Raport końcowy badania ewaluacyjnego pn.

Transkrypt

1 Raport końcowy badania ewaluacyjnego pn. Badanie jakości, skuteczności oraz adekwatności działań szkoleniowych i doradczych oferowanych w ramach Priorytetu IX Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki województwo świętokrzyskie Opracowany przez Collect Consulting S.A. Katowice, grudzień 2011 r. Badane współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

2 2 z 165

3 3 z 165 Spis treści 1 Streszczenie Summary Wprowadzenie Metodologia badania Etap pozyskiwania danych Etap analizy danych Specyfika województwa świętokrzyskiego Poszerzenie oferty edukacyjnej szkół Charakterystyka realizowanych projektów Analiza i ocena jakości realizowanych form wsparcia w postaci doradztwa i szkoleń Jakość i adekwatność wsparcia w oczach uczestników projektów Zainteresowanie uczniów udziałem w szkoleniach i doradztwie w przyszłości Podniesienie jakości szkoleń i doradztwa Dopasowanie zajęć dodatkowych i doradztwa do potrzeb uczniów oraz sytuacji na rynku pracy Skuteczność i efektywność realizowanych projektów Realizacja celów IX Priorytetu PO KL Monitorowanie efektywności i jakości projektów przez Beneficjentów Kształcenie ustawiczne w formach szkolnych oraz kształcenie kadr systemu oświaty Charakterystyka realizowanych projektów Jakość realizowanych szkoleń i doradztwa Jakość i adekwatność wsparcia w oczach uczestników Zainteresowanie uczestników udziałem w projektach Adekwatność szkoleń i doradztwa do potrzeb uczestników oraz sytuacji na rynku pracy Skuteczność i efektywność realizowanych projektów Realizacja celów IX Priorytetu PO KL Monitorowanie jakości realizowanego wsparcia Kształcenie na obszarach wiejskich inicjatywy oddolne Charakterystyka realizowanych projektów Jakość realizowanych szkoleń i doradztwa Jakość i adekwatność wsparcia w oczach uczestników szkoleń i działań doradczych Zainteresowanie uczestników projektów udziałem w szkoleniach i doradztwie w przyszłości Dopasowanie zajęć dodatkowych i doradztwa do potrzeb uczestników oraz sytuacji na rynku pracy Skuteczność i efektywność realizowanych projektów Skuteczność szkoleń i doradztwa w oczach uczestników Realizacja celów IX Priorytetu PO KL Monitorowanie efektywności i jakości projektów przez Beneficjentów Wnioski Propozycje kolejnych problemów badawczych Aneksy Spis tabel Spis wykresów... 93

4 4 z 165

5 5 z Streszczenie Badanie ewaluacyjne pn. Badanie jakości, skuteczności oraz adekwatności działań szkoleniowych i doradczych oferowanych w ramach Priorytetu IX Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki zrealizowane zostało przez Collect Consulting S.A. na zlecenie Świętokrzyskiego Biura Rozwoju Regionalnego w terminie od października do grudnia 2011 roku. Realizacja badania współfinansowana była ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. W ramach niniejszej ewaluacji zrealizowano następujące cele badawcze: 1. Analiza i ocena jakości realizowanych form wsparcia w postaci doradztwa i szkoleń; 2. Analiza stopnia dopasowania szkoleń, kursów oraz doradztwa proponowanych w projektach dofinansowanych z EFS w województwie świętokrzyskim, do potrzeb regionalnego rynku pracy i odbiorców wsparcia; 3. Zidentyfikowanie typów projektów najbardziej i najmniej skutecznych i efektywnych w odniesieniu do poszczególnych grup odbiorców skupionych w badanym priorytecie PO KL; 4. Analiza działań szkoleniowych i doradczych dofinansowanych w ramach Priorytetu IX PO KL najchętniej i najrzadziej wybieranych do realizacji przez Beneficjentów; 5. Zidentyfikowanie obszarów/grup docelowych pomijanych/niedoreprezentowanych w projektach szkoleniowych i doradczych w ramach badanych Działań/Poddziałań Priorytetu IX PO KL oraz wyjaśnienie przyczyn niedopasowania oferowanego wsparcia do potrzeb; 6. Sformułowanie zaleceń, możliwych do powszechnego wykorzystania w projektach szkoleniowych i doradczych współfinansowanych z EFS w województwie świętokrzyskim. Powyższe cele badawcze zrealizowane zostały dzięki zastosowaniu szerokiego wachlarza metod i technik badawczych zarówno jakościowych i ilościowych. Poniżej zaprezentowano główne wyniki i wnioski z badania. Poddziałanie i Działanie 9.2 Poddziałanie Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszanie różnic w jakości usług edukacyjnych skierowane jest do szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych prowadzących kształcenie ogólne. Beneficjenci w ramach tego Poddziałania najczęściej wybierali do realizacji działania wyrównawcze oraz rozwojowe. Działanie 9.2 Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego skierowane jest do szkół i placówek kształcenia zawodowego. Najczęściej w ramach niego realizowane są zajęcia dodatkowe z przedmiotów zawodowych oraz ogólnych związanych z kompetencjami kluczowymi. Ponadto coraz większą popularnością cieszą się wyjazdy do zakładów pracy. W ramach realizowanych projektów stosunkowo rzadko uwzględniano poradnictwo zawodowe. Jakość realizowanych zajęć została oceniona pozytywnie. W znacznym stopniu realizowane zajęcia odpowiadały oczekiwaniom uczniów. Nie pojawiały się znaczące zastrzeżenia odnośnie kompetencji prowadzącego, wartości merytorycznej ani warunków prowadzenia zajęć. Dopasowanie szkoleń do potrzeb odbiorców odbywało się poprzez diagnozę potrzeb szkoleniowych. W zależności od projektu miała ona różnorodną jakość i adekwatność do konkretnej sytuacji. Głównymi narzędziami używanymi do jej przeprowadzenia były: rozmowy z uczniami i rodzicami, ankiety wśród uczniów, rozmowy z wychowawcami, psychologami. Niektóre analizy zostały w tym

6 6 z 165 zakresie przeprowadzone rzetelnie, jednak zdarzały się przypadki, gdy beneficjent opierał się wyłącznie na własnej wiedzy eksperckiej. W konsekwencji nie wszystkie potrzeby uczniów zostały zaspokojone. W niewystarczającym stopniu realizowane są działania związane z ograniczaniem negatywnych skutków wywodzenia się z rodzin patologicznych oraz działania profilaktyczne w zakresie uzależnień. Zależność oferowanego wsparcia od potrzeb rynku pracy jest ograniczona. Wyższy wpływ na nią mają osoby oceniające projekty niż beneficjenci. Szkoły bowiem organizują zajęcia głównie z przedmiotów, których nauczają na co dzień. Ich wachlarz możliwości w zakresie rodzajów szkoleń ogranicza się do kursów pokrewnych profilowi placówki. Natomiast od osób oceniających wnioski zależy, czy będą wspierane inicjatywy spójne z potrzebami rynku pracy, czy też kryterium to nie będzie stanowiło podstawy oceny wniosku o dofinansowanie. W trakcie badania stwierdzono, że najbardziej skutecznymi projektami są te, które realizują działania kompleksowe: połączenie zajęć wyrównawczych lub rozwojowych z doradztwem zawodowym oraz przeciwdziałaniem zachowań patologicznych/ wpływu przebywania w patologicznych środowiskach. W ramach badanych wniosków zdarzają się tego typu projekty, jednak ich skala jest na razie zbyt mała. Efektywność uzyskiwana w realizowanych projektach jest optymalna. Beneficjentom udało się zrealizować założone wskaźniki przy zaplanowanych nakładach. Występują również przypadki, gdy osiągnięte wartości wskaźników przekroczyły 100%, ze względu na oszczędności poczynione w projekcie. Działanie 9.3 i Działanie 9.4 Na potrzeby związane z kształceniem ustawicznym osób dorosłych oraz kształceniem kadr oświaty odpowiadają Działanie 9.3 Upowszechnienie formalnego kształcenia ustawicznego w formach szkolnych i Działanie 9.4. Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty. W kontekście tematyki badania w ramach Działania 9.3 najczęściej realizowane jest kształcenie zawodowe umożliwiające zdobycie tytułu technika oraz programy umożliwiające potwierdzenie kwalifikacji zdobytych drogą nieformalną. Uczestnicy projektów mogą uzyskać wykształcenie zawodowe w następujących kierunkach: technik weterynarii, technik masażysta, technik usług kosmetycznych, technik usług fryzjerskich oraz technik BHP. Potwierdzenie posiadanych kwalifikacji możliwe jest w następujących zawodach: kamieniarz, murarz, cukiernik, mechanik samochodowy, sprzedawca, betoniarz, zbrojarz oraz technolog robót wykończeniowych. W przypadku działań skierowanych do kadry oświaty najczęściej wybieranymi do realizacji przez Beneficjentów są szkolenia, kursy (w tym kursy kwalifikacyjne) oraz warsztaty. W zakresie tematyki najczęściej realizowane są projekty zmierzające do podniesienia kompetencji językowych nauczycieli oraz umiejętności komputerowych i one cieszą się największą popularnością wśród uczestników. Ponadto realizowane projekty są ściśle związane z wykładanym przedmiotem, a także doskonalące kompetencje pedagogiczne (np. nowoczesne techniki nauczania). Najrzadziej wybierane przez Beneficjentów Działania 9.3 wsparcie to doradztwo zawodowe, natomiast w przypadku Działania 9.4 najmniej realizowanych było projektów umożliwiających nauczycielom uczestnictwo w studiach podyplomowych. Zarówno projekty w ramach Działania 9.3 jak i 9.4 (choć te, ze względu na specyfikę znacznie mniej) przewidują doradztwo zawodowe jako jeden z elementów oferowanego wsparcia, co stanowi uzupełnienie działań edukacyjnych. W przypadku grup znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy wsparcie powinno być kompleksowe, a realizowane działania projektowe komplementarne,

7 7 z 165 należy zatem zwrócić uwagę na uwzględnianie w projektach doradztwa jako elementu uzupełniającego program edukacyjny. Projekty realizowane w ramach Działania 9.3 kierowane są do różnych grup docelowych, uwzględniając sytuację uczestników na rynku pracy, poziom wykształcenia, płeć czy miejsce zamieszkania. Z przeprowadzonej analizy wniosków o dofinansowanie oraz badań jakościowych wynika, że mimo iż część wniosków uwzględnia takie kryterium rekrutacji jak wiek powyżej 45 lat oraz pozostawanie bez pracy, Beneficjenci tych dwóch grup odbiorców unikają najbardziej. Pomijanie ich w projektach wynika z trudności rekrutacyjnych oraz czynników motywacyjnych. Respondenci badań jakościowych wskazali, że kształcenie w formach szkolnych jest dla tych grup mniej atrakcyjne niż krótkie formy jak kursy czy szkolenia, ponadto, osoby w wieku 45+ oraz bezrobotne (szczególnie pozostające bez pracy długotrwale) częściej rezygnują z uczestnictwa w projektach, mają mniejszą motywację. W przypadku Działania 9.4 projekty częściej kierowane są do osób powyżej 45 roku życia niż w przypadku Działania 9.3, a grupę docelową w większości stanowią kobiety. Działanie 9.4 zakłada szkolenie nauczycieli ze szczególnym uwzględnieniem osób wykładających na terenach wiejskich. Wskaźnik nauczycieli z terenów wiejskich objętych wsparciem kształtuje się na poziomie ok 44%. Szczegółowy Opis Priorytetów PO KL przewiduje w ramach Działania 9.3 objęcie wsparciem również placówek kształcenia oraz pracodawców, natomiast w przypadku Działania 9.4 instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz kadry administracyjnej i zarządzającej szkół i innych placówek oświatowych. Analizowane wnioski o dofinansowanie z Działania 9.3 najrzadziej obejmują wsparciem pracodawców. Nieliczne projekty zakładają pośrednią współpracę z pracodawcami poprzez realizację staży lub praktyk zawodowych. W kontekście celu Działania 9.3, jakim jest upowszechnienie idei kształcenia ustawicznego i zapewnienie osobom dorosłym możliwości zdobycia wykształcenia zgodnego z potrzebami rynku pracy, konieczne jest w kolejnych latach wdrażania Programu położenie nacisku na współpracę placówek realizujących projekty z lokalnymi pracodawcami. Kierunki kształcenia odpowiadające na potrzeby przedsiębiorców umożliwią absolwentom szkół dla dorosłych podjęcie pracy. Należy zacieśniać współpracę placówek oświatowych i pracodawców, kierować wsparcie na projekty realizowane w partnerstwach. Jakość oferowanego w ramach Działań 9.3 i 9.4 wsparcia oceniona została przez uczestników projektów pozytywnie. Respondenci badania CATI w przypadku obu Działań ocenili ich jakość pozytywnie w ponad 80%. O jakości i skuteczności kształcenia świadczy fakt ich wpływu na sytuację uczestników wsparcia. Zdecydowana większość respondentów badania CATI uznała, że uczestnictwo w projektach wpłynie na ich sytuację zawodową głównie w kontekście uzyskania lepszej pracy lub awansu. O zadowoleniu i dostosowaniu wsparcia do potrzeb odbiorców świadczy również chęć dalszego uczestnictwa w projektach w przyszłości. Ponad 90% uczestników projektów w ramach obu Działań chętnie podjęłoby się kontynuowania kształcenia. Wpływ analizowanych Działań na wzrost poziomu edukacji w regionie widoczny jest szczególnie w przypadku kompleksowych projektów. W ramach Działania 9.3 skuteczność projektów przekłada się na wzrost poziomu wykształcenia uczestników projektów, czego wymiernym efektem są uzyskane/potwierdzone kwalifikacje. Natomiast w przypadku Działania podnoszenie kluczowych kompetencji nauczycieli w kierunkach pożądanych na rynku (kompetencje cyfrowe i językowe), a także kształcenie pracowników oświaty w zakresie lepszego zarządzania bezpośrednio przełożą się na jakość kształcenia i oferty edukacyjnej. Ponadto projekty wpływają na podniesienie jakości edukacji pośrednio poprzez doposażenie placówek.

8 8 z 165 Działanie 9.5 Z racji słabej urbanizacji województwa świętokrzyskiego, dużego odsetka ludności wiejskiej wśród ogółu mieszkańców, a także wysokiego udziału osób pracujących w rolnictwie, większe niż w innych regionach kraju znaczenie mają oddolne inicjatywy edukacyjne realizowane w ramach Działania 9.5. Najczęściej mają one charakter szkoleń stricte zawodowych, głównie związanych z rolnictwem i agroturystyką. Drugą ważną grupą szkoleń są zajęcia mające na celu rozwój kompetencji kluczowych wśród mieszkańców obszarów wiejskich głównie w zakresie języków obcych i ICT. Na uwagę zasługuje również większe niż w przypadku innych Działań znaczenie szkoleń i doradztwa związanego z pozyskiwaniem środków finansowych z programów Unii Europejskiej. Ma to przede wszystkim związek z określanymi przez Beneficjentów grupami docelowymi, którymi często są rolnicy. Rekrutując uczestników projektów, Beneficjenci kierowali się przede wszystkim miejscem ich zamieszkania, co jest typowe dla oddolnych inicjatyw o zasięgu lokalnym. Rzadziej wskazywali takie kryteria jak płeć potencjalnych uczestników projektów i ich wiek. W większości przypadków Beneficjenci nie wskazali problemów z rekrutacją grup docelowych. Jednak jeden z analizowanych projektów nie został zrealizowany z powodu niezrekrutowania grupy dotyczyło to osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (korzystających z pomocy GOPS). Realizowane w ramach Działania 9.5 projekty szkoleniowe i doradcze dobrze wpisują się w cele IX Priorytetu PO KL, szczególnie w cel szczegółowy Zmniejszenie nierówności w upowszechnieniu edukacji, szczególnie pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi. Analiza wniosków i ankiety metodą CAWI wskazują, że cele określane przez Beneficjentów są zgodne z ww. celem szczegółowym. Warto zaznaczyć, że z racji różnorodności projektów oferowanych w ramach Działania 9.5, mogą się one również przyczyniać do realizacji innych celów szczegółowych IX Priorytetu PO KL. Do realizacji wspomnianego celu szczegółowego przyczynia się niewątpliwie nadwykonanie wskaźnika liczba oddolnych inicjatyw społecznych podejmowanych w ramach Priorytetu. Według sprawozdania z realizacji PO KL za I półrocze 2011 r. do końca czerwca br. rozpoczęto realizację 120 takich inicjatyw. Wartość docelowa została zatem przekroczona o 35%. Co prawda w projekcie nowego SzOP, który ma wejść w życie w 2012 r., wartość docelowa została podniesiona do 336 inicjatyw, jednak zważywszy na niski stopień dotychczasowego wykorzystania środków (do połowy 2011 r. zakontraktowano jedynie 20% dostępnej alokacji), osiągnięcie nowej wartości docelowej wydaje się realne. Jeśli chodzi o wskaźniki zakładane przez Beneficjentów we wnioskach o dofinansowanie, w większości zostały one zrealizowane w 100%. Warto jednak zwrócić uwagę, że przyjmowane wskaźniki są bardzo zróżnicowane, dominują wskaźniki miękkie, a wskaźniki twarde nie odnoszą się do wymiernych korzyści, jakie uczestnicy szkoleń/działań doradczych z nich osiągnęli. Z jednej strony jest to charakterystyczne dla oddolnych inicjatyw mających przede wszystkim aktywizować społeczności lokalne, z drugiej jednak znacząco utrudnia pomiar ich skuteczności i efektywności. Zdecydowana większość osób objętych szkoleniami i działaniami doradczymi pozytywnie ocenia ich jakość. Bardzo wysoki odsetek respondentów badania CATI wskazał bowiem, że otrzymane wsparcie w pełni lub w wysokim stopniu odpowiadało ich potrzebom i spełniło ich oczekiwania. Spowodowane jest to w znacznej mierze rzetelnym przeprowadzaniem analizy potrzeb przez Beneficjentów. Najczęściej przyjmowała ona formę badań sondażowych wśród potencjalnych uczestników szkoleń, analizy dokumentów i raportów z badań, a także konsultacji z przedstawicielami władz samorządowych. Jedyną potrzebą, której zaspokojenie może być zagrożone, jest potrzeba związana

9 9 z 165 z poziomem prowadzonych szkoleń, związana ze zróżnicowanymi kompetencjami początkowymi ich uczestników. Reasumując, zważywszy na rolę, jaką zgodnie z założeniami PO KL powinny spełniać oddolne inicjatywy realizowane w ramach Działania 9.5, pomimo utrudnionego pomiaru ich skuteczności i efektywności, można stwierdzić, że realizowane projekty w dość dobrym stopniu spełniają swoje zadanie. Zaspokajają one bowiem w dużym stopniu potrzeby grup docelowych i przyczyniają się do aktywizacji mieszkańców obszarów wiejskich. Wnioski W wyniku realizacji badania wyciągnięto następujące wnioski: 1. Beneficjenci we wnioskach o dofinansowanie w większości nie zawierają wskaźników dotyczących jakości prowadzonych działań. Rezultaty miękkie w tym zakresie nie spełniają natomiast kryteriów SMART. 2. Beneficjenci w większości przypadków nie prowadzą bieżącego monitowania jakości realizowanych projektów. Kontrola jakości występuje tylko po zakończeniu projektu, zatem nie ma możliwości bieżącego eliminowania występujących nieprawidłowości. 3. Beneficjenci we wnioskach o dofinansowanie nie precyzują kompetencji kadry przeznaczonej do prowadzenia szkoleń i doradztwa. 4. Placówki prowadzące kształcenie osób dorosłych nie podejmują współpracy z pracodawcami regionu w zakresie dostosowywanie oferty edukacyjnej do potrzeb pracodawców. 5. Diagnoza początkowego poziomu wiedzy uczestników szkoleń realizowanych w ramach Działania 9.5 jest niewystarczająca, lub przeprowadzana zbyt późno. Szczegółowe wyniki badania oraz wnioski i rekomendacje przedstawione zostały w kolejnych rozdziałach niniejszego opracowania.

10 10 z Summary The evaluation study The examination of the quality, the effectiveness and the adequacy of training and advisory activities offered under Priority IX of the Human Capital Operational Programme was implemented by Collect Consulting SA on behalf of the Świętokrzyskie Regional Development Office in the period from October to December The implementation of the study was co-financed by the European Union under the European Social Fund. Within the up-mentioned evaluation the following research objectives was carried out: 1. Analysis and evaluation of the quality of ongoing various forms of support understood as consultancy and training; 2. Analysis of the relevance level of training, different courses and consultancy proposed in the projects financed by the ESF in the Świętokrzyskie Voivodeship, to the needs of the regional labor market and to the needs of support recipients; 3. Identifying the most and the least efficient and effective types of projects in relation to particular groups of recipients associated in the considered HC OP Priority; 4. Analysis of training and advisory activities financed under the HC OP Priority IX most and least chosen for implementation by the Beneficiaries; 5. Identifying the areas /target groups omitted /under-represented in training and consulting projects in the framework of surveyed Measures /Sub-measures of the HC OP Priority IX, as well as explanation of the reasons of the offered support mismatch to the needs of the Beneficiaries; 6. Formulation of recommendations possible for widespread use in the training and advisory projects co-financed by the ESF in the Świętokrzyskie Voivodeship. These research objectives were achieved through the use of a wide range of research methods and techniques, both qualitative and quantitative. Below, the main outcomes and conclusions resulting from the study were presented. Sub-measure and Measure 9.2 The Sub-measure Equalization of educational chances of students from groups with hindered access to education and diminishing the disproportion in the quality of educational services is aimed at primary schools, middle schools and high schools engaged in general education. This Sub-measure Beneficiaries, for the implementation, chose most often the compensatory and developmental activities. The Measure 9.2 Improvement of attractiveness and quality of vocational education is particularly aimed at schools and vocational training facilities. Frequently, within the sub-mentioned Measure, the extra-curricular activities with professional and general subjects related to key competencies are carried out. Furthermore, the excursions to workplaces and different establishments are still getting more and more popular. Within the framework of implemented projects, the vocational guidance is taken into account relatively seldom. The quality of implemented activities has been assessed positively. The activities carried out largely corresponded to the expectations of the students. There did not appear any significant concerns about the competence of the lecturer, nor about the substantive value of classes or teaching conditions.

11 11 z 165 The adjustment of training courses to the needs of recipients was held through a diagnosis of training needs. Depending on the project, it had diversified quality and various appropriateness to a particular situation. The main tools used to carry it out were: conversations with students and parents, student surveys, interviews with educators and psychologists. Some analysis have been fairly performed in this field, but there were cases, when the Beneficiary s opinion was based exclusively on their own expertise. Consequently, not all the needs of the students are met. Moreover, the activities related to the reduction of negative effects resulting from deriving from dysfunctional families and to the prevention in the field of addictions are insufficient. The offered support dependence from the labor market needs is limited. The persons who evaluate projects have a greater influence on that dependence that the Beneficiaries. It is because the schools usually offer the subjects that they normally teach every day. Their range of possibilities in the field of types of training courses they can offer is limited to the profile related to the facility. Whereas, the conclusions of the applications evaluators depend on whether the supported initiative will be consistent with the needs of the labor market, or whether this criterion will not constitute a basis for evaluating an application for funding. During the study, it was found that the most effective projects are those which carry out comprehensive actions: a combination of remedial courses or development classes with professional counseling and prevention of pathological behaviors / the impact caused by remaining in pathological environments. Under the examined applications, there are these types of projects, but their scale is far too small. The efficiency obtained in the current projects is optimal. The Beneficiaries were able to achieve the indicators established in the scheduled runs. There are even some cases where the achieved values of indicators exceeded 100% due to the savings made in the project. Measure 9.3 and Measure 9.4 The Measure 9.3 Popularization of formal lifelong learning in school forms and the Measure 9.4 Highly qualified personnel of the educational system are aimed at the needs related to the lifelong learning of adult persons as well as with the training of the educational system personnel. In the context of research topics, within the Measure 9.3, the professional training for winning the title of technician and the programs making it possible to confirm the qualifications gained through personal contact are carried out most often. The participants of the projects can get professional training in the following areas: veterinary technician, masseur, cosmetic services technician, hairdressing services technician and work safety technician. The confirmation of qualifications already possessed may be accomplished in the following professions: stonemason, bricklayer, baker, car mechanic, salesman, concrete, steel fixer and finishing works technologist. In case of the activities addressed to the staff of the educational system, the most often chosen by the Beneficiaries are: trainings, courses (included qualifications courses) as well as various workshops. Within the topics, the most often accomplished projects are those aimed at In terms of subject matter, the most often accomplished projects are those designed to improve language skills and computer skills of teachers and they are most popular among the participants. In addition, the implemented projects are closely related to the inlaid subject, and they improve the pedagogical competence as well (the projects introduce e.g. modern teaching techniques). The Beneficiaries of the Measure 9.3 chose least often the support providing them a professional guidance, while in case of the Measure 9.4 the least was the number of the implemented projects concerning the possibility for teacher to participate in postgraduate programs/ studies.

12 12 z 165 Either the projects within the Measure 9.3 or the Measure 9.4 (although these, due to their specificity, to a much lesser extent) envisage the professional guidance counseling as one of the elements of the offered support, which constitutes a complementation of educational activities. For groups that are disadvantaged in the labor market, the support should be comprehensive, and the implemented project activities should be complementary, therefore it is necessary to take into account the fact that the projects ought to include the professional guidance as a supplementary part of educational program. The projects implemented under the Measure 9.3 are directed to different target groups, taking into account the situation of the participants on the labor market, education level, sex or place of residence. The analysis of applications for funding and qualitative research indicate that, although some of the applications take into account such criteria as recruitment age of over 45 years or remaining without a job, the Beneficiaries avoid the most these two groups of recipients. Suppressing them in the projects results from difficulties in recruitment and motivational factors. The respondents of the qualitative research indicated that learning in school for those groups is less attractive than the short forms, as courses or training. In addition, people aged over 45 and unemployed (especially longterm jobless) are more likely to give up the participation in the projects, and they have less motivation. In case of the Measure 9.4 the projects are more frequently directed to persons aged over 45 than in within the Measure 9.3, and in the major part the target group is constituted of women. The Measure 9.4 envisages training of teachers with a special focus on lecturers who teach on the rural areas. The indicator of teachers from rural areas covered by the support remains at the level of about 44%. The Detailed Description of the OP HC Priorities within the Measure 9.3 provides the coverage of the support aimed also at educational institutions and the employers, while in case of the Measure 9.4 the support concerning the apprenticeship for instructors and administrative staff and management of schools and other educational institutions is ensured. The analyzed applications for funding from the Measure 9.3 offer the support for employers least often. Very few projects involve the indirect cooperation with the employers through the implementation of internships or apprenticeships. In the context of the Measure 9.3 target, which is to disseminate the idea of lifelong learning and to provide adults with educational opportunities consistent with the needs of the labor market, in subsequent years of the Programme implementation, it is necessary to put the emphasis on the collaboration between the institutions accomplishing the projects and local employers. Fields of study corresponding to the needs of entrepreneurs will enable graduates of schools take up employment for adults. The cooperation of educational establishments and the employers should be strengthen, and the support ought to be directed on projects implemented in partnerships. The quality of the support offered under the Measures 9.3 and 9.4 was rated positively by the projects participants. The CATI survey respondents, in case of both Measures, evaluated their quality positively in more than 80%. The quality and efficiency of the education is proved by the impact that it has on the situations of the support recipients. The vast majority of the CATI survey respondents concluded that participation in the projects will affect their professional situation mainly in the context of obtaining a better job or promotion. The declared willingness to continue the participation in projects in the future demonstrates the satisfaction and support adjustment to the needs of recipients. Over 90% of participants in the projects under both Measures would be pleased to continue their education. The influence of the considered Measures on the growth of the level of education in the region is visible especially in case of complex projects. Within the frame of the Measure 9.3, the efficiency of the projects is reflected in the increase in the project participants level of education, which is a

13 13 z 165 measurable effect expressed in obtained /verified qualifications. Whereas in case of the Measures improving the key competences of teachers in the fields desired in the market (digital and linguistic competences), as well as training the education workers in the better management will directly translate into the quality of teaching and educational provision. In addition, in the indirect way, the projects impact improving the quality of education through retrofitting facilities. Measure 9.5 Because of the poor Świętokrzyskie urbanization, a large percentage of rural population among the total population and a high share of people working in the agriculture, the importance of grassroots educational initiatives implemented under Measure 9.5 is higher than in other regions of the country. Most frequently they have a strictly professional nature of the training courses, related mainly to agriculture and agro-tourism. Another important group of training classes are those courses designed to develop the key competences among the inhabitants of rural areas - mostly in foreign languages and ICT. It is worth mentioning that the importance of training and consultancy related to obtaining funds from European Union programmes in this case is also higher than in other Measures. This will primarily be determined by the targeted groups specified by the Beneficiaries, which often are constituted by farmers. Recruiting project participants, the Beneficiaries were primarily guided by the place of residence, which is typical for grassroots initiatives of a local extent. Less commonly they emphasized criteria such as sex of potential project participants and their age. In most cases, the Beneficiaries did not report problems with the recruitment of target groups. However, one of the analyzed project could not be implemented because of problems resulting in recruiting a target group - this concerned people at risk of social exclusion (the recipient of GOPS). The training and counseling projects implemented within the Measure 9.5 fit well with the objectives of the OP HC Priority IX, particularly in the specific objective Reducing inequalities in disseminating education, especially between rural and urban areas. The analysis of the applications for funding and the CAWI method survey indicate that the objectives determined by the Beneficiaries are consistent with the above-specified detailed objective. It is worth noting, that, because of the diversity of the projects offered under the Measure 9.5, they may also contribute to meeting other specific objectives of the OP HC Priority IX. The exceeded rate of the indicator number of grassroots community initiatives undertaken within the Priority undoubtedly contributes to the implementation of this detailed objective. According to the report on the implementation of the OP HC for the first half of 2011, until the end of June there were 120 such initiatives launched. The target value was thus exceeded by 35%. It is true that in the new SzOP, which will come into force in 2012, the target was raised up to 336 initiatives, but given the low level of current use of funds (up to the end of June 2011 there were contracted only 20% of the available allocation), reaching a new value target seems to be real. As regards the indicators established by the Beneficiaries in the applications for funding, they were mostly carried out in 100%. It should be noted, that the adopted rates are very diverse, dominated by the soft indicators, and the hard indicators do not relate to the tangible benefits that the participants in training courses /advisory operations have achieved. On one hand, it is characteristic for the grassroots initiatives aimed primarily at activating the local communities, but on the other hand it significantly impedes the measurement of their effectiveness and their efficiency. The vast majority of people covered by the training and advisory activities evaluates positively their quality. A very high percentage of the CATI survey respondents indicated that the support received in

14 14 z 165 fully or highly corresponded to their needs as well as fulfilled their expectations. It was possible largely due to a reliable analysis of the needs of target group carried out by the Beneficiaries. The analysis was being most commonly accomplished in the form of different surveys among potential participants in training, analysis of documents and research reports, as well as consultation with representatives of local authorities. The only need whose satisfaction may be threatened, is the need concerning the level of training courses conducted, associated with different initial competences of the participants. In conclusion, as envisaged in the Human Capital Operational Programme, given the role the grassroots initiatives implemented under Measure 9.5 should meet, although the difficulties in measuring their effectiveness and efficiency, it can be stated that the projects in a fairly good degree fulfill their purpose. In a large extent, they satisfy the needs of the target groups and contribute to the activation of rural inhabitants. Conclusions As a result of the study the following conclusions were reached: 1. In the applications for funding, the Beneficiaries do not include in the majority the indicators on the quality of their activities. The soft results in this area do not meet the SMART criteria. 2. In most cases, the Beneficiaries do not lead a current monitoring on the implemented projects quality. The quality control occurs only after completion of the project, therefore it is not possible to eliminate currently the occurring irregularities. 3. In the grant applications, the Beneficiaries do not specify the competences of staff dedicated to provide training and consultancy within the projects. 4. The institutions providing the training of adults do not take the cooperation with entrepreneurs/ employers of the region to adapt the educational offer to the employers needs. 5. The diagnosis of the initial level of knowledge of the participants in training implemented under the Measure 9.5 is not sufficient, or conducted too late. The detailed results of the study, as well as the conclusions and the recommendations are presented in the following sections of this study.

15 15 z Wprowadzenie W ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki możliwa jest realizacja m.in. szkoleń i kursów skierowanych do wielu kategorii odbiorców. Wśród realizowanych szkoleń można wyróżnić: szkolenia ogólne, szkolenia zawodowe, natomiast ze względu na rekrutację szkolenia otwarte i zamknięte. Projekty zakładające wsparcie w postaci szkoleń, kursów oraz doradztwa cieszą się dużym zainteresowaniem zarówno potencjalnych beneficjentów jak i odbiorców wsparcia. Oferowane wsparcie w ramach EFS zajmuje istotne miejsce na rynku usług edukacyjnych. Stąd bardzo ważną kwestią jest sprawna koordynacja realizowanych projektów zmierzająca do jak najlepszego dopasowania oferty do potrzeb rynku pracy tak, aby uczestnictwo w projektach mogło przynieść odbiorcom jak najlepsze efekty. Potrzeba realizacji niniejszego badania ewaluacyjnego wynika z konieczności pozyskania kompleksowej wiedzy i informacji na temat jakości oraz skuteczności i adekwatności działań szkoleniowych i doradczych projektów realizowanych w województwie świętokrzyskim w ramach PO KL. Badanie pozwoli na ustalenie tendencji, zidentyfikowania problemów, niepożądanych zjawisk, wskazanie ich przyczyn oraz rozwiązań, które pozwolą na usprawnienie procesu wdrażania Priorytetu IX PO KL w zakresie realizacji wsparcia szkoleniowego oraz doradczego. Wskazanie ewentualnych problemów i działań zaradczych przyczyni się do usprawnienia wdrażania komponentu regionalnego PO KL w województwie świętokrzyskim. W związku z powyższym głównym celem badania jest ocena jakości, skuteczności, efektywności oraz adekwatności działań szkoleniowych i doradczych realizowanych w ramach Priorytetu IX PO KL w województwie świętokrzyskim. Cel główny zostanie zrealizowany poprzez określenie następujących aspektów: Tabela 1 Zestawienie celów i pytań badawczych Cel 1 Analiza i ocena jakości realizowanych form wsparcia w postaci doradztwa i szkoleń Czy formy wsparcia zostały prawidłowo dobrane do oczekiwanych rezultatów? Jak beneficjenci ostateczni korzystający ze wsparcia w ramach doradztwa i szkoleń oceniają zaproponowane im wsparcie? Jakiego rodzaju działania są zdaniem beneficjentów ostatecznych najbardziej skuteczne? Które działania najbardziej odpowiadają potrzebom beneficjentów ostatecznych? Które działania są najsłabiej oceniane przez beneficjentów ostatecznych pod kątem jakości i użyteczności? Jakim wsparciem najbardziej byliby zainteresowani beneficjenci ostateczni? Czy uczestnictwo w szkoleniach/działaniach doradczych wpłynęło na sytuację beneficjentów ostatecznych? W jaki sposób? Jak sytuacja beneficjentów uległa zmianie? Czy realizowane działania szkoleniowe i doradcze wpłynęły na wzrost jakości edukacji w województwie? Cel 2 Analiza stopnia dopasowania szkoleń, kursów oraz doradztwa proponowanych w projektach dofinansowanych z EFS w województwie świętokrzyskim do potrzeb regionalnego rynku pracy i odbiorców wsparcia Czy w ramach realizowanych projektów przeprowadzona została analiza potrzeb grup docelowych w zakresie szkoleń oraz usług doradczych? Czy została przeprowadzona analiza potrzeb regionalnego rynku pracy? Jeżeli tak, w jaki sposób przeprowadzono analizę potrzeb odbiorców? Jeżeli nie dlaczego? Czy cele projektów odpowiadają zidentyfikowanym potrzebom grup docelowych? Jakie potrzeby grup docelowych nie zostały zaspokojone przez realizowane projekty/działania doradcze? Jakie potrzeby rynku pracy nie zostały zaspokojone? Jakiego typu szkolenia/działania doradcze należy realizować w kontekście potrzeb odbiorców oraz regionalnego rynku pracy? Cel 3 Zidentyfikowanie typów projektów najbardziej i najmniej skutecznych i efektywnych w odniesieniu do poszczególnych grup odbiorców skupionych w badanym Priorytecie PO KL Ile i jakiego typu projekty zostały zrealizowane w ramach poszczególnych Działań/Poddziałań Priorytetu IX PO KL?

16 16 z 165 Jaka była przewidywana a jaka osiągnięta efektywność tych projektów? Jakich efektów nie udało się osiągnąć? Dlaczego? W jakim stopniu cele projektów wpłynęły na realizację celów Priorytetu IX PO KL? Czy poniesione w ramach poszczególnych Działań/Poddziałań nakłady finansowe przekładają się na realizację celów? W jaki sposób nakłady finansowe wpłynęły na jakość edukacji w regionie? Jakie typy projektów są najbardziej skuteczne dla poszczególnych grup docelowych w ramach badanych Działań/Poddziałań? Które z nich przynoszą najlepsze efekty dla poszczególnych grup docelowych? Czy udało się osiągnąć założone cele projektów? Jeżeli nie, dlaczego? W przypadku jakich typów projektów beneficjenci mieli najwięcej problemów z osiągnięciem założonych celów i rezultatów? Jakie projekty są najmniej efektywne? Z czego to wynika? Czy istnieje zagrożenie niezrealizowania celów projektów i nieosiągnięcia rezultatów? Jeżeli tak, w ramach jakich działań? Jakie czynniki wpłynęły na sukces/porażkę realizowanych projektów pod kątem ich skuteczności i efektywności? Cel 4 Analiza działań szkoleniowych i doradczych dofinansowanych w ramach Priorytetu IX PO KL najchętniej i najrzadziej wybieranych do realizacji przez beneficjentów. Jakie działania szkoleniowe i doradcze w ramach badanych Działań/Poddziałań Priorytetu IX PO KL są najczęściej wybierane do realizacji przez beneficjentów? Które cieszą się najmniejszą popularnością? Jakie są tego przyczyny? Czy działania wybierane najchętniej odpowiadają na najważniejsze potrzeby grup docelowych? Które potrzeby pomijają? Jaka jest tematyka najczęściej i najrzadziej wybieranych szkoleń? Jakie działania należy podjąć aby zwiększyć zainteresowanie beneficjentów realizacją projektów najmniej popularnych? Z jakimi problemami i barierami spotykali się beneficjenci w trakcie realizacji projektów? Czy poziom zainteresowania realizacją poszczególnych Działań/Poddziałań Priorytetu IX PO KL jest odpowiedni dla realizacji celów? Jaki jest stan realizacji wskaźników? Cel 5 Zidentyfikowanie obszarów/grup docelowych pomijanych/niedoreprezentowanych w projektach szkoleniowych i doradczych w ramach badanych Działań/Poddziałań Priorytetu IX PO KL oraz wyjaśnienie przyczyn niedopasowania oferowanego wsparcia do potrzeb Jaki profil społeczny (wiek, płeć, sytuacja materialna, rodzinna, wykształcenie) przedstawiały osoby najczęściej i najrzadziej ubiegające się o udział w projektach? Do jakich grup docelowych w ramach poszczególnych działań/poddziałań projekty są najrzadziej kierowane? Dlaczego? Jakie kryteria wyboru uczestników projektów beneficjenci przyjmują najczęściej? Czy mogą one wpływać na pomijanie pewnych grup odbiorców? Jakie obszary tematyczne w ramach realizowanych szkoleń i działań doradczych są pomijane przez beneficjentów? Dlaczego? Jakie bariery napotykają beneficjenci, które wpływają na pomijanie przez nich pewnych obszarów działań? Co należy zrobić, aby te bariery zniwelować? Cel 6 Sformułowanie zaleceń, możliwych do powszechnego wykorzystania w projektach szkoleniowych i doradczych współfinansowanych z EFS w woj. świętokrzyskim. Jakie działania należy podjąć aby zwiększyć skuteczność realizowanych w ramach poszczególnych Działań/Poddziałań szkoleń i działań doradczych? Jakie rozwiązania systemowe należy wprowadzić, aby zniwelować bariery z jakimi spotykają się beneficjenci w trakcie realizacji projektów? Jakie działania należy podjąć aby upowszechnić typy projektów cieszące się najmniejszą popularnością wśród beneficjentów i beneficjentów ostatecznych? Źródło: opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie SOPZ

17 17 z Metodologia badania Realizując założone cele wykorzystano szereg metod i technik badawczych oraz zapewniono triangulację zarówno metod i technik badawczych, jak również źródeł danych oraz perspektyw badawczych. 4.1 Etap pozyskiwania danych Koncepcja badania zakłada następujące metody pozyskiwania i analizy danych: Tabela 2 Metody pozyskiwania danych do badania Lp. Nazwa metody Rodzaj źródła informacji METODY POZYSKIWANIA DANYCH ZASTANYCH Analiza dokumentów Dokumenty programowe w ramach PO KL, Sprawozdania z realizacji PO KL, Dokumenty regionalne oraz dotyczące sytuacji w regionie: 1. Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do roku 2020, Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie świętokrzyskim. Dokumenty wewnętrzne Instytucji zaangażowanych w realizację projektów dot. PO KL. Analiza raportów badawczych Komplementarność działań realizowanych w obszarze oświaty w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, InfoAudit Sp. z o.o., Zapotrzebowanie grup docelowych na określone typy projektów, ASM-Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o., 2. Raport końcowy w ramach badania Ocena stopnia zainteresowania pracodawców współpracą z placówkami kształcenia zawodowego w zakresie praktycznych form nauczania i przygotowania zawodowego w kontekście wdrażania Działania 9.2 PO KL, Raport Końcowy z badania Zapotrzebowanie na wsparcie w ramach komponentu regionalnego PO KL w kontekście prognozowanej sytuacji na rynku pracy. Poznań: raport ECDF Badania i Szkolenia, Raport końcowy z badania Ocena projektów realizowanych przez podmioty podejmujące lokalne inicjatywy w ramach PO KL, Warszawa: PAG Uniconsult, Materiały Wojewódzkiego Urzędu Pracy, m.in. Zmiany na rynku pracy w województwie świętokrzyskim. 3. Analiza projektów 70 wniosków z umów podpisanych w ramach podpisanych umów w badanych Działaniach i Poddziałaniach. METODY POZYSKIWANIA DANYCH WYWOŁANYCH 4. Indywidualne wywiady pogłębione Pracownicy sekcji ds. obsługi projektów Telefoniczne wywiady swobodne Telefoniczne wywiady pogłębione Pracownikami Działu Obsługi Projektów i Monitorowania zajmującymi się oceną wniosków w ramach analizowanych Działań/Poddziałań Pracownicy powiatowych urzędów pracy Beneficjenci Opiekunowie projektów

18 18 z Wywiady techniką CATI Uczestnicy projektów 8. Wywiady techniką CAWI Beneficjenci Źródło: opracowane przez Collect Consulting Analiza dokumentów Przeprowadzona w ramach niniejszego badania analiza dokumentów umożliwiła zbudowanie podłoża teoretycznego dla przedmiotowego badania, weryfikację zasadności poszczególnych zagadnień badawczych oraz opisanie niektórych zagadnień badawczych i odpowiedź na postawione pytania. Analiza dokumentów jest metodą w znacznej mierze obiektywną, gdyż badacz ma ograniczone możliwości wpływania na rodzaj pozyskanych danych. Wadą tej metody jest natomiast ograniczenie tematyczne istniejących danych. Analiza raportów badawczych i literatury Wykorzystanie niniejszej metody pozwoliło zbudować tło do przeprowadzenia badania, szczególnie w kontekście zgromadzenia informacji na temat sytuacji na świętokrzyskim rynku pracy oraz potrzeb osób objętych wsparciem w ramach Priorytetu IX PO KL. Podobnie, jak w przypadku analizy dokumentów jest to metoda w znacznej mierze obiektywną, jednak podczas jej oceny należy uwzględnić ograniczenie tematyczne istniejących danych. Analiza projektów W trakcie ewaluacji przeprowadzona została analiza projektów realizowanych w ramach badanych Działań/Poddziałań PO KL. Analiza projektów pozwoliła na pogłębienie wiedzy na temat jakości, skuteczności oraz adekwatności oferowanych w województwie świętokrzyskim szkoleń i działań doradczych realizowanych w ramach Priorytetu IX PO KL. Dostarczyła materiału badawczego umożliwiającego udzielenie odpowiedzi na pytania o sposób doboru grup docelowych do projektu, sposób dostosowania realizowanych działań do potrzeb grup odbiorców, oraz regionalnego rynku pracy. Dobór próby Analizie poddano wnioski w ramach 20% podpisanych umów. Próbę dobrano w sposób warstwowolosowy. Warstwy zostały dobrane tak, by odwzorowywać w próbie rzeczywisty udziału projektów realizowanych w ramach poszczególnych Działań/Poddziałań. Tabela 3 Dobór próby do analizy wniosków Lp. Działanie/Poddziałanie Liczebność próby 1. Poddziałanie Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszanie różnic w jakości usług edukacyjnych Działanie 9.2 Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego Działanie 9.3 Upowszechnienie formalnego kształcenia ustawicznego w formach szkolnych 3 4. Działanie 9.4 Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty 5

19 19 z Działanie 9.5 Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich 16 SUMA 70 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie SOPZ Analiza projektów pozwala na zabranie danych zastanych wskazujących pewne zjawiska. Jest jednak ograniczona ze względu na brak kontekstu oraz nie wskazuje intencji Wnioskodawcy. Ponadto należy pamiętać o ograniczeniach ilość znaków we wnioskach, co sprawia, że ich analiza uwzględnia informacje okrojone, uznane przez piszącego za najistotniejsze przedstawione w skondensowanej formie. Indywidualne wywiady pogłębione W ramach badania Wykonawca przeprowadził indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami Instytucji Pośredniczącej Świętokrzyskiego Biura Rozwoju Regionalnego Biura PO KL. IDI pozwoliły na osiągnięcie następujących celów badania: 1. Zidentyfikowanie typów projektów najbardziej i najmniej skutecznych i efektywnych w odniesieniu do poszczególnych grup odbiorców skupionych w badanym Priorytecie PO KL. 2. Zidentyfikowanie obszarów/grup docelowych pomijanych/niedoreprezentowanych w projektach szkoleniowych i doradczych w ramach badanych Działań/Poddziałań Priorytetu IX PO KL oraz wyjaśnienie przyczyn niedopasowania oferowanego wsparcia do potrzeb. 3. Sformułowanie zaleceń, możliwych do powszechnego wykorzystania w projektach szkoleniowych i doradczych współfinansowanych z EFS w woj. świętokrzyskim. Dobór próby Respondenci do badania IDI dobrani zostali w sposób celowy, a główne kryterium wyboru stanowiły wiedza i doświadczenie respondentów. Łącznie przeprowadzono 5 indywidualnych wywiadów pogłębionych. Wywiady z pracownikami dostarczają cennego materiału badawczego tj. opinii osób bezpośrednio zaangażowanych we wdrażanie badanych Działań i Poddziałań. Pamiętać jednak należy, że bezpośrednie zaangażowanie w PO KL może powodować jednostronność w wyrażanych opiniach, brak obiektywnego spojrzenia na badane zjawiska oraz chęć pokazania walorów wykonywanej pracy. Telefoniczne wywiady swobodne Telefoniczne wywiady swobodne znalazły zastosowanie przy realizacji następujących celów badania: 1. Analiza stopnia dopasowania doradztwa, szkoleń oraz kursów oraz proponowanych w projektach dofinansowanych z EFS w województwie świętokrzyskim do potrzeb regionalnego rynku pracy i odbiorców wsparcia. 2. Analiza działań szkoleniowych i doradczych dofinansowanych w ramach Priorytetu IX PO KL najchętniej i najrzadziej wybieranych do realizacji przez beneficjentów. 3. Zidentyfikowanie obszarów/grup docelowych pomijanych/niedoreprezentowanych w projektach szkoleniowych i doradczych w ramach badanych Działań/Poddziałań Priorytetu IX PO KL oraz wyjaśnienie przyczyn niedopasowania oferowanego wsparcia do potrzeb.

20 20 z 165 Dobór próby Podobnie jak w przypadku indywidualnych wywiadów pogłębionych zastosowano celowy dobór próby. Głównym kryterium były wiedza i doświadczenie respondentów. Telefoniczne wywiady swobodne przeprowadzono z pracownikami Sekcji ds. obsługi projektów zajmującymi się oceną wniosków w ramach analizowanych Działań/Poddziałań (5 telefonicznych wywiadów swobodnych). Ze względu na podobieństwo grupy respondentów można wskazać wady i zalety zastosowanej metody podobne, jak w przypadku indywidualnych wywiadów pogłębionych. Telefoniczne wywiady pogłębione Zastosowanie metody pozwoliło na osiągnięcie następujących celów badania: Analiza stopnia odpasowania doradztwa, szkoleń oraz kursów proponowanych w projektach dofinansowanych z EFS w województwie świętokrzyskim do potrzeb regionalnego rynku pracy i odbiorców wsparcia, Zidentyfikowanie typów projektów najbardziej i najmniej skutecznych i efektywnych w odniesieniu do poszczególnych grup odbiorców skupionych w badanym Priorytecie PO KL, Zidentyfikowanie obszarów/grup docelowych pomijanych/niedoreprezentowanych w projektach szkoleniowych i doradczych w ramach badanych Działań/Poddziałań Priorytetu IX PO KL oraz wyjaśnienie przyczyn niedopasowania oferowanego wsparcia do potrzeb, Sformułowanie zaleceń, możliwych do powszechnego wykorzystania w projektach szkoleniowych i doradczych współfinansowanych z EFS w woj. świętokrzyskim. Dobór próby Ze względu na specyfikę metody dobór próby miał charakter celowy. W ramach TDI przeprowadzonych zostało łącznie 20 wywiadów, w tym: 10 wywiadów z przedstawicielami Powiatowych Urzędów Pracy z województwa świętokrzyskiego, 5 wywiadów z przedstawicielami Beneficjentów realizujących projekty (wybrane do studium przypadku) w ramach badanych Działań/Poddziałań PO KL 5 wywiadów z opiekunami projektów wybranych do studiów przypadku. Wywiady kwestionariuszowe realizowane techniką CATI W ramach niniejszego badania wywiady CATI przeprowadzone zostały z uczestnikami projektów stanowiącymi grupę docelową w projektach uwzględniających szkolenia i/lub kursy i/lub doradztwo w ramach Działań/Poddziałań Priorytetu IX PO KL stanowiących przedmiot niniejszego badania. Przeprowadzenie badania CATI wśród uczestników projektów pozwoliło na realizację następujących celów niniejszej ewaluacji: 1. Analiza i ocena jakości realizowanych form wsparcia w postaci doradztwa i szkoleń, 2. Analiza stopnia dopasowania szkoleń, kursów oraz doradztwa proponowanych w projektach dofinansowanych z EFS w województwie świętokrzyskim do potrzeb regionalnego rynku pracy i odbiorców wsparcia, 3. Zidentyfikowanie typów projektów najbardziej i najmniej skutecznych i efektywnych w odniesieniu do poszczególnych grup odbiorców skupionych w badanym Priorytecie PO KL.

21 21 z 165 Dobór próby do badania W niniejszym badaniu wybraną metodą doboru próby jest dobór kwotowo-losowy. Biorąc pod uwagę wszystkie przedstawione informacje, a także wymóg Zamawiającego, aby udział w badaniu wzięło minimum 5% uczestników projektów, będących grupą docelową w projektach uwzględniających szkolenia i/lub kursy i/lub doradztwo, Wykonawca przeprowadził wywiadów. Tabela 4 Dobór próby do CATI z podziałem na Działania i Poddziałania Lp. Działanie/Poddziałanie Liczba uczestników projektów objętych wsparciem Liczebność próby badawczej 1. Poddziałanie Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszanie różnic w jakości usług edukacyjnych 2. Działanie 9.2 Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego Działanie 9.3 Upowszechnienie formalnego kształcenia ustawicznego w formach szkolnych Działanie 9.4 Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty Działanie 9.5 Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich Suma Źródło: opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie SOPZ Gromadzenie danych poprzez wywiady telefoniczne ma liczne zalety w postaci poczucia anonimowości respondentów oraz możliwości poddaniu badaniu licznej grupy. Wadą metody w niniejszym badaniu jest jednak silna stronniczość respondentów. Z drugiej jednak strony spojrzenie z perspektywy osób objętych wsparciem daje istotny obraz skuteczności i jakości realizowanych szkoleń i doradztwa. Ankiety CAWI Przeprowadzenie badania CAWI wśród beneficjentów pozwoliło zrealizować następujące cele badania: 1. Stopień dopasowania szkoleń, kursów oraz doradztwa proponowanych w projektach dofinansowanych z EFS w województwie świętokrzyskim do potrzeb regionalnego rynku pracy i odbiorców wsparcia. 2. Zidentyfikowanie typów projektów najbardziej i najmniej skutecznych i efektywnych w odniesieniu do poszczególnych grup odbiorców skupionych w badanym Priorytecie PO KL. 3. Analiza działań szkoleniowych i doradczych dofinansowanych w ramach Priorytetu IX PO KL najchętniej i najrzadziej wybieranych do realizacji przez beneficjentów. 4. Zidentyfikowanie obszarów/grup docelowych pomijanych/niedoreprezentowanych w projektach szkoleniowych i doradczych w ramach badanych Działań/Poddziałań Priorytetu IX PO KL oraz wyjaśnienie przyczyn niedopasowania oferowanego wsparcia do potrzeb.

22 22 z 165 Sposób doboru próby do badania W ramach przedmiotowego badania ankieta internetowa skierowana została do projektodawców, którzy realizowali projekty uwzględniające szkolenia i/lub kursy i/lub doradztwo w ramach badanych Działań i Poddziałań. Podobnie jak w przypadku wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo gromadzenie danych przez Internet ma liczne zalety w postaci poczucia anonimowości respondentów oraz możliwości poddaniu badaniu licznej grupy. Wadą metody w niniejszym badaniu jest jednak silna stronniczość respondentów. Ponadto w przypadku ankiety internetowej badacz ma niewielki wpływ na udział w badaniu osób zaproszonych. W konsekwencji próba badawcza nie ma charakteru reprezentatywnego. 4.2 Etap analizy danych Zgromadzone dane zostały opracowane poprzez wykorzystane następujących analiz: Tabela 5 Metody analizy danych wykorzystane w procesie badawczym Lp. Nazwa metody Rodzaj analizowanych danych METODY ANALIZY DANYCH 1. Burza mózgów Wszystkie dane pozyskane w badaniu 2. Analizy statystyczne Dane ilościowe 3. Ekspercka analiza danych jakościowych Dane jakościowe 4. Analiza SWOT Wszystkie dane pozyskane w badaniu 5. Analiza porównawcza Wyniki analizy projektów 6. Benchmarking Wyniki analizy porównawczej Wyniki analizy dokumentów 7. Drzewo problemów Wszystkie dane pozyskane w badaniu 8. Drzewo celów Wszystkie dane pozyskane w badaniu 9. Panel ekspertów Wstępne wnioski i rekomendacje Źródło: opracowane przez Collect Consulting

23 23 z Specyfika województwa świętokrzyskiego Pomimo, że województwo świętokrzyskie położone jest niemal dokładnie w środku pomiędzy czterema wielkimi aglomeracjami (warszawską, krakowską, śląską i łódzką) i pomiędzy trzema głównymi korytarzami komunikacyjnymi Polski (A1, A2, A4), jest jednym z najsłabiej rozwiniętych i zurbanizowanych obszarów w kraju. Sieć osadniczą województwa stanowi zaledwie 30 miast, natomiast liczba wsi wynosi W miastach zamieszkuje jedynie ok. 45% ludności, podczas gdy w skali całego kraju odsetek ten wynosi ponad 60%. 1 Województwo świętokrzyskie jest obszarem przemysłowo-rolniczym. Można jednak zaobserwować wyraźny podział na przemysłową północ i typowo rolnicze południe. Ośrodki przemysłowe w części północnej skoncentrowane są wokół dawnego Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Ma on bogate tradycje związane z przemysłem wydobywczym i przetwórczym surowców mineralnych. Drugim rodzajem przemysłu mającym znaczenie dla rozwoju województwa świętokrzyskiego jest przemysł spożywczy. Warto zauważyć, że w północnej części województwa działa Specjalna Strefa Ekonomiczna Starachowice z podstrefami: starachowicką, ostrowiecką, skarżyską, konecką i stąporkowską. Jednak należy nadmienić, że strukturę świętokrzyskiego przemysłu należy uznać za niekorzystną, co spowodowane jest dominującą rolą przemysłu ciężkiego. Południowa część województwa jest obszarem typowo rolniczym, co ma związek z występowaniem gleb lessowo-rędzinowych. Pomimo dobrze rozmieszczonej sieci miast, jest ona znacznie słabiej zurbanizowana od części północnej ze względu na niższą liczbę mieszkańców w poszczególnych ośrodkach. Ma to wpływ na mniejszą koncentrację przedsiębiorczości w tej części województwa. Liczba ludności województwa stanowiła w 2006 r. 3,4% ludności Polski. Jeśli jednak weźmiemy pod uwagę tylko osoby zatrudnione w rolnictwie, to odsetek ten był dwukrotnie wyższy (6,8%). Świadczy to o słabym poziomie rozwoju Świętokrzyskiego na tle całego kraju. W Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do 2020 r. wyszczególniono następujące czynniki wpływające negatywnie na funkcjonowanie biznesu: niewystarczający poziom rozwoju gospodarczego; wysokie bezrobocie (5. miejsce w Polsce); niski poziom dochodów na osobę (15 Miejsce w skali kraju przed woj. Podkarpackim). Stopa bezrobocia w województwie wynosiła na dzień 30 czerwca 2011 r. 14,7%, a całkowita liczba osób bezrobotnych 79617, przy czym ponad połowę z nich stanowiły kobiety, a podobny odsetek mieszkańcy obszarów wiejskich. Prawie połowę osób bez pracy (48%) stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym lub niższym. Niepokojące jest, że również ponad połowa (53%) bezrobotnych to bezrobotni długookresowo, a ponad 1/5 (22,5%) osoby młode. Około ¾ bezrobotnych w województwie stanowią osoby posiadające wyuczony zawód. Jedną z głównych przyczyn bezrobocia wśród nich jest niedopasowanie podaży i popytu na rynku pracy. Związane to jest z istnieniem zawodów nadwyżkowych (czyli tych, w których podaż pracy mierzona liczbą bezrobotnych przewyższa w sposób istotny popyt, mierzony liczbą ofert pracy) oraz zawodów deficytowych (w których dysproporcja jest odwrotna). 1 Opracowane na podstawie Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do roku 2020, Kielce 2006 r.

24 24 z 165 Z publikacji Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w I półroczu 2011 r. 2 wydanej przez Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach wynika, że najwyższy popyt na pracę mierzony liczbą ofert pracy zgłoszonych w I półroczu 2011 r. wystąpił w poniższych grupach zawodowych: gospodarze budynków (2,1 tys.), sprzedawcy sklepowi ekspedienci (0,9 tys.), pracownicy obsługi biurowej (0,9 tys.), kierowcy samochodów ciężarowych (0,5 tys.), pracownicy administracyjni i sekretarze biura zarządu (0,3 tys.), robotnicy pomocniczy w budownictwie ogólnym (0,3 tys.), robotnicy przy pracach prostych w przemyśle gdzie indziej niesklasyfikowani (0,3 tys.), spawacze i pokrewni (0,2 tys.), pomoce i sprzątaczki biurowe, hotelowe i pokrewne (0,2 tys.), magazynierzy i pokrewni (0,2 tys.), kucharze (0,2 tys.), pracownicy obsługi biura gdzie indziej niesklasyfikowani (0,2 tys.), mechanicy pojazdów samochodowych (0,2 tys.), przedstawiciele handlowi (0,2 tys.), robotnicy pomocniczy w budownictwie drogowym, wodnym i pokrewni (0,2 tys.), murarze i pokrewni (0,1 tys.), szwaczki, hafciarki i pokrewni (0,1 tys.). W przypadku niektórych zawodów można zauważyć z jednej strony wysoką liczbę zarejestrowanych bezrobotnych, z drugiej natomiast relatywnie wysoką liczbę ofert pracy. Aby porównać podaż pracy z popytem na nią, oblicza się wskaźnik intensywności nadwyżki/deficytu zawodu. Jest to stosunek średniej miesięcznej liczby zgłoszonych ofert pracy w zawodzie do średniej miesięcznej liczby zarejestrowanych bezrobotnych w zawodzie w analizowanym okresie. Spośród 384 elementarnych grup zawodowych, w I półroczu 2011 r. 70 grup stanowiły grupy deficytowe, 27 to zawody zrównoważone, a w przypadku 287 grup można mówić o zawodach nadwyżkowych (z tego w 79 grupach zawodowych pracodawcy nie zgłosili żadnych propozycji zatrudnienia). Z racji dużej ilości zawodów w poszczególnych grupach ograniczono się do prezentacji głównych zawodów nadwyżkowych i deficytowych wybranych przez WUP w Kielcach 3. 2 Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w I półroczu 2011 r., WUP, Kielce, Ibid., s oraz 57.

25 25 z 165 Tabela 6. Wybrane przez WUP w Kiecach zawody deficytowe w I półroczu 2011 r. Wskaźnik Grupa zawodowa Napływ bezrobotnych Wolne miejsca pracy i aktywizacji Różnica nadwyżkowo ści/ deficytowości zawodu Urzędnicy ds. podatków ,000 Pracownicy obsługi biura gdzie indziej nieklasyfikowani ,526 Robotnicy przetwórstwa surowców roślinnych ,692 Robotnicy pomocniczy przy hodowli zwierząt ,500 Średni personel w zakresie działalności artystycznej i kulturalnej gdzie indziej nieklasyfikowany ,333 Archiwiści i muzealnicy ,857 Opiekunowie dziecięcy ,467 Kierownicy ds. budownictwa ,800 Gospodarze budynków ,541 Operatorzy maszyn do produkcji wyrobów gumowych ,250 Kierowcy samochodów ciężarowych ,141 Pomoce kuchenne ,896 Przedstawiciele handlowi ,875 Robotnicy budowy dróg i pokrewni ,816 Sprzedawcy (konsultanci) w centrach sprzedaży telefonicznej / internetowej ,769 Pracownicy stacji obsługi pojazdów ,750 Pracownicy obsługi biurowej ,741 Operatorzy sprzętu do robót ziemnych i urządzeń pokrewnych ,667 Operatorzy maszyn i urządzeń do obróbki drewna ,650 Sekretarki (ogólne) ,488 Pracownicy administracyjni i sekretarze biura zarządu ,409 Robotnicy leśni i pokrewni ,400 Pracownicy domowej opieki osobistej ,294 Źródło: Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w I półroczu 2011 r., WUP, Kielce, 2011 Najwyższy deficyt pracowników wyrażony w liczbach bezwzględnych występuje w takich grupach jak: gospodarze budynków, pracownicy obsługi biurowej, kierowcy samochodów ciężarowych, pracownicy obsługi biura gdzie indziej nieklasyfikowani. Z kolei najniższy stosunek liczby wolnych miejsc pracy do napływu bezrobotnych wśród grup wybranych przez WUP odnotowano w odniesieniu do ekonomistów i różnego rodzaju pracowników z branży żywieniowej. Zwraca uwagę przekraczająca 1000 osób bezwzględna nadwyżka bezrobotnych w takich grupach zawodowych jak: sprzedawcy sklepowi, średni personel ds. statystyki i dziedzin pokrewnych, technicy i mechanicy, mechanicy pojazdów samochodowych, ślusarze i pokrewni.

26 26 z 165 Tabela 7. Wybrane przez WUP w Kielcach zawody nadwyżkowe w województwie świętokrzyskim w I półroczu 2011 r. Grupa zawodowa Napływ bezrobotnych Wolne miejsca pracy i aktywizacji różnica Wskaźnik nadwyżkowości/ deficytowości zawodu Ekonomiści ,001 Dietetycy i żywieniowcy ,002 Technicy technologii żywności ,003 Filozofowie, historycy i politolodzy ,003 Wizytatorzy i specjaliści metod nauczania ,01 Technicy nauk fizycznych i technicznych gdzie indziej nieklasyfikowani ,014 Technicy rolnictwa i pokrewni ,019 Średni personel ds. statystyki i dziedzin pokrewnych ,019 Technicy elektronicy i pokrewni ,022 Nauczyciele gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych ,022 Technicy mechanicy ,023 Krawcy, kuśnierze, kapelusznicy i pokrewni ,027 Średni personel ochrony środowiska, medycyny pracy i bhp Mechanicy maszyn i urządzeń rolniczych i przemysłowych , ,032 Specjaliści ds. administracji i rozwoju ,034 Technicy budownictwa ,046 Elektromechanicy i elektromonterzy ,057 Technicy elektrycy ,077 Ślusarze i pokrewni ,078 Posadzkarze, parkieciarze i glazurnicy ,104 Technicy wsparcia informatycznego i technicznego ,114 Piekarze, cukiernicy i pokrewni ,129 Ustawiacze i operatorzy obrabiarek do metali i pokrewni ,133 Mechanicy pojazdów samochodowych ,146 Fryzjerzy ,147 Murarze i pokrewni ,157 Stolarze meblowi i pokrewni ,175 Specjaliści ds. reklamy i marketingu ,181 Kucharze ,183 Malarze i pokrewni ,193 Hydraulicy i monterzy instytucji sanitarnych ,219 Szwaczki, hafciarki i pokrewni ,279 Sprzedawcy sklepowi (ekspedienci) ,343 Pomoce i sprzątaczki biurowe, hotelowe i pokrewne ,446 Robotnicy pomocniczy w budownictwie ogólnym ,604 Źródło: Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w I półroczu 2011 r., WUP, Kielce, 2011

27 27 z Poszerzenie oferty edukacyjnej szkół 6.1 Charakterystyka realizowanych projektów W ramach Priorytetu IX na poszerzenie i urozmaicenie oferty edukacyjnej szkół bezpośrednio wpływa Poddziałanie 9.1.2, w ramach którego podpisano 203 umowy do czerwca 2011 r. i Działanie 9.2, w ramach którego do czerwca 2011 r. podpisano 79 umów. Poddziałanie Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o utrudnionym dostępnie do edukacji oraz zmniejszanie różnic w jakości usług edukacyjnych skierowane jest do szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych prowadzących kształcenie ogólne. W ramach tego Poddziałania Beneficjenci najczęściej wybierają do realizacji następujące działania: zajęcia wyrównawcze w zakresie przygotowania do egzaminów końcowych oraz zdania do następnej klasy. Te realizowane są najczęściej ze względu na cel Poddziałania, zajęcia rozwojowe - dla uczniów chcących rozwijać swoje zdolności przewidziano organizację kół z różnorodnych przedmiotów: kółka taneczne, przyrodnicze, wycieczki fakultatywne pozwalające poszerzać wiedze z zakresu historii i kultury regionu, warsztaty grupowe, fotograficzne i teatralne, zajęcia korekcyjne dotyczące m.in. wad postawy, mowy, objęcie uczniów doradztwem zawodowych i opieką pedagogiczno-psychologiczną 4. W ramach realizowanych projektów szkoły często realizują zajęcia pozalekcyjne ukierunkowane na rozwój kompetencji kluczowych. Generalnie Beneficjenci są zainteresowani poszerzeniem zakresu zajęć, jakie szkoła oferuje swoim uczniom. Wszelkie koła zainteresowań, zajęcia wyrównawcze czy korekcyjne dotyczą przedmiotów, które normalnie, ale w mniejszym wymiarze godzin uczone są w danej placówce. Wyniki potwierdzone są danymi jakościowymi To są najczęściej zajęcia wyrównawcze, aczkolwiek zdarzają się i są bardzo oceniane zajęcia dla uczniów uzdolnionych, żeby to wsparcie było kompleksowe. Ale są to najczęściej zajęcia wyrównawcze, które mają wyrównać dysproporcje pomiędzy wsiami i miastami. To znaczy są działania typu zajęcia dodatkowe, w celu podniesienia umiejętności tych dzieci, które mają na przykład cięższy dostęp do wszelkiego rodzaju dodatkowych zajęć pozalekcyjnych. Generalnie to są przeróżne pomysły związane z tym jak urozmaicić i wzbogacić program nauczania. Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki zawiera typy działań, które można realizować w ramach Poddziałania Wśród nich najmniejszym zainteresowaniem Beneficjentów objęte są projekty związane z: Opieką pedagogiczną w zakresie przeciwdziałania uzależnieniom oraz programami prewencyjnymi w zakresie patologii społecznych. Zadania realizowane przez Beneficjentów skupiają się głównie na organizowaniu dodatkowych lekcji i wyjazdów edukacyjnych. Wątek wpływu innych czynników na edukację (np. trudnej sytuacji rodzinnej ucznia, nadpobudliwości itd.) jest opisywany w uzasadnieniu potrzeby realizacji projektu ogólnie i zazwyczaj nie wpływa na cele stawiane we wniosku. Stąd bardzo rzadko realizowane są programy przeciwdziałające zdiagnozowanym patologiom społecznym. Z kolei, jeśli tego typu działania występują, mają charakter dodatkowy. Ponadto zdarzały się sytuacje, że w uzasadnieniu realizacji 4 Opracowane na podstawie analizy projektów, które otrzymały dofinansowanie w ramach Poddziałania

28 28 z 165 projektu Beneficjent wskazuje na problemy uczniów wynikające z trudnej sytuacji rodzinnej, jednak w projekcie nie są przewidziane działania zaradcze dla tej sytuacji. Przykładowo w jednym z analizowanych wniosków we wstępie Beneficjent określił, że Problemem i barierą BO w drodze do osiągnięcia wykształcenia jest trudna sytuacja materialna rodzin, bezrobocie, zjawisko patologii społecznej. Natomiast prowadzone działania skupiają się wyłącznie na organizowaniu zajęć wyrównawczych i dodatkowych. Realizacją programów skierowanych do dzieci i młodzieży, które przedwcześnie opuściły system szkolnictwa, w celu umożliwienia im ukończenia danego etapu kształcenia. Wśród badanych wniosków nie znaleziono tego typu projektów. Beneficjenci (najczęściej szkoły) określając docelową grupę projektu, skupiają się na swoich uczniach, zatem eliminowana jest grupa osób, które przerwały naukę. Nawet, jeśli w uzasadnieniu potrzeby realizacji projektu Beneficjenci zauważają, że W szczególnie trudnej sytuacji pozostają osoby, które przerywają edukację na poziomie niedostosowanym do aktualnych wymagań rynku pracy to nie skupiają się na eliminowaniu skutków tego zjawiska, tylko na organizowaniu zajęć wyrównawczych, aby nie dopuścić do ponownego wystąpienia tego typu sytuacji u kolejnych osób. Działanie 9.2. Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego obejmuje szkoły i placówki kształcenia zawodowego. Ze względu na tematykę badania analizie zostaną poddane wyłącznie projekty dotyczące dodatkowych zajęć dydaktyczno-wyrównawczych oraz doradztwa i opieki pedagogiczno-psychologicznej. Działania wybierane do realizacji są uzależnione od rodzaju placówki, zwłaszcza w przypadku szkół zawodowych. Rodzaj nauczanych zawodów oraz specyfika uczniów często bowiem determinują tematykę organizowanych kursów i szkoleń. W przypadku szkół zawodowych spośród najczęściej wybieranych działań i form wsparcia należy wskazać 5 : Organizowanie dodatkowych zajęć z przedmiotów zawodowych. Działanie to miało na celu podniesienie kompetencji uczniów, wyrównanie pojawiających się dysproporcji pomiędzy uczniami osiągającymi słabe wyniki w nauce, a uczniami osiągającymi dobre wyniki w nauce, a także podniesienie zdawalność zewnętrznych egzaminów zawodowych; Organizowanie zajęć dodatkowych z przedmiotów kształcenia ogólnego; Organizowanie wyjazdów do zakładów pracy oraz inne formy współpracy z przedsiębiorcami mające na celu rozwijanie umiejętności praktycznych niezbędnych w danym zawodzie. Z typów projektów możliwych do realizacji Beneficjenci najrzadziej korzystają z możliwości wyposażenia szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe w nowoczesne materiały dydaktyczne. Pomimo że taki typ działania wpisany jest w SzOP, środki trwałe można finansować wyłącznie w ramach cross-financingu. Zarówno Beneficjenci, jak również przedstawiciele Instytucji Pośredniczącej wskazują, że nie jest to atrakcyjna propozycja dla szkół zawodowych, gdyż muszą ponosić wkład własny, kwoty na doposażenie są niewielkie, istnieją inne programy, z których placówki mogą finansować tego typu wydatki. W nowym SzOP proponowane są zmiany polegające na braku ograniczeń wydatków w ramach cross-financingu. Jednocześnie, z uwagi na możliwość przekroczenia ww. limitów w projektach Działania 9.2 Instytucje Pośredniczące powinny monitorować wartość 5 Opracowane na podstawie analizy projektów, które otrzymały dofinansowanie w ramach Działania 9.2.

29 29 z 165 wydatków objętych cross-financingiem w ramach Priorytetu IX, gdyż w dalszym ciągu na poziomie tego Priorytetu obowiązuje limit 10% wydatków objętych cross-financingiem. 6 Należy zatem zorganizować szeroką akcję informująca o tych zamianach. Powinna być ona skierowana głównie do szkół zawodowych, które do tej pory nie skorzystały ze wsparcia w ramach PO KL. W ramach realizowanych projektów stosunkowo rzadko uwzględniano poradnictwo zawodowe. W Poddziałaniu jedynie w 28,6% analizowanych wniosków założono tego rodzaju wsparcie. Niski odsetek jest jednak wytłumaczalny faktem, że projekty często były kierowane do szkół podstawowych i gimnazjalnych. W Działaniu 9.2 poradnictwem zostało objętych 26,6% uczestników. Przedstawiciele Komisji Oceniającej Projekty wskazują jednak na pozytywne tendencje w tym zakresie. Dostrzegają bowiem, że w kolejnych latach poradnictwo zawodowe jest coraz bardziej doceniane przez Beneficjentów. Pomimo tego często zajęcia z doradcą zawodowym są przewidziane dla niewielkiego odsetka uczestników. W przypadku szkolnictwa zawodowego tego typu wsparcie jest bardzo istotne. Wykres 1 Rodzaje szkoleń i doradztwa organizowane w ramach analizowanych Działań/Poddziałań Kursy przygotowawcze do egzaminów szkolnych Zajęcia wyrównawcze dla uczniów 10,7% 25,4% 26,5% 24,2% Szkolenia i kursy komputerowe 17,4% 24,8% Szkolenia i kursy językowe 16,5% 28,9% Szkolenia zawodowe, specjalistyczne 6,9% 32,7% Doradztwo zawodowe Szkolenie z zakresu poruszania się po rynku pracy 2,1% 2,7% 2,1% 0,9% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Działanie 9.2 Poddziałanie Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI 7 Dane przedstawione na powyższym wykresie potwierdzają wyniki analizy wniosków o dofinansowanie. W ramach Poddziałania najwyższy odsetek respondentów to uczestnicy kursów językowych, kursów przygotowujących do egzaminów szkolnych oraz zajęciach wyrównawczych. Natomiast wśród uczestników zajęć prowadzonych w ramach Działania 9.2 dominowało uczestnictwo w szkoleniach specjalistycznych, kursach komputerowych oraz kursach przygotowujących do egzaminów szkolnych. Ze względu na cele założone w SzOP szkoły często wybierają działania związane z nauczaniem języków obcych oraz informatyką (w tym szkolenia certyfikowane ECDL). Ponadto w szkołach zawodowych organizowane są zajęcia z przedmiotów ścisłych, matematyczno-przyrodniczych, informatycznych oraz szkolenia specjalistyczne jako odpowiedź na cel zakładający podnoszenie kompetencji kluczowych w regionie. 6 Zasady finansowania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki wersja obowiązująca od 1 stycznia 2012 r., s Próba do badania CATI wynosiła dla Działania respondentów, dla Działania respondentów.

30 30 z 165 Grupę docelową scharakteryzowaną we wnioskach o dofinansowanie, do której skierowane jest wsparcie w zależności od rodzaju projektu można ogólnie podzielić na: Uczniów z problemami w nauce, dla których organizowane są zajęcia wyrównawcze, zajęcia dodatkowe, oraz poradnictwo psychologiczno-pedagogiczne; Uczniów zdolnych, dla których organizowane są zajęcia rozwijające dotychczasowe zainteresowania oraz wycieczki poszerzające zainteresowania; Wszystkich uczniów danej kategorii np. maturzystów przy czym udział w projekcie ma zawsze charakter dobrowolny. Analiza zapisów we wnioskach o dofinansowanie wskazuje, że wsparciem nie są obejmowani uczniowie o przeciętych wynikach w nauce oraz uczniowie bardzo zdolni osiągający przeciętne wynik w nauce ze względu na różne czynniki środowiskowe. W przypadku wniosków realizowanych w ramach Poddziałania grupy docelowe tworzą najczęściej uczniowie szkół ogólnokształcących na różnym poziomie nauczania. W pojedynczych przypadkach grupa docelowa została poszerzona o kadrę nauczycielską, niekiedy również odbiorcami wsparcia są rodzice, którzy mogą korzystać ze wsparcia psychologa lub pedagoga szkolnego. W uzasadnieniu wyboru grupy docelowej najczęściej przytaczano następujące argumenty: Niskie wyniki uczniów w nauce. W celu wyrównywania dysproporcji wybierano uczniów mających największy problem z nauką; Niski poziom zdawalności egzaminów szkolnych (gimnazjalnych, maturalnych, zawodowych); Znaczny odsetek uczniów pochodzi z rodzin o trudnej sytuacji materialnej oraz zamieszkuje na obszarach wiejskich. Dobór grupy docelowej do projektu odbywa się poprzez zastosowanie kryteriów wyboru uczestników. Tabela 8 Kryteria wyboru uczestników projektu Jakimi kryteriami kierowali się Państwo przy rekrutacji uczestników projektów? Poddziałane Działanie 9.2 N=51 N=16 Liczba odp. W % Liczba odp. W % Miejscem zamieszkania 16 31,4 7 43,8 Wynikami w nauce 44 86,3 9 56,3 Płcią 17 33,3 6 37,5 Wiekiem 12 23,5 4 25,0 Sytuacją materialną 12 23,5 6 37,5 Sytuacją rodzinną 14 27,5 3 18,8 Wykształceniem 0 0,0 1 6,3 Początkowym poziomem kompetencji w zakresie tematyki szkoleń 10 19,6 2 12,5 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CAWI Beneficjenci wskazują, że głównym kryterium wyboru do projektu były wyniki w nauce oraz miejsce zamieszkania. Istotność kryterium miejsca zamieszkania jest również wskazywana przez przedstawicieli IP, którzy twierdzą, iż wyrównanie proporcji edukacyjnych pomiędzy wsią a miastem jest jednym z głównych celów analizowanych Działań/Poddziałań. W przypadku Działania 9.2 duże znaczenie odgrywały również płeć i sytuacja materialna. Beneficjenci wybierają uczestników projektu

31 31 z 165 na podstawie: rozmów z wychowawcami, opinii poradni psychologiczno-pedagogicznych, wyników testów kompetencyjnych, ocen końcowych za poprzedni rok szkolny. Niezbędnym elementem udziału w projekcie jest podpisanie deklaracji uczestnictwa przez uczniów lub ich rodziców, w zależności od wieku dziecka. BARIERY W REALIZACJI PROJEKTÓW Głównymi barierami w realizacji projektów w ramach PO KL są bariery psychologiczne Beneficjentów. Wydaje im się, że stawiane wymagania są trudne do realizacji i wymagają znacznego nakładu czasowego. Tabela 9 Bariery w realizacji projektów Jakie czynniki utrudniają Państwa zdaniem realizację postawionych celów i przyjętych wskaźników? Wpływ czynnika na utrudnianie realizacji 8 Poddziałanie Działanie 9.2 N=51 N=16 Problemy z rekrutacją uczestników 1,48 2,00 Problemy z pozyskaniem kadry prowadzącej szkolenia 1,35 1,90 Zbyt małe zaangażowanie uczestników projektu 2,05 2,40 Zbyt małe zaangażowanie kadry szkoleniowej 1,36 1,56 Zbyt niski budżet 1,69 2,56 Uwarunkowania prawne 2,63 3,00 Niezgodność tematyki szkoleń z oczekiwaniami uczestników 1,29 1,50 Ograniczenia wynikające z dokumentacji konkursowej 2,21 3,00 Inne jakie? 2,20 1,00 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie ankiety CAWI Zgromadzone dane potwierdzają, że Beneficjenci jako główne czynniki utrudniające realizację projektów wskazują uwarunkowania prawne. Skomplikowane procedury aplikacyjne oraz konieczność stosowania m.in. prawa zamówień publicznych sprawiają, że wiele szkół w ogóle nie aplikuje o środki. Respondenci badania jakościowego wskazują, że dużym problemem jest rozliczanie projektów. Właściwie jedynym problemem, który nas dotyczył to była tylko kwestia finansów, dlatego, że rozliczałyśmy wniosek o płatność kwartałami i prosiłyśmy o następne transze, które długo do nas trafiały. Czasami zdarzał się błąd we wniosku, więc należało go poprawić i to też przedłużało ten czas. Generalnie oczekiwanie na pieniądze w pierwszym wniosku były dość długie i zdarzało się, że mieliśmy niezręczne sytuacje wobec osób, którym trzeba było zapłacić za szkolenie. Działaniem zaradczym, jakie można w tym zakresie podjąć jest informowanie np. w ramach konferencji, na stronie internetowej, że w ramach projektu można finansować pomoc prawną oraz że do dyspozycji Beneficjentów pozostają opiekunowie projektów. W ramach sprawozdań z realizacji IX Priorytetu PO KL wskazano również, że działaniem zachęcającym nowe podmioty do składania projektów jest dedykowanie konkursów do Beneficjentów, którzy do chwili obecnej nie otrzymali wsparcia w ramach PO KL. Znaczna ilość realizowanych projektów dotyczy kontynuacji te same szkoły realizują kolejne projekty, a to z kolei nie przyczynia się do wzrostu realizacji wskaźnika. 8 Respondenci badania CAWI oceniali na skali 1-5 stopień negatywnego wpływu danego czynnika na realizację celów i wskaźników projektu. W tabeli przedstawiono średnią ocenę każdego z czynników.

32 32 z 165 Ograniczenia wynikające z dokumentacji konkursowej oraz zbyt niski budżet są wskazywane przez szkoły zawodowe jako czynniki zniechęcające znacznie częściej niż przez szkoły kształcące ogólnie. W Działaniu 9.2 istnieje bowiem konieczność wniesienia wkładu własnego. Ponadto nauka zawodu niejednokrotne związana jest z konieczności zakupu specjalistycznego sprzętu, maszyn, urządzeń. Ograniczenia wynikające w tym zakresie z zasad cross-financingu zmniejszają atrakcyjność udzielanego wsparcia. Skomplikowane procedury stanowią barierę wejścia 9. Placówki, którym udało się pozyskać i zrealizować projekt w ramach PO KL niejednokrotnie powtórnie starają się o środki finansowe w ramach Programu. Natomiast potencjalni Beneficjenci często nie decydują się na korzystanie z PO KL pozostając przy programach sprawdzonych: Socrates-Comenius, Młodzież w działaniu czy Polsko-Niemiecka Współpraca Narodowa. Przedstawiciele IP, którzy mają kontakt z przedstawicielami szkół wskazują również, że czynnikiem zniechęcającym placówki do aplikowania o środki jest niskie zainteresowanie uczniów uczestnictwem w projekcie, zwłaszcza w przypadku szkół zawodowych. W tych sytuacjach konieczne jest mobilizowanie uczniów do udziału w zajęciach dodatkowych. Ważnym elementem przed pisaniem wniosku jest poprawne zdiagnozowanie, w jakiego typu zajęciach uczniowie chcieliby uczestniczyć. ZAINTERESOWANIE APLIKOWANIEM O ŚRODKI W ramach Poddziałania występuje duże zainteresowanie realizowaniem projektów. Osoby oceniające wnioski potwierdzają, że na konkurs składanych jest kilkakrotnie więcej projektów niż można dofinansować. Dzięki temu dofinansowanie otrzymują projekty najciekawsze, co sprzyja utrzymaniu wysokiej jakości i efektywności realizowanego wsparcia. W konsekwencji możliwe jest stosowanie kryteriów strategicznych bez obawy o zbyt małą liczbę złożonych projektów. Na Działanie 9.2 jest składanych znacznie mniej wniosków. Istnieją dwa główne powody tej sytuacji: Znacznie mniejsza liczba potencjalnych Beneficjentów niż w przypadku Poddziałania 9.1.2, Konieczność wniesienia wkładu własnego. Osoby pracujące w Komisji Oceny Projektów zaobserwowały, że problemem jest również niska jakość składanych projektów. Wynika to z braku kompetencji pracowników szkoły w zakresie pisania wniosku o dofinansowanie oraz braku czasu nauczycieli na przygotowanie wniosku. W konsekwencji niejednokrotnie nauczyciele chcąc złożyć projekt muszą przygotować go poza godzinami pracy. 9 Pod pojęciem bariera wejścia Zespół Badawczy rozumie zespół czynników, które sprawiają, że niektóre szkoły nie próbują aplikować o środki w ramach PO KL. Do grupy tych demotywatorów należą m.in. przekonanie o skomplikowanej procedurze aplikacyjnej, informacja o konieczności wniesienia wkładu własnego, pogląd o nieopłacalności realizacji projektu dla placówki. Szerzej bariery zniechęcające Beneficjentów do aplikowania o środki w ramach PO KL zostały opisane w niniejszym rozdziale.

33 33 z Analiza i ocena jakości realizowanych form wsparcia w postaci doradztwa i szkoleń Jakość i adekwatność wsparcia w oczach uczestników projektów Uczniowie pozytywnie oceniają szkolenia i doradztwo, z których korzystali. Wykres 2 Opinie uczniów na temat zajęć dodatkowych i doradztwa W jakim stopniu udział w szkoleniu spełnił Pana/i oczekiwania? 80% 61,0% 59,4% 60% 40% 20% 14,8% 15,2% 21,6% 22,6% 2,0% 2,5% 0,6% 0,3% 0% W bardzo wysokim stopniu W wysokim stopniu Jestem umiarkowanie zadowolony/na W niewielkim stopniu Nie spełnił moich oczekiwań Działanie Poddziałanie Działane 9.2 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI Ponad 70% badanych uczniów oceniło szkolenia jako spełniające ich oczekiwania. Nieco ponad 20% w każdej z grup stwierdziło, że jest umiarkowanie zadowolonych, a niecałe 3% wyraziło opinię, że wsparcie nie spełniło ich potrzeb. Również Beneficjenci wskazują, że realizowane szkolenia były dostosowane do potrzeb uczniów. Każde szkolenie kończyło się ankietą ewaluacyjną i były tam zadane konkretne pytania oraz te umożliwiające swobodną wypowiedź ucznia. Z tych ankiet wynika, że uczniowie byli zadowoleni z tych szkoleń i życzyliby sobie ich jak najwięcej, więc myślę, że ten projekt do nich trafił. Respondenci, którzy nie byli wystarczająco usatysfakcjonowani udziałem w projekcie wskazywali następujące zastrzeżenia: zbyt mała ilość zajęć praktycznych przy nadmiarze teorii, nieodpowiednio dobrany poziom szkolenia, zbyt niskie kompetencje osób prowadzących, czasochłonność uczestnictwa (w przypadku uczestników Poddziałania 9.1.2). Ocena szkoleń i doradztwa została również dokonana w podziale na poszczególne ich aspekty.

34 34 z 165 Tabela 10 Ocena jakości udzielanego wsparcia Proszę ocenić jakość wsparcia, w których Pan/i uczestniczy/ł/ła Poddziałanie [N= 985] Niska jakość W % Brak zdania Wysoka jakość Niska jakość Działanie 9.2 [N= 327] W % Brak zdania Wysoka jakość Lokalizacja 1,6 12,3 86,1 2,7 11,6 85,7 Godziny prowadzenia zajęć / pracy doradców Kompetencje i poziom przygotowania kadry prowadzącej 5,4 13,1 81,5 4,9 11,0 84,1 1,7 6,7 91,6 1,8 7,6 90,6 Wartość merytoryczna 1,6 11,1 87,3 0,9 10,1 89,0 Materiały szkoleniowe 3,1 7,8 89,1 4,6 7,0 88,4 Warunki zajęć (pomieszczenie, środki audiowizualne itp.) 1,1 6,4 92,5 1,8 7,3 90,8 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI Uczniowie nie mają większych zastrzeżeń do szkoleń i doradztwa, w których uczestniczą. Pojawiające się niezadowolenie dotyczy nieznacznego odsetka uczestników, co nie oznacza, że Beneficjenci nie mają obowiązku eliminowania wyrażanych przez nich zastrzeżeń. Spośród realizowanych form wsparcia wszystkie odpowiadają potrzebom ponad 80% odbiorców. Najsłabiej ocenione zostały szkolenia specjalistyczne (10,3% respondentów uznało, że wsparcie odpowiadało ich potrzebom w niewielkim stopniu). Osiągnięcie wysokiej jakości realizowanych szkoleń i doradztwa wiąże się zarówno z dopasowaniem ich formy oraz treści do potrzeb uczestników, jak również z korzyściami, jakimi skutkuje udział w projekcie. Formą wsparcia promowaną w ramach projektów edukacyjnych z PO KL jest doradztwo zawodowe. Przed 2007 rokiem nie było ono popularne w szkołach ogólnokształcących i zawodowych. Przedstawiciele Komisji Oceniającej Projekty wskazują jednak, że coraz częściej pojawia się ono w projektach. Warto zatem poddać analizie, jakie korzyści przynosi odbiorcom ta forma wsparcia. Analiza projektów wykazała, że wsparcie tego rodzaju skierowane jest do blisko jednej czwartej uczestników projektów w ramach Poddziałania oraz Działania 9.2. Badanie CATI przeprowadzone w tej grupie na reprezentatywnej próbie wykazało, że jedynie 4,6% respondentów Poddziałania oraz 3% z Działania 9.2 udzieliło pozytywnej odpowiedzi na pytanie o uczestnictwo w doradztwie zawodowym. Zasadnym wydaje się twierdzenie, że pojawiające się różnice wynikają z faktu, że uczniowie nie pamiętają korzystania z tego typu wsparcia. Może to oznaczać, że doradztwo zawodowe nie jest realizowane poprawnie. Ponadto przedstawiciele Instytucji Pośredniczącej PO KL wskazują, że wielu uczniów nie jest zainteresowanych tego typu zajęciami. Miałam sygnały, że nie za bardzo uczniowie są zainteresowani doradztwem zawodowym (9.1.2) pytanie czy ważniejszy jest wynik diagnozy potrzeb czy zainteresowanie ze strony Beneficjentów ostatecznych. Należy zwrócić uwagę na tą problematykę i opracować wskazówki dla Beneficjentów chcących realizować tą formę wsparcia.

35 35 z 165 Tabela 11 Korzyści ze spotkań z doradcą zawodowym Jakiego rodzaju korzyści odniósł Pan/i dzięki spotkaniom z doradcą? Uzyskałem/am wiedzę, co musze zrobić, w ramach rozwoju edukacyjnego/ zawodowego Uzyskałem/am wiedzę o własnym potencjale i ograniczeniach Uzyskałam/em wiedzę o systemie edukacyjnym, rodzajach szkół Zdobyłem/am umiejętności adekwatnego dopasowania swojego potencjału do potrzeb rynku pracy Działanie Działanie 9.2 N=45 N=10 Liczba odpowiedzi w % Liczba odpowiedzi w % 18 40,0 5 50, ,8 4 40, ,1 4 40,0 7 15,6 3 30,0 Łatwiej mi szukać/znaleźć pracę 7 15,6 6 60,0 Nie odczuwam żadnych korzyści z tych spotkań 5 11,1 0 0,0 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI Wyniki ankiety CATI wskazują, że uczniowie w ramach doradztwa w wyższym stopniu uzyskali wiedzę o własnym potencjale, systemie edukacji w województwie oraz o ścieżkach rozwoju zawodowego niż nabyli umiejętności wykorzystania tej wiedzy np. poprzez poruszanie się po rynku pracy czy dopasowania potencjału do możliwych ścieżek zawodowych. Ponadto 11,1% uczniów szkół kształcących ogólnie wskazało, że nie odczuwa żadnych korzyści z udziału w doradztwie. Wczesny etap rozwoju doradztwa zawodowego w szkołach średnich sprawia, że zajęcia te często nie prowadzą do osiągnięcia wszystkich z założonych celów. Należy w związku z tym położyć nacisk na to, aby Beneficjenci zobowiązywali się nie tylko do przekazania uczniom wiedzy z zakresu rynku pracy, ale również nauczyli ich dokonywania wyboru zawodu zgodnego z preferencjami, zdolnościami oraz potrzebami rynku pracy. Osiąganie tego typu wskaźników będzie świadczyło o odpowiedniej jakości udzielanego w tym zakresie wsparcia. Ocena jakości i adekwatności udzielanego wsparcia powinna być również mierzona oddziaływaniem na zmianę sytuacji w szkole oraz sytuacji zawodowej uczestników projektu podczas i po zakończeniu udziału w projekcie. Wykres 3 Wpływ szkoleń i doradztwa na sytuację uczniów Jak udział w szkoleniu lub doradztwie wpłynie na zmianę Pana/-i sytuacji edukacyjnej i zawodowej? 60% 37,7% 41,3% 35,5% 39,0% 40% 21,3% 17,4% 20% 2,0% 5,8% 0% Większe możliwości znalezienia pierwszej pracy Możliwość znalezienie lepszej pracy Możliwość zmiany zawodu/profesji Inna zmiana Działanie Poddziałanie Działanie 9.2 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI

36 36 z 165 Respondenci Działania 9.2 w wysokim stopniu odczuwają wpływ udziału w projekcie na ich sytuację edukacyjną oraz zawodową. Większość (76,8%) wskazuje na zwiększenie możliwości w zakresie znalezienia pracy. Pamiętać należy jednak o tym, że wzrost poziomu wykształcenia sprawia, że oczekiwania finansowe absolwentów rosną. Jeżeli taki wysiłek przebrną, wykonają to później chcieliby jednak zacząć od jakiś pieniędzy, które zapewnią im utrzymanie. Jeżeli proponuje się im za ciężką pracę najniższą pensję 1386zł to pracodawca też ma rację, od czegoś musi zacząć, żeby sprawdzić tego pracownika, ale jak rozmawiamy z absolwentami tych kursów, wynika, że takiej pracy nie bardzo chcą podejmować. W ramach Poddziałania respondenci twierdzą, że udział w projekcie ułatwi im ukończenie szkoły, do której uczęszczają lub dostanie się do wybranej szkoły kolejnego poziomu nauczania. Uczestnicy projektu zwracali uwagę na przydatność nauki języka w wyjeździe zarobkowym zagranicę. Jednym z obiektywnych wyznaczników skuteczności i adekwatności zajęć oferowanych uczniom jest zdawalność egzaminów. Jest to istotne zwłaszcza, że Należy nadmienić, że średni wynik egzaminu gimnazjalnego w województwie był istotnie niższy od średniej ogólnopolskiej. Z tego powodu dalsze wspieranie zajęć szkoleniowych w ramach Poddziałania jest bardzo potrzebne. 10 Zdaniem Zespołu Badawczego poczyniona obserwacja oznacza również konieczność zwracania uwagi na jakość prowadzonych zajęć wyrównawczych. Niestety Beneficjenci rzadko uwzględniali ten aspekt w projekcie. W Poddziałaniu jedynie 10% respondentów badania CAWI, a w Działaniu % respondentów wskazuje na dokonywanie takiego pomiaru. Istotne jest zakładanie weryfikacji kompetencji uczniów po uczestnictwie w dodatkowych zajęciach, gdyż jest to miernikiem prawidłowej realizacji projektu. Konieczne jest wprowadzenie tego wskaźnika na listę obowiązkową, z położeniem nacisku na egzaminy zewnętrzne tam, gdzie to możliwe (głównie w Działaniu 9.2, gdzie prowadzone szkolenia często mają charakter nabycia kompetencji przygotowujących do wykonywania zawodu) Zainteresowanie uczniów udziałem w szkoleniach i doradztwie w przyszłości Uczniowie, którzy brali udział w zajęciach dodatkowych wyrażają zainteresowanie korzystaniem z tych form wsparcia w przyszłości. Szczegółowe preferencje w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 12 Analiza potrzeb szkoleniowych uczniów Działanie Działanie 9.2 W jakich szkoleniach chciałby/chciałaby Pan / Pani wziąć udział w przyszłości? N=985 N=327 Liczba odp. w % Liczba odp. w % Szkolenia i kursy językowe , ,6 Szkolenia i kursy komputerowe , ,9 Zajęcia wyrównawcze dla uczniów 39 4,0 4 1,2 Kursy przygotowawcze do egzaminów szkolnych ,7 9 2,8 Szkolenia zawodowe, specjalistyczne , ,6 Szkolenie ogólne z zakresu efektywnego poruszania się po rynku pracy (np. autoprezentacja) 32 3,2 23 7,0 Inne 25 2,5 14 4,3 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI 10 Na podstawie sprawozdań z realizacji Priorytetu IX PO KL w województwie świętokrzyskim.

37 37 z 165 Największym zainteresowaniem cieszą się szkolenia językowe oraz komputerowe, czyli rozwijające kompetencje kluczowe. Uczniowie szkół zawodowych zwracają również uwagę na potrzeby w zakresie szkoleń specjalistycznych i zawodowych. Dla uczestników projektów Poddziałania istotne są kursy przygotowujące do egzaminów szkolnych. Respondenci nie dostrzegają potrzeby uczestnictwa w zajęciach wyrównawczych oraz pomagających w efektywnym poruszaniu się po rynku pracy. Jednakże opracowując projekt, należy kierować się zarówno zainteresowaniem grup docelowych, jak również wynikami egzaminów zewnętrznych uzyskiwanymi przez uczniów w danej szkole lub średnią ocen z poszczególnych przedmiotów jako wskaźniki pozbawione subiektywnych interpretacji Podniesienie jakości szkoleń i doradztwa Podczas przeprowadzonych badań uzyskano propozycje podniesienia jakości szkoleń i doradztwa realizowanych w ramach badanych Działań. Poniżej wymieniono najważniejsze z nich wraz z komentarzem Zespołu Badawczego uwzględniającym warunki konieczne dla odpowiedniego funkcjonowania danego rozwiązania. Zlecanie prowadzenia zajęć wyrównawczych osobom spoza kadry pedagogicznej danej szkoły. Należy wziąć pod uwagę, że słabe wyniki w nauce mogą wynikać z różnorodnych czynników, np. z potrzeby większej ilości czasu na przyswojenie wiedzy przez danego ucznia. Ponadto w przypadku niskiej zdawalności egzaminów końcowych w całej szkole lub klasie wątpliwe wydają się kompetencje nauczycieli. Dla mnie pod znakiem zapytania jest zasadność prowadzenia dalszych zajęć dodatkowych przez nauczycieli tej danej szkoły. Jeżeli ich metody dotychczas nie zdały egzaminu, to czy te dwie, trzy godziny więcej tygodniowo cokolwiek zmienią. Jeżeli przekaz i sposób nauczania będzie ten sam i prowadzony przez te same osoby, to może właśnie lepiej żeby jakaś zewnętrzna firma szkoleniowa się tym zajęła. Wprowadzenie osoby z zewnątrz do placówki wymaga zweryfikowania jej wiedzy oraz kompetencji pedagogicznych poprzez m.in. weryfikację dotychczasowych osiągnięć zawodowych, hospitację na drugich zajęciach celem oceny stopnia nawiązania kontaktu z uczniami, przeprowadzenie rozmów z uczniami w zakresie oceny nauczyciela/ trenera. Konieczny jest także bieżący monitoring osiąganych przez trenera efektów. Promowanie dobrych praktyk w zakresie dbania o jakość projektu. Organizowanie konferencji podsumowujących projekty często nie uwzględnia tematu jakości prowadzonych działań. Należy zatem zwracać Beneficjentom uwagę, aby uwzględniali ten aspekt podczas wystąpień lub poświęcili mu jedno całe wystąpienie. Zdaniem Zespołu Badawczego istotne jest promowanie jakości oraz sposobów jej uzyskiwania podczas różnorodnych form kontaktu z Beneficjentem: podczas szkoleń, konferencji, ogłoszeń konkursów na stronie internetowej. Wysoka jakość projektów jest uzyskiwana dzięki kompleksowemu wsparciu. Zajęcia wyrównawcze oraz zajęcia rozwijające zainteresowania uczniów powinny być uzupełnione doradztwem zawodowym oraz w uzasadnionych przypadkach nauką języków obcych, obsługą komputera, programami przeciwdziałania patologiom i ich skutkom. Coraz częściej zdarza się, że jest to doradztwo i to wpływa dobrze na projekt, bo to są wtedy działania kompleksowe, czyli wsparcie szkoleniowe, doradcze, opieka psychologa, logopedy. Wtedy taki projekt jest przez nas lepiej oceniony.

38 38 z 165 Analiza projektów wykazała, że Beneficjenci często kierują poszczególne formy wsparcia do odrębnych grup docelowych. W związku z tym pomimo, że projekt ma charakter kompleksowy poszczególne osoby są objęte tylko jedną formą wsparcia. Nieliczni Beneficjenci tworzą ścieżki i programy wsparcia, a takie właśnie podejście wzmacnia jest najbardziej efektywne. Należy zatem promować tego typu podejście wśród Beneficjentów Poddziałania oraz Działania 9.2. Należy jednak pamiętać, że dostosowanie form wsparcia musi być prowadzone indywidualnie dla danej grupy należy każdorazowo rozważyć, czy nauka języków lub doradztwo spełnia potrzeby wybranej grupy docelowej. 6.3 Dopasowanie zajęć dodatkowych i doradztwa do potrzeb uczniów oraz sytuacji na rynku pracy Analiza potrzeb uczestników projektów Aby wsparcie udzielane uczniom było adekwatne do ich potrzeb oraz sytuacji na świętokrzyskim rynku pracy konieczne jest dokonanie wyczerpującej analizy potrzeb grupy docelowej oraz możliwości wykorzystania nabytych przez nich kompetencji i kwalifikacji we wstępnym etapie planowania projektu. Tabela 13 Analiza potrzeb potencjalnych uczestników projektu Czy przed przygotowaniem wniosku o dofinansowanie przeprowadzaliście Państwo analizę potrzeb potencjalnych uczestników projektu? Działanie Działanie 9.2 N=51 N=16 Liczba odp. W % Liczba odp. W % Tak 48 94, ,0 Nie 3 5,9 0 0,0 Razem , ,0 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CAWI Prawie wszyscy Beneficjenci deklarują, że przygotowanie wniosku o dofinansowanie poprzedzili analizą potrzeb grup, które planowali objąć wsparciem. Wskazują, że w głównej mierze dokonywali tego na podstawie analizy dokumentów i raportów z badań oraz wyników badań sondażowych przeprowadzonych wśród uczniów danej placówki. Wyniki CAWI wskazują, że Beneficjenci często wykorzystywali więcej niż jedną metodę, a w Poddziałaniu wykorzystywali sposoby bardziej różnorodne: niektórzy deklarują przeprowadzanie konsultacji z przedstawicielami instytucji rynku pracy oraz z przedstawicielami władz samorządowych. Przed rozpoczęciem projektu, a właściwie rok wcześniej przeprowadzaliśmy diagnozy i rozmowy z uczniami, rodzicami na temat tego, gdzie najczęściej i jakie umiejętności chcieliby, aby była możliwość rozwijania ich w szkole. Uczniowie klas szóstych piszą sprawdzian końcowy i ten sprawdzian od kilku lat niestety wypadał słabo. Najważniejszymi umiejętnościami, które bada sprawdzian po klasie szóstej, to są właśnie umiejętności z języka polskiego i matematyki. Dlatego z tych przedmiotów przeprowadziliśmy zajęcia dodatkowe. Podczas przygotowywania wniosku istotna jest odpowiednia interpretacja przeprowadzonej analizy potrzeb odbiorców. Przytoczony cytat pokazuje, w jaki sposób skuteczność i efektywność projektu może zostać zaburzona na skutek wyciągnięcia niewłaściwych wniosków z analizy potrzeb. Niskie oceny z egzaminu końcowego wskazują bowiem na konieczność wprowadzenia systemowych zmian w placówce, a nie organizowanie zajęć dodatkowych. W analizowanych wnioskach zaobserwowano niewystarczającą zbieżność potrzeb uczniów z celami projektu. Wyniki analizy potrzeb często wskazują na problemy uczniów z koncentracją, stresem, odczuwanie przez nich skutków przebywania w patologicznych środowiskach, pochodzenie z rodzin

39 39 z 165 ubogich, z problemami. Natomiast zakładane we wniosku cele i podejmowane działania dotyczą najczęściej zajęć dodatkowych i wyjazdów edukacyjnych. Proponowane wsparcie nie niweluje głównych barier w edukacji wybranej grupy docelowej. Kolejnym problemem nieadekwatności wyników analizy potrzeb do podejmowanych działań jest organizowanie zajęć, które nie wynikają z prowadzonej analizy potrzeb (np. w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych). Takie rozwiązania zmniejszają skuteczność i efektywność proponowanego wsparcia. Wyniki uzyskane z analizy wniosków o dofinansowanie wskazują, że Beneficjenci przeprowadzając analizę zapotrzebowania na dodatkowe zajęcia rzadko pytali uczniów o ich potrzeby w tym zakresie. Potwierdzają to podczas wywiadów. Te szkolenia zostały wybrane przez nas, my mamy taką orientację, zresztą młodzież dodatkowe umiejętności powinna posiadać, jakie oczekują pracodawcy, a z nimi mamy kontakt. Podczas tworzenia koncepcji projektu opierali się raczej o analizy zdawalności egzaminów na zakończenie szkoły, analizy ocen osiąganych na koniec roku szkolnego oraz opinie wychowawców i pedagogów szkolnych. Uwzględnienie zainteresowania uczniów zajęciami dodatkowymi jest istotnym elementem tworzenia wniosku o dofinansowanie. Na adekwatność i skuteczność oferowanego wsparcia w wysokim stopniu wpływa bowiem zaangażowane uczestników. Włączanie uczniów w planowanie zajęć dodatkowych i wyrównawczych zwiększa również szansę na zgromadzenie dużej ilości chętnych do udziału w projekcie oraz aktywne uczestnictwo w proponowanych zajęciach. Nieprawidłowości w prowadzeniu analizy potrzeb szkoleniowych dostrzegają również przedstawiciele instytucji wdrażającej PO KL. Nie zawsze jest przeprowadzana, czasami jest niekompetentnie przeprowadzona, zdarza się że we wniosku nie ma przedstawionych wyników analizy potrzeb szkoleniowych. - To jest ważne, przedstawiają różne dane - czasami są one przestarzałe, czasem opierają się na innych badaniach, niekiedy podają własne analizy, różnie to jest. Omawiając diagnozowanie potrzeb potencjalnych uczestników projektu warto zwrócić uwagę na aspekty, jakie zawiera ta diagnoza. Tabela 14 Tematyka analizy potrzeb potencjalnych uczestników projektu Działanie Działanie 9.2 Jakich zagadnień dotyczyła analiza potrzeb potencjalnych uczestników projektu? Liczba odpowiedzi N=48 N=15 W % Liczba odpowiedzi W % Tematyka szkoleń/doradztwa 37 77, ,3 Miejsce prowadzenia szkoleń/doradztwa 5 10,4 1 6,7 Godziny prowadzenia szkoleń/doradztwa 21 43,8 4 26,7 Czas realizacji projektu (np. długość kursów) 10 20,8 2 13,3 Oczekiwania wobec osób prowadzących szkolenia/doradztwo 2 4,2 2 13,3 Oczekiwane efektów działań 18 37,5 6 40,0 Inne 4 8,3 1 6,7 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CAWI Beneficjenci diagnozowali głównie tematykę szkoleń jaką zainteresowani są uczniowie. Zastanawiali się także nad efektami, jakich od udziału w projekcie oczekują kandydaci. W Poddziałaniu uwaga została skupiona również na dogodnych dla uczniów godzinach zajęć.

40 40 z 165 Beneficjenci w niewielkim stopniu skupili się na oczekiwaniach uczestników odnośnie osób prowadzących zajęcia. Zdaniem Zespołu Badawczego jest to kwestia bardzo istotna, gdyż odpowiedni trener jest w stanie w znacznym stopniu zaktywizować osoby odczuwające niechęć do nauki lub posiadające problemy w zakresie nabywania wiedzy. Należy zatem nie tylko zatrudniać w projektach profesjonalnych trenerów, ale również pytać uczniów, jaka osoba jest ich zdaniem najbardziej odpowiednia. Stopień dopasowania prowadzonych zajęć do potrzeb odbiorców wsparcia jest zależny również od sposobu rekrutacji do projektu. W Poddziałaniu ze względu na wiek uczniów na udział w projekcie muszą wyrazić zgodę rodzice/opiekunowie prawni. Może powodować to barierę w dostępie do wspierania osób najbardziej potrzebujących, np. w przypadku, gdy celem projektu jest objęcie wsparciem uczniów pochodzących z rodzin patologicznych, w których rodzice w zbyt małym stopniu interesują się losem dziecka, nie uczęszczają na spotkania w szkole. Nie podpiszą zatem deklaracji, która jest podstawą do uczestnictwa w projekcie. Sposoby rekrutacji są odmienne dla różnych typów zajęć. Wyodrębnić należy dwa podstawowe: Zajęcia wyrównawcze o przyjęciu decydują zazwyczaj słabe wyniki w nauce oraz opinie wychowawcy lub pedagoga szkolnego. Beneficjenci korzystają również z opinii poradni psychologiczno-pedagogicznych. W przypadku Działania 9.2 stosowane są również kryteria pochodzenia oraz frekwencji. Wsparcie polegające na wyrównaniu szans edukacyjnych powinno być skierowane do wszystkich osób, które go potrzebują. Faworyzowanie uczniów zamieszkujących na wsiach i w małych miasteczkach wydaje się niesłuszne. Ponadto przyjmowanie do projektu osób o najwyższej frekwencji jest niezgodne z promowaniem samorozwoju wśród uczniów najbardziej potrzebujących wsparcia. Aby osiągnąć cele Priorytetu szkoły powinny dążyć do zainteresowania zdobywaniem kwalifikacji zawodowych uczniów o niższej frekwencji i najniższych wynikach w nauce. Zajęcia dodatkowe, rozwijające zainteresowania uczniów uczestnictwo w tych zajęciach jest przewidziane główne dla uczniów o najlepszych wynikach w nauce. Podejście takie nie sprzyja wyrównywaniu szans edukacyjnych. Zajęcia dodatkowe powinny być przeznaczona dla wszystkich uczniów, którzy chcą rozwijać swoje zainteresowania w danej dziedzinie. Projekty nie uwzględniają również kompleksowości wsparcia dla uczniów o najsłabszych wynikach w nauce. Oferuje się im zajęcie wyrównawcze nie zwracając uwagi na ich zainteresowania i pasje. Wyrównanie szans edukacyjnych tych uczniów powinno polegać na jednoczesnej pomocy w nauce przedmiotów, z którymi mają największy problem oraz poszerzaniu ich wiedzy z przedmiotów, którymi się pasjonują. Uczniowie zapytani o zainteresowanie szkół dostosowaniem projektu do ich potrzeb wyrażają następujące opinie:

41 41 z 165 Wykres 4 Opinie uczniów w zakresie dostosowania szkolenia do ich potrzeb W jakim stopniu dostosowano poziom szkolenia do Pana/i potrzeb? Nikt nie interesował się moją dotychczasową wiedzą 37,5% 41,0% Diagnoza wiedzy na pierwszych zajęciach Diagnoza na etapie rekrutacji do projektu, aby zakwalifikować do odpowiedniej grupy Poziom wiedzy stanowił kryterium naboru do projektu 20,4% 19,8% 20,1% 22,3% 22,0% 16,9% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Działanie 9.2 Działanie Poddziałanie Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI Aż 41% uczestników projektów w ramach Poddziałania oraz 37,5% uczestników projektów Działania 9.2 nie zauważyło, aby na etapie tworzenia projektu wzięto pod uwagę ich dotychczasową wiedzę i umiejętności. Jest to informacja niepokojąca, jako że poczucie uczniów o wspólnym tworzeniu projektów zwiększa ich zainteresowanie oraz zaangażowanie w uczestnictwie w nim. Oczywiście takie rozwiązanie jest możliwe tylko w przypadku określonych grup docelowych (np. niemożliwe w przypadku napisania projektu dla pierwszoklasistów). Ponadto około 20% Beneficjentów diagnozowało stan wiedzy uczestników dopiero na pierwszych zajęciach. Wiąże się to z zagrożeniem, że do grupy zostali zakwalifikowani uczniowie o odmiennym poziomie wiedzy, zatem proponowane wsparcie dla części z nich nie będzie adekwatne. Analiza potrzeb rynku pracy Kształcenie, zwłaszcza w placówkach zawodowych powinno być dostosowane do potrzeb rynku pracy. W tym celu na etapie przygotowania projektu konieczne jest dokonanie analizy potrzeb rynku pracy, a projekt powinien obejmować zajęcia z doradcą zawodowym. Tabela 15 Prowadzenie analizy potrzeb rynku pracy przez Beneficjentów Czy przed składaniem wniosku o wsparcie przeprowadzaliście Państwo analizę potrzeb lokalnego rynku pracy? Działanie Działanie 9.2 N=51 N=16 Liczba odp. w % Liczba odp. w % Tak 7 14, ,7 Nie 41 85,4 5 33,3 Razem , ,0 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CAWI Beneficjenci Działania 9.2 w dużej mierze uwzględniają sytuację na regionalnym rynku pracy. Taka analiza rynku pracy była, owszem. My mamy kontakt z pracodawcami ze względu na te praktyki. Zarówno osoba, która nadzoruje przebieg tych praktyk, jak i nauczyciele kierunków zawodowych mają kontakt z pracodawcami, bo organizują różne konkursy, gdzie pracodawcy są np. w jury, zapraszamy szefów kuchni znanych lokali w Kielcach jako członków jury i wtedy mamy okazję porozmawiać z nimi i czego oczekują od uczniów. Przy kształceniu zawodowym podejście takie jest konieczne, gdyż

42 42 z 165 absolwenci bardzo często podejmują zatrudnienie niezależnie od podejmowania dalszej edukacji. Należy jednak pamiętać o ograniczeniach wynikających z profilu działalności szkoły. Analiza potrzeb rynku pracy prowadzona była w oparciu o: Dane zastane (40% odpowiedzi), Konsultacje z przedstawicielami rynku pracy (ponad jedna czwarta odpowiedzi). Jedynie 14,6% Beneficjentów Poddziałania zwróciło uwagę na sytuację na rynku pracy podczas tworzenia projektu. Jest to w znacznej mierze uzasadnione poziomem na jakim kształcą placówki. W przypadku szkolnictwa w zakresie ogólnym dostosowanie do potrzeb rynku pracy jest istotne raczej w przypadku szkół ponadgimnazjalnych. Wyrównywanie szans i kształtowanie zainteresowań uczniów ma znaczący wpływ na dokonywanie przez nich wyboru kierunków dalszego kształcenia. Istotne jest, aby uczniowie decydowali się na zdobywanie kompetencji zawodowych w kierunkach uznanych za kluczowe dla rozwoju regionu oraz w kierunkach umożliwiających zdobycie zatrudnienia. W środowisku funkcjonują jednak opinie, że Rozbudzamy zainteresowania na przykład matematyką, u dziecka, gdzie są zainteresowania matematyczne, gdzie tak naprawdę dziecko w szkole podstawowej już gdzieś tam powoli kreuje swoją przyszłość to, jaki kierunek wybierze w liceum, technikum czy szkole wyższej. Pamiętać jednak należy, że potrzeby rynku pracy zmieniają się w czasie, zatem kierowanie nimi przy planowaniu edukacji na poziomie szkoły podstawowej wydaje się podejściem niewłaściwym. Nie można bowiem przewidzieć specyfiki zatrudnienia w okresie, kiedy uczniowie szkół podstawowych rozpoczną poszukiwania pracy. 6.4 Skuteczność i efektywność realizowanych projektów Realizacja celów IX Priorytetu PO KL Poddziałanie wpływa na realizację celu szczegółowego Priorytetu IX PO KL Zmniejszenie nierówności w jakości usług edukacyjnych, szczególnie pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi (w zakresie kształcenia ogólnego). Do jego realizacji przyczynia się osiąganie wskaźnika liczba szkół (podstawowych, gimnazjów i ponadgimnazjalnych prowadzących kształcenie ogólne), które zrealizowały projekty rozwojowe w ramach Priorytetu. Do końca czerwca 2011 r. stopień realizacji wskaźnika wyniósł 39% (342 szkoły wobec wartości docelowej 878). Można zauważyć wyraźną różnicę między wartościami osiąganymi na obszarach miejskich (143 szkoły, co stanowi 78,6% wartości docelowej równej 182 szkoły) i wiejskich (199 szkół, co stanowi 28,6% wartości docelowej wynoszącej 696 szkół). Należy jednak nadmienić, że realizacja wskaźnika dla szkół wiejskich jest niemożliwa z racji niższej od wartości docelowej liczby szkół (636). W projekcie zmian w SzOP z października 2011 została ona zmniejszona jedynie do 534, zatem zrealizowanie jej będzie niezwykle trudne. Warto zauważyć, że mimo niskiego stopnia realizacji wskaźnika dostępna na lata alokacja środków została zakontraktowana w ponad 90% (przy czym za kwalifikowane dotychczas uznano wydatki 57% dostępnej alokacji). W ramach Działania 9.2 na dzień 30 czerwca 2011 r. wskaźnik liczba szkół i placówek kształcenia zawodowego, które wdrożyły programy rozwojowe zrealizowano w 57% (71 szkół wobec wartości docelowej wynoszącej 124). Wsparciem w ramach projektów objęto 531 uczniów. Niski jest natomiast stopień realizacji wskaźnika liczba szkół, które współpracowały z przedsiębiorstwami w zakresie wdrażania programów rozwojowych. Dotychczas z przedsiębiorstwami współpracowało 17 szkół, co stanowi 18% wartości docelowej (93).

43 43 z 165 Projekty w ramach Poddziałania oraz Działania 9.2 realizują cele Priorytetu IX PO KL. W badaniu CAWI Beneficjenci zostali poproszeni o wskazanie, jakie cele Priorytetu IX chcieli zrealizować poprzez projekt. Tabela 16 Cele Priorytetu IX realizowane przez Beneficjentów W jakie główne cele IX Priorytetu PO KL wpisuje się realizowany przez Państwa projekt? Działanie Działanie 9.2 N=51 N=16 Liczba odp. w % Liczba odp. w % Tworzenie warunków równych szans edukacyjnych 47 92, ,0 Wzmocnienie oferty edukacyjnej instytucji systemu oświaty w zakresie kompetencji kluczowych (np. ICT, języki, przedsiębiorczość) Wsparcie lokalnych inicjatyw ukierunkowanych na rozwój edukacji i podnoszenia poziomu wykształcenia mieszkańców obszarów wiejskich 29 56, ,8 7 13,7 2 12,5 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CAWI Uzyskane wyniki wskazują, że Beneficjenci głównie odnosili się do celu: tworzenie warunków równych szans edukacyjnych. Ponad 50% zwróciło uwagę na rozwijanie u uczniów kompetencji wskazanych jako kluczowe dla rozwoju województwa świętokrzyskiego. Analiza projektów wykazała, że w ramach Poddziałania założone zadania wpływają na realizację celów Priorytetu IX Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki poprzez rozwijanie instrumentów wyrównywania szans edukacyjnych uczniów mających problemy z nauką. Cele szczegółowe w analizowanych wnioskach są spójne z celem głównym oraz odwołują się do zidentyfikowanych potrzeb grup docelowych. Projektodawcy najczęściej wymieniali następujące cele projektu: zapewnienie uczniom osiągającym słabe wyniki w nauce możliwości uczestnictwa w zajęciach dydaktyczno-wyrównawczych; wyrównanie dysproporcji występujących między uczniami; stworzenie możliwości uczestnictwa w zajęciach pozalekcyjnych dzieciom uzdolnionym, które nie mają możliwości rozwijania swoich talentów poza szkołą; rozwój kluczowych kompetencji w zakresie języków obcych, a także przedmiotów takich jak: matematyka, j. polski, przyroda, fizyka, chemia, informatyka; poprawa wyniku egzaminu zewnętrznego (na zakończenie szkoły podstawowej lub gimnazjum). Bardzo często jako cel Beneficjenci wskazywali zwiększenie pewności siebie u uczniów i ich motywacji do pracy. Wybrane formy wsparcia korespondują z rezultatami zaplanowanymi w ramach projektu, a także odnoszą się do zidentyfikowanych potrzeb grupy docelowej. Wśród założonych rezultatów projektu najczęściej wskazywano na: podniesienie kluczowych umiejętności z języków obcych, j. polskiego, matematyki, przyrody, fizyki, oraz informatyki; wzrost pewności siebie u uczniów; wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów;

44 44 z 165 osiągnięcie wyższego wyniku z egzaminu zewnętrznego; zniwelowanie bariery ekonomicznej w rozwoju edukacyjnym uczniów. Efektywność realizowanych projektów w ramach Poddziałania jest optymalna. Beneficjenci przy zrównoważonych nakładach osiągają założone w projektach wskaźniki. Ponadto w wielu przypadkach wartości wskaźników wynoszą %. Bezpośrednio są to zazwyczaj przesunięcia, które mają podnieść osiągnięcie wskaźnika, czyli nawet wyjść ponad. jeżeli są planowane jakieś wycieczki outdoor owe i tym podobne rzeczy. Z przetargu wynika na przykład, że te środki mamy zaoszczędzone, ale na przykład jeden z moich Beneficjentów przesuwał z zaoszczędzonych środków chociażby ona to, żeby większych tą grupę docelową na jeden z wyjazdów. Efektywność jest zatem warunkowana zasadami finansowania poszczególnych zadań i działań w projekcie. Wyższe wartości wskaźników zanotowano w przypadku 6 analizowanych projektów i dotyczył liczby uczestników szkoleń i liczby godzin. Niewykonanie wskaźników występowało bardzo rzadko, odnotowano je w następujących przypadkach: wskaźnik liczba indywidualnych planów rozwoju w 86%; wskaźnik liczba uczniów uczestniczących w zajęciach z informatyki i analogiczny wskaźnik w odniesieniu do języka obcego zrealizowano w 96% z powodu zmiany liczby uczniów klas II, III i IV; wskaźnik liczba uczniów, którzy skorzystają z wyjazdu do teatrzyku Kubuś zrealizowano w 95% z powodu przeniesienia 2 dzieci do innej szkoły, jednak w przypadku wskaźników uczniów, którzy skorzystali z innych form wsparcia nastąpiło nadwykonanie; wskaźnik liczba koszulek zrealizowano w 86% z powodu wzrostu ceny jednostkowej koszulki; wskaźnik liczba uczniów, którzy uczestniczyli w projekcie zrealizowano w 99%. Poniesione nakłady finansowe przełożyły się na zadowolenie uczestników, co zostało omówione w poprzednich rozdziałach. Opinie uczniów potwierdzają również Beneficjenci. Myślę, że te nakłady były proporcjonalne, zadowoleni jesteśmy z uczestnictwa dzieci w projekcie, zadowoleni są również rodzice, bo na bieżąco z nimi rozmawialiśmy. Rezultaty były wprost proporcjonalne do nakładów finansowych. Uczniowie, którzy brali udział w projekcie bardzo wysoko oceniali skuteczność proponowanego im wsparcia. Największy wpływ na zmianę sytuacji zawodowej upatrują uczniowie w szkoleniach specjalistycznych i zajęciach wyrównawczych. Nieco mniejsze znaczenie dla poprawy sytuacji przypisują nabywaniu kompetencji językowych i komputerowych. Najniżej w tym zakresie zostało ocenione doradztwo zawodowe. Zdecydowana większość projektodawców nie wskazała żadnych problemów z realizacją projektu. Nieliczne problemy, które wyszczególnili beneficjenci, dotyczyły opóźnienia w wypłacie transz, co skutkowało: zaległościami w płatnościach w stosunku do kontrahentów współpracujących w ramach projektu oraz koniecznością pożyczania materiałów potrzebnych do realizacji projektu z zasobów szkoły. Uczestnicy projektów to głównie osoby nieaktywne zawodowo, przede wszystkim uczące się. W nielicznych projektach wsparciem oprócz uczniów obejmowani byli nauczyciele (szkolenia metodyczne lub doradztwo w zakresie programów rozwojowych szkoły). Ze względu na specyfikę Poddziałania było to jedynie uzupełnienie działań adresowanych do uczniów.

45 45 z 165 Celem Działania 9.2 jest podniesienie jakości i atrakcyjności oferty edukacyjnej szkół i placówek oświatowych prowadzących kształcenie zawodowe. Cele szczegółowe wniosków poddanych analizie są z nim zgodne i przedstawiają się następująco: poprawa wyniku egzaminu zawodowego zewnętrznego; rozwój kompetencji w zakresie przedmiotów zawodowych; rozwój kluczowych kompetencji ogólnych z następujących przedmiotów: matematyka, informatyka, język polski; rozwój kompetencji językowych (głównie w zakresie języka angielskiego); zwiększenie atrakcyjności kształcenia poprzez nawiązanie współpracy z przedsiębiorcami; zwiększenie umiejętności określenia swojego miejsca na miejscu pracy; wzrost poziomu wykształcenia i nauczania. Wybrane formy wsparcia korespondują z rezultatami zaplanowanymi w ramach projektów, a także odnoszą się do zidentyfikowanych potrzeb grupy docelowej. Wśród rezultatów, które mają zostać osiągnięte najczęściej wskazywano na: podniesienie kluczowych kompetencji przede wszystkim w zakresie przedmiotów zawodowych, ale również w zakresie kompetencji ogólnych z matematyki, języka polskiego, języka angielskiego i informatyki; nawiązanie współpracy z przedsiębiorcami, przez uczniów, którzy zakończą udział w praktykach i stażach; wzrost zdawalności egzaminu zawodowego zewnętrznego. Efektywność realizowanych projektów w ramach Działania 9.2 jest optymalna. Beneficjenci przy zrównoważonych nakładach osiągają założone w projektach wskaźniki. Podobnie jak w przypadku Poddziałania 9.1.2, wartość wskaźników dotyczących liczby godzin zajęć lub liczby uczestników szkoleń wynosiła do 120%. Wyższe wartości zanotowano w trzech przypadkach i dotyczyły: liczby pracodawców, z którymi szkoła podjęła współpracę (125% zakładanej wartości), liczby wyjazdów studyjnych (133% zakładanej wartości), liczby prezentacji multimedialnych promujących projekt (186% zakładanej wartości). Jedyny przypadek niewykonania wskaźnika wśród analizowanych wniosków odnotowano w projekcie Europejski Elektromechanik, w którym wskaźnik Certyfikaty potwierdzające kwalifikacje zawodowe zrealizowano w 93%. Należy zauważyć, że spośród wskaźników zdefiniowanych w Podręczniku Wskaźników jedynie w 2 spośród 8 analizowanych wniosków określono liczbę szkół, które współpracowały z przedsiębiorstwami w zakresie wdrażania programów rozwojowych, a w żadnym liczby uczniów, którzy zakończyli udział w stażach i praktykach w ramach projektu. Większość beneficjentów nie wskazywała żadnych problemów w toku realizacji projektu. Nieliczne nieprawidłowości dotyczyły: błędów własnych beneficjentów w poprzednich okresach sprawozdawczych,

46 46 z 165 opóźnienia w otrzymaniu pierwszej transzy płatności, co zaowocowało opóźnieniami realizacji niektórych zadań. Ze względu na specyfikę Działania 9.2 uczestnikami szkoleń były osoby uczące się. Wpływ rezultatów zadań szkoleniowych i doradczych realizowanych w ramach Poddziałania oraz Działania 9.2 na wzrost jakości edukacji w województwie jest z założenia ograniczony. Podejmowane działania mają bowiem charakter doraźny są skierowane do konkretnej grupy uczniów, nie prowadząc do stworzenia trwałych rozwiązań (po zakończeniu projektu zajęcia dodatkowe nie będą realizowane), w przeciwieństwie np. do dokształcania nauczyciel, co zostanie omówione w kolejnych rozdziałach. Beneficjenci Poddziałania oraz Działania 9.2 mogą natomiast zachęcać inne szkoły do podnoszenia jakości świadczonych usług. Nie bardzo wiem, czy nasz projekt wpłynął na podniesienie poziomu edukacji w regionie, natomiast z tego, co wiem byliśmy pierwszą szkołą, która zaczęła realizować taki projekt. Inne szkoły otwierały oczy, jak to pisałyśmy. Przecieraliśmy szlaki. W zakresie prowadzonych szkoleń i doradztwa jakość edukacji w regionie zostaje podniesiona głównie na skutek umożliwienia uczniom rozwijania umiejętności poprzez udział w wycieczkach edukacyjnych, które wprowadzają nową jakość w nauczaniu przedmiotu. Ponadto zajęcia z doradcą zawodowym zwiększają efektywność działań nakierowanych na rozwój kompetencji osobistych ucznia i nabywanie kompetencji zawodowych. Sporadycznie pojawiają się projekty wpływające realnie na wzrost jakości edukacji. Przykładem jest projekt, w którym jednym z działań jest stworzenie platformy edukacyjnej dostępnej przez Internet oraz przeprowadzenie szkolenia dla nauczycieli z jej obsługi. Ponadto zaplanowano spotkania nauczycieli z różnych szkół objętych projektem w celu wymiany doświadczeń i wypracowaniu dobrych praktyk w zakresie wykorzystania stworzonego narzędzia. Jest to stworzenie trwałego rozwiązania, które może być stosowane po zakończeniu projektu Monitorowanie efektywności i jakości projektów przez Beneficjentów W dbaniu o skuteczność projektów istotne jest monitorowanie osiąganych efektów poprzez dokonywanie pomiaru wskaźników. W ramach wytycznych PO KL Beneficjenci są zobowiązani do wyznaczenia wskaźników adekwatnych do projektu oraz monitorowania postępu ich realizacji. Jeśli nie zostaną one w 100% osiągnięte to zastosowana zostaje procedura zwrotu środków wg zasady proporcjonalności, która obniża dofinansowanie. W konsekwencji Beneficjenci przyjmują głównie wskaźniki, których osiągnięcie jest łatwe, a niekoniecznie odnoszą się one do jakości projektu. Postawa taka jest wzmacniana przez listę wskaźników obowiązkowych, która nie uwzględnia pomiaru adekwatności dodatkowych zajęć, a jedynie ich ilość. Wśród rezultatów twardych wyrażających jakość projektu najistotniejszymi są: odsetek uczniów, którzy zdali egzamin kompetencyjny po zakończeniu udziału w zajęciach dodatkowych; odsetek uczniów, którzy zdali egzamin na zakończenie szkoły (matura, egzamin zawodowy); odsetek uczniów, którzy podnieśli oceny końcowe (w porównaniu do poprzedniego roku, ocen na półrocze). Wymienione powyżej wskaźniki bardzo rzadko są stosowane przez Beneficjentów, dlatego należy je promować, a w miarę możliwości włączyć w listę wskaźników obowiązkowych, np. w przyszłym okresie programowania.

47 47 z 165 Rezultaty miękkie w wyższym stopniu odnoszą się do jakości i efektywności realizowanych działań, jednak w większości projektów nie spełniają kryteriów SMART, zatem ich rzetelny pomiar nie jest możliwy. Wskazywane w projektach wyglądają następująco: poszerzenie oferty zajęć wyrównawczych, zwiększenie zaufania we własne siły, zmiana postawy z aktywnej na pasywną, rozwój indywidualnych zainteresowań, zmniejszenie dysproporcji w osiągnięciach uczniów (a badaniem objęto wszystkich). Ponadto Beneficjenci najczęściej nie wskazują sposobu pomiaru wybranych rezultatów, przez co nie sposób ocenić, w jakim stopniu odzwierciedlają jakość i efektywność realizowanych zadań. Analiza wniosków o płatność wykazała, że Beneficjenci z reguły nie mają problemów z osiągnięciem założonych wartości wskaźników. Często wykazują nawet osiągnięcie ponad 100-procentowych wartości. Wynika to zapewne z faktu, że wydatkowanie niektórych oszczędności w ramach projektu musi wiązać się z podniesieniem wartości założonych wskaźników. Z rozmów z opiekunami projektów wynika, że Beneficjentom zależy na objęciu wsparciem jak największej liczby uczestników projektów, stąd oszczędności wydają na otworzenie nowych grup lub powiększenie liczebności grup już istniejących. Dobrą praktyką w ramach dbania o jakość zajęć dodatkowych i doradztwa psychologicznopedagogicznego jest stałe monitorowanie przez Beneficjentów jakości prowadzonych zadań. We wnioskach o dofinansowanie Beneficjenci wspominali o planowanym monitoringu, jednak przeważnie nie precyzowali sposobów ani częstotliwości pomiaru. Poniższa tabela przedstawia deklaracje Beneficjentów w zakresie sposobów oraz częstotliwość monitorowania jakości realizowanych działań szkoleniowych i doradczych. Tabela 17 Rodzaj i częstotliwość monitorowania jakości realizowanego projektu Jak często w czasie realizacji projektu przewidziane były następujące działania? Nie były przewi -dziane Działanie [dane w %, N=51] 1 raz 2-3 razy Częściej niż 3 razy Nie były przewi -dziane Działanie 9.2 [dane w %, N= 16] 1 raz 2-3 razy Częściej niż 3 razy Indywidualne oceny trenera/doradcy przez uczestników 4,1 95,9 0,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 Ankiety oceniające przydatność zajęć 2,0 98,0 0,0 0,0 14,3 85,7 0,0 0,0 Ankiety oceniające kompetencje trenera/doradcy Rozmowy z uczestnikami projektu na temat prowadzonych zajęć 52,1 12,5 27,1 8,3 26,7 53,3 20,0 0,0 11,8 25,5 47,0 15,7 0,0 69,2 23,1 7,7 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CAWI Przeważająca większość Beneficjentów Poddziałania oraz Działania 9.2 deklaruje, że monitoruje jakość prowadzonych szkoleń. W większości są to jednokrotnie dokonywane przez uczestników szkoleń indywidualne oceny trenera lub jednorazowo przeprowadzane ankiety oceniające przydatność zajęć. Z narzędzi wykorzystywanych więcej niż jeden raz do sprawdzania jakości udzielanego wsparcia

48 48 z 165 wskazać należy rozmowy z uczniami na temat prowadzonych zajęć, przy czym częściej przeprowadzane są w szkołach kształcenia ogólnego niż zawodowego. Prowadzony był monitoring bieżący przez kierownika projektu i asystenta w salach lekcyjnych, gdzie odbywały się zajęcia. Mało tego, przeprowadzaliśmy badania ankietowe, które badały rezultaty miękkie, pytaliśmy uczniów czy wzrasta ich motywacja do nauki, czy wzrasta ich umiejętność uczenia się, jakie są wrażenia i co chcieliby nam przekazać po uczestnictwie w zajęciach z języka polskiego i matematyki, które im się lepiej podobają. Pytania z rezultatów miękkich, które na bieżąco pozwalały nam oceniać to, co się działo w projekcie. Nie było tych grup dużo, więc mogliśmy te dwa dni w tygodniu przejść się i zobaczyć, jak jest na zajęciach. Specyfika grup docelowych analizowanych działań polega na tym, że nauczyciele mają stały kontakt z osobami uczestniczącymi w dodatkowych zajęciach czy poradnictwie zawodowym i wsparciu pedagogiczno-psychologicznym. Z tego względu możliwe i konieczne jest prowadzenie bieżącego monitoringu jakości prowadzonych działań poprzez rozmowy z uczniami, sprawdzanie wzrostu ich kompetencji oraz ankiety ewaluacyjne. Należy zwrócić uwagę, że w projekcie trwającym co najmniej rok możliwe jest dokonywanie zmian mających na celu doskonalenia jakości oferowanego wsparcia. Pozytywnym działaniem ze strony IP byłoby również kładzenie nacisku na jakość prowadzonych działań poprzez zastosowanie kryteriów strategicznych dotyczących monitoringu jakości. Uczestnicy Podziałania oraz Działania 9.2 często potwierdzają, że w ramach projektów prowadzone są niewystarczające działania służące dbaniu o jakość. Wykres 5 Częstotliwość monitorowania adekwatności zajęć i spotkań z doradcą do potrzeb uczniów Czy w trakcie trwania projektu był/a Pan/i proszony/a o bieżącą ocenę jakości zajęć i spotkań z doradcą? 40% 33,3% 29,4% 26,3% 21,1% 21,5% 20% 12,8% 13,4% 14,7% 10,7% 16,8% 0% Nie Tak, ale tylko po zakończeniu zajęć Tak, w trakcie zajęć Zarówno w trakcie, jak i po zakończeniu zajęć Nie pamiętam Poddziałanie Działanie 9.2 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI Jedynie 34,9% respondentów z Poddziałania oraz 27,5% respondentów z Działania 9.2 wskazało, że monitoring jakości zajęć był prowadzony podczas realizacji szkoleń (odpowiedź tak, w trakcie zajęć oraz zarówno w trakcie, jak i po zakończeniu zajęć). Tylko bieżące weryfikowanie jakości pozwala na wprowadzenie niezbędnych zmian. Weryfikacja poprojektowa nie umożliwia bowiem dokonywania korekty, a jedynie pozwala za zmierzenie osiągniętych rezultatów. Nie przyczynia się zatem do dbania o jakość. Uczestnicy wskazują na jeszcze mniejszą częstotliwość weryfikacji adekwatności prowadzącego zajęcia do potrzeb uczniów.

49 49 z 165 Tabela 18 Częstotliwość monitorowania jakości pracy nauczyciela/ doradcy Czy osoba prowadząca zajęcia / doradztwo podlegała ocenie ze strony uczestników? Działanie Działanie 9.2 N= 985 N= 327 Liczba odp. w % Liczba odp. w % Nie , ,7 Tak, ale tylko po zakończeniu zajęć/spotkań , ,5 Tak, w trakcie zajęć/spotkań ,0 24 7,4 Zarówno w trakcie, jak i po zakończeniu zajęć/spotkań 95 9, ,6 Nie pamiętam , ,8 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI Jedynie 21,6% respondentów będących uczestnikami projektów w ramach Poddziałania oraz 19% z Działania 9.2 wskazuje, że w trakcie trwania zajęć diagnozowano jakość pracy nauczyciela przez uczniów. Tak niskie wyniki wskazują na konieczność zwracania uwagi Beneficjentów na bieżące monitorowanie jakości projektu. Istotne jest również, aby owa analiza nie ograniczała się do pytania o opinię uczniów. Musi być ona prowadzona kompleksowo, a zatem uwzględniać również m.in. hospitacje, bieżące testy kompetencji uczniów, weryfikację założonego do realizacji materiału.

50 50 z Kształcenie ustawiczne w formach szkolnych oraz kształcenie kadr systemu oświaty 7.1 Charakterystyka realizowanych projektów W ramach Priorytetu IX PO KL na potrzeby związane z kształceniem ustawicznym oraz kształceniem kadr oświaty odpowiadają Działanie 9.3 oraz Działanie 9.4. Działanie 9.3 Upowszechnienie formalnego kształcenia ustawicznego w formach szkolnych kierowane jest do szkół dla dorosłych, placówek kształcenia ustawicznego i praktycznego oraz zakładów doskonalenia zawodowego prowadzących formalne kształcenie ustawiczne. W ramach tego Działania realizowane są projekty różnego typu, a wybierane wsparcie uzależnione jest od typu Beneficjenta realizującego projekt. Są to m.in. szkoły policealne dla dorosłych, Centra Kształcenia Ustawicznego, Zakłady Doskonalenia Zawodowego oraz Izba Rzemieślnicza. Wśród wybieranego wsparcia należy wymienić: kształcenie osób dorosłych w ramach techników i szkół ogólnokształcących; doradztwo zawodowe; programy formalnego potwierdzania kwalifikacji. Najczęściej realizowane jest wsparcie umożliwiające potwierdzenie posiadanych kwalifikacji, przygotowujące do egzaminu zawodowego. W ramach Działania 9.3 w szkołach oraz innych placówkach kształcących dorosłych najczęściej realizowane jest kształcenie umożliwiające zdobycie tytułu zawodowego. Placówki najczęściej oferują naukę w następujących kierunkach: technik weterynarii, technik masażysta, technik usług kosmetycznych, technik usług kształcenie zawodowe umożliwiające zdobycie tytułu zawodowego (głownie w ramach nauki w technikach dla dorosłych) oraz programy fryzjerskich, technik bhp. W ramach kształcenia uczestnikom oferowane są szkolenia z języka angielskiego oraz ICT. Projekty mające na celu potwierdzenie kwalifikacji zawodowych nabytych drogą nieformalną realizowane przez Izbę Rzemieślników i Przedsiębiorców przygotowują do egzaminu zawodowego w następujących zawodach: kamieniarz, murarz, cukiernik, mechanik samochodowy, sprzedawca, betoniarz, zbrojarz oraz technolog robót wykończeniowych. Również uczestnicy badań jakościowych wskazywali, że najczęściej wybieranymi do realizacji działaniami w ramach Działania 9.3 są projekty ukierunkowane na umożliwienie uczestnikom zdobycia wykształcenia zawodowego: Ogólnie bardziej szkolenia typowo techniczne, czyli zdobywanie umiejętności zawodowych cieszą się największym zainteresowaniem.

51 51 z 165 Wykres 6. Rodzaje wsparcia oferowane w ramach Działania 9.3 Jakim rodzajem wsparcia był Pan objęty w ramach projektu? 60% 46,7% 40% 26,7% 20% 13,3% 6,7% 6,7% 6,7% 0% Szkolenia i kursy językowe Zajęcia wyrównawcze dla słuchaczy szkół dla dorosłych Kursy przygotowawcze do egzaminów szkolnych (matura, egzaminy zawodowe) Kształcenie zawodowe Inny rodzaj szkoleń Doradztwo zawodowe Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI (N=15) Wsparcie oferowane uczestnikom w ramach Działania 9.3 jest zgodne z założeniami SzOP. Respondenci badania CATI najczęściej uczestniczyli w kształceniu zawodowym oraz szkoleniach językowych, które wraz z zajęciami z przedsiębiorczości pojawiają się często w analizowanych projektach jako działania dodatkowe, uzupełniające zdobywane wykształcenie. Wśród najrzadziej wybieranego w ramach Działania 9.3 wsparcia wskazać można doradztwo zawodowe. W większości projektów stanowi uzupełnienie dla działań edukacyjnych, podobnie jak kursy językowe oferowane dodatkowo oraz szkolenia z zakresu przedsiębiorczości. W przypadku grup znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy (osoby powyżej 45 roku życia, bezrobotni) wsparcie powinno być kompleksowe, a realizowane w ramach projektów działania komplementarne. W związku z tym należy zwrócić uwagę na uwzględnianie we wnioskach doradztwa jako elementu uzupełniającego program edukacyjny. Dzięki temu odbiorcy nie tylko zdobędą niezbędne kwalifikacje, ale także uzyskają umiejętności miękkie, które pozwolą im odnaleźć się na rynku pracy. Na istotność wsparcia doradczego, szczególnie w przypadku osób w trudnej sytuacji na rynku pracy, zwrócili uwagę respondenci reprezentujący Powiatowe Urzędy Pracy: Brakuje im umiejętności poruszania się po rynku pracy tak naprawdę, bo czasami wydaje się naszym klientom, że wystarczy znaleźć jakiś wzór w Internecie, na przykład dokumentu aplikacyjnego, czy też wyszukać jakieś rady i to wystarczy, natomiast praktycznie te problemy u nich pojawiają się dosyć znaczne i dlatego ten deficyt w zakresie umiejętności, konstruowania dokumentów, autoprezentacji. Działanie 9.4 Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty skierowane jest do uczelni, instytucji szkoleniowych, jednostek samorządu terytorialnego, partnerów społecznych oraz organizacji pozarządowych. W ramach omawianego Działania realizowane wsparcie to głównie szkolenia, kursy (w tym kursy kwalifikacyjne) i warsztaty dla pracowników oświaty. Do niektórych projektów włączono także doradztwo zawodowe, które dopełnia kompleksowości oferowanego wsparcia. W przypadku Działania 9.4 uczestnicy najczęściej brali udział w szkoleniach zawodowych i specjalistycznych, w tym szkoleniach kwalifikacyjnych i doszkalających. Taka sama liczba respondentów badania CATI (17,8%) uczestniczyła w szkoleniach i kursach językowych oraz komputerowych.

52 52 z 165 Wykres 7. Rodzaje wsparcia oferowane w ramach Działania 9.4 Jakim rodzajem wsparcia był Pan objety w ramach projektu? 60% 57,4% 40% 20% 17,8% 17,8% 14,2% 14,8% 2,4% 3,6% 2,4% 0% Szkolenia i kursy językowe Szkolenia i kursy komputerowe Szkolenia zawodowe, specjalistyczne Szkolenie w zakresie pozyskiwania środków finansowych UE Inny rodzaj szkoleń Doradztwo zawodowe Doradztwo w zakresie pozyskiwania środków finansowych UE Inny rodzaj doradztwa Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI (N=169) Analiza wniosków o dofinansowanie wykazała, że wśród szkoleń oferowanych w ramach Działania 9.4 najczęściej realizowane są szkolenia specjalistyczne i zawodowe, kursy kwalifikacyjne umożliwiające pracę w szkołach/placówkach oświatowych, a także szkolenia komputerowe (w tym szkolenia dotyczące wykorzystania nowoczesnych form edukacji) oraz kursy podnoszące kompetencje językowe. Największą popularnością wśród realizowanych projektów cieszyły się szkolenia komputerowe. Najrzadziej realizowane były projekty zakładające objęcie uczestników wsparciem w postaci studiów podyplomowych. Grupy docelowe wybierane we wnioskach o dofinansowanie kształtują się następująco: Działanie 9.3: osoby w wieku oraz osoby nieuczące się w wieku lata, lub osoby, które zrezygnowały z nauki, które z własnej inicjatywy chcą kontynuować kształcenie; Działanie 9.4: nauczyciele różnych stopni i specjalizacji. W części analizowanych wniosków o dofinansowanie w ramach Działania 9.3 w grupach docelowych uwzględniane są sytuacje uczestników na rynku pracy, obejmując wsparciem określony procent osób zatrudnionych i bezrobotnych. Projekty uwzględniają również poziom wykształcenia oraz płeć, a także miejsce zamieszkania: szacuje się, że minimum 30% uczestników projektu będą stanowić osoby powyżej 45 roku życia oraz że minimum 30% uczestników to osoby z wykształceniem co najwyżej średnim, wsparcie kierowane jest do 30 osób bezrobotnych, 20 osób nieaktywnych zawodowo i 13 pracujących. W analizowanych wnioskach wskazywano następujące uzasadnienia wyboru grupy docelowej: niska zdawalność egzaminu maturalnego wśród słuchaczy szkół dla dorosłych; brak dostępu do kształcenia na terenach wiejskich; dostosowanie kwalifikacji uczestników do potrzeb rynku pracy, umożliwienie im zdobycia nowych kwalifikacji;

53 53 z 165 utrudniony dostęp do rynku pracy osób po 45 roku życia. Uzasadniając wybór grupy docelowej Beneficjenci we wnioskach o dofinansowanie wskazują trudności w dostępie do edukacji i rynku pracy osób zamieszkałych na terenach wiejskich oraz osób po 45 roku życia. Rzadko jednak przeprowadzają analizę rynku pracy w celu dostosowania oferowanych kierunków kształcenia do potrzeb pracodawców. Z badań jakościowych wynika że, mimo obejmowania wsparciem osób bezrobotnych oraz osób powyżej 45 roku życia, te dwie grupy są wybierane stosunkowo rzadko i należą do najczęściej pomijanych przez Beneficjentów: Rzadziej są wybierane grupy w wieku 45+, tutaj [ Działanie 9.3] też cieszy się to mniejszym powodzeniem, Beneficjenci jak piszą wnioski to starają się dla osób pracujących, osób niepracujących starają się unikać. Zdaniem respondentów badań jakościowych, unikanie przez Beneficjentów tych grup wynika z trudności rekrutacyjnych oraz braku motywacji tych osób do uczestnictwa w projektach. SzOP przewiduje w ramach Działania 9.3 objęcie wsparciem również placówki kształcenia oraz pracodawców, jednak analizowane wnioski o dofinansowanie z Działania 9.3 najrzadziej obejmują wsparciem tą grupę odbiorców. Nieliczne projekty zakładają pośrednią współpracę z pracodawcami poprzez realizację staży lub praktyk zawodowych. W kontekście celu Działania 9.3, jakim jest upowszechnienie idei kształcenia ustawicznego i zapewnienie osobom dorosłym możliwości zdobycia wykształcenia zgodnego z potrzebami rynku pracy, konieczne jest w kolejnych latach wdrażania Programu położenie nacisku na współpracę placówek realizujących projekty z lokalnymi pracodawcami. Kierunki kształcenia odpowiadające na potrzeby przedsiębiorców umożliwią absolwentom szkół dla dorosłych podjęcie pracy. Należy zacieśniać współpracę placówek oświatowych i pracodawców, kierować wsparcie na projekty realizowane w partnerstwach. W przypadku Działania 9.4 zasadniczym kryterium rekrutacyjnym jest przedmiot, jaki wykładają nauczyciele. W przeciwieństwie do Działania 9.3 projekty częściej obejmują osoby powyżej 45 roku życia (poprzez wskazanie odsetka uczestników w tym wieku, które zostaną objęte wsparciem, w 3 z 5 analizowanych wniosków o dofinansowanie wyszczególniono tą grupę uczestników jako grupę docelową). Istotnym kryterium jest również płeć projekty częściej kierowane są do kobiet, co wynika z wysokiego wskaźnika feminizacji zawodu nauczyciela. Ponadto część projektów skierowana jest stricte do nauczycieli pracujących w szkołach na terenach wiejskich: Grupa docelowa ( ) to nauczycielki ( ) bez ograniczeń wiekowych, ze szczególnym uwzględnieniem nauczycielek/nauczycieli po 45 roku życia., Rekrutacją zostaną objęte nauczycielki czynne zawodowo ( ) ze szczególnym uwzględnieniem szkół wiejskich., Preferowane będą osoby powyżej 45 roku życia projektodawca zakłada, że minimum 50% będą stanowić uczestnicy powyżej 45 roku życia. Wśród uzasadnień wyboru grup docelowych w analizowanych w ramach Działania 9.4 wnioskach najczęściej wskazywano: zwiększenie szans na utrzymanie się na rynku pracy; dostosowanie kompetencji nauczycieli (szczególnie w starszym wieku) do potrzeb rynku pracy. Część analizowanych projektów w ramach Działania 9.4 wskazuje szczegółowe kryteria rekrutacji określając procentowo ilość uczestników ze względu na wiek czy płeć, natomiast rzadko w analizowanych projektach stosowane były ogólne kryteria doboru uczestników: Beneficjenci ( ) to zarówno kobiety jak i mężczyźni, mieszkający w małych i dużych miejscowościach. Najrzadziej wybieraną grupą odbiorców w ramach Działania 9.4 są instruktorzy praktycznej nauki zawodu oraz kadry administracyjnej i zarządzającej szkół i innych placówek oświatowych. W kontekście szczegółowych cech uczestników projektów można stwierdzić, że w przypadku Działania 9.3 najrzadziej wybieranymi, a zatem najczęściej pomijanymi grupami docelowymi były osoby po

54 54 z roku życia oraz osoby bezrobotne. Niechęć kierowania wsparcia do tych osób wynika w głównej mierze z problemów rekrutacyjnych, które szerzej omówione zostały w dalszej części opracowania. Pozytywnym zjawiskiem, w przypadku Działania 9.4 jest dookreślanie cech uczestników projektu poprzez procentowe określenie uczestnictwa w projekcie np. osób w określonym wieku czy zamieszkujących tereny wiejskie. W taki sposób doboru uczestników w połączeniu z analizą potrzeb grup docelowych pozwala na objęcie wsparciem wszystkich istotnych dla realizacji celów Działania grup. Większość Beneficjentów Działania 9.3 nie precyzuje dokładnie przebiegu rekrutacji uczestników do projektu. Istotna jest kolejność zgłoszeń. Uczestnicy spełniający kryterium wieku w zależności od typu projektu uczestniczą w rozmowie kwalifikacyjnej lub poddawani są testom kompetencyjnym, na podstawie których zostają przydzieleni do grup. Projekty w ramach Działania 9.4 zakładają nieco bardziej szczegółowe kryteria rekrutacji, choć równie istotna jak w przypadku Działania 9.3 jest kolejność zgłoszeń. Analizie poddawane jest spełnianie przez uczestników kryteriów takich jak wiek, płeć, miejsce zamieszkania, wykładany przedmiot. BARIERY W REALIZACJI PROJEKTÓW Główną barierą w ramach analizowanych projektów są problemy z rekrutacją uczestników. W przypadku Działania 9.3 związane są głównie z rekrutacją uczestników o określonych cechach, szczególnie osób powyżej 45 roku życia, które w mniejszym stopniu są zainteresowane uczestnictwem w projektach (szczególnie w przypadku Działania 9.3). Inną równie istotną w przypadku Działania 9.3 barierą jest niskie zaangażowanie uczestników projektu. Jak wynika z doświadczeń Beneficjentów, szczególnie osoby w wieku 45+ rezygnują z uczestnictwa w projekcie w trakcie jego trwania, co z kolei może generować inne trudności w postaci konieczności przeprowadzenia ponownej rekrutacji. Beneficjenci realizujący projekty w ramach Działania 9.4 spotkali się z innym problemem, na który wskazywali respondenci badań jakościowych, również związanym z rekrutacją uczestników: Problemy z rekrutacją wynikają z faktu, iż diagnoza do realizacji projektu była przeprowadzana kilka miesięcy wcześniej, natomiast wiadomo, że jest czas na ocenę formalną i merytoryczną wniosku. Może dojść do sytuacji, że potencjalna grupa docelowa została rekrutowana przez innego beneficjenta do innego projektu i to jest tym głównym problemem. Beneficjent zawsze powinien przewidzieć listę rezerwową. To może dotyczyć 9.4, gdzie nauczyciele są beneficjentami ostatecznymi w innym projekcie. Ściśle określona grupa docelowa wiąże się z ryzykiem trudności w zgromadzeniu grupy docelowej np. w sytuacji gdy potencjalni uczestnicy zostaną zrekrutowani do innego projektu, wobec czego nie będą zainteresowani, lub nie będą mogli uczestniczyć w kolejnym projekcie.

55 55 z 165 Tabela 19. Bariery w realizacji projektów w ramach Działań 9.3 i 9.4 Jakie czynniki utrudniają Państwa zdaniem realizację postawionych celów i przyjętych wskaźników? (proszę ocenić w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza :w ogóle nie utrudniają, 5 bardzo utrudniają ) Średnia ocena czynnika Działanie 9.3 Działanie 9.4 (N=4) (N=3) Problemy z rekrutacją uczestników 3,00 2,00 Problemy z pozyskaniem kadry prowadzącej szkolenia 1,67 1,00 Zbyt małe zaangażowanie uczestników projektu 3,00 1,00 Zbyt małe zaangażowanie kadry szkoleniowej 1,00 1,00 Zbyt niski budżet 2,00 1,00 Uwarunkowania prawne 1,67 1,00 Niezgodność tematyki szkoleń z oczekiwaniami uczestników 1,33 1,00 Ograniczenia wynikające z dokumentacji konkursowej 2,00 1,00 Inne jakie? 1,00 1,00 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CAWI W celu zapobiegania problemom na etapie rekrutacji, zarówno w przypadku Działania 9.3 jak i Działania 9.4 należy rzetelnie przeprowadzać analizę potrzeb potencjalnych uczestników projektów. Włączenie potencjalnych uczestników do etapu koncepcyjnego projektu poprzez realizację badań potrzeb i zainteresowań potencjalnych uczestników pozwoli na lepsze dostosowanie wsparcia i zapobiegnie rezygnacji uczestników z projektu. Konieczny jest również stały monitoring prowadzonych działań umożliwiający diagnozę przyczyn odpływu uczestników z projektu i wprowadzenie działań zaradczych. W projektach skierowanych do osób w wieku 45+ działania z zakresu doradztwa zawodowego powinny przebiegać równolegle, tak aby osoby w trudniejszej sytuacji na rynku pracy były stale motywowane do kontynuacji uczestnictwa w projekcie. ZAINTERESOWANIE APLIKOWANIEM O ŚRODKI Zainteresowanie aplikowaniem w ramach analizowanych Działań jest bardzo zróżnicowane. Działanie 9.3 cieszy się zdecydowanie mniejszą popularnością niż inne Działania w ramach PO KL, w tym Działanie 9.4, na które w 2011 roku nie przewidziano konkursu z powodu przekroczenia alokacji 11. Do końca czerwca 2011 roku w ramach Działania 9.3 podpisano 12 umów. Wybrane do realizacji projekty objęły następujące typy wsparcia: kampanie promocyjne; bezpłatna nauka dla osób dorosłych w formach szkolnych; programy przygotowawcze umożliwiające zdobycie zawodu; doradztwo zawodowe. Projekty o charakterze informacyjno-promocyjnym stanowią 30% wszystkich projektów, które otrzymały dofinansowanie w ramach Działania 9.3. Nie są to jednak projekty bezpośrednio wpływające na realizację założonych w Działaniu wskaźników. Dodatkowo, niepokojącym zjawiskiem jest niska jakość składanych wniosków. Na 58 złożonych wniosków, 46 nie przeszło oceny merytorycznej. Niskie zainteresowanie aplikowaniem, zdaniem respondentów badań jakościowych 11 Opracowane na podstawie Sprawozdań z realizacji PO KL.

56 56 z 165 związane jest ze specyfiką placówek mogących realizować projekty. Niewielkie zainteresowanie, w opinii respondentów badań jakościowych wiąże się z: małą liczbą placówek kształcenia ustawicznego dla dorosłych w regionie; mniejszą atrakcyjnością kształcenia w formach szkolnych w porównaniu z formami pozaszkolnymi. Ponadto, wyniki przeprowadzonego w 2010 roku badania pn. Identyfikacja barier w dostępie do środków finansowych z PO KL dot. projektów konkursowych w ramach priorytetów VI-IX województwo świętokrzyskie wskazują, że na niewielkie zainteresowanie Działaniem 9.3 wpływają trudności w rekrutacji uczestników wynikające właśnie z postrzegania kształcenia w formach szkolnych jako zbyt czasochłonnego i nieefektywnego. W związku z niskim zainteresowaniem realizacją Działania 9.3 podjęto kroki mające na celu przeciwdziałanie tej sytuacji. W kolejnym okresie realizacji Programu niewykorzystane środki z Działania 9.3 przeniesione zostaną do nowego Działania 9.6 Upowszechnienie uczenia się dorosłych. Zmiany w SzOP zmierzają do zwiększenia zainteresowania oraz skuteczności projektów upowszechniających kształcenie ustawiczne wśród osób dorosłych. Jako, że zawężenie w Działaniu 9.3 obszaru realizacji projektów do kształcenia formalnego w formach szkolnych nie pozwoliło na zrealizowanie jego celów, w kolejnych latach kształcenie formalne połączone zostanie z kształceniem pozaformalnym. Wykorzystując doświadczenia z wdrażania Działania 9.3, w ramach Działania 9.6 przewidziano nie tylko możliwość kształcenia osób dorosłych, ale także wsparcie placówek prowadzących takie kształcenie. Po zmianach w SzOP działania wspierające placówki kształcące osoby dorosłe zostaną ukierunkowane na uzyskanie przez nie akredytacji Kuratora Oświaty, co doprowadzi do podniesienia jakości kształcenia dorosłych w regionie oraz zwiększenia liczby placówek, których, jak wskazały wywiady IDI obecnie jest za mało. Ponadto, duże zainteresowanie kształceniem kompetencji językowych oraz ICT spowodowało wskazanie tych dwóch kierunków jako preferowanych. Działanie 9.6 obejmuje również pilotażowy program doradztwa edukacyjnego osób dorosłych umożliwiającego zaplanowanie ich ścieżki kształcenia.

57 57 z Jakość realizowanych szkoleń i doradztwa Jakość i adekwatność wsparcia w oczach uczestników Uczestnicy projektów pozytywnie oceniają oferowane im wsparcie. Zarówno uczestnicy wsparcia w ramach Działania 9.3 jak i Działania 9.4 wskazywali, że wsparcie odpowiada ich oczekiwaniom. Wykres 8. Opinie uczestników projektów na temat kształcenia ustawicznego oraz szkoleń, kursów i doradztwa W jakim stopniu udział w szkoleniu spełnił Pana/i oczekiwania? 80% 60% 57,10% 61,60% 40% 20% 28,60% 22,00% 14,30% 14,00% 0,00% 1,80% 0,00% 0,60% 0% W bardzo wysokim stopniu W wysokim stopniu Jestem umiarkowanie zadowolony/na W niewielkim stopniu Nie spełnił moich oczekiwań Działanie 9.3 Działanie 9.4 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI(Działanie 9.3 N=15, Działanie 9.4 N=169) Odsetek osób, których oczekiwania nie zostały spełnione jest bardzo mały, co świadczy o adekwatności wsparcia w stosunku do potrzeb i oczekiwań uczestników. Poszczególne aspekty szkoleń oraz kształcenia ustawicznego w formach szkolnych również zostały ocenione wysoko, co potwierdzają poniższe wyniki. Tabela 20. Ocena jakości wsparcia w ramach Działania 9.3 i 9.4 Proszę ocenić jakość wsparcia, w których Pan/i uczestniczy/ł/ła pod względem wymienionych kryteriów (1 oznacza ocenę najgorszą, 5 najlepszą) Działanie 9.3 w % (N=15) Działanie 9.4 w % (N=169) Lokalizacja 6,7 0,0 6,7 46,7 40,0 0,6 2,4 7,7 26,0 63,3 Godziny prowadzenia zajęć / pracy doradców 0,0 0,0 20,0 13,3 66,7 1,2 1,2 4,1 23,7 69,8 Kompetencje i poziom przygotowania kadry prowadzącej 0,0 6,7 0,0 20,0 73,3 0,0 0,6 4,7 18,9 75,7 Wartość merytoryczna 0,0 0,0 6,7 13,3 80,0 0,0 0,0 5,3 20,1 74,6 Materiały szkoleniowe 6,7 0,0 6,7 6,7 80,0 0,6 0,6 7,1 17,2 74,6 Warunki zajęć (pomieszczenie, środki audiowizualne itp.) 0,0 0,0 6,7 46,7 46,7 0,6 0,0 4,7 20,1 74,6 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI Zdecydowana większość respondentów oceniła poszczególne aspekty szkoleń wysoko. Najsłabiej w przypadku Działania 9.3 oceniona została lokalizacja i materiały szkoleniowe, natomiast w przypadku Działania 9.4 również lokalizacja oraz godziny prowadzenia zajęć. Należy jednak zaznaczyć, iż odsetek negatywnych ocen jest niewielki, w związku z czym nie rzutuje na ogólne dostosowanie wsparcia do potrzeb i oczekiwań badanych.

58 58 z 165 Średnie oceny poszczególnych rodzajów wsparcia, jakim zostali objęci respondenci badania CATI wskazują, że w ramach działania 9.3 i 9.4 nie wystąpiło wsparcie, z którego uczestnicy projektów byliby niezadowoleni. Średnie oceny poszczególnych form wsparcia wahały się od 4,3 do 4,8. O jakości i skuteczności kształcenia świadczy fakt jego wpływu na sytuację uczestników wsparcia. Zdecydowana większość respondentów badania CATI wskazała, że uczestnictwo w projektach wpłynie na ich sytuację zawodową (86,7% w przypadku Działania 9.3 oraz 62,1% w przypadku Działania 9.4). Dane dotyczące zakresu w jakim respondenci upatrują szansy na zmianę prezentuje poniższy wykres. Wykres 9. Wpływ szkoleń i doradztwa na sytuację uczestników projektów Jak udział w szkoleniu lub doradztwie wpłynie na zmianę Pana/-i sytuacji zawodowej? 40% 33,3% 23,1% 20,0% 20,0% 24,9% 20% 6,7% 0,6% 8,3% 4,7% 9,5% 6,7% 13,3% 7,1% 6,7% 0% Większe możliwości znalezienia pracy Możliwość znalezienie lepszej pracy Możliwość zmiany zawodu/profesji Zwiększenie szansy na awans zawodowy Unikniecie zwolnienia z pracy Możliwość uzyskania podwyżki Inna zmiana Działanie 9.3 Działanie 9.4 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI (Działanie 9.3 N=15, Działanie 9.4 N=169) Ocena wpływu na sytuację zawodową uczestników projektów różni się w zależności od Działania, co wiąże się z ich odmienną specyfiką. W przypadku Działania 9.3 respondenci wskazali przydatność udziału w projekcie w kontekście możliwości polepszenia swojej sytuacji zawodowej znalezienia lepszej pracy (1/3 odpowiedzi), co zapewne związane jest m.in. z możliwością zdobycia tytułu zawodowego w ramach Działania oraz możliwością przekwalifikowania (20%). Nauczyciele uczestniczący w projektach realizowanych w ramach Działania 9.4 dostrzegają szanse w zakresie możliwości awansu, co związane jest m.in. z realizowanymi w ramach Działania kursami kwalifikacyjnymi Zainteresowanie uczestników udziałem w projektach Respondenci uczestniczący w różnych formach wsparcia edukacyjnego i doradczego oferowanego w ramach analizowanych Działań są zainteresowani dalszym uczestnictwem w projektach realizowanych w ramach PO KL.

59 59 z 165 Tabela 21. Zainteresowanie wsparciem oferowanym w ramach IX Priorytetu PO KL W jakich szkoleniach chciałby/chciałaby Pan / Pani wziąć udział w przyszłości? Działanie 9.3 Działanie 9.4 N=15 N=169 Liczba odp. W % Liczba odp. W % Szkolenia i kursy językowe 5 33, ,2 Szkolenia i kursy komputerowe 2 13, ,3 Szkolenia zawodowe, specjalistyczne 8 53, ,6 Szkolenie ogólne z zakresu efektywnego poruszania się po rynku pracy (np. autoprezentacja) Szkolenie w zakresie pozyskiwania środków finansowych UE 0 0,0 1 0,6 2 13, ,1 Inne 1 6,7 11 6,5 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI Uczestnicy obu analizowanych Działań najchętniej wzięliby udział w szkoleniach zawodowych i specjalistycznych, następnie w szkoleniach językowych oraz komputerowych. Zainteresowanie kształceniem w tych obszarach wskazuje, że istnieje potrzeba realizacji tego typu projektów, nie tylko w ramach dwóch analizowanych Działań, ale także w ramach innych Priorytetów PO KL. Duże zainteresowanie szkoleniami językowymi jak i komputerowymi zostało uwzględnione w nowym Szczegółowym Opisie Priorytetów PO KL, poprzez wskazanie tych dwóch typów kompetencji jako kluczowych w ramach Działania 9.6. Szczegółowy Opis Priorytetów PO KL zakłada, w ramach Działań 9.3 i 9.4 realizację doradztwa zawodowego, nie są to jednak zasadnicze formy wsparcia w tych Działaniach. Również analiza projektów wykazała, że doradztwo nie jest popularną forma wsparcia, stanowi jednak dopełnienie realizowanego kształcenia. W związku z powyższym istotne jest zbadanie, czy uczestnicy projektów byliby w ogóle zainteresowani doradztwem zawodowym. Tabela 22. Zainteresowanie doradztwem zawodowym Czy w przyszłości chciałby/-aby Pan/-i skorzystać z jakichkolwiek form doradztwa? Działanie 9.3 Działanie 9.4 N=15 N=169 Liczba odp. W % Liczba odp. W % Tak 10 66, ,1 Nie 5 33, ,9 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI Istnieje zapotrzebowanie na doradztwo zawodowe, zatem należy promować działania doradcze oraz informować potencjalnych beneficjentów, w ramach jakich Działań PO KL ta forma wsparcia jest dostępna.

60 60 z Adekwatność szkoleń i doradztwa do potrzeb uczestników oraz sytuacji na rynku pracy Analiza potrzeb uczestników Aby oferowane w ramach projektu wsparcie było jak najlepiej dopasowane do potrzeb grup docelowych konieczne jest przeprowadzenie rzetelnej analizy tych potrzeb. Projekty realizowane w ramach Działania 9.3 są zróżnicowane ze względu na sposób prowadzenia analizy potrzeb uczestników. Część projektów w bardzo pobieżny, ogólnikowy sposób przedstawia problem, nie powołując się na konkretne dane ani nie przedstawiając sposobu, w jaki problem został zidentyfikowany. Inne projekty dla poparcia postawionych we wniosku celów wskazują rzetelne dane charakteryzujące obszar problemowy, nie są one jednak poparte rzeczywistą diagnozą w grupie potencjalnych odbiorców (np. poprzez badanie ankietowe). W przypadku projektów realizowanych w ramach Działania 9.4 diagnoza potrzeb grupy docelowej przeprowadzona została w sposób bardziej szczegółowy. W ramach analizowanych wniosków Beneficjenci przeprowadzili badania własne, skierowane do konkretnych grup odbiorców. Badania opierały się na zgromadzonych danych ilościowych oraz jakościowych co pozwoliło otrzymać kompleksową analizę, a projekty zostały uszyte na miarę potrzeb grup docelowych. Odmienny sposób prowadzenia analizy potrzeb grup docelowych w projektach wynika ze specyfiki Działań. W przypadku Działania 9.4 łatwiejsze jest przeprowadzenie analizy popartej badaniem wśród potencjalnych uczestników ze względu na ściśle określoną grupę docelową. Mimo, że analiza potrzeb była prowadzona w omawianych Działaniach w różny sposób, badanie próby wniosków o dofinansowanie wskazuje, że cele projektów korespondują z potrzebami grup docelowych zidentyfikowanymi na etapie analizy potrzeb. Analiza potrzeb grup docelowych jest kluczowym elementem na etapie budowania koncepcji projektu, drugim istotnym etapem natomiast jest rekrutacja uczestników. Opinie na temat sposobu rekrutacji w kontekście dostosowania do potrzeb uczestników projektów prezentuje tabela. Tabela 23. Sposoby dostosowania wsparcia do potrzeb grup docelowych W jaki sposób dostosowano poziom szkolenia do Pana/i potrzeb? Poziom wiedzy/umiejętności stanowił kryterium naboru do projektu Diagnoza wiedzy/umiejętności odbywała się na etapie rekrutacji do projektu, aby zakwalifikować do odpowiedniej grupy Diagnoza wiedzy/umiejętności odbywała się na pierwszych zajęciach Nikt nie interesował się moją dotychczasową wiedzą/umiejętnościami Działanie 9.3 Działanie 9.4 N= 14 N= 164 Liczba odp. W % Liczba odp. W % 7 50, ,2 4 28, ,0 0 0, ,3 3 21, ,5 Razem , ,0 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI W przypadku Działania 9.3 respondenci wskazywali, że najczęstszym sposobem mającym zapewnić dostosowanie poziomu szkolenia do ich potrzeb było ustanowienie kryterium poziomu umiejętności/kwalifikacji potencjalnych uczestników. Zgodnie ze Szczegółowym Opisem Priorytetów PO KL projekty w ramach Działania 9.3 głównym kryterium rekrutacji jest wiek oraz poziom

61 61 z 165 wykształcenia. Projekty kierowane są zatem do osób w wieku lat, oraz osób w wieku lat, które przerwały naukę i z własnej inicjatywy chcą ja kontynuować. Rekrutacja w omawianych projektach odbywała się w różny sposób, głównie na podstawie rozmów kwalifikacyjnych. W przypadku Działania 9.4 badani uczestnicy projektów po zakwalifikowaniu się przechodzili testy wiedzy/testy kompetencyjne. Następnie na podstawie ich wyników byli kierowani do grupy odpowiadającej poziomowi ich wiedzy. Ponadto, jako że działania skierowane są do nauczycieli i kadry oświaty, należało spełnić kryterium przedmiotu, który wykłada uczestnik. Stosunkowo duży odsetek respondentów wskazał, że nie badano ich poziomu wiedzy przed przystąpieniem do projektu (odpowiednio 21,4% dla Działania 9.3 oraz 33,5% dla Działania 9.4). Taki wynik związany jest zapewne ze specyfiką projektów. O ile w przypadku wsparcia zmierzającego do podniesienia kompetencji w jakimś zakresie jest to element istotny, to w przypadku działań związanych z nabywaniem nowych kompetencji nie ma tak dużego znaczenia. Prowadzenie analizy potrzeb uczestników projektu jest niezwykle istotnym aspektem w kontekście adekwatności oferowanego wsparcia w stosunku do potrzeb. W ramach analizy projektów zdiagnozowano dobre praktyki w tym zakresie. Najlepiej w potrzeby uczestników wpisują się projekty, na potrzeby których przeprowadzone zostały przez Beneficjenta badania własne poparte analizami dostępnych statystyk i opracowań. Analizy potrzeb w ramach omawianych działań w poszczególnych projektach są niejednorodne. Zasadnym wydaje się ujednolicenie sposobu przeprowadzania analizy na potrzeby projektu, ze wskazaniem na prowadzenie badań własnych, tak aby wyniki badań potwierdzały zasadność celów projektu. Analiza potrzeb rynku pracy Kształcenie zawodowe osób dorosłych zmierzające do podniesienia lub zmiany kwalifikacji i kompetencji musi uwzględniać analizę potrzeb rynku pracy, tak aby udział w kształceniu przełożyło się na zmianę sytuacji zawodowej uczestników. W ramach Działania 9.3 nie wszyscy Beneficjenci uczestniczący w badaniu CAWI przeprowadzili taką analizę (analiza została przeprowadzona przez 66,7% respondentów). W Działaniu 9.4 natomiast żaden z uczestników badania internetowego nie prowadził takiej analizy. Dostosowanie potrzeb rynku pracy jest kluczowym elementem gwarantującym skuteczność realizowanego wsparcia dlatego konieczne jest położenie nacisku na prowadzenie tych analiz przez Beneficjentów. W poddanych analizie jakościowej wnioskach o dofinansowanie w ramach analizowanych Działań Beneficjenci prowadzili analizę rynku pracy w oparciu o następujące dane: raporty GUS BAEL; opracowania MEN; opracowania WUP; analizy prowadzone przez MEN. Istotnym elementem w zakresie adekwatności oferowanego wsparcia jest dostosowanie go do potrzeb rynku pracy. W celu zbadania dopasowania oferty kształcenia ustawicznego oraz szkoleń i kursów niezbędne jest zbadanie czynników, które wpłynęły na wybór tematyki wsparcia w ramach projektów.

62 62 z 165 Tabela 24. Czynniki wpływające na wybór tematyki szkoleń, grup docelowych i obszarów wsparcia przez Beneficjentów realizujących projekty w ramach Działania 9.3 i 9.4 W jakim stopniu na wybór obszarów wsparcia, tematyki szkoleń i grup docelowych miały wpływ wymienione czynniki? Działanie 9.3 (N=4) Średni udział czynnika* w % Działanie 9.4 (N=3) Średni udział czynnika w % Profil działalności Państwa instytucji 15,0 43,3 Zainteresowanie uczestników projektu 28,8 40,0 Potrzeby lokalnego rynku pracy 36,3 3,3 Dostępność na rynku trenerów z danego zakresu 5,0 0,0 Własne zasoby kadrowe 7,5 0,0 Wymogi dokumentacji konkursowej 7,5 0,0 Inne 0,0 13,3 * Każdy z uczestników badania CAWI miał do rozdysponowania 100% między poszczególne czynniki Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CAWI Uczestniczący w badaniu CAWI Beneficjenci wybierając obszary i tematykę wsparcia w pierwszej kolejności kierują się zainteresowaniem uczestników projektów. Istotny jest również profil instytucji, a następnie potrzeby rynku pracy. Analiza tematyki prowadzonego w ramach Działań 9.3 i 9.4 wsparcia wskazuje, że w większości badanych projektów jest ono dopasowane do potrzeb świętokrzyskich pracodawców. W przypadku Działania 9.3 można mówić o wysokim dopasowaniu szczególnie projektów ukierunkowanych na potwierdzenie kwalifikacji zdobytych drogą nieformalną. Projekt realizowany przez Izbę Rzemieślników i Przedsiębiorców przygotowuje do egzaminów zawodowych m.in. w zawodach sprzedawca, mechanik samochodowy, betoniarz, zbrojarz czy murarz. Zawody te znalazły się w grupie zawodów na które w 2011 roku był największy popyt wśród świętokrzyskich pracodawców. Aby wsparcie realizowane w ramach omawianych Działań było skuteczne musi wpływać na zmianę sytuacji zawodowej, pozycji na rynku pracy uczestników, a to z kolei wiąże się z dostosowaniem oferowanych kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy i pracodawców. W związku z tym konieczne jest zwrócenie uwagi, aby Beneficjenci na potrzeby realizacji projektu prowadzili analizę lokalnego rynku pracy, opierając się nie tylko na dostępnych danych statystycznych, ale także badaniach własnych prowadzonych zarówno w środowisku potencjalnych uczestników projektów, jak również pracodawców. 7.4 Skuteczność i efektywność realizowanych projektów Realizacja celów IX Priorytetu PO KL Projekty w ramach analizowanych Działań realizują cele założone w SzOP odnoszące się do Priorytetu IX. Wyniki badania CAWI wskazują, że realizowane projekty odnoszą się głównie do następujących celów: Działanie 9.3: o o Zwiększenie uczestnictwa osób dorosłych w kształceniu ustawicznym w formach szkolnych; Tworzenie warunków równych szans edukacyjnych;

63 63 z 165 Działanie 9.4: o o Tworzenie warunków równych szans edukacyjnych; Dostosowanie kwalifikacji nauczycieli do zmian kierunków kształcenia. Analiza dokumentacji konkursowej w ramach Działania 9.3 potwierdza wyniki badania CAWI. Beneficjenci w projektach wybranych do dofinansowania wskazywali realizację celów Priorytetu poprzez wyrównywanie szans edukacyjnych osób zamieszkujących tereny wiejskie, mających utrudniony dostęp do kształcenia a przez to zwiększanie uczestnictwa osób dorosłych w kształceniu ustawicznym w szkołach dla dorosłych. Cele szczegółowe projektów są powiązanie logicznie i spójne z celami Priorytetu IX. Odwołując się do zidentyfikowanych potrzeb grup docelowych Beneficjenci najczęściej wskazywali pozytywny wpływ projektów na rozwój kształcenia ustawicznego oraz wzrost jakości edukacji w regionie, poprzez zapewnienie możliwości szkolenia się osób dorosłych, które z własnej woli wyrażają chęć do samodoskonalenia, przez co jednocześnie wzrastają ich szanse na rynku pracy. Beneficjenci wskazywali również jako cel Działań wzrost pewności siebie uczestników projektu, spowodowany podniesieniem kompetencji oraz wzrost świadomości konieczności podnoszenia kwalifikacji w celu dostosowania ich do potrzeb rynku pracy. Odniesienie do wskazywanych celów widoczne jest również w rezultatach projektów, w których wskazywano na: podniesienie kwalifikacji uczestników projektu; podniesienie wiary we własne możliwości i umiejętności; zwiększenie motywacji do samodoskonalenia; wzrost przekonania do idei kształcenia ustawicznego przełamanie barier psychologicznych w podejściu do kształcenia. Cel Działania dostosowanie kompetencji i kwalifikacji nauczycieli oraz kadr systemu oświaty do wymogów rynku pracy i kluczowych branż regionu - realizowany jest przez następujące cele projektów: zdobycia dodatkowych kwalifikacji poprzez udział w szkoleniach. nabycie kompetencji komunikacyjnych w zakresie języka obcego. nabycie kompetencji cyfrowych. Rzadziej w analizowanych projektach Beneficjenci odnosili się do eliminacji stereotypów związanych z płcią, podniesienia jakości pracy z uczniem, kształtowania nowego pokolenia nauczycieli. Założone rezultaty projektów współgrają z celami szczegółowymi oraz potrzebami grup docelowych i obejmują: zwiększenie motywacji nauczycieli do podnoszenia kwalifikacji (ze szczególnym uwzględnieniem osób w wieku powyżej 45 lat oraz mieszkańców wsi); nabycie przez nauczycieli nowych, kluczowych na rynku pracy kompetencji (język angielski i ICT); zwiększenie szans na utrzymanie się na rynku pracy; zwiększenie pewności siebie w korzystaniu z nowoczesnych technologii.

64 64 z 165 Na realizację powyższych celów wpływa stopień realizacji wskaźników poszczególnych projektów, a co za tym idzie, Działań w ramach Programu. Dostępne dane sprawozdawcze wskazują, że poziom realizacji Działania 9.3 jest niewystarczający do realizacji jego celów. Poziom kontraktacji środków stanowił na koniec czerwca 2011 r. zaledwie 20% dostępnej alokacji na lata Wydatki uznane za kwalifikowane wyniosły natomiast 12% alokacji. Zarówno ilość, jak i jakość składanych projektów była niewystarczająca do realizacji wskaźnika liczba osób w wieku lat, które wzięły udział w formalnym kształceniu ustawicznym. Do czerwca 2011 r. wsparciem objęto 634 osoby, co stanowi zaledwie 11,19% wartości docelowej (5666). Projekty realizowane w ramach Działania 9.4 są bezpośrednią odpowiedzią na jeden z celów Priorytetu IX PO KL: Wzmocnienie rozwoju zawodowego i podnoszenia kwalifikacji nauczycieli, szczególnie na obszarach wiejskich. Z celem tym ściśle związany jest wskaźnik: Liczba nauczycieli, którzy uczestniczyli w doskonaleniu zawodowym w krótkich formach. Do czerwca 2011 r. wskaźnik ten zrealizowano w 85% (3742 nauczycieli objętych wsparciem wobec wartości docelowej 4359). W przypadku nauczycieli kształcenia zawodowego wskaźnik zrealizowano w 82% (269 wobec wartości docelowej 328). Niski jest natomiast poziom realizacji wskaźnika wśród nauczycieli na obszarach wiejskich, który wynosi 44% (1640 wobec wartości docelowej 3690). Z racji faktu, że poziom kontraktacji przekroczył dostępną alokację na Działanie na lata (o 23%), realizacja wskaźnika dla nauczycieli na obszarach wiejskich może być utrudniona. Oprócz omówionego powyżej wskaźnika liczby nauczycieli, którzy uczestniczyli w doskonaleniu zawodowym w krótkich formach, Beneficjenci, w analizowanych wnioskach o płatność definiowali najczęściej takie wskaźniki jak: liczba nauczycieli, którzy ukończyli szkolenia; liczba nauczycieli, którzy utrzymali zatrudnienie; liczba godzin szkolenia. Większość wskaźników dało się zrealizować w 100% bądź nawet wyższym stopniu. Ponadto, w przypadku analizowanych projektów częste było osiągnięcie wskaźników na wyższym niż 100% ( %) poziomie dotyczyło to przede wszystkim następujących wskaźników: liczby nauczycieli kształcenia zawodowego, którzy uczestniczyli w doskonaleniu zawodowym w krótkich formach; liczby nauczycieli, którzy uczestniczyli w doskonaleniu zawodowym w krótkich formach na obszarach wiejskich; ilości nauczycieli kończących szkolenia; ilości nauczycieli deklarujących wzrost umiejętności wykorzystania ICT w procesie nauczania. Dodatkowe wskaźniki wykazywane przez Beneficjentów w projektach niewątpliwie stanowią wartość dodaną dla realizacji celów Programu. Wpływ projektów na wzrost poziomu edukacji w regionie przejawia się bezpośrednio w ich celach. Beneficjenci uzasadniając potrzebę realizacji projektów odnoszą się do ich pozytywnego wpływu na rozwój kształcenia ustawicznego oraz wzrost jakości edukacji w regionie, poprzez zapewnienie możliwości szkolenia się osób dorosłych, oraz wzrost atrakcyjności uczestników projektów na rynku pracy. Wpływ analizowanych Działań na wzrost poziomu edukacji w regionie widoczny jest szczególnie w przypadku kompleksowych projektów. W ramach Działania 9.3 skuteczność projektów przekłada się

65 65 z 165 na wzrost poziomu wykształcenia uczestników projektów, czego wymiernym efektem są uzyskane/potwierdzone kwalifikacje. Natomiast w przypadku Działania podnoszenie kluczowych kompetencji nauczycieli w kierunkach pożądanych na rynku (kompetencje cyfrowe i językowe), a także kształcenie pracowników oświaty w zakresie lepszego zarządzania bezpośrednio przełożą się na jakość kształcenia i oferty edukacyjnej. Ponadto projekty wpływają na podniesienie jakości edukacji pośrednio poprzez doposażenie placówek: Generalnie chodzi tutaj o to, że nie przeprowadziliśmy samego szkolenia, przyszliśmy z całym sprzętem ( ) i zabraliśmy sprzęt i poszliśmy do domu, tylko każda ze szkół dostała od nas tablice interaktywną, na której w końcu może pracować, bo ma do tej tablicy oprogramowanie Monitorowanie jakości realizowanego wsparcia Na jakość i skuteczność realizowanych projektów niewątpliwie ma wpływ monitoring prowadzonych działań. Prowadzony na bieżąco pozwala na efektywną realizację założonych celów i utrzymanie stałego, wysokiego poziomu oferowanego kształcenia/szkoleń/doradztwa. Aktualnie przyjmowane w projektach wskaźniki nie odnoszą się bezpośrednio do jakości wsparcia. Są stosunkowo łatwe do osiągnięcia, ponieważ bezpośrednio wiążą się z działaniami zaplanowanymi w projekcie, zatem można stwierdzić, że nie monitorują jakości i skuteczności oferowanego wsparcia a raczej stan realizacji projektu. Ponadto często ocena jakości szkoleń, doradztwa i pozostałych działań opiera się na subiektywnej opinii uczestników projektu. Najczęściej wybierane we wnioskach wskaźniki to: liczba uczestników objętych wsparciem (wg kryteriów założonych w projekcie); liczba godzin kursu, szkolenia; liczba osób, które nabyły nowe umiejętności. Wymienione wskaźniki nie mierzą jakości projektów ani ich skuteczności. Jakość i skuteczność realizowanego kształcenia dla dorosłych oraz kursów i szkoleń powinna przekładać się na zdobycie wykształcenia/kwalifikacji formalnie potwierdzonych przez certyfikaty i egzaminy zewnętrzne. Przykładowo, wskaźniki monitorowania jakości projektów w ramach Działania 9.3 i 9.4 powinny odnosić się do: wzrostu zdawalności egzaminów maturalnych i zawodowych wśród osób dorosłych (w porównaniu do lat poprzednich) (9.3); odsetka uczestników projektu, którzy zdali egzamin maturalny(9.3); uzyskanych dyplomów zawodowych potwierdzających kwalifikacje zdobyte w sposób nieformalny (9.3); ukończonych kursów kwalifikacyjnych, umożliwiających pracę w szkołach i placówkach oświatowych (9.4); zdobytych certyfikatów potwierdzających kompetencje językowe i komputerowe (TELC, ECDL) (9.4). Wymienione powyżej wskaźniki rzadko wskazywane są przez Beneficjentów we wnioskach. W przypadku Działania 9.4 Beneficjenci częściej niż w ramach Działania 9.3 wykorzystują takie wskaźniki jak zdane egzaminy i uzyskane certyfikaty.

66 Nie były przew. 1 raz 2-3 razy Częściej niż 3 razy Nie były przew. 1 raz 2-3 razy Częściej niż 3 razy 66 z 165 W celu podniesienia jakości i skuteczności oferowanego wsparcia w zakresie kształcenia dorosłych oraz kursów i szkoleń dla nauczycieli konieczne jest prowadzenie bieżącego monitoringu prowadzonych działań, jak wykazała analiza wniosków o dofinansowanie, Beneficjenci nie prowadzą monitoringu w trakcie trwania projektu. Tabela 25. Częstotliwość monitoringu jakości działań doradczych i szkoleniowych w Działaniu 9.3 i 9.4 Jak często w czasie realizacji projektu przewidziane były następujące działania? Działanie 9.3 (N=4) W% Działanie 9.4 (N=3) W % Indywidualne oceny trenera/doradcy przez uczestników 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 Ankiety oceniające przydatność zajęć 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 Ankiety oceniające kompetencje trenera/doradcy 25,0 50,0 25,0 0,0 33,3 33,3 33,3 0,0 Rozmowy z uczestnikami na temat prowadzonych zajęć 0,0 50,0 50,0 0,0 0,0 33,3 66,7 0,0 Inne 0,0 50,0 50,0 0,0 0,0 66,7 33,3 0,0 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CAWI Respondenci uczestniczący w badaniu CAWI deklarują prowadzenie monitoringu. Wśród stosowanych przez respondentów metod kontroli jakości szkoleń wyróżnić można indywidualne jednorazowe ankiety oceniające trenera/doradcę, ankiety oceniające przydatność szkoleń oraz ankiety oceniające kompetencje trenera oraz rozmowy z uczestnikami projektu na temat prowadzonych zajęć. Analizowane projekty zakładają monitoring działań doradczych i szkoleniowych, jednak opisy proponowanych metod nie wskazują bezpośrednio na sposób w jaki kontrola jakości będzie prowadzona. Sposób prowadzenia monitoringu prezentowany jest lakonicznie, Beneficjenci nie informują za pomocą jakich wskaźników mierzona będzie jakość realizowanych zadań, jakie aspekty wsparcia będą kontrolowane, brakuje również informacji o częstotliwości pomiarów. W ramach Działania 9.4 można wskazać przykłady dobrych praktyk w zakresie monitoringu, które mogłyby zostać wykorzystane również przez Beneficjentów, realizujących projekty w ramach innych Działań. Wśród dobrych praktyk wyróżnić należy: stosowanie różnorodnych narzędzi monitoringu (ankiety oceniające jakość różnych aspektów szkoleń, ankiety oceniające trenerów, testy kompetencyjne, hospitacje); stosowanie narzędzi umożliwiających w obiektywny sposób pomiar jakości realizowanych działań (testy kompetencyjne, wyniki egzaminów prowadzonych kilkakrotnie w trakcie projektu); cykliczne realizowanie różnorodnych form kontroli: w pierwszym bloku był oceniany [projekt] jakby od strony organizacyjnej, oceniali dostępność informacji, kontakt ze mną, mieliśmy tutaj catering, więc też mogli się wypowiedzieć, czy im się podobało czy nie. Drugi blok dotyczył przygotowania merytorycznego wykładowców, trzeci to już takie właśnie czy mają [uczestnicy projektów] jakieś konkretne oczekiwania co do projektu i jeżeli tak, to mieli możliwość wyboru kilka takich przez nas sugerowanych i oczywiście inne, które każdy mógł napisać i jeszcze pytaliśmy czy jakieś wady wyłapali, no to jak już mówiłam, że za dużo materiału albo za mało czasu, tego typu rzeczy.

67 67 z 165 Najbardziej efektywnymi formami monitoringu jakości projektu umożliwiającymi kompleksową kontrolę i diagnozę nieprawidłowości są działania łączące w sobie kilka elementów, zapewniające kontrolowanie jakości w najbardziej kluczowych aspektach szkoleń/doradztwa. Przytoczona powyżej tabela wskazuje, że nie wszyscy Beneficjenci w ramach projektów zakładają kontrolę jakości pracy trenerów/doradców. Z uwagi na fakt, iż są to kluczowe dla jakości wsparcia osoby należy kłaść większy nacisk na ocenę realizowanych przez nich zadań. Uczestnicy projektów realizowanych w ramach Działań 9.3 i 9.4 potwierdzają niską częstotliwość monitorowania jakości szkoleń i kontrolowania pracy osób prowadzących. Tabela 26. Częstotliwość monitorowania szkoleń/doradztwa w opinii uczestników Czy w trakcie trwania projektu był/a Pan/i proszona o bieżącą ocenę jakości zajęć/spotkań z doradcą? Działanie 9.3 Działanie 9.4 N=15 N=169 Liczba odp. W % Liczba odp. W % Nie 4 26,7 8 4,7 Tak, ale tylko po zakończeniu zajęć/spotkań 4 26, ,7 Tak, w trakcie zajęć/spotkań 3 20,0 15 8,9 Zarówno w trakcie, jak i po zakończeniu zajęć/spotkań 1 6, ,0 Nie pamiętam 3 20,0 3 1,8 Razem , ,0 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI Przeprowadzone badanie CATI wskazuje, że ponad 50% badanych Beneficjentów obydwu Działań prowadzi ocenę jakości wsparcia po zakończeniu projektu lub w ogóle. Kluczowym elementem wpływającym na jakość prowadzonych zajęć jest sposób ich realizacji, a istotną rolę odgrywa tutaj trener/wykładowca. Monitoring w ramach analizowanych wniosków nie zakłada kontroli jakości pracy trenerów. Również odpowiedzi respondentów badania CATI wskazują, że monitoring pracy trenerów jest niewystarczający. Tabela 27. Częstotliwość monitorowania jakości pracy trenera/wykładowcy w ramach Działań 9.3 i 9.4 Czy osoba prowadząca zajęcia / doradztwo podlegała ocenie ze strony uczestników? Działanie 9.3 Działanie 9.4 N=15 N=169 Liczba odp. W % Liczba odp. W % Nie 4 26,7 10 5,9 Tak, ale tylko po zakończeniu zajęć/spotkań 3 20, ,4 Tak, w trakcie zajęć/spotkań 1 6,7 11 6,5 Zarówno w trakcie, jak i po zakończeniu zajęć/spotkań 3 20, ,7 Nie pamiętam 4 26,7 11 6,5 Razem , ,0 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI 3 uczestników wsparcia w ramach Działania 9.3 i 40 osób (co stanowiło 23,7%) w ramach Działania 9.4 wskazało, że w trakcie zajęć, jak i po ich zakończeniu prowadzony był monitoring pracy trenerów. Najczęściej jest on prowadzony na zakończenie projektu. Jako że bieżące monitorowanie pozwala wprowadzać działania zaradcze w przypadku zdiagnozowania nieprawidłowości w zakresie prowadzenia zajęć, należy położyć nacisk na bieżącą kontrolę jakości projektów. Monitoring jedynie po zakończeniu zajęć pozwala wprawdzie wskazać nieprawidłowości, ale nie umożliwia wpływu na poprawę jakości.

68 68 z Kształcenie na obszarach wiejskich inicjatywy oddolne 8.1 Charakterystyka realizowanych projektów Działanie 9.5 Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich zarezerwowane jest dla mieszkańców wsi i małych miast (do 25 tys. ludności). W jego ramach realizowane mogą być następujące zadania: działania o charakterze animacyjnym, szkoleniowym lub doradczym służące zwiększeniu aktywności mieszkańców obszarów wiejskich z grup defaworyzowanych w zakresie kształcenia przez całe życie; rozwój dialogu, partnerstwa publiczno-społecznego i współpracy na rzecz niwelowania negatywnych zjawisk w obszarze edukacji oraz poprawy warunków rozwoju edukacji na obszarach wiejskich 12. Działanie 9.5 umożliwia realizację szkoleń i doradztwa o bardzo szerokim i różnorodnym charakterze, z naciskiem na ich lokalny i oddolny charakter. Warto również zwrócić uwagę na ograniczenie dotyczące maksymalnej wartości projektu w wysokości 50 tys. zł. Jego celem jest realizacja dużej ilości małych projektów o zasięgu lokalnym, a także zaangażowanie małych podmiotów, niemających potencjału do realizacji większych przedsięwzięć. Struktura Beneficjentów projektów szkoleniowych i doradczych w Działaniu 9.5 cechuje się wysokim udziałem fundacji, stowarzyszeń, instytucji kultury, lokalnych grup działania i innych organizacji pozarządowych. Tego typu instytucje stanowiły ponad 60% Beneficjentów objętych ankietą CAWI. Strukturę tę potwierdza przeprowadzona analiza dokumentów. Wśród analizowanych wniosków odsetek wymienionych instytucji wyniósł 50%. Z punktu widzenia wymogu oddolnego charakteru działań w ramach Działania 9.5 należy uznać tę strukturę za korzystną, gdyż są to podmioty o lokalnym zakresie działalności, a zatem działające w najbliższym otoczeniu potencjalnych uczestników projektów. Wśród analizowanych projektów zdecydowaną większość stanowiły projekty szkoleniowo-doradcze. Tylko jeden z 16 analizowanych wniosków dotyczył rozwoju partnerstwa publiczno-społecznego i współpracy na rzecz poprawy rozwoju warunków edukacji na obszarach wiejskich, doradztwo (jeśli występowało) stanowiło najczęściej uzupełnienie działań szkoleniowych. Prawidłowość tą można również zauważyć analizując wyniki badania CAWI spośród 16 ankietowanych Beneficjentów jedynie dwóch oferowało projekty typowo doradcze. Specyfika Działania 9.5 powoduje, że tematyka zajęć była bardzo zróżnicowana. Z tego powodu trudno tu mówić o pomijaniu jakiegokolwiek obszaru tematycznego. Można jednak wskazać, że najczęściej wybierane były: szkolenia specjalistyczne skierowane do rolników (w tym z zakresu agroturystyki), szkolenia komputerowe, kursy językowe, szkolenia charakterystyczne dla konkretnej społeczności lokalnej (np. historia, legendy, gwara). 12 Z punktu widzenia celów badania interesujący jest jedynie pierwszy typ wymienionych działań.

69 69 z 165 Również uczestnicy projektów pytani o rodzaj wsparcia, jakim zostali objęci, zdecydowanie częściej wymieniają projekty szkoleniowe. Najczęstszym rodzajem wsparcia były szkolenia specjalistycznozawodowe, a także komputerowe. Wśród tych pierwszych najczęściej wskazywane były szkolenia z zakresu rolnictwa, ogrodnictwa, sadownictwa i agroturystyki. Wykres 10. Rodzaje szkoleń i doradztwa organizowane w ramach analizowanych Działań Szkolenia zawodowe, specjalistyczne Szkolenia i kursy komputerowe Szkolenie w zakresie pozyskiwania środków finansowych UE Szkolenia i kursy językowe Zajęcia wyrównawcze dla uczniów Kursy przygotowawcze do egzaminów szkolnych Szkolenie z zakr. efektywnego porusz.się po rynku pr. Inny rodzaj szkoleń Doradztwo w zakresie pozysk. środków finans. UE Doradztwo zawodowe Inny rodzaj doradztwa 9,2% 4,6% 2,1% 1,7% 8,8% 1,7% 4,6% 16,3% 16,7% 22,1% 32,9% 0% 10% 20% 30% 40% Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI (N = 240) Analiza materiału jakościowego zebranego w ramach wywiadów indywidualnych wskazuje dodatkowo na istotność szkoleń związanych z turystyką. Przykładem może być np. projekt pt. W świętokrzyskim kotle legend, mający na celu przygotowanie młodych ludzi do roli przewodnika po legendach świętokrzyskich, czy też projekt Bielinianie nie gęsi i swój język mają, który zakładał przygotowanie uczestników do obsługi turystów przy użyciu gwary świętokrzyskiej. Zgodnie z zapisami SzOP PO KL grupami docelowymi w ramach Działania 9.5 mogą być: mieszkańcy gmin wiejskich, miejsko-wiejskich oraz miast do 25 tys. mieszkańców, w tym w szczególności: osoby powyżej 50 roku życia, osoby w wieku 18-24, osoby niepełnosprawne, kobiety (w tym zwłaszcza kobiety powracające oraz wchodzące po raz pierwszy na rynek pracy po przerwie związanej z urodzeniem i wychowaniem dzieci), osoby o niskich kwalifikacjach, niedostosowanych do lokalnego rynku pracy; społeczności lokalne aktywnie działające na obszarach wiejskich na rzecz rozwoju edukacji na terenach wiejskich i podnoszenia poziomu wykształcenia mieszkańców obszarów wiejskich; podmioty działające na obszarach wiejskich na rzecz przeciwdziałania ich marginalizacji i zapewnienia ich odpowiedniego rozwoju. Analiza projektów wykazała, że były one skierowane głównie do pierwszej z wymienionych grup. Rzadziej wsparciem zostały objęte osoby związane z instytucjami aktywnie działającymi na rzecz rozwoju edukacji na obszarach wiejskich i przeciwdziałaniu ich marginalizacji. Przykładem takich działań mogą być projekty skierowane do nauczycieli czy też osób zaangażowanych w produkt turystyczny Kraina legend świętokrzyskich. Analiza wniosków uwidacznia, że Beneficjenci wśród grup docelowych często wyszczególniali rolników. Niewątpliwie ma to związek z tym, że (jak podaje Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do 2020 r.) województwo świętokrzyskie, zwłaszcza w południowej części, jest obszarem typowo

70 70 z 165 rolniczym. W sektorze tym pracuje ponad 32% ogółu zatrudnionych, podczas gdy w skali całego kraju odsetek ten wynosi niecałe 27%. Ponadto województwo świętokrzyskie cechuje się bardzo niskim udziałem ludności miejskiej wśród ogółu mieszkańców (45% podczas gdy w całej Polsce 62%). Skierowanie dużej liczby szkoleń do rolników jest zatem adekwatne do struktury zatrudnienia w województwie. Status adresatów projektów na rynku pracy był bardzo zróżnicowany wśród analizowanych wniosków znajdowały się zarówno projekty skierowane wyłącznie do osób zatrudnionych, jak również nieaktywnych zawodowo, czy bezrobotnych oraz działania szkoleniowe lub doradcze, których potencjalnymi odbiorcami były wszystkie wymienione grupy. Warto jednak zauważyć, że połowa Projektodawców ankietowanych metodą CAWI rezerwowała miejsca w projekcie dla osób bezrobotnych. W świetle faktu, że województwo świętokrzyskie plasuje się na 5 miejscu w kraju pod względem stopy bezrobocia (ponad 14%), aktywizacja tych osób w ramach Działania 9.5 jest zjawiskiem niewątpliwie pozytywnym. Nieco rzadziej Beneficjenci kierowali swoje projekty do uczniów szkół na terenach wiejskich (18,8% respondentów CAWI i 2 z 6 analizowanych wniosków). Przyczyną tego jest fakt, że kursy i szkolenia dla uczniów są bardziej charakterystyczne dla Poddziałania i Działania 9.2. Najrzadziej projekty realizowane w ramach Działania 9.5 adresowane były do osób niepełnosprawnych. Wśród ankietowanych uczestników projektów większość (prawie 2/3) stanowiły kobiety. 47% osób objętych wsparciem miało powyżej 45 lat, a 38% lat. Udziały grup wiekowych lat i lat stanowił odpowiednio 6 i 7,5% ogółu. Pod względem wykształcenia dominowały osoby z wykształceniem średnim zawodowym, które stanowiły 30% ogółu respondentów. Udziały pozostałych grup ze względu na wykształcenie nie przekraczały 10%. Szkoleniami komputerowymi objęte zostały w większości kobiety (wśród uczestników szkoleń komputerowych stanowiły one 77,4%). Kobiety stanowiły większość również w przypadku szkoleń z zakresu pozyskiwania środków finansowych UE (79,5%). Z kolei w przypadku szkoleń zawodowych (głównie rolniczych), większy odsetek stanowili mężczyźni (46,8% dla szkoleń zawodowych przy 35% mężczyzn w próbie). Zwraca również uwagę wyższy niż w próbie udział uczniów i nauczycieli wśród uczestników kursów językowych (odpowiednio 27,3% i 22,7%, podczas gdy grupy te stanowiły odpowiednio 10,4% i 11,3% próby). Z oddolnej specyfiki działań szkoleniowych i doradczych realizowanych w ramach Działania 9.5 wynika stosunkowo niewielka liczebność grup docelowych. Przyczyną takiego stanu rzeczy może być górny limit dofinansowania w wysokości 50 tys. zł. Wśród 16 projektów, których realizatorzy wzięli udział w ankiecie CAWI 10 objęło wsparciem nie więcej niż 50 uczestników, a dalsze 6 od 51 do 100 osób. Wśród takiej samej liczby analizowanych projektów jedynie 3 obejmowały wsparciem więcej niż 100 osób. Beneficjenci motywowali wybór grup docelowych następującymi czynnikami: niskim stopniem zaawansowania technicznego świętokrzyskich gospodarstw rolnych; niskim poziomem kompetencji kluczowych mieszkańców obszarów wiejskich (języki obce, ICT); zapotrzebowaniem związanym z walorami turystycznymi regionu. Ankietowani Beneficjenci wskazują, że głównym kryterium wyboru uczestników do projektu było miejsce zamieszkania. Jest to charakterystyczne dla Działania 9.5, którego zasadniczym celem jest

71 71 z 165 wyrównanie dysproporcji edukacyjnych pomiędzy wsią a miastem. Należy zauważyć, że z jednej strony ograniczenie grupy docelowej do mieszkańców danej gminy sprzyja lokalnemu i oddolnemu charakterowi szkoleń i doradztwa właściwego dla Działania 9.5, z drugiej jednak może stanowić istotne ograniczenie. Wśród opinii zebranych w materiale jakościowym znalazł się następujący pogląd: mieliśmy tam taki problem, bo w projekcie napisaliśmy, że zaprosimy do udziału w projekcie, mieszkańców na obszarach wiejskich Województwa Świętokrzyskiego. Później prosiłem o reinterpretację, czy możemy wziąć osoby spoza terenu gminy; teren gminy zaznaczyliśmy sobie w punkcie jeden dziewięć, obszar realizacji projektu, natomiast okazało się, że nie możemy i tutaj był ten problem i musieliśmy się ograniczyć tylko do naszego terenu gminy ( ). Oprócz miejsca zamieszkania, istotnym kryterium były płeć i wiek potencjalnych uczestników projektu. Tabela 28. Kryteria wyboru uczestników projektu Jakimi kryteriami kierowali się Państwo przy rekrutacji uczestników projektów? Działanie 9.5 N=16 Liczba odp. W % Miejscem zamieszkania 13 81,3 Płcią 6 37,5 Wiekiem 6 37,5 Sytuacją materialną 1 6,3 Sytuacją rodzinną 0 0,0 Wykształceniem 1 6,3 Początkowym poziomem kompetencji w zakresie tematyki szkoleń 2 12,5 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CAWI BARIERY W REALIZACJI PROJEKTÓW Beneficjenci realizujący projekty szkoleniowe i doradcze w ramach Działania 9.5 nie wskazali istotnych barier utrudniających realizację projektów. W pięciostopniowej skali średnia ocena istotności żadnego z potencjalnych problemów nie przekroczyła 3. Relatywnie największą barierą (średnia ponad 2) były problemy z rekrutacją uczestników i zbyt niski budżet. Tabela 29 Bariery w realizacji projektów Jakie czynniki utrudniają Państwa zdaniem realizację postawionych celów i przyjętych wskaźników? (proszę ocenić w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza: w ogóle nie utrudniają, 5 bardzo utrudniają ) Działanie 9.5 (N = 16) Średnia ocena czynnika Problemy z rekrutacją uczestników 2,2 Problemy z pozyskaniem kadry prowadzącej szkolenia 1,0 Zbyt małe zaangażowanie uczestników projektu 1,9 Zbyt małe zaangażowanie kadry szkoleniowej 1,0 Zbyt niski budżet 2,2 Uwarunkowania prawne 1,4 Niezgodność tematyki szkoleń z oczekiwaniami uczestników 1,4 Ograniczenia wynikające z dokumentacji konkursowej 1,6 Inne jakie? 1,0 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie ankiety CAWI

72 72 z 165 Również analiza wniosków o płatność wykazała, że relatywnie największą barierą są problemy z rekrutacją uczestników. W jednym przypadku z powodu niezrekrutowania grupy docelowej (miały to być osoby korzystające ze wsparcia Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej) nie udało się zrealizować planowanych szkoleń. Dwóch Beneficjentów, choć zebrało liczbę uczestników projektu, miało problemy ze zrekrutowaniem zakładanego odsetka kobiet oraz rolników. Potencjalne problemy z rekrutacją poszczególnych grup docelowych mogą być nie tylko barierą w samej realizacji projektu, ale również wpływać na pomijanie tych grup przez Projektodawców. Może to dotyczyć zwłaszcza osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, które szczególnie wymagają wsparcia. Respondenci badań jakościowych jako przyczyny problemów rekrutacyjnych wskazali zawężenie kryteriów rekrutacyjnych oraz niedostateczne rozeznanie problemu, który ma rozwiązać udzielana forma wsparcia: ( ) zdarzają się problemy rekrutacyjne, ( ) wtedy, gdy za bardzo są zawężone kryteria, albo nie za bardzo zdiagnozowany problem, czyli jedno z drugim jakby nie współgrało. Badanie CAWI nie wykazało, żeby wśród Beneficjentów istniały bariery natury psychologicznej (przekonanie, że projekty unijne są trudne) wpływające na chęć realizacji projektów. Średnia ocena trudności związanych z takimi czynnikami jak uwarunkowania prawne, czy też ograniczenia wynikające z dokumentacji konkursowej była bowiem bardzo niska. Przekonuje to o dużej motywacji do realizacji projektów ze strony Beneficjentów. Relatywnie najtrudniejsze dla Beneficjentów było rozliczanie wniosków o płatność, co było spowodowane brakiem doświadczenia w tej kwestii. Problem ten został wskazany przez respondentów wywiadów: Największe problemy Beneficjenci mają z rozliczaniem wniosków o płatność, ale w tych przypadkach akurat 9.5 nastręczało troszeczkę więcej problemów, bo to jeden z pierwszych projektów( ) ZAINTERESOWANIE APLIKOWANIEM O ŚRODKI Według stanu na koniec czerwca 2011 r. w ramach Działania 9.5 zostało podpisanych 120 umów. Osoby objęte wsparciem w ramach Działania stanowiły ok. 11% ogółu uczestników projektów realizowanych w ramach Priorytetu IX PO KL. Przyczyną stosunkowo niewielkiego udziału Działania 9.5 jest fakt, że, jak już wspomniano, w jego ramach realizowane są małe projekty o wartości nieprzekraczającej 50 tys. zł. Ze sprawozdań z realizacji PO KL, a także z materiału zebranego w trakcie badań jakościowych wynika, że zainteresowanie aplikowaniem o środki w ramach Działania 9.5 jest bardzo duże. Zwraca jednak uwagę spora ilość wniosków odrzucanych na etapie oceny merytorycznej. Do końca czerwca 2011 r. spośród 563 wniosków poddanych ocenie, jedynie 143 przeszły ją pozytywnie. Badanie ewaluacyjne pt. Identyfikacja barier w dostępie do środków finansowych z PO KL dot. projektów konkursowych w ramach priorytetów VI IX, województwo świętokrzyskie przeprowadzone w 2010 r. wskazuje na dwie przyczyny tego stanu rzeczy: składanie projektów przez podmioty niepredysponowane do realizacji projektów w formule inicjatywy oddolnej, niewystarczający potencjał administracyjny podmiotów predysponowanych do realizacji projektów w formule inicjatywy oddolnej, który nie pozwala na realizację projektów w ramach PO KL. Aby zmienić ten stan rzeczy, podjęto następujące działania: zwiększono wagi obowiązującego szczegółowego kryterium strategicznego: projektodawcą jest organizacja działająca lokalnie na obszarze realizacji projektu z 10 do 20 pkt.,

73 73 z 165 zastosowano kryterium dostępu: projekt jest realizowany przez podmiot posiadający siedzibę/filię/oddział na obszarze gminy lub powiatu, na terenie których jest realizowany, zaplanowano działania informacyjno-promocyjne oraz animacyjne RO EFS. Pomimo dużej liczby odrzucanych wniosków, warto zwrócić uwagę na nadwykonanie wskaźnika liczba oddolnych inicjatyw społecznych podejmowanych w ramach Priorytetu. Jego wartość docelowa została pierwotnie zdefiniowana na poziomie 89 inicjatyw. Według sprawozdania z realizacji PO KL za I półrocze 2011 r. do końca czerwca br. rozpoczęto realizację 120 takich inicjatyw. Wartość docelowa została zatem przekroczona o 35%. Wobec faktu, że do czerwca br. zostało zakontraktowane jedynie ok. 20% dostępnej alokacji na Działanie 9.5, relację osiągnięcia wskaźnika do poniesionych nakładów należy uznać za bardzo korzystną. Należy zaznaczyć, że w projekcie Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL, który ma wejść w życie w 2012 r., wartość wskaźnika zostanie podniesiona do 336. Zważywszy jednak na wspomniany wyżej niski stopień dotychczasowego wykorzystania alokacji dostępnej w ramach Działania, osiągnięcie wartości docelowej wskaźnika wydaje się realne. Świadczy o tym między innymi fakt podpisania dalszych 57 umów w kolejnych miesiącach 2011 r. 8.2 Jakość realizowanych szkoleń i doradztwa Niezwykle ważna jest dbałość o zapewnienie wysokiej jakości realizowanych form wsparcia. W przypadku oddolnych inicjatyw najistotniejsze jest zainteresowanie zarówno młodych, jak i dorosłych mieszkańców obszarów wiejskich pozyskaniem wiedzy, a co za tym idzie, podnoszeniem swoich umiejętności i kwalifikacji. Pomiar jakości szkoleń i doradztwa można realizować za pomocą następujących metod: za pomocą obiektywnych wskaźników, na podstawie subiektywnych ocen uczestników Jakość i adekwatność wsparcia w oczach uczestników szkoleń i działań doradczych Zdecydowania większość uczestników szkoleń prowadzonych w ramach Działania 9.5 pozytywnie ocenia ich jakość. Świadczy o tym zadowolenie z otrzymanego wsparcia ponad 2/3 respondentów. Około 17% uczestników projektów jest zadowolona w stopniu bardzo wysokim, ponad połowa w wysokim. Około 1/4 ankietowanych wyraziła umiarkowane zadowolenie, natomiast dział osób rozczarowanych jakością wsparcia był znikomy, przy czym w przypadku kobiet wyniósł on 3,5%, natomiast w przypadku mężczyzn był zerowy.

74 74 z 165 Wykres 11. Opinie uczestników na temat jakości szkoleń W jakim stopniu udział w szkoleniu spełnił Pana/i oczekiwania? 60% 56,4% 50% 40% 30% 23,9% 20% 17,4% 10% 1,4% 0,9% 0% W bardzo wysokim stopniu W wysokim stopniu Jestem umiarkowanie zadowolony/na W niewielkim stopniu Nie spełnił moich oczekiwań Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI (N = 218) Wśród najczęściej wymienianych przyczyn umiarkowanego zadowolenia lub sporadycznie występującego niespełnienia oczekiwań uczestnicy szkoleń wymieniali: zbyt małą ilość zajęć praktycznych (26,3% wskazań spośród uczestników usatysfakcjonowanych w umiarkowanym lub niskim stopniu), nieodpowiednio dobrany poziom szkolenia (17,5% wskazań, przy czym odsetek wśród kobiet był o 5 punktów procentowych wyższy niż wśród mężczyzn), nieodpowiednio dobraną tematykę zajęć (14% wskazań, przy czym odsetek wśród mężczyzn był prawie trzykrotnie wyższy aniżeli wśród kobiet). Pomimo, że aż 40% niezadowolonych respondentów wskazało inne przyczyny niespełnienia oczekiwań, nie sposób skategoryzować tych odpowiedzi. Są one bowiem bardzo różnorodne, a często przeciwstawne (jak np. szkolenie zbyt długie / zbyt krótkie, zakres zbyt szeroki / zbyt wąski itp.). Dekomponując prowadzoną analizę na poszczególne rodzaje szkoleń, można stwierdzić, że szkolenia, w których uczestnicy brali udział najczęściej (językowe, komputerowe, zawodowe), zostały przez większość z nich ocenione podobnie (dominacja odpowiedzi: w wysokim stopniu ). Zwraca natomiast uwagę większe zróżnicowanie ocen kursów komputerowych w porównaniu do kursów językowych i zawodowych. W pierwszym przypadku odsetek osób, których potrzeby zaspokojono w wysokim stopniu wyniósł 47%, podczas gdy osoby usatysfakcjonowane w stopniu bardzo wysokim i umiarkowanym stanowiły 21% i 28% respondentów. W drugim natomiast odpowiedzi w wysokim stopniu udzieliło ponad 60% ankietowanych, podczas gdy odpowiedzi w bardzo wysokim i umiarkowanym odpowiednio ok. 13% i 20-23% badanych uczestników projektów.

75 75 z 165 Tabela 30. Opinie uczestników na temat jakości szkoleń według ich tematyki W jakim stopniu udział w szkoleniu spełnił Pana/i oczekiwania? Bardzo wysokim wysokim W % umiarkowa nym niewielkim nie spełnił Szkolenia i kursy językowe (N = 22) 13,6% 63,6% 22,7% 0,0% 0,0% Szkolenia i kursy komputerowe (N = 53) 20,8% 47,2% 28,3% 3,8% 0,0% Zajęcia wyrównawcze dla uczniów (N = 11) 27,3% 63,6% 9,1% 0,0% 0,0% Kursy przygotowawcze do egzaminów szkolnych (N=5) 0,0% 60,0% 40,0% 0,0% 0,0% Szkolenia zawodowe, specjalistyczne (N = 79) 12,7% 65,8% 20,3% 0,0% 1,3% Szkolenia ogólne z zakresu efektywnego porusz. się po rynku pracy (N = 4) Szkolenie w zakresie pozyskiwania środków finansowych UE (N = 39) 0,0% 50,0% 50,0% 0,0% 0,0% 17,9% 56,4% 20,5% 2,6% 2,6% Inny rodzaj szkoleń (N = 40) 20,0% 50,0% 27,5% 2,5% 0,0% Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI (N = 240) Dokonując natomiast rozbicia oceny jakości szkoleń i działań doradczych na poszczególne jego aspekty, można dojść do wniosku, że wszystkie ich składowe zostały ocenione wysoko, przy czym najwyżej kadra prowadząca zajęcia. Tabela 31. Ocena jakości udzielanego wsparcia Działanie 9.5 Proszę ocenić jakość wsparcia, w których Pan/i Liczba odpowiedzi (N=240) uczestniczy/ł/ła (1 oznacza ocenę najgorszą, 5 najlepszą) Średnia ocena Lokalizacja ,5 Godziny prowadzenia zajęć / pracy doradców ,6 Kompetencje i poziom przygotowania kadry prowadzącej ,7 Wartość merytoryczna ,5 Materiały szkoleniowe ,5 Warunki zajęć (pomieszczenie, środki audiowizualne itp.) ,6 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI Reasumując, można stwierdzić, że uczestnicy nie wnoszą większych zastrzeżeń do szkoleń i doradztwa, w których uczestniczą. Nawet w przypadku najsłabiej ocenianych szkoleń odsetek nieusatysfakcjonowanych nimi osób nie wskazuje na znaczne uchybienia w jakości wsparcia. Pewien odsetek uczestników usatysfakcjonowanych jedynie w umiarkowanym stopniu uwidacznia jednak konieczność eliminacji zgłoszonych przez nich zastrzeżeń. Osiągnięcie wysokiej jakości projektów wiąże się nie tylko z dopasowaniem formy wsparcia do potrzeb wyrażanych przez uczestników, ale również z wymiernymi korzyściami, jakie przynosi dla nich udział w projekcie. Oprócz szkoleń, drugą formą wsparcia realizowaną w ramach projektów jest doradztwo. Jak wyszczególniono przy okazji charakterystyki realizowanych projektów, około 15% uczestników projektów wskazało, że korzystało z różnego rodzaju działań doradczych. Poddano więc analizie korzyści, jakie działania doradcze przynoszą uczestnikom projektów.

76 76 z 165 Tabela 32. Korzyści ze spotkań z doradcą zawodowym Działanie 9.5 Jakiego rodzaju korzyści odniósł/ła Pan/i dzięki spotkaniom z doradcą? N=36 Liczba odp. W % Uzyskałem/am wiedzę, co muszę zrobić w ramach rozwoju edukacyjnego/ zawodowego 17 47,2 Uzyskałem/am wiedzę o własnym potencjale i ograniczeniach 11 30,6 Zdobyłem/am umiejętności adekwatnego dopasowania swojego potencjału do potrzeb rynku pracy 11 30,6 Inne 8 22,2 Nie odczuwam żadnych korzyści ze spotkania z doradcą 3 8,3 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI Wyniki badania CATI wskazują, że prawie połowa osób objętych doradztwem ma poczucie, że uzyskała wiedzę w ramach rozwoju edukacyjnego lub zawodowego. Około 30% respondentów jest natomiast zdania, że uzyskało wiedzę odnośnie własnego potencjału i ograniczeń, a także dopasowania tych czynników do potrzeb rynku pracy. Z kolei zdecydowana większość odpowiedzi inne związana była z uzyskaniem wiedzy dotyczącej zasad, procedur oraz możliwości pozyskiwania środków finansowych UE. Jedynie 8,3% ankietowanych nie potrafiło wskazać żadnych korzyści związanych ze spotkań z doradcą. W świetle specyfiki Działania 9.5, którego głównym celem jest wzbudzenie wśród mieszkańców obszarów wiejskich chęci do kształcenia i rozwoju edukacyjnego, otrzymany rozkład odpowiedzi należy ocenić jako dobrze wpisujący się w ten cel Zainteresowanie uczestników projektów udziałem w szkoleniach i doradztwie w przyszłości Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że pomimo bardzo dużej liczby zrealizowanych inicjatyw o charakterze szkoleniowym i doradczym w ramach Działania 9.5, zapotrzebowanie na tego typu projekty jest nadal bardzo duże. Świadczy o tym fakt, że zdecydowana większość ankietowanych metodą CATI zainteresowana jest udziałem w szkoleniach (90%) i doradztwie (ponad 3/4). Odsetki te są niemal identyczne w przypadku respondentów obu płci. Respondenci w kontekście przyszłego zapotrzebowania wymieniali przede wszystkim: szkolenia związane z rolnictwem i agroturystyką. Warto zauważyć istotną dysproporcję zapotrzebowania na takie kursy na korzyść mężczyzn wskazała je połowa ankietowanych, podczas gdy wśród kobiet odsetek ten był o 12% niższy. kursy z zakresu kompetencji kluczowych języków obcych oraz ICT. Tutaj należy odnotować większe zapotrzebowanie wśród kobiet niż mężczyzn różnica wynosi 15% dla języków obcych i 8% dla kursów komputerowych. Warto odnotować, że o ile odsetek osób zainteresowanych kursami zawodowymi i komputerowymi w przyszłości jest zbliżony do odsetka aktualnych uczestników, o tyle udział osób chętnych do nauki języków obcych jest prawie trzykrotnie wyższy aniżeli udział aktualnych uczestników tych kursów.

77 77 z 165 Tabela 33. Analiza potrzeb szkoleniowych uczestników projektów realizowanych w ramach Działania 9.5 Działanie 9.5 W jakich szkoleniach chciałby/chciałaby Pan / Pani wziąć udział w przyszłości? Liczba odpowiedzi N=240 W % Szkolenia i kursy językowe 61 25,4 Szkolenia i kursy komputerowe 53 22,1 Kursy przygotowawcze do egzaminów szkolnych 5 2,1 Szkolenia zawodowe, specjalistyczne ,1 Szkolenie ogólne z zakresu efektywnego poruszania się po rynku pracy (np. autoprezentacja) 5 2,1 Szkolenie z zakresu pozyskiwania środków finansowych UE 35 14,6 Inne 42 17,5 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI Pytanie o charakter doradztwa, z jakiego chętnie w przyszłości skorzystają respondenci, miało charakter otwarty. Wśród najczęściej wymienionych form znalazło się doradztwo: zawodowe, finansowe, prawne, związane z rolnictwem i agroturystyką, z zakresu pozyskiwania środków finansowych UE. 8.3 Dopasowanie zajęć dodatkowych i doradztwa do potrzeb uczestników oraz sytuacji na rynku pracy Jako, że głównym celem działań szkoleniowych i doradczych realizowanych w ramach Działania 9.5 było pobudzenie aktywności mieszkańców obszarów wiejskich na rzecz samoorganizacji i tworzenia lokalnych inicjatyw, ukierunkowanych na rozwój edukacji i podnoszenie poziomu wykształcenia, zdecydowanie większe znaczenie ma tu dopasowanie szkoleń i doradztwa do potrzeb uczestników niż do potrzeb rynku pracy. Wyniki badań pokazują, że Projektodawcy aplikujący o środki w ramach Działania 9.5 przeprowadzali analizę potrzeb potencjalnych uczestników projektów. Najczęściej stosowanym sposobem analizy potrzeb były badania sondażowe skierowane do potencjalnych uczestników (połowa przypadków). Ponadto Beneficjenci analizowali dostępne dokumenty i konsultowali potencjalne działania z przedstawicielami władz samorządowych. Rzadziej konsultowali potrzeby grup docelowych z instytucjami pomocy społecznej. Wśród odpowiedzi inne wyszczególniono: konsultacje z przedstawicielami innych lokalnych organizacji, spotkania z rolnikami adresatami szkoleń, analizę dokumentów własnych i sygnały od rodziców uczniów, do których skierowane było szkolenie.

78 78 z 165 Tabela 34. Metody analizy potrzeb grup docelowych W jaki sposób dokonali Państwo analizy potrzeb potencjalnych uczestników projektu? Działanie 9.5 N=16 Liczba odpowiedzi W % Analiza dokumentów i raportów z badań 6 37,5 Badania sondażowe skierowane do potencjalnych grup docelowych 8 50,0 Konsultacje z przedstawicielami instytucji rynku pracy 0 0,0 Konsultacje z przedstawicielami instytucji pomocy społecznej 1 6,3 Konsultacje z przedstawicielami władz samorządowych 5 31,3 Konsultacje ze specjalistami z ośrodków naukowo-badawczych 0 0,0 Inny sposób 4 25,0 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie ankiety CAWI Jeśli chodzi o zagadnienia, które zostały objęte analizą potrzeb grup docelowych, w niemal wszystkich przypadkach dotyczyła ona tematyki prowadzonych szkoleń lub działań doradczych. Często również analizą potrzeb objęte były godziny prowadzonych zajęć i oczekiwane ich efekty. Tabela 35. Zagadnienia objęte analizą potrzeb grup docelowych Jakich zagadnień dotyczyła analiza potrzeb potencjalnych uczestników projektu? Działanie 9.5 N=16 Liczba odp. W % Tematyki szkoleń/doradztwa 15 93,8 Miejsca prowadzenia szkoleń/doradztwa 4 25,0 Godzin prowadzenia szkoleń/doradztwa 6 37,5 Czasu realizacji projektu (np. długość kursów) 2 12,5 Oczekiwań wobec osób prowadzących szkolenia/doradztwo 3 18,8 Oczekiwanych efektów działań 7 43,8 Innych 4 25,0 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie ankiety CAWI Również wszystkie badane w ramach analizy dokumentów wnioski złożone w ramach Działania 9.5 zawierały analizę potrzeb potencjalnych uczestników. W większości przypadków była ona kompletna i poparta danymi liczbowymi. Nieliczni Beneficjenci w sposób niewyczerpujący przedstawiali sytuację grup docelowych, nie podali danych ilościowych charakteryzujących obszar problemowy przy uzasadnieniu poszczególnych potrzeb. W jednym przypadku (wspominanych już wcześniej szkoleń językowych dla osób korzystających z pomocy GOPS) niewystarczające rozeznanie w zakresie sytuacji grup docelowych spowodowało ich niewłaściwe zdefiniowanie, a następnie uniemożliwiło realizację projektu z powodu niezrekrutowania wystarczającej liczby uczestników. Jak już wspomniano, z racji specyfiki Działania 9.5 analiza potrzeb lokalnego rynku pracy ma tu zdecydowanie mniejsze znaczenie. Znalazło to przełożenie na fakt, że spośród 16 uczestniczących w badaniu CAWI Beneficjentów analizy potrzeb rynku pracy nie przeprowadziła ponad połowa (9). Najczęstszym powodem nieprzeprowadzenia analizy potrzeb rynku pracy jest pogląd, że jest ona zbędna (6 wskazań) lub przekonanie o dostatecznej znajomości tych potrzeb. Tam, gdzie analiza potrzeb rynku pracy została przeprowadzona, polegała ona najczęściej na analizie dokumentów

79 79 z 165 (4 wskazania). Pojedynczy Beneficjenci przeprowadzali badania sondażowe i konsultacje z władzami samorządowymi pod kątem przydatności planowanych działań dla lokalnego rynku pracy. Ważniejsze od potrzeb rynku pracy jest w przypadku Działania 9.5 dopasowanie oferowanego wsparcia do potrzeb lokalnych społeczności. Analiza materiału jakościowego zebranego w ramach wywiadów indywidualnych wskazuje na zgodność szkoleń z ich potrzebami. Jako przykład może posłużyć wypowiedź Beneficjenta Działania 9.5: Mamy też troszkę materiałów różnego rodzaju, które dzięki projektowi, żeśmy uzyskali jakby w jakiś sposób, to znaczy przygotowane przez trenerów, są to różnego rodzaju właśnie przewodniki, czy też stroje, które później też wykorzystywaliśmy w różnego rodzaju imprezach, spotkaniach itd. ( ) tego typu projekty na pewno bardzo wspierają, ze względu na to, że ( ) tą jedyną czy główną szansą dla regionu jest rozwój turystyki ( ) i tutaj właśnie z mocnych produktów turystycznych jak nasz no to na pewno wszystkie działania, które jakby przyczyniają się do rozwoju tego produktu, wydaje mi się, że należy pochwalić, bo to akurat jest dobry kierunek. Z punktu widzenia specyfiki Działania 9.5, niezwykle ważne jest, że realizowane projekty szkoleniowe i doradcze rzeczywiście mają charakter oddolny. Świadczy o tym fakt, że jedną z najczęstszych przyczyn realizacji projektów było zgłoszenie potrzeby ze strony społeczności lokalnej. Powoduje to, że oferowane wsparcie jest niemal w 100% zgodne ze zdefiniowanymi potrzebami. Przykładem projektów realizowanych jako bezpośrednia odpowiedź na oddolne zapotrzebowanie mogą być między innymi: kursy językowe przygotowujące uczniów do egzaminów gimnazjalnych, prowadzone w wyniku złożenia przez uczniów podania u dyrektora szkoły; szkolenia połączone z doradztwem z zakresu pozyskiwania funduszy strukturalnych, realizowane w następstwie zgłoszenia Beneficjentowi takiej potrzeby ze strony sołtysów; doradztwo prawne, prowadzone w następstwie zgłoszenia zapotrzebowania na nie ze strony mieszkańców gmin. Zgodność realizowanych działań z potrzebami ich adresatów potwierdzają również wyniki badań CATI. Ponad 88% respondentów wskazało, że wsparcie odpowiadało ich potrzebom w pełni lub w znacznym stopniu, przy czym odsetek ten był nieznacznie większy wśród kobiet niż wśród mężczyzn. Przeciwnego zdania było 12% ankietowanych (10% i 15,5% mężczyzn). Tabela 36. Ocena zgodności wsparcia z potrzebami osób nim objętych Ogółem Czy otrzymane wsparcie odpowiadało Pana/i potrzebom? N=240 Liczba odpowiedzi W % W pełni odpowiadało moim potrzebom 98 40,8 W znacznym stopniu odpowiadało moim potrzebom ,1 W niewielkim stopniu odpowiadało moim potrzebom 20 8,3 Nie odpowiadało moim potrzebom 9 3,8 Razem ,0 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI Rozbijając odpowiedzi na uczestników poszczególnych typów wsparcia, można zauważyć, że spośród najczęściej wskazywanych przez uczestników form w największym stopniu odpowiadały im kursy językowe (prawie 60% odpowiedzi w pełni ), a w najmniejszym szkolenia i doradztwo w zakresie

80 80 z 165 pozyskiwania środków finansowych UE (odpowiednio 15,4% i 23,8% stanowiła suma odpowiedzi w niewielkim stopniu i nie odpowiadało ). Tabela 37. Ocena zgodności wsparcia z potrzebami osób nim objętych według typów wsparcia W % Czy otrzymane wsparcie odpowiadało Pana/i potrzebom? W pełni W znacznym stopniu W niewielkim stopniu Nie odpowiadało Szkolenia i kursy językowe 59,1 36,4 4,5 0,0 Szkolenia i kursy komputerowe 45,3 43,4 11,3 0,0 Zajęcia wyrównawcze dla uczniów 54,5 45,5 0,0 0,0 Kursy przygotowawcze do egzaminów szkolnych - matura, test gimnazjalny 20,0 40,0 40,0 0,0 Szkolenia zawodowe, specjalistyczne 31,6 59,5 6,3 2,5 Szkolenie ogólne z zakresu efektywnego poruszania się po rynku pracy - np. autoprezentacja 25,0 75,0 0,0 0,0 Szkolenie w zakresie pozyskiwania środków finansowych UE 28,2 56,4 7,7 7,7 Inny rodzaj szkoleń 55,0 32,5 12,5 0,0 Doradztwo zawodowe 75,0 25,0 0,0 0,0 Doradztwo w zakresie pozyskiwania środków finansowych UE 33,3 42,9 9,5 14,3 Inny rodzaj doradztwa 36,4 54,5 0,0 9,1 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI (N = 240) Warto również zauważyć, że (jak już wspomniano w podrozdziale poświęconym jakości) zapotrzebowanie występuje głównie na te formy wsparcia, które były realizowane najczęściej: szkolenia językowe, komputerowe, szkolenia i doradztwo z zakresu pozyskiwania środków finansowych UE). Świadczy z jednej strony to o słusznym kierunku podejmowanych działań z drugiej o konieczności zwiększenia ich skali. Jedynym mankamentem w zakresie dopasowania oferowanego wsparcia do potrzeb grup docelowych jest ryzyko niezgodności poziomu zaawansowania prowadzonych szkoleń z początkowym poziomem kompetencji ich uczestników. Niepokojące jest, że aż 44% ankietowanych uczestników szkoleń udzieliło odpowiedzi, że nikt nie interesował się ich dotychczasową wiedzą i umiejętnościami. W 25% przypadków dotychczasowy poziom wiedzy stanowił kryterium naboru do projektu. Zbliżony odsetek wskazał, że diagnoza wiedzy odbyła się na etapie rekrutacji do projektu (co jest zjawiskiem niewątpliwie pozytywnym) oraz na pierwszych zajęciach (co z kolei stwarza zagrożenie, że w przypadku zróżnicowanego poziomu początkowego otrzymane wsparcie nie będzie adekwatne dla części uczestników).

81 81 z 165 Wykres 12. Opinie uczestników w zakresie dostosowania szkolenia do ich potrzeb W jaki sposób dostosowano poziom szkolenia do Pana/-i potrzeb? Nikt nie interesował się moją dotychczasową wiedzą/umiejętnościami 44,0% Diagnoza wiedzy/umiejętności na pierwszych zajęciach 15,1% Diagnoza wiedzy/umiejętności na etapie rekrutacji do projektu, aby zakwalifikować do odpowiedniej grupy 16,5% Poziom wiedzy/umiejętności stanowił kryterium naboru do projektu 24,3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI (N = 218) Można więc powiedzieć, że o ile w wysokim stopniu zostały zaspokojone potrzeby dotyczące tematyki szkoleń/doradztwa, godzin zajęć, kompetencji trenerów (o czym świadczą wysokie oceny jakości omówione w podrozdziale 6.2.1), o tyle istnieje pewne ryzyko niezaspokojenia potrzeb uczestników szkoleń związanych z początkowym poziomem wiedzy i kompetencji. Zwraca to uwagę na konieczność prowadzenia następujących działań: przeprowadzenia diagnozy wiedzy na etapie rekrutacji do projektu, tam, gdzie to możliwe, prowadzenia szkoleń na różnych poziomach zaawansowania. 8.4 Skuteczność i efektywność realizowanych projektów Skuteczność szkoleń i doradztwa w oczach uczestników Większość ankietowanych uczestników szkoleń i działań doradczych pozytywnie ocenia skuteczność wsparcia, którym zostali objęci, o czym świadczy liczbowa dominacja dwóch najwyższych ocen w pięciostopniowej skali. Jeśli porównamy średnie oceny najczęściej wybieranych w ramach Działania form wsparcia, zwraca uwagę fakt, że jako najskuteczniejsze respondenci postrzegają szkolenia z zakresu ICT. Szkolenia zawodowe i z zakresu finansowania ze źródeł unijnych zostały ocenione podobnie pod kątem skuteczności. Natomiast nieco niższą skuteczność respondenci wskazują w odniesieniu do kursów językowych.

82 82 z 165 Tabela 38. Ocena skuteczności działań szkoleniowych i doradczych przez uczestników tych działań Proszę ocenić skuteczność form wsparcia, w których Pan/i uczestniczył/a w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza ocenę najgorszą, a 5 - najlepszą Liczba ocen Średnia ocena Szkolenia i kursy językowe ,9 Szkolenia i kursy komputerowe ,5 Zajęcia wyrównawcze dla uczniów ,6 Kursy przygotowawcze do egzaminów szkolnych - matura, test gimnazjalny ,2 Szkolenia zawodowe, specjalistyczne ,3 Szkolenie ogólne z zakresu efektywnego poruszania się po rynku pracy - np. autoprezentacja ,8 Szkolenie w zakresie pozyskiwania środków finansowych UE ,3 Inny rodzaj szkoleń ,5 Doradztwo zawodowe ,0 Doradztwo w zakresie pozyskiwania środków finansowych UE ,0 Inny rodzaj doradztwa ,1 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie ankiety CATI (N=240) Około 1/3 respondentów ankiety CATI jest zdania, że otrzymane wsparcie wpłynie na ich bieżącą lub przyszłą sytuację zawodową. Podobna część ankietowanych widzi możliwość tego wpływu, ale nie jest go pewna. Związku skorzystania ze szkolenia/doradztwa z sytuacją zawodową nie widzi 27,5% osób objętych wsparciem. Pozornie odsetek ten wydaje się duży, jednak należy pamiętać o specyfice Działania 9.5, którego celem jest przede wszystkim aktywizacja edukacyjna mieszkańców obszarów wiejskich. Oczywiście spodziewana zmiana sytuacji zawodowej jest dodatkowym atutem, jednak w przypadku projektów szkoleniowo-doradczych realizowanych w ramach Działania 9.5. nie musi być ich punktem centralnym. Wykres 13. Spodziewany wpływ szkoleń/doradztwa na sytuację zawodową uczestników Czy udział w szkoleniu / skorzystanie z doradztwa wpłynie na zmianę Pana/-i bieżącej lub przyszłej sytuacji zawodowej? 40% 30% 34,2% 33,3% 27,5% 20% 10% 5,0% 0% Tak Może wpłynąć, ale nie jest to pewne Nie Nie wiem Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie ankiety CATI (N=240) Analizując odpowiedzi na pytanie o wpływ na sytuację zawodową według form wsparcia, można dojść do wniosku, że spośród najpopularniejszych form jako najskuteczniejsze w tym zakresie postrzegane są przez uczestników szkolenia komputerowe. Ponad 47% ich uczestników jest bowiem pewna, że udział w szkoleniu wywrze wpływ na sytuację zawodową, przeciwnego zdania jest jedynie niecałe 19%.

83 83 z 165 Tabela 39. Spodziewany wpływ szkoleń/doradztwa na sytuację zawodową osób objętych poszczególnymi typami wsparcia Czy udział w szkoleniu / skorzystanie z doradztwa wpłynie na zmianę Pana/-i bieżącej lub przyszłej sytuacji zawodowej? W % Szkolenia i kursy językowe (N = 22) 31,8 27,3 22,7 18,2 Szkolenia i kursy komputerowe (N = 53) 47,2 32,1 18,9 1,9 Zajęcia wyrównawcze dla uczniów (N = 11) 36,4 54,5 0,0 9,1 Kursy przygotowawcze do egzaminów szkolnych (N=5) 40,0 40,0 0,0 20,0 Szkolenia zawodowe, specjalistyczne (N = 79) 36,7 36,7 20,3 6,3 Szkolenie ogólne z zakresu efektywnego poruszania się po rynku pracy (N = 4) 25,0 75,0 0,0 0,0 Szkolenie w zakresie pozyskiwania środków finansowych UE (N = 39) 30,8 30,8 35,9 2,6 Inny rodzaj szkoleń (N = 40) 27,5 27,5 42,5 2,5 Doradztwo zawodowe (N = 4) 25,0 50,0 25,0 0,0 Doradztwo w zakresie pozyskiwania środków finansowych UE (N = 21) 28,6 42,9 28,6 0,0 Inny rodzaj doradztwa (N = 11) 45,5 9,1 36,4 9,1 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie ankiety CATI (N=240) Jeżeli ponad 2/3 osób objętych wsparciem widzi w jego wyniku możliwość poprawy swojej sytuacji zawodowej, warte zbadania jest, jakiego rodzaju to może być poprawa. Wyniki badania pokazują, że najczęściej wymienianymi przez respondentów możliwościami poprawy są: możliwość znalezienia lepszej pracy, możliwość zmiany zawodu/profesji, zwiększenie szansy na awans zawodowy. Wykres 14. Wpływ szkoleń i doradztwa na sytuację uczestników 20% 10% 0% Jak udział w szkoleniu / skorzystanie z doradztwa wpłynie na zmianę Pana/-i bieżącej lub przyszłej sytuacji zawodowej? 19,2% 13,3% 10,4% 8,3% 9,2% 7,5% 5,4% 4,6% 2,5% 2,1% Legenda: 1 większe możliwości znalezienia pierwszej pracy, 2 możliwość znalezienia lepszej pracy, 3 możliwość zmiany zawodu/profesji, 4 zwiększenie szansy na awans zawodowy, 5 uniknięcie zwolnienia z pracy, 6 możliwość uzyskania podwyżki, 7 podniesienie wiedzy, zrobiłem/-am to dla siebie, 8 rozszerzenie prowadzonej działalności, 9 większe możliwości pozyskania dotacji unijnych, 10 inna zmiana Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI (N = 240)

84 84 z Realizacja celów IX Priorytetu PO KL Cele analizowanych projektów były zgodne z założeniem Działania 9.5 zawartymi w Szczegółowym Opisie Priorytetów PO KL i dotyczyły pobudzania aktywności mieszkańców obszarów wiejskich na rzecz samoorganizacji i tworzenia lokalnych inicjatyw, ukierunkowanych na rozwój edukacji i podnoszenie poziomu wykształcenia osób zamieszkałych na obszarach wiejskich. Ponadto cele projektów dotyczyły również wyrównywania szans edukacyjnych oraz rozwoju kompetencji kluczowych dla rozwoju województwa świętokrzyskiego (głównie języków i ICT). Tabela 40. Cele Priorytetu IX realizowane przez Beneficjentów W jakie główne cele Priorytetu IX PO KL wpisuje się realizowany przez Państwa projekt? Działanie 9.5 N=16 Liczba odpowiedzi W % Tworzenie warunków równych szans edukacyjnych 3 18,8 Wzmocnienie oferty edukacyjnej instytucji systemu oświaty w zakresie kompetencji kluczowych (np. ICT, języki, przedsiębiorczość) Wsparcie lokalnych inicjatyw ukierunkowanych na rozwój edukacji i podnoszenia poziomu wykształcenia mieszkańców obszarów wiejskich 2 12, ,5 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CAWI Definiowane przez Beneficjentów cele wpisują się również w cel szczegółowy Priorytetu IX PO KL Zmniejszenie nierówności w upowszechnieniu edukacji, szczególnie pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi. Świadczą o tym cele definiowane w analizowanych wnioskach o dofinansowanie: poprawa sytuacji edukacyjnej na wsi, wyposażenie uczestników w wiedzę dotyczącą pozyskiwania środków finansowych z funduszy Unii Europejskiej, wsparcie lokalnej inicjatywy na rzecz podnoszenia kwalifikacji, rozwój i podnoszenie kwalifikacji mieszkańców obszarów wiejskich, zmniejszenie różnic w zakresie edukacji w stosunku do obszarów miejskich, podniesienie poziomu przygotowania do egzaminów szkolnych uczniów z obszarów wiejskich, zwiększenie motywacji do nauki. Ze szczegółowym celem Priorytetu IX zmniejszenie nierówności w upowszechnieniu edukacji, szczególnie pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi związany jest wskaźnik liczba oddolnych inicjatyw społecznych podejmowanych w ramach Priorytetu. Jak już wspomniano przy okazji omawiania zainteresowania realizacją projektów, do czerwca 2011 r. wystąpiło nadwykonanie wskaźnika (120 inicjatyw wobec wartości docelowej 89, co daje przekroczenie o 35%). Pomimo planowanego podniesienia wartości docelowej do 336, jej osiągnięcie wydaje się do 2013 r. realne. Zainteresowanie aplikacją o wnioski jest bowiem bardzo duże (w dalszych miesiącach 2011 r. podpisano 57 kolejnych umów), a dostępna alokacja została zakontraktowana w stosunkowo niskim stopniu (do końca czerwca 2011 r. wynosił on 21%). Jak już wspomniano, w ramach Działania 9.5 realizowane są małe projekty, o maksymalnej wartości 50 tys. zł. O ile zatem wywierają one mniejszy wpływ na jakość edukacji w regionie jako całości, o tyle dla małych społeczności lokalnych mają bardzo duże znaczenie. Duża część Projektodawców jest

85 85 z 165 zdania, że stosunkowo niewielkim kosztem można osiągnąć ważne dla aktywizacji społeczności lokalnej rezultaty. 11 z 16 ankietowanych Projektodawców oceniło, że efekty działań szkoleniowodoradczych są adekwatne w stosunku do poniesionych kosztów, a dalszych 4 Beneficjentów że efekty są wyższe od nakładów. Jedna osoba wskazała, że nakłady były niewspółmiernie duże do efektów. Dotyczyło to szkolenia z zakresu efektywnego poruszania się po rynku pracy. Przy wnioskowaniu na podstawie tak małej próbki należy co prawda zachować dalece idącą ostrożność, jednak wyniki pokazują pewien ogólny obraz zjawiska Monitorowanie efektywności i jakości projektów przez Beneficjentów Instrumentem kontroli efektywności, rozumianej jako relacja efektów do poniesionych nakładów, jest zasada proporcjonalności, która polega na konieczności zwrotu środków w takiej części, w jakiej założone wskaźniki nie zostały zrealizowane. W przypadku działań szkoleniowych i doradczych realizowanych w ramach Działania 9.5 uwagę zwraca bardzo duże zróżnicowanie w zakresie założonych, a tym samym później monitorowanych przez Beneficjentów wskaźników. Jest to po części związane z różnorodnością projektów, jednak można zaobserwować, że często wskaźniki nie odnoszą się do konkretnych, wymiernych efektów. Przeważają wskaźniki miękkie, które często nie spełniają kryteriów SMART. Utrudnia to ich rzetelny pomiar, a tym samym faktyczną kontrolę efektywności działań. Natomiast wskaźniki twarde często dotyczą takich aspektów jak: liczba godzin szkolenia, liczba uczestników, itp. nie informują więc o faktycznym podniesieniu poziomu wiedzy czy też umiejętności osób objętych wsparciem. Potwierdzają to wyniki badania przeprowadzonego metodą CAWI. Jedynie 4 spośród 16 ankietowanych Beneficjentów wskazało, że szkolenie kończyło się jakimkolwiek egzaminem, przy czym tylko w jednym przypadku był to egzamin zewnętrzny. Na fakt, że jedynie forma egzaminu zewnętrznego stanowiłaby rzetelny i miarodajny pomiar skuteczności i efektywności szkoleń zwracają również uwagę respondenci wywiadów otwartych: Czytając projekty tak zwane oddolne inicjatywy, czyli 6.3, 7.3 i 9.5 nie za bardzo widzę, żeby te szkolenia się rzeczywiście tym uczestnikom przydały, ale to są tylko moje wewnętrzne odczucia, bo nie spotkałam się z tym, żeby ktoś po kursie dostał pracę i rzeczywiście było mu to bardzo potrzebne w dalszej jego ścieżce i wyprowadziło go z jakiegoś dołka ( ) Może są prowadzone przez profesjonalistów, ale o zbyt małych wymogach jednak chyba. Nie są poparte państwowym certyfikatem, tylko jakimś zaświadczeniem. Owszem, są przeprowadzone, ale w ich wartość i skuteczność ciężko mi uwierzyć, dlatego, że sama kiedyś z takich różnych szkoleń korzystałam i wiem, że nie jest to chyba aż tak przekładane później na efekty. Więcej zależy tu od samozaparcia uczestnika, który coś z tego chce, ale to też zależy, w jakiej właśnie grupie, jeżeli jest to skierowane do osób z nizin społecznych, to ciężko u nich oczekiwać efektów i takiego przełożenia tych pięknych treści na ich chęci i później zmiany swojego życia. Wyniki ankiet metodą CAWI pokazują, że w zakończonych projektach Beneficjenci nie mieli problemów z realizacją założonych wskaźników. Niektórym z nich zdarzało się zrealizować je nawet w ponad 100%. Materiał jakościowy uzyskany na podstawie IDI z pracownikami IP wskazuje, że nadwykonanie to wynika z przesuwania środków w ramach realizowanych projektów. Przesuwane środki pochodzą najczęściej z oszczędności przetargowych, a IP wymaga, aby z każdym przesunięciem wiązało się podniesienie założonej na wstępie wartości wskaźnika. Analiza wniosków uwidoczniła jedynie dwa przypadki niezrealizowania wskaźników:

86 86 z 165 w przypadku kursów przygotowawczych do matury wskaźniki dotyczące liczby uczestników kursów z zakresu poszczególnych przedmiotów zrealizowano w 100% (z wyjątkiem j. polskiego, gdzie stopień realizacji wyniósł 94%), jednak wskaźnik związany z sumaryczną liczbę uczestników zrealizowano jedynie w 39%; powodem tego był fakt, że na etapie składania wniosku ogólną liczbę uczestników kursów zdefiniowano jako prostą sumę poszczególnych przedmiotów, jednak ci sami uczniowie brali udział w różnych kursach; w przypadku kursów j. angielskiego dla osób korzystających z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej (wyszczególnionego już przy okazji barier utrudniających realizację projektów) z powodu niezebrania grupy docelowej szkolenia nie zostały rozpoczęte, w związku z czym stopień realizacji wskaźników był zerowy. Wyciągając wnioski dotyczące wysokiego stopnia realizacji założonych wskaźników, należy jednak pamiętać, że oddolne inicjatywy edukacyjne cechują się tym, że definiowane są wskaźniki łatwe do realizacji i często nie odnoszą się do wymiernych efektów dla uczestników szkoleń lub doradztwa. Utrudnia to również odpowiedź na pytanie o trafność doboru rodzajów wsparcia do oczekiwanych rezultatów. Z jednej strony, na podstawie analizy wniosków można zauważyć, że rodzaje wsparcia są z tymi rezultatami spójne. Najczęściej spójność ta polega na prostej zależności przyczynowo-skutkowej pomiędzy działaniami a ich rezultatem, np.: zorganizowanie kursu przygotowawczego do matury podniesienie poziomu zdawalności; przeprowadzenie szkoleń dla rolników z zakresu pozyskiwania środków finansowych UE podniesienie umiejętności rolników w tym zakresie; prowadzenie doradztwa prawnego zwiększenie umiejętności mieszkańców gminy w zakresie prostych czynności prawnych; przeprowadzenie kursu gwary świętokrzyskiej zwiększenie liczby osób umiejących się nią posługiwać. Z drugiej jednak strony, nieprecyzyjne określenie sposobów pomiaru wskaźników lub wręcz utrudniona ich mierzalność w sposób istotny utrudniają weryfikację adekwatności form wsparcia do oczekiwanych rezultatów ex post. W przyszłości konieczne jest zatem sformułowanie zaleceń dotyczących definiowanych wskaźników, aby były w większym stopniu związane z wymiernymi efektami dla uczestników szkoleń i działań doradczych. Oprócz kontrolowania stopnia wypełnienia przyjętych wskaźników, Beneficjenci realizujący projekty szkoleniowe lub/i doradcze monitorowali ich jakość poprzez poddawanie ocenie zarówno samych szkoleń/doradztwa, jak i osób je prowadzących. Badania ankietowe najczęściej były jednak przeprowadzane jednorazowo. Częstsze oceny szkoleń lub/-i doradztwa miały jedynie charakter rozmów z ich uczestnikami.

87 87 z 165 Tabela 41. Rodzaj i częstotliwość monitorowania jakości realizowanego projektu Jak często w czasie realizacji projektu przewidziane były następujące działania? Nie były przewidziane Działanie 9.5 W % (N = 16) 1 raz 2-3 razy Częściej niż 3 razy Indywidualne oceny trenera/doradcy przez uczestników 6,3 93,8 0,0 0,0 Ankiety oceniające przydatność zajęć 6,3 93,8 0,0 0,0 Ankiety oceniające kompetencje trenera/doradcy 26,7 60,0 0,0 13,3 Rozmowy z uczestnikami na temat prowadzonych zajęć 0,0 66,7 26,7 6,7 Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CAWI O ile wnioski na podstawie 16-elementowej próbki respondentów CAWI nie mogą być uogólniane na całą populację, o tyle zostały one potwierdzone przez wyniki ankiety CATI. Większość uczestników projektów szkoleniowych i doradczych realizowanych w ramach omawianego Działania 9.5 wskazała, że zarówno same zajęcia, jak i osoba trenera były oceniane jednorazowo. Najczęściej miało to miejsce pod koniec projektu, rzadziej w trakcie jego trwania. Sumarycznie jedynie 26,6% respondentów przypomina sobie, że oceniali zajęcia w ich trakcie. Warto zwrócić uwagę, że niewiele mniejszy odsetek uczestników (22,9%) zwrócił uwagę, że dokonywanie oceny nie miało miejsca w ogóle. Wykres 15. Częstotliwość ocen jakości i efektywności szkoleń i doradztwa w oczach ich uczestników Czy w trakcie trwania projektu był/a Pan/i proszona o bieżącą ocenę jakości zajęć/spotkań z doradcą? 50% 40% 40,4% 30% 22,9% 20% 10% 13,3% 13,3% 10,0% 0% Nie Tak, ale tylko po zakończeniu zajęć/spotkań Tak, w trakcie zajęć/spotkań Zarówno w trakcie, jak i po zakończeniu zajęć/spotkań Nie pamiętam Źródło: opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI (N = 240) Niemal identyczny jest rozkład częstotliwości ocen osoby trenera lub doradcy około ¼ respondentów wskazuje, że takie oceny nie miały miejsca, natomiast 40% - że odbyły się jednorazowo po zakończeniu zajęć. Na prowadzenie takich działań w trakcie realizacji projektu wskazało w sumie 20% uczestników projektów.