przestêpstw Zagadnienie zwi¹zku przyczynowego Rozdzia³ III. Strona podmiotowa przestêpstwa (wina i jej formy) Wina jako podmiotowa podstawa odpowiedzialnoœci Teorie winy Teoria psychologiczna Teorie normatywna i kompleksowa Definicja

13 XII Spis treœci 25. Formy winy Formy winy umyœlnej Wina nieumyœlna Wina kombinowana Kwestia stopniowania winy Rozdzia³ IV. Okolicznoœci uchylaj¹ce (umniejszaj¹ce) winê Problematyka b³êdu B³¹d co do znamion Nieœwiadomoœæ bezprawnoœci B³¹d co do okolicznoœci uchylaj¹cych odpowiedzialnoœæ Niepoczytalnoœæ i poczytalnoœæ ograniczona Pojêcie niepoczytalnoœci i ograniczonej poczytalnoœci Kwestia odpowiedzialnoœci za czyn pope³niony w stanie odurzenia Anormalna sytuacja motywacyjna Rozkaz prze³o onego Stan wy szej koniecznoœci Rozdzia³ V. Okolicznoœci uchylaj¹ce karn¹ bezprawnoœæ czynu Pojêcie okolicznoœci uchylaj¹cych karn¹ bezprawnoœæ czynu Obrona konieczna Pojêcie i warunki Przekroczenie granic Stan wy szej koniecznoœci jako kontratyp Dopuszczalne ryzyko Ryzyko nowatorskie Ryzyko sportowe Szczególne uprawnienia i obowi¹zki Ogólne warunki Wychowawcze karcenie nieletnich Samopomoc legalna Znaczenie zgody pokrzywdzonego Zabiegi lecznicze i aborcja Pojêcie i warunki zabiegów leczniczych Warunki legalnoœci aborcji Rozdzia³ VI. Formy pope³nienia przestêpstwa Stadia realizacji przestêpstwa Uwagi ogólne Usi³owanie

14 Spis treœci XIII 3. Usi³owanie nieudolne Karalnoœæ usi³owania Przygotowanie Odpowiedzialnoœæ za udzia³ i wspó³dzia³anie w przestêpstwie Pod eganie i pomocnictwo Pojêcie i ogólne warunki odpowiedzialnoœci Pod eganie i pomocnictwo do przestêpstw indywidualnych Sprawstwo i wspó³sprawstwo Formy sprawstwa Wspó³sprawstwo Rozdzia³ VII. Zbieg przestêpstw i zbieg przepisów ustawy Prawna jednoœæ przestêpstwa Przestêpstwa z³o one i wieloczynowe Przestêpstwo ci¹g³e i przestêpstwo trwa³e Czyny wspó³ukarane Zbieg przestêpstw i ci¹g przestêpstw Pojêcie i warunki zbiegu przestêpstw Kara ³¹czna Ci¹g przestêpstw Zbieg przepisów ustawy Zbieg pozorny (pomijalny) Rzeczywisty zbieg przepisów i problemy jego kwalifikacji prawnej Dzia³ III. Kary, œrodki karne i ich stosowanie Rozdzia³ I. Pojêcie i systematyka kar oraz innych œrodków karnych Pojêcie kary, jej cele i funkcje Ogólne pojêcie kary Typy racjonalizacji kary Istota, cele i funkcje kary Œrodki karne Pojêcie œrodków karnych Systematyka kar i innych œrodków karnych Zasada humanitaryzmu w stosowaniu kar i œrodków karnych Rozdzia³ II. Kary Problem kary œmierci i jej abolicja

15 XIV Spis treœci 1. Proces eliminacji kary œmierci Argumenty przeciw i za Moratorium na karê œmierci w Polsce i jej ostateczne uchylenie Kara pozbawienia wolnoœci Historia kary Wspó³czesna i przysz³a rola kary pozbawienia wolnoœci Kara ograniczenia wolnoœci Kara grzywny Uwagi ogólne System stawek dziennych Modyfikacja kar orzeczonych i kary zastêpcze Rozdzia³ III. Œrodki karne Pozbawienie praw oraz zakazy i nakazy Uwagi ogólne Pozbawienie praw publicznych Zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu lub prowadzenia okreœlonej dzia³alnoœci gospodarczej Zakaz prowadzenia dzia³alnoœci zwi¹zanej z wychowaniem, leczeniem, edukacj¹ ma³oletnich lub z opiek¹ nad nimi Obowi¹zek powstrzymania siê od przebywania w okreœlonych œrodowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania siê lub zbli ania do okreœlonych osób, zakaz opuszczania okreœlonego miejsca pobytu oraz nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym Zakaz wstêpu na imprezê masow¹ a 7. Zakaz wstêpu do oœrodków gier lub uczestnictwa w grach hazardowych b 53. Zakaz prowadzenia pojazdów Przepadek przedmiotów i korzyœci pochodz¹cych z przestêpstwa Rodzaje przedmiotów podlegaj¹cych przepadkowi Przepadek korzyœci lub jej równowartoœci Naprawienie szkody, nawi¹zka i œwiadczenie pieniê ne Obowi¹zek naprawienia szkody Nawi¹zka i œwiadczenie pieniê ne Publikacja orzeczenia Rozdzia³ IV. Œrodki probacyjne Pojêcie i formy probacji

16 Spis treœci XV 58. Warunkowe umorzenie postêpowania Pojêcie, przes³anki stosowania i problem kompetencji Obowi¹zki próby i skutki jej przebiegu Warunkowe zawieszenie wykonania kary Przes³anki stosowania Obowi¹zki próby i dozór kuratorski Skutki przebiegu okresu próby Warunkowe przedterminowe zwolnienie Przes³anki stosowania Obowi¹zki próby i skutki jej przebiegu Rozdzia³ V. Œrodki zwalczania recydywy oraz przestêpczoœci zawodowej, zorganizowanej, terrorystycznej i chuligañskiej Zagadnienie recydywy Pojêcie recydywy i jej kryminogennoœæ Zmiany modelu walki z recydyw¹ w latach Odpowiedzialnoœæ recydywistów w œwietle obowi¹zuj¹cego Kodeksu karnego Przestêpczoœæ zawodowa, zorganizowana i terrorystyczna Pojêcie oraz g³ówne cechy Œrodki przeciwdzia³ania Przestêpczoœæ o charakterze chuligañskim b 1. Pojêcie chuligañskiego charakteru czynu b 2. Zaostrzenie odpowiedzialnoœci c Rozdzia³ VI. S¹dowy wymiar kary i œrodków karnych Ogólne zasady s¹dowego wymiaru kary (œrodków karnych) Uwagi ogólne Zasada swobody s¹du w ramach ustawy Zasady humanitaryzmu i indywidualizacji Zasada zaliczania faktycznego pozbawienia wolnoœci na poczet kary Zasada preferencji kar i œrodków nieizolacyjnych Dyrektywy wymiaru kary i œrodków karnych Uwagi wstêpne Dyrektywy sprawiedliwoœci kary Dyrektywy prewencji indywidualnej i ogólnej Problem wzajemnego stosunku dyrektyw Dyrektywy szczególne

17 XVI Spis treœci 6. Okolicznoœci wp³ywaj¹ce na wymiar kary (œrodka karnego) Nadzwyczajne z³agodznie kary i odst¹pienie od jej wymierzenia Pojêcie, zakres i przes³anki nadzwyczajnego z³agodzenia kary Odst¹pienie od ukarania Praktyka orzekania kar i œrodków karnych Rozdzia³ VII. Œrodki zabezpieczaj¹ce Geneza i ewolucja œrodków zabezpieczaj¹cych Historyczne uwarunkowania Regulacje Kodeksu karnego z 1969 r Œrodki zabezpieczaj¹ce w obowi¹zuj¹cym Kodeksie karnym Œrodki o charakterze leczniczo-izolacyjnym i rehabilitacyjnym Nielecznicze œrodki zabezpieczaj¹ce Rozdzia³ VIII. Œrodki stosowane wobec nieletnich Zasady postêpowania w sprawach nieletnich Ewolucja prawa karnego dotycz¹cego nieletnich Czyn karalny i demoralizacja jako przes³anki interwencji s¹du rodzinnego Œrodki stosowane wobec nieletnich Œrodki wychowawcze Œrodki poprawcze Wyj¹tkowa odpowiedzialnoœæ karna nieletnich Rozdzia³ IX. Uchylenie karalnoœci i darowanie kary. Zatarcie skazania Okolicznoœci uchylaj¹ce karalnoœæ Immunitety Przedawnienie Ustawowe klauzule niekaralnoœci Abolicja, amnestia i u³askawienie Zatarcie skazania Czêœæ szczególna Rozdzia³ I. Wiadomoœci wstêpne Systematyka czêœci szczególnej Kodeksu karnego

18 Spis treœci XVII Str. Rozdzia³ II. Przestêpstwa przeciwko pokojowi, ludzkoœci i przestêpstwa wojenne Regulacje prawa karnego miêdzynarodowego Przestêpstwa przeciwko pokojowi, ludzkoœci i przestêpstwa wojenne w polskim prawie karnym Rozdzia³ III. Przestêpstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej i jej obronnoœci Zagadnienia ogólne Ewolucja przestêpstw przeciwko pañstwu Za³o enia Kodeksu karnego z 1997 r Zamach na niepodleg³oœæ, integralnoœæ i bezpieczeñstwo pañstwa Zamach stanu Zamach na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Zamach na konstytucyjny organ pañstwa Szpiegostwo i inne przestêpstwa na szkodê Rzeczypospolitej Polskiej Szpiegostwo Dezinformacja wywiadowcza Nadu ycie zaufania w stosunkach z zagranic¹ Klauzule czynnego alu Ochrona przedstawicieli innych pañstw i ich symboli Przestêpstwa przeciwko obronnoœci Zamach na jednostkê Si³ Zbrojnych S³u ba w obcym wojsku Uchylanie siê od s³u by wojskowej lub s³u by zastêpczej Rozdzia³ IV. Przestêpstwa przeciwko yciu i zdrowiu Zbrodnia zabójstwa Zabójstwo w typie podstawowym Zabójstwo kwalifikowane Uprzywilejowane typy zabójstwa Zabójstwo z afektu Zabójstwo eutanatyczne Zabójstwo noworodka Inne przestêpstwa przeciwko yciu Nak³anianie i pomoc do samobójstwa Nieumyœlne spowodowanie œmierci Karalne przerwanie ci¹ y (aborcja) Spowodowanie uszczerbku na zdrowiu Nb.

19 XVIII Spis treœci 87. Przestêpstwa polegaj¹ce na nara eniu ycia lub zdrowia na niebezpieczeñstwo Bójka i pobicie Nara enie na bezpoœrednie niebezpieczeñstwo Nieudzielenie pomocy Nara enie na zara enie wirusem HIV, chorob¹ weneryczn¹ lub zakaÿn¹ Szerzenie narkomanii Rozdzia³ V. Przestêpstwa przeciwko bezpieczeñstwu powszechnemu i œrodowisku Spowodowanie powszechnego zagro enia Uwagi ogólne Zdarzenie powszechnie niebezpieczne i bezpoœrednie niebezpieczeñstwo takiego zdarzenia Sprowadzenie stanu powszechnego zagro enia Terroryzm lotniczy lub morski Przestêpstwa przeciwko œrodowisku Uwagi ogólne Spowodowanie zniszczeñ w œwiecie roœlinnym lub zwierzêcym Zanieczyszczenie œrodowiska Inne zagro enia Rozdzia³ VI. Przestêpstwa przeciwko bezpieczeñstwu w komunikacji Katastrofa i wypadek komunikacyjny Katastrofa i wypadek komunikacyjny kryteria rozró nienia Znamiona wypadku komunikacyjnego Warunki karalnoœci przestêpstw przeciwko bezpieczeñstwu w komunikacji Lekki wypadek w komunikacji wystêpek czy wykroczenie? NietrzeŸwoœæ kieruj¹cego pojazdem i ucieczka z miejsca zdarzenia jako przes³anki karalnoœci Inne przestêpstwa przeciwko bezpieczeñstwu w komunikacji Rozdzia³ VII. Przestêpstwa przeciwko wolnoœci Zagadnienia ogólne Bezprawne pozbawienie wolnoœci Pozbawienie wolnoœci w typie podstawowym

20 Spis treœci XIX 2. Kwalifikowane typy przestêpstwa Handel ludÿmi GroŸba karalna i zmuszanie GroŸba karalna Zmuszanie do okreœlonego zachowania siê Naruszenie miru domowego i sfery prywatnoœci Naruszenie miru domowego Utrwalanie lub rozpowszechnianie wizerunku nagiej osoby a Rozdzia³ VIII. Przestêpstwa przeciwko wolnoœci i obyczajnoœci w dziedzinie stosunków seksualnych Zgwa³cenie i inne przestêpstwa przeciwko wolnoœci seksualnej Zgwa³cenie i wymuszenie czynnoœci seksualnej Kwalifikowane typy przestêpstwa Wykorzystanie seksualne osoby w stanie nienormalnym, osoby zale nej lub ma³oletniego Kazirodztwo i deprawacja seksualna ma³oletnich Kazirodztwo Wykorzystanie seksualne ma³oletniego Zakazany kontakt z ma³oletnim i zakaz propagowania pedofilii a 99. Rozpowszechnianie pornografii Spór o pojêcie pornografii Przes³anki karalnoœci i jej zakres Przestêpstwa zwi¹zane z prostytucj¹ Sytuacja prawna prostytucji Przestêpstwa eksploatacji prostytucji Rozdzia³ IX. Przestêpstwa przeciwko rodzinie i opiece Prawnokarna ochrona rodziny Uwagi ogólne Bigamia Przestêpstwo znêcania siê Typ podstawowy znêcania siê Typy kwalifikowane Uchylanie siê od obowi¹zku alimentacyjnego Przestêpstwa przeciwko opiece Rozpijanie ma³oletniego Porzucenie i uprowadzenie ma³oletniego Organizowanie nielegalnej adopcji a