PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO

Transkrypt

1 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO W KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU ZAGAD IE IA OGÓL E WYKO AWCA: Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o Gdańsk, ul. Orfeusza 2 tel. (058) , fax (058) Gdańsk, grudzień 2011 r.

2 OPRACOWA IE WYKO A E PRZEZ: Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o Gdańsk, ul. Orfeusza 2 tel. (058) , fax (058) Zespół autorski Biura Studiów i Pomiarów Proekologicznych Ekometria Sp. z o.o. Główny Projektant: Małgorzata Paciorek Prezes Zarządu: Mariola Fijołek Wojciech Trapp Maciej Paciorek Małgorzata Studzińska Dorota Kokot Agnieszka Bemka Daniel Kałdonek Wojciech Trapp BSiPP EKOMETRIA Strona 2

3 SPIS SKRÓTÓW BAT Najlepsza dostępna technika/technologia, z ang. Best Available Technique B(a)P - benzo(a)piren - przedstawiciel wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) BOŚ Bank Ochrony Środowiska CALMET model meteorologiczny CALPUFF Model symulacji atmosferycznej dyspersji cząstek na danym obszarze CALPOST Program do odczytywania wyników z programu CALPUFF CO Tlenek węgla c.o. Centralne ogrzewanie CTDM Model do oceny jakości powietrza w złożonym terenie geograficznym, z ang. Complex Terrain Dispersion Model c.w.u. Ciepła woda użytkowa Dyrektywa CAFÉ - Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy Earth Tech Inc. Earth Tech Incorporated (nazwa własna firmy) EC - Elektrociepłownia EMEP Model meteorologiczny transportu zanieczyszczeń w powietrzu, z ang. European Monitoring and Evaluation Program EMISJA substancji do powietrza - wprowadzanie w sposób zorganizowany (poprzez emitory) lub niezorganizowany (z dróg, z hałd, składowisk, w wyniku pożarów lasów) substancji gazowych lub pyłowych do powietrza na skutek działalności człowieka lub ze źródeł naturalnych EMISJA WTÓRNA - zanieczyszczenia pyłowe powstające w wyniku reakcji i procesów zachodzących podczas transportu na duże odległości gazów (SO 2, NOx, NH3, oraz lotnych związków organicznych) oraz reemisja tj. unoszenie pyłu z podłoża (szczególnie na terenie miast) ESOCh Ekologiczny System Obszarów Chronionych GDDKiA Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Gg Giga gram GIS System Informacji Geograficznej, z ang. Geographic Information System GUS Główny Urząd Statystyczny HNO 3 Kwas azotowy (V) ICM Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego IMGW Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej ISC3 Model służący do oszacowywania stężeń zanieczyszczeń pochodzących głównie z przemysłu, z ang. Industrial Source Complex LPG Gaz naturalny, z ang. Liquified Petroleum Gas MESOPUFF Model symulacyjny zanieczyszczeń powietrza o skali regionalnej, z ang. Mesoscale Puff Model Mg Mega gram MM5 mezoskalowy model meteorologiczny MŚ Ministerstwo Środowiska MT Margines tolerancji BSiPP EKOMETRIA Strona 3

4 MW Mega watt NFOŚiGW w Warszawie Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; od r. - państwowa osoba prawna w rozumieniu art. 9 pkt. 14 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240) NH 3 Amoniak NH 4 + Jon amonowy NH 4 NO 3 Azotan amonu NPOP Naprawczy Program Ochrony Powietrza NO 2 Dwutlenek azotu NO 3 Jon azotowy (V) NO x Tlenki azotu NSR Operaty dla Nowych Źródeł z ang. ew Source Review NSS Narodowa Strategia Spójności O 3 Ozon Pb Ołów PD Poziom dopuszczalny PJ Peta dżul PM Pył drobny, z ang. Particulate Matter POP Program Ochrony Powietrza POŚ Prawo Ochrony Środowiska PONE Program Ograniczania Niskiej Emisji, polegający na wymianie starych kotłów, pieców węglowych na nowoczesne kotły węglowe, retortowe, gazowe, ogrzewanie elektryczne, zastosowanie alternatywnych źródeł energii lub podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej POZIOM CELÓW DŁUGOTERMINOWYCH - poziom substancji, poniżej którego, zgodnie ze stanem współczesnej wiedzy, bezpośredni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość jest mało prawdopodobny; poziom ten ma być osiągnięty w długim okresie czasu, z wyjątkiem sytuacji, gdy nie może być osiągnięty za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych POZIOM DOPUSZCZALNY poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym terminie i po tym terminie nie powinien być przekraczany. Poziom dopuszczalny jest standardem jakości powietrza. POZIOM DOCELOWY poziom substancji w powietrzu ustalony w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie i środowisko jako całość, który ma być osiągnięty tam, gdzie to możliwe w określonym czasie, za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych POZIOM SUBSTANCJI W POWIETRZU (imisja zanieczyszczeń) - ilość zanieczyszczeń pyłowych lub gazowych w środowisku; jest miarą stopnia jego zanieczyszczenia definiowaną jako stężenie zanieczyszczeń w powietrzu (wyrażane w jednostkach masy danego zanieczyszczenia, np. dwutlenku siarki, na jednostkę objętości powietrza lub w ppm, ppb) oraz jako opad (depozycja) zanieczyszczeń - ilość danego zanieczyszczenia osiadającego na powierzchni ziemi PSD Zapobieganie istotnemu pogorszeniu jakości powietrza, z ang. Prevention of Significant Deterioration RM Rada Ministrów RPO Regionalny Program Operacyjny BSiPP EKOMETRIA Strona 4

5 SIP Stanowe Plany Wdrożeniowe, z ang. State Implementation Plan SO 2 Dwutlenek siarki SO 4 2- Jon siarczanowy (VI) TERMOMODERNIZACJA przedsięwzięcie mające na celu zmniejszenie zapotrzebowania i zużycia energii cieplnej w danym obiekcie budowlanym UMPL Model służący do prognozowania pogody ujednolicony dla rejonu Polski, z ang. Unified Model for Poland Area UTM Rodzaj odwzorowania kartograficznego z ang. Universal Transverse Mercator WFOŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WSSE Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna µg Mikrogram, milionowa część grama (NH 4 ) 2 SO 4 Siarczan amonu BSiPP EKOMETRIA Strona 5

6 SPIS TREŚCI 1 CEL, ZAKRES, HORYZO T CZASOWY PODSTAWY PRAW E CZĘŚĆ OPISOWA OPIS OBSZARU OBJĘTEGO OPRACOWANIEM KIERUNKI I ZAKRES DZIAŁAŃ NIEZBĘDNYCH DO PRZYWRÓCENIA STANDARDÓW JAKOŚCI POWIETRZA W ZAKRESIE TLENKU WĘGLA I PYŁU PM LISTA DZIAŁAŃ ZMIERZAJĄCYCH DO OGRANICZENIA ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA TLENKIEM WĘGLA I PYŁEM PM Szczegółowe działania dla miasta Jelenia Góra Szczegółowe działania dla miasta Oława TERMIN REALIZACJI PROGRAMU LISTA DZIAŁAŃ NAPRAWCZYCH, KTÓRE NIE ZOSTAŁY WYTYPOWANE DO WDROŻENIA ŚRODKI SŁUŻĄCE OCHRONIE WRAŻLIWYCH GRUP LUDNOŚCI, W TYM DZIECI OBOWIĄZKI I OGRA ICZE IA WY IKAJĄCE Z REALIZACJI PROGRAMU OBOWIĄZKI WYNIKAJĄCE Z REALIZACJI PROGRAMU OGRANICZENIA WYNIKAJĄCE Z REALIZACJI PROGRAMU MONITORING REALIZACJI PROGRAMU ANALIZA MOŻLIWOŚCI WDROŻENIA DZIAŁAŃ KRÓTKOTERMINOWYCH Podstawy prawne Organizacja systemu działań krótkoterminowych UZASAD IE IE ZAKRESU OKREŚLO YCH I OCE IO YCH ZAGAD IEŃ UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW, PLANÓW I PROGRAMÓW KRAJOWYCH, WOJEWÓDZKICH ORAZ MIEJSCOWYCH Plany krajowe Plany wojewódzkie KLIMAT WOJEWÓDZTWA WPŁYW SUBSTANCJI OBJĘTYCH PROGRAMEM NA ŚRODOWISKO I ZDROWIE LUDZI CHARAKTERYSTYKA TECHNICZNO - EKOLOGICZNA NAJWAŻNIEJSZYCH INSTALACJI I URZĄDZEŃ EMITUJĄCYCH CO NA TERENIE STREFY ANALIZA STANU ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA Modelowanie rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń OBSZARY NARUSZEŃ STANDARDÓW JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W ZAKRESIE CO I PM 10 PODSUMOWANIE PROGNOZA NA PIERWSZY ROK PO ZAKOŃCZENIU REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY POWIETRZA PRZEWIDYWA E ZMIA Y EMISJI DO POWIETRZA ZE ŹRÓDEŁ ZLOKALIZOWA YCH POZA GRA ICAMI KRAJU, ZLOKALIZOWA YCH A TERE IE KRAJU ELEKTROW I KO WE CJO AL YCH, ELEKTROCIEPŁOW I I I YCH I STALACJI DO SPALA IA PALIW, ZLOKALIZOWA YCH A OBSZARZE SĄSIED ICH WOJEWÓDZTW W STOSU KU DO WOJEWÓDZTWA, GDZIE ZLOKALIZOWA A JEST STREFA BSiPP EKOMETRIA Strona 6

7 SPIS RYSU KÓW Rysunek 1 Strefy objęte opracowaniem na tle województwa dolnośląskiego Rysunek 2 Prognoza spalania paliw [PJ] w produkcji energii elektrycznej i ciepła do roku Rysunek 3 Prognoza spalania paliw [PJ] w produkcji przemysłowej i budownictwie do roku Rysunek 4. Prognoza spalania paliw [Gg] w transporcie do roku Rysunek 5 Założenia wykorzystane przy tworzeniu scenariusza prognozy CAFE Rysunek 6 Zużycie energii [PJ] według paliwa w prognozie CAFE Rysunek 7 Zużycie energii [PJ] według sektorów w prognozie CAFE BSiPP EKOMETRIA Strona 7

8 SPIS TABEL Tabela 1 Zakres działań naprawczych niezbędnych do przywracania poziomów dopuszczalnych CO w mieście Jelenia Góra i pyłu PM10 w powiecie oławskim oraz terminy realizacji, koszty i źródła finansowania poszczególnych zadań Tabela 2 Lista działań naprawczych (w zakresie ograniczenia emisji CO i PM10), które nie zostały wytypowane do wdrożenia Tabela 3 Zakres kompetencji i zadań organów administracji w ramach realizacji programu ochrony powietrza31 Tabela 4 Ankieta sprawozdawcza dotycząca działań w zakresie ograniczania emisji powierzchniowej Tabela 5 Ankieta sprawozdawcza dotycząca działań w zakresie ograniczania emisji liniowej Tabela 6 Ankieta sprawozdawcza dotycząca działań w zakresie ograniczania emisji punktowej Tabela 7 Ankieta sprawozdawcza w zakresie innych działań wynikających z harmonogramów działań Tabela 8 Alarmowe poziomy niektórych substancji w powietrzu, oznaczenie numeryczne oraz okresy dla, których uśrednia się wyniki pomiarów (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. r Tabela 9 Obszary przekroczeń poziomu dopuszczalnego CO 8h wyznaczone na podstawie modelowania Tabela 10 Obszary przekroczeń poziomu dopuszczalnego PM10 24h wyznaczone na podstawie modelowania.. 62 Tabela 11. Prognoza spalania paliw [PJ] w produkcji energii elektrycznej i ciepła do roku Tabela 12. Prognoza spalania paliw [PJ] w produkcji przemysłowej i budownictwie do roku Tabela 13 Prognoza spalania paliw [Gg] w transporcie do roku Tabela 14 Prognozowane poziomy stężeń PM10 o okresie uśredniania wyników pomiarów rok kalendarzowy w obszarach przekroczeń poziomu dopuszczalnego PM10 w strefie powiat oławski w 2009 i 2021 roku Tabela 15 Emisja SO2, wg sektorów gospodarki, w krajach 15 UE [kt/rok] Tabela 16 Emisja SO 2, wg sektorów gospodarki, w krajach nowych UE [kt/rok] Tabela 17 Emisja Ox, wg sektorów gospodarki, w krajach 15 UE [kt/rok] Tabela 18 Emisja Ox, wg sektorów gospodarki, w krajach nowych UE [kt/rok] Tabela 19 Emisja PM 10, wg sektorów gospodarki, w krajach 15 UE [kt/rok] Tabela 20 Emisja PM 10, wg sektorów gospodarki, w krajach nowych UE [kt/rok] Tabela 21 Zużycie energii [PJ] w latach , w Polsce, w podziale na typ nośników Tabela 22 Zmiany emisji w Polsce w latach Tabela 23 Standardy emisji pyłu dla instalacji LCP wg Dyrektywy IED BSiPP EKOMETRIA Strona 8

9 1 CEL, ZAKRES, HORYZO T CZASOWY Program ochrony powietrza dla województwa dolnośląskiego został opracowany w związku z przekroczeniem poziomów dopuszczalnych jakości powietrza w 2009 r., w zakresie CO w strefie miasto Jelenia Góra (kod strefy PL m.01) oraz pyłu zawieszonego PM 10 w strefie powiat oławski (kod strefy PL p.01). Podstawowym dokumentem wskazującym na konieczność wykonania naprawczego programu ochrony powietrza w tych strefach, jest bieżąca ocena jakości powietrza w województwie dolnośląskim za 2009 rok, wykonana przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu. Program ochrony powietrza koncentruje się na istotnych powodach występowania przekroczeń zanieczyszczeń powietrza tlenkiem węgla i pyłem PM 10 oraz na znalezieniu skutecznych i możliwych do zrealizowania działań, których wdrożenie spowoduje obniżenie poziomu zanieczyszczeń co najmniej do poziomu dopuszczalnego. Głównym celem sporządzenia naprawczego programu ochrony powietrza jest przywrócenie naruszonych standardów jakości powietrza, a przez to poprawa warunków życia mieszkańców, podwyższenie standardów cywilizacyjnych oraz lepsza jakość życia w mieście. Realizacja zadań wynikających z programu ochrony powietrza ma na celu zmniejszenie stężenia substancji zanieczyszczającej w powietrzu w danej strefie do poziomu dopuszczalnego i utrzymywania go na takim poziomie. Poziomy stężeń zanieczyszczeń do osiągnięcia i utrzymania w mieście Jelenia Góra to: Tlenek węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin średnia krocząca µg/m 3 - dla obszarów ochrony uzdrowiskowej. Tlenek węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin średnia krocząca µg/m 3 dla pozostałej części miasta. Poziomy stężeń zanieczyszczeń do osiągnięcia i utrzymania w powiecie oławskim to: Pył zawieszony PM 10 o okresie uśredniania wyników 24 godziny - 50 µg/m 3, Dopuszczalna częstość przekraczania w ciągu roku 35 dni; Pył zawieszony PM 10 o okresie uśredniania wyników pomiarów rok kalendarzowy 40 µg/m 3 według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47 poz. 281). Powyższe standardy dla CO i PM 10 są wiążące dla władz samorządowych i powinny być osiągnięte i dotrzymane we wszystkich strefach do roku Monitoring zanieczyszczeń powietrza w 2009 roku w Jeleniej Górze realizowany był w oparciu o jedną, automatyczną stację pomiarową w Jeleniej Górze Cieplicach. Maksymalne stężenie 8-godzinne zanotowano w dniu 7 stycznia na poziomie 5158,7 µg/m 3 ; W strefie powiat oławski monitoring realizowany był w oparciu o stację pomiarową zlokalizowaną w Oławie, przy ul. Żołnierzy AK. Wartość dopuszczalna pyłu PM10 o okresie BSiPP EKOMETRIA Strona 9

10 uśredniania 24 godziny, w 2009 r. została przekroczona na tym stanowisku 40 razy, natomiast wartość średnioroczna nie była przekroczona. BSiPP EKOMETRIA Strona 10

11 2 PODSTAWY PRAW E Program ochrony powietrza w województwie dolnośląskim, został sporządzony w oparciu o następujące akty prawne: Ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2008 r 25 poz.150, z późn. zmianami). Zgodnie z art. 91, Marszałek Województwa, w terminie 12 miesięcy od dnia otrzymania wyników oceny poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacji stref (o których mowa w art. 89 ust.1), przedstawia do zaopiniowania właściwym starostom projekt uchwały w sprawie programu ochrony powietrza, a starosta jest obowiązany do wydania opinii w terminie miesiąca od dnia otrzymania projektu uchwały w sprawie programu ochrony powietrza. Program ten ma na celu osiągnięcie dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu dla stref, w których poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny. Dla stref, w których został przekroczony poziom więcej niż jednej substancji, sporządza się wspólny program ochrony powietrza dotyczący wszystkich tych substancji. Marszałek Województwa zapewnia możliwość udziału społeczeństwa w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie programu ochrony powietrza. Według powyższej Ustawy, art.87 pkt. 2, strefę stanowi: aglomeracja o liczbie mieszkańców większej niż 250 tysięcy, obszar jednego lub więcej powiatów położonych na obszarze tego samego województwa nie wchodzący w skład aglomeracji. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 8 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza (Dz. U. r 38 poz. 221). Minister Środowiska, w drodze tego rozporządzenia określił szczegółowe wymagania jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza oraz ich zakres tematyczny. Dokumentacja Programu Ochrony Powietrza powinna składać się z 3 głównych części: Części opisowej, która zawiera główne założenia Programu, przyczynę jego stworzenia wraz z podaniem, jakich substancji dotyczy oraz analizą wyników pomiarów dla obszarów objętych Programem. Najważniejszym elementem tej części jest wykaz działań naprawczych, niezbędnych do poprawy jakości powietrza. Części określającej zadania i ograniczenia w zakresie realizacji Programu Ochrony Powietrza, która zawiera wykaz organów i jednostek organizacyjnych odpowiedzialnych za realizację Programu wraz ze wskazaniem zakresu ich kompetencji i obowiązków. Ponadto w tej części zamieszczony jest metodologia monitorowania postępów realizacji prac i związanych z nimi ograniczeń. Części uzasadniającej, która definiuje wybrany sposób realizacji Programu Ochrony Powietrza. W tej części udowadnia się występowanie problemu (przekroczenia stężeń BSiPP EKOMETRIA Strona 11

12 normatywnych) poprzez wyniki modelowania rozkładu stężeń zanieczyszczeń na terenie strefy, wyniki pomiarów ze stacji pomiarowych, na których zanotowano ponadnormatywne stężenia oraz niezbędne działania naprawcze w celu poprawy jakości powietrza. Dodatkowo podana jest szczegółowa charakterystyka strefy z wyszczególnieniem instalacji i urządzeń występujących na analizowanym terenie, mających znaczący udział w poziomach substancji w powietrzu. Zawiera ona również mapy ilustrujące rozkłady stężeń substancji z dokładnym wskazaniem obszarów wymagających zastosowania działań naprawczych. Termin realizacji programu, w tym terminy realizacji poszczególnych zadań programu ustala się, uwzględniając: wielkość przekroczenia, rozkład gęstości zaludnienia, możliwości finansowe, społeczne i gospodarcze, uwarunkowania wynikające z funkcjonowania obiektów i obszarów chronionych na podstawie odrębnych przepisów. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. r 47 poz. 281). Rozporządzenie określa: poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu, zróżnicowane ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin; poziomy docelowe dla niektórych substancji w powietrzu, zróżnicowane ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ochronę roślin; poziomy celów długoterminowych dla niektórych substancji w powietrzu, zróżnicowane ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ochronę roślin; alarmowe poziomy dla niektórych substancji w powietrzu, warunki, w jakich ustala się poziom substancji, takie jak temperatura i ciśnienie; oznaczenie numeryczne substancji, pozwalające na jednoznaczną jej identyfikację; okresy, dla których uśrednia się wyniki pomiarów; dopuszczalną częstość przekraczania poziomów dopuszczalnych i docelowych; terminy osiągnięcia poziomów, o których mowa w pkt. 1-3, dla niektórych substancji w powietrzu; marginesy tolerancji dla niektórych poziomów dopuszczalnych, wyrażone jako malejąca wartość procentowa w stosunku do dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu w kolejnych latach. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. r 216 poz. 1377). Zgodnie z ww. rozporządzenia marszałek województwa przekazuje ministrowi właściwemu do spraw środowiska informacje o programach ochrony powietrza niezwłocznie po ogłoszeniu uchwały sejmiku województwa w sprawie programu ochrony powietrza, obejmujące: BSiPP EKOMETRIA Strona 12

13 opracowanie tekstowe, na bazie którego sporządzono program ochrony powietrza; uchwałę sejmiku województwa w sprawie programu ochrony powietrza; zestawienie informacji dotyczących programów ochrony powietrza. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. r 52 poz. 310). Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy, ustanawiającą środki mające na celu: zdefiniowanie i określenie celów dotyczących jakości powietrza, wyznaczonych w taki sposób, aby unikać, zapobiegać lub ograniczać szkodliwe oddziaływanie na zdrowie ludzi i środowiska jako całości, ocenę jakości powietrza w państwach członkowskich na podstawie wspólnych metod i kryteriów, uzyskiwanie informacji na temat jakości powietrza i uciążliwości oraz monitorowania długoterminowych trendów i poprawy stanu powietrza wynikających z realizacji środków krajowych i wspólnotowych, zapewnienie, że informacja na temat jakości powietrza była udostępniana społeczeństwu, utrzymanie jakości powietrza, tam gdzie jest ona dobra, oraz jej poprawę w pozostałych przypadkach, promowanie ścisłej współpracy pomiędzy państwami członkowskimi w zakresie ograniczania zanieczyszczania powietrza. Ponadto program ochrony powietrza uwzględnia: 1. Zasady sporządzania naprawczych programów ochrony powietrza w strefach, opracowane w Zakładzie Ochrony Atmosfery Instytutu Ochrony Środowiska w 2003 r., które jest materiałem pomocniczym przy opracowywaniu programów ochrony powietrza. 2. Aktualizacja zasad sporządzania naprawczych programów ochrony powietrza w strefach, Ministerstwo Środowiska, lipiec 2008 r. 3. Wskazówki dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieżących i programów ochrony powietrza, wydane przez Ministerstwo Środowiska i Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w 2003 r. 4. Wskazówki metodyczne dotyczące modelowania matematycznego w systemie zarządzania jakością powietrza wydane przez Ministerstwo Środowiska i Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w 2003 r. 5. Wyniki bieżącej oceny jakości powietrza za rok 2009, wykonanej przez WIOŚ we Wrocławiu. BSiPP EKOMETRIA Strona 13

14 3 CZĘŚĆ OPISOWA 3.1 Opis obszaru objętego opracowaniem Rysunek 1 Strefy objęte opracowaniem na tle województwa dolnośląskiego Województwo dolnośląskie jest położone w południowo-zachodniej części Polski. Od zachodu Graniczy z Republiką Federalną Niemiec, a z Republiką Czeską od południa. Na północy znajduje się województwo lubuskie, na północnym-wschodzie graniczy z wielkopolskim, a na wschodzie z opolskim. Dolnośląskie jest jednym z największych województw w Polsce, zajmuje powierzchnię blisko 20 tys. km² i jest zamieszkiwane przez blisko 2,9 mln ludzi, z czego aż 70 % mieszka w miastach regionu. Administracyjnie województwo dolnośląskie podzielone jest na 26 powiatów ziemskich (bolesławiecki, dzierżoniowski, głogowski, górowski, jaworski, jeleniogórski, kamiennogórski, kłodzki, legnicki, lubański, lubiński, lwówecki, milicki, oleśnicki, oławski, polkowicki, strzeliński, średzki, świdnicki, trzebnicki, wałbrzyski, wołowski, wrocławski, ząbkowicki, zgorzelecki, złotoryjski) i 3 powiaty grodzkie (Wrocław, Jelenia Góra i Legnica). Stolicą województwa jest Wrocław. Charakterystyczną cechą województwa dolnośląskiego jest urozmaicenie rzeźby terenu od obszarów nizinnych na północy, poprzez formy polodowcowe (np. Wzgórza Trzebnickie), rozległe obszary Równiny Wrocławskiej, przedgórze sudeckie aż po Sudety na południu. Przez teren Dolnego Śląska przepływa druga co do wielkości rzeka w Polsce Odra. BSiPP EKOMETRIA Strona 14

15 Na podstawie art. 87 ustawy Prawo ochrony środowiska oraz rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. z 2008 r. Nr 52 poz. 310), w województwie dolnośląskim wyznaczonych zostało 16 stref, dla których przeprowadzana jest coroczna ocena jakości powietrza. Natomiast tenże Program Ochrony Powietrza dotyczy dwóch stref: miasta Jelenia Góra i powiat oławski. 3.2 Kierunki i zakres działań niezbędnych do przywrócenia standardów jakości powietrza w zakresie tlenku węgla i pyłu PM 10 Podstawowe kierunki działań zmierzających do przywrócenia poziomów dopuszczalnych tlenku węgla i pyłu PM 10 w strefach obejmują: 1. W zakresie ograniczania emisji powierzchniowej (niskiej, rozproszonej emisji komunalno bytowej i technologicznej): rozbudowa centralnego systemu zaopatrywania w energię cieplną, zmiana paliwa na bardziej ekologiczne gaz, olej opałowy lub zastosowanie energii elektrycznej oraz indywidualnych źródeł energii odnawialnej, zmniejszanie zapotrzebowania na energię cieplną poprzez ograniczanie strat ciepła termomodernizacja budynków, ograniczanie emisji z niskich rozproszonych źródeł technologicznych, upowszechnienie przyjaznego środowisku budownictwa (materiały energooszczędne), zmiana technologii i surowców stosowanych w rzemiośle, usługach i drobnej wytwórczości wpływająca na ograniczanie emisji CO i PM W zakresie ograniczania emisji liniowej (komunikacyjnej): całościowe, zintegrowane planowanie rozwoju systemu transportu na terenie miasta, maksymalne upłynnianie potoków ruchu ulicznego, kontynuacja modernizacji taboru komunikacji autobusowej, wprowadzenie nowych niskoemisyjnych paliw i technologii, szczególnie w systemie transportu publicznego i służb miejskich, bieżąca modernizacja dróg, rozbudowywanie systemu ścieżek rowerowych, wprowadzanie zieleni ochronnej wzdłuż ciągów drogowych, kolejowych i wodnych. 3. W zakresie ograniczania emisji z istotnych źródeł punktowych energetyczne spalanie paliw: ograniczenie wielkości emisji CO oraz pyłu PM 10 poprzez optymalne sterowanie procesem spalania i podnoszenie sprawności procesu produkcji energii, stosowanie technik gwarantujących zmniejszenie emisji substancji do powietrza, BSiPP EKOMETRIA Strona 15

16 stosowanie technik odpylania spalin o dużej efektywności, stosowanie, oprócz spalania paliw, odnawialnych źródeł energii, zmniejszenie strat przesyłu energii, 4. W zakresie ograniczania emisji z istotnych źródeł punktowych źródła technologiczne: stosowanie efektywnych technik odpylania gazów odlotowych, zmiana technologii produkcji, skutkująca ograniczeniem źródeł o znaczącej emisji CO i PM 10, 5. W zakresie edukacji ekologicznej i reklamy: kształtowanie właściwych zachowań społecznych poprzez propagowanie konieczności oszczędzania energii cieplnej i elektrycznej oraz uświadamianie o szkodliwości spalania paliw niskiej jakości, prowadzenie akcji edukacyjnych mających na celu uświadamianie społeczeństwa o szkodliwości spalania odpadów (śmieci) połączonych z uświadomieniem możliwości nakładania mandatów za spalanie odpadów (śmieci), przez policję lub straż miejską na terenie miasta, uświadamianie społeczeństwa o korzyściach płynących z użytkowania scentralizowanej sieci cieplnej, termomodernizacji i innych działań związanych z ograniczeniem emisji niskiej, promocja nowoczesnych niskoemisyjnych źródeł ciepła, wspieranie przedsięwzięć polegających na reklamie oraz innych rodzajach promocji towaru i usług propagujących model konsumpcji zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju, w tym w zakresie ochrony powietrza. 6. W zakresie planowania przestrzennego: uwzględnianie w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego sposobów zabudowy i zagospodarowania terenu umożliwiających ograniczenie emisji CO i PM 10 poprzez działania polegające na: modernizowaniu układu komunikacyjnego celem przeniesienia ruchu poza ścisłe centrum miasta, reorganizacji układu komunikacyjnego oraz wprowadzeniu stref zamkniętych dla ruchu samochodowego w ścisłym centrum miasta, wprowadzaniu zieleni izolacyjnej i urządzonej oraz niekubaturowe zagospodarowanie przestrzeni publicznych miasta (place, skwery), kształtowaniu korytarzy ekologicznych celem lepszego przewietrzania miasta, ustalaniu sposobu zaopatrzenia w ciepło z preferencją dla następujących czynników grzewczych, takich jak: miejska sieć ciepłownicza, gaz ziemny, gaz płynny, olej opałowy lekki, energia elektryczna, energia odnawialna, wprowadzenie zapisów dotyczących zakazu lokalizacji zakładów przemysłowych emitujących CO i PM 10 do powietrza na terenach mieszkaniowych, ze szczególnym uwzględnieniem centrum miasta. BSiPP EKOMETRIA Strona 16

17 3.3 Lista działań zmierzających do ograniczenia zanieczyszczenia powietrza tlenkiem węgla i pyłem PM 10 Podstawowe kierunki działań zmierzających do przywracania poziomów dopuszczalnych zarówno dla tlenku węgla jak i pyłu zawieszonego PM 10 powinny się koncentrować na działaniach związanych z ograniczaniem emisji komunalnej (z ogrzewania indywidualnego, czyli: Likwidacja ogrzewania indywidualnego opartego na paliwach stałych niskiej jakości i zmiana na centralne ogrzewanie (tam gdzie istnieje sieć centralnego ogrzewania) lub na piece zasilane paliwem ekologicznym gazem, olejem opałowym, prądem lub na odnawialne źródła energii (pompy ciepła, baterie słoneczne). Zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego zakazujące używania paliwa stałego do ogrzewania oraz zakazujące budowy kominków opalanych drewnem w obszarach przekroczeń wartości dopuszczalnych. Edukacja ekologiczna mająca na celu uświadomienie ludności na temat szkodliwości spalania odpadów oraz paliw niskiej jakości (np. groszku czeskiego) Szczegółowe działania dla miasta Jelenia Góra Ze względu na specyfikę obszaru opracowania - uzdrowisko, obniżenie stężeń CO poniżej wartości dopuszczalnej jest niezwykle istotne. Uchwałą Nr III/44/10 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia r. w sprawie przyjęcia Naprawczych programów ochrony powietrza dla stref na terenie województwa dolnośląskiego, w których zostały przekroczone poziomy dopuszczalne i docelowe substancji w powietrzu (Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z dnia 1 marca 2011 r. Nr 49, poz. 665.) został przyjęty między innymi Program Ochrony Powietrza dla strefy miasto Jelenia Góra, ze względu na przekroczenia wartości dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM 10. Wskazane w ww. POP podstawowe działania zmierzające do przywrócenia poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM 10 są następujące: 1. Ograniczenie emisji powierzchniowej Przygotowanie Programu Ograniczenia Niskiej Emisji (PONE) i stworzenie systemu organizacyjnego w celu jego realizacji, Przygotowanie nowego planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe uwzględniającego priorytety ochrony powietrza w Jeleniej Górze, Podjęcie uchwały o zakazie stosowania węgla brunatnego jako paliwa w źródłach grzewczych małej mocy na terenie Jeleniej Góry Cieplic, Realizacja PONE na terenie Jeleniej Góry poprzez stworzenie systemu zachęt do wymiany systemów grzewczych do uzyskania wymaganego efektu ekologicznego, BSiPP EKOMETRIA Strona 17

18 Rozbudowa sieci ciepłowniczej poprzez połączenie sieci wyprowadzonej z Elektrociepłowni Miasto z siecią wyprowadzoną z Ciepłowni Zabobrze, 2. Ograniczenie emisji punktowej Modernizacja Elektrociepłowni Miasto, Likwidacja Ciepłowni Zabobrze, 3. Ograniczenie emisji liniowej Budowa obwodnicy południowej miasta etap I, łącznie z dokończeniem budowy węzła Grabarów (pomiędzy węzłem Grabarów, a drogą wojewódzką nr 367), Budowa dalszej części ul. Spółdzielczej od Trasy Czeskiej do ul. Lubańskiej, Przebudowa ulic K. Miarki i Wojewódzkiej wraz z budową łącznika do ulicy Wolności i Spółdzielczej (ok. 4,63 km), Budowa nowego odcinka drogi wojewódzkiej nr 366 przez Sobieszów, w ciągu drogi śródsudeckiej (na terenie miasta Jelenia Góra 3,2 km), Remont i modernizacja drogi wojewódzkiej nr 367 (Jelenia Góra - Kamienna Góra - Wałbrzych), Poprawa stanu technicznego dróg istniejących utwardzenie dróg lub poboczy w celu redukcji wtórnego unosu pyłu z drogi; modernizacja dróg, Utrzymanie działań ograniczających emisję wtórną pyłu poprzez regularne utrzymanie czystości nawierzchni (czyszczenie metodą mokrą), 4. Działania ciągłe i wspomagające Koordynacja realizacji działań naprawczych określonych w POP wykonywanych przez poszczególne jednostki, Prowadzenie działań promujących ogrzewanie zmniejszające emisję zanieczyszczeń do powietrza i działań edukacyjnych (ulotki, imprezy, akcje szkolne, audycje) w celu uświadamiania wpływu zanieczyszczeń na zdrowie, Uwzględnianie w nowych i aktualizowanych planach zagospodarowania przestrzennego wymogów dotyczących zaopatrywania mieszkań w ciepło z nośników nie powodujących nadmiernej niskiej emisji PM 10 oraz projektowanie linii zabudowy uwzględniając zapewnienie przewietrzania miasta ze szczególnym uwzględnieniem terenów o gęstej zabudowie, Wzmocnienie kontroli stacji diagnostycznych na terenie miasta, Wymiana taboru komunikacji miejskiej na pojazdy konwencjonalne spełniające normy emisji spalin Euro 4 (ewentualnie wymiana silników na spełniające normy emisji spalin Euro 4) lub zastosowanie w komunikacji miejskiej środków transportu zasilanych alternatywnym paliwem gazowym CNG lub paliwem odnawialnym (bioetanol) w miejsce oleju napędowego, Rozwój komunikacji zbiorowej przyjaznej dla użytkownika, Prowadzenie odpowiedniej polityki parkingowej w centrum miasta wymuszającej ograniczenia w korzystaniu z samochodów, Kontrola gospodarstw domowych w zakresie posiadania umów na odbiór odpadów, BSiPP EKOMETRIA Strona 18

19 Kontrola podmiotów gospodarczych w zakresie dotrzymywania przepisów prawa (np. standardów emisyjnych) i warunków decyzji administracyjnych w zakresie wprowadzania gazów i pyłów do powietrza, Monitoring budów pod kątem ograniczenia niezorganizowanej emisji pyłu (kontrola przestrzegania zapisów pozwolenia budowlanego), Monitoring pojazdów opuszczających place budów pod kątem ograniczenia zanieczyszczenia dróg, prowadzącego do niezorganizowanej emisji pyłu, Uwzględnienie w zamówieniach publicznych problemów ochrony powietrza, poprzez: odpowiednie przygotowywanie specyfikacji zamówień publicznych, które uwzględniać będą potrzeby ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem (np. zakup środków transportu spełniających odpowiednie normy emisji spalin; prowadzenie prac budowlanych w sposób ograniczający niezorganizowaną emisję pyłu do powietrza). Główne źródła emisji pyłu PM 10 oraz CO są jednakowe jest to spalanie paliw stałych w celach grzewczych, a w szczególności spalanie tych paliw w indywidualnych systemach grzewczych. Tak więc cele i działania naprawcze określone w Programie Ochrony Powietrza w zakresie przekroczenia wartości dopuszczalnych PM 10 są zbieżne z celami i działaniami naprawczymi określonymi w niniejszym Programie, jedynie ich zakres obszarowy i wielkość przekroczeń są znacznie większe niż dla tlenku węgla. Ze względu jednak na to, iż wartości dopuszczalne dla CO są o 50% niższe dla obszarów uzdrowiskowych w stosunku do innych obszarów to obszar przekroczeń wartości dopuszczalnych dla CO występuje jedynie w Cieplicach, natomiast obszar przekroczeń dla PM 10 jest znacznie szerszy, ale obejmuje również teren uzdrowiskowy. Ponieważ Program Ochrony Powietrza przyjęty Uchwałą Nr III/44/10 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia r. jest prawem miejscowym, a realizacja działań naprawczych w nim zapisanych będzie skutkowała obniżeniem stężeń nie tylko PM 10, ale również CO. Dlatego dla strefy miasto Jelenia Góra proponuje się realizację działań naprawczych określonych dla redukcji pyłu zawieszonego PM 10 z wyłączeniem zadań nr JG11 i JG12. Zadania JG11 i JG12 zostały przyjęte w ww. uchwale na podstawie Wieloletniego Programu Inwestycyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata W międzyczasie 19 stycznia 2011r. Sejmik Województwa Dolnośląskiego uchwałą Nr IV/49/11 przyjął Wieloletnią Prognozę Finansową Samorządu Województwa Dolnośląskiego, określającą zadana do realizacji dla DSDiK na lata Zadania polegające na budowie nowego odcinka drogi wojewódzkiej nr 366 przez Sobieszów oraz modernizacja drogi wojewódzkiej nr 367 (Jelenia Góra- Kamienna Góra-Wałbrzych) nie zostały ujęte w ww. dokumencie. Dokument Programu ochrony powietrza winien być spójny z innymi strategicznymi dokumentami, w związku z powyższym należało zmienić zakres działań naprawczych nałożonych na DSDiK we Wrocławiu poprzez wykreślenie przedmiotowych zadań. BSiPP EKOMETRIA Strona 19

20 Dlatego dla strefy miasto Jelenia Góra nie zaproponowano innych działań naprawczych. ależy jedynie pamiętać, że Cieplice są obszarem uzdrowiskowym, z tego względu tam w pierwszej kolejności działania naprawcze powinny być wdrażane Szczegółowe działania dla miasta Oława W powiecie oławskim występują dwa podstawowe problemy, które kształtują obraz stężeń pyłu PM 10 : napływ zanieczyszczeń spoza strefy oraz ogrzewanie indywidualne. Podczas gdy stężenia pyłu pochodzące od emisji spoza strefy w istotnym stopniu kształtowane są przez emisje z Aglomeracji Wrocławskiej, stężenia w miastach strefy w główniej mierze zależą od emisji lokalnej pochodzącej z ogrzewania indywidualnego. Uchwałą Nr III/44/10 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia r. w sprawie przyjęcia Naprawczych programów ochrony powietrza dla stref na terenie województwa dolnośląskiego, w których zostały przekroczone poziomy dopuszczalne i docelowe substancji w powietrzu (Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z dnia 1 marca 2011 r. Nr 49, poz. 665.) został przyjęty między innymi Program Ochrony Powietrza dla strefy Aglomeracja Wrocławska, ze względu na przekroczenia wartości dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM 10. Dlatego można się spodziewać, iż podejmowane w ramach tegoż programu działania w znaczy sposób obniżą stężenia pochodzące z napływu. Równocześnie na terenie strefy podstawowe działania naprawcze, powinny koncentrować się na zmianie sposobu ogrzewania. Tego typu działania są najbardziej efektywne i w największym stopniu obniżają lokalnie występujące przekroczenia standardów jakości powietrza, tak jak jest w przypadku miasta Oława. W scenariuszu naprawczym zaproponowano obniżenie emisji z ogrzewania indywidualnego o 30%. Efekt ten można uzyskać poprzez wymianę niskosprawnych kotłów opalanych paliwami stałymi złej jakości na wysokosprawne kotły opalane paliwem ekologicznym (gaz, ale też ekogroszek czy pelet), lub na całkowitej eliminacji ogrzewania indywidualnego poprzez wykorzystanie ciepła systemowego, albo bezemisyjnych nośników energii (geotermia, solary, prąd). Łącznie wymianie podlegać powinno ogrzewanie w około 200 domach jednorodzinnych lub 60 budynkach wielorodzinnych (około 30 tys. m 2 ). Biorąc pod uwagę koszt jednostkowy najtańszym rozwiązaniem jest zastosowanie ciepła systemowego, jednak nie wszędzie jest techniczna możliwość doprowadzenie przyłącza. Porównywalne koszty uzyskuje się przy wymianie kotłów na nowoczesne kotły węglowe. Najmniej, na etapie inwestycji, korzystne jest stosowanie alternatywnych źródeł energii. W celu uregulowania problemu emisji niskiej proponuje się wprowadzenie odpowiednich zapisów dotyczących sposobów ogrzewania do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Dodatkowo dla pyłu PM 10 jako zadanie ciągłe, należy wdrożyć działanie w postaci czyszczenia ulic na mokro w miastach (Oława, Jelcz-Laskowice), co w okresach suchych korzystnie wpływa na stan aerosanitarny powietrza. Równocześnie niezbędne jest ciągłe prowadzenie szeroko rozumianej edukacji ekologicznej mającej na celu wykształcenie w społeczeństwie odpowiednich nawyków proekologicznych. Edukacja taka powinna rozpoczynać się już od najmłodszych użytkowników środowiska i obejmować nie tylko kolportaż ulotek, ale również BSiPP EKOMETRIA Strona 20

21 organizowanie różnego rodzaju rodzinnych festynów, czy konkursów, dodatkowych zajęć w szkołach, spotkań dla społeczeństwa i innych. BSiPP EKOMETRIA Strona 21

22 Tabela 1 Zakres działań naprawczych niezbędnych do przywracania poziomów dopuszczalnych pyłu PM10 w powiecie oławskim oraz terminy realizacji, koszty i źródła finansowania poszczególnych zadań Lp Kierunek \Działania Ograniczenie emisji komunalno-bytowej DLSmOlZSO Ograniczenie emisji komunalno-bytowej DLSmOlPZP Ograniczenie emisji komunikacyjnej DLSmOlMU Sposób działania Zmiana sposobu ogrzewania na ekologiczny: 1. Podłączenia do sieci ciepłowniczej podmiotów ogrzewanych indywidualnie 2. Wymiana nieekologicznych pieców na ogrzewane paliwami ekologicznymi (np. gaz, prąd, ekogroszek) lub na źródła odnawialne (np. pelety, geotermia) Wprowadzenie odpowiednich zapisów do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego: - dla centrum miasta zakaz instalowania kominków - dla nowych budynków jednorodzinnych stosowanie ogrzewania proekologicznego - dla nowych budynków wielorodzinnych włączenia do sieci cieplnej Czyszczenie ulic na mokro w okresie wiosna-jesień Lokalizacja działań (adres, opis obszaru działań itp.) miasto Oława miasto Oława, powiat oławski miasto Oława, miasto Jelcz- Laskowice Planowany termin zakończenia 2020 r. Jednostka realizująca zadanie Burmistrz Miasta Oława, Koszt realizacji działania (tys. PL ) 1) 750+koszt sieci CO 2) Źródła finansowania Własne samorządu, RPO Województwa Dolnośląskiego, właściciele budynków, WFOŚiGW, NFOŚiGW, inne fundusze (w tym europejskie) Nie dotyczy Władze lokalne nie dotyczy nie dotyczy Zadanie realizowane ciągle Burmistrz Miasta Oława, Burmistrz Miasta i Gminy Jelcz - Laskowice PLN/km Własne samorządu BSiPP EKOMETRIA Strona 22

23 Lp. Kierunek \Działania Sposób działania Lokalizacja działań (adres, opis obszaru działań itp.) Planowany termin zakończenia Jednostka realizująca zadanie Koszt realizacji działania (tys. PL ) Źródła finansowania 4 Edukacja ekologiczna DLSmOlEE Prowadzenie kampanii edukacyjnych uświadamiających społeczeństwo o zagrożeniach dla zdrowia związanych z emisją pyłu zawieszonego PM 10 podczas spalania paliw stałych (w tym odpadów) w paleniskach domowych o niskiej sprawności miasto Oława, powiat oławski Zadanie realizowane ciągle Władze lokalne, Marszałek Województwa Dolnośląskiego 150 Własne samorządu, WFOŚiGW BSiPP EKOMETRIA Strona 23

24 3.4 Termin realizacji programu Ze względu na fakt, iż niemożliwe jest terminowe (2005 r.) dotrzymanie standardów jakości powietrza, a zaproponowane działania są kosztowne i mają charakter długoterminowych, termin realizacji programu ustala się na koniec 2020 r. 3.5 Lista działań naprawczych, które nie zostały wytypowane do wdrożenia Poniżej wymieniono te działania naprawcze, które możliwe są do zastosowania, a które z różnych przyczyn nie zostały wytypowane do wdrożenia. Lista tych działań jest ograniczona, ze względu na to, iż głównymi źródłami emisji CO i PM 10 w strefach jest emisja z sektora komunalnego. Tabela 2 Lista działań naprawczych (w zakresie ograniczenia emisji CO i PM10), które nie zostały wytypowane do wdrożenia Działanie naprawcze Wprowadzenie komunikacji tramwajowej Ograniczenie ogrzewania indywidualnego w czasie niekorzystnych sytuacji meteorologicznych Przyczyna jego niezastosowania Ze względu na brak infrastruktury technicznej (brak torów tramwajowych) zadanie to jest nieopłacalne ekonomicznie Niemożliwe ze względów społecznych 3.6 Środki służące ochronie wrażliwych grup ludności, w tym dzieci Podstawowym środkiem służącym ochronie wrażliwych grup ludności jest dotrzymywanie standardów jakości powietrza określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281). Tak więc, jeśli standardy te nie są dotrzymane należy podjąć wszelkie możliwe działania aby poprawić jakość powietrza w strefach. Środkami służącymi ochronie wrażliwych grup ludności są: 1. Przyjęcie i realizacja Programu Ochrony Powietrza; 2. Tworzenie miejsc odpoczynku i zabaw wraz z zielenią miejską na obszarach (dzielnicach) miasta, gdzie nie występują przekroczenia stężeń zanieczyszczeń; 3. Tworzenie sieci monitoringu powietrza w miastach wraz z systemem ostrzegawczym dla ludności; 4. Tworzenie systemu prognoz dla zanieczyszczeń w powietrzu wraz z systemem alertowym dla ludności; BSiPP EKOMETRIA Strona 24

25 5. Informowanie i przestrzeganie ludności, w tym szczególnie dzieci, gdzie i kiedy zanieczyszczenia powietrza (np. szczególnie ruchliwe ulice w godzinach szczytu komunikacyjnego) są groźne dla ich zdrowia, tak aby mogli tych miejsc unikać; 6. Tworzenie obszarów poprawiających lokalny klimat parki, zieleńce ze zbiornikami wodnymi; 7. Utrzymywanie w czystości dróg i chodników - zapobieganie pyleniu wtórnemu, które szczególnie wpływa na komfort poruszania się pieszo wzdłuż ciągów komunikacyjnych; 8. Tworzenie pasów zieleni wzdłuż szczególnie ruchliwych ciągów komunikacyjnych; 9. Edukacja ekologiczna ludności. Podstawowy środkiem służącym ochronie wrażliwych grup ludności jest opracowanie i wdrożenie systemu alarmowego, który służyłby powiadamianiu poszczególnych grup ludzi o występującym zagrożeniu ze strony nadmiernych stężeń zanieczyszczeń w powietrzu. System taki wymaga: funkcjonowania punktów monitoringu powietrza, funkcjonowania sytemu prognoz, funkcjonowania systemu powiadamiania ludności współpracy władz lokalnych, służb mundurowych, służb ochrony środowiska, mediów publicznych. Wdrożenie takiego systemu jest czasochłonne i kosztowne, ale nieuniknione na obszarach, gdzie przekraczane są progi alarmowe stężeń zanieczyszczeń. Bardzo ważne jest, aby mieszkańcy miast (szczególnie ci najmłodsi i najstarsi) mieli dostęp do publicznych miejsc odpoczynku i zabawy, takich, które mogą zapewnić komfort przebywania, to znaczy zlokalizowanych poza strefami z nadmiernymi stężeniami zanieczyszczeń w powietrzu czy z nadmiernym hałasem, odpowiednio urządzonych (zieleń, zbiorniki wodne, możliwość rekreacji) i łatwo dostępnych komunikacją miejską. W większości miast istnieją takie strefy zieleni (parki, lasy), jednak często wymagają one rewitalizacji i poprawy dostępności. Niezwykle istotne w ochronie wrażliwych grup ludności jest odpowiednia edukacja ekologiczna, szczególnie skierowana do osób starszych. Edukacja taka jest często zapewniana najmłodszym w przedszkolach i szkołach, natomiast nie dociera do osób starszych, mających kłopot z poruszaniem się czy korzystaniem z nowoczesnych form komunikacji. Edukacja taka powinna się skupić nie tylko na tym jakie zachowania są ekologiczne, a jakie nie, ale również jak, gdzie i kiedy należy odpoczywać, jakie formy aktywności fizycznej oferują władze lokalne dzieciom i osobom starszym, jak należy reagować na ostrzeżenia o nadmiernych stężeniach itp. BSiPP EKOMETRIA Strona 25

26 4 OBOWIĄZKI I OGRA ICZE IA WY IKAJĄCE Z REALIZACJI PROGRAMU Realizacja Programu Ochrony Powietrza wymaga współpracy wielu stron oraz bieżącej oceny postępów prac. W tym celu określone zostały zakresy kompetencji dla poszczególnych organów administracji i instytucji, bariery prawne inne związane z polityką Państwa uniemożliwiające skuteczne realizowanie Programu oraz obowiązki najwyższych organów władzy w Państwie, a także władz lokalnych. 4.1 Obowiązki wynikające z realizacji programu Obowiązki Rządu Rzeczpospolitej Polskiej: 1. Opracowanie polityki energetycznej Państwa uwzględniającej problemy ochrony powietrza. 2. Likwidacja barier prawnych uniemożliwiających skuteczne realizowanie programów ochrony powietrza, w tym w szczególności: utrudniających prowadzenie przez gminy programów ograniczenia niskiej emisji (PONE), poprzez dofinansowanie wymiany kotłów grzewczych u osób fizycznych, umożliwiających wprowadzanie w miastach stref ograniczonej emisji komunikacyjnej, umożliwiających dofinansowanie eksploatacji proekologicznych systemów grzewczych. 3. Uwzględnienie w polityce fiskalnej, szczególnie dotyczącej płatników podatku dochodowego od osób fizycznych, ulg związanych z instalacją urządzeń powodujących wprowadzanie mniejszych ilości zanieczyszczeń do środowiska. Jednak wyłącznie władze lokalne mają kompetencje i mogą efektywnie przeciwdziałać naruszeniom standardów jakości środowiska, w tym powietrza, poprzez plany zagospodarowania przestrzennego, oceny oddziaływania na środowisko, pozwolenia na emisje, pozwolenia na budowę oraz lokalne uregulowania prawne, np. zachęty finansowe skierowane do osób fizycznych. Istotnym elementem umożliwiającym realizację postanowień Programu ochrony powietrza jest przeniesienie podstawowych założeń i kierunków działania do wszystkich strategicznych dokumentów i polityk na szczeblu województwa, powiatów i gmin. Pozwala to na efektywne i sprawne współdziałanie odpowiedzialnych za jego realizację jednostek organizacyjnych oraz planowe realizowanie przyszłych inwestycji. Marszałek Województwa Dolnośląskiego, w związku z realizacją Programu, jest odpowiedzialny za: administrowanie i nadzór nad bazą danych o emisji, BSiPP EKOMETRIA Strona 26

27 uzupełnianie bazy danych o emisji, zbieranie informacji o stopniu realizacji zadań zapisanych w Programie, przekazywanie Ministrowi Środowiska informacji o realizacji Programu, wystąpienia do Marszałka Sejmu, Kancelarii Rządu lub odpowiednich ministrów w sprawie wprowadzenia stosownych uregulowań prawnych, pozwalających na egzekwowanie działań zawartych w programach ochrony powietrza (np. dotyczących zmiany systemu grzewczego w gospodarstwach domowych, obowiązku zmywania ulic przez zarządzającego drogą). Prezydent miasta Jelenia Góra (miasto na prawach powiatu) i Burmistrz Miasta Oława oraz Starosta Powiatu Oławskiego są zobowiązani do przekazywania organowi przyjmującemu Program informacji o: wydawanych decyzjach, w szczególności: decyzjach administracyjnych zawierających informacje o emisji zanieczyszczeń do powietrza, pozwoleniach na wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza, pozwoleniach zintegrowanych, decyzjach zobowiązujących do wykonywania pomiarów emisji oraz informacji o przyjmowanych w trybie art. 152 ustawy POŚ - zgłoszeniach eksploatacji instalacji, podejmowanych decyzjach dotyczących realizacji działań wynikających z podstawowych kierunków i zakresów działań mających na celu w szczególności ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł bytowokomunalnych, działaniach podjętych w celu wdrożenia zadań wynikających z realizacji naprawczego programu ochrony powietrza. Organ przyjmujący Program wyda uchwałę w sprawie określenia programu ochrony powietrza dla stref: miasto Jelenia Góra oraz powiat oławski. Sprawozdania o wdrożonych działaniach na terenie stref, w celu realizacji zadań wynikających z naprawczego programu ochrony powietrza, Prezydent, Burmistrz i Starosta powinni na bieżąco przekazywać do organu przyjmującego Program. Organ przyjmujący Program powinien kontrolować wykonanie zadań w terminach przewidzianych na ich zakończenie. Coroczne uaktualniane bazy danych emisyjnych (szczególnie wprowadzanie zmian w emisji komunikacyjnej i powierzchniowej) oraz coroczne oceny jakości powietrza wykonywane przez WIOŚ we Wrocławiu pozwolą na bieżącą kontrolę stanu aerosanitarnego w strefach. 4.2 Ograniczenia wynikające z realizacji programu Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska (art. 91 ust. 1) na Marszałku Województwa Dolnośląskiego spoczywa obowiązek opracowania Programu ochrony powietrza, natomiast realizacja Programu znajduje się już w zakresie działań władz samorządowych. BSiPP EKOMETRIA Strona 27

28 Diagnoza istniejącego stanu w zakresie jakości powietrza na terenie analizowanych stref wskazuje, że główną przyczyną przekroczeń poziomów dopuszczalnych tlenku węgla i pyłu zawieszonego PM 10 jest tzw. niska emisja, czyli emisja pochodząca ze spalania paliw w piecach, kotłach domowych, a w drugim rzędzie jest komunikacja. Należy podkreślić, że zarówno stan techniczny dużej ilości kotłów, w których odbywa się spalanie paliw w celach grzewczych jest zły, a jakość paliw (węgla i drewna) jest wysoce niezadowalające. Dodatkowo na terenie Jeleniej Góry często do ogrzewania wykorzystywany jest czeski tzw. ekogroszek, który z prawdziwym ekogroszkiem niewiele ma wspólnego, gdyż jego charakterystyka jest znacznie gorsza, a właściwości spalania zbliżone bardziej do spalania węgla brunatnego. Często dochodzi również do tego spalanie w piecach odpadów z gospodarstw domowych (między innymi butelek PET, kartonów po napojach, odpadków organicznych i innych). Czynniki te w połączeniu z niekorzystnymi warunkami rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w powietrzu, jakie często występują w okresie zimowym (grzewczym) tj. inwersje temperatur, niskie prędkości wiatrów, decydują o występowaniu przekroczeń poziomów normatywnych. Istotną barierę dla wyboru przez mieszkańców niskoemisyjnych systemów ogrzewania stanowi obecna, niestabilna polityka paliwowa państwa oraz wysokie ceny paliw ekologicznych (gazu, oleju opałowego, energii elektrycznej). Ponadto nie ma w polskim prawie mechanizmów umożliwiających wyegzekwowanie od osób fizycznych użytkowania urządzeń grzewczych spełniających określone wymogi w zakresie wielkości emisji substancji do powietrza. Równie istotnym aspektem, stanowiącym o powodzeniu wdrożenia Programu jest zapewnienie źródeł finansowania wskazanych działań. W związku z reformą przeprowadzoną przez Ministra Finansów i likwidacją powiatowych i gminnych funduszy ochrony środowiska (Ustawą z dnia 20 listopada 2009 r. o zmianie ustawy Prawo Ochrony Środowiska oraz niektórych innych ustaw, DZ.U. nr 215, poz.1664) od r. dofinansowanie dla osób fizycznych z tych funduszy nie jest udzielane. W wyniku kolejnej zmiany ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 21 grudni 2010 r. zaistniała możliwość udzielania dotacji celowej z budżetu na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji ekologicznych również dla osób fizycznych lub wspólnot mieszkaniowych. Do barier, które najczęściej się wymienia należą: niestabilność polityki paliwowej państwa, wysokie ceny paliw (gazu, oleju opałowego), wysokie ceny energii elektrycznej, brak jednoznacznych zachęt ze strony państwa dla stosowania paliw ekologicznych (niskoemisyjnych), brak środków finansowych na realizację POP, likwidacja gminnych i powiatowych funduszy ochrony środowiska, brak kooperacji pomiędzy jednostkami wdrażającymi programy ochrony powietrza, co przyczynia się do zmniejszenia efektywności prowadzonych działań, mała skuteczność narzędzi prawnych w zakresie możliwości ograniczania niskiej emisji, w tym brak instrumentów umożliwiających nakładanie obowiązków na osoby fizyczne (np. wymiany kotła) i ich egzekwowania, BSiPP EKOMETRIA Strona 28

29 problem podziału odpowiedzialności pomiędzy powiatem a gminą, starosta nie ma uprawnień do faktycznej realizacji głównych zapisów Programu i nie może zlecić tych zadań gminom, znikomy udział źródeł odnawialnych w pokrywaniu zapotrzebowania na ciepło, niekorzystna struktura cen paliw i małe dochody społeczeństwa, co skutkuje spalaniem odpadów w piecach, przyzwolenie społeczne na spalanie odpadów w piecach domowych, niska świadomość społeczeństwa w zakresie zanieczyszczenia powietrza i skutków zdrowotnych z tym związanych, brak wpływu lokalnych samorządów na lokalne źródła energii odnawialnej (geotermalnej, wodnej). Realizacja Programów Ochrony Powietrza bez wsparcia ze strony państwa (legislacyjnego, organizacyjnego i finansowego) jest znacznie utrudniona. Dlatego warto wskazać pewne wnioski, które ułatwiłyby realizację Programów oraz rozwiązały istniejące problemy: nadanie wyższego priorytetu zagadnieniom ochrony powietrza w działalności funduszy ochrony środowiska i programów finansujących działania w zakresie ochrony środowiska; możliwości dofinansowywania ze źródeł funduszy ochrony środowiska inwestycji w zakresie poprawy jakości powietrza różnej skali (również realizowanych przez osoby fizyczne) oraz uproszczenie procedur przyznawania dotacji, poparcie państwa dla zachowań proekologicznych poprzez odpowiednią politykę fiskalną (np. możliwość odliczeń podatkowych dla stosujących paliwa proekologiczne do ogrzewania), uwzględnienie w polityce ekologicznej państwa zagadnień ochrony powietrza w powiązaniu z warunkami społeczno-ekonomicznymi, zmiany legislacyjne umożliwiające kontrolę i egzekwowanie działań w zakresie ograniczania niskiej emisji, ustalenie priorytetowego zadania w polityce energetycznej Państwa - obniżenie cen ekologicznych nośników energii cieplnej, wprowadzenie zakazu sprzedaży odpadów (pyłu, mułu) powstających przy wydobyciu węgla, którymi często opalane są budynki. 4.3 Monitoring realizacji programu Zagadnienia dotyczące monitorowania realizacji programów ochrony powietrza oraz przekazywania informacji na ten temat do odpowiednich organów administracji zostały zapisane w Prawie Ochrony Środowiska oraz w Rozporządzeniu MŚ z dnia 8 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza. BSiPP EKOMETRIA Strona 29

30 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza 5 pkt. 1 mówi, że w części wyszczególniającej ograniczenia i zadania wynikające z realizacji programu wskazuje się organy administracji właściwe w sprawach: a) przekazywania organowi określającemu program informacji o wydawanych decyzjach, których ustalenia zmierzają do osiągnięcia celów programu; b) wydania aktów prawa miejscowego; c) monitorowania realizacji lub poszczególnych zadań programu. Zatem w każdym z programów powinna znaleźć się informacja i wskazanie, których organów administracji dotyczy określony zakres obowiązków oraz jakie informacje powinny być przekazywane w związku z realizacją programów ochrony powietrza. Ponadto, w Ustawie Prawo Ochrony Środowiska w Art. 94 pkt. 2. mówi się, iż: marszałek województwa przekazuje ministrowi właściwemu do spraw środowiska informację o programach ochrony powietrza, o których mowa w art a. Marszałek województwa, co 3 lata, przekazuje ministrowi właściwemu do spraw środowiska sprawozdanie z realizacji programów ochrony powietrza, o których mowa w art. 91, począwszy od dnia wejścia w życie rozporządzenia w sprawie określenia programu ochrony powietrza do dnia zakończenia realizacji tego programu. 2b. Jeżeli realizacja programu ochrony powietrza jest zaplanowana na okres krótszy niż 3 lata, sprawozdanie, o którym mowa w ust. 2a, marszałek województwa przedkłada najpóźniej 6 miesięcy po zakończeniu realizacji tego programu. Aby marszałek województwa mógł przekazać ministrowi sprawozdanie z realizacji programów, musi otrzymać odpowiednie informacje. Dane te muszą być rzetelne, sprawdzone i odpowiednio usystematyzowane, tak, aby można było stwierdzić, czy podejmowane działania przynoszą pozytywny efekt ekologiczny oraz aby można było oszacować jego wielkość. Oprócz wykazania efektu ekologicznego, takie usystematyzowane informacje mogą w przyszłości służyć do wyboru najbardziej optymalnych (z punktu widzenia ekonomii i efektywności) działań naprawczych. Sprawozdania przedkładane przez Prezydenta, Burmistrza i Starostę będą podstawą do monitorowania przez Marszałka Województwa Dolnośląskiego osiągniętego efektu ekologicznego w zakresie redukcji wielkości emisji w strefie. Realizacja Programu Ochrony Powietrza wymaga współpracy wielu organów administracji i instytucji. Konieczna jest, zatem możliwość bieżącej oceny realizacji programu. W tym celu należy ściśle określić zakres kompetencji i zadań, które przedstawiono w poniższej tabeli. BSiPP EKOMETRIA Strona 30

31 Tabela 3 Zakres kompetencji i zadań organów administracji w ramach realizacji programu ochrony powietrza Zadanie Organ administracji Przekazywana informacja Dokument z którego wynika zadanie Monitorowanie realizacji Marszałek Województwa Projekt uchwały - Program ochrony powietrza Starostowie Przekazanie opinii o programie ochrony powietrza w terminie miesiąca od dnia otrzymania projektu uchwały - Realizacja Programu Ograniczenia Niskiej Emisji Aktualizacja bazy danych o obiektach komunalnych - emisja komunalna Aktualizacja bazy danych o emisji - emisja komunikacyjna Burmistrzowie/ Prezydenci miast Burmistrzowie/ Prezydenci miast Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego Burmistrzowie/ Prezydenci miast Starostowie Zarząd Dróg Wojewódzkich Przekazanie Marszałkowi harmonogramu rzeczowofinansowego realizacji Programu Ograniczenia Niskiej Emisji Zapisy w kierunkach zagospodarowania przestrzennego oraz w planach zagospodarowania przestrzennego o włączaniu nowych inwestycji (budownictwo, przemysł) do sieci cieplnych, tam gdzie to możliwe, w innych przypadkach o stosowaniu paliw proekologicznych. Roczny raport o zmianach w zagospodarowaniu przestrzennym dotyczącym mieszkalnictwa (zmiana przeznaczenia budynków oraz rozbudowa nowych osiedli) Roczny raport o zmianach w zakresie układu komunikacyjnego, wykonywanych pomiarach ruchu na terenie miasta Roczny raport o zmianach w zakresie układu komunikacyjnego, wykonywanych pomiarach ruchu na terenie powiatu: drogi powiatowe i gminne Roczny raport o zmianach w zakresie układu komunikacyjnego, wykonywanych pomiarach Program Ograniczenia Niskiej Emisji (PONE) - Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Plany zagospodarowania przestrzennego Program ochrony powietrza Program ochrony powietrza - Przekazanie Marszałkowi, na koniec lutego za rok poprzedni Przekazanie Marszałkowi, na koniec lutego za rok poprzedni BSiPP EKOMETRIA Strona 31

32 Zadanie Aktualizacja bazy danych o emisji - emisja punktowa Emisja punktowa Ogólna baza danych o emisji Raport z realizacji Programu ochrony powietrza Organ administracji Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Starostowie WIOŚ Marszałek Burmistrzowie/ Prezydenci miast Burmistrzowie/ Prezydenci miast Starostowie Przekazywana informacja ruchu na terenie strefy: drogi wojewódzkie Przekazywanie informacji o planowanych inwestycjach ponadlokalnych Roczny raport o nowych i zmienianych decyzjach i zgłoszeniach dla instalacji na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, decyzjach zobowiązujących do pomiarów emisji, Przekazywanie informacji o nakładanych na podmioty gospodarcze karach za przekroczenia dopuszczalnych wielkości emisji substancji objętych programem ochrony powietrza Monitoring realizacji Programu ochrony powietrza poprzez prowadzenie i aktualizację bazy danych o emisji według spływających informacji oraz informacji posiadanych przez Marszałka Roczny raport z realizacji Programu w zakresie ograniczenia niskiej emisji komunalno-bytowej (wdrożenie programu ograniczenia niskiej emisji) według określonych poniżej wskaźników. Raport ten stanowić będzie równocześnie podstawę do aktualizacji bazy emisji komunalnej Roczny raport z realizacji Programu w zakresie ograniczenia emisji komunikacyjnej według określonych poniżej wskaźników Roczny raport z realizacji Programu w zakresie ograniczenia emisji z istotnych źródeł: punktowych Dokument z którego wynika zadanie Program ochrony powietrza program ochrony powietrza Monitorowanie realizacji Przekazywanie na bieżąco Przekazanie Marszałkowi, na koniec lutego za rok poprzedni Zgodnie z uprawnieniami ustawowymi Corocznie aktualizowana baza danych Przekazanie Marszałkowi, na koniec lutego za rok poprzedni BSiPP EKOMETRIA Strona 32

33 Zadanie Raport z realizacji Programu ochrony powietrza Ocena skutków podjętych działań Organ administracji Marszałek Województwa WIOŚ Przekazywana informacja (technologicznych, energetycznych), powierzchniowych (składowiska odpadów, materiałów sypkich, oczyszczalnie ścieków) komunikacyjnych według określonych poniżej wskaźników Wykonanie okresowej analizy przebiegu realizacji Programu ochrony powietrza i przekazanie Ministrowi właściwemu do spraw środowiska sprawozdania z realizacji Programu ochrony powietrza co 3 lata Podjęcie ewentualnych działań korygujących Coroczny raport: Ocena jakości powietrza w województwie dolnośląskim Dokument z którego wynika zadanie art. 94 ust. 2a Prawo ochrony środowiska Monitorowanie realizacji Minister Środowiska Uchwała Sejmiku Województwa - WIOŚ: monitoring Obowiązki ustawowe jakości powietrza W celu przekazywania informacji o programie należy wykorzystać następujące wskaźniki realizacji programu w ciągu roku (w okresie sprawozdawczym): 1. Odnośnie emisji punktowej: a) liczba i rodzaj wybudowanych nowych źródeł technologicznych [szt.], b) liczba i rodzaj wybudowanych nowych źródeł energetycznych [szt.], c) liczba i rodzaj obiektów energetycznych zmodernizowanych w celu poprawy sprawności cieplnej źródeł, zakres modernizacji - % ograniczenia emisji poszczególnych zanieczyszczeń [szt.], d) liczba i rodzaj zainstalowanych, nowych urządzeń redukujących wielkość emisji pyłu, % redukcji [szt.], e) liczba i rodzaj instalacji, z których wielkość emisji zanieczyszczeń została zredukowana wskutek zastosowania najlepszych dostępnych technik (BAT), % redukcji [szt.], f) liczba podmiotów gospodarczych, dla których wydano nowe pozwolenia na emisję [szt.], g) sumaryczna wielkość emisji zanieczyszczeń z nowo uruchomionych instalacji, w podziale na obszar miejski i pozamiejski [szt.], h) liczba podmiotów, które wdrożyły system zarządzania środowiskowego, w tym system zapewniający podniesienie efektywności energetycznej instalacji i efektywnej gospodarki materiałowo-surowcowej [szt.], i) liczba skontrolowanych emitorów przemysłowych opalanych paliwem stałym (węgiel, drewno, koks) [szt.], BSiPP EKOMETRIA Strona 33

34 2. Odnośnie emisji powierzchniowej: a) długość wybudowanych lub zmodernizowanych ciepłociągów [m], b) ilość nowych węzłów cieplnych [szt.], c) liczba budynków (w podziale na nowo budowane i istniejące) podłączonych do miejskiej sieci ciepłowniczej [szt.], d) długość wybudowanych gazociągów [m], e) liczba nowych stacji redukcyjnych gazu [szt.], f) liczba przyłączy gazowych podłączonych dla celów grzewczych i bytowych [szt.], g) liczba nowych budynków i lokali mieszkalnych ogrzewanych ze źródeł ciepła opalanych paliwem gazowym [szt.], h) liczba zlikwidowanych kotłowni, palenisk domowych opalanych paliwem stałym (węgiel, koks) [szt.], i) liczba oraz rodzaj obiektów (jednorodzinny, wielorodzinny, bloki) poddanych termomodernizacji (w tym wymiana stolarki okiennej) [szt.], j) liczba skontrolowanych gospodarstw domowych w zakresie posiadania umów na wywóz odpadów [szt.]. 3. Odnośnie emisji liniowej: a) długość dróg wybudowanych celem przeniesienia ruchu komunikacyjnego poza obszary miast lub ich centra [km], b) liczba i rodzaj zmian w organizacji ruchu komunikacyjnego zwiększających płynność ruchu [szt.], c) długość dróg poddanych modernizacji (naprawy, utwardzenia) [km], d) długość wybudowanych ścieżek rowerowych [m], e) ilość i rodzaj modernizacji dokonanych w taborze komunikacji miejskiej (np. wymiana taboru, wprowadzanie paliw niskoemisyjnych itp.) [szt.]. Na podstawie przekazywanych sprawozdań z realizacji działań naprawczych, a także w oparciu o wyniki pomiarów zanieczyszczeń powietrza prowadzonych przez Dolnośląskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, Marszałek Województwa Dolnośląskiego powinien dokonywać co 3 lata szczegółowej oceny wdrożenia Programu ochrony powietrza dla stref, która powinna sugerować ewentualną korektę kierunków działań i poszczególnych zadań. Ocena powinna być poparta wynikami modelowania matematycznego, jako metody wspomagającej i uzupełniającej techniki pomiarowe. W celu ułatwienia przekazywania informacji oraz ich usystematyzowania poniżej zamieszczono propozycje ankiet dla odpowiednich rodzajów emisji. BSiPP EKOMETRIA Strona 34

35 Tabela 4 Ankieta sprawozdawcza dotycząca działań w zakresie ograniczania emisji powierzchniowej Miasto/dzielnica lub gmina/adres.. Łącznie ŁĄCZNIE KOSZTY [PLN] Długość nowo położonych gazociągów [m] Długość nowo położonej sieci cieplnej [m] Liczba zlikwidowanych tradycyjnych kotłów węglowych [szt.] W tym wymienione na źródła: [szt.]/powierzchnia użytkowa lokalu [m 2 ] Msc gaz elektryczne olej biomasa Węglowe retortowe Inne (jakie) Termomodernizacje ilość budynków [szt.]/powierzchnia lokali [m 2 ] Tabela 5 Ankieta sprawozdawcza dotycząca działań w zakresie ograniczania emisji liniowej Miasto/gmina/ Adres r drogi/nazwa ulicy Długość nowo wybudowanych odcinków [km] Długość zmodernizowanych/ wyremontowanych odcinków [km] Długość utwardzonych odcinków [km] Długość nowo wybudowanych ścieżek rowerowych [m] Długość nowo uruchomionych linii autobusowych.. ŁĄCZNIE ŁĄCZNIE KOSZTY [PLN] Tabela 6 Ankieta sprawozdawcza dotycząca działań w zakresie ograniczania emisji punktowej Miasto/ gmina.. ŁĄCZNIE ŁĄCZNIE KOSZTY [PLN] azwa jednostki/adres Filtry odpylające Liczba [szt.] Redukcja [%] Likwidacja kotłów węglowych [szt.] W tym wymienione na źródła [szt.] Msc gaz elektryczne olej biomasa Węglowe retortowe Inne (jakie) Wdrożenie BAT Tabela 7 Ankieta sprawozdawcza w zakresie innych działań wynikających z harmonogramów działań Miejscowość/ Gmina/Adres. Kod działania Opis działania Opis realizacji w roku sprawozdawczym Wskaźniki ilościowe dla realizacji działania Wykonanie działania w roku sprawozdawczym [%] Łączne koszty [PL ] BSiPP EKOMETRIA Strona 35

36 4.4 Analiza możliwości wdrożenia działań krótkoterminowych Podstawy prawne Potrzeba realizacji planów działań krótkoterminowych wynika z Prawa Ochrony Środowiska i z Dyrektywy CAFE. Niestety istnieje istotna rozbieżność między oboma dokumentami wynikająca z zapisów art , na które powołuje się art. 92 ust.1 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska. Z poniższych zapisów wynika, że plany działań krótkoterminowych nie wykonuje się dla stref, dla których wykonywane są programy ochrony powietrza. Tę sprzeczność usunąć ma planowana nowelizacja POŚ. POŚ Art Wojewódzki inspektor ochrony środowiska, w terminie do dnia 31 marca każdego roku, dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w danej strefie za rok poprzedni oraz odrębnie dla każdej substancji dokonuje klasyfikacji stref, w których poziom odpowiednio: przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji; mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji; nie przekracza poziomu dopuszczalnego; przekracza poziom docelowy; nie przekracza poziomu docelowego; przekracza poziom celu długoterminowego; nie przekracza poziomu celu długoterminowego. Art W przypadku ryzyka występowania przekroczeń dopuszczalnych lub alarmowych poziomów substancji w powietrzu w danej strefie sejmik województwa, po zasięgnięciu opinii właściwego starosty, określi, w drodze uchwały, plan działań krótkoterminowych, w którym ustala się działania mające na celu: 1) zmniejszenie ryzyka wystąpienia takich przekroczeń; 2) ograniczenie skutków i czasu trwania zaistniałych przekroczeń. 2. Plan działań krótkoterminowych powinien w szczególności zawierać: 3) listę podmiotów korzystających ze środowiska, obowiązanych do ograniczenia lub zaprzestania wprowadzania z instalacji gazów lub pyłów do powietrza; 4) sposób organizacji i ograniczeń lub zakazu ruchu pojazdów i innych urządzeń napędzanych silnikami spalinowymi; 5) sposób postępowania organów, instytucji i podmiotów korzystających ze środowiska oraz zachowania się obywateli w przypadku wystąpienia przekroczeń; 6) określenie trybu i sposobu ogłaszania o zaistnieniu przekroczeń. 3. Przepisów ust. 1 i 2 oraz art. 93 w zakresie obowiązku określania planu działań krótkoterminowych w przypadku wystąpienia przekroczenia dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu oraz obowiązku wdrażania tych planów nie 1 w brzmieniu ustalonym przez art. 1 pkt 35 lit. a ustawy, o której mowa w odnośniku 5. BSiPP EKOMETRIA Strona 36

37 stosuje się do stref, o których mowa w art. 89 ust. 1 pkt. 1, w odniesieniu do substancji, których poziomy są przekroczone. Art Marszałek województwa niezwłocznie powiadamia społeczeństwo oraz podmioty, o których mowa w art. 92 ust. 2 pkt. 1, w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie, o ryzyku wystąpienia przekroczeń dopuszczalnych albo alarmowych poziomów substancji w powietrzu oraz o wystąpieniu przekroczeń dopuszczalnych, docelowych albo alarmowych poziomów substancji. 2. Powiadomienie powinno zawierać w szczególności: 1) datę, godzinę i obszar, na którym wystąpiło ryzyko przekroczenia albo przekroczenie, oraz przyczyny tego stanu; 2) prognozy zmian poziomów substancji w powietrzu łącznie z przyczynami tych zmian, obszaru, którego dotyczy, oraz czasu trwania przekroczenia albo ryzyka jego wystąpienia; 3) wskazanie grup ludności wrażliwych na przekroczenie oraz środki ostrożności, które mają być przez nie podjęte; 4) informację o obowiązujących ograniczeniach i innych środkach zaradczych. Dyrektywa CAFE (19) Należy opracować plany działania określające, jakie środki krótkoterminowe mają być zastosowane w przypadku zagrożenia przekroczenia jednego lub kilku progów alarmowych w celu obniżenia czasu jego trwania. W przypadku, gdy zagrożenie dotyczy, co najmniej jednej wartości dopuszczalnej lub wartości docelowej, państwa członkowskie mogą, w stosownych przypadkach, sporządzić plany działań krótkoterminowych. W odniesieniu do ozonu takie plany działań krótkoterminowych powinny uwzględniać przepisy decyzji Komisji 2004/279/WE z dnia 19 marca 2004 r. dotyczącej wskazówek do wprowadzania w życie dyrektywy 2002/3/WE Parlamentu Europejskiego i Rady odnoszącej się do ozonu w otaczającym powietrzu (4). 10) próg alarmowy oznacza poziom substancji w powietrzu, powyżej którego istnieje zagrożenie dla zdrowia całej ludności, wynikające z krótkotrwałego narażenia na działanie zanieczyszczeń i w przypadku, którego państwa członkowskie podejmują natychmiastowe działania; Artykuł 19 Środki wymagane w przypadku przekroczenia progów informowania lub progów alarmowych W przypadku przekroczenia progu informowania lub któregokolwiek z progów alarmowych, określonych w załączniku XII, państwa członkowskie podejmują odpowiednie kroki w celu informowania społeczeństwa za pośrednictwem radia, telewizji, prasy lub Internetu. Państwa członkowskie przekazują Komisji wstępne informacje dotyczące zarejestrowanych poziomów i okresów, w których próg alarmowy lub próg informowania został przekroczony. Artykuł 24 Plany działań krótkoterminowych BSiPP EKOMETRIA Strona 37

38 1. W przypadku, gdy w określonej strefie lub aglomeracji istnieje zagrożenie, że poziomy zanieczyszczeń w powietrzu przekroczą jeden lub kilka progów alarmowych, o których mowa w załączniku XII, państwa członkowskie opracowują plany określające krótkoterminowe działania, podejmowane w celu ograniczenia zagrożenia lub skrócenia czasu występowania przekroczenia. W przypadku, gdy to zagrożenie dotyczy, co najmniej jednej wartości dopuszczalnej lub wartości docelowej określonej w załącznikach VII, XI i XIV, państwa członkowskie mogą w miarę potrzeby sporządzać plany działań krótkoterminowych. Jednak w razie zagrożenia związanego z przekroczeniem progu alarmowego ustalonego dla ozonu w załączniku XII sekcja B państwa członkowskie opracowują plany działań krótkoterminowych tylko w przypadku gdy uznają, że istnieje znacząca możliwość ograniczenia zagrożenia, czasu jego występowania lub stopnia przekroczenia, przy uwzględnieniu warunków geograficznych, klimatycznych i ekonomicznych. Opracowując plany działań krótkoterminowych, państwa członkowskie biorą pod uwagę decyzję 2004/279/WE. L 152/10 PL Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Plany działań krótkoterminowych, o których mowa w ust. 1, mogą, w zależności od indywidualnych przypadków, obejmować skuteczne działania niezbędne do kontrolowania i, w razie konieczności, ograniczania działalności, która przyczynia się do wystąpienia ryzyka przekroczenia wartości dopuszczalnych lub docelowych, lub progów alarmowych. Plany te mogą obejmować środki w odniesieniu do ruchu drogowego, prac budowlanych, statków na kotwicy oraz wykorzystywania zakładów i produktów przemysłowych oraz ogrzewania domowego. W ramach tych planów można również rozważać konkretne środki służące ochronie wrażliwych grup ludności, w tym dzieci. 3. Po sporządzeniu planu działań krótkoterminowych państwa członkowskie udostępniają je i informują odpowiednie organizacje, takie jak organizacje ochrony środowiska, organizacje konsumenckie oraz organizacje reprezentujące interesy wrażliwych grup ludności, inne właściwe instytucje zajmujące się ochroną zdrowia i odpowiednie federacje przemysłowe, zarówno o wynikach swoich badań w zakresie wykonalności i zakresie poszczególnych planów działań krótkoterminowych, jak i informują o ich wdrożeniu. 4. Komisja po raz pierwszy przed dniem 11 czerwca 2010 r., a następnie w regularnych odstępach publikuje przykłady najlepszych praktyk sporządzania planów działań krótkoterminowych, w tym przykłady najlepszych praktyk z zakresu ochrony wrażliwych grup ludności, w tym dzieci. Tabela 8 Alarmowe poziomy niektórych substancji w powietrzu, oznaczenie numeryczne oraz okresy dla, których uśrednia się wyniki pomiarów (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. r 47 Lp. azwa substancji (numer CAS) a) Okres uśredniania wyników pomiarów 1 Dwutlenek azotu Jedna godzina 400 b) ( ) 2 Dwutlenek siarki Jedna godzina 500 b) ( ) 3 Ozon c) Jedna godzina 240 ( ) 4 Pył zawszony PM godziny 200 d) Alarmowy poziom substancji w powietrzu [µg/m 3 ] BSiPP EKOMETRIA Strona 38

39 Objaśnienia: a) Oznaczenie numeryczne substancji według Chemical Abstracts Service Registry Number. b) Wartość występująca przez trzy kolejne godziny w punktach pomiarowych reprezentujących jakość powietrza na obszarze o powierzchni co najmniej 100 km 2 albo na obszarze strefy zależnie od tego, który z tych obszarów jest mniejszy. c) Wartość progowa informowania społeczeństwa o ryzyku wystąpienia poziomów alarmowych wynosi 180 µg/m 3. d) Wartość progowa informowania społeczeństwa o ryzyku wystąpienia przez trzy kolejne doby niekorzystnych skutków zdrowotnych Organizacja systemu działań krótkoterminowych Jak widać Ustawodawca przewidział funkcjonowanie systemu działań krótkoterminowych wyłącznie w oparciu o wyniki pomiarów. Oznacza to, że reakcja następować będzie po wystąpieniu zagrożenia lub w trakcie jego występowania. Dlatego należałoby poszerzyć system o prognozy krótkoterminowe stężeń i uwzględnianie rezultatów prognoz przy podejmowaniu decyzji. Proponowany moduł prognoz powinien pracować w skali miast i uwzględniać zarówno prognozę meteorologiczną jak i prognozę emisji. Organizację proponowanego systemu przedstawiono na poniższym rysunku. BSiPP EKOMETRIA Strona 39

40 PLAN DZIAŁAŃ KRÓTKOTERMINOWYCH POMIARY AUTOMATYCZNE STĘŻEŃ ZANIECZYSZCZEŃ SYSTEM PROGNOSTYCZY SYSTEM DZIAŁAŃ KRÓTKOTERMINOWYCH SYSTEM POWIADAMIANIA SPOŁECZEŃSTWA WYSTĄPIENIE STĘŻENIA ALARMOWEGO PROGNOZA WYSTĄPIENIA STĘŻENIA ALARMOWEGO OGRANICZENIA I DZIAŁANIA KRÓTKOTERMINOWE DLA PRZEMYSŁU I BUDOWNICTWA OGRANICZENIA I DZIAŁANIA KRÓTKOTERMINOWE DLA KOMUNIKACJI OGRANICZENIA I DZIAŁANIA KRÓTKOTERMINOWE DLA DZIAŁALNOŚCI KOMUNLANEJ POWIADOMIENIE SPOŁECZEŃSTWA O WYSTĄPIENIU STĘŻENIA ALARMOWEGO POWIADOMIENIE ODPOWIEDNICH ORGANÓW POINFORMOWANIE ODPOWIEDNICH ORGANÓW POWIADOMIENIE WRAŻLIWYCH GRUP LUDNOŚCI (DZIECI, CHORYCH, STRASZYCH) O SPOSOBIE POSTĘPOWANIA OGŁOSZENIE ALARMU PRZYGOTOWANIE DO OGŁOSZENIA ALARMU BSiPP EKOMETRIA Strona 40

41 W przypadku ryzyka występowania przekroczeń dopuszczalnych lub alarmowych poziomów substancji w powietrzu, w myśl art. 24 ww. Dyrektywy powinien zostać opracowany plan działań krótkoterminowych, za którego określenie zgodnie z art. 92 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska tekst ujednolicony (Dz. U. Nr 25, poz.150) odpowiedzialny jest sejmik województwa. Plan działań krótkoterminowych powinien zawierać w szczególności: listę podmiotów korzystających ze środowiska obowiązanych do ograniczenia lub zaprzestania wprowadzania z instalacji gazów lub pyłów do powietrza; sposób organizacji i ograniczeń lub zakazu ruchu pojazdów i innych urządzeń napędzanych silnikami spalinowymi; sposób postępowania organów, instytucji i podmiotów korzystających ze środowiska oraz zachowania się obywateli w przypadku wystąpienia przekroczeń; określenie trybu i sposobu ogłaszania o zaistnieniu przekroczeń. Plan działań krótkoterminowych W aktualnym stanie prawnym (zgodnie z Prawem ochrony środowiska), nie ma możliwości uchwalenia tzw. planów działań krótkoterminowych dla stref, dla których przekroczone zostały poziomy dopuszczalne zanieczyszczeń i dla których należy opracować program ochrony powietrza. ie ma więc możliwości ogłoszenia alarmu smogowego wraz z ograniczeniem ruchu pojazdów, wstrzymaniem funkcjonowania zakładów przemysłowych itp. Obecnie w Ministerstwie Środowiska trwają prace nad zmianą ustawy Prawo ochrony środowiska w zakresie implementacji dyrektywy w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza w Europie (tzw. dyrektywa CAFE), w ramach której wprowadzony zostanie również obowiązek przyjmowania planów działań krótkoterminowych w drodze uchwały Sejmiku. Dlatego poniższe rozważania należy traktować jako podstawę do przyszłej uchwały, po wprowadzeniu zmian w Ustawie Prawo Ochrony Środowiska. Obecnie nie wiadomo jakie obowiązki zostaną przydzielone poszczególnym organom w zakresie działań krótkoterminowych oraz jakie działania będą prawnie możliwe, więc możliwe jest, iż poniższy plan będzie musiał zostać zmodyfikowany. Ponadto po uchwaleniu planu działań krótkoterminowych należy przeprowadzić w całym województwie kampanię informacyjną dla społeczeństwa, na temat sposobu i zakresu działania tegoż planu. Działania krótkoterminowe można podzielić na 3 typy: działania informacyjne, podające zalecenia, co do zachowań sprzyjających obniżaniu emisji dwutlenku azotu; działania te powinny zostać podejmowane już w przypadku przekroczenia progu wartości dopuszczalnych; działania doraźne konkretne działania podejmowane w okresach podwyższonych stężeń, a dotyczące głównie zachowań ludności, np. promocja przemieszczania się komunikacją miejską czy zakaz używania spalinowego sprzętu ogrodniczego itp. BSiPP EKOMETRIA Strona 41

42 działania bezpośrednie działania kategoryczne, podejmowane przy współpracy z Centrum Zarządzania Kryzysowego, a mające na celu sterownie emisją, wynikające z punktu 1 i 2 ust. 2 art. 92 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska. Do działań informacyjnych można zaliczyć: informowanie społeczeństwa o przekroczeniach dopuszczalnych stężeń CO lub PM 10 o okresie uśredniania odpowiednio 8 godzin i 24 godziny, zalecenia do korzystania z komunikacji miejskiej lub korzystania z roweru zamiast samochodów osobowych, zalecenia co do omijania obszarów z podwyższonymi stężeniami, zalecenia do pozostawania w domu dla osób starszych, dzieci i osób z chorobami układu oddechowego. Do działań doraźnych można zaliczyć: zalecenia do korzystania z komunikacji miejskiej lub korzystania z roweru zamiast samochodów osobowych, zakaz używania spalinowego sprzętu ogrodniczego, zakaz palenia odpadów zielonych w ogrodach, zalecenia dotyczące ilości osób w samochodach osobowych (więcej niż jedna osoba), wprowadzenie kierowania ruchem przez Policję, w celu upłynnienia ruchu. Do działań bezpośrednich można zaliczyć: zamknięcie ulic dla ruchu ciężarowego i wyznaczenie objazdów, nakaz korzystania z komunikacji miejskiej w danym dniu komunikacja powinna być bezpłatna, zakaz używania spalinowego sprzętu ogrodniczego, zakaz palenia odpadów zielonych w ogrodach, zakaz ruchu w obszarach wystąpienia ponadnormatywnych stężeń miasta konieczność wyznaczenia objazdów, nakaz ograniczenia produkcji w zakładach emitujących zanieczyszczenie, którego stężenia przekraczają wartości alarmowe. Działania informacyjne i doraźne można i należy wprowadzać na terenie całej strefy w której wystąpiły przekroczenia wartości dopuszczalnych (krótkoterminowych, tj. 1 lub 24 godzinnych) lub alarmowych substancji w powietrzu. Natomiast zasięg działań bezpośrednich należy ograniczać do tych obszarów w strefie, w których wystąpiły stany alarmowe. Działania bezpośrednie niosą za sobą poważne skutki finansowe tak dla osób prawnych jaki i fizycznych, więc ich wdrożenie i zasięg muszą być uzasadnione. W związku z tym, iż przekroczenia wartości dopuszczalnych lub alarmowych substancji w powietrzu w większości przypadków występują na terenie aglomeracji i miast i jednocześnie skutki zanieczyszczeń dotykają duże populacje ludzkie w tych miastach Prezydenci/Burmistrzowie Miast powinni zostać zobligowani do: BSiPP EKOMETRIA Strona 42

43 przygotowania list zakładów przemysłowych, które w razie nadmiernego zanieczyszczenia powietrza będą zobowiązane do ograniczenia produkcji, powiadomienia wybranych zakładów o możliwych restrykcjach, przekazania listy zakładów Wojewodzie, przygotowania wraz z lokalnymi służbami porządkowymi planów organizacji ruchu drogowego zawierających objazdy najbardziej ruchliwych dróg w mieście, przekazania planów organizacji ruchu drogowego Wojewodzie. Marszałek Województwa Dolnośląskiego powinien przygotować odpowiednią stronę internetową, na której będą zamieszczane pisemne komunikaty alarmowe w przypadku wystąpienia w poszczególnych powiatach ryzyka przekroczeń poziomów alarmowych zanieczyszczeń w powietrzu oraz komunikaty ostrzegawcze w przypadku wystąpienia ryzyka przekroczeń poziomów dopuszczalnych zanieczyszczeń. Informacje o istnieniu takiej strony muszą trafić do wszystkich powiatów, gmin i miast na terenie województwa. Obowiązki poszczególnych organów: Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska: na bieżąco monitoruje sytuację zanieczyszczeń powietrza w województwie, niezwłoczne powiadamia Marszałka Województwa Dolnośląskiego i Wojewodę Dolnośląskiego o wystąpieniu lub ryzyku wystąpienia przekroczeń wartości dopuszczalnych lub alarmowych substancji w powietrzu oraz określa obszar jakiego to powiadomienie dotyczy nazwa strefy i konkretny obszar w strefie, niezwłocznie powiadamia Marszałka Województwa Dolnośląskiego oraz Wojewodę Dolnośląskiego o spadku stężeń zanieczyszczeń poniżej progu alarmowego lub poniżej wartości dopuszczalnej. Marszałek Województwa Dolnośląskiego po uzyskaniu informacji od Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska: niezwłocznie powiadamia Starostę(tów) powiatu, Burmistrza lub Prezydenta miasta w którym wystąpiło przekroczenie o zaistniałej sytuacji, niezwłocznie zamieszcza powiadomienie o przekroczeniu oraz o zaleceniach dla ludności na stronie internetowej województwa, niezwłocznie wysyła powiadomienie o przekroczeniu oraz o zaleceniach dla ludności do lokalnego radia i telewizji, niezwłocznie powiadamia Starostę(tów) powiatu, w którym wystąpiło przekroczenie o spadku stężeń zanieczyszczeń poniżej progu alarmowego lub poniżej wartości dopuszczalnej, niezwłocznie zamieszcza powiadomienie o spadku stężeń zanieczyszczeń poniżej progu alarmowego lub poniżej wartości dopuszczalnej, niezwłocznie wysyła powiadomienie o spadku stężeń zanieczyszczeń poniżej progu alarmowego lub poniżej wartości dopuszczalnej. BSiPP EKOMETRIA Strona 43

44 Wojewoda Dolnośląski (służby zarządzania kryzysowego): w przypadku zaistnienia konieczności wprowadzenia działań bezpośrednich powiadamia odpowiednie służby lokalne (z obszaru gdzie wystąpiły przekroczenia): Policję, Straż Pożarną, Straż Miejską o zaistniałej sytuacji i koniecznych działaniach, które należy podjąć, koordynuje wdrażanie działań bezpośrednich i wspomaga służy lokalne, po informacji od Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska odwołuje stan alarmowy i działania bezpośrednie. Starosta Powiatu, Prezydent lub Burmistrz Miasta na obszarze, którego wystąpiło stężenia alarmowe substancji: niezwłocznie powiadamiają szpitale, szkoły, przedszkola i żłobki znajdujące się na terenie zagrożonym o stanie alarmowym, niezwłocznie zamieszcza powiadomienie o stanie alarmowym oraz o zaleceniach dla ludności na stronie internetowej powiatu/miasta wspomagają służby lokalne w prowadzonych działaniach bezpośrednich Ogłoszenie na stronie internetowej oraz w radio i telewizji lokalnej powinno zawierać: termin wystąpienia przekroczenia stężeń dopuszczalnych lub alarmowych, określenie substancji zanieczyszczającej, określenie jakiego obszaru dotyczy ogłoszenie, określenie przewidywanego okresu występowania przekroczeń, zalecenia i zarządzenia dla ludności. Sposób zachowania się obywateli w przypadku wystąpienia przekroczeń stężeń dopuszczalnych substancji w powietrzu lub wartości alarmowych substancji: stosować się do zaleceń i nakazów organów samorządowych oraz instytucji porządkowych, starać się nie przebywać na powietrzu oraz nie wietrzyć mieszkań, w obszarach, gdzie występują nadmierne stężenia, dzieci przedszkolne i żłobkowe nie powinny być wyprowadzane na spacer w dniach i na terenach, gdzie występują nadmierne stężenia zanieczyszczeń, w miarę możliwości należy ograniczyć własną emisję zanieczyszczeń, poprzez: zaniechanie korzystania z samochodów osobowych, ograniczenie spalania węgla w piecach, nie palenie ognisk w ogrodach, nie używanie grilli, nie używanie kosiarek spalinowych. BSiPP EKOMETRIA Strona 44

45 5 UZASAD IE IE ZAKRESU OKREŚLO YCH I OCE IO YCH ZAGAD IEŃ 5.1 Uwarunkowania wynikające z dokumentów, planów i programów krajowych, wojewódzkich oraz miejscowych Program ochrony powietrza jest jednym z elementów polityki ekologicznej danego obszaru, tak, więc zaproponowane w nim działania muszą być zintegrowane z istniejącymi krajowymi, wojewódzkimi i lokalnymi planami, programami, strategiami. Program powinien wpisywać się w realizację celów makroskalowych oraz celów regionalnych i lokalnych. Konieczne jest przy tym uwzględnienie uwarunkowań gospodarczych, ekonomicznych i społecznych. Na stan aerosanitarny danego terenu (tworzenie się lokalnych obszarów przekroczeń) oddziałuje nie tylko emisja zanieczyszczeń, ale również sposób zagospodarowania przestrzennego obszaru, pokrycie terenu, lokalne możliwości przewietrzania itp. Natomiast możliwości zmian w wielkości i rodzaju emisji (np. z indywidualnych palenisk domowych, czy z komunikacji) są silnie uzależnione od istniejących zapisów w strategii rozwoju miast (powiatów), w planach zagospodarowania przestrzennego, a także od planów rozwoju komunikacji, możliwości rozwoju sieci energetycznych, czy gazowych, od planowanych inwestycji oraz możliwości finansowych władz lokalnych i podmiotów gospodarczych. W ramach tworzenia naprawczego programu dla Jeleniej Góry i powiatu oławskiego przeanalizowano poniższe dokumenty krajowe, wojewódzkie i miejscowe. Poniżej przedstawiono te informacje z poszczególnych dokumentów i planów, które są znaczące dla wniosków zawartych w programie ochrony powietrza dla analizowanych stref Plany krajowe Główną zasadą polityki ekologicznej państwa polskiego jest przyjęta w Konstytucji RP zasada zrównoważonego rozwoju, której podstawowym założeniem jest takie prowadzenie działań we wszystkich dziedzinach gospodarki i życia społecznego, aby zachować zasoby i walory środowiska w jak najlepszym stanie, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej. Zaktualizowana Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju opracowana przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych (Warszawa, październik 2005 r.) jest aktualizacją Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju wykonanej przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych pod kierunkiem prof. Jerzego Kołodziejskiego, przyjętej w dniu 5.X.1999 r. przez Radę Ministrów oraz w dniu 17.XI.2000 r. przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. Nr 26, poz.432). Koncepcja jest podstawowym dokumentem określającym politykę przestrzennego zagospodarowania państwa, w perspektywie najbliższych 20 lat (w horyzoncie 2025 r.). Określa wymagania z zakresu ochrony środowiska i zabytków, z uwzględnieniem obszarów podlegających ochronie. BSiPP EKOMETRIA Strona 45

46 arodowa Strategia Spójności określa priorytety, obszary i system wdrażania funduszy unijnych Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności na lata Cel strategiczny NSS to zapewnienie warunków do wzrostu konkurencyjności gospodarki. Jego realizacja odbywa się poprzez Programy Operacyjne (zarządzane przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego) oraz 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (zarządzanych przez zarządy województw). Celem Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko jest wzrost atrakcyjności inwestycyjnej regionów Polski poprzez rozwój infrastruktury przy uwzględnianiu zasad ochrony środowiska, zdrowia społeczeństwa, zachowania tożsamości kulturowej i rozwoju spójności terytorialnej. W programie tym określono 14 osi priorytetowych: Gospodarka wodno-ściekowa; Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi; Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska; Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych; Transeuropejskie sieci transportowe; Transport przyjazny środowisku; Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe; Infrastruktura drogowa w Polsce wschodniej; Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku; Bezpieczeństwo energetyczne; Kultura i dziedzictwo kulturowe; Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia; Pomoc techniczna dla wsparcia procesu zarządzania programem upowszechniania wiedzy na temat wsparcia ze środków UE; Pomoc techniczna dla wsparcia zdolności instytucjonalnych w instytucjach uczestniczących we wdrażaniu priorytetów współfinansowania z funduszu spójności. Istotne znaczenie dla działań na rzecz ochrony powietrza mają dokumenty strategiczne zatwierdzone przez Radę Ministrów i Sejm Rzeczypospolitej Polskiej: II Polityka ekologiczna państwa (przyjęta przez RM r., a przez Sejm r.). Podstawowym celem nowej polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju (mieszkańców, infrastruktury społecznej i zasobów przyrodniczych), przy założeniu, że strategia zrównoważonego rozwoju Polski pozwoli na wdrażanie takiego modelu tego rozwoju, który zapewni na tyle skuteczną regulację i reglamentację korzystania ze środowiska, aby rodzaj i skala tego korzystania realizowane przez wszystkich użytkowników nie stwarzały zagrożenia dla jakości i trwałości przyrodniczych zasobów. Cele polityki ekologicznej: 1) W sferze racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych: Racjonalizacja użytkowania wody; Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji; BSiPP EKOMETRIA Strona 46

47 Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych; Ochrona gleb; Wzbogacanie i racjonalna eksploatacja zasobów leśnych; Ochrona zasobów kopalin. 2) W zakresie jakości środowiska: Gospodarowanie odpadami; Stosunki wodne i jakość wód; Jakość powietrza. Zmiany klimatu; Stres miejski. Hałas i promieniowanie; Bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne; Nadzwyczajne zagrożenia środowiska; Różnorodność biologiczna i krajobrazowa. Cechami charakterystycznymi nowej polityki w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami są: zwiększenie liczby zanieczyszczeń objętych przeciwdziałaniem mającym zmniejszyć lub ograniczyć ich emisję i niekorzystne oddziaływanie na środowisko (do głównych należą substancje bezpośrednio zagrażające życiu i zdrowiu ludzi, takie jak metale ciężkie i trwałe zanieczyszczenia organiczne, substancje degradujące środowisko i pośrednio wpływające na zdrowie i warunki życia, takie jak dwutlenek siarki, tlenki azotu, amoniak, lotne związki organiczne i ozon przyziemny, substancje wpływające na zmiany klimatyczne, takie jak dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu, HFCs, SF 6, PFCs, a także substancje niszczące warstwę ozonową, kontrolowane przez Protokół Montrealski); konsekwentne przechodzenie na likwidację zanieczyszczeń u źródła, poprzez zmiany nośników energii (ze szczególnym uwzględnieniem źródeł energii odnawialnej), stosowanie czystszych surowców i technologii (zgodnie z zasadą korzystania z najlepszych dostępnych technik i dostępnych metod) oraz minimalizację zużycia energii i surowców; coraz szersze normowanie emisji w przemyśle, energetyce i transporcie; coraz szersze wprowadzanie norm produktowych, ograniczających emisję do powietrza zanieczyszczeń w rezultacie pełnego cyklu życia produktów i wyrobów - od wydobycia surowców, poprzez ich przetwarzanie, wytwarzanie nowych produktów i wyrobów oraz ich użytkowanie, aż do przejścia w formę odpadów. Polityka ekologiczna państwa w latach z perspektywą do roku jest dokumentem strategicznym, który przez określenie celów i priorytetów ekologicznych wskazuje kierunek działań koniecznych dla zapewnienia właściwej ochrony środowisku naturalnemu. Wśród priorytetów polityki ekologicznej znajdują się następujące działania: 2 Dokument rządowy BSiPP EKOMETRIA Strona 47

48 wspieranie platform technologicznych i ekoinnowacyjności w ochronie środowiska, przywrócenie podstawowej roli miejscowym planom zagospodarowania przestrzennego, jako podstawy lokalizacji inwestycji, zwiększenie retencji wody, opracowanie krajowej strategii ochrony gleb, promocja wykorzystania metanu z pokładu węgla, ochrona atmosfery, ochrona wód, gospodarka odpadami, modernizacja systemu energetycznego. Polityka ekologiczna państwa podejmuje wyzwania, w tym dotyczące: realizacji założeń dyrektywy unijnej CAFE, dotyczącej ograniczenia emisji pyłów i o konieczności redukcji o 75 % ładunku azotu i fosforu w oczyszczanych ściekach komunalnych, sporządzania map akustycznych dla wszystkich miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców i opracowania planów walki z hałasem, prac nad dokumentem dotyczącym nadzoru nad chemikaliami dopuszczonymi na rynek, czyli o wdrażaniu rozporządzenia REACH. Głównym zadaniem jest dążenie do spełnienia przez RP zobowiązań wynikających z Traktatu Akcesyjnego oraz z dwóch dyrektyw unijnych: Dyrektywy LCP, z której wynika, że limity emisji z dużych źródeł energii, o mocy powyżej 50 MWc, w 2010 r. mają wynieść dla SO tys., dla NOx tys. ton, a dla roku 2012 dla SO tys. ton, dla NOx tys. ton oraz Dyrektywy CAFE, dotyczące pyłu drobnego o granulacji 10 mikrometrów (PM 10 ) oraz 2,5 mikrometra (PM 2,5 ). Do roku 2016 zakłada się także całkowitą likwidację emisji substancji niszczących warstwę ozonową przez wycofanie ich z obrotu i stosowania na terytorium Polski. Kierunki działań w latach dalsza redukcja emisji SO 2, NOx i pyłu drobnego z procesów wytwarzania energii; zadanie to jest szczególnie trudne dlatego, że struktura przemysłu energetycznego Polski jest głównie oparta na spalaniu węgla i nie można jej zmienić w ciągu kilku lat, możliwie szybkie uchwalenie nowej polityki energetycznej Polski do 2030 r., w której zawarte będą mechanizmy stymulujące zarówno oszczędność energii, jak i promujące rozwój odnawialnych źródeł energii; te dwie metody bowiem w najbardziej radykalny sposób zmniejszają emisję wszelkich zanieczyszczeń do środowiska, jak też są efektywne kosztowo i akceptowane społecznie; Polska zobowiązała się do tego, aby udział odnawialnych źródeł energii w 2010 r. wynosił nie mniej niż 7,5%, a w 2020 r. - 14% (wg Komisji Europejskiej udział powinien być nie mniejszy niż 15%); tylko przez szeroką promocję korzystania z tych źródeł, wraz z zachętami ekonomicznymi i organizacyjnymi Polska może wypełnić te cele, modernizacja systemu energetycznego, która musi być podjęta jak najszybciej nie tylko ze względu na ochronę środowiska, ale przede wszystkim ze względu BSiPP EKOMETRIA Strona 48

49 na zapewnienie dostaw energii elektrycznej; decyzje o modernizacji bloków energetycznych i całych elektrowni powinny zapadać przed rokiem 2010 ze względu na długi okres realizacji inwestycji w tym sektorze; może tak się stać jedynie przez szybką prywatyzację sektora energetycznego i związanym z nią znacznym dopływem kapitału inwestycyjnego, podjęcie działań związanych z gazyfikacją węgla (w tym także z gazyfikacją podziemną) oraz z techniką podziemnego składowania dwutlenku węgla; dopiero dzięki uruchomieniu pełnego pakietu ww. działań można liczyć na wypełnienie przez Polskę zobowiązań wynikających z ww. dyrektyw, opracowanie i wdrożenie przez właściwych marszałków województw programów naprawczych w 161 strefach miejskich, w których notuje się przekroczenia standardów dla pyłu drobnego PM 10 i PM 2,5 zawartych w Dyrektywie CAFE. Za programy te, polegające głównie na eliminacji niskich źródeł emisji oraz zmniejszenia emisji pyłu ze środków transportu, odpowiedzialne są władze samorządowe. 10 listopada 2009 r. Rada Ministrów przyjęła uchwałę w sprawie Polityki Energetycznej Polski do roku 2030, która zastąpiła dotychczasową Politykę Energetyczną Polski do roku Jest to dokument, który zawiera pakiet działań, mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego, konkurencyjności gospodarki, jej efektywności energetycznej oraz ochrony środowiska. Za najistotniejsze zasady polityki energetycznej uważa się: zasadę harmonijnego gospodarowania energią w warunkach społecznej gospodarki rynkowej, pełną integrację polskiej energetyki z europejską i światową, wypełnianie zobowiązań traktatowych Polski, zasadę rynku konkurencyjnego z niezbędną administracyjną regulacją w obszarach, w których mechanizmy rynkowe nie działają oraz wspomaganie rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii (OZE). W nowej Polityce Energetycznej Polski do 2030 roku wskazano podstawowe kierunki polskiej polityki energetycznej, opisując je, jako następujące priorytety: poprawa efektywności energetycznej, wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii, dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej, rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw, rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii, ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. Głównym celem polityki energetycznej w obszarze wytwarzania i przesyłania energii elektrycznej oraz ciepła jest zapewnienie ciągłego pokrycia zapotrzebowania na energię przy uwzględnieniu maksymalnego możliwego wykorzystania krajowych zasobów oraz przyjaznych środowisku technologii. W zakresie ograniczenia oddziaływania energetyki na środowisko nowa polityka energetyczne identyfikuje główne celami jako: ograniczenie emisji CO 2 do 2020 roku przy zachowaniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa energetycznego, BSiPP EKOMETRIA Strona 49

50 ograniczenie emisji SO 2 i NO x oraz pyłów (w tym PM 10 i PM 2,5 ) do poziomów wynikających z obecnych i projektowanych regulacji unijnych, ograniczanie negatywnego oddziaływania energetyki na stan wód powierzchniowych i podziemnych, minimalizacja składowania odpadów poprzez jak najszersze wykorzystanie ich w gospodarce, zmiana struktury wytwarzania energii w kierunku technologii niskoemisyjnych. Strategia rozwoju energetyki odnawialnej (przyjęta przez RM r., a przez Sejm r.) zakłada wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 7,5% w 2010 r. i do 14% w 2020 r. w strukturze zużycia nośników pierwotnych. Krajowy Program Zwiększania Lesistości Aktualizacja 2003 r., Warszawa, maj 2003 r. jest modyfikacją KPZL, przyjętego przez Radę Ministrów RP w dniu r. Jest to dokument strategiczny, będący instrumentem polityki leśnej w zakresie kształtowania przestrzeni przyrodniczej kraju. Jego głównym celem jest stworzenie warunków do zwiększenia lesistości Polski do 30% w r i 33% w 2050 r., zapewnienie optymalnego przestrzenno-czasowego rozmieszczenia zalesień oraz ustalenie priorytetów ekologicznych i gospodarczych oraz preferencji zalesieniowych gmin. Dokument ten zawiera ogólne wytyczne sporządzania regionalnych planów przestrzennego zagospodarowania w dziedzinie zwiększania lesistości. Strategia Rozwoju Transportu na lata (projekt) ukierunkowuje działania na zapewnienie sprawnych połączeń transportowych dla intensyfikacji wymiany handlowej w ramach europejskiego rynku, poprawę dostępności głównych aglomeracji miejskich kraju, wspomaganie rozwoju regionów, poprawę bezpieczeństwa w transporcie, redukowanie niekorzystnych oddziaływań transportu na środowisko. Proponowane przez tę Strategię, w obrębie województwa kujawsko-pomorskiego, zadania inwestycyjne: budowa autostrady A-1, modernizacja odcinków dróg krajowych nr 1, 5 i 10, modernizacji linii kolejowych E-65 i nr 353, rozbudowa portu lotniczego w Bydgoszczy, budowa obwodnic miast: Brodnicy, Szubina i Torunia, są w nim niezbędne i od wielu lat oczekiwane. Mają one zasadnicze znaczenie dla poprawy zewnętrznej dostępności regionu, dla jego spójności terytorialnej, a tym samym międzyregionalnej konkurencyjności Plany wojewódzkie Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku została przyjęta przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego uchwałą Nr XLVIII/649/2005 z dnia 30 listopada 2005 roku. Dokument określa cele i priorytety polityki rozwoju, prowadzonej na terenie regionu. Cel nadrzędny wyznaczony w Strategii brzmi: Podniesienie poziomu życia mieszkańców Dolnego Śląska oraz poprawa konkurencyjności regionu przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju BSiPP EKOMETRIA Strona 50

51 Zaproponowane priorytety odwołują się do podziału na kategorie celów sfery gospodarczej, przestrzennej i społecznej. Cel w sferze przestrzennej to: Zwiększenie spójności przestrzennej i infrastrukturalnej regionu i jego integracja z europejskimi obszarami wzrostu. W ramach tak określonego celu zakłada się stymulowanie i umacnianie integracji przestrzennej oraz infrastrukturalnej Dolnego Śląska z Polską i Unią Europejską oraz wewnątrz regionu, aktywną ochronę wartości przyrodniczych i kulturowych oraz kształtowanie środowiska przyrodniczego Dolnego Śląska w oparciu o zasady ekorozwoju. Wyznaczone w Strategii działania zbieżne z celami Programu Ochrony Powietrza to: Poprawa jakości powietrza atmosferycznego poprzez budowę sprawnego systemu monitorowania jakości powietrza atmosferycznego, dążenie do realizacji działań poprawiających jego jakość na obszarach dotychczas charakteryzujących się niskimi walorami oraz zacieśnianie współpracy międzyregionalnej i międzynarodowej. Propagowanie wiedzy ekologicznej. Zapewnienie warunków przestrzennych i odpowiednich warunków ekologicznych dla utrzymania i rozwoju funkcji uzdrowiskowych. Monitoring wszystkich elementów środowiska. Rozbudowa i modernizacja sieci rozdzielczej. Wykorzystanie źródeł energii odnawialnej z preferencją dla elektrowni wodnych. Sukcesywna gazyfikacja terenów osadniczych. Rozbudowa i modernizacja systemów grzewczych oraz alternatywnych źródeł ciepła. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego został przyjęty uchwałą Sejmiku Województwa Dolnośląskiego w dniu 30 sierpnia 2002 roku. Dokument wyznacza cele, zasady realizacji i kierunki polityki przestrzennej dla podstawowych systemów zagospodarowania regionu. Określono w nim: cele strategiczne związane z rozwojem przestrzennym województwa, określając w nich m.in.: aktywną ochronę wartości przyrodniczych i kształtowanie środowiska przyrodniczego prowadzące do realizacji ekorozwoju, ochronę dziedzictwa kulturowego oraz zapewnienie warunków dla zapobiegania awariom i klęskom żywiołowym oraz ochronę przed ich skutkami, priorytety polityki przestrzennej województwa kierunki polityki przestrzennej dla tzw. obszarów problemowych Dokument określa też zasady organizacji struktury przestrzennej województwa uznając za nadrzędne wymagania z zakresu ochrony środowiska przyrodniczego i ochrony dóbr kultury z uwzględnieniem obszarów podlegających szczególnej ochronie, wymagania w zakresie ochrony przeciwpowodziowej. W zakresie gospodarowania przestrzenią zakłada: ochronę bogatego i różnorodnego dziedzictwa kulturowego województwa poprzez kształtowanie struktur przestrzennych umożliwiających ochronę krajobrazu kulturowego, obiektów zabytkowych oraz wskazania działań dla udostępnienia tych zasobów społeczeństwu, BSiPP EKOMETRIA Strona 51

52 ochronę i racjonalne kształtowanie cennych zasobów środowiska przyrodniczego poprzez kształtowanie struktur przestrzennych nie naruszających jego walorów oraz umożliwiających aktywną ochronę jego wartości prowadzących do realizacji ekorozwoju. Program ochrony środowiska województwa dolnośląskiego na lata z uwzględnieniem lat został przyjęty przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego Uchwała nr LIV/969/10 z dnia 29 kwietnia 2010 r. Nadrzędny cel Programu sformułowano następująco: Dążenie do osiągnięcia zrównoważonego i trwałego rozwoju Województwa Dolnośląskiego poprzez poprawę stanu środowiska przyrodniczego, zachowanie jego istotnych walorów, utrzymanie ładu przestrzennego i rozwój infrastruktury ochrony środowiska. W zakresie ochrony jakości powietrza Program określa jako cel strategiczny trwałą poprawę jakości powietrza atmosferycznego. W Programie wyznaczono też cele krótko- i długoterminowe. Cele krótkoterminowe do roku 2011: 1. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza pochodzących ze źródeł komunalnych, szczególnie tzw. niskiej emisji. 2. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza pochodzących ze źródeł przemysłowych. 3. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza pochodzących ze źródeł komunikacyjnych. 4. Wzmocnienie monitoringu jakości powietrza. Cel długoterminowy do roku 2015: Utrzymanie wartości stężeń poszczególnych zanieczyszczeń powietrza co najmniej na poziomie określonym prawem lub poniżej tego poziomu. W odniesieniu do celów krótkoterminowych sformułowano następujące kierunki działań: ograniczanie emisji zanieczyszczeń ze źródeł komunalnych, ograniczanie emisji zanieczyszczeń ze źródeł przemysłowych, ograniczanie emisji zanieczyszczeń ze źródeł komunikacyjnych, ograniczenie występowania przekroczeń dopuszczalnych poziomów stężeń zanieczyszczeń powietrza. 5.2 Klimat województwa W województwie dolnośląskim występuje klimat umiarkowany o cechach oceanicznych. Charakteryzuje się względnie łagodnymi zimami i niezbyt upalnymi latami. Najsilniejszy wpływ na zróżnicowanie warunków klimatycznych wywiera urozmaicona rzeźba terenu, a zwłaszcza znacząca różnica wysokości poszczególnych części obszaru ( m n.p.m.). Obszar województwa dolnośląskiego odznacza się dużym zróżnicowaniem stosunków termicznych, szczególnie w Sudetach. Najwyższe wartości średniej rocznej temperatury powietrza, wyznaczonej w latach , występują na Nizinie Śląsko- BSiPP EKOMETRIA Strona 52

53 Łużyckiej i Nizinie Śląskiej (Legnica 8,8 o C; Wrocław 8,7 o C). Są to tereny zaliczane do najcieplejszych w Polsce. Wielkości średnich sum rocznych opadów atmosferycznych w województwie dolnośląskim wahają się pomiędzy mm (wg internetowego atlasu Polski) w zależności od wysokości nad poziomem morza oraz rzeźby terenu. Pionowy gradient opadów rocznych, wyznaczony z okresu , wynosi 66 mm/100 m. Nieznaczna modyfikacja klimatu przez czynnik antropogeniczny, uwarunkowana zmieniającym się aktualnie charakterem podłoża i składu chemicznego atmosfery, formuje osobliwe cechy klimatu miejskiego aglomeracji wrocławskiej oraz miast Legnicy i Jeleniej Góry. 5.3 Wpływ substancji objętych programem na środowisko i zdrowie ludzi Źródła pochodzenia tlenku węgla w powietrzu Tlenek węgla (CO, nazwa zwyczajowa czad,) jest to nieorganiczny związek chemiczny. Ma silne własności toksyczne. W temperaturze pokojowej jest to bezbarwny, bezwonny i niedrażniący gaz. Jest trudno rozpuszczalny w wodzie. Tlenek węgla ma nieco mniejszą gęstość od powietrza, jako produkt spalania paliw (czad) powstaje jednak w mieszaninie z ciężkim dwutlenkiem węgla, co sprawia, że spaliny mają sumaryczną gęstość większą od powietrza i gromadzą się w dolnych partiach pomieszczeń. Jest to gaz palny, na powietrzu pali się niebieskim płomieniem tworząc dwutlenek węgla. W naturze występuje w gazach kopalnianych. Tlenek węgla jest gazem powstającym w wyniku niepełnego spalania węgla i substancji, które w swym składzie węgiel posiadają. Ma zastosowanie w wielu procesach przemysłowych. Jest składnikiem: gazu generatorowego gazu wodnego gazu wielkopiecowego gazu świetlnego Źródła naturalne CO to: erupcje wulkanów, naturalne pożary roślinności, w których temperatura dochodzi do 1000, oceany, w niewielkich ilościach jest także produkowany w organizmach żywych ma działanie przeciwzapalne, jest naturalnym antagonistą tlenku azotu[8][9]. Źródła antropogenie CO to: większość wysokotemperaturowych procesów technologicznych, w których paliwem jest przede wszystkim węgiel i ropa naftowa (przemysł energetyczny, hutniczy, chemiczny), tlenek węgla ma właściwości redukujące, co wykorzystywane jest w hutnictwie, spaliny samochodowe (silniki spalinowe). BSiPP EKOMETRIA Strona 53

54 powstaje także przez spalanie węgla w niewystarczającej ilości tlenu (jest to źródło czadu w urządzeniach grzewczych oraz podczas pożarów), spalanie odpadów rolniczych, zielonych, podczas redukcji pary wodnej węglem w temperaturze kilkuset stopni, palenie tytoniu. Zatrucie tlenkiem węgla (popularnie nazywane zaczadzeniem) jest najczęściej spotykanym zatruciem gazowym. Przyczyny zatruć tlenkiem węgla: pożary budynków wadliwe lub użytkowane w pomieszczeniach o niesprawnej wentylacji, piecyki gazowe, węglowe i inne zatrucia przemysłowe zatrucia samobójcze spaliny silnikowe Prawidłowo spalany węgiel dostarcza gazów spalinowych zawierających ok. 1% czadu. Poziom ten nie jest niebezpieczny dla człowieka. W warunkach niedostatecznego dotlenienia paleniska, spaliny mogą zawierać nawet 30% tlenku węgla. Czad wchłania się drogą oddechową w ilości zależnej od jego stężenia w powietrzu, częstości oddechów (wentylacji płuc) i czasu narażenia. Wydalany jest tą samą drogą, w stanie niezmienionym. Jego trujące działanie polega na łączeniu się z hemoglobiną i innymi metaloproteinami zawierającymi żelazo. Połączenie hemoglobiny z tlenkiem węgla nazywane karboksyhemoglobiną tworzy się 210 razy łatwiej i charakteryzuje się znacznie większą trwałością niż połączenie z tlenem, co powoduje że transport tlenu z płuc do tkanek jest drastycznie zmniejszony. Dochodzi do niedotlenienia tkanek. Poza tym tlenek węgla zwiększa stabilność połączenia hemoglobiny z tlenem przez co utrudnia oddawania tlenu tkankom, co jeszcze bardziej pogłębia efekt niedotlenienia. Na skutek działania czadu w pierwszej kolejności ulegają uszkodzeniu narządy najbardziej wrażliwe na niedotlenienie czyli układ krążenia i ośrodkowy układ nerwowy. W cięższych zatruciach dochodzi do zaburzenia gospodarki węglowodanowej, krwawień w różnych narządach i wystąpienia rozległych obszarów martwiczych. Już wdychanie powietrza ze stężeniem 0,16% objętościowego CO, powoduje po dwóch godzinach zgon. O ile przy większych stężeniach (pow. 0,32%) pierwszymi objawami zatrucia jest silny ból głowy i wymioty, to mniejsze stężenia powodują przy względnie krótkim wdychaniu jedynie słaby ból głowy i zapadanie w śpiączkę, jednak i te stężenia powodują po dłuższym kontakcie śmierć. Szczególnie istotne skutki zdrowotne wywołuje krótka ekspozycja na zanieczyszczenie, dlatego nie ustalono wartości stężeń dla dłuższego okresu czasu (roku). Nie stwierdzono szkodliwego wpływu CO na środowisko naturalne. Ale zachodzi oddziaływanie pośrednie w wyniku utleniania tlenku węgla powstaje dwutlenek węgla, czyli gaz cieplarniany. Ponadto w cyklu utleniania CO, w obecności NO x może powstawać ozon, który wpływa negatywnie na roślinność. BSiPP EKOMETRIA Strona 54

55 Źródła pochodzenia pyłu PM 10 w powietrzu Pył zawieszony jest mieszaniną bardzo drobnych cząstek stałych i ciekłych, które mogą pochodzić z emisji bezpośredniej (pył pierwotny) lub też powstają w wyniku reakcji między substancjami znajdującymi się w atmosferze (pył wtórny). Prekursorami pyłów wtórnych są przede wszystkim tlenki siarki, tlenki azotu i amoniak. Pył zawieszony może zawierać substancje toksyczne takie jak wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (m.in. benzo(a)piren), metale ciężkie oraz dioksyny i furany. Źródła pyłu zawieszonego w powietrzu można podzielić na antropogeniczne i naturalne. Wśród antropogenicznych wymienić należy: źródła przemysłowe (energetyczne spalanie paliw i źródła technologiczne), transport samochodowy (pył ze ścierania oraz pył unoszony), spalanie paliw w sektorze bytowo-gospodarczym. Źródła naturalne to przede wszystkim: pylenie roślin, erozja gleb, wietrzenie skał aerozol morski. Czynnikiem sprzyjającym szkodliwemu oddziaływaniu pyłu na zdrowie jest przede wszystkim wielkość cząstek. W pyle zawieszonym całkowitym (TSP), ze względu na wielkość cząstek, wyróżnia się frakcje o ziarnach: powyżej 10 µm oraz poniżej 10 µm (pył zawieszony PM 10 ). Z badań epidemiologicznych prowadzonych w aglomeracji górnośląskiej wynika, iż wzrost stężenia zanieczyszczeń pyłowych PM 10 o 10 µg/m 3 powoduje kilkuprocentowy wzrost zachorowań na choroby górnych dróg układu oddechowego, w tym astmy. W skład frakcji PM 10 wchodzi frakcja o średnicy ziaren poniżej 2,5 µm (pył zawieszony PM 2,5 ). Według najnowszych raportów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) frakcja PM 2,5 uważana jest za wywołującą poważne konsekwencje zdrowotne, ponieważ ziarna o tak niewielkich średnicach mają zdolność łatwego wnikania do pęcherzyków płucnych, a stąd do układu krążenia. Największe zawartości frakcji PM 2,5 w TSP w Polsce występują w przypadku procesów produkcyjnych (ok. 54%), oraz w sektorze komunalno-bytowym (ok. 35%). Analizując udział frakcji pyłu PM 2,5 w pyle PM 10 warto zwrócić uwagę, że jest on największy przy transporcie drogowym, gdzie stanowi ok. 90%. Należy przy tym podkreślić, że znaczna część emisji pyłu z transportu drogowego pochodzi z procesów innych niż spalanie paliw, do których zaliczyć można np. ścieranie opon i hamulców oraz ścieranie nawierzchni dróg i unoszenie. Jak wynika z raportów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), długotrwałe narażenie na działanie pyłu zawieszonego PM 2,5 skutkuje skróceniem średniej długości życia. Szacuje się, że życie przeciętnego mieszkańca Unii Europejskiej jest krótsze z tego powodu o ponad 8 miesięcy. Jest to równoznaczne z 3,6 milionami lat życia traconych każdego roku w przeliczeniu na wszystkich mieszkańców UE. Życie przeciętnego Polaka, w stosunku do mieszkańca UE, jest krótsze o kolejne 2 miesiące z uwagi na występujące w naszym kraju większe zanieczyszczenie pyłem aniżeli wynosi średnia dla krajów Unii. Krótkotrwała ekspozycja na wysokie stężenia pyłu PM 2,5 jest równie niebezpieczna, powodując wzrost BSiPP EKOMETRIA Strona 55

56 liczby zgonów z powodu chorób układu oddechowego i krążenia oraz wzrost ryzyka nagłych przypadków wymagających hospitalizacji. Powyższe fakty znalazły swoje odzwierciedlenie w dyrektywie w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (dyrektywa CAFE) zadecydowano o włączeniu pyłu PM 2,5 do pakietu podstawowych zanieczyszczeń mierzonych w ramach monitoringu prowadzonego przez państwa członkowskie, a także wyznaczono bardzo ambitne i trudne do osiągnięcia cele względem redukcji tego zanieczyszczenia. Należy podkreślić, że pyły oddziałują szkodliwie nie tylko na zdrowie ludzkie, ale także na roślinność, gleby i wodę. 5.4 Charakterystyka techniczno - ekologiczna najważniejszych instalacji i urządzeń emitujących CO i pyłu PM 10 na terenie stref Zmiana struktury oraz spadek znaczenia przemysłu na rzecz wzrostu znaczenia sektora usług w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku spowodowała istotne obniżenie emisji ze źródeł przemysłowych. Głównymi przyczynami tych zmian było: zmniejszenie produkcji, modernizacja technologii przemysłowych i wprowadzanie nowoczesnych rozwiązań, instalowanie urządzeń redukujących emisje, poprawa jakości paliwa używanego w dużych elektrociepłowniach, zaostrzanie przepisów związanych z emisją zanieczyszczeń z dużych instalacji energetycznych i przemysłowych. Bardzo dynamicznie narasta problem z zanieczyszczeniami transportowymi. W ciągu ostatnich 5 lat tj. w okresie natężenie ruchu na sieci dróg krajowych zwiększyło się o 22%, w tym wzrost na drogach międzynarodowych wyniósł 21%, zaś na pozostałych drogach krajowych 23%. Wskaźnik wzrostu ruchu w latach na drogach międzynarodowych wyniósł 1,06, a na pozostałych drogach krajowych 1,34. W 2010 roku wraz ze wzrostem znaczenia dróg w układzie funkcjonalnym wzrastał procentowy udział w ruchu samochodów ciężarowych z przyczepami i bez przyczep. 3 Wzrost liczby samochodów, a co za tym idzie częstsze migracje ludności, zły stan nawierzchni oraz powstawanie nowych odcinków dróg wiążą się ze wzrostem emisji między innymi pyłu unoszonego. Stężenia pochodzące od tego typu emisji zależą od jakości nawierzchni jezdni, ilości pojazdów, ich wagi, a przede wszystkim od sposobu utrzymania jezdni. Problem jest tym większy, że ilość używanych samochodów z roku na rok rośnie, a Polska jest ciągle w trakcie budowy nowoczesnej sieci drogowej, która umożliwiłaby płynne przemieszczanie się ciągle rosnącej liczby pojazdów. Brak autostrad, dróg szybkiego ruchu i obwodnic miast szczególnie negatywnie odbija się na stanie atmosfery w dużych miastach. Sytuację pogarszają jeszcze fatalnej jakości drogi lokalne (wąskie, zły stan techniczny, brak 3 Synteza wyników GPR 2010 ( pdf) BSiPP EKOMETRIA Strona 56

57 osobnych pasów ruchu dla komunikacji miejskiej), źle zorganizowany i nie dotowany transport publiczny, zła organizacja ruchu, brak ścieżek rowerowych. Jednocześnie nadal istnieje duży problem emisji pyłu zawieszonego i tlenku węgla z niepełnego spalania - z ogrzewania indywidualnego. Niska emisja oraz emisja z komunikacji są przykładami powszechnego korzystania ze środowiska. Zgodnie z rozporządzeniem MŚ z dnia 8 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza Dz. U. Nr 38 poz pkt. 7, bazy emisji dla Jeleniej Góry zostały opracowane na podstawie analizy następujących dokumentów: pozwoleń na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wykazów rodzajów i ilości substancji wprowadzanych do powietrza, sporządzanych w ramach systemu opłat za korzystanie ze środowiska, danych znajdujących się w Krajowym Rejestrze Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń, raportów o oddziaływaniu przedsięwzięć na środowisko, polityk, strategii, planów i programów, o których mowa w art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska, opisów technik i technologii dotyczących ograniczania wprowadzania substancji do powietrza. Konstruując program naprawczy dla miasta Jelenia Góra i powiatu oławskiego wzięto pod uwagę ładunki emisji ze wszystkich możliwych źródeł antropogenicznych i naturalnych, również tych zlokalizowanych poza obszarem strefy. W celu stworzenia baz emisji wykorzystano szereg dokumentów (pozwoleń zintegrowanych, pozwoleń na emisje pyłów i gazów do powietrza, zgłoszeń instalacji, informacji o ruchu, o ludności, o użytkowaniu terenu) uzyskanych z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, starostw powiatowych w województwie. Ze względu na rodzaj i zasięg wpływu oraz na wykonywane obliczenia modelowe utworzono następujące bazy emisji za 2009 r.: emisję punktową pochodzącą ze źródeł przemysłowych technologicznych i energetycznych, emisję powierzchniową niską emisję z palenisk domowych, emisję liniową związaną z komunikacją samochodową. Wyżej wymienione bazy emisji zostały utworzone przez Wykonawcę i przekazane Zamawiającemu w formie elektronicznej. Bazy te zostały utworzone w celu wykorzystania ich do obliczenia rozkładów stężeń zanieczyszczeń i wykonania bilansów emisji. Bilanse zanieczyszczeń CO i PM 10, pochodzące od podmiotów korzystających ze środowiska, podano w podziale na emisję napływową, emisję ze strefy. Wpływ emisji powierzchniowej i komunikacyjnej oraz niskiej emisji punktowej (o wysokości emitora do 30 m), a co za tym idzie zasięg imisji od nich pochodzących, ogranicza się do kilku lub kilkunastu kilometrów od źródła. Z tego względu emisję ze wszystkich typów źródeł analizowano wewnątrz strefy oraz w pasie 30 km wokół niej. Poza tym pasem brano pod uwagę wpływ emisji punktowej z emitorów o wysokości powyżej 30 m z całego terenu województwa dolnośląskiego. BSiPP EKOMETRIA Strona 57

58 Bardzo istotnym elementem w stężeniach pyłu PM 10 i tlenku węgla są przemiany chemiczne. Zastosowany do obliczeń rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń model CALPUFF jest wyposażony w schemat przemian chemicznych związków siarki i azotu MEZOPUFF. Dla potrzeb programu ochrony powietrza dla strefy powiat oławski model CALPUFF skonfigurowano włączając przemiany chemiczne oraz depozycje: suchą i mokrą. Jest to podstawowy warunek prawidłowego wyznaczenia stężeń pyłu zawieszonego. 5.5 Analiza stanu zanieczyszczenia powietrza Modelowanie rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń Do obliczeń rozkładu stężeń zanieczyszczeń tlenkiem węgla na obszarze strefy miasto Jelenia Góra i pyłem zawieszonym PM 10 w strefie powiat oławski użyto modelu CALMET/CALPUFF. W ramach opracowania programu, obliczenia rozkładów stężeń wykonano w oparciu o uzupełnioną bazę emisji i dane meteorologiczne za 2009 rok. Uzupełnieniom i uszczegółowieniu podlegały informacje dotyczące wszystkich typów emisji. Obliczenia modelem CALPUFF wykonano w podziale na typy źródeł: punktowe, powierzchniowe i liniowe. Dodatkowo źródła podzielono na te zlokalizowane na terenie stref i poza nimi (pas 30 km dla źródeł powierzchniowych, liniowych, punktowych oraz całe województwo dla źródeł punktowych o wysokości powyżej 30 m i napływ spoza województwa). Takie rozwiązanie umożliwia niezależne wyznaczenie stężeń pochodzących od dowolnego typu emisji, a w konsekwencji do wyznaczenia udziałów imisji pochodzącej od każdego typu źródeł w imisji całkowitej oraz powierzchni przekroczeń i liczby ludności narażonej na ponadnormatywne stężenia zanieczyszczeń, w całości i dla różnych typów źródeł. Model CALMET/CALPUFF został opracowany w Earth Tech, Inc. w Kalifornii i jest modelem obłoku ostatniej generacji uwzględniającym rzeźbę terenu oraz czasową i przestrzenną zmienność warunków meteorologicznych w trzech wymiarach. Jest to wielowarstwowy, niestacjonarny model w układzie Lagrange a, przygotowany do obliczania stężeń wielu substancji, który może wyznaczać wpływ pól meteorologicznych zmiennych w czasie i w przestrzeni na transport, przemiany i depozycję zanieczyszczeń. CALPUFF może wykorzystywać informacje z trójwymiarowych pól meteorologicznych lub z pojedynczej stacji naziemnej w formacie zgodnym z modelem ISC3 lub CTDM. Zawiera moduły umożliwiające opcjonalnie uwzględnienie transportu zanieczyszczeń nad obszarami wodnymi, wpływu dużych zbiorników wodnych (morza), obmywania budynków, suchej i mokrej depozycji oraz prostych przemian chemicznych. Ponadto odznacza się dużą wrażliwością na przestrzenne charakterystyki środowiska oraz zmienność pola meteorologicznego. Model CALPUFF przyjmuje informacje o emisji ze źródeł: punktowych (o stałej bądź zmiennej emisji), liniowych (o stałej bądź zmiennej emisji), powierzchniowych (o stałej bądź zmiennej emisji). Model uwzględnia niestacjonarną (o parametrach zmiennych w czasie) emisję i warunki meteorologiczne trójwymiarowe pola meteorologiczne (wiatr, temperatura, BSiPP EKOMETRIA Strona 58

59 ciśnienie, itp.), przestrzenną zmienność wysokości warstwy mieszania, szorstkości, prędkości konwekcyjnej, długości Monina-Obuchowa, opadu, pionowej i poziomej turbulencji. Zdolność uwzględniania czasowej i przestrzennej zmienności pól meteorologicznych decyduje o zasięgu modelu określanym od kilkudziesięciu metrów do kilkuset kilometrów odległości źródło receptor. Waga zasięgu modelu (powyżej 300 km) jest silnie podkreślona w podstawowym dokumencie dla programów ochrony powietrza, jakim są Zasady sporządzania naprawczych programów ochrony powietrza w strefach, opracowanym w 2003 r. przez Ministerstwo Środowiska. W rozdziale 7, na str. 12 autorzy piszą: Źródła emisji odpowiedzialne za występowanie stężeń o wartościach wyższych niż ustalone kryteria mogą być zlokalizowane w granicach danej strefy, na terenie poza strefą z występującymi przekroczeniami, ale w województwie obejmującym daną strefę lub znajdować się poza granicami województwa. W każdym przypadku niezbędne będzie ustalenie przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń w strefie. Zasięg przestrzenny analiz, w wielu sytuacjach, nie będzie mógł być ograniczony jedynie do strefy ze stwierdzonymi obszarami przekroczeń stężeń zanieczyszczeń. Niezbędne będzie wówczas dokonanie analiz w skali całego województwa, a niekiedy, szczególnie gdy obszar przekroczeń położony jest w pobliżu granic województwa, niezbędne będzie dokonanie analiz obejmujących źródła położone w innych województwach. Z kolei w rozdziale 11: Inwentaryzacją emisji należy objąć przy analizie przekroczeń stężeń średnich rocznych SO 2, NO 2 /NO x, i PM 10 wszystkie źródła zlokalizowane na terenie województwa obejmującego analizowaną strefę (ZW). Podobne wymagania wobec modelu stosowanego w obliczeniach dla programów ochrony powietrza, określa opublikowane w 2008 roku, przez Ministerstwo Środowiska opracowanie pt. Aktualizacja zasad sporządzania naprawczych programów ochrony powietrza w strefach. W pracy Wskazówki dotyczące modelowania matematycznego w systemie zarządzania jakością powietrza przygotowanej na zlecenie GIOŚ i Ministerstwa Środowiska, w 2003 r., autor wskazuje model CALPUFF jako podstawowy model dla opracowań w skali regionalnej, a więc dla, jak pokazano powyżej, dla naprawczych programów ochrony powietrza. Podobnie jak w przypadku innych modeli rekomendowanych przez EPA, dokładność modelu jest obwarowana wieloma zastrzeżeniami i jest szacowana na 70% 80% dla wartości średniorocznych NO 2 (błąd oszacowania definiowany, jako maksymalne odchylenie mierzonych i obliczanych poziomów substancji wynosi 20%-30%), czyli spełnia wymagania określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 87 poz. 798). Zależy ona przede wszystkim od jakości dostarczanych danych wejściowych o emisji, meteorologii i szczegółowości informacji o terenie oraz od wdrożenia systemów zapewnienia jakości pomiarów, z których wynikami porównywane są rezultaty obliczeń. W obliczeniach wykorzystano informację meteorologiczną pochodzącą z modelu ARW-WRF. BSiPP EKOMETRIA Strona 59

60 Model ARW-WRF jest mezoskalowym modelem meteorologicznym zaprojektowanym do symulacji i prognozowania cyrkulacji atmosferycznej. Jako dane wejściowe można zastosować informację pochodzącą z ogólnodostępnego projektu NCEP/NCAR Reanalysis, które to dane uwzględniają wszelkie dane pomiarowe z sieci pomiarów naziemnych, aerologicznych i opadowych oraz dane z sondaży i obserwacji satelitarnych. Zakres parametrów meteorologicznych z modelu WRF w pełni pokrywa potrzeby modelu CALMET/CALPUFF i jest następujący: na poziomach: składowa U, V i W wiatru, temperatura, współczynnik mieszania pary wodnej, chmur, deszczu, śniegu, wilgotność względna, grad, koncentracja lodu, ciśnienie, prędkość pionowa, na powierzchni: temperatura na 2 m, temperatura na powierzchni mórz, współczynnik mieszania 2 m, składowa U i V wiatru na 10 m, temperatura, wilgotność i nawodnienie gleby, pokrycie śniegu i wysokość pokrywy śnieżnej, opad konwekcyjny i niekonwekcyjny, Model CALMET/CALPUFF w badaniach mających na celu wyznaczenie zmienności przestrzennej i czasowej stężeń zanieczyszczeń w skalach: miejskiej, regionalnej i ponadregionalnej jest znakomitym narzędziem pozwalającym na uwzględnienie nie tylko dużej ilości, zróżnicowanych emitorów, ale i charakterystyk środowiska przyrodniczego. W pakiecie CALMET/CALPUFF obliczenia są prowadzone w kilku wzajemnie powiązanych siatkach prostokątnych. Wielkość boku pola podstawowego każdej z siatek może być każdorazowo ustalona przez użytkownika i zależy od wielkości obszaru i zróżnicowania jego fizjografii (rzeźba i użytkowanie terenu) oraz od przyjętej skali badań. W 2003 roku w USA znowelizowano regulacje prawne w zakresie zmian statusu modeli transportu zanieczyszczeń, stosowanych przy sporządzaniu stanowych planów wdrożeniowych (SIP), operatów dla nowych źródeł (NSR) z włączeniem zapobiegania istotnemu pogorszeniu jakości powietrza (PSD). W rezultacie model CALPUFF został przesunięty z grupy modeli alternatywnych do grupy modeli preferowanych, również dla zastosowań związanych z transportem na odległości powyżej 50 km. W modelu CALMET/CALPUFF na każdym etapie przetwarzania wykorzystywane są czasowe serie cogodzinne obliczane dla każdego pola siatki. Oznacza to, że w każdym polu siatki określone są cogodzinne szeregi czasowe parametrów meteorologicznych i stężeń zanieczyszczeń. Szeregi te są następnie zapisywane do plików wyjściowych i mogą być wielokrotnie przetwarzane przy użyciu specjalnego postprocesora CALPOST lub BSiPP EKOMETRIA Strona 60

61 wielofunkcyjnego programu przygotowanego w firmie Ekometria, ułatwiającego wyznaczenie wszystkich niezbędnych charakterystyk. Model pozwala na uwzględnienie wszystkich emitorów znajdujących się w ramach siatki obliczeniowej, tzn. np. emitorów punktowych z całego województwa przy receptorach ustawionych tylko na terenie badanej strefy. Proces modelowania rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń przebiega w trzech fazach: Faza 1 - przygotowanie danych wejściowych do modelu. Jest to faza najbardziej czaso- i pracochłonna. Wymaga zebrania lub uzupełnienia danych meteorologicznych i emisyjnych o roku, dla którego mają zostać wykonane obliczenia. Faza 2 - proces modelowania. Czas trwania tej fazy zależy od powierzchni obszaru, dla którego przeprowadzane jest modelowanie, skali odwzorowania (dokładności), od ilości emitorów oraz od ilości receptorów. Przebiega ona dwuetapowo - w pierwszym etapie preprocesorem CALMET modeluje się rozkład pól meteorologicznych dla danego obszaru; w etapie drugim korzystając z tych obliczeń oraz z danych emisyjnych oblicza się rozkłady stężeń zanieczyszczeń przy użyciu modelu CALPUFF. Faza 3 przetworzenie, wizualizacja i analiza uzyskanych danych obliczeniowych. Narzędzia przygotowane przez firmę "Ekometria" pozwalają na sprawną obsługę wszystkich danych, tak wejściowych jak i wyjściowych. Natomiast Zleceniodawca uzyskuje tak duże i różnorodne dane wynikowe, iż można je wykorzystywać do różnych zadań, w różnym czasie. Wszystkie obliczenia po przetworzeniu przygotowanymi przez firmę "Ekometria" narzędziami są wizualizowane przy pomocy programów GIS. Pliki wejściowe przygotowywane są w oparciu o wzorce proponowane przez twórców pakietu. Pliki te zawierają bardzo dużo komentarzy ułatwiających osobom zainteresowanym zrozumienie zasady pracy modelu jak i organizacji zbiorów wejściowych i wynikowych (wyjściowych). Podobnie jak w przypadku receptorów, dla każdego rodzaju emisji, przygotowano w firmie "Ekometria" specjalne programy przetwarzające zbiory baz danych emisyjnych na odpowiednie pliki tekstowe przygotowane w postaci umożliwiającej bezpośrednie przeniesienie zawartości do plików wejściowych do modelu. Obliczenia przeprowadzono osobno dla każdego rodzaju emisji, tzn. dla emisji liniowej, powierzchniowej, punktowej z dodatkowym podziałem na źródła wewnątrz i na zewnątrz badanego obszaru, a następnie wyniki sumowano programem Calpulator, który sumuje i skaluje stężenia wyznaczone z dwóch lub więcej grup źródeł z różnych przebiegów CALPUFF a. Jak wcześniej wspominano przy modelowaniu rozprzestrzeniania się NO 2 istotny jest również fakt uwzględnienia przemian chemicznych azotu i siarki. Model CALPUFF daje taką możliwość, jednakże efektem finalnym są pola stężeń tlenków azotu. BSiPP Ekometia w oparciu o światową literaturę naukową opracowało system wyznaczania NO 2 z NO x-. System ten z powodzeniem stosowany jest w obliczeniach modelowych do ocen rocznych jakości powietrza w niektórych Wojewódzkich Inspektoratach Ochrony Środowiska w Polsce. BSiPP EKOMETRIA Strona 61

62 5.6 Obszary naruszeń standardów jakości powietrza atmosferycznego w zakresie CO i PM 10 podsumowanie Poniżej w syntetyczny sposób scharakteryzowano obszary naruszeń standardów jakości powietrza w strefach. Tabela 9 Obszary przekroczeń poziomu dopuszczalnego CO 8h wyznaczone na podstawie modelowania Położenie obszaru/kod obszaru przekroczeń Uzdrowisko Cieplice w Jeleniej Górze Dl09mJGCO801 Uzdrowisko Cieplice w Jeleniej Górze Dl09mJGCO802 Opis obszaru Obszar zabudowy uzdrowiskowej, mieszkalnej, usługowo-handlowej, oświatowej, kultury i sportu, biurowej, transportu/łączności, inne budynki niemieszkalne. Obszar przekroczeń poziomu dopuszczalnego [ha] / ludność / wartość z obliczeń [µg/m 3 ] / wartość z pomiaru [µg/m 3 ] CO 8h (1max) 294,3/ok /6 000/ 5 158,7 28,3/ok /5 000/ 5 158,7 Działania naprawcze Zgodnie z opracowaniem: Program Ochrony Powietrza dla strefy miasto Jelenia Góra, ze względu na przekroczenia wartości dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM 10. Tabela 10 Obszary przekroczeń poziomu dopuszczalnego PM10 24h wyznaczone na podstawie modelowania Położenie obszaru/kod obszaru przekroczeń miasto Oława Dl09mOlPM10d01 Opis obszaru Obszar zabudowy mieszkalnej, usługowo-handlowej, opieki socjalnej i zdrowia, biurowej, obiekty sportowe i rekreacyjne inne budynki niemieszkalne. Obszar przekroczeń poziomu dopuszczalnego [ha] / ludność / wartość z obliczeń [µg/m 3 ] / wartość z pomiaru [µg/m 3 ] PM 10 24h (36 max) 244,31/ok /72,6/52,3 Działania naprawcze Obniżenie emisji z ogrzewania indywidualnego; Zapisy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego dotyczące sposobu ogrzewania; Czyszczenie ulic; Edukacja ekologiczna 5.7 Prognoza na pierwszy rok po zakończeniu realizacji programu ochrony powietrza Tabela 4 w załączniku nr 4 do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. Nr 216 poz. 1377), umożliwia analizę sytuacji, jaka wystąpiłaby, gdyby nie podjęto żadnych działań naprawczych. Prognozowany jest poziom bazowy poziom zanieczyszczeń, jaki byłby w roku zakończenia realizacji programu BSiPP EKOMETRIA Strona 62

63 ochrony powietrza w sytuacji niepodejmowania żadnych dodatkowych działań poza tymi, których podjęcie wynika z przepisów. Podstawą prognozy stężeń jest tutaj prognoza emisji. W niniejszej pracy oparto się na opracowaniu Dane służące do opracowania dla Polski prognoz emisji zanieczyszczeń do powietrza do roku 2020 w tym prognoz emisji gazów cieplarnianych przygotowanym przez Krajowe Centrum Inwentaryzacji Emisji usytuowane w Instytucie Ochrony Środowiska na zlecenie Ministerstwa Środowiska w lutym 2006 r. Zgodnie z opracowaniem prognoza emisji tworzona jest przede wszystkim na bazie oficjalnych prognoz aktywności określonych przez zużycie paliw, produkcję wyrobów przemysłowych itp. Poniżej pokazano tendencje zmian spalania paliw w rozbiciu na paliwa ciekłe, gazowe i stałe dla trzech podstawowych, z punktu widzenia emisji zanieczyszczeń rodzajów aktywności: produkcji energii elektrycznej i ciepła, produkcji przemysłowej i budownictwa oraz transportu. Tabela 11. Prognoza spalania paliw [PJ] w produkcji energii elektrycznej i ciepła do roku 2020 Rodzaj paliwa 2010 r r r. Paliwa ciekłe Paliwa gazowe Paliwa stałe biomasa r r r. Paliwa ciekłe Paliwa gazowe Paliwa stałe biomasa Rysunek 2 Prognoza spalania paliw [PJ] w produkcji energii elektrycznej i ciepła do roku 2020 Tabela 12. Prognoza spalania paliw [PJ] w produkcji przemysłowej i budownictwie do roku 2020 Rodzaj paliwa 2010 r r r. Paliwa ciekłe Paliwa gazowe Paliwa stałe biomasa BSiPP EKOMETRIA Strona 63

64 Paliwa ciekłe Paliwa gazowe Paliwa stałe biomasa r r r. Rysunek 3 Prognoza spalania paliw [PJ] w produkcji przemysłowej i budownictwie do roku 2020 Tabela 13 Prognoza spalania paliw [Gg] w transporcie do roku 2020 Rodzaj paliwa 2010 r r r. Paliwa lotnicze [PJ] Benzyna samochodowa Gaz ciekły (LPG) Olej napędowy Paliwa lotnicze [PJ] Benzyna samochodowa Gaz ciekły (LPG) Olej napędowy r r r. Rysunek 4. Prognoza spalania paliw [Gg] w transporcie do roku 2020 Jak widać, stałą tendencję wzrostu wykazuje jedynie zużycie paliw w transporcie. Wzrost ten jednak będzie niewątpliwie rekompensowany przez ciągłą poprawę technologii silników. BSiPP EKOMETRIA Strona 64

65 Na tej podstawie określono szacunkową wartość średniorocznego tła regionalnego oraz tła całkowitego PM 10 w roku bazowym oraz 2021 w strefie powiat oławski: tło regionalne PM 10 : 9,5 µg/m 3 9,7 µg/m 3 w roku 2009; 10,5 µg/m 3 10,7 µg/m 3 w roku 2021; tło całkowite PM 10 : 17,9 µg/m 3 do 21,5 µg/m 3 w roku 2009; 19,8 µg/m 3 do 23,7 µg/m 3 w roku Podobnie, średnie roczne stężenia w obszarach przekroczeń, w przypadku nie podejmowania dodatkowych działań naprawczych oprócz tych wymaganych przez przepisy prawa, przedstawiać się będą następująco: Tabela 14 Prognozowane poziomy stężeń PM10 o okresie uśredniania wyników pomiarów rok kalendarzowy w obszarach przekroczeń poziomu dopuszczalnego PM10 w strefie powiat oławski w 2009 i 2021 roku Obszar StężeniaPM 10 o okresie uśredniania wyników pomiarów rok kalendarzowy w 2009 roku Stężenia PM 10 o okresie uśredniania wyników pomiarów rok kalendarzowy w 2021 roku w przypadku nie podejmowania dodatkowych działań naprawczych Liczba przekroczeń w 2009 roku Liczba przekroczeń w 2021 roku w przypadku nie podejmowania dodatkowych działań naprawczych Dl09mOlPM10d01 37,7 41, BSiPP EKOMETRIA Strona 65

66 6 PRZEWIDYWA E ZMIA Y EMISJI DO POWIETRZA ZE ŹRÓDEŁ ZLOKALIZOWA YCH POZA GRA ICAMI KRAJU, ZLOKALIZOWA YCH A TERE IE KRAJU ELEKTROW I KO WE CJO AL YCH, ELEKTROCIEPŁOW I I I YCH I STALACJI DO SPALA IA PALIW, ZLOKALIZOWA YCH A OBSZARZE SĄSIED ICH WOJEWÓDZTW W STOSU KU DO WOJEWÓDZTWA, GDZIE ZLOKALIZOWA A JEST STREFA Prognozowane zmiany emisji do powietrza pyłu, tlenków azotu oraz dwutlenku siarki związane są przede wszystkim z obowiązkiem wdrażania przez państwa członkowskie szeregu Dyrektyw Unijnych. Dyrektywa Rady 2008/50/WE z 21 maja 2008r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (CAFE); Dyrektywa CAFE odnosi się do opracowania Baseline Scenarios for the Clean Air for Europe (CAFE) Programme analizującego szereg scenariuszy redukcji emisji (w tym tlenków azotu) wynikających z rozwoju krajów UE, istniejącego prawa oraz technicznych rozwiązań. W niniejszym opracowaniu przedstawiony został scenariusz redukcji emisji opierający się o rozwiązania wynikająca z istniejącego prawa (CLE) oraz maksymalne technicznie możliwe redukcje (MTFR) bez uwzględnienia zmian klimatu. Poniżej, na wykresie zaprezentowano założenia scenariusza prognozy CAFE. BSiPP EKOMETRIA Strona 66

67 Rysunek 5 Założenia wykorzystane przy tworzeniu scenariusza prognozy CAFE Scenariusz prognozy CAFE rozpatrywano w dwóch płaszczyznach, według konsumpcji paliwa oraz według sektorów. Zamieszczone poniżej rysunki oparto o prezentację Draft Baseline Scenarios for CAFE wykonaną przez IASA. Generalnie w latach zakłada się kilkunastoprocentowy wzrost zużycia energii. W krajach EU-15 ( Starzy członkowie UE) wzrost ten ma charakter liniowy o stosunkowo małym gradiencie przyrostu, natomiast w krajach Nowych członków do 2005 r. zużycie energii pozostanie na mało zmiennym poziomie, a po 2005 r. nastąpi wzrost zużycia energii o dużym gradiencie. BSiPP EKOMETRIA Strona 67