Wieloletni Plan Inwestycyjny Gminy Chrzanów na lata

Transkrypt

1 Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XXXV/317/05 Rady Miejskiej w Chrzanowie z dnia 22 marca 2005r Wieloletni Plan Inwestycyjny Gminy Chrzanów na lata Przygotowany przez: SST-Consult s.c. Zgodnie z umową nr 1 / A52 / 04 Październik 2004 SST-Consult, s.c. ul. Kuczkowskiego 12/ Kraków REGON ; NIP

2 Prowadzenie warsztatów Firma SST-Consult s.c. z Krakowa Moderatorzy: Rafał Stanek Adam Stachel David Toft Organizacja i obsługa warsztatów Urząd Miejski w Chrzanowie Gminne Centrum Informacji Firma SST-Consult s.c. z Krakowa Opracowanie raportu SST-Consult, s.c. z Krakowa Rafał Stanek Adam Stachel pieczęć David Toft oraz Urząd Miejski w Chrzanowie Dokument zawiera 71 ponumerowanych stron. SST-Consult październik

3 Spis zawartości: 1. Podsumowanie Definicja WPI Zarządzanie zintegrowane Korzyści z WPI Dla strategii rozwojowej Dla kontaktów ze społecznością lokalną Dla kontaktów finansowych Wieloletni Plan Finansowy Zdolność kredytowa gminy; projekcje budżetowe Rola wolnych środków WPF Gminy Chrzanów Kryteria wyboru inwestycji Metodyka oceny inwestycji Wybór kryteriów Wyniki ankiety wagi kryteriów Selekcja inwestycji...błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 7. Lista inwestycji...błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 8. Konsultacje społeczne...błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Spis tabeli i rysunków: Tabela 1. Lista propozycji inwestycyjnych do roku 2008 uszeregowana wg przyjętej wielokryteriowej ocenie / rankingu/ inwestycji... 5 Tabela 2 Nieuszeregowana lista pozostałych propozycji inwestycyjnych/ niepoddane wielokryteriowej ocenie ze względu na brak szczegółowej informacji oraz kryterium kompetencyjności./... 7 Tabela 3. Podsumowanie WPF dla Gminy Chrzanów Tabela 4. Ankieta dotycząca wyboru kryteriów Tabela 5. Ankieta dotycząca wyboru kryteriów (cd.) Tabela 6. Kryteria zaproponowane przez uczestników warsztatów Tabela 7. Wagi przypisane poszczególnym kryteriom Tabela 8. Lista ostatecznych kryteriów Rysunek 1. Zintegrowane zarządzanie finansami SST-Consult październik

4 1. Podsumowanie Niniejszy Wieloletni Plan Inwestycyjny (WPI) powstał w wyniku współpracy Gminy Chrzanów z mieszkańcami przy pomocy firmy SST-Consult, która przeprowadziła warsztaty i opracowała wyniki całego procesu. Prace nad WPI trwały od kwietnia do listopada 2004 r. Całość prac została rozpoczęta warsztatami nt. metodologii WPI w kwietniu 2004 r. Następnie 2 czerwca 2004 r. zorganizowano warsztaty, na których dopracowywano metodologie oceny inwestycji. W maju 2004 r. cześć pracowników gminy przeszła przeszkolenie dotyczące oprogramowania MIP. W lipcu 2004 r., we współpracy z Wydziałem Finansowym, opracowano Wieloletni Plan Finansowy, który znajduje się w osobnym dokumencie. Równocześnie zaczęto zbierać propozycje inwestycyjne. Zebrane propozycje inwestycyjne zostały w październiku 2004 r. ocenione i poszczególnym inwestycjom została przyznana punktacja. Równocześnie trwały prace nad budżetem i część inwestycji została ujęta w budżecie na rok W związku z tym prezentowana w rozdziale 7 oraz w niniejszym podsumowaniu lista inwestycji uwzględnia już zmiany wynikające z prac nad budżetem, w tym kolejność wynikająca zarówno z punktacji jak i z konieczności dokończenia rozpoczętych już zadań. Prezentowana poniżej tabela zwiera wyłącznie inwestycje mieszczące się w okresie planowania Ponieważ jednak propozycji inwestycyjnych zebrano znacznie więcej, wszystkie zostały przedstawione w kolejnej tabeli już bez oceny i szacunków nakładów inwestycyjnych. Inwestycje te znajdą się w kolejnym cyklu planowania inwestycyjnego lub zostaną uwzględnione podczas prac nad aktualizacją niniejszego WPI w latach następnych. SST-Consult październik

5 Tabela 1. Lista propozycji inwestycyjnych do roku 2008 uszeregowana wg przyjętej wielokryteriowej ocenie / rankingu/ inwestycji Nakłady całkowite [tys. zł] Lp. Wyszczególnienie pkt. Ogółem nast. 1. Kanalizacja sołectwa Balin, Luszowice i Płazaoraz dzielnicy Borowiec w Chrzanowie 2. Obwodnica północna miasta od granicy administracyjnej z Trzebinią do węzła balińskiego w ciągu drogi krajowej nr 79 Etap I 3. Obwodnica zachodnia miasta Chrzanowa od węzła byczyńskiego w ciągu drogi wojewódzkiej nr Modernizacja sygnalizacji świetlnej na skrzyżowaniu ul. Oświęcimskiej (droga 933) z ul. Słowackiego i Partyzantów w Chrzanowie 5. Budowa chodnika dla pieszych przy ul. Oświęcimskiej w Chrzanowie 6. Budowa chodników dla pieszych przy ul. Kroczymiech w Chrzanowie 7. Budowa chodników dla pieszych przy ul. Lipowieckiej w Płazie 8. Modernizacja ul. Borowcowej w Chrzanowie (w tym chodnika) 804, , , , , , , , Modernizacja ul. Balińskiej w Chrzanowie 424, Modernizacja ul. Bolęcińskiej w Płazie (w tym chodnika) 409, Modernizacja chodnika ul. Sienkiewicza w Chrzanowie I Etap Rewitalizacji Zagospodarowanie Rynku w Chrzanowie 13. II etap Rewitalizacji Centrum Chrzanowa-przebudowa komunalnych zasobów mieszkaniowo-usługowych 14. Stworzenie Centrum Wystawienniczo-Seminaryjnego na bazie obiektów MOKSiR w Chrzanowie 15. Połączenie autostrady A-4 ze szpitalem powiatowym i osiedlem Północ Tysiąclecie 16. Przystosowanie budynków komunalnych na potrzeby lokali socjalnych 17. Przystosowanie budynków komunalnych dla społeczności romskiej 736, , , , , ,8 44, , Budowa dróg na osiedlu domków jednorodzinnych Kąty II Budowa dróg na os. Chechło Południe w Chrzanowie 379, Modernizacja ul. Przybosia w Chrzanowie 331, Oświetlenie ulic, placów i dróg 321,

6 Nakłady całkowite [tys. zł] Lp. Wyszczególnienie pkt. Ogółem nast. 22. Budowa zespołu boisk przy obiektach Szkoły Podst. oraz Publicznym Gimnazjum nr 5 w Płazie- gm. Chrzanów 292, Modernizacja krytej pływalni w Chrzanowie 249, Budowa przejścia dla pieszych pod torami PKP - ul. Kadłubek w Chrzanowie 25. Rozbudowa cmentarza komunalnego w Chrzanowie przy ul. Balińskiej I etap 26. Rozwój Nadwiślańskiego Parku Etnograficznego w Wygiełzowie Lipowcu 27. Zagospodarowanie ośrodka rekreacyjno-sportowego Kąty w Chrzanowie. 28. Modernizacja i adaptacja obiektu Miejskiej Biblioteki Publicznej przy ul. Sokoła w Chrzanowie 29. Komputeryzacja sieci bibliotek Miejskiej Biblioteki Publicznej w Chrzanowie 30. Modernizacja zabytkowych obiektów Muzeum w Chrzanowie przy ul. Mickiewicza 13 i al. Henryka 16 oddz. Dom Urbańczyka wraz z renowacją ogrodzenia 31. Termomodernizacja obiektu Żłobka Domu Opieki nad Dzieckiem i Matką wraz z urządzeniem placu zabaw. 32. Wspomaganie utrzymania bazy lecznictwa ambulatoryjnego w ZLA w szczególności doposażenie w sprzęt medyczny 33. Zagospodarowanie urządzeniami sportowo-rekreacyjnymi otoczenia obiektu szkolnego przy ul. Wyszyńskiego w Chrzanowie 34. Modernizacja obiektu Ochotniczej Straży Pożarnej przy ul. Śląskiej 20 w Chrzanowie. 247, , , , , , , , , , , Termomodernizacja obiektu Szkoły Podstawowej w Balinie Termomodernizacja obiektu Przedszkola Samorządowego w Balinie wraz z odwodnieniem. 37. Modernizacja systemu grzewczego wraz z odwodnieniem i izolacją w obiekcie Szkoły Podst. w Luszowicach Gm. Chrzanów 38. Termomodernizacja obiektu Szkoły Podst. Nr 1 w Chrzanowie i modernizacja systemu c.o. oraz zagospodarowaniem otoczenia 39. Termomodernizacja obiektów szkoły Podst. Nr 6 w Chrzanowie wraz z obiektami sportowymi 40. Modernizacja obiektu użytkowanego przez szkołę Podst. Nr 8 i Publiczne Gimnazjum nr 4 w Chrzanowie 41. Modernizacja obiektu Publicznego Gimnazjum nr 1 w Chrzanowie wraz z zagospodarowaniem otoczenia 372, , , , , , Modernizacja budynku Urzędu Miejskiego Komputeryzacja Urzędu Miejskiego w Chrzanowie SST-Consult październik

7 Nakłady całkowite [tys. zł] Lp. Wyszczególnienie pkt. Ogółem nast. 45 Przebudowa obiektu C.U.S. w Chrzanowie przy ul. Kubusia Puchatka 2 wraz z urządzeniem ośrodka rehabilitacyjno sportowego dla osób niepełnosprawnych. 46 Rewitalizacja obszarów zdegradowanych zagospodarowanie terenu starego szpitala w Chrzanowie 47 Przebudowa wielofunkcyjnej przestrzeni publicznej Placu Tysiąclecia w Chrzanowie 448, , , Modernizacja instalacji c.o. w Szkole Podst. w Płazie Termomodernizacja Szkoły Podstawowej Nr3 i Publicznego Gimnazjum Nr3 w Chrzanowie. 50 Budowa placów zabaw na osiedlach: w Kościelcu, Stella, Rospontowa oraz w sołectwie Luszowice. 51 Budowa obiektu sztucznego lodowiska wraz z modernizacją kortów tenisowych w Dol. Chechła w Chrzanowie Tabela 2 Nieuszeregowana lista pozostałych propozycji inwestycyjnych/ niepoddane wielokryteriowej ocenie ze względu na brak szczegółowej informacji oraz kryterium kompetencyjności./ Lp. Nazwa zadania 1. II etap Rewitalizacji komunalnych zasobów mieszkaniowych (ujętych w Programie Rewitalizacji Obszaru Miejskiego ) SST-Consult październik

8 Lp. 2. Budowa kanalizacja do budynków przy ul. Śląskiej Nazwa zadania 3. Uzbrojenie terenów pod budownictwo jednorodzinne osiedla Chechło Północ 4. Uzbrojenie terenów pod budownictwo jednorodzinne Osiedle - Kościelec 5. Budowa świetlicy środowiskowej na oś. Kąty 6. Budowa kanalizacji burzowej w ul. Chełmońskiego (oś Kąty) 7. Odwodnienie ul. Brackiej i Górniczej os. Kąty 8. Wykonanie kanalizacji w ul. Żmudnej i ul. Kwiatowej (os. Niepodległości) 9. Modernizacja ulicy Żmudnej (os. Niepodległości) 10. Przebudowa mostu na rzece Luszówka w ul. Sikorskiego (os. Niepodległości) 11. Budowa ekranów dźwiękochłonnych wzdłuż ul. Trzebińskiej 12. Wykonanie bezkolizyjnego skrzyżowania ul. Sikorskiego z ul. Trzebińską (os. Niepodległości) 13. Przebudowa skrzyżowania drogi gminnej- ul. Ks. Skorupki z drogą powiatową ul.balińską w Chrzanowie 14. Modernizacja i wyposażenie obiektu do pełnienia funkcji sportowo-rekreacyjnego na placu przy ul. Zielonej (oś. Północ) 15. Budowa chodnika wzdłuż ul. Wodzińskiej na odcinku od ul. Zielonej do garaży 16. Budowa parkingu i zagospodarowanie terenu wokół boisk przy ul. Kubusia Puchatka (oś. Północ) 17. Budowa świetlicy i uruchomienie placu zabaw na oś. Borowiec 18. Odwodnienie terenu wzdłuż torowiska PKP na odcinku od ul.29listopada do ul. Krakowskiej 19. Urządzenie parku osiedlowego w rejonie miasteczka komunikacyjnego (oś. Śródmieście) 20. Zagospodarowanie terenów na ul. Kopaniny i Łowieckiej (Oś. Stara Huta) 21. Budowa drogi połączenie ul. Robotniczej i Starej Huty (Oś. Stara Huta) 22. Budowa drogi przedłużenie ul. Wańkowicza (Oś. Stara Huta) 23. Budowa obwodnicy ul. Stara Huta i ul. Oświęcimska (Oś. Stara Huta) 24. Budowa kanalizacji w ul. Stara Huta (Oś. Stara Huta) 25. Budowa drogi od ul. Witosa Os Południe do styku ul. Nowakowskiego z ul. Borowcową (Oś. Rospontowa) 26. Utworzenie parku rekreacyj-wypoczynk. na ter. od boisk CH.K.P Fablok do ul. Okulickiego (Oś. Rospontowa) 27. Budowa drogi łączącej ul. Powstańców Styczniowych z ul. Borowcową i rejonem Zagórza (Oś. Rospontowa) 28. Budowa parkingu w rejonie skrzyżowania ul. Borowcowej z ul. Nowakowskiego (Oś. Rospontowa) 29. Budowa chodnika wzdłuż ul. Rospontowej (Oś. Rospontowa) 30. Budowa ośrodka zdrowia na (Oś. Stella) 31. Budowa kanalizacji do budynków przy ul. Mydlanej (Oś. Młodości) 32. Budowa kanalizacji do budynków przy ul. Pogorskiej (lewa strona) na odcinku od ul. Armi Krajowej do Oś. Stella (Oś. Młodości) 33. Budowa ciągu pieszo-jezdnego do placówek handlowo-usługowych na Oś. Młodości (rejon ulicy Orkana) (Oś. Młodości) 34. Budowa przejścia pieszego wraz z oświetleniem pomiędzy ul. Mydlaną a ul. Borowcową przez mostek na rz.chechło (Oś. Młodości) 35. Dostosowanie dla niepełnosprawnych przejścia pieszego na odcinku mostek na rz.chechło wzdłuż kortów tenisowych przy krytej pływalni (Oś. Młodości) 36. Poszerzenie ul. Nałkowskiej Oś.Kościelec 37. Zagospodarowanie terenów podworskich parku w Kościelcu, w tym budowa chodnika do ul.29 Listopada - Oś.Kościelec 38. Zagospodarowanie terenu na plac zabaw, miniboiska do piłki nożnej, siatkówki pomiędzy ul. Szpitalna a ul. Kasztanową - Oś. Kościelec 39. Budowa ul. Kasztanowej na odcinku od ul. Krótkiej do ul. Transportowców oraz ul. Kasztanowej bocznej - Oś. Kościelec 40. Budowa chodnika przy ul. Dworskiej na odcinku od Kościoła do Sz.P.Nr.6 - Oś. Kościelec SST-Consult październik

9 Lp. Nazwa zadania 41. Budowa nowopowstałych ulic: Przegon, Olszynowa, Bukowa, Wschodnia, Brzoskwiniowa, Leszczynowa, M.C.Skłodowskiej wraz z budową sieci wod-kan - Oś. Kościelec 42. Budowa drogi łączącej ul. Kasztanową z ul. Główną wraz z siecią wod-kan - Oś. Kościelec 43. Budowa oświetlenie ul. Kolbego w Balinie 44. Budowa parkingu wraz z węzłem komunikacyjnym przy cmentarzu w Balinie 45. Rozbudowa ośrodka rekreacyjno-sportowego w Balinie 46. Urządzenie pasa zieleni ochronnej wokół ZGOK - Balin 47. Budowa sołtysówki w Okradziejówce 48. Kontynuacja budowy części ul. Stolarskiej - Okradziejówka 49. Termoizolacja budynku gromadzkiego w Płazie 50. Budowa drogi dojazdowej ul. Fredry w Płazie 51. Kompleksowe zagospodarowania Centrum wsi Płaza 52. Budowa zaplecza socjalnego dla LKS i OSP w sołectwie Pogorzyce 53. Budowa kanalizacji w sołectwie Pogorzyce 54. Budowa oświetlenia ul. Bałuckiego w Pogorzycach 55. Budowa cmentarza komunalnego w Pogorzycach 56. Budowa boiska sportowego w Pogorzycach 57. Budowa kanalizacji sanitarnej w Źrebcach 58. Oświetlenie ul. Poziomkowej i ul. Przy Torach w Źrebcach 59. Budowa chodnika wzdłuż ul.21 Stycznia i ul. Sierszańskiej w Luszowicach 60. Budowa cmentarza w Luszowicach 61. Budowa cmentarza przy ul. Borowcowej w Chrzanowie SST-Consult październik

10 2. Definicja WPI Budżet roczny bez oparcia na planie wieloletnim ogranicza horyzont czasowy myślenia i planowania w gminie. Tymczasem większość inwestycji ma charakter długoterminowy. Już samo przygotowanie a następnie realizacja inwestycji może trwać dłużej niż rok, a skutki jej realizacji, zwłaszcza w powiązaniu z innymi inwestycjami, gmina, jej budżet i mieszkańcy mogą odczuwać przez kolejne dziesięciolecia. Proces przygotowania inwestycji jest długotrwały i kosztowny. Obejmuje studia wykonalności, stworzenie koncepcji, pozyskanie gruntu, opracowanie dokumentacji, WZiZT, uzyskanie pozwolenia na budowę, itd. Konieczne jest też zapewnienie finansowania inwestycji w perspektywie wieloletniej. Obecnie sytuacja wobec dostępności funduszy strukturalnych UE wymaga nawet dłuższego horyzontu planowania a przede wszystkim wybrania inwestycji, dla których zostanie przygotowana dokumentacja (wnioski o dofinansowanie, studia wykonalności, ocena oddziaływania na środowisko). Inwestycje dofinansowywane z funduszy UE wymagają współfinansowania własnego (25% albo 50% w zależności od tzw. zysku netto generowanego przez inwestycję) ze środków budżetu gminy lub poprzez zadłużanie się. Z tego względu planowanie powinno uwzględniać proces pozyskania środków z funduszy strukturalnych. Perspektywy wieloletniej w planowaniu inwestycji dostarcza Wieloletni Plan Inwestycyjny. Jeżeli więc władze chcą poprawić jakość planowania, sprawność organizacyjną i skuteczność w osiąganiu zamierzonych celów, wieloletni plan inwestycyjny gminy może się okazać najbardziej właściwą techniką zaradzenia tym problemom. Wieloletni Plan Inwestycyjny (WPI) to proces decyzyjny wyboru ważnych inwestycji w dłuższym horyzoncie czasu, takich, aby suma korzyści (finansowe, społeczne, ekologiczne, inne) osiągniętych dzięki ich realizacji była jak największa. Wieloletni Plan Inwestycyjny określa: - prognozę dochodów gminy, - niezbędną wielkość wydatków operacyjnych oraz obsługę i spłatę zaciągniętych zobowiązań - przewidywaną wielkość długu do zaciągnięcia - wielkość środków przeznaczonych na inwestycje Wieloletni Plan Inwestycyjny zawiera listę zadań inwestycyjnych przewidzianych do realizacji wraz z zakresem rzeczowym i finansowym w rozbiciu na poszczególne lata. Tak zdefiniowany proces decyzyjny teoretycznie można by zautomatyzować, ponieważ istnieją metody optymalizacji pozwalające na wybór najlepszych inwestycji przy zadanych ograniczeniach zasobów (finansowych). Automatyzacja niesie jednak poważne zagrożenia. Bardzo często korzyści z inwestycji komunalnych (w przeciwieństwie do większości inwestycji komercyjnych) są niewymierne - trudno je opisać za pomocą liczb - lub są nieporównywalne z innymi. Trudno na przykład porównać korzyści z budowania szkoły z przydatnością mostu. Można co prawda wyceniać korzyści społeczne za pomocą analizy kosztów i korzyści społecznych (CBA) ale jest to zadanie bardzo trudne i bardzo wiele korzyści nie zostaje wycenionych. Dlatego też w przypadku inwestycji komunalnych, w SST-Consult październik

11 procesie decyzyjnym stosuje się ocenę wielokryterialną, gdzie poszczególne propozycje inwestycyjne poddawane są ocenie za pomocą wielu prostych kryteriów. Teoretycznie, proces decyzyjny powinien składać się z trzech zasadniczych etapów: 1. Ustalenie poziomu środków, jakie gmina w przyszłości przeznaczy na inwestycje Już na samym wstępie gmina decyduje, ile środków może w przyszłości przeznaczyć na inwestycje. Czyni to na dwóch poziomach: Poziom wydatków bieżących Wbrew pozorom ten poziom nie jest ostatecznie zdeterminowany przez prognozę przyszłych budżetów, opartą głównie o ekstrapolację danych historycznych. Gmina w pewnych granicach ma możliwość zdecydowania czy chce przeznaczyć więcej środków na wydatki operacyjne (bieżące) czy też obniżyć na jakiś czas poziom usług (przeznaczyć na nie mniej środków) i skierować zaoszczędzone pieniądze na inwestycje, które procentują w przyszłości. Poziom dochodów Podobnie po stronie dochodów gmina decyduje o poziomie niektórych wpływów (np. z podatków i opłat). Jest to również trudna decyzja, ponieważ mniejsze podatki (lub ulgi) i opłaty to mniejsze obciążenia dla mieszkańców, łatwiejsze ściąganie inwestorów ale też mniejsze dochody. 2. Ustalenie poziomu zadłużenia Kiedy już znany jest poziom przyszłych gminnych środków finansowych dostępnych na inwestycje, gmina decyduje, jaki maksymalny poziom zadłużenia jest dla niej akceptowalny (biorąc pod uwagę ograniczenia prawne i wpływ spłat kredytów na przyszłe budżety), a więc ile środków z zewnątrz może pozyskać na inwestycje. 3. Wybór inwestycji Teraz przychodzi kolej na wybór inwestycji. Powinniśmy wybrać takie inwestycje, aby korzyści osiągnięte z ich realizacji były jak największe. Nie należy zapominać, że korzyści mogą być różnie oceniane w poszczególnych gminach, ponieważ są ściśle powiązane z hierarchią celów jakie gmina sobie wyznaczyła. Kierowanie się w wyborze jedynie kryterium korzyści nie jest jednak do końca prawidłowe. Często inwestycja przynosząca największe korzyści jest jednocześnie inwestycją najbardziej kosztowną. Lepszy wydaje się wskaźnik "społecznego kosztu" osiągnięcia jednostkowej korzyści z realizacji inwestycji. Takie możliwości daje zastosowanie wskaźnika efektywności kosztowej (jest to jedna z metod analizy ekonomicznej), ale jej zastosowanie jest ograniczone do inwestycji dających ten sam efekt, (czyli można ze sobą porównać dwie szkoły, ale nie można porównać budowy szkoły i budowy drogi). W przypadku możliwości wyrażenia korzyści w postaci finansowej można zastosować klasyczne metody oceny efektywności inwestycji (np. ekonomiczna wartość bieżąca netto (ENPV), ekonomiczna wewnętrzna stopa zwrotu (ERR)). Podejście takie nadal nie jest rozwiązaniem idealnym. Pozostaje sprawa wyboru takich parametrów jak: - kiedy inwestycja ma się rozpocząć i ile trwać SST-Consult październik

12 - który wariant (techniczny, finansowy) realizacji inwestycji wybrać. Wybór inwestycji należy rozważać wreszcie w kontekście całego otoczenia. Często wybieramy nie pojedyncze inwestycje lecz cały ich pakiet. W ramach pakietu możemy dokładnie ustalić wzajemne powiązania pomiędzy poszczególnymi projektami oraz uwzględnić ich finansowanie. Jak zauważono powyżej, pełna optymalizacja - czyli wybór najlepszego, idealnego rozwiązania - nie jest praktycznie możliwa. Musimy oprzeć się na metodach polegających na doświadczeniu. Intuicja podpowiada nam, że jeżeli damy pierwszeństwo inwestycji najlepszej (przynoszącej największe korzyści), następnie trochę gorszej itd. aż do wyczerpania środków przewidzianych na wszystkie inwestycje, to osiągniemy rozwiązanie bliskie optimum, choć nie optymalne. Z takiego intuicyjnego rozwiązania korzystamy dokonując rankingu inwestycji. 4. Ranking inwestycji Odpowiedni ranking inwestycji jest najważniejszą częścią procesu WPI. Nie wszystkie zaproponowane przez wnioskodawców (np. przez mieszkańców, wydziały urzędu) inwestycje mogą zostać przyjęte do planu i realizacji. Poniżej opisujemy kilka sposobów wyboru (rankingu) inwestycji, ale zauważmy, że można stosować też inne. - Ocena wielokryterialna. Ustalanie punktowej oceny inwestycji to ocena inwestycji poprzez przyznawanie punktów za spełnienie poszczególnych kryteriów. Sumując punkty przyznane dla poszczególnych kryteriów otrzymujemy całościową ocenę inwestycji, która może być podstawą rankingu. Często dla ułatwienia stosuje się wagi dla poszczególnych kryteriów (każde z kryteriów uzyskuje inny mnożnik). Pozwala to na ujednolicenie punktacji - na przykład użycie jednolitej skali od 0 do 10 punktów. - Ranking w ramach koszyków inwestycji. Metoda ta polega na wstępnym podziale środków na poszczególne dziedziny ( koszyki ): szkolnictwo, drogi, ekologia, itd. Następnie przeprowadzamy dokładniejszy ranking w ramach poszczególnych koszyków". Zaletą tego rozwiązania jest możliwość dostosowywania metod oceny do specyfiki danej dziedziny. Grupy inwestycji ( koszyki") powinny być powiązane z hierarchią celów jakie chce osiągnąć gmina. Jeżeli największym problemem dla gminy jest usprawnienie komunikacji pomiędzy dwiema częściami miasta, zadania z tym związane (również różne warianty rozwiązania tego samego problemu), powinny się znaleźć w jednym koszyku", na który powinna być przeznaczona znaczna kwota środków pieniężnych, ze względu na wysoki priorytet celów. 5. Koncentracja środków Podstawową zasadą, jaka powinna obowiązywać przy konstruowaniu planu jest koncentrowanie się na realizacji kilku inwestycji z maksymalnym zapewnieniem środków na ich realizację. Rozciąganie inwestycji w czasie powoduje marnotrawstwo środków finansowych oraz opóźnia efekty realizacji inwestycji. Co z tego, że gmina rozpocznie wiele pożytecznych inwestycji, skoro nie będzie miała środków na ich dokończenie? Rolą Wieloletniego Planu Inwestycyjnego jest zmniejszenie wpływu na wybór inwestycji pobudek politycznych, które często generują decyzje nieracjonalne. Decyzje takie najczęściej prowadzą do rozpoczęcia inwestycji bez możliwości jej zakończenia w racjonalnym czasie. WPI umożliwia wybór projektów najlepszych i skoncentrowanie się tylko na nich - następne można rozpocząć dopiero po ich zakończeniu. SST-Consult październik

13 2.1. Zarządzanie zintegrowane Model zintegrowanego zarządzania jednostką samorządu terytorialnego to proces przeprojektowania struktur i procesów zorientowany na podniesienie efektywności zarządzania całością finansów i funkcji komunalnych. Zintegrowane podejście do zarządzania cechują cztery elementy: 1) wieloletnia perspektywa w planach zadań inwestycyjnych i operacyjnych; 2) kompletność planów realizacyjnych budżetu i wszystkich jednostek świadczących usługi dla mieszkańców, niezależnie od ich formy prawnej; 3) efektywność zarządzania, 4) uczestnictwo mieszkańców w zarządzaniu gminą. Realizacja planowanych zadań oraz cele tych zadań są omawiane z mieszkańcami i poddane ich ocenie. Ponadto, zintegrowane zarządzanie wymaga pełnej i rzetelnej informacji o wszystkich zadaniach realizowanych w gminie oraz o ich finansowaniu. Wieloletnie planowanie inwestycji komunalnych wpisuje się w powyższą charakterystykę zintegrowanego zarządzania jednostką samorządu terytorialnego. Wszystkie aspekty zintegrowanego zarządzania finansami ilustruje wykres zamieszczony poniżej. Jest on adaptacją pętli efektu Thomasa Lewcocka, zwaną również cyklem rezultatu. SST-Consult październik

14 Rysunek 1. Zintegrowane zarządzanie finansami. ZZF STRATEGIA GMINY STRATEGIE SEKTOROWE D Z I E D Z I N Y PLAN INWESTYCYJNY FIRMY ZADANIA INWESTYCYJNE PROGRAMY PLAN DOSTARCZANIA USŁUG ZADANIA OPERACYJNE PLAN ROCZNY FIRMY KODEKS HANDLOWY PLAN INWESTYCYJNY GMINY ZADANIA INWESTYCYJNE PROGRAMY PLAN DOSTARCZANIA USŁUG ZADANIA OPERACYJNE BUDŻET GMINY USTAWA O FINANSACH PUBLICZNYCH A N A L I Z A monitoring + pomiar wyników + ocena 2.2. Korzyści z WPI Dla strategii rozwojowej Gminne plany inwestycyjne są narzędziem realizacji ich strategii rozwojowych. Same plany strategiczne nie wymagają jeszcze bilansowania potrzeb i możliwości inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego z uwagi na dłuższy horyzont czasowy i inny format opracowania. Wiarygodność samorządu w zakresie zamierzeń rozwojowych staje się możliwa dopiero dzięki dobrze opracowanemu WPI; przypisuje on poszczególnym przedsięwzięciom harmonogramy finansowania zadań oraz określa całkowite - również zewnętrzne - możliwości finansowe jednostek. Kompleksowe plany inwestycyjne mogą stać się podstawą lepszej współpracy samorządów różnych szczebli, gdzie strategie rozwojowe nie są możliwe do zrealizowania bez udziału wielu podmiotów Dla kontaktów ze społecznością lokalną Na wszystkich etapach procesu inwestycyjnego - od fazy przygotowawczej projektu do fazy eksploatacji - można minimalizować wpływ partykularnych interesów, które są sprzeczne z dobrem publicznym, rozumianym jako konsensus społeczny dotyczący polityki inwestycyjnej samorządu. W istocie dopiero WPI w wystarczającym stopniu obrazuje politykę inwestycyjną władz i może stać się platformą dla dyskusji publicznej o priorytetach rozwojowych gminy lub powiatu. SST-Consult październik

15 Wieloletnie plany inwestycyjne dają władzom samorządowym wielofunkcyjny instrument polityki informacyjnej. Przede wszystkim mieszkańcy - mając możliwość zapoznania się z przeznaczeniem środków publicznych mogą wpływać na kierunki inwestowania w gminie, a w przyszłości w powiecie. Ta funkcja informacyjna planów może okazać się istotna także w samym urzędzie, gdzie nie wszyscy pracownicy przed przystąpieniem do tworzenia planu orientują się w uwarunkowaniach inwestycyjnych swoich jednostek. Dokument WPI, jako baza informacyjna o zadaniach inwestycyjnych, jest też swego rodzaju ofertą dla potencjalnych inwestorów. Z drugiej strony istotny jest udział społeczności lokalnej w trakcie zbierania propozycji o kierunkach inwestowania. W tym celu można wykorzystać szereg metod i grup docelowych: organizacja spotkań podczas których uczestnicy wyrażają swoje priorytety inwestycyjne. Spotkanie takie powinno być dobrze zorganizowane grupa docelowa powinna wcześniej wiedzieć o takim spotkaniu i jego celach. W przypadku większych grup osoba prowadząca musi panować nad przebiegiem spotkania. Uczestnicy wyrażają swoje zdanie z zastosowaniem elementów burzy mózgów, której istotą jest, iż żadnych propozycji się nie krytykuje i wszystkie zostają spisane. Można też poprosić uczestników o wypełnienie ankiety inwestycyjnej. Spotkania mogą być zorganizowane z następującymi grupami docelowymi: - grupy przedstawicieli przedsiębiorców, w tym izby gospodarcze, - przedstawiciele organizacji pozarządowych, - zorganizowane grupy mieszkańców: np. zebrania sołeckie. Ankietyzacja daje dostęp do znacznie szerszej liczby mieszkańców. Należy przygotować prostą do wypełnienie ankietę (propozycja Załącznik 4), w której pytamy mieszkańców, które inwestycje chcieliby aby gmina zrealizowała w pierwszej kolejności. Ankiety mogą być rozprowadzane przez: - uczniów szkół podstawowych, gimnazjów i średnich aby w sposób pośredni dotrzeć do rodziców, - wydrukowanie w prasie lokalnej z możliwością wrzucania wypełnionych ankiet w określonym miejscu, - poprzez internet. Można również zastosować metodę mieszaną: np. spotkania z przedstawicielami przedsiębiorców (izby itp.), którzy wezmą na siebie zebranie ankiet od danej grupy docelowej. Ten sposób dotarcia do ankietowanych jest bardziej skuteczny, choć należy pamiętać, iż średnio wypełnia takie ankiety około 10% tych, do których były skierowane. Niezależnie od grupy docelowej i metody pozyskania informacji uczestnicy muszą znać ograniczenia, np. jakie inwestycje mogą być realizowane ze środków budżetu gminy a jakie zależą od innych jednostek (i w takim przypadku nie są przedmiotem analizy) Dla kontaktów finansowych Gminy dysponujące wieloletnimi planami inwestycyjnymi stają się atrakcyjniejszymi, a przede wszystkim wiarygodnymi partnerami banków i instytucji finansowych, co oznacza swobodniejsze poruszanie się na rynku kapitałowym i łatwiejszy dostęp do zewnętrznego finansowania inwestycji. SST-Consult październik

16 WPI jest dobrym narzędziem kontrolowania wydatków inwestycyjnych samorządu, zintegrowanym z wieloletnimi prognozami finansowymi monitorującymi zdolność kredytową gminy. Prowadzi to do optymalnego wykorzystania środków dostępnych na inwestycje komunalne oraz do modyfikacji wydatków bieżących zależnych od podatków i opłat lokalnych. 3. Wieloletni Plan Finansowy Dokładne określenie przyszłego potencjału finansowego pierwszego szczebla samorządu terytorialnego jest zadaniem niezwykle trudnym zważywszy na czynniki ograniczające trafność przewidywania. Czynniki te wynikają z: niepewnej sytuacji makroekonomicznej, wewnętrznych niedoskonałości zarządzania gminą (np. brak jasno zdefiniowanych zasad polityki zarządzania mieniem komunalnym, czy polityk sektorowych), niedoskonałości metod prognozowania i planowania finansowego. Pomimo tych przeciwności, określenie możliwości finansowych gminy jest warunkiem niezbędnym do uzyskania zrównoważonego (zbilansowanego) planu inwestycyjnego. Dla osiągnięcia spójnej prognozy finansowej gmin niezbędne jest także sięgnięcie do ich strategii rozwoju oraz polityk sektorowych, (jeśli takowe funkcjonują). Opracowywanie programów inwestycyjnych wymaga ścisłej koordynacja już w fazie przygotowawczej. Na pierwszym szczeblu samorządu przygotowanie WPI wiąże się z opracowywaniem innych planów skutkujących zmianami w zarządzaniu gminą, w szczególności wieloletniego planu finansowego, będącego integralnym elementem planu inwestycyjnego. Sporządzanie planów inwestycyjnych gmin bez średnioterminowego planowania finansowego grozić musi redukcją takich planów do listy pobożnych życzeń, gdzie propaguje się intencje a nie realne zamierzenia samorządów Zdolność kredytowa gminy; projekcje budżetowe Wieloletnie planowanie finansowe nieodłącznie wiąże się ze zdolnością kredytową gminy, a tym samym jej zdolnością inwestycyjną. Możliwości finansowania inwestycji wyłącznie z budżetu gminu zawężają jej możliwości rozwoju. Stworzono kilka modeli (z najczęściej stosowanym GFAM) przeprowadzenia szybkiej oceny kondycji finansowej gminy oraz ustalenia jej zdolności kredytowej. Wszystkie modele szacują - mniej lub bardziej precyzyjnie - dochody budżetu gminy, jej wydatki operacyjne, a następnie po wyliczeniu wolnych środków i określeniu kosztu obsługi kredytu prowadzą do szacowania pułapu środków dostępnych na sfinansowanie inwestycji. W analizie poszczególnych źródeł dochodów budżetowych gminy dla dokonania oceny jej zdolności kredytowej badamy strukturę tych dochodów, ich stabilność i trendy wzrostowe w kolejnych latach. Zasadnicze źródła - bez finansowania zewnętrznego - to subwencje i dotacje, podatki i opłaty lokalne, udział w podatkach budżetu państwa, oraz dochody z majątku gminy. Jedynie dochody z majątku oraz podatki i opłaty lokalne są efektem polityki gminy, chociaż faktyczny poziom wielu stawek oscyluje w ramach ustawowych widełek. Niezależnie od tego, że wydatki gmin muszą być ujmowane podobnie jak dochody według obligatoryjnej klasyfikacji budżetowej, to w analizie finansowej podstawowe znaczenie mają trzy grupy wydatków: SST-Consult październik

17 rzeczowe, obejmujące nakłady bieżące związane z daną kategorią. Są to przede wszystkim opłaty za energię elektryczną, ogrzewanie, wydatki związane z utrzymaniem infrastruktury jak również remonty i drobne zakupy inwestycyjne, osobowe, które obejmują płace pracowników objętych daną kategorią. Grupa ta poza płacami brutto uwzględnia składki na FUS i inne narzuty na wynagrodzenia, inwestycyjne, obejmujące nakłady finansowe gminy na zadania przewidziane w planie inwestycyjnym. Generalnie, projekcje tworzone są w oparciu o: wskaźniki inflacji, wskaźniki wzrostu gospodarczego, parametry stałe. W celu stworzenia projekcji, w dyskusji ze służbami finansowymi gminy ustala się, od jakich parametrów zależeć będzie dalsze kształtowanie się poszczególnych kategorii dochodów i wydatków oraz jaka ich wartość zostanie przyjęta jako podstawa do dalszych obliczeń. W taki sposób postępuje się ze wszystkimi kategoriami dochodów. W przypadku wydatków założenia takie przyjmuje się jedynie dla wydatków rzeczowych i osobowych. Pomija się w tak konstruowanej prognozie wydatki inwestycyjne i spłaty zobowiązań kredytowych. Wielkości dochodów i wydatków budżetowych nie są specjalnie dopasowywane w celu zrównoważenia budżetu. Dzięki temu obrazują prawdopodobne kształtowanie się poszczególnych kategorii dochodów i wydatków w przyszłości niezależnie od planu inwestycyjnego oraz przyjętego harmonogramu spłaty zadłużenia Rola wolnych środków Dla tworzenia wieloletnich planów inwestycyjnych kluczowe znaczenie ma pojęcie wolnych środków na inwestycje. W najprostszej formule uzyskujemy tę wartość w wyniku odjęcia od całkowitych prognozowanych dochodów jednostki samorządu terytorialnego jej wydatków bieżących oraz kosztów obsługi długu. Wartość wolnych środków oraz ich udział w dochodach gminy stanowi o kondycji finansowej samorządu. Im wielkość ta jest większa oraz im większy jest jej udział w dochodach gminy, tym w lepszej kondycji finansowej jest gmina. Najważniejszym etapem analizy jest porównanie wolnych środków na inwestycje z faktycznym programem inwestycyjnym gminy. Uzyskana w wyniku takiego odejmowania kwota (wolne środki po inwestycjach) określa sytuację finansową gminy po przeprowadzeniu programu inwestycyjnego w kolejnych latach. Wartość ta wskazuje na ewentualną potrzebę finansowania zewnętrznego koniecznego do przeprowadzenia planowanych inwestycji. Dopiero takie ujęcie pozwala na prawidłową ocenę sytuacji finansowej gminy, zanim podejmie się decyzję o zaciągnięciu dalszych zobowiązań. Zlekceważenie tego etapu powoduje błędy w zaciąganiu zobowiązań. Trafne rozpoznanie kondycji finansowej gminy w danym roku budżetowym i w latach przyszłych, jest dla władz gminy niezbędnym warunkiem zapewnienia mieszkańcom potrzebnych dóbr i usług oraz efektywnego realizowania priorytetowych zadań wspólnoty SST-Consult październik

18 lokalnej. Brak odpowiednich środków i sprawnego zarządzania finansami poważnie ogranicza zdolność samorządów do świadczenia odpowiednich usług i zarządzania majątkiem gminy; utrzymywanie takiej sytuacji może produkować dodatkowe koszty. Dobra kondycja finansowa miasta jest istotna przy pozyskaniu długoterminowego finansowania zadań inwestycyjnych: pożyczek, kredytów czy obligacji. Banki i agencje ratingowe biorą pod uwagę siłę lokalnej gospodarki, zdolność gminy do generowania dochodów oraz do spłaty wszelkich zobowiązań. Im lepsza sytuacja finansowa gminy, tym niższy będzie koszt pozyskania kredytu. 4. WPF Gminy Chrzanów Wieloletni Plan Finansowy dla Gminy Chrzanów został opracowany w lipcu 2004 i w związku z tym nie będzie tutaj przytaczany w całości. WPF zawiera prognozę dochodów i wydatków a także ocenę możliwości zaciągnięcia długu. Podsumowanie możliwości finansowania inwestycji zawiera poniższa tabela: SST-Consult październik

19 Tabela 3. Podsumowanie WPF dla Gminy Chrzanów. [tys. zł] Lp. Wyszczególnienie Nadwyżka operacyjna Spłaty starych kredytów: Środki, jakie pozostają na inwestycje bez kredytowania 4 Maksymalna możliwość zaciągnięcia kredytu: Kryteria wyboru inwestycji Zgodnie ze stosowaną w Polsce i w innych krajach OECD metodologią WPI, konieczna jest ocena i selekcja (ranking) inwestycji. Konieczność ta wynika z faktu, iż potrzeb inwestycyjnych zawsze jest więcej niż możliwości sfinansowania. WPI nie jest tylko listą zadań inwestycyjnych możliwych do zrealizowania, ale procesem wyboru strategicznych inwestycji. Dlatego w procesie konsultacji społecznych tworzy się długą listę potrzeb inwestycyjnych a następnie podaje się je selekcji za pomocą przyjętych kryteriów oceny. W ten sposób powstaje krótka lista możliwych do zrealizowania zadań inwestycyjnych Metodyka oceny inwestycji Najlepszą metodą oceny inwestycji byłaby analiza efektu ekonomicznego. Ponieważ jednak często wycena efektów społecznych nie jest możliwa, stosuje się metodę oceny wielokryterialnej. W metodzie wielokryterialnej wszystkie inwestycje testowane są za pomocą tego samego zestawu kryteriów przez komisję oceniającą. Kryteria te odzwierciedlają różne aspekty efektów społecznych, ważne dla danej społeczności lokalnej. Jednak nie wszystkie kryteria mają dla oceniających jednakową wartość z tego względu stosuje się system wag, które odzwierciedlają ważność poszczególnych kryteriów a także pozwalają na ujednolicenie oceny (np. w zakresie od 0 do 10 punktów (0 inwestycja nie spełnia kryterium, 10 pkt. inwestycja w pełni spełnia kryterium). Nadane w wyniku oceny inwestycji punkty przemnaża się przez wagi a następnie sumuje aby w ten sposób otrzymać jedną liczbę charakteryzującą ważność danej inwestycji. Ilustruje to poniższa tabela: kryterium waga punkty [0 10] waga x punkty kryterium A kryterium B Suma: 650 Na warsztatach w dniu 8 kwietnia 2004 r. zaproponowano następujące kryteria wyboru inwestycji. 1. Zgodność z celami ZPORR Propozycja tego kryterium wynika z tego, iż w najbliższych latach duże znaczenie w pozyskaniu zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji będą miały fundusze strukturalne. SST-Consult październik

20 ZPORR jest programem operacyjnym służącym do realizacji polityki funduszy strukturalnych a w szczególności Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W związku z tym zgodność propozycji inwestycyjnej z celami ZPORR zwiększa szansę inwestycji na jej dofinansowanie. Takie kryterium jest dużo lepsze niż np. dofinansowanie ze źródeł zewnętrznych, ponieważ z doświadczenia innych wdrożeń WPI wynika, iż kryterium to było nadużywane zbyt często wpisywano, iż na inwestycje zostanie pozyskana dotacja a nie miało to uzasadnienia. W tym przypadku trzeba będzie podać konkretny cel i działanie wynikające ze ZPORR. 2. Efektywność kosztowa Jest to wskaźnik ekonomiczny. Polega on na policzeniu prostego wskaźnika efektywności kosztowej: efekt z realizacji inwestycji / koszty uzyskania efektu. Ponieważ koszty uzyskania efektu są różne dla różnych grup inwestycji, wskaźnik ten będzie porównywany tylko z inwestycjami z danej grupy. Inwestycje najlepsze z danej grupy otrzymają najwyższą liczbę punktów. Szczegóły wskaźnika efektywności kosztowej zostaną omówione podczas warsztatów. Zaletą tego wskaźnika jest jego obiektywność. 3. Stopień przygotowania projektu To kryterium pozwala na promowanie inwestycji, które już posiadają dokumentację: Studium wykonalności (lub biznesplan) Tak Nie Ocena oddziaływania na środowisko raport oddziaływania na środowisko Tak Nie Decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu Tak Nie Pozwolenie na budowę lub zgłoszenia budowy Tak Nie Projekt budowlany Tak Nie Koncepcja techniczna Tak Nie Mapy, szkice lokalizacyjne sytuujące Projekt Tak Nie Potwierdzenie zgodności Projektu z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego Tak Nie Potwierdzenie prawa do dysponowania gruntem lub obiektami Tak Nie 4. Powiązanie inwestycji Inwestycja otrzymuje dodatkowe punkty, jeśli jest powiązana z innymi (np. realizacja etapu drogi, podczas gdy wcześniejsze etapy są już zakończone). 5. Beneficjenci projektu inwestycyjnego Kryterium to określa procent mieszkańców będących beneficjentami projektu. Przykładowo budowa kanalizacji w części miasta dotyczy tylko pewnej grupy mieszkańców a nie całości gminy. 6. Zaangażowanie społeczne Kryterium promuje inwestycje, w przypadku, których wystąpił lub planowany jest udział społeczności lokalnej w realizacji inwestycji (finansowy, w postaci robót, zaangażowanie grup obywateli itp). SST-Consult październik