2-1 2. Zrozumieć środowisko GUI 2.1 Wstęp Graficzne środowisko pracy (GUI Graphical User Interface) w Linuksie, w przeciwieństwie do systemu Microsoft Windows, jest programem opcjonalnym. Oznacza to, że można zdecydować o jego instalacji, lub też z niej zrezygnować. Większość zadań może zostać wykonanych w tekstowym środowisku pracy. W Linuksie, większość usług można poddać konfiguracji poprzez edycję pliku tekstowego ASCII, zatem GUI nie jest konieczne, jeśli oczekujesz od swojego komputera jedynie roli serwera, czyli dostawcy usług dla innych komputerów. Rezygnacja z instalacji graficznego środowiska pracy to następujące korzyści: 1) Stabilność. Każdy program może zawierać błędy, powodujące niestabilność systemu. Im mniej zainstalowanych programów, tym stabilniejszy system. Interfejs graficzny to obszerny program, który, choć współczynnik błędów jest w nim niewielki, może posiadać wiele niewykrytych błędów programowania. 2) Wydajność. Każdy działający program zużywa zasoby systemu. Im mniej działających programów, tym większa wydajność systemu.
2-2 2.1 Przegląd pulpitu Linuksa Podstawą każdego środowiska graficznego jest system X Windows (skrótowo nazywany X lub X11). Pozwala on zarządzać pracą wielu programów przy pomocy rozlicznych okien interfejsu graficznego. Ważne jest rozróżnienie pracy programów użytkowych uruchamianych we własnych oknach, a pracy programów (aplikacji) tekstowych wywoływanych w oknie terminala. System X Windows został utworzony w roku 1984 w IMassachusetts Institute of Technology (MIT). Stworzono go, by umożliwić posługiwanie się programami graficznymi przez sieć, niezależnie od sprzętu. System X Windows pozwala na wyświetlanie interfejsu graficznego aplikacji na dowolnym monitorze -- bez względu na to, czy aplikacja ta jest uruchomiona na komputerze, do którego jest ten monitor podłączony, czy na zupełnie innym Umożliwione jest to przez rozdzielenie składowej serwerowej (serwer X) i składowej klienta (aplikacji). serwer X. Kontroluje ekran graficzny. Odpowiada sterownikowi grafiki w innych systemach. Dodatkowo zarządza klawiaturą oraz myszką oraz przesyła ich operacje do klienta X. Serwer X nie odpowiada za zarządzanie pulpitem oraz oknami za to odpowiada program zarządca okien (window manager). Xfree86 3.3.x i jego następca Xfree 86 4.x są darmowymi wersjami serwera X. SUSE Linux Enterprise Desktop domyślnie używa X.Org. Aplikacja klienta. Każda aplikacja z interfejsem graficznym, która używa serwera X do wyświetlania oraz odbierania operacji (myszką lub klawiaturą). Za komunikację między serwerem X oraz klientem (aplikacją) odpowiadają protokoły TCP/IP nawet, jeżeli serwer i klient uruchomione są na tym samym komputerze.
2-3 Na poniższym rysunku pokazano sytuację, gdy serwer X uruchomiony jest na komputerze da5, a aplikacje (klient X) działają na komputerach da1 i da2. Interfejsy graficzne obu aplikacji są obsługiwane przez serwer X na komputerze da5. Wszystkie trzy komputery mogą (w tym samym czasie) pracować pod kontrolą różnych systemów operacyjnych! Zarządcy okien (manager windows) są to specjalne programy, współdziałają z serwerem X i dostarczają dodatkową funkcjonalność: które dostarczają elementy kontrolne, zarządzają pulpitami wirtualnymi, zarządzają ramkami okien (na przykład zmianą wielkości). System X Window nie jest związany z żadnym określonym programem zarządcy okien, ani nie ma jakiegoś standardowego wyglądu czy konfiguracji. W czasie normalnej pracy nie zauważa się odrębności tych składowych środowiska graficznego. Gdy logujemy się przez ekran graficzny całe środowisko jest od razu dostępne. SUSE Linux Enterprise Desktop 10 jest dostarczane aktualnie z kilkoma zarządcami okien, między innymi: Metacity (zarządca GNOME = GNU Network Object Model Environment) oraz twm (Tab Window Manager). Pulpit to o wiele więcej, niż wygląd i uporządkowanie okien na ekranie. Standardowym pulpitem graficznym dla SLED 10 jest GNOME, ale można (i często jest to robione) zainstalować środowisko KDE.
2-4 Ćwiczenie: Przegląd pulpitu Linux Aby lepiej zrozumieć strukturę, osobno uruchom pojedyncze elementy. 1. Przy starcie systemu wpisz liczbę 3 w okienku opcje uruchamiania: System zostaje uruchomiony bez środowiska graficznego: jako login wpisz root, a jako hasło (password) novell. O pomyślnym zalogowaniu się do systemu świadczy pojawienie się wiersza ze znakiem zachęty: Wpisz X &, aby uruchomić serwer X. Rezultatem tego polecenia jest szary obszar z wskaźnikiem myszy w kształcie krzyżyka. Użytkownicy nie mogą pełnozakresowo posługiwać się serwerem X w czystej postaci, jednak programy X mogą używać serwera X do graficznej wizualizacji danych. Naciśnij Ctrl + Alt + F1, aby powrócić do konsoli, z której został uruchomiony serwer X. W razie próby uruchomienia aplikacji graficznej z tej konsoli, wyświetlona zostaje wiadomość o błędzie....
2-5 W poleceniu xterm brakuje informacji o serwerze X, który ma zostać użyty. Serwer X musi zostać jednoznacznie określony, przez wzgląd na możliwość korzystania z serwera X na różnych komputerach, jak też możliwość obecności kilku aktywnych serwerów X na danej maszynie. W powyższym przykładzie nie została wpisana zmienna DISPLAY. Zmienna ta, odczytywana przez graficzne aplikacje, zawiera potrzebne informacje. Aby uniknąć błędów, wpisz DISPLAY=:0 xterm &. Naciśnij Ctrl + Alt + F7, aby przełączyć się z powrotem na serwer X. Możesz teraz zobaczyć okno xterm w lewym górnym rogu. W obrębie okna mogą być wpisywane polecenia. Okna jednak nie da się przenieść za pomocą kursora myszy. Wpisz twm & aby uruchomić prosty program zarządzający oknem twm. Teraz, naciskając i przytrzymując lewym przyciskiem myszy pasek tytułowy okna, można przenieść okno.
2-6 Żeby zrestartować serwer X i wyłączyć działające programy X: naciśnij Ctrl + Alt + Backspace. Wpisz init 5; exit, aby przełączyć komputer z powrotem na tryb domyślny. 2.3 Środowisko graficzne GNOME 2.3.1 Logowanie Jeśli chcemy by wielu użytkowników mogło niezależnie pracować w systemie operacyjnym naszego komputera musimy zdefiniować im indywidualne konta. Każdy użytkownik powinien pracować na własne konto! Rozpoczynając sesję pracy każdy użytkownik musi przedstawić się systemowi. W tym celu potrzebuje nazwy konta (login) oraz hasła. Początkowe hasło jest zwykle ustalone przez administratora w procesie definiowania nowych użytkowników. Po uruchomieniu komputera, gdy system operacyjny jest już gotowy do pracy, pojawia się następujące okno logowania: Wpisz swój login, a następnie wciśnij klawisz Enter Po zapytaniu o nazwę użytkownika (login), na którego konto chcemy pracować, system zapyta o hasło. Należy wprowadzić hasło i zatwierdzić przez naciśnięcie klawisza Enter Jeśli logowanie się powiodło, pojawia się środowisko GNOME:
2-7 2.3.2 Podstawowe składniki pulpitu Na dole ekranu, w pulpicie GNOME, znajduje się panel administracyjny: W poniższej tabelce przedstawiono znaczenie poszczególnych ikonek (od lewej do prawej): Główne menu, służące do uruchamiania programów Umożliwia napisanie krótkiej notatki na pulpicie Zarządca zadań Aplet do wywołania NetworkManager Wyświetla informacje i ustawienia Informuje o dostępnych aktualizacjach Regulacja głośności Zegar Tablica minimalizuje wszystkie otwarte ponownym kliknięciu przywraca je do rozmiaru. okna, a po poprzedniego Ćwiczenie: Rozpoznaj składniki pulpitu GNOME Podpisz poszczególne elementy na poniższym zrzucie ekranu.
2-8 Niektóre programy można uruchomić klikając dwukrotnie na ikonkę znajdującą się na pulpicie. Zwykle jednak programy uruchamia się przy pomocy głównego menu. W okienku Szukaj wpisz nazwę poszukiwanego pliku lub programu Pod okienkiem Szukaj dostępne są zakładki trzech filtrów: Aplikacje pokazuje ostatnio używane aplikacje Dokumenty ostatnio używane dokumenty Miejsca ulubione miejsca w systemie W tej części menu znajduje się również przycisk uruchamia przeglądarkę aplikacji:. Naciśnięcie go Wpisz część nazwy programu, który chcesz uruchomić. Przefiltrowane programy wyświetlają się natychmiast w prawej części okna.
2-9 Prawa ramka okna przeglądarki aplikacji przedstawia najważniejsze z zainstalowanych programów. Są one pogrupowane lista grup znajduje się w lewej ramce okna. Wybierz grupę aby zobaczyć wyłącznie programy należące do danej grupy, wyróżnione niebieskim tłem. W prawej ramce głównego menu znaleźć można sześć opcji systemu: Uruchamia pomoc online. Uruchamia Centrum Sterowania GNOME, w którym możesz zmienić konfigurację pulpitu. Pokazuje listę dostępnego oprogramowania. Blokuje ekran. Aby odblokować, wpisz swoje hasło. Wylogowuje z systemu. Wyłącza komputer. W prawym dolnym rogu wyświetlany jest status sieci i dysku twardego. Aby uruchomić program, wybierz jego symbol w głównym menu lub w przeglądarce aplikacji za pomocą pojedynczego kliknięcia myszy. 2.3.3 Wylogowywanie Kiedy chcesz się wylogować z systemu, otwórz główne menu na dolnym panelu. Wybierz przycisk,znajdujący się po prawej stronie menu. Pojawia się okno: Opcja Przełącz użytkownika pozwala na zalogowanie się innego użytkownika, przy jednoczesnym zachowaniu ustawień sesji użytkownika bieżącego. Wyłączenie systemu przez drugiego użytkownika powoduje utratę ustawień sesji.
2-10 Wybierz pożądaną opcję za pomocą pojedynczego kliknięcia myszy. 2.3.4 Zarządzanie ikonkami w GNOME Ikonki rozmieszczone są na trzech obszarach: na pulpicie na panelu w menu aplikacji. Zarządzanie ikonkami na pulpicie Nową ikonkę na pulpicie utworzyć można na wiele różnych sposobów. Dla uproszczenia, omówimy tylko jeden z nich. W celu uzyskania umiejscowionej na pulpicie ikonki danego programu, wybierz odpowiadającą mu pozycję w menu aplikacji lub zarządcy plików (file manager), następnie przeciągnij ją na wolne miejsce na pulpicie. W momencie zwolnienia przycisku myszy, na pulpicie pojawia się nowa ikonka aplikacji. Zauważ, że w momencie przeciągania ikonki pojawia się mały znak +, oznaczający możliwość dodania kopii tej ikonki w danym miejscu. Natomiast aby utworzyć bezpośrednio nową ikonkę na pulpicie; kliknij prawym przyciskiem myszy na dowolne puste miejsce pulpitu. Pojawia się menu, w którego górnej części można wybrać jedną z trzech możliwości: utwórz folder utwórz aktywator utwórz dokument. Utwórz folder. Tworzy ikonkę nowego, pustego folderu. Od razu po pojawieniu się ikonki, możesz nazwać nowo utworzony folder:
2-11 Utwórz aktywator. Tworzy aktywator aplikacji. Pojawi się okno: Należy podać następujące informacje: Nazwa. Nazwa aktywatora. Ogólna nazwa (nieobowiązkowo). Podaj rodzaj aplikacji, której aktywator chcesz utworzyć (np. edytor tekstowy). Komentarz (nieobowiązkowo). Komentarz powinien się wyświetlać przy każdorazowym przesunięciu kursora myszy nad ikonką. W niektórych wersjach SLED komentarz wyświetla się tylko we właściwościach. Polecenie. Polecenie (skrypt), które powinno zostać wykonane przez system po dwukrotnym kliknięciu myszą w aktywator (na przykład uruchomienie wskazanej aplikacji). Typ. Do wyboru jest kilka typów aktywatorów dla różnych typów plików, np. aplikacja, katalog, odnośnik, urządzenie. Ikona (nieobowiązkowo). Wybierz ikonę aktywatora. Uruchomienie w terminalu. Wybierz tę opcję, jeśli aplikacja nie posiada środowiska graficznego, a więc funkcjonuje wyłącznie w oknie terminala. Utwórz dokument. Tworzy pusty dokument. Zależnie od zainstalowanego oprogramowania, można tutaj wybrać spośród różnych typów dokumentów. Przy instalacji domyślnej możliwe jest wyłącznie utworzenie pustego dokumentu tekstowego. Od razu po pojawieniu się ikonki, można nowo utworzony dokument nazwać
2-12 Zarządzanie ikonkami na panelu Aby dodać do panelu nowy program, kliknij prawym przyciskiem myszy w wolny obszar na panelu, a następnie wybierz Dodaj do panelu. W oknie, które się pojawi, możesz dokonać wyboru aplikacji, którą chcesz dodać: Jeśli chcesz dodać aktywator aplikacji, wybierz Własny aktywator aplikacji lub Aktywator aplikacji, znajdujące się na początku listy. Aby usunąć aplikację z panelu, kliknij na jej ikonkę prawym przyciskiem myszy, następnie wybierz Usuń z panelu. Możesz przesuwać ikonki w obrębie panelu, wybierając opcję Przesuń z menu kontekstowego. Zarządzanie ikonkami w menu głównym Aby dodać element do menu, należy: 1) otworzyć menu główne 2) wybrać 3) prawym przyciskiem przeglądarki aplikacji myszy wybrać program w prawej ramce 4) wybrać Dodaj do ulubionych w menu kontekstowym
2-13 Dodany program pojawia się na liście ulubionych aplikacji Ćwiczenie: Zarządzanie ikonkami w środowisku GNOME Utwórz ikonkę uruchamiającą program Kalkulator Gnome: 1. na pulpicie 2. na panelu 3. w menu głównym 2.1.1 2.3.5 Używanie Zarządcy Plików GNOME (Nautilus) GNOME posiada swojego własnego zarządcę plików (file manager) o nazwie Nautilus. Nautilus co prawda nie jest tak wielofunkcyjny jak wiele innych zarządców plików, jednak dla większości czynności związanych z administracją plików jest w zupełności wystarczający.
2-14 Najprościej uruchomić Nautilusa można przez wybranie ikonki Folder domowy na pulpicie. Zwykle po uruchomieniu Nautilus pokazuje zawartość folderu domowego użytkownika: Aktualne położenie w drzewie katalogów (folderów) pokazane jest pod paskiem narzędzi. Katalogi nadrzędne mają postać przycisków. Wybranie w drzewie. przycisku pozwala na przejście o poziom wyżej Zmniejszenie liczby funkcji dostępnych w aplikacjach środowiska GNOME służyć ma maksymalnemu ułatwieniu pracy. Elementy paska narzędzi oznaczają, jak następuje: Wróć do poprzedniego położenia Idź naprzód (po wcześniejszym wycofaniu się) Idź jeden poziom w górę Zatrzymaj ładowanie
2-15 Wróć do poprzedniego położenia Odśwież Idź do folderu domowego Pokaż wszystkie dostępne systemy plików Szukaj plików Ramka po lewej stronie okna nazywana jest panelem bocznym: Użyj tego menu, żeby zmienić zawartość panelu bocznego. Do wyboru mamy następujące opcje panelu bocznego: Położenia. Pokazuje najważniejsze przechowywania plików. foldery oraz urządzenia do Informacja. Pokazuje informacje o danym katalogu. Drzewo. Pokazuje drzewo folderu domowego i drzewo systemu plików. Historia. Pokazuje historię ostatnio przeglądanych katalogów. Notatki. Wpisz notatkę dot. obecnego katalogu. Symbole. Pokazuje listę symboli. Aby oznaczyć ikonę, przeciągnij i upuść symbol. Użyj symbolu Wyczyść, żeby usunąć wszystkie symbole z danej ikony.
2-16 Zarządzanie systmem plików przy pomocy Nautilusa Zanim przejdziemy do zarządzania systemem plików, powinieneś poznać podstawy struktury systemu plików w Linuksie. Nazwy plików w Linuksie. Nazwa pliku może zawierać do 255 znaków, w tym znaki specjalne (np. _ lub % ). Niektóre znaki specjalne (np. znak dolara $, średnik ; lub spacja), mają szczególne znaczenie w systemie. Aby użyć takiego znaku specjalnego w nazwie, bez przypisywania tym znakom szczególnej treści, należy każdorazowo poprzedzić taki znak ukośnikiem \ (backslash, potocznie ;-) ciach do tyłu ), który maskuje (wyłącza) znaczenie domyślne znaku. Nazywając pliki, można używać polskich znaków (ć,ż,ę etc.), jak również umlautów i innych znaków, charakterystycznych dla danego języka. Niemniej, stosowanie ich może prowadzić do problemów w razie wymiany danych z innymi osobami, używającymi innego systemu operacyjnego i innej klawiatury. Nie zaleca się w związku z tym używania polskich znaków diakrytycznych przy nadawaniu nazw plikom. Linux rozróżnia wielkie i małe litery. Na przykład: Faktura, faktura i FAKTURA są rozpoznawane jako trzy różne pliki! Najważniejsze zasady. Linuksowy system plików to uporządkowane wg hierarchii pliki oraz foldery (katalogi). Podstawowa struktura jest taka sama dla wszystkich pochodnych Uniksa. Dane zostają sklasyfikowane i uporządkowane wg następujących kryteriów: Pliki stałe (niepodlegające modyfikacji podczas różnych procesów, np.
2-17 dokumentacja) odróżnia się od plików dynamicznych (te podlegają modyfikacji, np. pliki konfiguracji). Pliki o podobnych funkcjach zostają zgrupowane, wykonywalne, pliki konfiguracji, pliki pomocy. np. programy Pliki systemowe odróżnia się od plików użytkownika. Struktura Na szczycie hierarchii systemu plików znajduje się Katalog główny (root), oznaczany ukośnikiem /. Katalog główny zawiera szereg katalogów i podkatalogów, zorganizowanych według wspomnianych wyżej zasad. Poniżej przedstawiono typową strukturę systemu plików: /bin /boot /datax /dev /etc /home/geeko /home /home/tux /lib / /media /media/cdrom /mnt /media/usbdisk /opt /media/dvd /proc /root /sbin /srv /subdomain /sys /tmp /usr /var /windows
2-18 W przypadku takich podkatalogów, ukośnik (bez spacji) umieszcza się przed nazwą katalogu (np. /home/). Następne podkatalogi również oddziela się jeden od drugiego ukośnikami (/home/geeko/). Charakterystycznym dla linuksowego systemu plików jest fakt, że jego struktura nie zależy od fizycznego medium pamięci masowej (np. Dysku), na którym aktualnie katalogi się znajdują. Przykładowo, w komputerze zaopatrzonym w dwa dyski twarde, katalog /usr/ może być przechowywany na jednym dysku, a dane użytkownika (katalog /home/), na drugim. Obydwa katalogi są bezpośrednio powiązane z katalogiem głównym, więc użytkownicy zazwyczaj nawet nie zdają sobie sprawy z tego, że gdy przechodzą z jednego katalogu do drugiego, zmienia się również dysk twardy, z którego korzystają. W poniższych ramkach krótko scharakteryzowano najważniejsze katalogi. Najważniejsze katalogi katalogi domowe Katalog /root/. Administrator systemu (w Linuksie nazywany root) również potrzebuje katalogu domowego. Katalog ten nazywa się /root/. Najważniejsze katalogi katalogi domowe Katalog /home/. Ze względu na fakt, iż w systemie Linux wiele osób może pracować w tym samym czasie, dane poszczególnych użytkowników muszą być wyraźnie oddzielone od tych należących do innych użytkowników. Dlatego też każdy użytkownik ma przydzielone własne terytorium (/home/nazwa/). Katalog ten może być organizowany zależnie od osobistych preferencji użytkownika. Tu można tworzyć katalogi, przechowywać dane, instalować własne programy. Ścieżka do katalogu domowego użytkownika może zostać skrócona za pomocą znaku ~ (tylda). Na przykład, dla użytkownika geeko, ~/Documents/ odpowiada ścieżce /home/geeko/documents/.
2-19 Najważniejsze katalogi inne Katalog /media/. Katalog ten zawiera podkatalogi wszystkich dysków wymiennych (np. dyskietka, CD-ROM, nagrywarka CD, pendrive). Tutaj właśnie w systemie plików umiejscowiona jest zawartość tych urządzeń przechowywania danych. Katalog /mnt/. /mnt/ jest domyślnym katalogiem dla czasowo montowanych systemów plików np. innych partycji, jak również dla podłączania plików przesłanych za pomocą sieci. Katalog /datax/. Zależnie od sprzętu i ustawień komputera, katalog główny może zawierać katalogi, takie jak: /data1/, /data2/, /data3/ i tak dalej. Katalogi te umożliwiają dostęp do innych dysków twardych i partycji. Najważniejsze katalogi pliki tymczasowe Katalog /tmp/. W tym katalogu niektóre programy tworzą pliki tymczasowe do przechowywania danych. Zawartość tego folderu jest regularnie usuwana, zależnie od konfiguracji. Najczęściej -- podczas uruchamiania lub zamykania systemu. Tworzenie katalogów. Aby utworzyć nowy folder plików, kliknij prawym przyciskiem myszy na pusty obszar w Nautilusie. Pojawia się okienko menu kontekstowego: Wybierz Utwórz folder by utworzyć nowy katalog (folder).
2-20 Ten sam efekt uzyskasz, wybierając Plik Utwórz folder z paska menu Nautilusa. Pojawia się ikonka nowego folderu, który od razu możesz nazwać: Ćwiczenie: Tworzenie katalogów Utwórz katalog o nazwie GNOMEPliki w swoim folderze domowym. Kopiowanie i przenoszenie plików Pokazane poniżej metody pracy na plikach, mają zastosowanie również do katalogów. Jednym ze sposobów kopiowania i przenoszenia plików w Nautilusie jest przeciągnięcie i upuszczenie ikonki pliku z jednego okna do drugiego. Jeśli przytrzymasz Ctrl podczas przenoszenia pliku myszką, zostanie on skopiowany. Można także użyć menu kontekstowego. Kliknij prawym przyciskiem myszy na ikonkę pliku, który chcesz skopiować i wybierz z menu opcję Skopiuj. Jeśli chcesz przenieść plik, wybierz Wytnij. Jeśli chcesz przenieść kilka plików naraz, zaznaczając myszką przytrzymaj klawisz Ctrl. pliki
Opcje Wytnij Skopiuj. 2-21 i Teraz możesz przejść do folderu docelowego. Prawym przyciskiem myszy kliknij w pusty obszar, a następnie wybierz Wklej z kontekstowego menu: Można również posłużyć się skrótami: Skopiuj --> Ctrl + C Wytnij --> Ctrl + X Wklej --> Ctrl + V Ćwiczenie: Kopiowanie i przenoszenie plików Skopiuj plik /usr/share/cups/calibrate.ppm do katalogu ~/GNOMEPliki/.
2-22 Zmiana nazwy pliku Aby zmienić nazwę pliku, kliknij jego ikonkę prawym przyciskiem myszy, wybierz z menu opcję Zmień nazwę i wpisz nową nazwę. Do zmieniania nazw plików możesz także posłużyć się opcją Właściwości. W zakładce Proste, wpisz nową nazwę: Ćwiczenie: Zmiana nazwy pliku Zmień nazwę pliku calibrate.ppm, umiejscowionego ~/GNOMEPliki/ na pierwszy_obrazek.ppm. w katalogu Usuwanie plików Możesz przygotować pliki do usunięcia, przenosząc je do śmietnika.
2-23 Pliki, które zostały wyrzucone do śmietnika, mogą zostać odzyskane, zanim kosz zostanie opróżniony. Aby przenieść plik do śmietnika, wybierz opcję Wyrzuć do śmietnika z menu kontekstowego. Nautilus nie prosi o potwierdzenie polecenia przeniesienia pliku do śmietnika! Opcja Wyrzuć do śmietnika Innym sposobem wyrzucenia pliku do śmietnika jest przeciągnięcie ikonki pliku nad ikonkę śmietnika i uwolnienie przycisku myszy. Ikonka śmietnika przybiera nowy wygląd, jak tylko w śmietniku coś jest. Śmietnik pusty Śmietnik pełny Żeby zobaczyć zawartość śmietnika, kliknij dwukrotnie na jego ikonkę. Możesz przejrzeć przeniesione tutaj pliki, a nawet je odzyskać. Znajdujące się w śmietniku pliki, nie zostały tak naprawdę usunięte, a zatem wciąż zajmują miejsce na dysku twardym. Żeby trwale usunąć te pliki, opróżnij
2-24 śmietnik. Aby opróżnić śmietnik, kliknij na jego ikonkę prawym przyciskiem myszy, a następnie wybierz Opróżnij śmietnik. Kojarzenie plików przy pomocy dowiązań (linków) Dowiązania to odnośniki do konkretnych plików i folderów. Dzięki nim możesz mieć dostęp do danego pliku z jakiegokolwiek położenia w strukturze plików, chociaż sam plik jest umiejscowiony gdzie indziej. Dowiązania są zatem wielką pomocą w utrzymywaniu porządku w systemie plików. Dowiązanie jest rodzajem linku prowadzącego do oryginalnego pliku. Oznacza to, że chociaż dokument, z którym pracujemy, znajduje się tylko w jednym, konkretnym katalogu, to może on posiadać niezliczoną ilość dowiązań w innych katalogach. Plik taki można otworzyć na dwa sposoby: otwierając oryginalny plik bezpośrednio lub otwierając go za pomocą dowiązania. Dowiązanie można rozpoznać po małej strzałce na ikonce: Aby utworzyć dowiązanie, wybierz Utwórz dowiązanie z menu kontekstowego, pojawiającego się gdy klikniesz ikonkę pliku dwukrotnie. Możesz również utworzyć dowiązanie, przytrzymując klawisz Alt podczas przeciągania myszką ikonki pliku. Po uwolnieniu przycisku myszy, pojawia się menu: Żeby utworzyć symboliczne. dowiązanie, wybierz opcję Utwórz tutaj dowiązanie
2-25 Kopiowanie, przenoszenie i zmiany nazwy plików działają na tych samych zasadach dla plików i dla folderów. Ćwiczenie: Kojarzenie plików przy pomocy dowiązań 1. Utwórz w swoim folderze domowym dowiązanie do pliku ~/GNOMEPliki/pierwszy_obrazek.ppm. 2. Zmień nazwę dowiązania na pierwsze_dowiązanie. 3. Przenieś ~/GNOMEPliki/pierwszy_obrazek.ppm do śmietnika. 4. Sprawdź co się stanie gdy uruchomisz dowiązanie. 5. Opróżnij śmietnik. Korzystanie z uprawnień do plików w Linuksie Aby oddzielić dane poszczególnych użytkowników systemu Linux, każdy z nich posiada własny, odgórnie przydzielony folder domowy, w którym może przechowywać osobiste dane. Sam podział nie jest jednak dość efektywnym sposobem zabezpieczenia danych przed nieautoryzowanym wglądem innego użytkownika. Dlatego każdy plik, folder czy program wykonywalny jest dodatkowo zabezpieczony poprzez przypisanie mu uprawnień, jakie posiada do niego właściciel, grupa i inni. Dla przydzielania dostępu do danych, użytkownicy są podzieleni na trzy kategorie: Przede wszystkim, każdemu plikowi i każdemu katalogowi zostaje przydzielony właściciel. Dodatkowo, każdy właściciel należy do jednej lub kilku grup użytkowników, którzy mogą np. pracować nad tym samym projektem i potrzebują dostępu do tych samych danych. Dlatego, pliki zostają również przydzielone do konkretnej grupy. Wszyscy inni użytkownicy poza tą grupą, są określani jako inni. Można udzielić trzech rodzajów uprawnień: Odczyt (r) Zapis (w) Wykonanie (x)
2-26 Pozornie są te same uprawnienia, ale mają inne znaczenie dla plików i dla katalogów. Dla plików uprawnienia te oznaczają: Read (Odczyt) zezwolenie uprawnienie odczytu Write (Zapis) zapisu na zobaczenie zawartości pliku zezwolenie na zmianę zawartości pliku uprawnienie Execute (Wykonanie) zezwolenie na uruchomienie pliku programu uprawnienie wykonania Dla katalogów uprawnienia te oznaczają: Read (Odczyt) zezwolenie na zobaczenie zawartości katalogu Write (Zapis) zezwolenie na tworzenie i usuwanie plików z katalogu Execute (Wykonanie) zezwolenie na wejście do katalogu W przypadku każdego pliku należy zdefiniować te trzy uprawnienia dla właściciela pliku, powiązanej z nim grupy i innych. Aby uzyskać możliwość wglądu i zmiany uprawnień danego pliku, kliknij dwukrotnie na jego ikonkę prawym przyciskiem myszy, wybierz Właściwości, a następnie --> zakładkę Uprawnienia. Tutaj możesz zmienić grupę, dla której nadasz uprawnienia Dostępnych jest również kilka specjalnych uprawnień. Nazwa Znaczenie dla pliku Znaczenie dla folderu Ustawianie ID użytkownika Program uruchamia się za Nie dotyczy pozwoleniem właściciela. Ustawianie ID grupy Program uruchamia się za Pliki znajdujące się w pozwoleniem powiązanej folderze przypisane są do z nim grupy. grupy katalogu, a nie grupy użytkownika.
2-27 Nazwa Przyklejony Znaczenie dla pliku Nie dotyczy Znaczenie dla folderu Użytkownik może usuwać pliki tylko w wypadku, gdy należą one do niego lub ma nadane bezpośrednio uprawnienie zapisu. Uwaga! Uprawnień tego rodzaju należy używać bardzo ostrożnie. Zostały one tutaj wyjaśnione jedynie pobieżnie. Ćwiczenie: Korzystanie z uprawnień do plików w Linuksie Zmień uprawnienia do katalogu ~/GNOMEPliki/ tak, abyś tylko Ty mógł odczytywać oraz zmieniać jego zawartość. 2.3.6 Wyszukiwanie plików Często zdarza się, że musimy pilnie znaleźć jakiś plik, jednak nie wiemy dokładnie, gdzie jest on w systemie plików. Być może pamiętamy jego nazwę, jej fragment lub tylko słowo z jego zawartości. W takim przypadku pomocnym narzędziem może okazać się program Beagle -- narzędzie podobne w działaniu do przeglądarki internetowej. Beagle szuka Twoich plików nie tylko wg nazwy czy daty, lecz również sporządza indeks wyszukiwania, oparty na zawartości pliku i metadanych. Beagle potrafi indeksować wszystkie rodzaje plików i informacji, znajdujące się na Twoim komputerze (txt, pdf, doc, mejle, obrazy, muzyka, etc.).
2-28 Tutaj wpisz ciąg znaków wyszukiwania. Jedną z ciekawszych cech Beagle jest ciągła aktualizacja funkcjonalności zapytań. Wyniki wyszukiwania są aktualizowane w czasie rzeczywistym, np. jeśli otrzymasz e-mail zawierający poszukiwaną frazę, zostanie on natychmiast wyświetlony w oknie wyszukiwania. Aby znaleźć pliki o określonych cechach, uruchom Wyszukiwarkę GNOME (Przeglądarka aplikacji grupa System).
2-29 Tutaj wpisz ciąg znaków wyszukiwania. = Jeśli nie pamiętasz pełnej nazwy pliku, w tej wyszukiwarce dopuszczalne jest użycie tzw. zmiennych globalnych (wildcards):? za jakikolwiek znak pojedynczy * za kilka, jeden lub żaden znak Przykład. Załóżmy, że istnieją następujące pliki: Plik plik Plik1 Plik1a Plik1b Plik2 Poniższa tabelka pokazuje sekwencji wyszukiwania: rezultaty trzech Plik2a PLIK MojPlik Sekwencja wyszukiwania Plik? Plik*?lik* Znalezione pliki Plik1 Plik2 Plik Plik1 Plik1a Plik1b Plik2 Plik2a Plik plik Plik1 Plik1a Plik1b Plik2 Plik2a różnych Wpisz poszukiwaną frazę w okienku Nazwa zawiera. Można też użyć menu Wyszukiwanie w folderze dla sprecyzowania katalogu, który chcesz przeszukać. Aby rozpocząć proces wyszukiwania, wybierz. Wszystkie pasujące pliki i foldery, wraz z informacjami dotyczącymi ich lokalizacji, wyświetlane są w dolnej części okna.
2-30 Otwierając menu Wyświetl więcej opcji, możesz skonfigurować więcej opcji wyszukiwania. Wybierz zasadę wyszukiwania z menu Dostępne opcje Naciśnięcie przycisku skutkuje dodaniem nowego pola tekstowego, w które możesz wpisać dane potrzebne do wybranej opcji. Aby usunąć zasadę wyszukiwania, naciśnij przycisk, znajdujący się obok zasady. Ćwiczenie: Wyszukiwanie plików 1) Posłuż się Beagle dla znalezienia frazy novell. Zostaw okno wyszukiwarki otwarte i utwórz nowy dokument OpenOffice o zawartości: Program ten to produkt firmy Novell. Zachowaj plik pod nazwą testdoc w swoim folderze z dokumentami. 2) Uruchom wyszukiwanie plików starszych niż jeden dzień w swoim folderze domowym. 2.3.7 Archiwizacja plików Za pomocą programu File Roller, możesz spakować różnorakie pliki, a nawet całe katalogi, do archiwum. Funkcja ta jest szczególnie przydatne do: Robienia backupu danych Przygotowania danych (przez ich skompresowanie) do przesłania przez Internet lub przeniesienia za pomocą dyskietki.
2-31 Robienie backupu danych przy pomocy programu File Roller jest wyjątkowo praktyczne ze względu na fakt, iż struktura plików w folderze zostanie dokładnie odtworzona po rozpakowaniu archiwum. Program File Roller można startować z głównego menu. Aktywator znajduje się w przeglądarce aplikacji, w grupie Narzędzia. Po uruchomieniu, pojawia się okno: Żeby móc archiwizować pliki, trzeba najpierw utworzyć nowe archiwum. Naciśnij przycisk Nowy na pasku narzędzi. Pojawia się okno, w którym można nazwać nowe archiwum oraz określić jego położenie: Po wybraniu przycisku Nowy, puste archiwum zostanie utworzone we wskazanym tu katalogu.
2-32 W Linuksie, standardowym formatem dla archiwów jest.tar, rozwinięty pierwotnie dla backupu danych na taśmach magnetycznych. W przypadku, gdy archiwum tar okazuje się zbyt duże, można je skompresować. File Roller umożliwia jednoczesną archiwizację i kompresję plików (np. jeśli wybierzesz.tar.gz jako format archiwum). File Roller obsługuje również używany w środowiskach Microsoft Windows format.zip. Obsługiwane przez File Roller formaty plików: Ar (*.ar) Ear (*.ear) Jar (*.jar) Nieskompresowany tar (*.tar) Tar skompresowany programem bzip2 (*.tar.bz2) Tar skompresowany programem gzip (*.tar.gz) War (*.war) Zip (*.zip) Jeżeli wybierzemy opcję Ustalony przyrostek (np. *.zip) po nazwie pliku. automatycznie, należy wpisać Aby wypełnić archiwum przeciągnij nad jego okno pliki, które chcesz zarchiwizować. Aby otworzyć istniejące archiwum (skompresowane czy nie), wybierz plik w Nautilusie lub uruchom File Roller i tam wybierz Otwórz z paska zadań. Wyświetlona zostaje zawartość archiwum. Używając myszy, możesz przeciągnąć pojedyncze pliki z okna archiwum i umieścić je w oknie Nautilusa. Możesz też rozpakować całe archiwum, naciskając przycisk Rozpakuj. Ćwiczenie: Archiwizacja plików Utwórz archiwa o podanych poniżej formatach i zamieść w nich zawartość katalogu /bin. 1..zip 2..tar