Raport z badania ewaluacyjnego pn.

Transkrypt

1 Raport z badania ewaluacyjnego pn. IDENTYFIKACJA POTRZEB W OBSZARZE KSZTAŁCENIA USTAWICZNEGO OSÓB DOROSŁYCH W FORMACH SZKOLNYCH I POZASZKOLNYCH W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM Opracowany przez Collect Consulting S.A. Katowice, lipiec 2011 r. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach komponentu regionalnego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na lata w województwie podlaskim

2 2 z 100 Spis treści Streszczenie... 3 Summary Wprowadzenie Główne założenia badawcze Gromadzenie danych Analiza uzyskanych informacji Opis okoliczności towarzyszących badaniu Charakterystyka województwa podlaskiego Sytuacja demograficzna Rozwój edukacji Zawody Opis wyników badania Wykształcenie mieszkańców województwa podlaskiego oraz zmiany struktury wykształcenia na przestrzeni lat Kształcenie ustawiczne w formach szkolnych Inwentaryzacja instytucji kształcenia ustawicznego oraz ich oferty edukacyjnej Trendy zmian kształcenia ustawicznego na przestrzeni lat Zainteresowanie mieszkańców Podlasia kształceniem ustawicznym Wpływ Działania 9.3 PO KL na wzrost upowszechnienia kształcenia ustawicznego osób dorosłych w formach szkolnych i pozaszkolnych Podsumowanie Wnioski i rekomendacje...79 Spis tabel...82 Spis wykresów...82 Aneksy Wykaz placówek kształcenia ustawicznego...85

3 3 z 100 Streszczenie Badanie ewaluacyjne pn. Identyfikacja potrzeb w obszarze kształcenia ustawicznego osób dorosłych w formach szkolnych zrealizowane zostało przez Collect Consulting S.A. w terminie od kwietnia do lipca 2011 roku. Głównym celem niniejszego badania było przeprowadzenie analizy systemu formalnego kształcenia ustawicznego w województwie podlaskim oraz identyfikacja w tym obszarze potrzeb dorosłych mieszkańców województwa, ze szczególnym uwzględnieniem osób zamieszkujących tereny wiejskie. Cel główny osiągnięty został poprzez realizację czterech celów szczegółowych, przedstawionych we wprowadzeniu do niniejszego raportu. Poniżej zaprezentowano główne wnioski i rekomendacje wynikające z badania. Struktura wykształcenia mieszkańców województwa podlaskiego Analiza poziomu wykształcenia mieszkańców województwa podlaskiego wykazała, że największy udział w strukturze wśród osób w wieku lata stanowią osoby z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym. Na drugim miejscu znalazły się osoby z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym lub niższym, następnie osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym i wyższym. Najmniejszą grupę osób stanowili mieszkańcy z wykształceniem średnim ogólnokształcącym. Należy jednak zwrócić uwagę, że tendencje te ulegają zmianie. Od roku 2000 stale wzrasta liczba osób z wykształceniem wyższym, przy jednoczesnym spadku mieszkańców kończących edukację na poziomie gimnazjalnym, podstawowym i niższym. Na przestrzeni lat liczba mieszkańców z wykształceniem wyższym wzrosła o 7%. W trakcie badania zdiagnozowano cztery typy czynników wpływających na zmiany struktury wykształcenia mieszkańców województwa. Po pierwsze zmiany te związane są z zapisami Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego do roku 2020, która zgodnie z celem drugim, przewiduje podejmowanie działań związanych z rozszerzeniem oferty kształcenia ustawicznego, tak, aby możliwe stało się zwiększenie mobilności zawodowej mieszkańców województwa. Działania takie jak zwiększenie dostępu do kształcenia poprzez wprowadzenie systemu stypendiów w szkołach ponadgimnazjalnych i wyższych, wspieranie kształcenia ustawicznego czy podniesienie jakości edukacji zawodowej wpływają na wzrost zainteresowania kształceniem ustawicznym, zachęcając do podnoszenia kwalifikacji. Drugim istotnym czynnikiem wpływającym na tendencje zmian w zakresie poziomu wykształcenia mieszkańców województwa jest udział sektora rolniczego w strukturze zatrudnienia ludności. W województwie podlaskim niezmiennie dominuje zatrudnienie w tym sektorze. Osoby pracujące w rolnictwie, jak wynika z badania CATI, najczęściej nie są zainteresowane podnoszeniem swoich kwalifikacji i legitymują się wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym lub niższym. Ponadto najwięcej osób znajdujących się obecnie w wieku produkcyjnym, ponad 40%, to osoby powyżej 50 roku życia. Oznacza to, że są to osoby, które kształciły się w latach XX w. Ogólna sytuacja

4 4 z 100 społeczno-ekonomiczna oraz ówczesna mentalność sprawiały, że osoby te nie znajdowały zbyt wielu powodów kontynuowania kształcenia po ukończeniu szkoły podstawowej lub zawodowej. Oprócz zapisów Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego oraz czynników związanych z zapotrzebowaniem sektora gospodarki istotnymi elementami wpływającymi na poziom wykształcenia mieszkańców województwa są potrzeby rynku pracy oraz stanowisko mieszkańców względem podnoszenia kwalifikacji. Z analizy Podlaskiej Mapy Zawodów i Kwalifikacji na rok 2010 wynika, że najwięcej ofert pracy przeznaczonych było dla pracowników z zakresu grup zawodowych technicy i inny średni personel, pracownicy usług i sprzedawcy oraz specjaliści. Pracownicy poszukiwani w ramach tych grup zawodów na ogół są osobami posiadającym wykształcenie zasadnicze zawodowe, średnie zawodowe lub policealne. W związku z tym nie dziwi, iż wzrasta liczba osób, które decydują się na zdobycie właśnie tego typu wykształcenia. Ważnym elementem w zakresie zmiany poziomu wykształcenia zdiagnozowanym w trakcie niniejszego badania jest motywacja mieszkańców województwa do podnoszenia własnych kwalifikacji. 50% respondentów badania CATI wskazało, jako czynnik wpływający na zmianę ich sytuacji na rynku pracy zwiększenie posiadanych kompetencji. Respondenci badania - mieszkańcy województwa podlaskiego podejmują dalsze kształcenie m.in. z powodu chęci zdobycia kwalifikacji/wykształcenia, które jest poszukiwane na regionalnym rynku pracy bądź wymagane przez pracodawcę, u którego pracują. Część respondentów deklarowała iż decyzja o podjęciu kształcenia wynika z chęci przekwalifikowania się. System kształcenia ustawicznego oraz oferta edukacyjna placówek W województwie podlaskim funkcjonuje 280 różnorodnych placówek umożliwiających osobom dorosłym podjęcie kształcenia. Możliwe jest podjęcie nauki zarówno w formach szkolnych jak i pozaszkolnych. Instytucje działające na terenie województwa umożliwiają zainteresowanym zarówno uzupełnienie wykształcenia poprzez możliwość podejścia do egzaminów zawodowych i maturalnych jak i podniesienie posiadanych kwalifikacji poprzez prowadzone kursy i szkolenia. Zasadniczym problemem zdiagnozowanym w trakcie badania jest brak placówek umożliwiających osobom dorosłym uzyskanie wykształcenia podstawowego (szkół podstawowych dla dorosłych) wobec czego istotne wydaje się umożliwienie dorosłym mieszkańcom województwa podlaskiego zdobycia/uzupełnienia wykształcenia podstawowego. W tym celu konieczne jest stworzenie przy istniejących placówkach kształcenia ustawicznego klas umożliwiających osobom dorosłym nie posiadającym wykształcenia zdobycie wykształcenia podstawowego, co może zostać zrealizowane poprzez nawiązanie współpracy placówek kształcenia ustawicznego z lokalnymi szkołami (szczególnie z terenów wiejskich) w celu realizacji kształcenia w miejscu zamieszkania uczniów (np. udostępnianie klas przez szkoły). W zakresie oferty edukacyjnej szkół dla dorosłych w trakcie badania zdiagnozowano, iż aktualizacja oferty kształcenia dokonywana jest głównie na podstawie monitorowania zainteresowania prowadzonymi już kierunkami. Placówki nie prowadzą diagnozy zainteresowania nowymi kierunkami ani nie współpracują z pracodawcami w zakresie zapotrzebowania na kwalifikacje zawodowe. Głównymi barierami hamującymi rozwój oferty edukacyjnej placówek kształcenia ustawicznego jest obawa o brak zainteresowania nową ofertą. Jednocześnie aktualizacja oferty kształcenia dokonywana jest w głównej mierze na podstawie zainteresowania istniejącymi już kierunkami. W celu dostosowania

5 5 z 100 oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy konieczne jest prowadzenie monitoringu zapotrzebowania na nowe kierunki kształcenia zarówno wśród pracodawców jak i mieszkańców województwa. Szczególnie istotne wydaje się również dostosowanie oferty placówek kształcenia ustawicznego do branż strategicznych dla rozwoju województwa. Potrzeby edukacyjne mieszkańców województwa podlaskiego w zakresie kształcenia ustawicznego Podstawowym motorem kształcenia ustawicznego jest świadomość wpływu posiadanych kompetencji na sytuację pracownika na rynku pracy. Znaczna część respondentów badania CATI uważa, że podejmowanie dalszej edukacji poprawi ich sytuację na rynku pracy, poprzez zwiększenie szansy na awans. Możliwości poprawy sytuacji zawodowej upatrują zatem w podnoszeniu posiadanych kompetencji, a nie przekwalifikowaniu się. Jednocześnie respondenci są zdania, że kształcenie przeznaczone jest dla ludzi młodych. Jest to niekorzystna sytuacja ze względu na znaczny odsetek osób starszych w populacji osób w wieku produkcyjnym. Kolejnym krokiem, po podniesieni świadomości znaczenia edukacji jest chęć uczestnictwa w kształceniu formalnym, kursach i szkoleniach. Zainteresowanie kształceniem ustawicznym zadeklarowało 36% respondentów badania CATI. Cechami, które różnicowały udzielane odpowiedzi był poziom wykształcenia. Badanie potrzeb edukacyjnych mieszkańców województwa wykazało, że najmniej zainteresowane podnoszeniem swoich kwalifikacji są osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niższym oraz osoby zatrudnione w rolnictwie. Ponadto wśród mieszkańców województwa dominuje pogląd, że w regionie funkcjonuje za mało zakładów pracy wobec czego nawet podnosząc kwalifikacje nie można znaleźć zatrudnienia oraz przekonanie, że posiadane wykształcenie determinuje ścieżkę kariery zawodowej co powoduje niechęć do przekwalifikowania się. W celu wprowadzenia zmian świadomościowych konieczne jest promowanie idei kształcenia ustawicznego w regionie, szczególnie wśród osób z wykształceniem gimnazjalnym i niższym, wprowadzenie działań z zakresu poradnictwa edukacyjno-zawodowego dla osób dorosłych, którego w województwie podlaskim brakuje, mi.n. poprzez zbudowanie sieci lokalnych liderów, którzy poprzez różnorodne działania w tym poradnictwo edukacyjne będą promować kształcenie ustawiczne w regionie. Spośród osób deklarujących podjęcie kształcenia w przyszłości dominuje wybór edukacji pozaszkolnej. Jest to wynikiem wyżej opisanych tendencji polegających na tym, że edukację podejmują głównie osoby posiadające zawód, a służy ona podnoszeniu kompetencji zawodowych. Respondenci badania CATI deklarowali chęć uczestnictwa w różnorodnych szkoleniach. Największy odsetek, ze względu na specyfikę regionu zamierza kształcić się w zakresie rolnictwa. Popularne są również kursy komputerowe zatem kształtowanie kompetencji ogólnych. Jest to trend zgodny z oczekiwaniami pracodawców.

6 6 z 100 Wpływ działania 9.3 na upowszechnienie kształcenia ustawicznego oraz podniesienie jakości oferty kształcenia Głównym problemem zdiagnozowanym w zakresie realizacji Działania 9.3 PO KL oraz jego wpływu na jakość i dostępność kształcenia ustawicznego w regionie jest niski poziom zainteresowania realizacją działania 9.3 przez Beneficjentów. Mimo, iż realizowane do tej pory projekty przyczyniły się do wzrostu dostępności kształcenia ustawicznego poprzez m.in. zniesienie bariery ekonomicznej umożliwienie bezpłatnej nauki oraz wzrost jakości kształcenia poprzez doposażenie placówek, poziom realizacji Działania jest niewystarczający i może wpłynąć na niezrealizowanie celów Działania. Co więcej środki w ramach działania 9.3 do tej pory pozyskiwane były głównie przez niepubliczne placówki kształcenia ustawicznego, głównie szkoły policealne. Zdiagnozowano brak aktywności w pozyskiwaniu środków przez placówki publiczne zasadnicze szkoły zawodowe oraz technika zawodowe. Wobec powyższego należy wpierać placówki w pozyskiwaniu środków w ramach tego Działania poprzez promowanie korzyści płynących z jego realizacji, wskazywanie instytucji wspierających Beneficjentów w realizacji projektów oraz zachęcanie do zapoznawania się z dokumentami i wytycznymi. Najczęściej realizowanymi przedsięwzięciami w ramach Działania 9.3 jest kształcenie zawodowe umożliwiające zdobycie/uzupełnienie kwalifikacji dzięki możliwości zdania egzaminu zawodowego. Mniej realizowanych jest projektów zmierzających do uzyskania wykształcenia średniego przez osoby dorosłe. Niewiele jest również działań z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego oraz projektów wykorzystujących innowacyjne formy nauczania. Wśród omawianych projektów tylko jeden zmierzał do potwierdzenia nieformalnych kwalifikacji. Przeprowadzone wywiady indywidualne wskazują, że istotne jest aby w kolejnych konkursach promować tego typu działania, zmierzające do potwierdzania kwalifikacji w zawodach kluczowych dla rozwoju województwa branż. Realizowane projekty w niewielkim stopniu wykorzystują innowacyjne formy nauczania. Przeprowadzona w zakresie efektywności Działania 9.3 PO KL analiza pozwala stwierdzić, że najbardziej efektywne są projekty pozwalające uczestnikom uzyskanie konkretnego wykształcenia, najczęściej zawodowego. Jako, że wśród barier w podejmowaniu kształcenia przez osoby dorosłe respondenci niniejszego badania, zarówno TDI jak i FGI, wskazywali trudności w podjęciu kształcenia przez osoby pracujące, konieczne wydaje się nawiązywanie ściślejszej współpracy z pracodawcami w zakresie kształcenia poprzez monitorowanie ich potrzeb, a także zapewnianie w ramach projektów staży i praktyk zawodowych, tak aby możliwe było nie tylko teoretyczne potwierdzenie kwalifikacji, ale również zdobycie praktycznych umiejętności. Istotnym elementem jest również dostosowanie oferowanego w ramach projektów kształcenia do potrzeb kluczowych branż gospodarki regionu, co zostało już wprowadzone poprzez kryterium dostępu określające branże kształcenia. W kontekście niskiego zainteresowania pozyskiwaniem środków przez publiczne szkoły dla dorosłych konieczne jest podjęcie działań zmierzających do aktywizacji tych instytucji, m.in. poprzez działania informacyjne, ukazujące korzyści z realizacji projektów finansowanych ze środków Działania 9.3. Powyższe wnioski omówione zostały szczegółowo w dalszej części raportu, do którego lektury zapraszamy.

7 7 z 100 Summary The evaluative research entitled The identification of needs in the area of adults constant education at schools and at the outside-school centers in the Podlaskie Voivodeship was being accomplished by Collect Consulting S.A. between April and July The main aim of the present research was to carry out the analysis of constant education formal system in the Podlaskie Voivodeship and to identify on this area the needs of adult inhabitants of the Podlaskie Voivodeship, with particular reference to those living in rural areas. The main aim has been reached by the accomplishment of four specific purposes, which are presented in the introduction to the present report. The main conclusions and recommendations resulting from the research were presented below. The educational structure of inhabitants in the Podlaskie Voivodeship The analysis of the educational level of the inhabitants of the Podlaskie Voivedeship has shown that the greatest part in the structure of people aged is constituted by the people with education at post-secondary and vocational educational level. In second place there were people with secondary education, primary or lower, then people with basic vocational education and higher education. The smallest number of people was inhabitants with general secondary educational level. However, it is advisable to pay attention to the fact that these trends tend to change. Starting from the year 2000, the number of adults with higher education level is constantly increasing, whilst the number of people who finish their education on secondary, primary or lower level is decreasing. Through the years 2000 and 2009, the number of region residents with higher education increased by 7%. During the research, four factors influencing the changes in the structure of the voivodeship inhabitants education were found. First of all, these changes are connected to the settlements of the Podlaskie Voivodeship Development Strategy envisaged for the period until 2020, which provides, according to the goal number 2, taking actions related to extension of the constant education offer, in the way that it would be possible to improve the professional mobility of the voivodeship inhabitants. Activities such as increasing the access to the education by introducing the system of scholarships in the schools of post-secondary and higher levels, supporting the constant education or enhancing the quality of professional education are essential to a better concern about constant education, inviting the skills improvement. The second significant factor influencing tendencies of changes within voivodeship inhabitants level of education is a contribution of the agricultural sector to the structure of public employment. In Podlaskie Voivodeship, the dominant employment is still constituted by the one in the agricultural sector. The people working in agriculture, as results from the CATI research, usually are not interested in improving their skills and they possess either secondary, primary or lower education. Furthermore, the most people who are now in their working age, over 40% of them, are people who have reached the age of 50 and more. It means that these people were educated in 60 s and 70 s of the XX-th century. The general social-economic situation and the mentality of that times were the

8 8 z 100 reasons why people did not find enough motivation to continue their education after graduating from primary or professional school. Apart from the settlements of Podlaskie Voivodeship Development Strategy and the factors connected to requirements of the sector of the economy, another important elements affecting the educational level of the voivodeship inhabitants are the labour market demands as well as the attitude of the inhabitants towards improving their skills. From the Podlaski Map of Professions and Qualifications for year 2000 results, that the most job offers is directed to workers from professional groups of technicians and other types of average staff, to service workers and to sellers and specialists. The workers searched within these professional groups are usually persons with vocational education, professional education or with post-secondary education. Therefore, it is not surprising, that the amount of people who decide to acquire exactly that kind of education is still increasing. An important factor diagnosed during the present research and revealed as concerning changes of educational level is the motivation of vivodeship inhabitants to improve their own qualifications. 50% of the respondents of the CATI research mentioned increasing competences as a factor having influence on improvement of their situation on a labour market. The respondents of the research - the inhabitants of the Podlaskie voivodeship are undertaking further education for different reasons, for example because of the wish to gain new qualifications or better education, which is desirable on the regional labour market or required by the employers, whom they work for. A part of the respondents declared that the decision of undertaking the additional training was the result of the wish to change profession. The constant education system and the educational offer of the centers In the Podlaskie Voivodeship there are 280 different centers acting to enable adult persons to undertake education. It is possible to start education in both the school centers as well as in different outside-school units. Institutions operating in the region allow interested people to supplement education by being able to approach professional examinations as well as the Matura exam and by improving their skills through various courses and trainings offered. The main problem diagnosed during the study is the lack of facilities to enable adults to achieve basic education (primary schools for adults) so that it seems important to allow the adult inhabitants of the Podlaskie voivodeship to acquire / complete primary education. For this purpose, it is necessary to establish within the existing institutions of lifelong learning some classes that would allow adults without any education level to acquire basic education, which can be achieved by establishing cooperation between learning centers and local schools (especially from rural areas) to implement the education of students in their residence (such as providing classrooms by schools). In terms of educational provision in schools for adults, the study diagnosed that updated training offer is performed mainly on the basis of the monitoring of directions already carried out which raise most interest. The learning centers do not result in diagnosis of the new directions and nor they cooperate with employers within the demands for professional qualifications. The main barriers inhibiting the development of educational offer of educational institutions is a concern about the lack of interest in new offer. At the same time, an update of the educational offer is done primarily on the basis of interest to existing guidelines. In order to adapt the educational offer to labor market needs, it is

9 9 z 100 necessary to conduct monitoring of the demand for new fields of study among both employers and residents of the province. It also seems particularly important to adjust the offer of constant education units to the industry lines strategic for the development of the region. The Podlaskie Voivodeship inhabitants educational needs in terms of the constant learning The primary motor of permanent education is the awareness of the competence impact on the employee s situation on the labor market. A significant part of CATI survey respondents believe that undertaking further education may improve their situation on the labor market, increasing the chance for promotion. Therefore, they see the possibility of professional situation improvement in raising their competence and not in retraining. Simultaneously, the respondents are of the opinion that education is for young people. It is a disadvantage, because there is a large percentage of older people in the population of people at working age. The next step, after understanding the importance of education, is willingness to participate in formal education, courses and training. 36% of CATI survey respondents declared their interest in permanent education. Feature that differentiated the response given was the level of education. The study of the educational needs of the region's population has shown that the least interested in improving their qualifications are those with lower secondary education and persons employed in agriculture. Moreover, among the inhabitants of the region there exists a dominant opinion that the region has too few workplaces, so even raising the qualifications it is hardly possible to find employment, and the belief that education determines the career path - a reluctance to retrain. In order to change awareness, it is necessary to promote lifelong learning in the region, especially among those with lower secondary education, to introduce measures of educational and vocational guidance for adults, which is missing in the Podlaskie voivodeship, for example by building a network of local leaders who, through various activities including educational counseling, will promote lifelong learning in the region. Among those declaring a wish to undertake education in the future, dominates the choice of outsideschool education. This is due to the above-mentioned trend consisting in the fact that education is taken primarily by people with a profession, and it serves to raise professional competence. The CATI survey respondents declared their willingness to participate in various trainings. Due to the nature of the region, the greatest percentage of people will be educated in agriculture. The computer courses are also quite popular - therefore the development of generic competence. This tendency is consistent with the expectations of employers. Influence of Activity 9.3 on the promotion of constant education and on improving educational offer quality The main problem diagnosed in the implementation of Action 9.3 Human Capital Operational Programme and its impact on the quality and availability of constant education in the region is the low level of interest in the implementation of measures 9.3 by Beneficiaries. Although, so far implemented projects contributed to an increase in the availability of constant education, for example through the removal of economic barriers - enabling the free education and increasing the quality of education by

10 10 z 100 equipping centers, the level of implementation of the Activity is insufficient and may affect the failure to meet objectives of the Activity. Moreover, the measures under Activity 9.3 have so far been obtained mainly by private constant education institutions, mainly secondary schools. There was diagnosed a lack of activity in raising funds by public institutions - vocational schools and technical professional colleges. Therefore, it is advisable to support the institutions in obtaining funds under this Activity by promoting the benefits of its implementation, identifying institutions that support beneficiaries in project implementation and encouraging to review the documents and guidelines. The projects most often implemented within Activity 9.3 are constituted by constant education enabling to get/ supplement skills thanks to the ability to pass professional exam. There are fewer projects carried out in order to obtain a secondary education for adults. Few are also actions of educational and vocational counseling, and projects that use innovative forms of teaching. Among these projects, only one aimed at confirmation of the non-formal qualifications. The individual interviews conducted indicate that it is important to promote this type of action in the future contests, aimed at confirming the qualifications in key occupations for the region's development industries. The implemented projects use insufficiently innovative forms of teaching. The analysis conducted within the efficiency of the Human Capital Operational Programme Activity 9.3 showed that the most effective are the projects that enable participants to gain specific training, especially professional training. As among the barriers to undertake education by adult people, the respondents of this study, both the TDI study and the FGI study, pointed out the difficulties in taking education by working people, it seems necessary to establish closer cooperation with employers in education by monitoring their needs and to ensure internships and apprenticeships within the projects, so that there would be possible not only a theoretical confirmation of qualifications, but also gaining practical skills. An important element is the adaptation of the projects educational offer to the needs of key sectors of the economy in the region, which has already been introduced through the access criterion defining sectors of education. In the context of low interest in acquiring funds by public schools for adults, is necessary to take steps to activate these institutions, including providing information activities, showing the benefits of projects funded from the Activity 9.3. These conclusions were discussed in detail later in this report, which we invite you to read.

11 11 z Wprowadzenie Przedmiotem badania była Identyfikacja potrzeb w obszarze kształcenia ustawicznego osób dorosłych w formach szkolnych. Badanie zrealizowane zostało na zlecenie Departamentu Europejskiego Funduszu Społecznego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego przez Collect Consulting S.A. Projekt współfinansowany jest przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach komponentu regionalnego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na lata w województwie podlaskim. Kształcenie ustawiczne to jeden z ważniejszych elementów rozwoju współczesnego społeczeństwa żyjącego w dynamicznie zmieniających się warunkach. To również wyższa innowacyjność oraz lepsza produktywność. Wszystkie te umiejętności przekładają się na wyższą konkurencyjność gospodarki oraz większe możliwości elastycznego przystosowania się do zmieniających się realiów. Jednocześnie wpływa ono na rozwój postępu, nowoczesnych technologii i pełniejszego korzystania z ich dóbr. W związku z powyższym w ramach niniejszego badania skupiono się na poziomie wykształcenia i kwalifikacji oraz potrzebach kadr województwa podlaskiego. W obszarze zainteresowania badaczy znalazł się system formalnego kształcenia ustawicznego w województwie podlaskim oraz identyfikacja w tym obszarze potrzeb osób dorosłych z regionu, w szczególności zamieszkujących obszary wiejskie. W ramach poruszanej problematyki badawczej postawiono następujące cele szczegółowe: 1. Analiza struktury wykształcenia osób dorosłych w województwie podlaskim w latach (z uwzględnieniem obszaru zamieszkania: miasto/wieś, wieku, płci, poziomu wykształcenia). 2. Analiza potrzeb w obszarze kształcenia ustawicznego w formach szkolnych i pozaszkolnych osób dorosłych z uwzględnieniem poziomu wykształcenia mieszkańców województwa (podstawowe, gimnazjalne/ponadgimnazjalne, średnie) oraz ich obszar (miasto/wieś). 3. Analiza systemu kształcenia ustawicznego w podziale na formy szkolne i pozaszkolne w województwie podlaskim. 4. Ocena wpływu Działania 9.3 PO KL na wzrost upowszechnienia kształcenia ustawicznego osób dorosłych w formach szkolnych w województwie podlaskim. Osiągnięcie wyżej wymienionych celów możliwe było dzięki zastosowaniu szerokiego wachlarza metod i technik badawczych. W ramach ewaluacji wykorzystano zarówno metody ilościowe jak badanie CATI wśród mieszkańców województwa oraz ankieta internetowa skierowana do placówek kształcenia ustawicznego w regionie, jak i jakościowe, tj. analiza dokumentów, indywidualne wywiady pogłębione, telefoniczne wywiady pogłębione oraz zogniskowany wywiad grupowy. Wykorzystano również różnorodne metody analizy danych: analizy statystyczne, analizę porównawczą oraz drzewo problemów.

12 12 z 100 Przeprowadzone badanie pozwoliło wyprowadzić wnioski w obszarze systemu kształcenia ustawicznego oraz oferty placówek prowadzących formalne kształcenie ustawiczne dla dorosłych, potrzeb edukacyjnych dorosłych mieszkańców województwa podlaskiego oraz przedsięwzięć realizowanych w ramach Działania 9.3 PO KL. Na potrzeby realizacji niniejszego badania wykorzystano następujące definicje: Kształcenie formalne (formal learning) kształcenie w systemie instytucjonalnym, którego wyróżnikiem jest nie tyle miejsce (np. szkoła lub instytucja szkoląca), co program umożliwiający zdobycie uznawanych w danym systemie prawnym kwalifikacji. Kształcenie ustawiczne w formach szkolnych - formy uzyskiwania i uzupełniania formalnego wykształcenia przez osoby dorosłe w szkołach dla dorosłych, przez które na podstawie ustawy o systemie oświaty rozumie się szkoły, w których stosuje się odrębną organizację kształcenia i do których przyjmowane są osoby mające 18 lat, a także kończące 18 lat w roku kalendarzowym, w którym przyjmowane są do szkoły. Kształcenie ustawiczne w formach pozaszkolnych - formy uzyskiwania i uzupełniania wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w placówkach kształcenia ustawicznego, placówkach kształcenia praktycznego oraz ośrodkach dokształcania i doskonalenia zawodowego, umożliwiające uzyskanie i uzupełnienie wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych. 1.1 Główne założenia badawcze Celem badania była analiza systemu formalnego kształcenia ustawicznego w województwie podlaskim. Na system składa się wiele podmiotów oraz osób prywatnych, co powoduje konieczność prowadzenia wielu analiz w różnorodnych obszarach. W związku z tym gromadzenie danych uwzględniło następujące grupy respondentów: 1. Dorośli mieszkańcy województwa podlaskiego legitymujący się wykształceniem podstawowym, gimnazjalnym/ponadgimnazjalnym oraz średnim; 2. Beneficjenci Działania 9.3 PO KL; 3. Przedstawiciele placówek kształcenia ustawicznego w regionie; 4. Przedstawiciele instytucji rynku pracy w regionie 5. Pracownicy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego. Proces badawczy składał się z czterech etapów: Tworzenie koncepcji badawczej, Gromadzenie danych (pierwotnych i wtórnych), Analiza zgromadzonych informacji,

13 13 z 100 Opracowanie wniosków i działań zaradczych dla zdiagnozowanych problemów. Standardem o jaki Zespół Badawczy oparł się przygotowując niniejszą koncepcję badawczą było zapewnienie wysokiej jakości badań poprzez zastosowanie triangulacji metodologicznej. Zgodnie z podstawowymi założeniami triangulacji przedmiotowa koncepcja uwzględnia: triangulację perspektyw badawczych badanie prowadzone było równolegle przez kilku badaczy szczególnie w zakresie prac koncepcyjnych przebiegających w podzespołach i konfrontowanych podczas burzy mózgów, przeprowadzenia analiz: analizy dokumentów, analizy SWOT, analizy drzewa problemów. triangulację źródeł danych analizą objęte zostały zarówno dane pierwotne (w tym m.in. dane statystyczne, Strategia Rozwoju Kształcenia ustawicznego do roku 2010, Program Rozwoju Edukacji Województwa Podlaskiego do 2013r., raporty z badań) jak i dane wtórne (w tym m.in. opinie osób pracujących w instytucjach rynku pracy); triangulację metod i technik badawczych pogłębienie całości procesu badawczego odbywało się również poprzez uzupełnianie się m.in. takich metod i technik jak: analizy dokumentów, modelu zmienności wskaźników czy zogniskowanego wywiadu grupowego. 1.2 Gromadzenie danych Zakres danych warunkuje stopień poprawności wnioskowania. Z tego względu Zespół Badawczy wykorzystał różnorodne metody i techniki badań społecznych adekwatne do badanej problematyki. Dane uzyskano poprzez wykorzystanie następujących z nich: 1. Analiza dokumentów Zakres analizy objął następujące materiały: Akty prawne dotyczące kształcenia ustawicznego w Polsce: Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty; Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst. jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 z późn. zm.); Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 3 lutego 2006 r. w sprawie uzyskiwania i uzupełniania przez osoby dorosłe wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych; Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 20 grudnia 2003 roku w sprawie akredytacji placówek i ośrodków prowadzących kształcenie ustawiczne w formach pozaszkolnych; Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych;

14 14 z 100 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 kwietnia 2009 r. w sprawie przygotowania zawodowego dorosłych. Strategie i programy krajowej polityki w zakresie kształcenia ustawicznego: Strategia Rozwoju Kraju na lata ; Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce do 2020 roku; Strategia Rozwoju Kształcenia Ustawicznego do roku 2010; Krajowa Strategia Zatrudnienia na lata Dokumenty strategiczne wyznaczające kierunki kształcenia ustawicznego w województwie podlaskim: Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego do 2020 roku; Program Rozwoju Edukacji Województwa Podlaskiego do 2013 r.; Podlaska Strategia Zatrudnienia do 2015 r. Dokumenty programowe: Program Operacyjny Kapitał Ludzki ; Szczegółowy Opis Priorytetów PO KL (wersja z 1 czerwca 2010 r.); Plan Działania na rok 2011 dla Priorytetu IX (poprzednie: , 2009, 2010). Raporty: Kapitał ludzki i społeczny w procesie kształcenia ustawicznego w świetle badań, Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości im. B. Jasińskiego w Łomży, Raport z badania Rozwój szkolnictwa zawodowego w Białymstoku w dostosowaniu do potrzeb rynku pracy, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa 2010 r.; Raport z badania ewaluacyjnego pn.: Analiza wpływu interwencji z EFS na rynek pracy w województwie podlaskim, Coffey International Development sp. z o.o. oraz ASM - Centrum Badań i Analiz Rynku, Warszawa 2010 r. Dodatkowe dokumenty objęte analizą to m.in.: Wyniki badań i analiz dotyczących podlaskiego rynku pracy (Podlaskie Obserwatorium rynku Pracy): Podlaska Mapa Zawodów i Kwalifikacji 2010, Podlaska Mapa Zawodów i Kwalifikacji 2009.

15 15 z 100 Rynek pracy w Polsce, 2009 rok. MPIPS Departament Rynku Pracy, Warszawa, marzec 2010, Zawody deficytowe i nadwyżkowe w 2009 roku, MPIPS Departament Rynku Pracy, Warszawa, maj 2010, Krajowy Plan Działań na rzecz Zatrudnienia na lata , MPIPS, Warszawa, marzec 2009, Układ strukturalny zawodów i specjalności. Klasyfikacja wprowadzona rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r. (Dz. U. Nr 82, z dnia 17 maja 2010 r., poz. 537), Rynek pracy w Polsce w 2009 r. Sprawozdanie przygotowane przez Wydział Analiz i Statystyk Departamentu Rynku Pracy w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, Sytuacja na rynku pracy ludzi młodych w 2009 roku. Sprawozdanie przygotowane przez Wydział Analiz i Statystyki Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej Departament Rynku Pracy, Dane z naborów wniosków w ramach Działania 9.3 (ilość złożonych wniosków, ilość podpisanych umów, poziom wykorzystanej alokacji), Sprawozdania z realizacji Priorytetu IX, Wnioski o dofinansowanie wybrane do realizacji w ramach Działania Wywiady prowadzone techniką CATI Wywiady kwestionariuszowe zostały przeprowadzone wśród 318 mieszkańców województwa podlaskiego. Respondenci badania zostali dobrani pod względem płci, wykształcenia i miejsca zamieszkania adekwatnie do potrzeb prowadzonego badania. 3. Ankieta internetowa Ankieta internetowa skierowana została do dyrektorów lub zastępców dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych dla dorosłych oraz ośrodków szkoleniowych posiadających akredytację Podlaskiego Kuratorium Oświaty. Dodatkowo poproszono o informacje w zakresie: Liczby osób kończących poszczególne kierunki kształcenia w latach ; Liczba osób zdających maturę na poszczególnych kierunkach w latach ; Odsetek uczniów, którzy uzyskali pozytywne oceny z egzaminu dojrzałości na poszczególnych kierunkach w latach ; Liczebność poszczególnych klas w latach ; Liczba osób aplikujących na dany kierunek w latach ;

16 16 z Telefoniczne wywiady pogłębione Telefoniczne wywiady pogłębione zostały przeprowadzone wśród beneficjentów realizujących projekty w ramach Działania 9.3 w województwie podlaskim. Respondentami byli koordynatorzy projektów jako osoby najlepiej znające specyfikę projektu. 5. Zogniskowany wywiad grupowy W ramach projektu zrealizowane zostały zogniskowany wywiad grupowy z przedstawicielami rynku pracy w regionie. W wywiadzie uczestniczyli przedstawiciele Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Białymstoku, Urzędu Pracy w Białymstoku, Kuratorium Oświaty, OHP, uczelni wyższych oraz Izby Rzemieślniczej i Przedsiębiorczości, a także Lokalnego Centrum Doradztwa Zawodowego. 6. Indywidualny wywiad pogłębiony i diada Indywidualny wywiad pogłębiony oraz diadę przeprowadzono w pracownikami Urzędu Marszałkowskiego odpowiedzialnymi za zarządzanie i wdrażanie Działania 9.3 PO KL. 1.3 Analiza uzyskanych informacji Zgromadzony materiał badawczy został poddany następującym analizom: 1. Analizy statystyczne 2. Inwentaryzacja instytucji kształcenia 3. Model zmienności wskaźnikowej Model został zbudowany na podstawie danych w zakresie: a. oferty edukacyjnej publicznych szkół ponadgimnazjalnych dla dorosłych w latach 2009/2010, 2008/2009 i 2011/2012; b. liczby osób dorosłych zdających maturę z poszczególnych przedmiotów dla lat 2007/08 i 2006/07. W przypadku uzyskania danych od Kuratorium Oświaty analiza zostanie rozszerzona o kolejne lata. 4. Analiza SWOT Przeprowadzona analiza dotyczy silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń w obszarze funkcjonowania systemu kształcenia ustawicznego w województwie podlaskim. 5. Drzewo problemów W ramach analizy zostało zbudowane drzewo problemów stanowiące zbiór przyczyn oraz skutków wywołanych przez zasadniczy problem zdiagnozowany na etapie wnioskowania.

17 17 z Opis okoliczności towarzyszących badaniu Badania terenowe przeprowadzone w ramach niniejszej ewaluacji przebiegły terminowo. W przypadku większości zaplanowanych działań nie wystąpiły okoliczności mogące wpłynąć negatywnie na realizację badania. Badanie CATI oraz TDI przebiegło zgodnie z harmonogramem, zrealizowano wszystkie założone w metodologii wywiady. W związku ze specyfiką badanej tematyki wprowadzono modyfikacje w zakresie badania FGI. Na etapie projektowania ewaluacji zakładano przeprowadzenie dwóch zogniskowanych wywiadów grupowych z przedstawicielami instytucji rynku pracy oraz pracownikami Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego odpowiedzialnymi za realizację Działania 9.3 PO KL. Z uwagi na liczbę pracowników zajmujących się wdrażaniem i zarządzaniem Działania 9.3 po konsultacji z Zamawiającym za bardziej efektywną metodę uznano indywidualne wywiady pogłębione, zatem, zamiast FGI, w tej grupie respondentów przeprowadzono IDI z osobą odpowiedzialną za zarządzanie omawianym działaniem, oraz diadę z pracownikami zajmującymi się wdrażaniem Działania 9.3. Zarówno w przypadku TDI, CATI, IDI jak i FGI respondenci wyrażali zainteresowanie badaniem i chętnie w nim uczestniczyli. Zasadniczym problemem w trakcie gromadzenia danych jakościowych i ilościowych był brak chęci współpracy ze strony placówek kształcenia w województwie. W ramach badania zaplanowano przeprowadzenie ankiety internetowej wśród szkół ponadgimnazjalnych oraz ośrodków szkolenia posiadających akredytację Kuratorium Oświaty. Wytypowano 280 placówek, jednak w związku z tym, że część placówek (np. zespoły szkół) funkcjonuje pod tym samym adresem, lub ma tego samego dyrektora, a sześć spośród instytucji nie posiada adresu wysłano 188 zaproszeń do uczestnictwa w badaniu. Wraz z ankietami przesłano prośbę o udostępnienie danych dotyczących kształcenia na poszczególnych kierunkach. Na dalszym etapie realizacji badania internetowego zdiagnozowano, że dwie, ze szkół do których wysłano zaproszenie nie istnieją, a kolejnych 16 nie prowadzi obecnie kształcenia dla dorosłych. Szkoły te zostały wyłączone z badania. Spośród wszystkich szkół tylko 24 placówki odpowiedziały na zaproszenie i odesłały wypełnione ankiety zwrot osiągnięty został na poziomie 31 ankiet, co wynika z faktu, że w ramach kilku placówek funkcjonuje kilka szkół. Z pozostałymi placówkami, zgodnie z metodologią badania, nawiązano kilkakrotny kontakt telefoniczny. Spośród placówek, które nie wzięły udziału w badaniu, większość posługiwała się argumentem braku czasu związanym z trwającymi egzaminami maturalnymi oraz zawodowymi a także niedoborami kadrowymi. W związku z powyżej zaprezentowanymi trudnościami wyniki badania techniką ankiety internetowej zostały zaprezentowane i wykorzystane w niniejszym raporcie, jednak nie można dokonać uogólnienia na populację placówek kształcenia dorosłych w województwie podlaskim. Na etapie gromadzenia materiałów do badania Wykonawca nie napotkał innych problemów. W zakresie pozyskiwania danych istotna była współpraca z białostockim Kuratorium Oświaty, które chętnie przekazało niezbędne informacje. Ponadto w ramach niniejszej ewaluacji, w celu przeprowadzenia szczegółowej analizy wpływu Działania 9.3 na jakość kształcenia ustawicznego dorosłych w regionie Wykonawca zdecydował o przeprowadzaniu dodatkowych analiz. Dla poszerzenia

18 18 z 100 i uściślenia informacji pozyskanych za pomocą TDI z Beneficjentami przeprowadzono analizę wniosków o dofinansowanie projektów wybranych do realizacji w ramach tego działania.

19 19 z Charakterystyka województwa podlaskiego Jednym z celów rozwoju województwa podlaskiego zawartym w Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego do 2020 roku jest Rozwój zasobów ludzkich zgodnie z potrzebami rynku pracy 1. Konieczność wsparcia w tym zakresie wynika ze zdiagnozowanego na potrzeby tworzenia Strategii wysokiego bezrobocia w województwie oraz niedostosowana kwalifikacji mieszkańców do trendów na rynku pracy. Duże znaczenie wspierania formalnego kształcenia wynika również z faktu, że w wyniku zmieniającej się sytuacji gospodarczej regionu i kraju wiele osób pozostało bez pracy po załamaniu niektórych gałęzi przemysłu i likwidacji oraz restrukturyzacji większych zakładów pracy. W wielu przypadkach poziom czy kierunek wykształcenia bezrobotnych nie rokuje szybkiego znalezienia zatrudnienia w regionie Sytuacja demograficzna Liczba ludności w województwie podlaskim w roku 2011 wynosiła osób z czego 51,3% stanowiły kobiety. Na obszarach wiejskich, na które w niniejszym badaniu została zwrócona szczególna uwaga zamieszkuje 30,37% ludności województwa. Wykres 1 Ludność województwa podlaskiego wg miejsca zamieszkania i płci Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych GUS Największy odsetek ludności zamieszkuje gminy miejskie, z niewielką przewagą liczebną kobiet. Gminy wiejskie i wiejsko-miejskie są zamieszkiwane przez niespełna 50% ludności województwa podlaskiego. 1 Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego do 2020 roku, 2006, s Ibidem.

20 20 z 100 W kontekście zagadnień związanych z analizą formalnego wykształcenia osób dorosłych istotne jest poddanie analizie liczby ludności województwa z uwzględnieniem wieku oraz poziomu wykształcenia. W 2010 roku odnotowano następujący rozkład ludności pod względem wieku. Wykres 2 Ludność województwa podlaskiego wg wieku Źródło: opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych GUS W niniejszym badaniu uwaga została skupiona na grupie osób w wieku produkcyjnym. Województwo podlaskie charakteryzuje się korzystnym odsetkiem osób w wieku produkcyjnym (63,59%). Oznacza to wielkie wyzwania dla systemu kształcenia ustawicznego w kontekście zmieniającego się rynku pracy. Warto zaznaczyć, że liczba kobiet i mężczyzn w tej grupie są zbliżone. Najwięcej osób należących do tej zbiorowości zamieszkuje gminy miejskie (394,7 tys. osób). Gminy wiejskie są zamieszkiwane przez 95 tys. kobiet i 119 tys. mężczyzn w wieku produkcyjnym. Niekorzystną sytuacją w województwie jest niski odsetek osób w wielu przedprodukcyjnym (18,80%), co wskazuje na starzejące się społeczeństwo. Głównym aspektem niniejszego badania jest analiza formalnego systemu edukacji osób dorosłych. W związku z tym istotne jest przyjrzenie się poziomowi wykształcenia mieszkańców województwa. Dane GUS wg badania aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) wskazują, że w 2010 roku wśród wszystkich mieszkańców województwa dominowało wykształcenie gimnazjalne, podstawowe i niższe. Mieszkańcy z tym poziomem wykształcenia stanowili 28,9% ogółu ludności. Na drugim miejscu znalazły się osoby legitymujące się wykształceniem policealnym oraz średnim zawodowym (23,8%), następnie mieszkańcy województwa z wykształceniem zasadniczym zawodowym (stanowiący 19,4% ogółu ludności), wyższym (17,6%) oraz średnim ogólnokształcącym (10,2%). Rozkład wykształcenia z uwzględnieniem wieku mieszkańców kształtował się nieco inaczej. Wykształcenie ludności województwa podlaskiego w wieku lata w 2010 roku prezentuje wykres.

21 21 z 100 Wykres 3 Ludność województwa podlaskiego w wieku lata wg wykształcenia Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych GUS Ze względu na cel badania, jakim jest analiza kształcenia formalnego osób dorosłych oraz diagnoza powodów niepodejmowania dalszej edukacji, szczególnie istotnymi grupami są osoby nieposiadające wykształcenia średniego. Jak obrazuje powyższy wykres, osoby te stanowią aż 43,2% ogółu ludności w przedziale wiekowym lata. Wykształcenie wyższe posiada niespełna 20% ludności województwa, natomiast ¼ to osoby legitymujące się wykształceniem policealnym oraz średnim zawodowym. Jedynie 11,3% ludności posiada wykształcenie ogólnokształcące. Można domniemywać, że osoby, które ukończyły licea ogólnokształcące podejmują dalszą edukację. Jest to tendencja pozytywna, gdyż większość ludności posiada kwalifikacje zawodowe (na poziomie szkoły zawodowej lub średniej). 2.2 Rozwój edukacji Potrzeby w zakresie kierunków i form kształcenia ustawicznego wynikają m.in. z poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych posiadanych przez osoby dorosłe. Istotne jest zatem dokonanie krótkiego przeglądu tradycyjnego systemu kształcenia funkcjonującego w województwie. Najistotniejszym aspektem omawianego zagadnienia jest rodzaj wybieranej przez uczniów placówki kształcenia.

22 22 z 100 Wykres 4 Współczynnik skolaryzacji w szkołach ponadgimnazjalnych województwa podlaskiego w roku szkolnym 2008/2009 Źródło: Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2008/2009, GUS, Warszawa 2009, [za:] Rozwój szkolnictwa zawodowego w Białymstoku w dostosowaniu do potrzeb rynku pracy, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa 2010 r. Powyższy wykres wskazuje, że znaczący odsetek uczniów uczęszcza do liceów ogólnokształcących, co oznacza, że po ukończeniu szkoły nie będą posiadali kwalifikacji zawodowych. Część absolwentów z pewnością podejmie dalszą edukację na uczelniach wyższych. Pozostali stanowią grupę, która potencjalnie będzie korzystać z kształcenia ustawicznego, w tym nabywania i potwierdzania posiadanych kompetencji zawodowych. 9,6% uczniów uczęszcza do zasadniczych szkół zawodowych. Jest to niewielki odsetek uczniów, którzy po ukończeniu szkoły nie będą mieli możliwości przystąpienia do egzaminu dojrzałości. Po zakończeniu szkoły będą jednak posiadali kwalifikacje do wykonywania określonego zawodu. Dokumentem określającym kierunki wsparcia edukacji w województwie jest Program Rozwoju Edukacji Województwa Podlaskiego do 2013 r. Drugim, z określonych celów strategicznych jest Wspieranie kształcenia ustawicznego i edukacji zgodnej z rozwojem innowacyjności i przedsiębiorstw w regionie. W ramach tego Priorytetu założono podejmowanie następujących działań: 1. Zintegrowanie systemu kształcenia ustawicznego z tradycyjnym systemem edukacji. Istotnym aspektem podejmowanych działań jest zwrócenie uwagi na istotność formalnego potwierdzania posiadanych kwalifikacji. Program zakłada zinstytucjonalizowanie rozwiązań uznawania posiadanych kwalifikacji, z najistotniejszym narzędziem formalnym potwierdzaniem kwalifikacji nabytych poza systemem kształcenia.

23 23 z Wspieranie kształcenia w zawodach poszukiwanych na rynku pracy. W tym ujęciu podejmowane są działania mające wykształcić system stałej współpracy pomiędzy aktorami związanymi z rynkiem pracy w celu stałego dostosowywania kompetencji uczniów do pojawiających się potrzeb w zakresie kwalifikacji zawodowych (staże, praktyki, opracowanie programu nauczania). Należy zwrócić uwagę, że w tym zakresie w niewystarczającym stopniu położono nacisk na stałe dostosowywanie kompetencji dorosłych mieszkańców województwa do zmieniających się trendów na rynku pracy. 3. Podniesienie jakości kształcenia zawodowego. 4. Wzmacniania współpracy szkół wyższych i sektora gospodarczego na polu innowacji. 2.3 Zawody Strategia Rozwoju Województwa określa rolę kształcenia ustawicznego jako dostosowanie kompetencji kadry do potrzeb rynku pracy. W 2010 r. w województwie podlaskim występowało następujące zapotrzebowanie na pracowników wg grup zawodowych: Wykres 5 Zapotrzebowanie na pracowników wg grup zawodowych Źródło: Analiza rozkładu oraz charakteru popytu na zawody i kwalifikacje w województwie podlaskim w ujęciu lokalnym, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, 2010r. Z powyższego wykresu wynika, że w 2010 r. w województwie podlaskim istniało duże zapotrzebowanie na pracowników posiadających wykształcenie średnie. Nie należy jednak bagatelizować skali zapotrzebowania na pracowników przemysłowych, rzemieślników oraz pracowników przy pracach prostych. Wsparcie w zakresie kształcenia ustawicznego powinno zatem uwzględniać nie tylko promowanie uzyskiwania wykształcenia średniego (zdawalności matury oraz egzaminów zawodowych na technika), ale również kursy i szkolenia adekwatne do potrzeb osób o niskim wykształceniu. Umożliwi im to stałe dostosowywanie kwalifikacji do dynamicznej sytuacji na rynku pracy.

24 24 z Opis wyników badania Poniżej zaprezentowano wyniki przeprowadzonej ewaluacji. 3.1 Wykształcenie mieszkańców województwa podlaskiego oraz zmiany struktury wykształcenia na przestrzeni lat Analiza struktury wykształcenia mieszkańców województwa podlaskiego przeprowadzona została m.in. w oparciu o dane pochodzące z Głównego Urzędu Statystycznego. W ramach analizy struktury wykształcenia w niniejszym rozdziale uzyskano odpowiedzi na następujące pytania badawcze: 1. Jak kształtowała się struktura wykształcenia osób dorosłych w województwie podlaskim w latach ? Jakie wykształcenie dominuje (ze względu na poziom)? Czym było to uwarunkowane? Co mogłoby mieć/miało wpływ na taką a nie inna strukturę? 2. Czy posiadane wyksztalcenie przekłada się na zaspokajanie potrzeb w zakresie podejmowanego zatrudnienia (możliwość znalezienia pracy adekwatnej do potrzeb)? 3. Jakie są tendencje w zakresie zmiany wykształcenia osób dorosłych w badanym okresie? 4. Jakie czynniki wpłynęły na zaobserwowane zmiany? STRUKTURA WYKSZTAŁCENIA MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W LATACH Rozkład mieszkańców województwa podlaskiego w wieku ze względu na wykształcenie w latach wskazuje, że w tym okresie największą grupę stanowiły osoby o wykształceniu gimnazjalnym, podstawowym i niższym, następnie mieszkańcy legitymujący się wykształceniem policealnym, natomiast najmniejszy odsetek stanowiły osoby z wykształceniem wyższym i ogólnokształcącym. Wyraźnie zarysowuje się jednak trend zmierzający do zmiany tak usystematyzowanej struktury. W roku 2010 spadł odsetek osób z najniższym poziomem wykształcenia na rzecz osób o wyksztalceniu policealnym i średnim zawodowym, co spowodowało, że wykształcenie to zaczęło dominować w strukturze. Coraz więcej mieszkańców województwa kończy szkoły wyższe (na przestrzeni lat liczba osób z wykształceniem wyższym wzrosła o ponad 7%), spada natomiast liczba osób decydujących się na zakończenie edukacji na poziomie gimnazjalnym, podstawowym lub niższym (liczba ta spadła w badanym okresie o ponad 8%). Zachodzące procesy nie są jednak gwałtowne. Zwykle zmiana dotycząca każdej z wymienionych grup waha się na poziomie 1-2% w skali roku. W wartościach realnych oznacza to, że zmiana poziomu wykształcenia w ciągu roku w skali jednej grupy wykształcenia obejmowała od 2 do maksymalnie 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym. Jednocześnie ogólna zmiana w strukturze wykształcenia obejmowała od ok. 3% do ok. 8% ogółu ludności w wieku produkcyjnym w skali roku. W liczbach realnych wynosiło to od 27 tys. do 68 tys. osób w wieku produkcyjnym (ogólna liczba takich osób w badanym okresie wahała się od do osób). Model zmienności wykształcenia ludności województwa podlaskiego zgodnie z metodologią badania objął okres , jednak

25 25 z 100 dane z 2010 roku potwierdzają zidentyfikowane zmiany względem poziomu wykształcenia mieszkańców województwa podlaskiego. W roku 2009 dominującym wykształceniem w grupie osób w wieku produkcyjnym było wykształcenie gimnazjalne i niższe, natomiast rok później dominowało wyksztalcenie policealne i średnie zawodowe. Szczegółowe dane dotyczące liczby osób w wieku produkcyjnym w poszczególnych latach z uwzględnieniem poziomu wykształcenia zamieszczono w poniższej tabeli. Tabela 1: Poziom wykształcenia ludności w wieku produkcyjnym w poszczególnych latach Lata Poziom wykształcenia (w tys.) Wyższe Policealne oraz średnie zawodowe Średnie ogólnokształc ące Zasadnicze zawodowe Gimnazjalne, podstawowe i niższe Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych GUS Procentowy udział grup ludności charakteryzujących się poszczególnymi poziomami wykształcenia na przestrzeni lat oraz zmiany w tym zakresie zobrazowane zostały na wykresie.

26 26 z 100 Wykres 6 Struktura mieszkańców województwa wg poziomu wykształcenia Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych GUS Poziom wykształcenia wśród ludności województwa w wieku lata charakteryzuje się spadkiem udziału osób posiadających wykształcenie gimnazjalne, podstawowe oraz niższe. Wykształcenie to wyraźnie dominowało wśród mieszkańców województwa na początku badanego okresu, lecz wraz z upływem lat udział malał. W roku 2006 udział ludności w wieku lata posiadających omawiane, najniższe wykształcenie, zrównał się z udziałem osób z wykształceniem policealnym lub średnim zawodowym. Od tego czasu udział osób z wykształceniem policealnym przeważa. Wykres 7 Struktura ludności w wieku lata wg poziomu wykształcenia Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych GUS

27 27 z 100 Trendy, które zarysowują się wśród mieszkańców województwa podlaskiego, odbiegają od trendów zauważalnych dla całego regionu wschodniego. Dane te prezentuje wykres. Wykres 8 Struktura ludności w wieku lata wg poziomu wykształcenia dla pięciu województw Polski Wschodniej Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych GUS Ogółem, według danych GUS, w pięciu województwach Polski Wschodniej wśród ludności w wieku lata dominuje wykształcenie zasadnicze zawodowe. Drugim najczęściej pojawiającym się udziałem wykształcenia jest od 2004 roku udział osób z wykształceniem policealnym oraz średnim zawodowym. Udział osób w wieku lata z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym lub niższym w ogólnej liczbie ludności w tym wieku plasuje się dopiero na trzecim miejscu. W województwie podlaskim natomiast dopiero od 2008 roku przeważa wykształcenie policealne oraz średnie zawodowe. Udział liczby ludności z wykształceniem wyższym lub średnim ogólnokształcącym, w grupie wiekowej kształtuje się identycznie dla województwa podlaskiego i całego regionu wschodniego. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA STRUKTURĘ WYKSZTAŁCENIA Zasygnalizowane zmiany pojawiające się w strukturze wykształcenia osób dorosłych na przestrzeni 10 badanych lat są wynikiem zaistnienia kilku różnych czynników. Czynnikiem o znaczeniu strategicznym dla regionu są zapisy Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego do 2020 roku. Jako drugi cel strategiczny określono Rozwój zasobów ludzkich zgodnie z potrzebami rynku pracy. W ramach realizacji tego celu przewidywano podejmowanie działań związanych z rozszerzeniem oferty kształcenia ustawicznego, tak, aby możliwe stało się zwiększenie mobilności zawodowej mieszkańców województwa. Przewidywano więc w tym zakresie wzrost oferty edukacyjnej na poziomie ponadgimnazjalnym z uwzględnieniem lokalnych uwarunkowań społeczno-

28 28 z 100 gospodarczych oraz wzmocnieniem przekwalifikowania zawodowego. Deklarowano także stworzenie spójnego systemu kształcenia dostosowanego do potrzeb nowoczesnego rolnictwa. 3 Z założeniami drugiego celu strategicznego spójne są zapisy dotyczące 4 Działania Rozwój szkolnictwa w ramach II priorytetu Strategii Infrastruktura społeczna. Wśród zapisów można odnaleźć m.in. takie jak: ułatwienie kontynuacji nauki w szkołach ponadgimnazjalnych i wyższych poprzez system stypendiów, wspieranie rozwoju form kształcenia ustawicznego młodzieży i dorosłych, w szczególności z obszarów wiejskich czy zapewnienie wysokiej jakości edukacji zawodowej i szkolenia zawodowego. Wszystkie wymienione elementy tłumaczą jeden z zakresów zmian, jakie pojawiają się w strukturze wykształcenia osób dorosłych tj. spadek liczby osób posiadających najniższy poziom wykształcenia oraz wzrost osób legitymujących się wykształceniem policealnym, średnim zawodowym lub wyższym. Drugim czynnikiem mającym wpływ na strukturę wykształcenia mieszkańców województwa podlaskiego jest udział poszczególnych sektorów ekonomicznych w strukturze zatrudnienia ludności. Wykres 9 Liczba osób pracujących w poszczególnych sektorach ekonomicznych Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A na podstawie danych GUS Dane zawarte na wykresie jednoznacznie wykazują, że w województwie podlaskim niezmiennie dominuje zatrudnienie w sektorze rolniczym. Osoby pracujące w tym sektorze gospodarki najczęściej nie są zainteresowane podnoszeniem swoich kwalifikacji i legitymują się wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym lub niższym, które stanowi duży odsetek w strukturze wykształcenia mieszkańców województwa. Ponadto najwięcej osób znajdujących się obecnie w wieku produkcyjnym, ponad 40%, to osoby powyżej 50 roku życia. Oznacza to, że są to osoby, które kształciły się w latach XX w. Ogólna sytuacja społeczno-ekonomiczna oraz ówczesna mentalność sprawiały, że osoby te nie znajdowały zbyt wielu powodów kontynuowania kształcenia po ukończeniu szkoły podstawowej 3 Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego do 2020 roku.

29 29 z 100 lub zawodowej. Najczęściej dążyły one do jak najwcześniejszego zakończenia edukacji i podjęcia pracy zawodowej lub założenia rodziny. Sytuacja taka przeważała zwłaszcza na obszarach wiejskich, które dominowały w województwie. Kolejnym z czynników wpływających na strukturę wykształcenia osób dorosłych w województwie podlaskim, jest sytuacja na regionalnym rynku pracy, a zatem m.in. zapotrzebowanie na pracowników o określonych kwalifikacjach. Zgodnie z Podlaską Mapą Zawodów i Kwalifikacji na rok 2010 najwięcej ofert pracy przeznaczonych było dla pracowników z zakresu grup zawodowych technicy i inny średni personel, pracownicy usług i sprzedawcy oraz specjaliści. Jednocześnie dane dotyczące osób bezrobotnych w regionie wskazują, że w tych właśnie grupach, obok robotników przemysłowych i rzemieślników oraz osób bez zawodu występuje najwięcej bezrobotnych. Dane prezentuje tabela. Tabela 2 Bezrobotni zarejestrowani w końcu II półrocza 2010r. wg wielkich grup zawodów Grupa zawodów liczba % Ogółem Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 129 0,2 Specjaliści Technicy i inny średni personel ,6 Pracownicy biurowi ,0 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy ,8 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy ,4 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy ,6 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń ,8 Pracownicy przy pracach prostych ,1 Siły zbrojne 6 0,01 Bez zawodu ,5 Źródło: Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie podlaskim w II półroczu 2010r, WUP, kwiecień 2011 Pracownicy najczęściej poszukiwanych w 2010 r. przez pracodawców grup zawodów na ogół są osobami posiadającym wykształcenie zasadnicze zawodowe, średnie zawodowe lub policealne. Zapotrzebowanie na osoby z wykształceniem zawodowym i policealnym potwierdza również ranking zawodów deficytowych. Do zawodów deficytowych na podlaskim rynku pracy na poziomie wykształcenia średniego i zawodowego zalicza się: pracowników obsługi biurowej, administracyjnych i obsługi biura zarządu, pracowników kancelaryjnych, referentów bankowości, sekretarki, rejestratorki medyczne, pracowników handlu: sprzedawców, telemarketerów, doradców klienta,

30 30 z 100 pracowników usług: opiekunki dziecięce, pracowników ochrony fizycznej bez licencji, zawody robotników wykwalifikowanych: glazurnicy, spawacze, frezerzy, elektrycy, wulkanizatorzy, operatorzy koparko-ładowarki. 4 W związku z zapotrzebowaniem rynku pracy na wyżej wymienionych pracowników pozytywną tendencją jest wzrost udziału osób z wykształceniem zawodowym (zarówno średnim jak i zasadniczym) oraz policealnym w ogólnej liczbie osób w wieku produkcyjnym. Jednakże zapotrzebowanie na pracowników przy jednoczesnym wysokim stopniu bezrobocia w tych grupach zawodowych może wskazywać, że mieszkańcy nie posiadają zadowalających pracodawców kwalifikacji 5, wobec czego konieczne jest zwrócenie uwagi na podnoszenie jakości kształcenia ustawicznego w tych kierunkach. Ostatnią grupą czynników wpływających na strukturę wykształcenia są czynniki wynikające z nastawienia mieszkańców województwa podlaskiego do podnoszenia poziomu wykształcenia i kwalifikacji, a więc m.in. motywacja do podejmowania nauki, świadomość konieczności stałego podnoszenia własnych kwalifikacji a także dostosowywania ich do potrzeb rynku pracy. Zagadnienia te szczegółowo omówione zostały w podrozdziale 3.3 Zainteresowanie mieszkańców Podlasia kształceniem ustawicznym. W tym miejscu należy nadmienić, że zmiany struktury wykształcenia wskazujące na wzrost poziomu wykształcenia mieszkańców z jednej strony wskazują na świadomości konieczności podnoszenia kwalifikacji, jednak wyniki badania CATI pokazują, że nadal konieczne jest promowanie idei kształcenia ustawicznego szczególnie wśród osób legitymujących się wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym lub niższym. DOSTOSOWANIE POZIOMU WYKSZTAŁCENIA MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA DO POTRZEB RYNKU PRACY Istotną kwestią związaną z poziomem wykształcenia mieszkańców województwa jest jego dostosowanie do potrzeb rynku pracy, a zatem znalezienia zatrudnienia, jakie daje posiadane wykształcenie. Jedynie 6,75% respondentów, spośród 318 osób, które brały udział w badaniu CATI, jako powód niepodejmowania dalszego kształcenia wskazuje posiadanie wystarczających kompetencji do znalezienia odpowiadającej im pracy. Opinię taką wyrażają osoby powyżej 25 roku życia, w tej samej proporcji kobiety i mężczyźni. Najczęściej wskazywanym powodem niepodejmowania dalszego kształcenia jest pogląd, że nie ma ono wpływu na zmianę sytuacji zawodowej. Wg danych GUS z 2010 roku, większość mieszkańców województwa w wieku produkcyjnym posiada wykształcenie policealne i średnie zawodowe. Oferty pracy, zgodnie z Podlaską Mapą Zawodów i Kwalifikacji, kierowane są najczęściej do przedstawicieli takich grup zawodów jak robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, technicy i inny średni personel oraz pracownicy usług i sprzedawcy. 4 Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie podlaskim w II półroczu 2010r, WUP, kwiecień 2011, s.45 5 Ibidem, s.12

31 31 z 100 Oznacza to, że większość ofert pracy kierowana jest do osób albo posiadających wykształcenie zawodowe albo kończących kursy i szkolenia uprawniające do wykonywania poszczególnych zawodów. Wskazuje to, że na podlaskim rynku pracy istnieje zapotrzebowanie na pracowników o konkretnych kwalifikacjach zawodowych. Na podstawie analizy zmian struktury wykształcenia mieszkańców województwa dokonanej w niniejszym rozdziale można stwierdzić, że mimo, iż posiadane wykształcenie nadal do końca nie wpisuje się w potrzeby pracodawców to jednak występują pozytywne tendencje w zakresie zmiany poziomu wykształcenia. Przeprowadzona analiza pozwala stwierdzić, że spada odsetek osób z wykształceniem ogólnokształcącym, a także gimnazjalnym, podstawowym i niższym, na rzecz wykształcenia zawodowego (zarówno zasadniczego jak i średniego) oraz wyższego. ZMIANY W ZAKRESIE POZIOMU WYKSZTAŁCENIA OSÓB DOROSŁYCH W WOJEWODZTWIE Jak wynika z przeprowadzonej w niniejszym rozdziale analizy poziomu wykształcenia mieszkańców województwa, aktualny poziom wykształcenia nie do końca odpowiada potrzebom rynku pracy. W związku z tym konieczne jest określenie tendencji w zakresie zmiany wykształcenia osób dorosłych. Tendencje te były możliwe do zdiagnozowania dzięki połączeniu takich metod badawczych jak analiza dokumentów, model zmienności wskaźnikowej oraz ankieta internetowa. Podstawowym trendem w zakresie zmiany wykształcenia osób dorosłych jest tendencja do podnoszenia własnych kwalifikacji. Na podstawie analizy struktury wykształcenia stwierdzono już, że część mieszkańców województwa podlaskiego jest skłonna do podnoszenia własnych kwalifikacji. Zauważono także, że zmiany struktury wykształcenia polegające na jego podnoszeniu postępują ciągle, choć w sposób powolny. Potwierdzeniem wspomnianej tendencji są odpowiedzi udzielone przez respondentów badania CATI na temat wpływu wykształcenia na sytuację zawodową. Tabela 3: Wpływ zdobycia nowych kwalifikacji na wzrost szans na posiadanie lepszej pracy w opinii respondentów Czy w Pana(i) przypadku zdobywanie nowych kwalifikacji zwiększa szansę na posiadanie lepszej pracy? Liczba odpowiedzi (N = 318) Odsetek odpowiedzi Tak ,4% Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie badania CATI Badając tendencje w zakresie wykształcenia osób dorosłych uwzględniono także opinie przedstawicieli placówek kształcenia ustawicznego uczestniczących w badaniu internetowym. Respondenci badania w większości nie zauważali zmian w zakresie zainteresowania osób dorosłych kierunkami kształcenia, jakie oferują osobom dorosłym. Jedynie 29,03% z nich zauważa wzrost zainteresowania dorosłych proponowanym kształceniem, natomiast 16,13% respondentów dostrzegło spadek zainteresowania ofertą przygotowaną dla osób dorosłych. Analizując wyniki badania ankietowego należy jednak pamiętać o niskim poziomie responsywności, zatem braku reprezentatywności prezentowanych wyników.

32 32 z 100 Tabela 4: Tendencje w zakresie zainteresowania osób dorosłych ofertą kształcenia w opinii respondentów Jakie zauważają Państwo tendencje w zakresie zainteresowania osób dorosłych ofertą Państwa placówki? Liczba odpowiedzi (N=31) Odsetek odpowiedzi Zainteresowanie ofertą wzrasta 9 29,03% Zainteresowanie naszą ofertą od kilku lat kształtuje się na podobnym poziomie Zainteresowanie pewnymi kierunkami rośnie, a innymi spada 13 41,94% 4 12,90% Zainteresowanie naszą ofertą spada 5 16,13% suma % Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie badania CAWI Z informacji uzyskanych od przedstawicieli placówek kształcących osoby dorosłe wynika także, że większość szkolonych przez nie osób decyduje się na podejmowanie kształcenia w formie zaocznej (kształcenie to jest preferowane w 58,06% placówek). W ramach niniejszego badania zdiagnozowano tendencje w zakresie zainteresowania poszczególnymi kierunkami kształcenia. Analizie poddano publiczne szkoły dla dorosłych wyszczególnione w zestawieniu dostępnym na stronie internetowej Kuratorium Oświaty w Białymstoku. W ciągu ostatnich lat tendencje w tym zakresie uległy znaczącym zmianom. Zaobserwowano stały wzrost osób kształconych w takich kierunkach jak: technik bezpieczeństwa i higieny pracy, technik masażysta oraz technik usług kosmetycznych. Spadek ofert kształcenia w największej mierze dotyczy takich kierunków jak: technik informatyk oraz technik mechanik. Szczegółowe tendencje w stosunku do poszczególnych zawodów zostaną przedstawione w dalszej części raportu. CZYNIKI WARUNKUJĄCE ZMIANY W ZAKRESIE POZIOMU WYKSZTAŁCENIA DOROSŁYCH MIESZKAŃCÓW WOJEWODZTWA Jednym z czynników, który miał wpływ na zmiany zachodzące w tendencjach wykształcenia osób dorosłych w województwie, był ten sam czynnik, który w pewnej mierze powoduje zmiany w strukturze wykształcenia osób dorosłych zapisy Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego do 2020 roku. Zgodnie z zapisanymi w Strategii tendencjami przewiduje się wzrost oferty edukacyjnej w szkołach kształcących na poziomie ponadgimnazjalnym z uwzględnieniem konieczności umożliwienia przekwalifikowania się mieszkańcom województwa. Nieodzowne jest także stworzenie spójnego systemu kształcenia ustawicznego i dostosowanie go m.in. do potrzeb nowoczesnego rolnictwa. II priorytet Strategii, Infrastruktura społeczna, również zakłada wprowadzanie zmian w zakresie tendencji wykształcenia osób dorosłych. Działanie 4, Rozwój szkolnictwa, przygotowane w ramach II priorytetu Strategii, zakłada rozwój szkolnictwa zawodowego, wspieranie form kształcenia ustawicznego dorosłych czy dostosowanie kierunków kształcenia w szkołach ponadgimnazjalnych do procesów zachodzących w sferze społeczno-gospodarczej, głównie do potrzeb rynku pracy. Spełnianie

33 33 z 100 ostatniego z wymienionych zapisów daje się zauważyć na terenie województwa jak zobrazowano na przedstawionych powyżej wykresach, najwięcej osób dorosłych kształconych jest corocznie w szkołach publicznych w ramach zawodów należących do grup Technicy i inny średni personel oraz Pracownicy usług i sprzedawcy. Grupy te stanowią jednocześnie grupy pracowników najbardziej poszukiwane na regionalnym rynku pracy. Kolejnym czynnikiem wpływającym na tendencje w zakresie wykształcenia jest motywacja osób dorosłych do zmiany swego wykształcenia. Większość z tych osób, legitymując się posiadanym wykształceniem, nie jest w stanie zapewnić sobie pracy, która zaspokoiłaby ich potrzeby. Co więcej, mieszkańcy województwa podlaskiego zapytani zostali o czynniki decydujące ich zdaniem o wzroście szans na posiadanie lepszej pracy. 97 osób (a więc 50% respondentów) stwierdziło, że czynnikiem zwiększającym szansę na posiadanie lepszej pracy lub uzyskanie awansu jest zwiększenie kompetencji. Tabela 5: Czynniki wpływające na wzrost szans na posiadanie lepszej pracy Z czym Pana(i) zdaniem związany jest wzrost szans na posiadanie lepszej pracy dzięki podnoszeniu kompetencji? Liczba odpowiedzi (N = 194/1 N= 138/2i3) Odsetek odpowiedzi 1. Zwiększanie kompetencji gwarantuje awans 97 50% 2. W regionie jest zapotrzebowanie na ludzi dobrze wykształconych 3. Zwiększają się możliwości odnośnie wykonywanego zawodu 48 34,78% 62 44,93% Źródło: Opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CATI Wnioski wysunięte na podstawie analizy motywów, jakimi kierują się osoby dorosłe, potwierdzają dane pochodzące z internetowego badania CAWI. Interpretacja wyników tego badania powinna jednak pozostać na znacznym poziomie ogólności z uwagi na niski odsetek (ok. 11%) placówek kształcących osoby dorosłe, które zgodziły się wziąć udział w badaniu. Tabela 6 Motywy, jakimi kierują się osoby dorosłe przy wyborze kierunku kształcenia/szkolenia Jakimi motywami kierują się osoby dorosłe przy wyborze kierunku kształcenia/szkolenia? Liczba odpowiedzi (N=31) Odsetek odpowiedzi Koniecznośd dostosowania swoich kwalifikacji do potrzeb pracodawcy Chęd podniesienia swoich kwalifikacji/uzupełnienia kwalifikacji 18 24,00% 21 28,00%

34 34 z 100 Chęd przekwalifikowania się 5 6,67% Chęd zdobycia wykształcenia/kwalifikacji na które istnieje zapotrzebowanie na rynku pracy Świadomośd konieczności uzupełniania doświadczenia i podnoszenia kwalifikacji 15 20,00% 15 20,00% Inne 1 1,33% Źródło: Opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania CAWI Wyniki badania wskazują, iż najwięcej osób, które decydują się na zmianę poziomu wykształcenia, chce podnieść swoje kwalifikacje (28%). Mieszkańcy województwa podlaskiego podejmują dalsze kształcenie także z powodu chęci zdobycia kwalifikacji/wykształcenia, które jest poszukiwane na regionalnym rynku pracy bądź wymagane przez pracodawcę, u którego pracują. Część wreszcie osób dorosłych decyduje się na podjęcie kształcenia, aby przekwalifikować się. Ostatnim czynnikiem, który warto wymienić są potrzeby i wymagania rynku pracy. Zawodami najczęściej poszukiwanymi na podlaskim rynku pracy są zawody należące do grup robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, technicy i inny średni personel oraz pracownicy usług i sprzedawcy. W ramach dwóch spośród wymienionych grup, tj. technicy i inny średni personel, oraz pracownicy usług i sprzedawcy, corocznie kształconych jest najwięcej osób w publicznych szkołach dla dorosłych. 3.2 Kształcenie ustawiczne w formach szkolnych i pozaszkolnych w województwie podlaskim Analiza systemu kształcenia ustawicznego w formach szkolnych i pozaszkolnych w województwie podlaskim przeprowadzona została w oparciu o inwentaryzację placówek kształcenia ustawicznego. Na tej podstawie opracowano m.in. model zmienności wskaźnikowej, który umożliwił przeprowadzenie analizy trendów zmian w zakresie kształcenia osób dorosłych w regionie. Przeprowadzone badania umożliwiły udzielenie odpowiedzi na następujące pytania badawcze: 1. Jaka jest oferta podmiotów prowadzących kształcenie ustawiczne dla osób dorosłych w województwie podlaskim? Czy oferta jest zgodna z oczekiwaniami społeczności? Czy jest dostosowana do potrzeb regionalnego/lokalnego rynku pracy, czy jest aktualizowana pod tym kątem? 2. Jeżeli tak, w jaki sposób i na podstawie jakich danych dokonywana jest aktualizacja? Jakie standardy wykorzystywane są w celu adaptacji oferty do potrzeb regionalnego/lokalnego rynku pracy? 3. Czy mieszkańcy województwa korzystają z oferty edukacyjnej innych województw? W jakim zakresie? Dlaczego? 4. Jakie czynniki wpływają na kierunki zmian oferty kształcenia ustawicznego w formach szkolnych i pozaszkolnych? 5. Jakie zmiany zachodziły w ofercie edukacyjnej ? Jakie zmiany są aktualnie planowane? 6. Czy oferta szkół dla dorosłych (w formach szkolnych i pozaszkolnych) dostosowana jest do branży istotnych z punktu widzenia rozwoju regionu, zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Podlaskiego do 2020 r. oraz Raportem pn.: Rozwój Struktur Klastrowych w Polsce Wschodniej 7. Czy realizacja programów dla dorosłych uwzględnia innowacyjne formy kształcenia ustawicznego, w tym formy e-learningu?

35 35 z Inwentaryzacja instytucji kształcenia ustawicznego oraz ich oferty edukacyjnej Zgodnie z wykazem szkół i placówek prowadzonym przez Kuratorium Oświaty w Białymstoku, w ramach kształcenia ustawicznego w 2010 roku na terenie województwa podlaskiego funkcjonowało 280 placówek, w których osoby dorosłe mogły uzupełnić swoje wykształcenie formalne, w tym: 6 zasadniczych szkół zawodowych dla dorosłych, 50 liceów dla dorosłych, 47 liceów uzupełniających dla dorosłych, 4 licea zaoczne dla dorosłych, 2 licea zaoczne uzupełniające dla dorosłych, 17 techników dla dorosłych, 29 techników uzupełniających dla dorosłych, 2 technika zaoczne dla dorosłych, 2 technika zaoczne uzupełniające dla dorosłych, 151 szkół policealnych, 8 Ośrodków Doskonalenia Nauczycieli, 19 Centrów Kształcenia Praktycznego, 7 Ośrodków Dokształcania i Doskonalenia Zawodowego, 13 Ośrodków Kształcenia Zawodowego, 6 placówek nauki języków obcych, 3 placówki nauki jazdy. Podział placówek ze względu na formę kształcenia przedstawia się następująco: 71 z 280 placówek to placówki publiczne, 143 niepubliczne o uprawnieniach szkoły publicznej, 15 niepubliczne bez uprawnień szkoły publicznej, 51 ma status placówki niepublicznej. Wykaz placówek prowadzących kształcenie ustawiczne w województwie podlaskim stanowi załącznik 1 do niniejszego raportu. OFERTA PODMIOTÓW PROWADZĄCYCH KSZTAŁCENIE USTAWICZNE W WOJEWÓDZTWIE Analiza oferty edukacyjno-szkoleniowej w województwie podlaskim przeprowadzona została w podziale na kształcenie zawodowe oraz kształcenie na poziomie ogólnym. Kształcenie zawodowe Szczegółowe dane na temat wszystkich kierunków kształcenia dostępnych w szkołach policealnych, zasadniczych szkołach zawodowych dla dorosłych oraz technikach wszystkich typów dla dorosłych zawarte zostały w poniższych tabelach.

36 36 z 100 Tabela 7 Oferta placówek oraz liczba miejsc na przestrzeni lat Lp Zawód asystent osoby niepełnosprawnej asystentka stomatologiczna betoniarz zbrojarz cieśla dekarz dietetyk florysta kelner kucharz masażysta monter instalacji i urządzeń sanitarnych monter izolacji budowlanych ogrodnik opiekun medyczny opiekun osoby starszej opiekun w domu pomocy społecznej opiekunka dziecięca opiekunka środowiskowa ortoptystka protetyk słuchu ratownik medyczny rolnik sprzedawca ślusarz technik administracji technik agrobiznesu technik architektury krajobrazu technik archiwista technik bhp technik budownictwa 2006/ / / / /

37 37 z technik cyfrowych procesów graficznych technik dentystyczny technik drogownictwa technik ekonomista technik elektronik technik elektroniki medycznej technik elektroradiolog technik elektryk technik farmaceutyczny technik geodeta technik handlowiec technik hodowca koni technik hotelarstwa technik informacji naukowej technik informatyk technik kucharz technik leśnik technik logistyk technik masażysta technik mechanik technik mechanik obsługi i naprawy pojazdów samochodowych technik mechanizacji rolnictwa technik mechatronik technik medyczny technik obsługi turystycznej technik ochrony fizycznej osób i mienia technik ochrony środowiska technik opiekun w domu pomocy społecznej technik organizacji reklamy technik organizacji usług gastronomicznych technik pojazdów samochodowych technik poligraf

38 38 z technik prac biurowych technik rachunkowości technik rolnik technik spedytor technik technologii drewna technik technologii odzieży technik technologii żywności technik transportu drogowego technik transportu kolejowego technik transportu samochodowego technik turystyki wiejskiej technik urządzeń audiowizualnych Technik usług pocztowych i telekomunikacyjnych technik usług fryzjerskich technik usług kosmetycznych technik żywienia i gospodarstwa domowego terapeuta zajęciowy zawód pomocniczy w pielęgniarstwie Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych z Kuratorium Oświaty w Białymstoku Powyższe dane pozwalają stwierdzić, że co roku najwięcej miejsc przygotowywano dla zawodów takich jak: technik rolnik, technik informatyk, technik bezpieczeństwa i higieny pracy, technik mechanik, technik masażysta, technik budownictwa, technik administracji. Najmniej miejsc przewidywano dla kształcenia w takich zawodach jak: dietetyk, kucharz, technik elektroradiolog, technik usług fryzjerskich. Pojawiły się kierunki, które w ofercie szkół wystąpiły tylko w jednym roku szkolnym, a następnie zaniechano ich dalszej realizacji. Do kierunków takich należą: betoniarz zbrojarz (uruchomiony w roku 2009/2010), opiekun osoby starszej (kierunek uruchomiony w roku 2009/2010), sprzedawca (również rok 2009/2010), technik elektroniki medycznej (rok szkolny 2006/2007), technik medyczny (także 2006/2007), technik opiekun w domu pomocy społecznej (rok szkolny 2007/2008), technik transportu drogowego (2010/2011 bez decyzji o kontynuacji), technik transportu kolejowego (2006/2007) oraz zawód pomocniczy w pielęgniarstwie (2007/2008). W latach 2009/2010, 2010/2011 oraz w ofercie przewidzianej na rok kolejny, 2011/2012, pojawiły się nowe kierunki kształcenia, na których uprzednio nie prowadzono nauki w szkołach publicznych województwa. Do zawodów takich należą: monter instalacji i urządzeń sanitarnych (rok szkolny

39 39 z /2011), technik cyfrowych procesów graficznych (rok szkolny 2009/2010), technik hodowca koni (2010/2011), technik transportu samochodowego (2011/2012). Zawodami, w których zaprzestano kształcenia w badanym okresie były następujące zawody: technik usług pocztowych i telekomunikacyjnych, technik technologii odzieży, technik poligraf, technik organizacji reklamy, technik mechanik obsługi i naprawy pojazdów samochodowych, technik leśnik, technik geodeta, technik elektronik, technik drogownictwa, technik archiwista, technik architektury krajobrazu, ślusarz, protetyk słuchu, ortoptystka, ogrodnik. Analizie poddano również udział poszczególnych grup zawodów w ofercie placówek kształcących osoby dorosłe. Dane pochodziły z roku szkolnego 2010/2011 i dotyczyły 50 publicznych placówek kształcenia dla dorosłych wymienionych w bazie Kuratorium Oświaty w Białymstoku. Największy odsetek to zawody zaliczone do grupy technicy nauk chemicznych, fizycznych i pokrewni. Kształcenie w zawodach wchodzących w skład tej grupy oferuje 70% placówek kształcenia, a przykładowymi zawodami są: technik elektryk, technik cyfrowych procesów graficznych, technik budownictwa czy technik mechanizacji rolnictwa. Drugą grupą zawodów, w której ofert nauki jest najwięcej są zawody zaliczone do grupy technicy nauk biologicznych, rolniczych i technologii żywności. Naukę w zawodach z tej grupy oferuje 64% placówek, a przykładowe zawody to: technik rolnik, technik technologii żywności czy technik leśnik. Na kolejnych miejscach znajdują się zawody zaliczane do następujących grup: Inny średni personel do spraw zdrowia oferowana przez 36% placówek, Technicy do spraw technologii teleinformatycznych i pomocy użytkownikom urządzeń teleinformatycznych oferowana przez 32% placówek, Średni personel do spraw finansowych i pracownicy administracyjni i sekretarze wyspecjalizowani - oferowane przez 20% placówek, Średni personel z dziedziny prawa, spraw społecznych i religii oferowana przez 18% placówek, Pośrednicy usług biznesowych oferowana przez 14% placówek, Pracownicy do spraw informowania klientów, fryzjerzy, kosmetyczki i pokrewni oraz pracownicy sprzedaży w sklepach oferowane przez 12 % placówek, Technicy medyczni i farmaceutyczni oferowana przez 10% placówek, Dietetycy i żywieniowcy, średni personel w zakresie działalności artystycznej, kulturalnej i kulinarnej oraz pracownicy opieki osobistej w ochronie zdrowia i pokrewni oferowane przez 8% placówek, Specjaliści ratownictwa medycznego, pracownicy do spraw finansowo-statystycznych oraz robotnicy budowlani robót wykończeniowych i pokrewni oferowane przez 6% placówek.

40 40 z 100 Najmniejszy udział w ofercie kształcenia oferowanej przez publiczne placówki kształcące osoby dorosłe dotyczy takich grup zawodów jak: Pracownicy obsługi biurowej, kucharze oraz pracownicy usług ochrony oferowane przez 4% placówek, Technicy telekomunikacji i urządzeń transmisyjnych, pozostali pracownicy obsługi biura, kelnerzy i barmani, gospodarze obiektów, rolnicy produkcji roślinnej oraz robotnicy budowlani robót stanu surowego i pokrewni oferowane przez 2% placówek. Kształcenie ogólne Poniżej zaprezentowano ofertę kształcenia w liceach, liceach uzupełniających, liceach zaocznych i liceach zaocznych uzupełniających. Większość tego typu szkół prowadziła kształcenie w zakresie ogólnokształcącym, wyznaczając jedynie przedmioty wiodące, rozszerzone. Zestawienie dotyczące tych przedmiotów w poszczególnych latach zawiera poniższa tabela. Tabela 8 Kierunki realizowane w kształceniu ogólnym na przestrzeni lat Przedmioty wiodące 2007/ 2008/ 2009/ 2010/ 2011/ j. polski, matematyka, geografia j. obcy, matematyka, biologia, geografia j. obcy, matematyka, fizyka i astronomia, geografia j. polski, matematyka j. polski, j. obcy, historia j. polski, j. obcy, matematyka geografia, matematyka geografia, WOS geografia, biologia j. polski, j. obcy, geografia, informatyka j. obcy, technologia informacyjna j. obcy, geografia j. polski, j. obcy j. polski, j. obcy, matematyka, historia historia, geografia, biologia WOS, matematyka WOS, matematyka, historia geografia, historia j. polski, matematyka, historia

41 41 z 100 j. obcy, matematyka, geografia, informatyka (dwa z tych czterech) geografia ogólny Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych Kuratorium Oświaty W ramach badania CATI zostały zdiagnozowane powody nieprzystępowania do matury przez mieszkańców województwa podlaskiego. Wśród badanych osób aż 67% nie posiada zdanej matury (64,46% respondentów nie podchodziło do matury, a 8 osobom nie udało się zdać egzaminu). Spośród tych respondentów jedynie 15% planuje podjąć próbę zdawania matury. Jest to niewielki odsetek, co ponownie potwierdza tezę niechęci osób o najniższym wykształceniu do jego uzupełniania. Osoby te twierdzą, że w regionie nie ma pracy, więc podnoszenie kwalifikacji zawodowych nie będzie miało wpływu na powodzenie na rynku pracy. Istnieją dwa główne powody nieposiadania matury przez znaczną część respondentów: Zakończenie nauki na poziomie niepozwalającym na przystąpienie do egzaminu dojrzałości (61% respondentów badania CATI), Zaniechanie podejścia do egzaminu (17,44% absolwentów o wykształceniu średnim zawodowym oraz 15,78% o wykształceniu średnim ogólnokształcącym). Głównymi powodami braku zainteresowania uzyskaniem wykształcenia maturalnego są: Brak czasu na naukę (30,67% respondentów), Trudność w nauczeniu się zadanego materiału (23,92%). Główną metodą wsparcia powinno być w pierwszej kolejności budowania świadomości znaczenia edukacji w powodzeniu na rynku pracy. Negatywne opinie odnośnie wpływu posiadanego wykształcenia na znalezienie pracy pochodzą bowiem głównie od osób o najniższym wykształceniu. Ponadto konieczne jest wspieranie osób chcących zdawać egzamin maturalny poprzez eliminowanie bariery braku czasu (np. zajęcia w formie zaocznej, pozyskiwanie pieniędzy na projekty uwzględniające opiekunkę na czas prowadzenia zajęć). Barierą wskazywaną przez respondentów była również obawa przed ponownym podjęciem nauki. Konieczne jest zatem organizowanie zajęć wstępnych, przygotowujących do podjęcia nauki. Głównym zadaniem tego typu spotkań byłoby przypomnienie materiału ze szkoły podstawowej (gimnazjalnej), ale również oswojenie osób z technikami uczenia się. DOSTOSOWANIE OFERTY DO POTRZEB RYNKU PRACY ORAZ AKTUALIZACJA OFERTY KSZTAŁCENIA Wyniki badania internetowego wśród placówek kształcenia ustawicznego wskazują, że najczęściej stosowaną metodą monitorowania zapotrzebowania na poszczególne kierunki, a tym samym punktem wyjścia do aktualizacji oferty są:

42 42 z 100 śledzenie zainteresowania realizowanymi już kierunkami (brak diagnozy potrzeb w zakresie nowych kierunków kształcenia), współpraca z pracodawcami monitorowanie badań i analiz prowadzonych przez WUP. Dane pozyskane poprzez ankietę internetową wskazują, że większość placówek aktualizowała ofertę na początku bieżącego roku szkolnego. Czynnikiem decydującym o zmianie oferty w opinii respondentów jest wspomniane wyżej zainteresowanie poszczególnymi kierunkami kształcenia wśród potencjalnych uczniów. Najmniej istotnym czynnikiem są zmiany zachodzące na rynku pracy oraz konieczność dostosowania oferty do wiodących branż regionu, istotnych z punktu widzenia rozwoju województwa 6. Powyższe wyniki potwierdzają wypowiedzi respondentów badania IDI i FGI, wskazujące, że głównym czynnikiem decydującym o kształcie oferty jest zainteresowanie potencjalnych uczniów. Placówki nie przeprowadzają natomiast badań rynku i analizy zapotrzebowania na konkretne zawody czego konsekwencją jest realizowanie przez lata tych samych kierunków kształcenia niedostosowanych do kluczowych branż gospodarki województwa wyznaczonych w Strategii Województwa Podlaskiego do roku 2020 oraz Raportu Rozwój Struktur Klastrowych w Polsce Wschodniej. Nieefektywne zmiany oferty edukacyjnej zarówno w formach szkolnych jaki i pozaszkolnych wynikają z barier napotykanych przez placówki na etapie podejmowania próby aktualizacji oferty. Najczęstszym czynnikiem, który hamuje rozwój oferty edukacyjnej jest obawa placówek przed brakiem zainteresowania nową ofertą. Barierę tę wskazało 26,42% badanych (14 wskazań). Drugim czynnikiem są finansowe koszty wprowadzania zmian w ofercie (20,75% - 11 wskazań). Te dwie wskazane bariery w ogromnym stopniu korespondują ze sobą posiadanie ograniczonych środków finansowych, które mogą zostać przeznaczone na modernizację oferty lub inne cele spotęgowały obawę o brak zainteresowania nowymi kierunkami. W konsekwencji środki przeznaczane są częściej i chętniej na cele gwarantujące zyski. Jako, że znaczący odsetek placówek funkcjonujących w regionie to szkoły niepubliczne nie dziwi fakt, że decydują się na kształcenie w kierunkach sprawdzonych, cieszących się popularnością choć niekoniecznie dostosowanych do potrzeb rynku pracy czy też kluczowych dla rozwoju województwa branż gospodarki. Analiza realizowanych przez placówki kształcenia ustawicznego kierunków kształcenia pod kątem dopasowania do potrzeb rynku pracy oraz strategicznych dla rozwoju województwa branż pozwala stwierdzić, że kierunki kształcenia nie do końca są zgodne z tymi potrzebami. Ponadto placówki nie dokonują aktualizacji oferty pod tym kątem, a także nie wprowadzają innowacyjnych form kształcenia, co skutkuje niskim wzrostem jakości oferty placówek kształcących osoby dorosłe w regionie. 6 Tabele wynikowe CAWI, tabele 10-12

43 43 z Trendy zmian kształcenia ustawicznego na przestrzeni lat W celu zmierzenia trendów zmian zachodzących w ramach kształcenia ustawicznego w województwie wykorzystano model regresji liniowej. Regresja liniowa jest metodą statystyczną, dzięki której możliwe jest stwierdzenie, a następnie zbadanie związku pomiędzy wartościami danych. Model ten wybrany został z uwagi na krótki okres czasu, z jakiego pochodzą dane historyczne oraz przejrzystość przy interpretacji uzyskanych danych. Wykorzystano go do przeprowadzenia analizy trendów w następujących zakresach: Zmiany liczby publicznych placówek kształcenia oraz ilości miejsc przygotowanych dla potencjalnych uczniów, Zmiany w zakresie oferowanych kierunków kształcenia, Zmiany liczby osób kształcących się oraz absolwentów. TRENDY ZMIAN W ZAKRESIE LICZBY PUBLICZNYCH PLACÓWEK KSZTAŁCENIA ORAZ LICZBY MIEJSC PRZYGOTOWANYCH DLA OSÓB CHCĄCYCH ROZPOCZĄĆ I/LUB KONTYNUOWAĆ NAUKĘ W PLACÓWKACH KSZTAŁCENIA USTAWICZNEGO W celu przeprowadzenia analizy trendów kształcenia, zarówno w ramach poszczególnych zawodów (w których kształcenie oferowane jest przez zasadnicze szkoły zawodowe, technika dla dorosłych oraz szkoły policealne) jak i kształcenia w liceach ogólnokształcących, konieczne jest zaprezentowanie liczby placówek publicznych oraz szkół działających w ramach tych placówek. Prognozy uzyskane na podstawie wykorzystanego modelu zaprezentowano dla dwóch kolejnych okresów, tj. lat 2012/2013 i 2013/2014 (rok 2011/2012 nie był w tym przypadku brany pod uwagę, gdyż dane dla tego okresu są danymi rzeczywistymi, określonymi już przez poszczególne szkoły). Krótki okres prognozy wynika ze wspomnianego już faktu posiadania danych historycznych dla jedynie pięciu okresów kształcenia czterech, które należą do danych historycznych oraz jednego stanowiącego ofertę szkół na kolejny rok szkolny. Drugim powodem niewydłużania okresu prognozy jest dbałość o uzyskanie jak najwyższego stopnia prawdopodobieństwa prezentowanych przewidywań. Pomimo wymienionych założeń, które w znaczny sposób zwiększają stopień prawdopodobieństwa prezentowanych prognoz, należy pamiętać, że istnieje wiele czynników zewnętrznych takich jak zmiany demograficzne, migracje, nagłe zmiany tendencji kształtujących się na rynku pracy - działających w otoczeniu szkół (zarówno bliższym jak i dalszym), które mogą mieć kluczowy wpływ na liczbę placówek w przyszłości, a które ze względu na ich mnogość i niepewność wystąpienia nie mogą zostać wzięte pod uwagę przy tworzeniu modelu. Ogólna liczba placówek oraz ilość szkół poszczególnych typów dla lat 2006/ /2011 jak i oferta dla roku 2011/2012 pochodzi z danych rzeczywistych zamieszczonych na stronie internetowej Kuratorium Oświaty w Białymstoku. Pozostałe natomiast dane są prognozą dla poszczególnych lat 7. 7 Zgodnie ze współczynnikiem dopasowania R 2, większość prognoz charakteryzuje się zadowalającym stopniem dopasowania i pozwala na wyciąganie wniosków na temat liczby placówek i poszczególnych typów szkół w przyszłości. Jedynie trend dla liczby liceów ogólnokształcących nie charakteryzuje się poziomem współczynnika R 2 na tyle wysokim, aby uznać go za zadowalający przy tworzeniu wysoce wiarygodnych prognoz.

44 44 z 100 Wykres 10 Trend liczby placówek kształcących osoby dorosłe ogółem Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych Kuratorium Oświaty Wykres 11 Trend liczby placówek kształcących osoby dorosłe z uwzględnieniem typów szkół Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych Kuratorium Oświaty Jak wynika z danych zaprezentowanych na wykresach, liczba publicznych placówek kształcących osoby dorosłe systematycznie spada. Zgodnie z przewidywaniami, trend ten utrzyma się nadal

45 45 z 100 w kolejnych latach. W roku szkolnym 2011/2012 placówek takich będzie 49, natomiast prawdopodobnie w latach kolejnych ich ilość spadnie do 43 w roku szkolnym 2012/2013 i 39 w roku 2013/2014. Trend w odniesieniu do poszczególnych typów szkół kształtował się będzie następująco: Liczba szkół policealnych w roku szkolnym 2012/2013 wyniesie 30 placówek, natomiast w roku 2013/2014 spadnie do 27, Liczba techników (w tym techników uzupełniających i techników zaocznych) wyniesie w roku 2012/ placówki, natomiast w roku szkolnym 2013/2014 już tylko 21 placówek, Liczba liceów (w tym liceów uzupełniających, zaocznych i zaocznych uzupełniających) oraz zasadniczych szkół zawodowych w kolejnych latach będzie prawdopodobnie utrzymywać się na stałym poziomie. Przewiduje się, że w latach 2012/2013 i 2013/2014 liczba liceów wyniesie po 25 szkół, natomiast ilość zasadniczych szkół zawodowych utrzymywać się będzie nadal na poziomie z roku 2010/2011 tj. jednej szkoły. W dalszej części analizy dokonano rozdzielenia danych dotyczących szkół licealnych oraz pozostałych typów szkół. Rozdzielenie to jest konieczne z uwagi na różnice w typach kształcenia: zdobywanie konkretnego zawodu (szkoły policealne, technika, szkoły zawodowe) lub kształcenia na poziomie ogólnym (licea). Trendy kształcenia na poziomie ogólnym Tendencje pojawiające się w kształceniu w ramach liceów wszystkich typów oraz prognozy w tym zakresie przedstawia poniższy wykres. Do analizy trendu kształcenia posłużono się liczbą miejsc przeznaczonych dla uczniów kształconych w poszczególnych typach i trybach szkół licealnych. Przeprowadzona analiza pozwala stwierdzić, że wzrost liczby miejsc oferowanych przez szkoły następuje jedynie w ramach kształcenia w liceach ogólnokształcących stacjonarnych dla dorosłych. Pozostałe typy szkół licealnych, tj. licea uzupełniające, zaoczne i uzupełniające zaoczne odznaczają się spadkiem liczby oferowanych miejsc. W kolejnych latach (2011/2012, 2012/2013 i 2013/2014) prognozuje się dalszy spadek liczby uczniów kształconych w tych szkołach. Ciekawa w kontekście przedstawionych wyników wydaje się sytuacja w liceach uzupełniających, gdzie pomimo stałego spadku uczniów, podjęto decyzję o zwiększeniu ilości miejsc w roku szkolnym 2011/2012 w tego typu placówkach o Dane dotyczące zmian w zakresie liczby miejsc w liceach ogólnokształcących prezentuje wykres. 8 Oferta kształcenia osób dorosłych na rok szkolny 2011/2012, Kuratorium Oświaty w Białymstoku.

46 46 z 100 Wykres 12 Trend liczby miejsc w liceach ogólnokształcących Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych Kuratorium Oświaty Wnioskowanie na podstawie wykresu modelu regresji liniowej pozwala przewidywać ilości miejsc przeznaczanych dla osób kształconych w poszczególnych latach. W roku szkolnym 2012/2013 przewiduje się kształcenie: 614 osób w ramach liceów ogólnokształcących dla dorosłych, 599 w ramach liceów ogólnokształcących uzupełniających, 42 w ramach liceów zaocznych, 61 w liceach zaocznych uzupełniających. W roku szkolnym 2013/2014 przewiduje się spadek wspomnianych powyżej liczb uczniów w szkołach licealnych (poza liceami dla dorosłych, gdzie liczba uczniów wzrośnie do 639): w liceach uzupełniających liczba osób uczących się wyniesie 578, w liceach zaocznych będzie ona prawdopodobnie równa 26, w liceach zaocznych uzupełniających wyniesie 54.

47 47 z 100 Trendy kształcenia w szkołach zawodowych Trend liczby miejsc oferowanych w szkołach policealnych, technikach i zasadniczych szkołach zawodowych prezentuje poniższy wykres. Wykres 13 Trend liczby miejsc oferowanych w szkołach policealnych, technikach i zasadniczych szkołach zawodowych Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. Przyjmując założenia analogiczne jak w przypadku trendów dotyczących kształcenia ogólnego, przewiduje się następujące ilości miejsc w szkołach kształcących osoby dorosłe w roku 2012/2013: szkoły policealne przygotują 4075 miejsc dla osób pragnących podjąć naukę, w technikach 1495 miejsc, w zasadniczej szkole zawodowej jedynie 23. W roku szkolnym 2013/2014 szkoły policealne przygotują 3921 miejsc dla potencjalnych uczniów, technika zapewnią 1470 takich miejsc, a w zasadniczej szkole zawodowej liczba miejsc może spaść nawet do 10. TRENDY ZMIAN W ZAKRESIE OFERTY KSZTAŁCENIA W ciągu pięciu lat (tj. od roku szkolnego 2006/2007), które objęte zostały badaniem, na terenie województwa podlaskiego kształcono w 80 różnych zawodach. Jednakże tylko w 37 spośród tych zawodów kształcenie przebiega nieprzerwanie od roku 2006/2007 i będzie kontynuowane w kolejnym roku 2011/2012. Kształcenie w pozostałych zawodach a więc w zdecydowanej ich większości trwało zazwyczaj przez okres ok. 2-3 lat, a następnie zostało zaniechane. W ich miejsce wprowadzano

48 48 z 100 kształcenie w zawodach nowych, co świadczy o zmieniającym się zainteresowaniu osób kształconych oraz elastyczności szkół policealnych, techników, liceów czy szkół zawodowych na zmiany zachodzące na lokalnym rynku edukacji i pracy. Kilkanaście było także kierunków, które wystąpiły w ofercie kształcenia jeden raz wprowadzano je w jednym tylko roku szkolnym, a następnie już nie kontynuowano. Analiza trendów zmian oferty kształcenia ustawicznego objęła kierunki, na których kształcenie realizowane było przez wszystkie lata objęte badaniem. Wśród 37 zawodów, w których, w badanym okresie, kształcenie przebiega nieprzerwanie udział słuchaczy utrzymuje tendencję rosnącą jedynie w 3 spośród nich. Stała liczba osób uczących się utrzymuje się przy 7 spośród 37 zawodów, a na 2 notowany jest stały spadek słuchaczy. Pozostałe zawody, w których regularnie kształcą się osoby dorosłe 25 wykazuje się dużą zmiennością, a liczba słuchaczy nie charakteryzuje się żadną utrzymującą się przez dłuższy okres czasu tendencją. Trendy utrzymujące się na kierunkach, na których liczba miejsc systematycznie wzrasta lub maleje, zaprezentowano na poniższym wykresie. Wykres 14 Trend utrzymujący się w kształceniu w zawodach, w których liczba uczących się systematycznie wzrasta Źródło: Opracowane przez Collect Consulting na podstawie danych Kuratorium Oświaty Zgodnie z założeniami przyjętymi przy analizie modeli regresji liniowej, prognozy uzyskane dla kierunków, na których liczba miejsc systematycznie wzrasta, posiadają bardzo wysokie prawdopodobieństwo. Przewiduje się, że ilość oferowanych miejsc kształcenia w zawodzie technik bezpieczeństwa i higieny pracy wzrośnie w roku szkolnym 2012/2013 do 309, a w roku szkolnym 2013/2014 do 346 miejsc. W zawodzie technik masażysta wzrost ten będzie nieco mniejszy - w roku szkolnym 2012/2013 kształcone w zawodzie będą 232 osoby, a w roku 2013/2014 osób takich będzie prawdopodobnie 256. Wreszcie wzrost następował będzie także w zawodzie technik usług

49 49 z 100 kosmetycznych. W tym przypadku w roku 2012/2013 wyniesie 149 osób, a w roku 2013/2014 kształcone będą 172 osoby. Wzrost liczby osób kształconych w roku 2011/2012, w porównaniu do roku 2010/2011, nastąpi także na innych kierunkach, tj. opiekunka dziecięca (wzrost o 120 osób), rolnik (wzrost o 35 osób), technik elektryk (wzrost o 60 osób), technik farmaceutyczny (wzrost o 6 osób), technik pojazdów samochodowych (wzrost o 15 osób), technik prac biurowych (wzrost o 30 osób), technik technologii drewna (wzrost o 2 osoby), technik usług fryzjerskich (wzrost o 27 osób), technik żywienia i gospodarstwa domowego (wzrost o 10 osób). Kształcenie w tych zawodach nie zostało jednak ujęte na wykresie, gdyż jest to wzrost liczby osób kształconych zauważalny jedynie dla dwóch ostatnich lat, z których pochodzą dane historyczne. W okresach poprzednich (2006/ /2010) liczba miejsc oferowanych osobom dorosłym na tych kierunkach znacznie się od siebie różniła, notując równie często co wzrosty, spadki liczby osób kształconych. Wykres 15 Trend utrzymujący się w kształceniu w zawodach, w których liczba osób kształconych systematycznie spada Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych Kuratorium Oświaty Prognozy dotyczące kształcenia na kierunkach, na których liczba uczniów spada odznaczają się bardzo wysokim stopniem prawdopodobieństwa (dla obydwu kierunków przekracza on 95%). Pozwala to na wiarygodne określenie liczby miejsc, które zostaną uruchomione w ramach tych kierunków w następnych latach. Dla roku 2012/2013 liczba osób kształconych wyniesie: w zawodzie technik informatyk 312 osób, w zawodzie technik mechanik 232 osoby. W roku 2013/2014 liczby te wyniosą: dla zawodu technik informatyk 216 osób, a dla zawodu technik mechanik 188 osób. Tak jak w przypadku kształcenia w zawodach, w których liczba osób systematycznie wzrasta, tak i w przypadku zawodów notujących stały spadek liczby uczniów występują zawody, w których spada liczba osób kształconych pomiędzy rokiem 2010/2011 a 2011/2012. Do zawodów takich należą: asystent osoby niepełnosprawnej, asystentka stomatologiczna, kucharz, opiekunka środowiskowa,

50 50 z 100 ratownik medyczny, technik administracji, technik agrobiznesu, technik ekonomista, technik handlowiec, technik hotelarstwa, technik logistyk, technik mechatronik, technik obsługi turystycznej, technik ochrony fizycznej osób i mienia, technik organizacji usług gastronomicznych, technik rachunkowości, technik rolnik, technik technologii żywności oraz terapeuta zajęciowy. Podobnie jednak jak w przypadku zawodów, w których liczba miejsc dla osób kształconych zwiększa się, tak i w tym przypadku omawiany spadek dotyczy jedynie dwóch ostatnich lat. W poprzednich okresach kształcenia w omawianych zawodach prezentowało zarówno tendencje do spadku liczby osób kształconych, jak i wzrostu ilości takich osób. Ogólny trend liczby zawodów i specjalności (z uwzględnieniem typów szkół), w których kształcone są osoby dorosłe, prezentuje poniższy wykres. Wykres 16 Trendy liczby kierunków Źródło: Opracowane przez Collect Consulting na podstawie danych Kuratorium Oświaty Z wykresu modelu regresji liniowej wynika, iż prawdopodobnie liczba kierunków w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe będzie utrzymywała się na stałym poziomie w obrębie 60 różnych kierunków oferowanych w ciągu roku. W roku 2012/2013 ofert takich będzie prawdopodobnie 63, a w roku szkolnym 2013/ Z kolei w liceach liczba ofert prawdopodobnie wzrośnie i będzie utrzymywać się w obrębie 30 ofert. Jako odrębne oferty brane są tu przy tym pod uwagę oferty kształcenia z różnymi przedmiotami rozszerzonymi. Podkreślenia wymaga jednakże, że prognoza przewidywana dla szkół prowadzących kształcenie zawodowe (technika, zasadnicze szkoły zawodowe i szkoły policealne) nie posiada wysokiego poziomu wskaźnika dopasowania R 2 w związku z czym nie może zostać potraktowana jako prognoza o wysokim stopniu prawdopodobieństwa.

51 51 z 100 TRENDY ZMIAN W ZAKRESIE OSÓB KSZTAŁĄCYCH SIĘ I ABSOLWENTÓW Ostatnim analizowanym za pomocą modelu zmienności wskaźnikowej elementem były trendy zmian zachodzące wśród liczby osób dorosłych, które podjęły i ukończyły naukę w placówkach kształcenia ustawicznego oraz podeszły do egzaminu maturalnego. Analiza danych dotyczących absolwentów stanowi porównanie liczby osób, które ukończyły naukę w szkołach publicznych ze szkołami niepublicznymi. Na początku jednak zaprezentowano dane dotyczące osób zdających egzamin maturalny w latach 2006/2007 i 2007/2008 (ograniczenie danych do tych dwóch lat wynika z braku wiarygodnych danych dla lat poprzednich oraz kolejnych). W roku szkolnym 2006/2007 do matury przystąpiło 595 osób dorosłych. Natomiast w roku 2007/ osób, czyli o 40% mniej niż w roku ubiegłym. Zmianie nie uległy natomiast zdawane podczas egzaminu maturalnego przedmioty, zainteresowanie którymi można przeanalizować w oparciu o poniższy wykres. Wykres 17 Odsetek osób dorosłych przystępujących do matury w latach 2006/2007 oraz 2007/2008 z uwzględnieniem zdawanych przedmiotów Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych Kuratorium Oświaty W obydwu badanych latach najwięcej osób co oczywiste i wynika z obowiązkowego charakteru matury z języka ojczystego - przystąpiło do egzaminu maturalnego z języka polskiego. W roku 2006/2007 na zdawanie egzaminu z tego przedmiotu zdecydowało się 97,98% zdających, natomiast w roku 2007/2008 język polski zdawało 98,61% absolwentów. Drugim przedmiotem cieszącym się największym zainteresowaniem okazała się matematyka. Egzamin z tego przedmiotu w roku 2006/2007 zdawało 48,24% przystępujących do egzaminu, a w roku 2007/ ,83% zdających. Najmniejszym natomiast zainteresowaniem cieszyły się języki obce tj. język niemiecki, angielski i włoski. W obydwu badanych latach zdecydowaną na zdawanie matury

52 52 z 100 z tych języków okazywała się być 1 osoba. Roczny okres różnicy pomiędzy badanymi sesjami letnimi wystarczył także, aby zainteresowanie zdawaniem na egzaminie maturalnym biologii spadło o ponad 7%. W największym stopniu wzrosło natomiast zainteresowanie zdawaniem matury z języka rosyjskiego o 4,5%. Dostępne dane pozwalają na określenie zdawalności egzaminu maturalnego w roku Zdawalność kształtowała się na bardzo wysokim poziomie. W ramach każdego przedmiotu przekracza 90%. Szczegółowe dane zawarte zostały w poniższej tabeli. Analizując zawarte w niej dane należy jednak pamiętać, że wymienione odsetki nie sumują się do 100%, ponieważ każda z osób zdawała więcej niż jeden przedmiot. Liczba wszystkich zdających maturę wyniosła 595 osób. Tabela 9 Poziom zdawalności egzaminu maturalnego Język polski Matematyka Histori a Geografia Biologia Język angielski Język niemiecki Język rosyjski Liczba osób dorosłych, które przystąpiły do egzaminu Liczba osób, które egzamin zdały Odsetek osób, które egzamin zdały ,5% 98,3% 96,8% 92,7% 100% 100% 100% 97,6% Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych Kuratorium Oświaty Liczba absolwentów szkół kształcących osoby dorosłe w poszczególnych latach wykazuje trend wzrostowy. Trend ten zaprezentowany został na poniższym wykresie. Wykres 18 Trend zmian liczby absolwentów szkół publicznych i niepublicznych ogółem Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych Kuratorium Oświaty

53 53 z 100 Przewiduje się również, że więcej osób zostanie wykształconych w szkołach niepublicznych niż w szkołach publicznych (tak jak ma to miejsce obecnie). Trend ten prezentuje wykres 19. Wykres 19 Trend zmian liczby absolwentów szkół publicznych i niepublicznych Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych Kuratorium Oświaty Badaniu w ramach modelu zmienności wskaźnikowej poddano także oddzielnie liczbę absolwentów w poszczególnych latach wraz z wartością prognozowaną dla szkół policealnych i liceów ogólnokształcących. Analizie nie poddano wartości dla zasadniczych szkół zawodowych, ponieważ w tym zakresie wyznaczenie trendu nie jest możliwe posiadane dane pochodzą jedynie z lat 2005, 2006 i Również niemożliwe jest porównanie danych dotyczących absolwentów techników dane dla każdego z poszczególnych roczników różnią się między sobą raz są to dane dla techników na podbudowie 8-klasowej szkoły podstawowej, raz dla techników na podbudowie szkoły zasadniczej, a raz po prostu dla techników bez wyszczególnienia jakie technika analizowano. Kolejne dwa wykresy prezentują dane dla szkół policealnych ogółem oraz w podziale na placówki publiczne i niepubliczne.

54 54 z 100 Wykres 20 Liczba absolwentów szkół policealnych ogółem Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych Kuratorium Oświaty Wykres 21 Liczba absolwentów szkół policealnych w podziale na placówki publiczne i niepubliczne Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych Kuratorium Oświaty

55 55 z 100 Liczba absolwentów szkół policealnych wykazuje stałą tendencję wzrostową. Wniosek taki może w pierwszym momencie zastanawiać zwłaszcza w stosunku do szkół publicznych, w których liczba miejsc stale maleje ale staje się bardziej oczywisty, gdy weźmie się pod uwagę, iż absolwenci ci zaczynali kształcenie minimum rok, dwa przed rokiem podanym jako rok zakończenia kształcenia. Co więcej, pomimo malejącej ilości miejsc oferowanych w szkołach policealnych, ich ilość i tak znacznie przewyższa liczbę absolwentów, którzy prawdopodobnie zdecydują się zakończyć kształcenie w tych szkołach. Ponieważ, pomimo założeń, dotyczących otoczenia badanego elementu, które przyjmowane są dla całego modelu zmienności wskaźnikowej, współczynnik dopasowania R 2 utrzymuje się na poziomie bliskim lub przewyższającym 50%, prognozy dla kolejnych lat można uznać za wysoce prawdopodobne. Przewiduje się, że liczba absolwentów szkół publicznych w 2011 roku wyniesie 1123 osoby, w 2012 roku będą to 1203 osoby, a w roku osoby. W szkołach niepublicznych w 2011 roku naukę zakończy 1619 osób, w osoby, a w roku osób. Analogicznej analizie poddano trendy w zakresie zmian liczby absolwentów liceów ogólnokształcących. Podobnie jak powyżej, w pierwszej kolejności zaprezentowano dane dla liceów ogólnokształcących ogółem, a następnie dokonano podziału na placówki publiczne i niepubliczne. Wykres 22 Liczba absolwentów liceów ogólnokształcących ogółem Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych Kuratorium Oświaty

56 56 z 100 Wykres 23 Liczba absolwentów liceów ogólnokształcących w podziale na szkoły publiczne i niepubliczne Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie danych Kuratorium Oświaty Liczba absolwentów liceów ogólnokształcących wykazuje tendencje rosnące z tym, że w szkołach niepublicznych wzrost ten jest lepiej zauważalny niż w szkołach publicznych. Co więcej, prognoza dla szkół niepublicznych wydaje się być pewniejszą współczynnik dopasowania R 2 wynosi w tym przypadku 74,67%. Dla szkół publicznych nie jest on tak wysoki i nie może zostać potraktowane jako prognoza wysoce wiarygodna. Przewidywane liczby dotyczące absolwentów w poszczególnych rocznikach są następujące: dla szkół niepublicznych liczba absolwentów w roku 2011 prawdopodobnie wyniesie 1619 osób, w roku 2012 będzie to 1682 osoby, a w roku osób. Dla szkół publicznych z kolei przewidywana liczba absolwentów na rok 2011 wynosi 1123 osoby, w roku 2012 będzie takich osób 1203, a w Zainteresowanie mieszkańców Podlasia kształceniem ustawicznym Badanie potrzeb mieszkańców województwa podlaskiego zrealizowano na próbie 318 respondentów. Zgodnie z metodologią badawczą zastosowano kwotowo-losowy dobór próby. Na etapie konstruowania próby szczególną uwagę zwrócono na płeć i miejsce zamieszkania respondentów. Położono nacisk na mieszkańców gmin wiejskich, w związku z czym nadano wagi ze względu na miejsce zamieszkania w proporcji miasto:wieś 1:3. Taki dobór próby nie pozwala uogólniać wyników badania na wszystkich mieszkańców województwa. W ramach badania CATI w zakresie kształcenia ustawicznego uwzględniło diagnozę stanu obecnego oraz plany na przyszłość. Zebrane opinie uwzględniają preferowane formy oraz tryb kształcenia.

57 57 z 100 istotnym elementem badania terenowego było również określenie czynników, które motywują respondentów do podejmowania kształcenia oraz barier utrudniających podnoszenie kwalifikacji. W ramach niniejszego rozdziału zostaną udzielone odpowiedzi na następujące pytania badawcze: 1. Czy osoby dorosłe są zainteresowane uzupełnianiem/ podwyższaniem swojego wykształcenia oraz kwalifikacji ogólnych i zawodowych? Czy są świadomi, że są takie możliwości? Co stanowi dla nich barierę w kierunku dalszej edukacji? 2. Jaką formą kształcenia te osoby są zainteresowane? Czy preferowałyby kształcenie w formach szkolnych czy pozaszkolnych? Jakie są zalety obydwu form kształcenia w opinii respondentów? 3. W jakim kierunku osoby te chciałyby podjąć kształcenie? Jakie wykształcenie zdobyć? Jakie są ich oczekiwania w tym zakresie? Jakiej pomocy w osiągnięciu tego celu potrzebują? 4. Jakie czynniki wpływają na potrzeby szkoleniowe oraz realne uczestnictwo w szkoleniach przez mieszkańców województwa podlaskiego? Jaka jest relacja potrzeb do podejmowanej edukacji? Dlaczego? 5. Czy wykształcenie, które chcieliby zdobyć respondenci jest adekwatne do potrzeb lokalnego rynku pracy? 6. Jaka jest dostępność i popularność szkół dla dorosłych prowadzących kształcenie w formach szkolnych i pozaszkolnych w województwie podlaskim? (w podziale miasto/wieś) Jakie mechanizmy wpłynęłyby na ich wzrost? 7. Jakie czynniki determinują społeczność do kształcenia ustawicznego, a co może stanowić barierę? (w podziale miasto/wieś) 1. KSZTAŁCENIE USTAWICZNE W OPINIACH MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA Wymóg uczestnictwa w systemie edukacji w Polsce kończy się wraz z osiągnięciem pełnoletności. Uczestnictwo w kształceniu ustawicznym jest dobrowolne, jednak niezwykle ważne dla utrzymania wysokiego poziomu kompetencji kadr w regionie. Istotnym elementem kształtującym popyt na edukację osób dorosłych jest pogląd potencjalnych uczniów/kursantów na temat jego dostępności oraz przydatności. Mieszkańcy województwa podlaskiego oceniają dostępność kształcenia ustawicznego w regionie na średnim poziomie. Wykres 24 Dostępność kształcenia ustawicznego w opinii mieszkańców województwa (n=318) Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie badania CATI

58 58 z 100 Interpretując uzyskane dane należy pamiętać o sposobie ich pozyskiwania. Metoda CATI charakteryzuje się bowiem zadawaniem pytań osobom, co do których nie wiemy, czy miały styczność z badaną problematyką. W niniejszym badaniu oznacza to, że ocena dostępności kształcenia ustawicznego może nie być potwierdzona konkretnym poszukiwaniem ofert. Nieco ponad 40% spośród 318 respondentów uważa, że nie ma problemu z uczestnictwem w kształceniu ustawicznym, natomiast prawie 7% warunkuje dostępność szkoleń rodzajem kompetencji, jakie chce się pozyskać. Znaczy odsetek respondentów (26,42%) uznał, że na rynku brak kursów umożliwiających nabywanie kompetencji, natomiast 17,61% uznało, że uczestnictwo w kształceniu ustawicznym jest niekorzystne ze względu na miejsce organizowania kształcenia. Uzyskane wyniki wskazują na potrzebę promowania kształcenia ustawicznego wśród mieszkańców województwa. Zniechęcenie udziałem w kształceniu już na etapie poszukiwania atrakcyjnej oferty nie sprzyja bowiem kształceniu kadr w regionie. Mieszkańcy miast ogólnie lepiej oceniają dostępność szkoleń 51,7% odpowiedziało, że nie ma problemu z uczestnictwem w kształceniu ustawicznym, do 39,2% odpowiedzi wśród mieszkańców wsi. Ze zrozumiałych przyczyn osoby mieszkające na obszarach wiejskich gorzej niż mieszkańcy miast oceniają dostępność szkoleń/szkół/kursów ze względu na odległość. Uzyskany wynik jest jednak pozytywny, gdyż jedynie 23,5% respondentów stwierdziło, że jest to bariera utrudniająca lub uniemożliwiająca dalsze kształcenie. Wśród respondentów 43,4% mieszkańców województwa sądzi, że zdobycie nowych kwalifikacji zwiększa ich szansę na posiadanie lepszej pracy. Jest to wynik wskazujący na potencjał województwa w zakresie rozwoju kadr. Polepszenie warunków pracy jest postrzegane w kontekście awansu (zwiększenie kompetencji gwarantuje awans) oraz zwiększania możliwości na rynku pracy odnośnie pracy w konkretnym zawodzie. Respondenci postrzegają zatem kształcenie ustawiczne w kontekście uzupełniania posiadanych kwalifikacji zawodowych, a nie przekwalifikowania. W tym kontekście duże znaczenie ma wybór szkoły ponadgimnazjalnej, jako że w opinii respondentów nabyte wykształcenie w znacznej mierze determinuje ścieżkę kariery zawodowej. Wśród osób, które negatywnie odnoszą się do uczestnictwa w kształceniu ustawicznym dominują opinie, że zbyt mała ilość zakładów pracy w regionie powoduje, że podnoszenie kwalifikacji zawodowych nie wpływa na posiadanie lepszej pracy. Respondenci wskazują ogólny problem ze znalezieniem pracy w województwie. Ponadto rolnicy postrzegają swoją pracę jako niewymagającą podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Jest to znaczący problem regionu. Brak świadomości rolników odnośnie konieczności kształcenia ogranicza bowiem ilość przypadków modernizacji gospodarstw rolnych. Ponadto negatywny stosunek do edukacji utrudnia przekwalifikowanie osób zajmujących się rolnictwem. Jednocześnie 58,8% respondentów dostrzega, że w ostatnich latach wzrosło znaczenie stałego podnoszenia kompetencji.

59 59 z 100 Wykres 25 Opinie w zakresie czynników wpływających na konieczność stałego podnoszeni kwalifikacji zawodowych Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie badania CATI Powyższy wykres prezentuje wskazywane przez respondentów, czynniki wpływające na wzrost znaczenia uczestnictwa w kształceniu ustawicznym. Najczęściej wskazywanym powodem jest wzrost wymagań ze strony pracodawców. Ponadto mieszkańcy województwa wskazywali na konieczność zmiany zawodu oraz poznawania zmieniających się technologii. Przedstawione wyniki wskazują na duże zróżnicowanie w opiniach respondentów o kształceniu ustawicznym w regionie. Z jednej strony znaczna część ankietowanych mieszkańców województwa (138 uczestników badania, co stanowi 43,4%) dostrzega wpływ podnoszenia kompetencji na możliwość znalezienia lepszego zatrudnienia. Znaczy odsetek respondentów wskazuje jednak na fakt, że posiadane kompetencje nie warunkują powodzenia na rynku pracy. Ponadto rolnicy nie dostrzegają przydatności wykształcenia formalnego w wykonywanej przez nich pracy. Znacząca barierą jest również postrzeganie przydatności przez pryzmat wieku. Respondenci twierdzili, że szkolenia przeznaczone są dla ludzi młodych, co stoi w sprzeczności z ideą kształcenia ustawicznego. Zdobycie pracy w znaczącym stopniu ogranicza zainteresowanie szkoleniami. Natomiast osoby w wieku przedemerytalnym jako cel zawodowy najczęściej stawiają sobie utrzymanie posiadanej pracy, niemniej jako narzędzia nie uwzględniają podnoszenia posiadanych kwalifikacji. UCZESTNICTWO W KSZTAŁCENIU USTAWICZNYM Pierwszym wskaźnikiem zainteresowania kształceniem ustawicznym jest odsetek osób deklarujących chęć uczestnictwa w edukacji w formach szkolnych i pozaszkolnych.

60 60 z 100 Wykres 26 Deklarowany udział w kształceniu ustawicznym w przyszłości Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie badania CATI Zainteresowanie kształceniem ustawicznym kształtuje się na poziomie 36%. Miejsce zamieszkania respondenta nie różnicowało uzyskanych wyników. Istotną zmienną był natomiast poziom wykształcenia. Wśród osób z wykształceniem gimnazjalnym i niższym jedynie 23,9% respondentów zadeklarowało chęć podejmowania dalszej edukacji, natomiast 61,9% jednoznacznie stwierdziło, że nie będzie podejmowało kształcenia. Jest to zatem grupa wymagająca najbardziej intensywnego wsparcia w zakresie zwiększania świadomości istotności zdobywania kwalifikacji zawodowych. Najwyższy odsetek osób deklarujących chęć podjęcia kształcenia to respondenci posiadający wykształcenie średnie ogólnokształcące. Wśród respondentów o wykształceniu zasadniczym zawodowym oraz średnim zawodowym rozkład odpowiedzi kształtuje się na zbliżonym poziomie około 36% zamierza podjąć dalsze kształcenia, natomiast około 45% nie dostrzega takiej potrzeby. Spośród osób deklarujących podjęcie kształcenia w przyszłości dominuje wybór edukacji pozaszkolnej. Jest to zrozumiałe w kontekście przedstawionych powyżej wyników. Formy szkolne powinny być wybierane głównie przez osoby o najniższym wykształceniu, które to w nieznacznym stopniu są zainteresowane dalszym kształceniem. W kontekście sytuacji na podlaskim rynku pracy istotne jest motywowanie osób do stałego podnoszenia kwalifikacji. Należy zatem kierować działania informacyjno-promocyjne do mieszkańców województwa, głównie tych o najniższym poziomie wykształcenia, których zadaniem będzie uświadamianie istotności dostosowywania posiadanych kwalifikacji zawodowych do zmieniających się oczekiwać pracodawców. Drugim wskaźnikiem zainteresowania kształceniem ustawicznym jest uczestnictwo w kursach i szkoleniach w przeciągu ostatnich 12 miesięcy.